p e t n i ca
godi{njak Istra`iva~ke stanice Petnica l Petnica Science Center Almanac
broj
26 l januar 2011 l besplatan primerak - free copy l ISSN 0354-6810
44 14’50” N & 19 55’50” E
o
projekti nove stanice
i s v e d r u g o š t o s m o r a d i l i u 2 0 10
bilingual edition
english abstracts included
o
Istraživačka stanica Petnica uporno nastavlja da postoji i radi. O seminarima,
kursevima i kampovima opširnije na stranama 8-11. Ako vas zanima čime se
bave petnički programi lingvistike, biologije ili matematike, pogledajte na
stranama 48-53. Prilog o konferenciji “Korak u nauku” sa pregledom istraživačkih projekata mladih autora je na stranama 54-61, a originalne priloge na
temu naučne pismenosti na stranama 66-75. Tema broja su projekti proširenja
i modernizacije Stanice i o tome dosta detalja možete naći na stranama 84-93.
Još da vam skrenemo pažnju na popularne “žute strane” (14-15) i puno kratkih
interesantnih priloga na više mesta u ovom broju “Petnice”.
The P e t n i c a a lm a n a c is a traditional annual
overview of rich and colorful activities of the
Petnica Science Center. Petnica Center is a
unique, alternative, and future-oriented school
found by a group of students seeking to participate in design of a new model of science education. It seeks out gifted young people and
helps them to adopt critical thinking skills, understand, accept and apply advanced concepts
in modern science and technology. Petnica
Science Center is a non-government and fully
non-profit institution which continues to exist
thanks to the support and of a broad group of
alumni, friends, organizations, schools and
companies from Serbia and abroad.
English text on blue columns
Nataša Marković
Ukoliko publikaciju niste dobili direktno, a to želite ili
ste promenili adresu ili želite da vam “Petnica” stiže
na drugu adresu, molimo vas da nas obavestite.
Please, check your mailing address and inform us if
there is need for any change
fotografije u ovom broju su autentične i
snimljene su na programima 2010. godine
fotografija na naslovnoj strani kolektivni je rad učesnika IX škole primenjene fotografije
front-page photo is a team-work made by participants of the Nineth Petnica Photo Schol
Trocifreni broj seminara, kurseva,
kampova – radilo se cele godine, a
bilo je tu i nekih novih tema
Kako smo radili u 2010
News from Petnica Science Center . .9
Kako se odvija pregled prijava i izbor
učesnika programa za srednjoškolce
ne Zavirimo na pregled prijava
16
Selection of applicants . . . . . . . . . . . . .31
Petničke međunarodne aktivnosti –
mi tamo, a oni ovamo...
Ako želite da više saznate o nekim
od programa Istraživačke stanice
Kakve istraživačke projekte su
radili polaznici letnjih kampova
Kako se radilo i šta se sve uradilo
na dve fotografske radionice
Pet zanimljivih autorskih priloga na
temu naučne pismenosti
Plan seminara i statistika 2010
Educational programs 2009 . ž. u
. . . . . .11
te
More about PSC, its history and its
programs and activities in 2010 with
many details and numbers
stra
Me|unarodni kamp u Petnici
Petnica’s International Camp . . . . . . . .37
Me|unarodna saradnja
International links and cooperation . .41
Lingvistika, Biologija i Matematika u Petnici
Petnica regular educational programs . .49
Konferencija “Korak u nauku”
Petnica Students’ Conference . . . . . . .55
Programi obuke nastavnika
Teacher Training Programs . . . . . . . . .65
Petni~ka škola nau~ne fotografije
Teacher Training Programs . . . . . . . . .65
Nau~na pismenost
Scientific Literacy . . . . . . . . . . . . . . . . . .67
Iz rada uprave
News from Administration . . . . . . . . .77
Kako će izgledati nova proširena
Stanica i šta će se u njoj raditi –
više detalja o projektima. Šta o
tome kaže podpredsednik Vlade i
ministar nauke Božidar Đelić
all photos in this issue are authentical
and made in 2010 at PSC’s programs
Petni~ka fondacija
Petnica Alumni Fund . . . . . . . . . . . . . . .81
Nova Stanica
New Petnica Center . . . . . . . . . . . . . . . .85
A view on P I – Petnica International
Summer Science Camp
Students exchange and other news
about international cooperation
A brief guide through PSC’s camps in
Linguistics, Biology and Mathematics
Petnica Annual Conference plus a list
of students’ projects made on Petnica
summer camps in 2009
What we can say about scientific literacy including hot problems of science
education and teaching in schools
Join to the Petnica Fund – many ways
to support the Petnica Center!
More details about the project of capacity expansion and refurbishing of
the Petnica Science Center.
A statement of Deputy prime minister Božidar Djelić
Pe t ni ca – godišnje glasilo–almanah Istraživačke stanice Petnica J broj 26 J godina XXX J Pe t ni ca nastavlja tradiciju BILTENA Istraživačke stanice Petnica
J © IS Petnica, Valjevo J Redakcioni tim: Vigor Majić, Srđan Janev, Srđan Verbić, Nina Jevtić, Nataša Marković, Vladimir Pecikoza, Nikola Božić, Branislav Savić J Fotografije:
Vladimir Pecikoza, Nataša Marković, Branislav Savić itd. J Fotografije obradio Miljan Nedeljković J P e t ni c a sadrži originalne tekstove i, po pravilu, ne objavljuje preuzete priloge J
Lektura i korektura: Branislav Savić i Milan Pavlović J Prevodi na engleski: Marina Simić, Srđan Verbić, Vigor Majić, Aleksandar Bogojević, Vladimir Janković, Ivan Glišin, Mirjana Mandić
J Priprema za štampu: ISP J List zaključen januara 2011 J ISSN 0353-6238 J Tiraž: 5,500 J Izdaje: Istraživačka stanica Petnica, 14104 Valjevo, p.fah 6, tel 014 251 280,
e-mail isp@petnica.rs J Ova publikacija, naravno, nije oslobođena poreza J Za izdavača: Vigor Majić J Štampa: R OTOGRAFIKA S UBOTICA n
Elektronska verzija dostupna na: almanah.petnica.rs/26
F+G=338 T=147 A=28 n
Zahvaljujemo se arhitektama, projektantima, međunarodnim i domaćim ekspertima za gradnju, projektovanje i opremanje bez kojih bi leto i jesen 2010. bili dosadniji!
DOGAĐAJI 2010
SUMMER:
intenzivan rad na
projektima proširenja
hard work on design
of new facilities
SUMMER:
PI – međunarodni letnji
naučni kamp
PI – Petnica International
summer science camp
LETO:
SUMMER:
tesan smeštaj –
rešenje u šatorima
full capacity – some
came with tents!
B. Savić
LETO:
LETO:
V.Pecikoza
N.Marković
FEBRUAR:
izložba Petnice u
SANU
exhibition of students’
projects in Belgrade
NOVEMBAR:
konferencija
“Korak u nauku”
Annual students’
Conference
N.Marković
AVGUST:
dolazak i obećanja
ministra prosvete
Minister of Education
visited Petnica
Petnica
26
2010
DECEMBAR:
izložba u “Kući legata”
exhibition of students
projects in Belgrade
N.Marković
4
V.Pecikoza
NOVEMBAR:
protokol o izgradnji
Minister of Science
signed a document on
Petnica extension
nnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn UVODNIK
pro
čana u nezapaljivim ormanima, već i dalje mora
biti potpuno dostupna mladim polaznicima, po
cenu da se tako s vremena na vreme i pokvari.
Da li će povećan broj seminara, kurseva
i kampova dovesti do situacije da niti polaznici
niti saradnici poznaju jedni druge, niti imaju
vremena da se čestito upoznaju? Nemam ni
tračka sumnje da ima dosta ljudi, čak i vrlo
uticajnih, koji bi bili zadovoljni da Petnica postane uhodana “programska mašina” čiji se
zbiljne pripreme i najave početka op- efekti potpuno izražavaju grubom statistikom
sežnih građevinskih radova uverile su broja seminara, broja učesnika, broja medalja
i žešće skeptike da je država ovoga na takmičenjima i sl. Budući tehnološki kaputa stvarno spremna da investira u proši- paciteti Stanice će lako generisati velike brorenje petničkih kapaciteta. Ranija iskustva sa jeve. No, daleko najveći deo polaznika i saradržavom ostavila su traga u vidu “povećanog dnika Stanice dobro zna da Petnica ima neke
opreza” kada su u pitanju obećanja političara, druge kvalitete. Mnogo pojedinaca s razlogom
no činjenica je da Istraživačka stanica nema više strepi da se ti drugi kvaliteti ne izgube, nego
dugoročniju perspektivu bez kvalitetnijeg kro- da li će se nove zgrade izgraditi na vreme.
va nad glavom. Ponuđeni pojas valja čvrsto
Takođe, moraćemo se ozbiljno potruditi
zgrabiti i ostati nad vodom.
da povećamo broj saradnika i predavača kao
Proširenje i modernizacija Petnice sadrži i broj instituta i fakulteta odakle dolaze, jer
u sebi niz skrivenih izazova. Ne radi se samo Stanica nije ispostava jednog određenog unio zameni par dotrajalih objekata novim lepim verziteta, ma kako on sebe video kao velikog
zgradama. Čitav program rada Stanice naći i nezamenljivog. Akademska sujeta će morati
će se pred iskušenjem čeka nas ne samo spoljašnji, ustupiti mesto spremkvalitetnog pomaka. O
nosti za daleko širu i
već i unutrašnji redizajn
čemu se zapravo radi?
dinamičniju saradnju
Stanice kako bi uvećanih sa drugima, makar neke
U prvoj deceniji svoga
postojanja Stanica je dimenzija i dalje dobro radila naše drage kolege sabila daleko kreativnija i
radnici u njima gledali
i istovremeno ostala
slobodnija u eksperiistovremeno i konkuatraktivna
za
mlade
mentima nego u narerenciju u otimanju za
dne dve decenije. Zašto? Zato što su uslovi sitne kosti ograničenih naučnih fondova. No,
bili skromni, entuzijazam je bio veći od profe- pozicija na kojoj se nalazim, zahteva da ponesionalnosti, ali je i država bila homogenija i kad i oćutim ono što bih rado želeo da kažem,
nije bilo teško komunicirati sa takvom dobro pa, evo, neću više komentarisati stanje na
uigranom administracijom. Završetkom tzv. univerzitetu i egoizam i samozadovoljstvo u
“Druge faze”, krajem osamdesetih godina, delu domaće profesionalne nauke... Nadu
Stanica je dobila kvalitetniji i veći prostor i oz- polažemo u brojne verne stručne saradnike i
biljniju opremu. Istovremeno se i politički život sve veći broj bivših petničkih polaznika koji su
u Srbiji bitno iskomplikovao, pa je rizik “igranja” našli svoje profesionalno mesto u nauci.
umnogostručen. Mi smo svesni da bi polazniStanicu takođe očekuje i pojačana akcija
cima danas bilo krajnje zanimljivo da spavaju na okupljanju većeg broja sponzora i donau šatorima, sami kuvaju ručak, kupaju se noću tora, jer će državni fondovi presušivati, a i
na jezeru, igraju se sa kakvom god žele opre- izborna godina je opasno blizu. Pri tome valja
mom – ali takav pristup krije previše rizika. biti dodatno oprezan u vremenima ubrzanog
Kako da sutra, sa objektom i opremom vred- donošenja loših i na brzinu sklepanih zakona
nom desetak miliona evra i sa paranoičnom koji definitivno neće ići na ruku inovativnim i
društvenom klimom zaštite mladih od svega i fleksibilnim organizacijama kakva je Stanica
svačega ne postanemo rigidna birokratizova- do sada bila. Neoprezni ugovori lako se mogu
na mašina u kojoj se diše isključivo u skladu olupati o glavu, a dobra namera svakako nije
sa pisanim pravilima?
alibi za pogrešne poteze sa čije god strane
Koliko smo energije i vremena u 2010. bili oni dolazili.
usmerili na optimizaciju građevinskih projeRast evroskepticizma u Srbiji logična je
kata i brižljiv izbor neophodne opreme, toliko posledica loše ekonomske politike i mnogih
najmanje snage valja u 2011. godini usmeriti nevidljivih sabotaža istinskom otvaranju vrata
na traganje za najboljim tehnikama pripreme i modernizaciji državne uprave u svim njenim
i izvođenja programa, na redizajn izbora sektorima. To ne bi smelo da dovede u pitanje
polaznika, pa i na reviziju liste programa, tj. opredeljenost Stanice da intenzivira saradnju
na traganje za novim oblastima rada. Ipak, sa sve većim brojem partnera u Evropi i da
osećam da će najtvrđi orah biti osmišljavanje uporno kuca na vrata ozbiljnih evropskih fontakve unutrašnje organizacije rada u kojoj će dova i programa gde se ne nalaze samo pare,
se polaznici i dalje osećati nesputani, a da to već i iskustva i standardi u radu koji će biti
ne dovodi u pitanje njihovu sigurnost i efekte nužni kako bi se sačuvali i razvijali kvaliteti i
programa na kome učestvuju. Vredna naučna rezultati Istraživačke stanice uprkos siromaoprema ne sme postati igračka za predavače štvu, pesimizmu i prostoti duha što nas vidno
i profesionalce, rezervisana i brižno zaklju- okružuje. Evropa prepoznaje Stanicu n
O
Vigor Majić je direktor Istraživačke stanice Petnica. Pored
ovog posla, dosta se bavio
problemima obrazovnog sistema i obrazovne politike.
[ intro ]
expansion
In his editorial comment, the Director of the Petnica Science Center Vigor Majić, points to some sensitive questions that will follow the expected expansion of the
Center. In 2011, thanks to support from the European
Investment Bank, the Serbian Ministry of Science and
Technological development will invest about 7.5 M Euro
in expansion and refurbishment of the Petnica Center.
The boarding capacity will double and the entire working facilities – labs, classrooms, libraries will increase
their space and modernize teaching and research
equipment. This is not just a simple reason to be happy,
but the Petnica Center must look for hidden challenges
behind the attractive (for media and for politicians) construction process.
The fact is that, during its first decade (eighties), while
working in extremely poor conditions such as iron army
beds and even tents, equipment litterally collected from
the junk yard, the Petnica Center had been accepted
among teenagers from all over the former Yugoslavia
as attractive place, rich in creativity. That time was full
of brave experiments in teaching methods, small science projects, liberal atmosphere – much more than in
following decades. Enthusiasm was much greater than
professional manners.
After building relatively modern ‘regular’ working facilities (1989), the “spirit of Petnica” shortened its wings
and the Petnica Center became step by step more regulated. It is still far from the rigidity prevalent in the regular schools, and even still recognized among students
as nice, brave, free place with relaxing environment
notwithstanding its intense schedule day+night activities. It makes it highly popular and ‘fancy’ among
teenagers hungry for flexible and creative ambience.
How will all of this change after the new and susbstantial “expansion & reconstruction” project? Shall we become even more rigid? Can we mediate the potential
risk that the increased numbers of students and program groups will prevent personal contacts, a kind of
precious ‘familiarization’ between students and working/boarding environment? There is a possible risk that
increased numbers of students, courses and groups will
cast a shadow on some other qualities which had not
been described and formulated yet.
Vigor Majić also accented the necessity of increasing
the number and the structure of lecturers, by opening
doors for closer collaboration with more local and regional universities and research institutes. Today, we
can see the process of narrowing the circles of scientific associates to smaller groups of people who already
are in intensive continual professional relation and who
know each other. It is almost an inevitable process if
the Science Center’s management keeps a passive position and does not stimulate expansion to the new
people with fresh ideas and innovative approaches.
The director also stress the necessity to increase the
number of independent supporters and financial grants
and donations in order to keep the independent position
of the PSC. Contrary to an expect increase of ‘euroscepticism’ (the result of Serbia's long EU accession
process, and of sharp economic crisis), Petnica needs
to further strengthen its links to EU institutions through
looking for more European partners and by applying for
more EU grants and projects. It will kepp the Petnica
Center fresh, innovative and open-minded. Europe
does recognize the Petnica Center as something highly
valuable. n
5
Petnica
26
2010
iz petnice
AKCIJA U PANČEVU
GRADNJA SVE BLIŽA
N.Marković
Sredinom novembra Stanicu je posetio
potpredsednik Vlade i ministar za nauku i tehnološki razvoj Božidar Đelić i, skupa sa gradonačelnikom Valjeva i direktorom Stanice, potpisao Protokol o proširenju i modernizaciji kapaciteta Stanice. Ovim dokumentom predviđene su obaveze Ministarstva za nauku i
Gradske uprave Valjeva u pripremama za izgradnju novih kapaciteta. Ministar Đelić se,
nakon ceremonije potpisivanja i obraćanja novinarima, zadržao u dužem razgovoru sa prisutnim rukovodiocima petničkih programa i predstavnicima Saveta i Upravnog odbora kao i na
radnom ručku u restoranu Stanice. I pored vrlo
pozitivne i optimistične atmosfere, ministar nije
dao direktan odgovor na pitanje na koji način
će se obezbediti sredstva za nesmetan rad
Stanice nakon proširenja kapaciteta i, što Stanicu veoma brine, kako će se finansirati održavanje trostruko većeg i tehnološki kompleksnijeg novog prostora. Ipak, on je ukazao da bi u
finansiranju Stanice morali da se više angažuju
bivši polaznici i da je nužno više se okretati
privredi i bankama (vidi izjavu na str. 95) n
U saradnji sa Gradskom upravom Pančeva, Istraživačka stanica Petnica je organizovala kurseve za obuku učenika i nastavnika osnovnih i
srednjih škola ovog grada sa ciljem pokretanja
lokalnih ekoloških aktivnosti kroz rad školskih
sekcija. U program se uključilo jedanaest škola
i pedesetak učenika i nastavnika biologije, hemije, geografije ali i drugih predmeta. Sponzor
celokupne akcije je Naftna industrija Srbije.
Kao važan deo projekta, predviđeno je da jedan
broj škola dobije komplete mobilne opreme za
praćenje određenih ekoloških parametara.
Kako je iz Pančeva inače u redovnim aktivnostima Stanice uključeno dosta učenika, to se
očekuje da će se brzo ostvariti krajnji cilj projekta – pokretanje ekoloških istraživačkih aktivnosti učenika i nastavnika u školama n
N I S I DA L J E U Z I S P
razmislite koliko u ovom
trenutku znači pomoći
jednu tako hrabru, upornu
i definitivno dobru ideju
koja ostavlja blistav trag
na generacijama mladih
da li ste
pomogli
petnicu?
petnica.rs
V.Pecikoza
IZLOŽBA U GALERIJI MNT
Ministar nauke Božidar Đelić svečano je otvorio 22. januara u galeriji Muzeja nauke i tehnike
u zgradi SANU u Beogradu izložbu postera
učesnika Osme konferencije “Korak u nauku”.
Ispred SANU učesnike je pozdravio akademik
Aleksandar Marinčić. Više o izložbi na str. 55 n
U leto 2009. godine, u vreme najozbiljnije krize
u radu Stanice zbog prekida finansiranja od
strane Ministarstva prosvete, u stilu filmskog
viteza spasioca pojavila se Naftna industrija Srbije, sada u rukama ruskog naftnog giganta
Gaspromnjeft. Finansijska injekcija je tada omogućila da Stanica nastavi svoje programe, a velika energetska kompanija je obećala da pomoć
neće biti jednokratna, već da u Stanici vidi strateškog partnera u domenu svoje korporativne
odgovornosti. To se i u 2010. godini obistinilo i
finansijska pomoć NIS-a značila je dragocenu
garanciju da se planirani programi mogu nesmetano pripremati i realizovati. Nema sumnje
da će se u narednim godinama Stanica morati
sve više oslanjati na podršku industrijskog sektora koji je u Srbiji neuporedivo “tanji” nego u razvijenim zemljama. Velikim državnim firmama
ni trideset godina postojanja Petnice nije još
dovoljan razlog da se uključe – problem je, zna
se, nestranački karakter Petnice n
D E V E TA KO N F E R E N C I J A
PROSVETA ĆE
PRATITI STANICU
Usred najgušćeg talasa letnjih kampova i
seminara, Stanicu je posetio ministar prosvete
Dr Žarko Obradović sa svojim najbližim saradnicima. Ministar je tako dobio priliku da se neposredno upozna sa organizacijom i radom
Stanice i sretne sa polaznicima i saradnicima
Stanice. U izjavi novinarima, on je najavio da
će Ministarstvo nastaviti da podržava aktivnosti
Stanice i da će u 2010. godini obezbediti sredstva najmanje u iznosu koliko je to realizovano
prethodne godine (14.4 miliona dinara). Ministar se založio da Stanica postane javna ustanova pod državnom kontrolom, jer bi tako
Ministarstvu bilo lakše da obezbeđuje stabilnija
sredstva za njene aktivnosti. Takođe, ukazao
je na mogućnosti pokretanja seminara za nastavnike i potrebu da se nastavi započeta gradnja objekta za smeštaj. Ministar je odvojio vreme
i za razgovor sa učesnicima i rukovodiocima
letnjih programa n
Krajem novembra u Petnici je održana Deveta konferencija “Korak u nauku” na kojoj je 109 autora,
učesnika letnjih kampova i seminara Istraživačke stanice, usmenim i poster prezentacijama predstavilo blizu 90 izabranih radova iz svih naučnih oblasti iz kojih su 2010. godine organizovani petnički programi. Konferenciju je otvorio Dr Aleksandar Belić, direktor Instituta za fiziku u Beogradu i
član Saveta ISP. Opširnije o Konferenciji na stranama 54-61 n
N.Marković
V.Pecikoza
2010: vesti
[ 2010 ]
MLADI UZ MLADE
Ministarstvo omladine i sporta je treću godinu
za redom odlučilo da podrži rad Istraživačke
stanice Petnica, finansirajući projekat „Mladi u
nauci 2010“. Ovaj projekat obuhvata seriju intenzivnih kurseva namenjenih srednjoškolcima
koji pokazuju sklonost i interesovanje za ekološke nauke (biologija, hemija, geologija, biomedicina, hemija voda), praktično uvežbavanje
učesnika u osmišljavanju, postavljanju, planiranju, rukovođenju, sprovođenju i finalizaciji samostalnih i timskih projekata, kao i obuku dela
učesnika u liderskim aktivnostima, naročito fokusiranim na raspoložive oblike samoorganizovanja u školi i van škole n
POMOĆ U K RIZ I
Fond za otvoreno društvo je krajem 2009. godine raspisao konkurs za podršku civilnom sektoru u realizaciji kvalitetnih projekata koji bi
inače bili ugroženi ekonomskom situacijom. Istraživačkoj stanici Petnica odobren je grant namenjen obezbeđivanju zastupljenosti učenika
iz manjih sredina koje su naročito ekonomski
pogođene. Stanica inače ovom problemu godinama poklanja naročitu pažnju ali je to bilo
bitno ograničeno ukupnim prihodima Stanice
koji su vidno bili redukovani. Cilj projekta je i da
favorizuje one mlade ljude koji lako postaju
“nevidljivi” u postojećem obrazovnom sistemu
zbog svog siromaštva i života u provinciji. Projekat se realizuje tokom 2010. i 2011. godine. n
brief news from
petnica center
PI
Tradicionalni letnji međunarodni kamp okupio
je ovoga avgusta učesnike iz Izraela, SAD,
Bugarske, Makedonije, Hrvatske, Nemačke i
Španije. Dvonedeljni program bio je bogat zanimljivim aktivnostima, predavanjima, eksperimentima i izletima. Učesnici su imali priliku da
rade na konkretnim istraživačkim projektima i
da se druže sa vršnjacima koji su istovremeno
pohađali druge naučne kampove u Petnici.
Opširnije na strani 36 n
ne prekidajte
podr šku pet nici
kada je
najpotrebnija
PODR[KA TELENORA
Kompanija “Telenor”, vodeći operater mobilne
telefonije u Srbiji, preko svoje ugledne “Telenor
Fondacije” nastavila je da podržava obrazovne
programe Istraživačke stanice Petnica. Podrška visokotehnološke industrije ključna je za
opstanak i razvoj svih programa i organizacija
u svetu koje se bave sličnim aktivnostima sa
mladim talentima u nauci. n
PETNIČKI DAN
Već tradicionalno, Istraživačka stanica Petnica
svake godine organizuje nekoliko celodnevnih
programa namenjenih učenicima starijih razreda osnovnih škola iz Kolubarskog okruga.
Veliki broj radoznalih đaka prosto guta zanimljiva predavanja, oglede i praktične sadržaje iz
niza raznovrsnih naučnih oblasti. Neki od njih već
sada planiraju da se za par godina uključe u redovne petničke programe n
In November the Deputy Prime Minster and Minister of
Science and Technology Božidar Đelić visited Petnica
Science Center and signed the Protocol on the project of
expansion of PSC facilities. The Protocol was also signed
by the Valjevo City Mayor and the director of PSC. Minister
Đelić pointed out the need for greater involvement of PSC's
alumni in the future PSC financing, and the necessary support of the business and banking sector.
During the summer, the busiest period of the year, PSC welcomed Serbian Minister of Education Žarko Obradović.
During his visit, for the first time he had the opportunity to
see PSC’s activities and organization. Also, the visit was a
chance to meet and talk to the participants and associate
lecturers. In his press statement, the Minister said that in
2011 his Ministry will provide at least the same amount of
funds as in previous year (14.4 mil. RSD).
Together with the City of Pančevo, PSC organized courses
for teachers and students in primary and secondary education from this city in order to kick-start local ecological activities through school extracurricular programs. The initiative
included eleven schools and around fifty students and teachers of biology, chemistry, geography and other subjects,
sponsored by NIS Corporation (Oil Industry of Serbia).
At the end of November the 9th Annual Petnica Students'
Conference was organized in Petnica. Some 90 selected
projects from 109 authors were presented during the Conference. The Conference was opened by Dr. Aleksandar Belić,
director of the Institute of Physics in Belgrade and member
of the PSC's Advisory Board.
In January 2010 in the Serbian Academy of Sciences and
Arts, Minister of Science Božidar Đelić opened the poster
exhibition of student projects presented at the 8th Annual
PSC Students' Conference. On behalf of SANU, participants
were welcomed by professor Aleksandar Marinčić.
In the summer of 2009, when the PSC faced the risk to cancel its activities due to lack of money, Naftna Industrija Srbije (now the part of the Russian oil giant Gazprom-Neft),
jumped in as a "Savior Knight". Their financial aid enabled
PSC to continue with planned activities and programs. The
biggest energy company also promised to continue financial
support, recognizing PSC as a strategic partner to its corporate responsibility. This was confirmed in 2010, providing
foundation for undisturbed activity of the Petnica Center.
There is no doubt that in the years to come, PSC will have to
rely more on the support of industrial sector which is much
"thinner" in Serbia compared to more developed countries.
For the third consecutive year, the Ministry of Youth and
Sport has made the decision to support PSC activities by financing the project "Youth in Science 2010". This project
covers series of intense courses aimed at high school students having special interest for eco-sciences (biology,
chemistry, geology...). The training included design, conducting and presentation of individual and team projects.
The Fund for an Open Society Serbia launched call for proposals by the end of 2009 in order to support the civil sector
in quality projects which would otherwise be endangered by
the economic crisis. PSC received a grant for increasing the
participation of students from less developed regions more
affected by the economic crisis.
This August the PI – Petnica International Camp gathered
participants from Israel, USA, Bulgaria, Macedonia, Croatia,
Germany and Spain. The two week program was rich in activities, lectures, experiments, and siteseeing.
IZLOŽBA U KUĆI LEGATA
Pred kraj decembra u Kući Legata u centru
Beograda organizovana je izložba postera
učesnika poslednje Konferencije “Korak u
nauku”. U prostranom ambijentu ove značajne
kulturne institucije u Knez Mihailovoj ulici, predstavljeni su svi radovi mladih autora iz različitih
naučnih oblasti. Izložbu je otvorio profesor
Marko Anđelković, predsednik Saveta IS Petnica. Tokom četiri dana trajanja izložbu je
posetilo oko 2,500 posetilaca n
The leading mobile operator in Serbia Telenor, continued the
support PSC's educational programs through its highly respected "Telenor Foundation". The support from hi-tech industry is the key for survival and development of all
organizations worldwide working in the field of science and
education with young gifted students.
Traditionally, Petnica Science Center organized several short
day-long programs for senior primary school students
from local schools. The students had the opportunity to attend lectures and actively participate in various activities in
several scientific fields.
At the end of December in the Belgrade Heritage House,
PSC organized the poster exhibition of student projects
presented at the 9th Annual Petnica Students' Science Conference. The exhibition was opened by the President of PSC
Advisory Board, Marko Anđelković. During four days the exhibition was visited by 2500 visitorse n
7
Petnica
26
2010
2010
V. Pecikoza
godina
spiskova
Najjednostavnije bi bilo 2010. godinu nazvati
“godinom priprema za izgradnju”, jer je gotovo
kompletan profesionalni tim Stanice sve sa
poprilično spoljnih saradnika i rukovodilaca programa bavio projektima i spiskovima. Sve što
sada zaboraviš, platićeš kasnije dvostruko! Da li
smo sve dobro smislili i “skockali”, videćemo za
nekoliko godina...
izdržati. Ne radi se samo o kapacitetima za smeštaj i
rad, već i o raspoloživim predavačima ali i o energiji i
vremenu kojim raspolažu rukovodioci programa sve sa
timom svojih saradnika mlađeg i starijeg uzrasta.
Posebno je pitanje da li se sadašnjim načinom prijavljivanja, koji previše zavisi od dobre volje direktora i nastavnika u školama, u Srbiji može obezbediti veći broj
polaznika spremnih i sposobnih da pohađaju intenzivne
višednevne programe, a da se nivo rada na tim programima ne smanji.
LETNJI PROGRAMI su ponovo ukazali da postoji čudan
problem
popunjenosti, tj. odziva, pa je avgust bio
2 Vigor Majić
hronično popunjeniji od jula i to u meri da je u drugoj
polovini avgusta nikla čitava šuma šatora za studente
saradnike koji nisu mogli doći u julu ali su odlučili da se
ipak pojave narednog meseca. Lepo je kada su naše
mlade kolege spremne da po najvećoj letnjoj vrućini
ODMAH NA POČETKU DA RAZJASNIMO – Stanica je svoje osnovne prospavaju u šatorima samo da bi bili u Petnici ali to ukazuje
grame, dakle gomilu seminara, kurseva, kampova i sl., svojski
na određena pitanja logističke prirode kojima se moramo
odradila. Nije bilo lako ali se ipak nešto lakše disalo nego 2009. gopozabaviti naročito sa novim kapacitetima. Između osdine iako je sa finansiranjem i dalje bilo povuci-potegni. No, istina je
talog, tu je i pitanje ujednačene mentorske podrške.
da se najveći deo ljudi u Stanici i oko nje tokom proleća, leta i doVEĆINA JESENJIH SEMINARA SE BAVILA FINALIZACIJOM
brog dela jeseni bavio detaljima u vezi arhitektonskih i građevinskih
radova i pripremom konačnih verzija za Godišnju konprojekata i spiskovima opreme, nameštaja, kojekakvog pribora i
ferenciju. Očigledno je da postoji nedovoljno vremena
svega što predstoji u procesima izgradnje i opremanja. Sve ono što
između latnjih programa i Konferće biti važno za rad Stanice a ne možete
kupiti “iz svog džepa”, valja staviti i propisno ujednačenost kvaliteta učeničkih encije ali to je problem mnogih
dobro opisati u spiskove za javne nabavke projekata ne može se postići u drugih sličnih organizacija koje
koje slede tokom 2011. Tako, učili smo se Petnici, već na fakultetima i u često insistiraju da se radovi
kompletiraju i prezentuju na
birokratskim formulacijama tenderskih opisa
naučnim institutima
samom kraju letnjeg kampa.
svega – od konfokalnog mikroskopa do
Uostalom, profesionalna nauka ali i ostale struke zahtekašičice za sladoled u restoranu, od izgleda garderobnog ormana,
vaju danas da se izveštaji, projekti, analize i sve druge
do broja lopata bez kojih arheolozi nisu upotrebljivi.
vrste pisanih dokumenata rade u što kraćem roku, pa je
PRE SVEGA, POGLEDAJMO SEMINARE. Prilično hrabra odluka da na
par meseci sasvim dovoljno petničkim polaznicima, a
zimske seminare pozovemo više kandidata i da uvedemo neku
ako se nekome čini da je to užasavajuće kratko vreme
vrstu mešovitih programa, pokazala se kao dobra iako je nosila
neka se teši da je to samo dobar i koristan trening za
određeni rizik. Oko 850 srednjoškolaca na zimskim seminarima je
ono što ih čeka u stvarnom životu.
definitivno maksimum koji Stanica sa sadašnjim kapacitetima može
8
Petnica
26
2010
B.Savić
Godišnja konferencija je, kao i ranijih god- teško uspostaviti normalnu komunikaciju i
ina, pokazala da dobrih radova ima dosta, da obezbediti makar i samo pošteno informisanje
ima sjajnih ideja, odličnih rezultata i poprilično učenika (i nastavnika) o tome šta im Istražiuloženog truda. Takođe, ima velikih neujedvačka stanica konkretno nudi. Nema druge,
načenosti u shvatanju ozbiljnosti naučnog isStanica će nepovratno razvijati sistem oglašatraživanja između različitih naučnih disciplina
vanja, obaveštavanja i prijavljivanja posreda što je, najvećim delom, odraz razvijenosti
stvom Interneta i to nikakvi idioti, ma koliko
kvalitetnog naučnog rada na pojedinim fakulse svojski trudili, neće moći da spreče. A da
tetima, odeljenjima ili domaćim institutima. Da ih ima, ima ih i kote se nekako...
se ne zavaravamo time što će javnost uvek
Kada govorimo o 2010. godini, važno je
biti oduševljena radovima mladih autora – to
podsetiti da se oseća opasna oseka po pitanju
je najčešće posledice nedostatka projektnih
tehničkih uslova za rad, pre svega u domenu
aktivnosti u školama, pa
uslova za izvođenje letnjih
i dalje ima mnogo onih naučnih kampova za učenike,
ono što se uradi u Petnici
deluje genijalno. Ipak, vekoji bi skakali od sreće gde mladi polaznici dolaze
likih razlika u kvalitetu ima i
puni elana za rad na raznokada bi se Stanica
to nisu razlike u nekim unuvrsnim istraživačkim projekzatvorila – ovo je ipak tima. Nabavka nove opreme,
trašnjim kvalitetima mladih
polaznika, već razlike u
popunjavanje rezervi hemiSrbija, brateee...
standardima koje postavljaju
kalija i laboratorijskog stakla,
rukovodioci programa i njihovi saradnici.
sve je to nekako ostavljeno za proces prošiDrugim rečima, ono što jedni hvale drugi ne
renja kapaciteta kada se očekuje da se to
bi pustili ni kao seminarski rad srednjoškolca. pošteno plati iz evropskih kredita. No, vreme
Te razlike će biti jako teško rešavati samo u
ima svoju cenu koja se ne mora videti na prvi
Petnici ali to ne znači da Stanica neće nared- pogled. U slučaju Petnice ili, pak, neke škole,
nih godina dati veću slobodu organizatorima
fakulteta i sl., svako kašnjenje u obezbeđivanju
Konferencije da podignu letvicu kvaliteta i
kvalitetne opreme ostavlja ožiljke na barem
jasno kažu potencijalnim učesnicima šta može jednoj generaciji mladih. To je činjenica koju
a šta ne može proći ma šta koleginice i kolege nikakvi eksperti ne mogu da preračunaju u fina pojedinim programima mislili.
nansijski trošak. Stavite se samo u kožu tinejProgrami za nastavnike se održavaju na
džera koji čitavu godinu dana sanja i priprema
nekom minimalnom broju, jer Stanica ne može zanimljiv i vredan projekat i onda naleti na
rešavati probleme usavršavanja prosvetnih
opremu koja ne radi i utešnu priču da se strpi
radnika koji su zapetljani na vrhu obrazovne
do naredne godine ili još malo...
administracije. Kvalitet većine tzv. stručnjaka
Zašto “godina spiskova”? Sve moje kolege
u ministarstvima ili zavodima garantuje da se će se složiti da je 2010. godinu obležio višeovaj problem neće lako i brzo rešiti, naravno
mesečni posao pažljive izrade desetina spena apsolutnu štetu domaćeg obrazovanja
cifičnih spiskova opreme i materijala koji bi
koje je već dostiglo nivo na kome je rođenu
trebalo da se, putem javnih tendera, nabavlja
decu najbolje ispisati iz škole, e da bi nešto
sredstvima Evropske investicione banke. E,
dobro za život naučili. U ovom momentu, opsada, što zaboravimo, moraćemo platiti iz
redeljenje Stanice je da se sačeka proširenje
sopstvenih definitivno skromnih i nedovoljnih
kapaciteta i da se tada forsiraju programi koji
fondova. Nabavite lep i moderan uređaj ali
će biti besplatni za učesnike ali gde će Istrazaboravite na komadić pribora ili važan reaživačka stanica moći da diskreciono bira
gens i sve će da stoji i hvata prašinu dok to
učesnike. Tačno je i da se razmišlja o apsonegde ne iskamčite. Spiskovima opreme pretlutno neakreditovanim kursevima na koje bi
hodili su spiskovi prostorija, detaljni planovi
došli samo oni koji žele da nešto novo nauče
instalacija – gde želimo utičnicu a gde prikljui koji su dokazali da su u stanju da u svom
čak za vodu, gde će da se naslone ormani a
radu primenjuju inovacije.
gde će da svetle prozori... Sada je važno da
Da je u školama teška situacija, iznova
se nabavke obave brzo i efikasno, jer stanje
pokazuju pažljiva istraživanja među polaznina tržištu se stalno menja. Ako zakasnimo (a
cima učeničkih i nastavničkih seminara i kurto manje zavisi od nas), pravićemo spiskove
seva. Sve je više do juče elitnih i uglednih
iznova a to se ni malo dobro neće odraziti na
škola koje su kvalitet rada srozale do neprepotrebu da nam redovni programi budu dobri
poznavanja. Sa takvim sredinama je veoma
i atraktivni kao što smo naučili da budu n
[ Petnica Center 2010 ]
the year of projects
With 115 different courses, science camps, and
workshops for about 2,500 students and teachers,
2010 was a pretty successful year.
In this summary review of educational activities of
the Petnica Science Center, director of the PSC
Vigor Majic points out certain problems that were
almost invisible to external observers.
For the first time, the Petnica Center had decided
to extend its Winter courses, consisting of 28
week-long seminars, adding on three new special
cross-disciplinary seminars. This was done in
order to reduce the number of applicants, who are
motivated and specially recommended by their
schools, but would otherwise have been cut due
to our limited capacities. In spite of creating substantial logistical problems, the experiment was a
success, However, this certainly cannot be a sustainable solution for increasing the number of applicants in the future.
We had a similar situation during the summer
camps, but there we had no free days to make additional courses. So, the result was that some students exchanged overcrowded rooms for tents – a
clear sign that the boarding facility expansion is a
hot priority.
Teacher training courses are in decline. This is
happening across the board in spite of the fact
that the educational authorities have made the
continual professional development of teachers an
obligatory part of the process of extending their
working licences. The reasons for the decline are
economic – there are insufficient funds at the level
of local municipial administrations and the schools
to pay for the training courses. It seems that the
solution is to look for sponsored training programs.
Why do we call 2010 the year of projects? Because
of the complicated process of architectural and
technical design of the new facilities which has
taken up a substantial part of the time of Petnica
Center’s staff and associates. Architects were
ready to do (almost) anything Petnica required,
but it was up to us to taken everything into account – safety issues, costs, sustainability, servicing and maintenance demands, cost/benefit
analysis leading to optimal size of the new facilities and venues.
Making of lists of all expected new equipment and
supplies which will make new facilities functional –
this occupied a substantial number of personmonths. Forgetting just one essential item could
endanger a whole class of activities. And, Just as
with the optimization of space, the budget for
equipment was also limited, and the equipment
lists needed to balance between various activities,
different scientific areas and professional interest
of people. Not an easy job. At this moment, when
almost everything is completed, finalized and included in an impressively voluminous project documentation we can only hope that the end result
will be a fair approximation of our expectations n
9
Petnica
26
2010
seminari, kampovi, kursevi...
SKRAĆENICE: AHL – arheologija, ANT – socio-kulturna antropologija, AST – astronomija, BIO – biologija, BMD – Biomedicina, ELE
– elektronika, EXP – Eksploratorijum, FIZ – fizika, FOT – fotografija, GEO, GLG – geologija, HEM – hemija, HID – hidrogeologija, IST – istorija,
LIN – lingvistika, LNŠ – Letnja naučna škola, M – kamp Meteorske grupe, MAT – matematika, MBM – biomedicina, PI – Međunarodni letnji
kamp, PSH – psihologija, RAC – računarstvo.
ABBREVATIONS:
AHL – Archaeology, ANT – Socio-cultural Anthropology, AST – Astronomy, BIO – Biology, BMD – Biomedicine,
ELE – Electronics, EXP – Exploratorium, FIZ – Physics, FOT – Photography, GEO, GLG – Geology, HEM – Chemistry, HID – Hydrogeology,
IST – History, LIN – Linguistics, LNŠ – Summer Science School, M – Metheors observation camp, MAT – Mathematics, MBM – Molecular
biomedicine, PI – International Science Camp, PSH – Psychology, RAC – Computer science.
10
Petnica
26
2010
N
a karti ispod prikazali smo zastupljenost polaznika zimskih seminara za
srednjoškolce u 2010. godini po gradovima iz kojih dolaze – ovoga puta analiza je
rađena samo za 23 naselja koja zvanično imaju
status grada.
Karta daje dve zanimljive vrednosti. Prva
je sam broj učesnika koji je došao iz ovih gradova. Drugi podatak je interesantniji i prikazuje “normalizovanu” distribuciju učesnika po
gradovima koji dolaze, dakle u odnosu na
veličinu grada. Konkretno, u ovom slučaju se
vidi da postoje sredine iz kojih dolazi više,
odnosno manje učenika u odnosu na broj stanovnika. Iako je distribucija relativno ujednačena, tj. raspon je dosta manji nego kod apso-
lutnog broja učenika, i ovde se uočavaju razlike koje su rezultat dva glavna faktora – udaljenosti (tj. troškova i vremena putovanja) i
agilnosti lokalne školske administracije, konkretno angažovanja direktora škola i predmetnih nastavnika. Neke boli uvo, a neki se trude...
Nadamo se da ćemo tokom 2011. uspeti
da napravimo još precizniju analizu i obratimo
pažnju na promenu ovih pokazatelja u vremenu, odnosno tokom postojanja i rada Istraživačke stanice. U svakom slučaju preciznija
analiza mora sačekati pouzdanije statističke
podatke na državnom nivou. Takođe, bilo bi
interesantno videti kakva je distribucija po
petničkim programima, jer se primećuje da i
tu postoje neka neočekivana odstupanja n
[ Petnica
Center]
courses, camps,
workshops 2010
On the opposite page you can see a map of
courses, camps and some other educational programs organized in Petnica in 2010. More than
600 guest lecturers from about 130 scientific institutions and universities visited Petnica to take
part in the science education programs, to share
their knowledge and experience with enthusiastic
students.
This complex schedule looks rather chaotic.
However, an underlying order and pattern does
exist. The schedule was designed to enable the
best possible results in short-term programs for
students who already attend regular schools.
There is an "annual cycle" of educational programs for high-school students, i.e. programs are
implemented in four complementary groups. New
students first attend a week-long winter course
with intensive theoretical work (lectures, demonstrations, discussions). Spring courses are
shorter and focused on practical training in instrument manipulation, fieldwork, data acquisition
and processing (statistics), etc.
During the two-week summer science camps the
students are free to work on small (and sometimes not so small) research project. During this
time, they gain precious insight into the real scientific work, including all the difficultiesand problems that exist in professional work.
Fall courses give students a chance to meet
again, to discuss results, to finalize their papers,
and to hear scientists giving lectures on their
work and presenting the latest news from the
ever-expanding boundaries of modern science
and technology. Participants who successfully
complete their results in the form of science papers are invited to participate at the Petnica Annual Students’ Conference, where they have a
chance to present their result to other participants and collaborating teachers and scientists.
An article of the Annual Conference appears on
page 55.
U 2010. godini Istraživačka stanica Petnica organizovala je 115 višednevnih seminara/kampova/radionica sa ukupno 2279 polaznika (od toga 59
nastavnika). Blizu 600 gostujućih saradnika i predavača angažovalo se u realizaciji ovih programa. Na zimske i prolećne seminare odabrano je i pozvano oko 790 srednjoškolaca izabranih iz blizu 950 pristiglih prijava iz 185
srednjih škola. Među srednjoškolcima devojke čine većinu (56 %).
---------------------------------------------------------------------------Za programe u 2011. godini kandidovalo se oko 1050 učenika iz 209
škola iz Srbije, Crne Gore, Makedonije, Bosne i Hercegovine, Hrvatske i
Slovenije. Od ovog broja odabrano je i pozvano na zimske seminare njih
807. Devojaka je više od dečaka, čak 59% n
The map illustrates the structure of participants in
2010 comming from Serbian secondary schools
(grade 9-12, age 15-19), from 23 major cities and
regional centers. Circle diameter is proportional
to the number of students taking part in the winter courses 2010 while the color represents the
ratio between the number of students and the
population of each city.With a total scope of
about 115 camps and courses for nearly 2,300
students, innovative and flexible methods, and a
broad coverage of various scientific disciplines,
the Petnica Science Center continues to be one
of the world’s leading centers for extracurricular
science education n
11
Petnica
26
2010
novo
u petnici
PRIZNANJE OD
OPSERVATORIJE
Astronomska opservatorija u Beogradu je
povodom 123. godišnjice svog osnivanja,
7. aprila 2010. dodelila nagrade pojedincima i institucijama. Nagrada instituciji
pripala je Istraživačkoj stanici Petnica
zbog izuzetnog doprinosa promociji i popularizaciji astronomije i razvoju astronomije u našoj zemlji. Na polju astronomskog obrazovanja Opservatorija sarađuje
sa Stanicom svih ovih 30 godina.
NOVI RAČUNARI
Deset starih računara koje su učesnici
programa koristili u terminal sali i danju i
noću od 2003. godine, zamenjeno je
novim PC računarima sa Atom procesorima. Osim novih monitora od 19“
stavljen je i novi OS – Linux Ubuntu 9.10.
Nabavkom računara koji malo troše (
Pmax=75W), nije se osetila promena u
potrošnji struje, ali su radni uslovi u sali
postali mnogo bolji – leti je osetno svežije
na opšte oduševljenje svih koji su ih koristili.
RAČUNARI ZA FIZIKU
Laboratorija za fiziku i primenjenu elektroniku je na proleće dobila 10 računara (dva
sa Atom procesorima i osam sa štedljivim
AMD procesorima) i monitorima od 22“.
Time su se stvorili uslovi za lakše projektovanje i testiranje elektronskih šema i kola
kao i za simulacije i modelovanja različitih
eksperimenata iz fizike. Učesnicima programa nije smetalo što je OS na tim računarima Linux i što su u radu koristili softver
otvorenog koda.
OPET RAČUNARI
Tokom 2010. godine inovirane su i delom
proširene ICT usluge petničkog RC-a.
Nabavljena su tri nova računara namenjena nastavi, jedna učionica je obogaćena
50“ TV monitorom i kvalitetnim 5.1 zvučnim
sistemom. Instaliran je još jedan bežični
uređaj koji će olakšati korišćenje laptop
računara. WEB orjentisani servisi su umnoženi. Osim namenskih mail-lista učesnicima programa su na raspolaganju forumski
web-sistemi, portali za učenje, kao i web
prezentacije nekih petničkih programa.
12
Petnica
26
2010
[ Petnica Center 2010 ]
new equipment
Belgrade Astronomical Observatory – the oldest in the region (1877), granted a special
award to the Petnica Center as a sign of
recognition for its successfull continual activities in the popularization and promotion of
astronomy.
Finally, after almost five years, Petnica Center successfully collected the money to upgrade computing facilities. Not just faster and
with wider displays, but these new units
spend far less electricity. During summer
camps students have felt a “new fresh climate” in the computer lab. The fact was that
old models completely anihilated air-cooling
system in the computer room, making it the
warmest place in the Petnica Center.
D A R O D AV C I K N J I G A
Petnička biblioteka od svog nastanka širi krug
darodavaca. Među njima ima dosta instituta i
fakulteta, stručnih saradnika i uglednih naučnih
radnika, ali sve više i više bivših polaznika.
Ovde izdvajamo nekoliko pojedinaca i institucija
koji su nam u proteklih nešto više od godinu
dana poklonili po desetak i više stručnih knjiga:
Desanka Nikolić (162 naslova), Biološki fakultet
Univerziteta u Beogradu (58 naslova), Marko
Janković (31), Nikola Božić (22), Voin Petrović
(19), prof. Andrew Hodges (17), Institut za noviju
istoriju Srbije (17), Etnografski institut (15),
Vladimir Jovanović (14), Muzej grada Beograda
(12), Ministarstvo prosvete Srbije (12), Marina
Simić (12), Zavod za udžbenike (10).
Takođe se zahvaljujemo darodavcima pretplata
na stručne časopise:
Samir Salim (Sky & Telescope), Zorana Žeravčić:
(Astronomy Now), Milan Crnogorac: (Science sa
kompletima časopisa Technology Review i Chemical & Engineering News & Technology Review),
Panče Naumov (NIMS Now International), Drago
Inđić (IEEE Spectrum i IET Engineering & Technology), Branko Drakulić (Chemical & Engineering
News -- godišta 2006-2010), Vladimir Jovanović
(The Entomologist’s Monthly Magazine -- godišta
1970-1984), Zavod za udžbenike i nastavna sredstva C.Gore (Prosvjetni rad), Visokošolsko sredošče i Pedagoška fakulteta, Novo Mesto i Ljubljana
(Didactica Slovenica - Pedagoška obzorja), EIRO
forum (Science in School), Srpsko hemijsko društvo (Hemijski pregled), Savez hemijskh inženjera
Srbije (Hemijska industrija i Chemical Industry &
Chemical Engineering Quarterly), European Commission (Research EU), The Society of Medical
Biochemists of Serbia (Journal of Medical Biochemistry), Jugoslovenski savez za ETRAN (Science
& Sintering), CERN (Cern Courier), Sekretarijat
za zaštitu životne sredine Skupštine Beograda
(Ekološki bilten), Pedagoško društvo Srbije (Nastava i vaspitanje), European Collaborative for Science, Industry & Technology Exibitions (ECSITE
Newsletter), Global Press - različiti naslovi časopisa, Prosvetni pregled (Prosvetni pregled), Diplo
Foundation (Weather -- godišta 2007-2010).
Ten new computers with 22” displays are installed in the Laboratory for Applied Physics
and Electronics. They will help in activities
such as electronic circuits’ design and simulation in experimental and theoretical physics.
LEKSIKOGRAFSKI ZAVOD
Leksikografski zavod “Miroslav Krleža” iz
Zagreba, ugledna institucija poznata širom
ex-Yu prostora po sjajnim enciklopedijama i rečnicima, poklonila je izbor svojih
reprezentativnih izdanja Istraživačkoj stanici. Hvala im. Biće to (ponovni) početak
jednog lepog prijateljstva!
Our Computer Center also got new equipment in order to improve services and support to the internal network system which is
overloaded with increased demands in various profiles of Petnica Center’s activities.
Petnica Library holds about 1,100 new books
and scientific magazines. Half of this number
came in the form of direct donations from a
number of institutions, companies, and individuals.
In 2010, because of the expecting facilities
expansion and the serious investment both in
new rooms and equipment, we did not acquire much new equipment in the Petnica
Center. Well, everybody expects that
promisses comming from the top of the country will be materialized very soon n
Ukupno je Biblioteka ISP u 2010. godini dobila
što poklonom, što kupovinom 1098 kataloških je-
PODMLAĐENI iMAC
Ljubljeni bibliotečki iMac nije doživeo petnaestogodišnjicu. Za dlaku. Ali je uspešno
zamenjen deset godina mlađim bratom
(doduše, bele boje). To znači da sve procedure prilikom uzimanja, vraćanja ili traženja
knjiga ostaju nepromenjene.
13
Petnica
26
2010
`ute
strane
Nikoga ne ogovaramo – samo konstatujemo i prenosimo. Za istinitost, lepotu,
pravovremenost i podsticajnost podataka ne odgovaramo. Ne odgovaramo ni
za geografske koordinate, socijalne, profesionalne i seksualne aluzije, kao ni za
političke konotacije, alegorije, prepeve i ostale figure kategoričkog silogizma,
jezičkog neologizma i etnocentričnog globalizma. Nizašta ne odgovaramo!
Žalite se MMF-u i naivnim roditeljima, ali se ipak učlanite u Fond Petnica!
Make love, not papers
§ Vlada Jovanović Bućko dobio ćerku Tijanu.
§ Edi Bon dobio sina Marka.
§ Toša i Maja dobili sina Aleksandra.
§ Mihajlo i Mira dobili sina Konstantina.
§ Milena Rosso Vasić dobila kćerku Elisu Helenu.
§ Sandra Marković postala gospođa Müller i mama devojčice Danice Rose Marie Müller.
§ Zoran Drajić Draja postao deda unuka Noe.
§ Bojana i Velibor dobili kći Ivonu.
§ Ana Živanović dobila kćerku Aniku.
§ Dušica Filipović Đurđević dobila kćerku Angelinu.
§ Tanja Berić doktorirala, udala se, postala docent i dobila sina Lazara.
§ Zorana Kurbalija se udala (u Novičiće) i dobila sina
Strahinju, a koleginica Marija Veselinović (nekada Savić)
sina Bogdana.
§ Katarina Topalov se udala u dalekoj Americi.
§ Anđeljko Petrović i Jelena (ex Đenić) se venčali.
§ Boban i Lidija Arsenijević dobili sina Sibina.
§ Ivan Milić rekao da će se u 2011. oženiti samo zbog
Žutih strana. Inače, svi drugi (kandidati) zagonetno ćute...
Karijera, izgled, čast i čest
14
Petnica
26
2010
J Dr Nenad Ignjatović postao naučni saradnik.
J Dr Zorica Lazarević i dr Nataša Gerzina (geolozi)
postale docenti.
J Doktorirali: Radomir Ranković, Jelena Milojević, Sandra
Marković, Milan Nikolić, Aleksandra Nikolić, Valentina
Đorđević, Marko Porčić, Bojan Kenig, Danijela VojnovićMilutinović, Vesna Cvetkov, Tatjana Verbić, Tamara Todorović, Ratomir Milikić, Edi Bon i Oliver Vince.
J Prvog aprila Golub obustavio eksperimente (nije prvoaprilska šala).
J Vanredni profesor dr Petar Papić, dipl. hemičar, imenovan u zvanje redovnog profesora RGF.
J Kristijan Ovari DIPLOMIRAO!
J Danica Pajović diplomirala na Dramaturgiji i krenula na
doktorat!
J Diplomirali: Milan Radovanović, Miloš Savić, Ana Mladenović, Nevena Andrić, Dejan Nešković, Srđan Kostić (upisao doktorske studije na geotehnici), Bojan Marković,
Miloš Radojević (upisao doktorske studije iz molekularne
medicine), Ana Mijušković, Jelena Živković, Uroš Matić,
Damjan Cvetković, Smiljana Jošić, Ivana Ćirović, Bojana
Jovanović, Natalija Jovanović, Vladisav Jelisavčić, Milan
Darijević.
J Ivan Milić diplomirao i upisao PhD na Matematičkom
fakultetu u Beogradu.
J Masterirali: Jelena Živanović, Milica Popović, Milica Pajčić, Radmila Balaban, Monika Milosavljević, Dragan Jevtić,
Marko Janković, Vuk Janjić masterirao, Milan Gornik,
Sonja Žakula
J Prvi korak studija uspešno završili Ivana Budinski, Aleksandar Bajić, Marko Đurakić, Dimitrije Radišić, Boris Radak,
Uroš Savković.
J Zaposlili se: Monika Milosavljević i Marko Janković –
Filozofski fakultet u Beogradu, Zorica Kuzmanović postala
asistent na Filozofskom fakultetu u Beogradu.
J Doktorand Srđan Kostić (geotehničar) primio nagradu
Kruna uspeha (Rolex sat) kao najbolji (muški) svršeni student Univerziteta u Beogradu za 2010. godinu.
J Aleksandar Rafailović od kraja 2010. arhivist-pripravnik
u Arhivu Srbije.
J Dušan Marković pokrenuo novi časopis “Sintezis”.
uređuje Nina Jevtić
nina@petnica.rs
J Priča se da je Radivoje Arsić postao v. d. direktor Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Valjevu.
J Marina Simić, postala docentkinja na Fakultetu Političkih
nauka u Beogradu.
J Filozofski fakultet u Beogradu u transferu decenije pojačan Oliverom Toškovićem.
J Dr Milan Bogosavljević se vratio iz SAD i počeo da radi
kao tehnički direktor Astronomske stanice Vidojevica koja
posluje u okviru Astronomske opservatorije Beograd.
J Dr Zoran Knežević izabran za direktora Astronomske
opservatorije u Beogradu.
J Dr Aleksandar Belić izabran za direktora Instituta za
fiziku u Zemunu.
J Nikola Božić odlikovan srebrnim medaljonom “Milutin
Milanković” iz ruku ministra nauke Bože Đelića. Isti tip član
komisije za izradu Zakona o mladima i za organizaciju
nekog evropskog događaja iz telekomunikacija.
J Voin Petrović se zaposlio u “Vinči”.
J Dušan Kereš (Berkli) i Debora Šijački (Harvardska
opservatorija) dobili stipendije Instituta Hablovog
svemirskog teleskopa, koja spada u tri najprestižnije
stipendije koju dodeljuje NASA.
Stangers in the night
4 Zoran Ristanović otišao u Utreht na doktorske studije.
4 Crnogorci bili u poseti Petnici, pa natrag u Ameriku
(San Francisko).
4 Ivan Rajković dobio punu stipendiju i upisao doktorske
studije iz antropologije na Univerzitetu u Mančesteru.
4 Jana Baćević, visiting research fellow na Centralnoevropskom Univerzitetu u Budimpešti.
4 Dušica Božović u Helsinkiju pomaže Fincima da ih ceo
svet razume.
4 Miroslava Rajić završila International Master in Economy,
State and Society na University College London i University of Helsinki.
4 Marko Simonović upisao PhD na SISSA institutu u Trstu.
4 Diplomirao Stefan Marković i otišao na doktorske studije
u Toronto.
4 Vanja Tanacković studira i radi u Danskoj.
4 Bogdan Jovanović, Marko Panić i Miloš Kostić otišli na
master studije u Hajdelberg.
4 Mira Mandić postala ponosna vlasnica sertifikata specijalizacije iz lingvistike na Univerzitetu u Ženevi.
4 Aleksandar Obradović radi kao istraživač u Virdžiniji.
4 Dragan Jevtić u Krakovu na doktoratu.
4 Anđela Blažić (Pirka) studira medicinu u Beču.
4 Vava Gligorov radi u CERNu u Ženevi.
4 Ana Černok u Beču.
4 Bojan Sič u Tuluzu na svemirskom programu.
4 Danko Taboroši prihvatio profesuru na univerzitetu u
Bejrutu.
4 Tanja Petrović sve sa porodicom iz Ljubljane otišla u
Berlin na vrlo prestižno mesto.
4 Sonja Kisin-Spasojević doktorirala na Caltech-u gde
radi kao staff scientist i uživa u čuvanju svojih osmomesečnih devojčica, Mile i Katarine.
4 Ksenija Celner studira na odseku za klasično pevanje
na muzičkom Konzervatorijumu u Utrehtu. U slobodno
vreme pravi prirodne sapune i kreme i piše blog o prirodnoj kozmetici. Jos se nije udala :).
4 Zorana Žeravčić i Andrej Mesaroš doktorirali u Holandiji
i preselili se u SAD – privremeno, kažu.
4 Milena Milutinović u Bordou na doktoratu. Radi na biosenzorima i bavi se elektrohemijom i optikom u isto vreme.
4 Boba astronom u Alabami (privremeno).
[ personal
news]
petnica people
On yellow columns on the opposite page, one
can find a list of more than a hundred people –
Petnica alumni and student-associates who
graduated, or got BS or PhD degrees in 2010,
including some information about “who is
where”. Almost a half of them left the country
looking for better living and working conditions
somewhere in Europe, America, Asia, Australia... Anyway, almost all of them is ready to
keep links with their friends from their ‘the earliest science stage’ which means from Petnica.
One day in the future, they will become the
first line of the Petnica Center’s sponsors and
supporters... In the meantime, they are always
welcome (in physical or in tele- presence).
U skladu sa tajnim planom Ministarstva za nauku, Istraživačka stanica Petnica uzima učešće u istraživanju
svemira i kolonizaciji najbližih planeta. Šuška se da na Marsu postoje bolji uslovi za izgradnju nove Stanice
nego u Valjevu. U svakom slučaju, tim petničkih stručnjaka je na intenzivnoj obuci.
O VA KO S U I Z G L E D A L I P R V I P U T U S TA N I C I
(i ovo su pisali u prijavama)
On the left there are some photos selected
from the collection of about 600 boys and girls
who participated at some of our programs
about 10-15 years ago. Today, the most of
them are young prominent professionals still
participating in Petnica’s programs and projects. Some of them left Serbia and become
postgraduates or professionals somewhere in
Europe, America, Australia, or who knows...
Portraits of some of our participants and student-assistants who took part in various
courses and camps in 2010 – you can see
them on pages 19 and 33.
Petnica on the Web: you can find more details about Petnica at
Zoran Rilak
(programer)
Dragan Jevtić
(biolog)
Etel Toth
(arheolog)
“ne volim lenčarenje i
nadasve volim da
polemišem”
“sada sam razbio iluzije
da sam ja nešto posebno
i značajno”
Branimir Acković*
Boško Radivojević
(programer)
(naučnica širom sveta)
Milenko Trijić
Nenad Božinović
Miroslav Kalanj
(fizičar)
“napravio sam laboratoriju u šupi i mešao sve
i svašta”
(astrofozičar)
“uporan sam, ambiciozan,
optimista, tvrdoglav,
nestrpljiv...”
(elektroinžinjer)
“obožavam naučnu fantastiku i krimi romane”
“ništa ne ostavljam
nedovršeno”
Danica Galonić
Danica Stojiljković
“pokušala bih da us“uslovi i način rada u ISP “teško mi je da napišem neki
postavim kontakt sa
mogu da razviju moj puni tekst, ada u njemu barem jednaučnicima širom sveta”
kapacitet”
nom ne napišem :)”
(geolog)
Dušan Grujić
(hemičar)
“roditelji su me hvatali kako
mešam so, začine, brašno
i sve to rastvaram”
petnica.rs
(fizičarka)
“logika mi je jača strana i
verujem da svako zašto
mora da ima svoje zato”
Darko Todorović
(elektroinžinjer)
“volim da pronalazim nedokumentovane
mogućnosti računara”
* zvezdicom su označeni oni koji su trenutno rukovodioci programa u Petnici, ostali su redovni saradnici
15
Petnica
26
2010
tačke grupisanja
Gde su i šta rade bivši petnički polaznici? To je često
pitanje na koje je nemoguće dati pouzdane odgovore.
Ovoga puta smo se opredelili da predstavimo dve regije
relativno udaljene gde se uočava poprilična koncentracija Petničara.
Ljubljana
petničke kolonije
Čikago
Slovenija je jedna od retkih zemalja u svetu koja nema problem sa odlivom mozgova. Iz nekog
čudnog razloga, malo slovenačkih akademaca odlazi iz zemlje, a i oni koji ipak odu, pre ili kasnije
se vrate. Sa druge strane, priliv mozgova u zemlju nije zanemarljiv. Razlozi nisu samo finansijske
prirode. Izgleda da je cela Slovenija stimulativno okruženje za rad. Ljubljana je pravi univerzitetski
grad u kom skoro četvrtinu stanovništva čine studenti. Jedini univerzitet sa ex-Yu prostora koji se
izborio za mesto na Šangajskoj listi je baš Ljubljanski univerzitet. Pri tom Ljubljana nije jedini akademski centar u Sloveniji. Pre će biti da je ona samo najveći od mnogo čvorova u dobro razvijenoj
nacionalnoj naučno-istraživačkoj mreži. Šta su sve razlozi zbog kojih se u Ljubljani kolonija bivših
polaznika i saradnika ISP stalno uvećava, možemo samo da nagađamo. U svakom slučaju, nije
loše da jedna od svetskih tačaka nagomilavanja bude tu, blizu, na svega sat vremena leta od
Beograda. Tako i njih i njihove slovenačke i ne samo slovenačke kolege sve češće viđamo i kod
nas i to ne samo na vrućim dočecima Nove godine ili u Guči.
Srđan Verbić je jedan
od retkih fizičara koji
je odlučio da ostane u
Srbiji i odatle komunicira sa petničkim
kolegama i prijateljima
širom sveta.
verbic@petnica.rs
Kako se to često navodi, Čikago je naš najveći grad van Srbije. U njemu žive desetine hiljade
emigranata poreklom sa brdovitog Balkana. Po zakonu velikih brojeva, tu bismo očekivali najveći
broj ex-polaznika i saradnika ISP. Međutim, distribucije „naših ljudi“, u užem i širem smislu, ne
moraju da se poklope. Štaviše, čini se da čikaška klima čini da su zadržavanja tamo kratka. Dok mi
primetimo da tamo nekoga ima, oni su već otišli negde u toplije krajeve. Ovoga puta predstavljamo
grupu koja uspešno opstaje na tom nemogućem mestu.
Milica Medved (1972, 9 puta polaznik FIZ,
PSH, BIO, AST), istraživač. Uz prezime Jelić
jedno vreme bila inventar u Petnici. Nakon doktorata iz fizike granularnih materijala na Čikaškom Univerzitetu, prešla na njihov Departman
za Radiologiju gde sada razvija kliničke primene
snimanja magnetnom rezonancom. Glavni fokus
su primene u dijagnostici kancera dojke i prostate.
Slobodno vreme provodi sa mužem i ćerkom (5
godina) istražujući porodične zanimacije, putuje i
nastoji da se viđa sa raštrkanim prijateljima..
Aleksej Krunić (1975, 6 x polaznik HEM,
MED), direktor laboratorije. Poslediplomske i
doktorske studije završio u Čikagu. Bavio se
biofarmacijom a sada je direktor Laboratorije za
magnetnu rezonancu gde istražuje cianobakterije
tražeći u njima nove lekovite supstance i radi na
poboljšanju osetljivosti detekcije u magnetnoj
rezonanci. Nastoji da se viđa sa Petničarima koji
ponekad navrate do Čikaga ili su već tu. Supruga
Zorica je bila polaznik LNŠ i, nakon studija
muzike, prešla u oblast korporativnih finansija.
16
Petnica
26
2010
Viktor Todorović (1975, 6 puta polaznik
HEM, PSH), istraživač. Diplomirao hemiju u
Novom Sadu i nakon toga došao na UIC gde je
završio doktorske studije iz oblasti ćelijske
biologije uz nekoliko objavljenih radova. Od
jeseni 2006. prelazi na Northwestern univerzitet
kao post-doc i dalje u oblasti ćelijske biologije sa
posebnim osvrtom na ćelijsku adheziju u raku
kože. Krajem 2010. pokrenuo otvaranje sopstvene
laboratorije. Od 2001. u braku sa koleginicom
Carrie Franzen sa kojom ima ćerku Maju.
Jasmina Profirović (1972, 7 puta polaznik
seminara hemije), istraživač. Završila
Farmaceutski fakultet u Beogradu, radila par
godina u leskovačkom “Zdravlju”, pa se
pokupila i otišla u Čikago na postdiplomske
studije gde je i doktorirala iz farmakologije,
prešla na postdoktorske i predavala na
univerzitetu. Sada radi na UIC-u, gde predaje i
istražuje matične ćelije. Nedavno postala mama
jednog slatkog Milija.
Jovan Brankov (1972, saradnik na seminarima računarstva), profesor. Predaje na
elektrotehničkom odseku Illinois Institute of
Technology gde je i šef Advanced X-ray Imaging
Laboratory (AXIL) u okviru Medical imaging
Reserch centra gde istražuje nove načine za
dobijanje i obradu medicinskih slika. U slobodno
vreme plovi jedrilicom po jezeru Mičigen i
učestvuje na regatama.
Tanja Petrović “sin” (1974, 11 puta polaznik LIN, PSH, IST itd.), istraživač.
Tanja je polaznik i mlađi saradnik lingvistike iz Šćepinog i Đukinog vremena.
Završila je Filološki fakultet u Beogradu dok je krstarila Balkanom i kampovala
u Petnici. Onda je otišla u Ljubljanu. Magistrirala je na narodnim zdravicama
prilikom jedne posete Beogradu i trajno otplovila u vode antropologije. Usledili su
venčanje protiv Đorđa negde u Nevadi, doktorat i rođenje prvo dvoje dece (Ivan
i Olga), odlazak na Institut za napredna istraživanja u Berlinu i tako redom. Ima
ličnu kartu sa adresom u Ljubljani, ali je nema smisla zvati na kućni telefon.
Prekratko se zadržava na jednom mestu da bi se javila...
Tijana Stanić Ljubin (1977, 13 puta polaznik FIZ, AST), farmaceut. Od
1992. se zakačila za Petnicu. Kada je bila mlađi saradnik na LNŠ, Nikola
Božić joj bio polaznik. Diplomirala na Farmaciji u Beogradu i zato tablete,
kapsule i druge đakonije (slane i slatke) kuva opasno. Živi u Ljubljani, sama
sa troje dece. Jednogodišnji Stribor okupiran računarskim igricama,
Osmogodišnja Una je opsednuta ogledalom i ritmičnom gimnastikom.
Treće dete Igor Ljubin (1974, 19 puta na svim vrstama seminara) ima
100 kila, preokupacija miševi, lopta i dugmići. Nakon diplomiranja na ETF u
Beogradu zaputio se ka Sloveniji gde je nastavio da se igra dugmićima i
mišem i trenutno upravlja softverskom kompanijom.
Nenad Tomašev (1985, 18 puta polaznik + 7 x saradnik BIO), softver istraživač.
Osnovne studije završio na PMF-u u Novom Sadu. U Ljubljani je dve godine na
doktorskim studijama iz računarstva na Institutu Jožef Štefan. Trenutno se bavi analizom
visokodimenzionalnih podataka iz ugla mašinskog učenja i data-mining-a, mada za sebe
tvrdi da se poprilično bavi teorijom haosa. U Petnici bio “zalepljen” za biologiju – od
toga je sada ostala sklonost ka pentranju po Julijskim alpima. Smatra da mu je izbor
Slovenije pun pogodak.
Jelena Petrović (1974, polaznik LIN), istraživačica. Doktorirala na programu Lingvistika govora i teorija društvene komunikacije na Fakultetu za humanističke postdiplomske studije ISH u Ljubljani. Osnovne studije srpskog jezika i književnosti završila je na
Filološkom fakultetu u Beogradu. Autorka je i koautroka različitih naučnih i stručnih
radova, akademskih i kulturnih događaja, istraživačica i saradnica na međunarodnim
projektima, uglavnom u vezi sa (post)jugoslovenskom tematikom. Članica i suosnivačica
mreže Red Athena University Press, članica uredničkog odbora časopisa za žensku
književnost i kulturu ProFemina i umetničko-teorijske grupe Spomenik.
[ alumni]
points of
attraction
Imagine the model where all Petnica alumni
are independent entities of the system. All of
them behave in completely different ways.
However, there is one thing common for all
of them – high amount of energy. It is hard to
trap them in local minima; they are jumping
from one state to another all the time. Anyway, there are points of attraction (sometimes even strange attractors) where you
can expect to find them. If you look at geographic dimensions only, you can find certain towns where they aggregate and create
small Petnica communities.
Thousands of Petnica alumni are spanning
their network across the globe for more than
twenty years now. Naturally, major university
centers have attracted our alumni the most.
But, in the mean time, people have changed
their careers and founded their families and
most of them left university sites. We are
continuing with presentations of people living and working near great points of attraction or “strange attractors”. As we did last
year, we present one European and one
American attractor. This time, we present
Ljubljana from Slovenia and Chicago.
Here we present very short facts about a
dozen of Petnica Center’s alumni who now
are young and, somebody, “mid-age”professionals not only in science, but in many
other interesting fields including business,
computers, fashion, finance, etc. n
Biljana Žikić (1974, polaznik LIN), antropološkinja. Uprkos čežnji za južnim krajevima,
ugnezdila se u Sloveniji. Doktorirala Antropologiju svakodnevnog života i medijske
studije u Ljubljani. Kao samostalna istraživačica, bavi se antropološkim istraživanjima
rodnih i medijskih diskursa, ideologija i popularne kulture. Aktivno učestvuje u naučnim
projektima, a istovremeno vodi svoju prevodilačku firmu i sa oko dvadesetoro honorarnih
saradnika povezuje različite kulture i privrede, pre svega slovenačku i srpsku. Iako pored
sebe ima jednog “pravog” i jednog “mešanog” Slovenca (muža i sina), još uvek, umesto na
snežnima padinama, slobodno vreme radije provodi u podrumu, plešući flamenko.
Bojana Višić (1983, polaznik FIZ i ELE), nanoistraživač. Nakon nešto više od godinu
dana provedenih na Fizičkom fakultetu u Beogradu na katedri za Kvantnu mehaniku i
matematičku fiziku, gde se, od diplome pa do mastera, bavila molibden disulfidnim
nanotubama čisto teorijski, rešila da ode u Ljubljanu i vidi kako te tube izgledaju uživo.
Od januara 2009. zaposlena na Institutu Jožef Stefan, u laboratoriji za sintezu anorganskih
nanotuba i nanožica, sveže upisana na treću, pretposlednju godinu doktorskih studija.
Anita Knezy (1982, 2 puta polaznik ANT), dizajnerka. Upravo magistrirala na
Akademiji za umetnost u Ljubljani na odseku za grafički dizajn. Iako je pohađala
programe antropologije 1998. i 1999. godine, to joj nije smetalo da karijeru gradi u
drugom smeru.
17
Petnica
26
2010
FOTOGRAFIJE:
Vladimir Pecikoza,
Nataša Marković,
Ognjen Marković
19
Petnica
26
2010
iza kulisa
1
INVENTAR Poznato je da roditelji sve češće svoju
privremeno nestalu decu traže po Petnici. Naročito ukoliko je dete petnički mlađi saradnik, dakle organski ovisnik. Terapije odvikavanja slabo daju rezultate. Neumoljivi
petnički kompjuteri prebrojavaju dane i noći koje pojedinci
provedu u Stanici što definitivno ukazuje koliko neki zapostavljaju svoju porodicu i bližu i dalju familiju. Evo šta
kažu statistike za 2010. godinu i na koga prstom ukazuje
Nata. Tako je vodeća ovisnica bila Marina Vlajnić, polaznica Geologije koja je u Petnici provela (najmanje) 64
dana (i kao polaznik i kao saradnik). Kombinujući polazničke i saradničke dane sledi je Iva Bačić (FIZ), Nikola
Kljajić (GLG), Đorđe Đurđević (AST) i Milan Škobić
(ANT). Među studentima saradnicima kolo vode Milan
Marković (AHL) i Miloš Pešić (HEM) sa po 38 dana, dok
za jedan dan zaostaje Dejan Nešković (GLG). Od
stručnih saradnika kao inventar se potvrdio Voin Petrović (MBM – 35 dana) ispred Mire Mandić (LIN) i Olivera
Toškovića (PSH). Ka Petnici su najviše putovali
pomenuta Marina Vlajnić i Miloš Pešić sa po 11 putovanja tamo-vamo u toku jedne godine.
KANDIDATI Ko će poslednji iskoristiti mogućnost
svadbe u “staroj Stanici”, ne zna se još, ali u astronomskim krugovima se primećuje uznemirenost...
KVALITETI Damjan je bio nesporno brz i efikasan. Pri
tome je zadržao miran pogled. Da li se ovde radi o
dvoboju ili o zadacima nekog teškog takmičenja? Ne.
Mlađa generacija saradnika se okupila da izabere učesnike. Posle toga se, po pravilu, ogladni...
JEZIČKI DUET Dušica i Mira u duetu vode program
Lingvistike. Lakše, bre, kandidati, ne navaljujte! Pronaći
ćemo mi neko mesto i neki zadatak za sve.
CREVCE. Sa svojim padajućim jajima, rastegnutim
crevima, letećim flašama itd. petnički Fizičari demonstriraju kako se bez skupe opreme može svašta raditi.
Nemojte samo da to čuju u Ministarstvu nauke!
SLAMČICE. Šule je rešio da celu planetu ogradi slamčicama. Još bolje, da je upakuje u jednu poveću piramidu.
Posle egipatske, meksičke i bosanske, petničke piramide
postaju pravi hit!
KONTROLA. Profesor Maške je ranije tvrdio da je
matematiku važno predavati tako da je deca razumeju.
Evo ga kako to praktično proverava.
ČIK POGODI! Ribolozi, ribolovci ili ribokradice? Ekipa
iskusnih stručnjaka sprema se jednog predvečerja za
sumnjivu akciju bez svedoka.
PERAČI. Astronomi po kazni ili samo u naletu dobre volje
i osećanja reda, ribaju kupolu. Bio je to dezert za oči svih
koji su imali priliku da to vide. A to se ne viđa često...
ALAT. Bez toga nema ni arheološkog zanata. Zna to
dobro Tamara ali nema nikog muškog da joj pomogne.
Možda nema tako jakih da nose dva ašova jednom i to
levom rukom!
ARGUMENTI. U stvarnom dijalogu argumenti ponekad
nisu sami po sebi dovoljni. Zato se kaže da položaj pojačava argumente. Vidite i sami.
ŠIO MI GA. Draško plete nekome mrežu. Ko u nju uleti,
po pravilu završava u nekoj tegli n
20
Petnica
26
2010
2
u stvarnosti nisu tako ozbiljni
4
6
3
5
8
7
9
[ participants ]
10
B.Savić
scenes from
petnica
11
12
13
14
15
16
It’s not a strange thing to find some students
who spend more time in Petnica than at
home, so maybe they could change their
resident address to Petnica? It is difficult to
cure accute addiction to Petnica, it’s much
easier to stop smoking cigarettes or to eat
meat. Our computers calculated that in
2010, among participants, the top “Petnica
addict” was Marina Vlajnić, geologist (1).
She spent (at least) 64 days and nights in
Petnica. Very close to her are Iva Bačić
(Physics), Nikola Kljajić (Geology), Đorđe
Đurđević (Astronomy) and Milan Škobić
(Anthropology). Among student assistants
the record hold Milan Marković (Archaeology) (2) and Miloš Pešić (Chemistry) (3) –
38 days and nights. Some science associates are not too far from students, so Voin
Petrović (4) won the first place with 35 days
and nights spent in Petnica.
The quality of the menu at the Petnica Center’s restaurant can be measured experimentally. Look at these happy faces and
guess why Damjan (on the right) is not
happy – because of the taste of food or because of his empty plate? (5)
Some physics experiments looks pretty odd.
Ordinary people have difficulties to understand the role of a long blue hose in important scientific projects... (7)
Among the pleople in Petnica there are
some who are experts in fishing. When a
field study on biodiversity is based on collecting samples of fish from nearby river or
lake, it is normal that they offer an expert
help. But don’t ask them to show you fishing
licence... (16)
Astronomers are washing the observatory
dome. This is an extremely rare event and
must has certain secret meanings. (13)
In order to strengthen your arguments, you
have toelevate your position. This dialogue
is not a fair one. (8)
A young boy is focused on a lecture on
higher mathematics (14). Soon, he will raise
a hand to correct the constant in third row...
Who said that women have weak hands.
Look at archaeologist Tamara (15) with three
hard-work tools is going to dig into the
past... n
21
Petnica
26
2010
2010:
seminari, kampovi, kursevi, radionice...
STOPAMA
FARAONA SJERPINSKOG
Šuki i njegovi matematičari, sve uz
svesrdnu pomoć kolega iz Firme kao
i mnogih zatečenih polaznika i studenata, obeležili su 2010. godinu kao
Godinu Piramide. Pipavo konstruisanje fraktalne piramide od plastičnih
slamčica krunisano je svečanim otvaranjem gigantske konstrukcije
jednog tmurnog zimskog popodneva.
Slika desno nije fotomontaža – piramida je bila pet metara visoka, sastavljena od 6144 slamčice i najveća
je takva struktura na svetu. Matematički naziv strukture je “sunđer Sjerpinskog” a čini ga interesantnim da
mu je tzv. fraktalna dimenzija okruglo 2
– to je najmanja fraktalna dimenzija
jednog trodimenzionalnog objekta.
Slabost ovog objekta je što se gornja
četvrtina objekta (polovina po visini) oslanja na samo devet
slamčica ali je bio izazov ispitati granice statičke nosivosti.
U sklopu Festivala nauke u Beogradu manji model piramide izložen je u Narodnoj banci Srbije. Autor najavljuje
još veće strukture – sa svakim sledećim nivoom gradnje
piramida se udvostručuje u visini. Faraonske ambicije autora potvrđuje napomena da je broj planiranih narednih
nivoa gradnje ceo broj veći od 1, pa sami računajte n
PRAKSA GEOLOGA
22
Petnica
26
2010
KORAK KA SVEMIRU
Osim obuke astronauta (vidi str. 15), Stanica se i
na druge načine priprema za osvajanje vasione.
Tako su fizičari čitavo leto bili obuzeti ispaljivanjem
eksperimentalnih raketa i testiranjem raznih vrsta
padobrana. Na slici levo vidi se masovna akcija
“prihvatanja” “hidrodinamične rakete”. Petnička
ćebad, poznata po skoro
beskonačnom skupu
potencijalnih primena, i
ovde su odigrala važnu
ulogu. Možda će i budući
srpski svemirski program
starim ćebadima popločavati svoj glavni kosmodrom, ma gde se taj
nalazio i ma čemu još
služio n
Od ideje profesorke Vere Dabović da terensku praksu učenika
srednje geološke i hidrometeorološke škole ”Milutin Milanković” iz
Beograda izvodi u Petnici, prošlo je 25 godina i isto toliko generacija učenika. Stanica je i u proleće 2010. bila domaćin ovim učenicima koji su dvanaest dana radili vežbe na terenu i u laboratorijama
iz oblasti geološkog kartiranja, hidrologije, kvaliteta
voda, metoda hidrogeoloških istraživanja i istraživanja
ležišta mineralnih sirovina.
Na terenu su učenici kartirali, evidentirali i merili
osobine stena, vodnih objekata i vodotokova. Na izdancima određivana je strarost i poreklo stena, mereni
elementi pada struktura i crtani profili. Na vodnim objektima beleženo je stanje konstrukcije bunara ili kaptaže izvora, fizička svojstva i način korišćenja njihovih
voda. Na vodotokovima meren je proticaj i određivana
fizička svojstva vode. U hemijskoj laboratoriji ispitivana
su mikrobiološka i hemijska svojtva podzemnih i površinskih voda. Na ovom zahtevnom i vrednom programu
učestvovalo je 122 učenika, sedam nastavnika, jedan
student saradnik i tri radnika Stanice n
B. Savić
[ Petnica Center 2010 ]
camps & courses
OKOPAVANJE CRKVE
U godini kada obeležavamo 30 godina arheologije u
Petnici, polaznici letnjeg kampa arheologije u saradnji
sa Zavodom za zaštitu spomenika kulture iz Valjeva
izvršili su sondažna rekognosciranja u porti Petničke
crkve. Zanimljivi rezultati koji su dobijeni tokom ove
kampanje pokazuju da horizont sahranjivanja u blizini
crkve datira od XV do XIX veka, što se poklapa sa
osnivanjem Petničkog manastira, što dodatno potvrđuje
i prisustvo velikog broja kamenih grobnica iz XV veka. Dalja istraživanja na
ovom lokalitetu svakako slede uz uključivanje i drugih naučnih disciplina, dok
će geofizička snimanja koja su izvršena
uz pomoć kolega sa Tehničkog fakulteta u Nišu definisati njihov dalji tok. Lepa
vest je i fototipsko izdanje Petničkog
psaltira, što će biti dobra osnova za dalja
istraživanja u okviru programa istorije i
lingvistike u Petnici n
N.Marković
Our colleague dr M. Suvakov and his mathematicians together with the colleagues from the Department of Physics, Astronomy etc. made a giant
fractal pyramid, a biggest of its kind. The pyramid
is five meters high (loot at the picture on the left)
and made of 6,144 plastic straws. In mathematics
this structure is called Sierpinski Tetrahedron
and its fractal dimension is exactly 2, which is the
smallest fractal dimension of a tridimensional object (whatever it means for non-mathematicians).
The pyramid also challenges the limits of usual
static pile capacity for the structure of this kind.
Smaller model of the pyramid was exhibited at
The Science Festival in Belgrade. The pyramid
author announces that he will make even bigger
structure next year – at least twice its size.
Apart from the training for the astronauts (p. 15),
Petnica students also practice additional techniques necessary for the conquest of the outer
space. Picture on the left shows mass action with
the hydraulic rockets. Once again Petnica’s
blankets proved that they have almost unlimited
range of possible uses – here as a landing facility.
Maybe Serbian future space program can use old
blankets to pave their cosmodromes whatever its
purpose and wherever it might be.
NOVE STARE FIGURINE
N.Marković
Broj „neolitskih“ figurina u arheološkom depou rapidno raste.
Petnički arheolozi su i dalje uporni u otkrivanju tajne pečenja
neolitskih figurina. Dva hrabra arheologa Milan (Srbija) i Filip
(Hrvatska) pokušali su na dva potpuno različita načina da
eksperimentalnim putem
dođu do rešenja ove
drevne tajne. Kako se
ovaj pristup pokazao dobrim, pokušaćemo da u
narednom periodu nadogradimo eksperiment,
tako da ćete o našim
(ne)uspesima verovatno
čitati i u sledećem broju
ovog Godišnjaka n
MAJSTOR ZA MOZAIKE
Neobični hobiji naših polaznika ni ove godine nisu
ostali neprimećeni. Intersovanje za antičke i srednjovekovne mozaike inficirale su polaznika arheologije Milana Savića iz sela
Pepeljevca kod Kuršumlije koji
se ovim hobijem bavi već nekoliko godina. Svoje znanje, koje
je stekao uglavnom od svog
strica, želi da poveže sa svojim
interesovanjem za arheologiju i
da nastavi svoje školovanje u
tom pravcu. Veštine u izradi
mozaika Milan je predstavio i
učesnicima letnjeg kampa arheologije, a njegov dalji rad
svakako da ćemo svim silama
dalje podržati n
Twenty five years ago Professor Vera Dabović
suggested that high school students from Geology
and Hydro-geology School Milutin Milanković
should organize their fieldwork practice in Petnica.
In 2010 Petnica was once again a host for 12
days students’ fieldwork practice that included
laboratory work, cartography, hydro-geology,
water quality measurements and studies of local
mineral deposits. The fieldwork practice was attended by 122 students, seven teachers, one student assistants and three members of Petnica
staff.
In 2010 Petnica Archaeology Program celebrated
30 years of successful work. This year Archaeology Summer School participants together with
Cultural Heritage Preservation Institute of Valjevo
conducted a field survey and trench excavation
in Petnica churchyard. The graves found are
dated to the period between 15th and 19th century, which corresponds with the establishment of
Petnica monastery and a large numbers of stone
tombs found there. Further research will include
specialists from different disciplines including geophysicists from the Technical Faculty in Niš, as
well as linguists and historians from Petnica who
will be able to work on Petnica Psalter which is
now available as photo-offset edition.
B.Savić
Number of Neolithic figurines in Petnica archaeological depot is rapidly rising. Two brave archaeologists from Serbia and Croatia – Milan and Filp
have been conducting experiments that will help
us to reveal the mystery of their production. You
will probably read about our successes or failures
in the next Bulletin.
Unusual hobbies of our participants never stay unnoticed. Interest in Antic and medieval mosaics
inspired Milan Savić from Pepljevac near Kuršumlija to start making mosaics himself. He learned
the skill from his uncle and decided to continue his
education in that direction. Milan demonstrated his
mosaic making skills to summer school archaeology students n
23
Petnica
26
2010
od čega žute polaznici
red nauke red ljubavi
ka ko se p osta je
stud ent sara dn ik
Tihana Smiljanić je student
jezika i književnosti i student-saradnik ISP
24
Petnica
26
2010
Đ. Vučković
N
isam imala pojma šta me čeka onog jutra kad sam se prvi
put zaputila ka Istraživačkoj stanici Petnica. A sada, pet
godina kasnije, priznajem da sam bila strašno nervozna i
da sam nekoliko noći pre toga sanjala svoj seminar: bili smo u
velikoj učionici, koja je zapravo poprilično ličila na moj gimnazijski
kabinet za hemiju, „eminentni stručnjaci iz zemlje i inostranstva“
bili su ostareli profesori fakulteta, a vođa Mira – od strane jedne
bivše polaznice naređeno mi je da je pozdravim – bila je u tim
snovima baba s jarkoružičastim usnama.
Ono malo slatko plavo što nas je dočekalo u Stanici i govorilo
„Lingvistika, ovamo!“ nije bilo ni nalik babi. Štaviše. A profesore s
fakulteta smo imali, ali su i oni bili začuđujuće mladi.
Na prvom seminaru naučila sam šta je fleksija i koje su razlike
između bilingvizma i diglosije. Naučila sam i kako se gomila literature pakuje u
smislenu celinu
od dve strane.
Ne mogu baš
da kažem i da
sam tada naučila kako se uspešno brane te dve strane, jer se
sećam da su me mlađi saradnici „oduvali“. Uspela sam da zaspim na tastaturi u računarskoj i izbrišem svoj rad dan pred rok
za predaju; sećam se i šta sam odlučila: da ipak neću biti novinar, već pravi lingvista. Istinski sam zavolela drugare polaznike.
Osećala sam se kao da sam na Hogvortsu, a priznaćete,
nekome ko je odrastao na Hariju Poteru to nije mala stvar. A da
ne spominjem da sam tek posle Petnice naučila da spavam po
autobusima.
Svakih par meseci posle toga proveravala sam poštansko
sanduče nekoliko puta dnevno, i mogu da prizovem sećanju onaj
divan osećaj kad nađem poziv na sledeći seminar. Nikada mi nije
bilo teško ni zamorno da kopam po literaturi i razvrstavam građu
za svoj rad – ni kod kuće, jer sam se radovala Petnici, ni u samoj
Stanici, jer sam uvek bila okružena sjajnim ljudima koji su radili
isto to. Možda nije vreme da polaznici (ili Mira!) saznaju da sam,
oh, bila grešna i spavala na predavanjima – ali, negde se moralo
štrpnuti vremena... :)
Pretpostavljam da sam se, posle dve godine bivstvovanja u
Stanici, nekako uvek nadala da će me pozvati kao saradnika. To
bi bilo svojevrsno priznanje i meni i mom radu, a da ne pričam o
izazovu da nekim novim klincima budem ono što su meni bili
Marko, Jelena, Dušica i ekipa, da ih uputim u tajne bilingvizma i
diglosije, te da virnem u Depo u koji su oni magično nestajali
posle svakog predavanja, i da smem da prespavam i doručak i
poneko jutarnje predavanje (zli jezici rekli bi da sam nadoknadila
sve polazničko nespavanje). I, stvarno – moj saradnički staž počeo
je brzo nakon što sam prerasla zelenu karticu, već na prvoj godini
fakulteta. I traje.
Ponekad mi je teško da poverujem da sam ja zaista više vremena provela u Stanici kao saradnik nego kao polaznik. A teško
mi je i da odlučim šta je od tog dvoga bolje. Zašto uopšte i odlučiti?
Postanite saradnik, videćete! :) n
[ Petnica Center 2010 ]
B
eše februar. Ciča zima. Pun straha i nesigurnosti
koračam betonskom stazom Petnice noseći ogromnu
torbu. Na silu se smešim i upoznajem Bubu i Ninu,
a odmah zatim i trešnju i pečurku. Tako otpoče moje
putešestvije kroz Petnicu.
Kroz zimski seminar hemije borio sam se pun nesigurnosti, straha i želje za dokazivanjem. Seminar je prolazio
uz dosta predavanja, zadataka i nespavanja, a sve to uz
dodatno druženje, igre asocijacije i mafije. Pisali smo
seminarski rad koji smo na morali da branimo pred svima.
Trudio sam se da se družim i da se pokažem dobar u
znanju. Donekle sam uspeo, pa sam prošao dalje. Donekle
i nisam – odbrana seminarskog bila mi je jadna, nisam
mogao da se sastavim. Te prve godine sam se trudio iz
petnih žila da naučim i da stojim zajedno sa toliko pametnih glava oko mene.
U drugoj godini je bilo potrebno da napišem predlog
projekta koji ću raditi na letnjem seminaru. Profesor sa
Kragujevačkog
PMF-a mi je pomogao u osmišljavanju teme “Ispitivanje adsorpcije
ciprofloksacina na
aktivnom uglju”.
Sećam se kako sam mislio da sam sve razradio, da će sve
proći bez problema. U to sam bio vrlo siguran. Avaj, kako
sam se prevario. Već na početku problemi su počeli da se
nižu. Pokušavao sam jedno, drugo, treće, ali ništa smisleno
nisam dobijao. Tu mi je dosta pomagao Zoki, naš saradnik,
koji je jurio i mućkao sa mnom sve vreme. To je tako trajalo
nedelju dana letnjeg seminara, a onda sam izgubio volju.
Odustao sam. Bio sam prava kukavica. Na kraju sam
dobio nešto malo smislenih rezultata, ali to je bilo tanko.
Posle toga me je neozbiljnost oborila. U Petnicu sam
počeo da dolazim da bih bio u centru pažnje. Slabo sam
učio, a mnogo sam se glupirao. To je kulminiralo posle
drugog letnjeg seminara, koji je baš loše prošao. Tad me
je nešto lupilo po glavi. Razmislio sam zašto sam ja tamo.
Ko zna, možda sam tada počeo da sazrevam...
Moj novi mentor, Miloš, podržao me je i dao mi snage.
Odlučio sam da sebi i svima pokažem da sam hemičar, a
ne klovn. Tada sam čvrsto odlučio da ću da studiram hemiju.
Treći projekat, koji smo radili Stefan i ja, zvao se “Kinetička metoda za određivanje vanadijuma“. Taj letnji seminar je bio nezaboravan. Radili smo po ceo dan. U jednom
trenutku Stef je počeo da noću sanja spektrofotometar, od
kojeg se nije odvajao, dok sam ja živeo u laboratoriji, kao
i svi primerni “laboratorijski pacovi”, i pripremao merenja.
Bilo je dosta nespavanja, džarkanja, loših trenutaka, ali sve
se to na kraju isplatilo kada smo sredili rezutate i napisali
rad. Stef i ja smo posle toga otišili na Konfereciju. Imali smo
usmenu prezentaciju, a rad je objavljen i u “Petničkim
sveskama”.
Sada sam druga godina fakulteta i prošlo je šest godina
godina od kada sam prvi put došao u Petnicu. Smišljam
razloge da se tamo što češće pojavim i budem koristan...
Umem kao da prepoznam folere kao što sam i sam bio i
znam kako da im pomognem n
first encounters
with petnica
sintez a
studenata
sara dn ik a
kako sam postao
baš ozbiljan
Aleksandar Salim studira hemiju
i student je saradnik ISP
V. Pecikoza
Tihana Smiljanić is Petnica’s scientific associate
in Linguistics. Here, she presented some of her
memories from a decade ago.
The morning when I went to Petnica for the first
time I didn’t know what to expect. Now, five years
later I admit that I was terribly nervous and that I
even dreamt about the seminar a few nights before: we were in the big classroom, that actually
very much looked like the chemistry classroom in
my grammar school, “prominent experts from
Serbia and abroad” were elderly university professors and Mira, a seminar leader was an old
woman with hot pink lips. Luckily, a cute little
blonde that greeted us at Petnica calling “Linguistics, here” was far from an old woman in my
dreams. University professors were surprisingly
young.
At my first seminar I learned what inflection is
and what is a different between bilingualism and
diglossia. I learned how to pack a huge number
of references at two pages. I managed to fall
asleep at a computer and delete all my work from
the day, and I remember I decided that I want to
become a linguist, not a journalist. I felt like I was
at Hogwarts and for someone who has grown up
on Harry Potter that was not a small thing.
Every month after the first seminar I was checking my mail box several times per day waiting for
the next seminar. I still remember the joy that
overwhelmed me every time I received Petnica
invitation letter.
I suppose that after two years in Petnica I had
high hopes of becoming a student assistant. It is
now hard to believe that I spent more time in Petnica as an assistant than as a seminar participant
and it is hard to decide what is better of the two.
Aleksandar Salim is student of Chemistry and
Petnica Center’s student associate
It was February, freezing cold. Filed with fear and
uncertainties I was carrying my large suitcase
through Petnica’s backyard. I was smiling forcefully meeting Buba and Nina. That was a beginning of my Petnica’s journey. I fought full of
anxieties, fear and willingness to prove myself at
Chemistry Winter Seminar. We had to write a
seminar paper that we needed to defend in front
of everyone, but my defence was poor and I
couldn’t pull myself together. However, I somehow succeed to get to the second year. In the
second year I had to write project proposal. A
professor from the Faculty of Natural Sciences
and Mathematics from Kragujevac helped me
out. However, despite Zoki’s help (Zoki is our student assistant) I had several problems with my
experiment, I gave up and just started fooling
around. It was like that until the summer camp in
the following year. I did poorly in the seminar and
finally asked myself why I was there. I don’t
know, maybe I started to grow up. My new mentor, Miloš supported me and gave me strength.
During the next summer camp Stef and I were
working all the time. We went to the conference
and our paper was published in Petnica Papers.
Now I am a second year student thinking of reasons to come to Petnica as often as possible and
make myself useful. I can recognize the fools that
I was myself and help them n
25
Petnica
26
2010
šapat na uho*
sive strane sive strane sive stra
šta Vikiliks piše o Petnici
Kako saznajemo, Vikiliks je do sredine
decembra 2010. godine objavio čak 145 tajnih
dokumenata u kojima se pominje Petnica. U
32 se pominje izraz “gray files” (sive fascikle) i kriptovani dokumenti pod “tvrdim
embargom”, kao i nenajavljene posete čak
14 visokorangiranih diplomata iz osam zemalja i dve organizacije pri UN a u vezi
nekakve zaštite osetljive naučne dokumentacije. O čemu se radi nismo uspeli još
uvek da saznamo.
Ipak, do momenta ulaska ovog časopisa u
štampu, procurila je vest da, između ostalog, Vikiliks objavljuje i imena članova
petničke Meteorske grupe n
PROJEKTI ::: PROJEKTI ::: PROJEKTI
Bigfoot definitivno viđen u blizini
Stanice! Zajednički projekat daljih
istraživanja pokreću petnički biolozi,
arheolozi i antropolozi, a uz
sponzorstvo lokalne fabrike čarapa n
Savan sređuje kancelariju!
Definitivno nagoveštaj smaka
sveta ili samo promene mesta
geografskih polova. Da li se
iza prašnjavih knjiga i papira
nalaze dokazi o poseti vanzemaljaca? Kuda vodi tajni otvor
u zidu i stepenice što vode u
nepostojeći podrum? Više detalja o ovim uzbudljivim
temama u sledećem broju n
Saznajemo da će prilikom početka građevinskih radova na novoj supermodernoj
laboratoriji u Petnici duboko u temelje
biti zabetonirana vremenska kapsula –
specijalna posuda od nekorodirajućeg
metala koja može da opstane hiljadama
godina! Šta će se staviti u ovu kapsulu
najstroža je tajna. Ipak, posredstvom
poznatog “PetnicaLeak” servisa, svetom
kruže glasine da se barem tri stvari
pažljivo konzerviraju za pohranjivanje
u kapsulu.
Prva je kolekcija neobičnog alata koju
su petnički arheolozi iskopali tokom
pomračenja sunca na lokalitetu starom
11,000 godina ispod Dunava blizu Čukarice. Priča se da su na ovim artefaktima urezana ćirilična slova i jedna
mapa centralne Srbije. Takođe se govori
da je Istraživačka stanica odlučila da
trajno zakopa vredan poklon zemljaka iz
SAD – rukopis Nikole Tesle gde opisuje
patent No.1417, a radi se trofrekventnom
molekularnom pojačavaču sa pomerenim
uzgonom. Razlog za ovakav čin je osećaj
da ovaj patent može postati krajnje
opasan ako se nestručno koristi a kod
nas se malo šta koristi stručno. Treća
stvar je očigledno bez veze – nekakva
čaša čiju arheolozi procenjuju na 2010
godina. Verovatno zbog simbolike... n
26
Petnica
26
2010
* vesti sumnjivog porekla
Kalendar Maja.
Obratite pažnju na osmi
mesec Mol koji ima
identičan simbol kao i znak
Stanice.
Na predstavljanju projekta proširenja petničkih
kapaciteta ministar za nauku i tehnološki razvoj
Božidar Đelić je neoprezno otkrio da će Evropska
banka uložiti pare u izgradnju 17,000 kvadratnih
metara novog prostora u Petnici, što je za blizu
deset hiljada kvadrata više nego što je sadržaj projekata za koje su dobijene dozvole. Na pitanja jednog
broja prisutnih novinara i saradnika Petnice šta se
krije u toj razlici, prisutni su vidno prebledeli. Deo
projektanata je već sutradan netragom nestao. Na
tri poznata međunarodna sajta posvećenih svetskoj
bezbednosti pre dva meseca se pojavila vest o velikom tajnom projektu ukopanom u “brda zapadne
Srbije”. Da li to ima veze sa najavljenim velikim
građevinskim radovima u Petnici niko nije hteo da
odgovori. Zanimljivo deluje da se očekuje da radovi
budu gotovi pre katastrofe 21. decembra 2012. kako
najavljuje Majanski kalendar. Nezvanično se pominje
da se radi o skloništu za malobrojne odabrane, najverovatnije za one čiji radovi prođu selekciju za
petničku konferenciju 2012. godine n
moćna magija
Učesnici letnjih kampova eksperimentisali su sa drevnim
ritualom prizivanja kiše, detaljno opisanom na drvenim
pločicama iskopanim u Petničkoj pećini za koje se procenjuje da potiču iz VI veka p.n.e. Kiša je počela da pada
tačno trinaestog dana nakon početka obreda n
ve strane sive strane sive strane sive strane sive str
OGLASI ::: OGLASI ::: OGLASI ::: OGLASI
Traži se dobrovoljac koji bi bio
uzidan u temelje nove zgrade.
Radi sreće i stabilnosti gradnje.
Po mogućnosti devac ili devica n
GLASINE :) GLASINE :) GLASINE
Petnički astronomi raspolažu pouzdanim dokazima gde se nagomilavaju
srpski bolidi n
Viševekovna tajna pojave savršenih
Malteških krstova vitezova Templara
na sačuvanim nadgrobnim spomenicima
manastira u Petnici (vidi sliku
desno) dobila je skoro jedno neobično tumačenje. Naime, posredstvom
satelitskih snimaka uočeno je da se
Petnica nalazi tačno na pola puta
između drevne Palestine i Hertforda
u Engleskoj – sedištu i kasnijem
skrovištu Templara. Veruje se da
se početak gradnje zagonetnog Petničkog manastira gotovo savršeno
podudara sa poslednjim krstaškim
pohodima i povratkom preživelih
vitezova u Evropu. U Englesku su
se vratili ali bez tajanstvenog
blaga koje su pominjali u pismima.
Izmučeni i teretom blaga pristisnuti vitezovi morali su negde da
stanu i da se odmore, a idealno bi
bilo da to bude negde na pola puta...
Petnički arheolozi i istoričari
odbili su da ovo komentarišu. n
SAZNAJE SE...SAZNAJE SE...SAZNAJE SE...
Na listu nematerijalnih kulturnih
dobara pod zaštitom UNESCO-a stavljena
je i legendarna petnička popara n
SAZNAJE SE...SAZNAJE SE...SAZNAJE SE...
Golubov automobil je konačno stavljen
pod zakonsku zaštitu kao vredno
kulturno dobro n
SAZNAJE SE...SAZNAJE SE...SAZNAJE SE...
Vešti petnički hakeri provalili u
komšijski kupus n
SAZNAJE SE...SAZNAJE SE...SAZNAJE SE...
Savezna meteorološka organizacija
potvrdila je da Stanica menja klimu! n
SAZNAJE SE...SAZNAJE SE...SAZNAJE SE...
Inspekcija zahteva da se, u cilju borbe
protiv aktivnog i pasivnog pušenja, u
sve buduće sobe postavi video nadzor n
pogodite šta je u krišom vuče Peca:
a) obećanja političara da će pomoći Stanicu.
b) nova verzija Zakona o obrazovanju.
c) polazničke prijave kojima je istekao rok
d) kolekcija zaboravljenih (više puta)
upotrebljenih polazničkih čarapa.
Kako se saznaje, višedecenijska
enigma šta piše na spomeniku ispred
centrale američke agencije CIA
(skulptura Kriptos, delo vajara
Džima Sanborna) je konačno rešena
u celini. Kriptoanalitičari Agencije to nisu
uspeli da dešifruju, a
autor je odbijao da im
pomogne tvrdeći da kompletan tekst ima smislen
sadržaj (vidi pod Kryptos na Wikipediji ili na
drugim mestima po webu).
Angažujući superračunarsku mrežu po sistemu
podeljenih zadataka, tim
petničkih analitičara je
otkrio da se sa 98.37%
verovatnoće radi o izgubljenoj Strategiji razvoja obrazovanja u Srbiji
(na slici se vidi ključni dokaz – mnogo je šuplje!) n
MISTERIJE...MISTERIJE...MISTERIJE...MISTERIJE
Opasni Petnički trougao! Nepovratno je dokazano
da se u trougaonom prostoru između kontejnera,
upravne zgrade i puta dešava statistički značajno veći broj zaglavljivanja kamiona. Dok ovo
pišemo upravo se dešava akcija spasavanja
jednog takvog vozila! Petnički matematičari su
pokazali da se ova misteriozna tačka može
pravom linijom povezati sa poznatim Bermudskim
trouglom. Biolozi su potvrdili da ovaj prostor
zagonetno zaobilaze migracije kitova ulješura
i severnih sobova n
ISTRAŽUJEMO...ISTRAŽUJEMO...ISTRAŽUJEMO
Eksperimenti su pokazali da definitivno
postoji veza između smanjenja snežnog
pokrivača i aktivnosti Goge domara n
ISTRAŽUJEMO...ISTRAŽUJEMO...ISTRAŽUJEMO
Kompjuterske analize su nedvosmisleno
pokazale da svi polaznici Stanice koji
tri puta pojedu riblje štapiće uspevaju
da pohađaju petničke seminare n
27
Petnica
26
2010
K
reativnost naših saradnika dolazi do izražaja ne samo u slučaju rada
na projektima sa polaznicima, pripremanju predavanja, smišljanju
obrazovnih sadržaja..., već su veoma sposobni da osmisle kako da
Petnicu, odnosno atmosferu koju osećaju tokom druženja na seminarima,
prenesu na neko drugo mesto.
Godinama se šuškalo kako bi bilo lepo, barem par puta godišnje, organizovati okupljanje petničara mimo seminara i programskih aktivnosti u Petnici.
Posle par uspešnih pokušaja na početku 21. veka, krajem prve dekade istog
grupa saradnika je istrajala i sada već možemo reći da imamo tradicionalna
okupljanja petničara u Beogradu.
Sve je počelo skoro u inat ptičijem gripu i velikoj panici tim povodom.
Na splavu „20/44“ sa sve obaveznim medicinskim maskama okupilo se stotinak saradnika, što stručnih što
mlađih, i naravno polaznika. Najavili smo sezonu prijavljivanja
za narednu godinu, a onda smo
Peri Kostiću, Ivanu Miliću i
Andreju Obuljenu, prepustili DJ
pult, kako bi pokazali koliko su
astronomi u stvari umetničke
duše. Muzika je bila odlična,
provod lep, a svima na splavu je to pomoglo da se premosti period između
jesenjih i zimskih seminara. Duh Petnice je tako danima posle ovog, prvog
okupljanja, kružio nad Beogradom, ali i drugim gradovima, jer posetilaca je
bilo sa svih strana.
Naredna žurka, na istom mestu. Povod je ovaj
put „Srpska“ nova godina. Manje ljudi, ali podjednako energije i entuzijazma. Planovi za tu 2010.
godinu su se već uveliko osećali u vazduhu. Već se
videlo da će ovakva okupljanja postati tradicija.
Već se pojavljuju i prvi posetioci prijatelji Petnice
– oni koji su od svojih drugova, prijatelja, kolega
i rodbine čuli za nju, pa su poželeli da bar na kratko
osete Petnicu oko sebe.
Početak proleća, april 2010, klub „Skandal“ i
veliko okupljanje starih i sadašnjih petničara, ostaće upamćeno po prvom velikom nastup neformalnog petničkog benda „Taf gajz“ (Vladica Ranđelov
– gitara, Nemanja Vojvodić – bas gitara i Miloš
Vujović – gitara). Pored poznatih domaćih i stranih
stvari, svirali su i različite petničke pesme i himne
seminara. Priključili su se i mnogi pevači, pa je zabava bila potpuna, a mnogi
talenti za muziku su tada (raz)otkriveni ☺
U junu mesecu se ekipa ponovo okuplja. Kraj je školske godine i ispitni
rokovi su skoro završeni, pa je svima do radosti i veselja (mada neki možda
nisu u potpunosti zadovoljni postignutim, ipak žele da se razvesele). Opet smo
na splavu koji nosi naziv po geografskim koordinatama
Beograda, ali sada na otvorenom. Bend „Taf gajz“ je
uvežban, a pridružuje im se i Nikola Janković (bubnjar
i psiholog i astronom u isto vreme, mada zvuči nemoguće). Podršku ovom nastupu je dao i Milovan Bošković iz poznatog benda „Zemlja gruva“.
Posle intenzivnog petničkog leta koje je bilo prilika
svima da se odmore i putuju, kreću obaveze u školama
i fakultetima. Kada su se svi navikli na svoje nove ili
stare obaveze, počelo je iščekivanje narednog okupljanje. U Klubu „Skandal“ sviraju Nemanja, Nikola,
Aleksandar, Vladica i Miloš. Pridružuje im
se Damjan, poneki rukovodilac sa muzičkim
iskustvom i svi drugi spremni da puste glas
i preko mikrofona. Ovoga puta svi su bili
maskirani. Crne kese za đubre bile su spremne za one koji dođu bez maske, ali za tim
nije bilo potrebe, jer su svi bili veoma kreativni. Od Petra Pana,
preko princeza, do klovnova, i uspešne maske Avatara. A bilo je
tu i maskiranja u pojedine rukovodioce (odelo, košulja i kravata,
pa vi nagađajte) ☺
Ovakva okupljanja su ispala sjajna stvar. Polaznici i saradnici
sa svih programa, i mimo aktivnosti u Petnici, oživljavaju petničarsku atmosferu, učvršćuju međusobne prijateljske veze, druže se...
Tokom tih susreta rađaju se i nove ideje, pronalaze se cimeri, raspituje se o težini studiranja na različitim fakultetima, razgovara o
najnovijim filmovima, prepričavaju se dogodovštine sa seminara...
Naravno šire se i tračevi ☺
Tradicija se učvrstila. Čim prođe 2-3 meseca počne da se oseća
u vazduhu potreba za okupljanjem (ko kitovi). Zato nemojte da se
čudite ako istovremeno kada i vama, i nekome drugome krenu
misli kako bi bilo dobro što pre se okupiti ponovo.
Zahvalnost za ova uspešna petnička okupljanja van Petnice,
pre svega dugujemo istrajnim organizatorima: Jeleni Pajović i
Aleksandri Alorić sa fizike i Nemanji Vojvodiću sa astronomije n
petničarenje
van petnice
Nikola
Božić
28
Petnica
26
2010
Humanost na delu
Na poslednjem petničkom okupljanju, pored kreativnosti u maskiranju, saradnici i polaznici su
pokazali i smisao za humanost.
Organizovano je prikupljanje
sredstava za pomoć zemljotresom
pogođenom Kraljevu. Svako po
malo iz svojih plitkih džepova ali
je prikupljeno 50 evra što je brzo
uplaćeno na račun za pomoć.
istraživanje
{ta preneti
u novu
stanicu?
[ Petnica Center 2010 ]
gatherings
Creativity of our students and associates can be
seen not only in their works on projects and lectures, but also in their ability to create Petnica atmosphere in places away from Petnica. Here,
Nikola Božić proudly describes some of regular
Petnica gatherings in Belgrade. Last year
everything started at the popular floating
restaurant 20/44 with about hundred of
associates and seminar participants.
Pera Kostić, Ivan Milić and Andrej Obuljen were DJs proving that astronomers
are actually highly successful musicians. The next party was held for the
Serbian New Year at the same place. In
April 2010 we had a party in the club
Skandal with a band Taf Gajz. The
band was joined by Milovan
Bošković from the famous band
Zemlja Gruva. Finally, we organized a
masked ball attended by Peter Pan,
princesses, clowns, Avatar and a
seminar leader dressed in a
suite with shirt and a tie (so
you can guess).
Petnica gatherings proved to be a
great success, every three months
we felt we need to meet. We owe
our gratitude to Jelena Pajović and
Aleksandra Alorić from physics and Nemanja Vojvodić from astronomy for their
persistence and organizational skills.
ilustracija: Nemanja Đorđević
P
redstojeća rekonstrukcija objekata ima tu i stvari koje se, na žalost, neće
i celokupnog prostora Istraživačke moći sačuvati kao što su šestokrevetne
stanice duboko je zabrinula mnoge sobe, koje su nesumnjivo popularne. No,
koji svoje lepe uspomene vezuju za “staru niko ne garantuje da se u novim sobama
Stanicu”. U želji da se objektivno vidi šta neće okupljati prekobrojni...
je to što Stanici daje osobit “ukus”, pa
Istraživanje je takođe pokazalo da
stoga valja sačuvati u budućem novom postoji još stvari (pojava, osoba) za koje
prostoru, u jesen 2010. sprovedena je oz- su naši saradnici izrazili želju da se na
biljna anketa među saradnicima Stanice neki način sačuvaju. To su, na primer, duh
gde im je ponuđena mogućnost da izd- iz sobe 25, popara, staro ćebence tako
voje nekoliko najvrednijih “znamenitosti” zgodno za izležavanje na travi, noćni
Stanice za koje misle da se vredi potru- izleti do pećine, kafa sa ratlukom za 15
diti kako bi se sačuvale u nekom novom dinara, električne peći koje ostaju tople i
prostoru, ma kako on izgledao.
kada nestane struje, baštenski patuljci,
Kao što se i moglo pretpostaviti, na- gitare (koje se znaju pojaviti niotkuda iako
jviše glasova su dobile “pečurke” kao ne- ih garantovano niko od polaznika nije
nametljivi prostori okupljanja i druženja. doneo sa sobom) itd. Istraživanje se nasNa sledećem mestu su trešnje (zanimljivo tavlja n
je da su anketirani uvek
kafić
baštenske klupe
navodili jedninu –
kuce i mace pasulj
i stočići
trešnja, iako u
arheološki depo
dvorištu Stanikafić
ce postoje dva
Savan
susedna stabla mnogokrevetne
sobe
jednako poputrešnje
larna u junu kada su
plodovi jestivi), dok je kolega B.
Savić po ko zna koji put proglašen
za “kulturno dobro” koje takođe valja
“sačuvati”, što svakako nije sporno.
Na grafikonu se vidi još nekopečurka
liko “spomeničnih vrednosti”
za čiju se zaštitu apeluje. Istina,
memorabilia
Current reconstruction of Petnica made many
people worried that many good things connected
to “old Petnica” will disappear. In order to assess
what makes Petnica special we conducted a survey among our stuff and associates. There were
several things marked as necessary to be saved
for new Petnica. Among them the highest priorities were given to the “Mushroom” (wooden
bench organized in square with a roof) as a
favourite meeting place, the cherry tree and B.
Savić who was announced to be a „cultural treasure“ that needs to be preserved. Six-bed rooms
were also mentioned, but unfortunately they will
have to be replaced. There are a few other things
that also appeared in the survey. Among them
were the ghost from the room 25, Petnica breadmash, old banquets so useful for using at Petnica
grass, night picnics in the cave, coffee with Turkish delight for 15 dinars, electric heaters that remain warm even after they are switched off,
garden dwarfs, guitars.... n
29
Petnica
26
2010
izbor učesnika
Krajem svake godine,
negde sredinom decembra,
u Petnici se okupi šaroliki
skup saradnika iz raznih
programskih oblasti kako
bi zajednički pregledali
prispele prijave zainteresovanih srednjoškolaca i
među gomilom kandidata
izabrali one koji će biti pozvani na seminare, kurseve i
kampove u narednoj godini
ka ko i h i z a b r a t i ?
Nikola Božić je “dečko
za razna pitanja” u
Petnici. Ima popriličnog
iskustva i kao polaznik
i kao student-saradnik
ali i kao rukovodilac
programa.
Pregled prijava u decembru 2010. godine okupio je
60 rukovodilaca programa i saradnika Stanice koji
su tri dana pažljivo proučavali pristigle prijave i na
kraju izabrali polaznike koji će biti pozvani na neki
od 30 zimskih seminara planiranih za februar i mart.
Istraživačke stanice. Proširenje kapaciteta je sigurno
mogućnost da se mnogo više kandidata pozove na
proširenja kapaciteta Istraživačke stanice Petnica su zimske seminare kao prve u nizu, pa da se tu, kroz
doprinele da tog 9. decembra 2010. godine petnički vežbe, razgovore i kojekakve druge aktivnosti formiselekcioni tim sačeka gomila sa preko 20% više pri- raju pouzdaniji utisci o svakom učesniku.
java nego prethodne godine. Broj prijava se tako DRUGA MANA je da učenici, verovatno slušajući svoje
nakon nekoliko godina blagog pada ponovo vratio na nastavnike i roditelje, suviše formalistički pristupaju
nivo od pre 5-6 godina. Veći broj prijava zasigurno popunjavanju aplikacije i pisanju svoje autobiografije.
znači više posla, i veću odgovornost prema svakoj Na taj način sebe predstavljaju isključivo kroz neke
pregledanoj prijavi svakog
verifikovane aktivnosti, kao
kandidata za učešće na prošto su školske ocene i učešće
samo obaveštenje da je
gramima u 2011. godini, ali
na takmičenjima. Ne možemo
i veće zadovoljstvo neko izabran je podsticaj i očekivati da deca od 15 gočlanovima selekcionog tima,
dina imaju zavidne biogranagrada i veliki doprinos fije, ali možemo očekivati da
jer se nadaju da ima više
kvalitetnijih kandidata čijim samopoštovanju tinejdžera u tim biografijama, pored
biografijama, esejima, preveoma važnih, zvaničnih
porukama ili kojekakvim – to je nešto što im itekako dostignuća, predstave sebe
diplomama je teško odoleti.
na pravi način. Da pišu o
MORAM ISTAĆI (za one
svojim interesovanjima,
nedostaje
razmišljanjima, idejama,
koji ne znaju ili misle drugačije) da se tokom selekcije kandidata nikako ne bi- hobijima... Da pišu o tome šta čitaju i gledaju... Da
raju bolji učenici, jer za takvu ocenu kandidata nam predstave svoju motivaciju za bavljenjem nekom
nemamo pouzdanu metodologiju (samo nemojte konkretnom naukom. U tom slučaju bi selekcionom
pomisliti na ocene u školi!) , već se među svim timu bilo lakše da izdvoji one stvarno motivisane
pristiglim prijavama biraju kandidati koji nekako srednjoškolce za bavljenje naukom.
pokazuju veću motivisanost za rad i usavršavanje u VAŽNO JE BITI SVESTAN OSETLJIVOSTI PROCESA izbora
Istraživačkoj stanici Petnica. Svaku pristiglu prijavu učesnika. Kako zbog što kvalitetnijeg izbora učesnika
pogledaju bar četiri stručna saradnika ili asistenta na programa, tako i zbog pedagoških razloga, odnosno
seminarima koji su deo selekcionog tima, pa se na uticaja neizbora na proces odrastanja učenika koji su
ovaj način pokušava zbirom subjektivnih procena se prijavili za Petnicu, ali nisu prošli selekciju. Treba
dostavljene dokumentacije doći do objektivnijeg poći od stava da su svi oni koji su se prijavili za prostava o tome koji kandidati su najviše zainteresovani grame u Petnici motivisani da nešto nauče i sebe unaza nimalo lako naučno obrazovanje u našoj instituciji. prede, te da će im sam poziv da dođu u Petnicu dosta
OVAKAV NAČIN SELEKCIJE učesnika ima i svoje značiti ako ništa u pogledu samovrednovanja. Implimane. Jedna od njih je što se selekcija vrši samo na citno, one koje odbijemo na neki način i povređujemo
osnovu pristigle papirne dokumentacije, bez živog ma kako se trudili da ih pripremimo na mogući negarazgovora. Svesni ove slabosti (jer papir trpi sve), tivan ishod. Zato se odbačene prijave još jednom prezato i insistiramo na tome da svaku prijavu pogleda gledaju, ovoga puta od strane drugih članova tima za
više ljudi, koji imaju iskustva u radu sa polaznicima pregled.
VEĆE PRISUSTVO NA INTERNET DRUŠTVENIM
MREŽAMA, živi web sajt, i medijska aktivnost oko
30
Petnica
26
2010
58.6% kandidata su
devojke
zastupljeno je 209
srednjih škola iz svih
delova Srbije i ex-yu
prostora (CG, MAK,
BiH, HR, SLO)
2/3 kandidata nije
ranije bilo u Petnici
među kandidatima
32% je preferiralo
društvene nauke,
32% matematiku,
fiziku, astronomiju ili
računarstvo a 36%
biologiju, hemiju ili
geo-nauke
(gotovo identično situaciji iz 2009.
– fantastična ujednačenost!)
preko 3/4 kandidata
smatra da u školi ili u
porodici nema zadovoljavajuće uslove za
rad i obrazovanje
samo 15% učenika
navodi da su aktivni
u školskim sekcijama
rukopis je značajno
brljaviji i lošiji nego
rukopis kandidata od
pre 20 godina
B.Savić
[ Petnica Center 2010 ]
students selection
process
št a pi šu u pr ij av am a. ..
V. Pecikoza
Selecting the best possible group of participants
is essential in order to assure top quality of all
educational activities. Reviewing applications
and identifying potential candidates is the first
step in a demanding process.
TEME ESEJA U PRIJAVAMA
Ja u 2010. godini
Ja u 2010. godini
Neopravdano zapostavljeni problemi
savremene nauke
Najveća otkrića prve polovine XXI veka
2001
Najbolja drugarica mi je rekla da bih možda trebalo
da konkurem za "Lazu Lazarevića" a ne za Petnicu.
=======
Još kao mali posedovao sam istraživački duh. Sve
sam voleo da pipnem i svuda da zavirim.
=======
Naravno, sve je to bilo pasivno, jer se u školi u koju
sam ja išla, ta lekcija preskočila.
=======
Kao što kaže Bred Pit u filmu "Sedam godina na
Tibetu": "Lepota planinarenja je u jednostavnosti."
=======
Sa devet godina doživeo sam jedan od najvećih
izazova u svom životu. Peo sam se na najveći vrh
Balkana - Musalu.
=======
Prilikom jednog ručka, stric mi je objavio da je smrt
kraj ljudske egzistencije i da ne može da se izbegne.
=======
Zbog moje ljubavi prema ekstremnim sportovima,
doživeo sam dosta nezgoda, imao sam operaciju
slezine i slepog creva i udarila su me kola, ali sve je
to iza mene; kako volim da kažem:"Bio sam veoma
nestašno dete".
=======
Izjava koju često sebi izgovaram je da hoću da
budem Nemanja (Đorđević, prim. ured.) kad porastem.
=======
Kad sam krenuo u zabavište, počeo sam da čitam
romane.
=======
Ne mislim da je život tako velikog čoveka kakav je
bio Toše Proeski jedna "umorna priča, trganje
stranica".
=======
Još od malena, moji roditelji su primetili da me
zanimaju čudne stvari, kako oni kažu, neprimerene
mojim gopdinama.
=======
Protivnik sam moderne tehnologije i više volim da
sve radim postupno i polako. Tako npr. volim da
umesto kalkulatora koristim logaritmar.
=======
Matematika i fizika me posebno interesuju jer su
praktične.
=======
Prošle godine kad smo radili struju, osvojila sam 3.
mjesto na republičkom takmičenju.
=======
Svet za 15 godina će biti veoma prijatno mesto za
život, ali mnogo znoja će biti proliveno dok to
postignemo.
=======
Naučna dostignuća za poslednjih 15 godina
usrećila su mnoge ljude u svetu. Pronađen je lek
protiv SIDE. Pronađen je lek i za moju Srbiju.
2007 2006 2005 2004 2003 2002
Okamov izuzetak potvrđuje pravilo
Aleksandrijska biblioteka 4004. godine
Ideja je rođena
Svet između dlanova
Gledam, slušam, čitam...
Mit globalizacije
Rizici naučnog otkrića
Svet koji se menja
Da se ja pitam
Moj listić na lutriji je izvučen, a nagrada je
pravo da mi se ispune tri želje
Da sam ja direktor škole
Ja u godini 2025.
Moj najslavniji poduhvat 2020.
Da sam ja direktor škole
Mojih deset saveta šefu države
Čime ću se ponositi za petnaest godina
Otkriveno je novo i nepoznato ostrvo i
mene su poslali da ga istražim
Mojih deset preporuka ministru prosvete
2008
Život bez bakterija
Ceo svet jedna država
Svetski lideri su se dogovorili da se od
Nove godine ukine novac
Počelo je Ledeno doba
Najveća dostignuća nauke u XXI veku
2009
Sudbina Afrike
Prvo naselje na Marsu
Da sam ja predsednik Vlade
Moja škola 2030. godine
;-)
2011 2010
Moja zadužbina
Ljudi na Mesecu
Da sam ja ministar nauke
V. Pecikoza
Male i velike dogme u nauci
2025. godina
Predlažem izmene Zakona o obrazovanju n
Continuously increasing popularity of social networking sites, more live web content available, and
intensified media coverage on Petnica Science
Center capacity expansion plans and activities,
have all contributed to the fact that this December
our selection team had much more applications to
review compared to the previous year.
An increased number of applications means more
work for the team, as well as far more responsibility in the process of reviewing applications for candidates applying to participate at some of the
courses, seminars, or camps planned for 2011.
Although more candidates mean more curious and
motivated students applying, it also means there
will be more disappointed girls and boys who did
not get selected. So the selection procedure is a
demanding process for the team, not just technically but also mentally. How the team really performed gets visible only later, during and after the
winter courses, and will be the ultimate measure of
success for some 60 people in our selection team.
It is important to know that the selection team has
only paper documentation available for review
(consisting of an application form, short biography,
science essay, and teacher’s recommendation)
which is sometimes insufficient to recognize the
best students. To make the matter even worse,
some students are providing lots of formal measures of their quality and success (such as school
grades or science competition results) but very little about what they are really interested in, fascinated by, or what are their activities or
accomplishments outside of the official educational
system. To minimize the impact on the selection
process quality, Petnica Science Center pays special attention to assemble the selection team by including experienced assistants who have at least
several years of first-hand experience as lecturers
or mentors in Petnica.
Despite all obstacles, over the period of December
9–12th 2010, our team of sixty people has successfully selected about 700 participants among
1100 candidates from 240 schools. These students
are invited to take part at some of our 30 weeklong winter seminars in February and March 2011.
On these pages are some amusing excerpts from
application forms, as well as titles of received written essays in the last ten years n
izbor učesnika
Socijalno okruženje kandidata je takođe veoma
važno u procesu selekcije. Zbog toga uvek postoji
nekakva vrsta pozitivne diskriminacije prema onima koji dolaze iz manjih sredina, siromašnih krajeva, složene porodične situacije... Pretpostavka je
da će njima biti teže da samostalno zadovolje svoju
potrebu za bavljenje naukom nego nekim drugim
učenicima koji imaju slični stepen motivisanosti, a
koji dolaze iz velikog grada gde postoji daleko više
mogućnosti za lično usavršavanje, gde su škole
bolje opremljene, gde postoje veće biblioteke ili iz
porodica sa boljim materijalnim mogućnostima.
Zbog svega ovoga Istraživačka stanica Petnica
veoma vodi računa da selekcioni tim bude kvalitetno sastavljen. Iz svake od petnaestak oblasti iz
kojih se organizuju seminari za srednjoškolce u
Petnici u selekcioni tim ulazi 3-4 člana, uglavnom
stručna saradnika i asistenta na seminaru, koji su
bili dosta prisutni u izvođenju različitih aktivnosti
na seminarima, kampovima i sl. Ovih 50-60 ljudi
tokom četiri dana pregledaju sve pristigle prijave,
diskutuju o njima, vrednuju motivisanost, ali i
značaj dolaska u Petnicu za samog kandidata. Kao
što je pomenuto, svaku aplikaciju pogleda bar
četvoro ljudi. Nakon toga se vrši konačan izbor
učesnika programa u narednoj godini.
Od 9. do 12. decembra 2010. godine u Stanici
se okupilo oko 60 stručnih saradnika, asistenata na
seminarima i rukovodilaca programa koji su među
skoro 1100 prijava odabrali nešto preko 700 učenika koji će biti pozvani na zimske seminare u februaru i martu 2011. godine. Najavljeno proširenje
kapaciteta će doneti bolji kvalitet uslova rada, ali
i mogućnost da mnogo više kandidata bude odabrano za učešće na aktivnostima IS Petnica n
32
Petnica
26
2010
gde se greši
Kako god dobro da su napisane prijave, ograničen je broj kandidata koji će proći selekciju,
a to znači da uvek jedan broj “otpadne”.
Ipak, jedan broj prijava ne prolazi selekciju
samo zbog površnosti i “brljavosti” kandidata
koji ne vode računa o uputstvima za pisanje
prijavne dokumentacije koji vidno postoje na
samom prijavnom formularu.
Tako svake godine ima prijava koje “odu u
koš” jer im nedostaje neki od važnih dokumenata kao što su autobiografija ili esej. Isto važi
i za potpis roditelja koji je zvanična garancija
da se učenik prijavio uz odobrenje svojih zakonskih staralaca. Zaboravljena fotografija,
izostavljena neka važna poglavlja iz biografije,
nečitak rukopis takođe ubrzavaju put od poštara do kontejnera za smeće.
Sledeći relativno čest razlog eliminacije
kandidata su greške koje su više do škole. Tu
mislimo na preporuke nastavnika koje su šture,
formalne, pisane identično za sve učenike koji
se prijavljuju iz iste škole, bez ičega što govori
o nekim specifičnim kvalitetima pojedinca ili
pokazatelja da su učenici aktivni u školskim
sekcijama (aktivni na neki konkretan način –
nešto su napravili npr.) ili nekim drugim oblicima
rada.
Najzad, nije teško prepoznati prijave onih
učenika kojima je jedini motiv da se pridruže
svojim drugovima ili drugaricama iz odeljenja
koji su bili u Stanici i promovišu je u svom okruženju, često preterano. Stanica ipak nije mesto
za gubljenje časova i besposličarenje n
prijave na webu
Poslednjih nekoliko godina elektronski oblik
prijavnog formulara dostupan je i na sajtu
Stanice. Prošle, 2010. godine, oko 500 formulara je tako skinuto.
Na žalost, još uvek Stanica ne omogućava
da se prijavljivanje obavi potpuno elektronski,
jer je fizički potpis kandidata i, još važnije,
potpis roditelja i overa formulara od strane
škole neophodno za “legalizaciju” procesa
kandidovanja. Ipak se radi o maloletnim
licima koja se prijavljuju za pohađanje programa van mesta boravka.
No, može se očekivati da se, širenjem
upotrebe elektronskog potpisa i drugih formi
lične identifikacije, u narednih par godina i
proces prijavljivanja za petničke seminare
oslobodi zavisnosti od papira. Činjenica je da
će se sve više i više informacija o najavljenim
seminarima i aktivnostima Istraživačke stanice kao i o svim drugim pitanjima iz života i
rada Stanice nalaziti na webu i da će ih potencijalni polaznici ali i njihovi roditelji i nastavnici prvenstveno tamo tražiti.
Ovo je naročito interesantno ako se pođe
od problema ograničavanja učenicima prava
u školama da budu obavešteni o aktivnostima
Stanice i mogućnostima da se prijave za neki
od programa. Naime, neke škole nastoje da
budu apsolutni selektori petničkih polaznika,
pa se čak i ljute kada nismo pozvali baš one
koje su oni hteli. Elektronske komunikacije će,
očigledno ovaj problem prepustiti istoriji, sviđalo se to nekome ili ne n
FOTOGRAFIJE:
Branislav Savić,
Nataša Marković,
Vladimir Pecikoza
33
Petnica
26
2010
letnja naučna škola
s tr uč n ja c i z a s ve
od kada Stanica postoji organizuje se
jedan poseban program namenjen
osnovcima – letnja naučna škola a
služi za proveru mnogih zanimljivih
ideja i vrbovanje budućih polaznika,
saradnika, profesora...
N. Đorđević
Nemanja Đorđević već nekoliko godina vodi Letnju naučnu
školu, jer je za to kvalifikovan
kao bivši učesnik ovog neobičnog programa. Studirao je
matematiku i likovnu umetnost.
Pravi igračke i festivale.
SVI PETNIČARI ZNAJU GDE JE TREŠNJA, ali samo L N Š-ovci
koliko je ukusna. Oni su osnovci koji za razliku od vršnjaka sedmi
razred završavaju u Petnici, jer dolaze početkom juna, a odlaze koju
nedelju kasnije po već zaključene i overene ocene. Traže puno nege,
svetla i zalivanja, a uzvraćaju stalnim pitanjima, predlozima i
zadovoljnim osmesima.
nekadašnjim stanovnicima petničke pećine, sumnjaju u pouzdanost
teorema i proveravaju prethodna merenja. Ne pristaje se na
ponavljanje i ne priznaju se stari rezultati. Hic Rhodus, hic salta! Zato
na ovogodišnjem repertoaru van planiranih aktivnosti stoji da je
lansirana raketa Flajka na vodeni pogon (opremljena bežičnom
kamerom), intervjuisan program Rndo (specijalno obučen da
nasumično odgovori na bilo koje pitanje) i
OVO JE NAJBROJNIJI, najsmeliji, najodaniji,
ako u junu nisi na petničkoj rekonstruisana jedna kometa po Savanovom
najpospaniji, a neki kažu i najglasniji
seminar. Njega čine đaci otporni na ubode letnjoj naučnoj školi, onda je receptu (uz pomoć 10 kilograma suvog leda i
još nekoliko tajnih sastojaka). Svaku letnju
pčela, ugrize krpelja, invaziju virusa, napade
svejedno gde si
školu
uz to prati odlazak na Gradac, ili šetnja
spavanja i druge nepogode. Letnja naučna
do Debelog brda, po neko kupanje na bazenu, jutarnje raspevavanje i
škola je prvi seminar na koji učenik može da dođe, a da je pozvan.
razgibavanje, popodevna svirka nekad vrlo talentovanih mladih
Ona jedina okuplja baš sve petničke programe, jedina koristi sve
muzičara i večernje posmatranje neba i svetlećih eksperimenata. O
učionice istovremeno i jedina prati predavanja sa preko sto očiju. U
himnama, izvedenim predstavama, takmičenjima, polivanju i ostalom
naučne vode uplovljava se uz nadzor preko 50 mlađih saradnika,
pročačkajte na Fejsbuku i Jutjubu, jer
trenutnih polaznika tekućih programa.
valjda oni tome i služe.
Njihovi glavni kvaliteti su da nisu stigli
da zaborave šta ih je privuklo nauci, da
nisu još uvek previše strogi, da hoće sve
da znaju, da umeju da zbune, ako ne i da
uvere i da jesu preživeli veliku
konkurenciju i barem jedan ciklus
ozbiljnog petničarstva.
KAŽU DA AKO LETI NISI NA L NŠ -U, onda
je sasvim svejedno gde si. To je
verovatno zbog toga što su izreku smislili
oni kojima se više od svega sviđa da
mere zapreminu astronomske kupole,
prebrojavaju bakterije, zapitkuju o
34
Petnica
26
2010
NOVE PRIJAVE OČEKUJEMO za
aprilske Ide, a polaznike do juna. To će
biti 28. put da ćemo krenuti u susret
osnovcima i dugodnevici. U ovoj
generaciji L N Š-ovaca vrebaće ponovo
neki stručni saradnik, možda slikar,
profesor, ali svi oni dobro sakriveni
očekujući da ih pronađemo i iščačkamo.
Ove nove moramo da upozorimo da je
Petnica kao gost koji kada svrati neće
dugo da ode – gost ti se prilepi za sto (ili
špajz) a Petnica uđe u krv... n
[ camps
& courses]
the youngest
ones
B.Savić
Yes, Petnica Center is focused on age group 1519, but once a year there is something untypical
– a summer camp composed of a mixture of various disciplines and activities reserved for girls
and boys of age of 13.
In Petnica Science Center everyone knows
where the cherry tree is, but only students from
Summer Science School (SSS) how delicious it
is. The SSS pupils are coming from elementary
school and unlike their friends from the seventh
grade during last two weeks of the school year
they make experiments and small research projects. They need lots of care, light and watering,
and they respond with questions, proposals and
satisfied smiles.
This is the most numerous, the most loyal, the
most passionate, the sleepiest and some say
the noisiest seminar. The students are resistant
to bee stings, tick bites, invading viruses, sleep
attacks and other enemies. Science summer
school is the first course in which students can
come to Petnica. It brings together a little bit
from every Petnica program. SSS is only seminar that uses all classrooms at the same time
and only seminar that follow the lecture with
over a hundred eyes. The lectures are also
given by students, but those one that are now at
our high-school programs. Their main qualities
are that they did not have time to forget what
drew them to science, they are not yet too strict,
they know how to confuse, and they survived at
least one cycle of our programs.
They say that if you are not at SSS, then it does
not matter where you are. This year's repertoire
beyond the planned activities is the rocket Flajka
driven by water (equipped with a wireless camera), interviewed program Rndo (specially trained
to randomly respond to any question) and the
comet (with 10 pounds of dry ice and a few other
secret ingredients). At every summer science
school we walk to the river Gradac, or up to the
hill. There is always time for a swimming pool,
morning singing and stretching, afternoon guitar
playing and evening sky watching. The hymns,
performed plays, competitions and other activities are all on Facebook and You Tube.
New applications for Summer Science School
are expected in April. See you then n
B.Savić
V. Pecikoza
V. Pecikoza
35
Petnica
26
2010
JUBILARNI ŠESTI PETNICA INTERNATIONAL
odigrao se u prve dve nedelje avgusta,
π-ti put, na adresi 44°14’ 50’’ N &
po 2π
19°55’ 50’’ E, sa početkom u 15.00
GMT+1. Sa pripremama i nesmanjenim
entuzijazmom smo otpočeli u četvrtak
25. februara na Institutu za fiziku (zgrada
žuta, plavo-smeđi Dunav, opština znači
Zemun), a glavni cilj je bio da nastavimo
i nadgradimo PI-onirski pokušaj okupljanja studenata iz celog sveta raspoloženih
da letovanje zamene predavanjima,
noćni život laboratorijskim eksperimentima, dokolicu pisanjem samostalnih
projekata, a more, čist vazduh i dobro
društvo, bazenima, petničkim nebom i
domaćim polaznicima elektronike, hemije,
antropologije i računarstva. Iskustvo i
prošlogodišnja evaluacija ubedili su nas
da smanjimo broj predavanja, povećamo
sumu praktičnih zadataka, uvedemo još
koju društvenu disciplinu i razmotrimo
inicijaciju novih i čistokrvnih saradnika.
BILO NAM JE VELIKO ZADOVOLJSTVO i
bili smo počastvovani da ponovo vidimo
prijavu Dejvida iz Nemačke koji je spreman da po drugi put slavi rođedan u
Petnici, Olivere iz Bugarske koja se u
međuvremenu preselila u Srbiju da bi
studirala u Beogradu, Eriola i Rinalda iz
Albanije čije prisustvo nam je osujetila
naša rođena ambasada iz njoj znanih,
a nama stranih razloga. Na kraju smo
dočekali 13 polaznika iz osam zemalja
(Amerika, Izrael, Nemačka, Španija,
Bugarska, Makedonija, Hrvatska i
Srbija), a pratilo ih je razigranih 30
stručnih i mlađih saradnika (odnosno po
novogovoru konsultanata i asistenata).
Prošlogodišnju besprekornu saradnju
petničkih i inostranih astronoma, biologa, biohemičara, lingvista, fizičara,
psihologa i arheologa dopunili smo sa
nekoliko antropologa predavača.
36
Petnica
26
2010
ove godine se u Petnici
pričalo na barem šest jezika,
jer smo ponovo okupili
raznolike inostrane studente,
s jedinim ciljem da razmenimo koju na jeziku nauke
FOTOGRAFIJE: Namanja Đorđević
Nemanja Đorđević je rukovodilac “osetljivih programa”
ISP – Letnje naučne škole
za osnovce, PI-a i, do 2010.
godine, matematike. Studirao je matematiku i likovne
umetnosti. Pravi igračke i
festivale.
GLAVNA STRATEGIJA PI SEMINARA jeste
da ponudi potencijalnim polaznicima
raznolikost petničkih sadržaja i uigranost
stručnih saradnika oguglalih na nepredvidive srednjoškolce. Iako iz različitih delova
sveta i sa drugačijih fakulteta, studente PI-a
povezuju slična interesovanja, želja da
razmenjuju mišljenja i strast prema različitim poljima nauke. Oni ne znaju kakva
će biti hrana i koliki kreveti, ali znaju šta i
koliko će moći da urade iz oblasti za koje
su zaintersovani. Na našem P I sajtu
pi.petnica.rs njima se iz tog razloga tri
meseca ranije nude apstrakti različitih projekata, koje je sigurno moguće realizovati
u Istraživačkoj stanici Petnica. Na njima je
da se odluče za određeni rad kojim će se
baviti tokom dvonedeljnog boravka u
Stanici, ili da nam predlože sopstveni,
čemu se uvek naročito radujemo.
PI -ONIRIMA SE OSTAVLJA MOGUĆNOST da
zaborave šta su hteli da budu kad porastu.
Na P I-u jedan matematičar može da
preispita svoje želje i interesovanja i da
pomno istraži astronomsku temu, psiholog
da se pridruži biohemičarima u borbi protiv
alergija, lingvista da zavrne rukave belog
mantila u hemijskoj laboratoriji i prouči
metodologiju jedne eksperimentalne nauke
(svaka sličnost sa P I-onirima je namerna).
Ove godine je realizovano devet radova, a
Damjan Kostadinov iz Kumanova je bio naš
usmeni predstavnik na devetoj Petničkoj
konferenciji sa opojnim radom „Synergistic
antioxidant effect of anthocyanins and
other phenolic compounds extracted from
the red wine“.
NAREDNI PUT želimo pre svega još više
kvalitetnih prijava, veći izbor potencijalnih
projekata, manje poteškoća sa vizama i
možda još koji razlog da nam se P I dogodi
dva puta u godini n
[ Petnica Center 2010 ]
PI
international camp
August 2010 – curious students from Serbia,
Macedonia, Croatia, Israel, Bulgaria, Germany,
Spain and the USA, gathered in Petnica to attend
our traditional PI Summer Science Camp. They
decided to exchange typical summer vacation for
(not so) hard work in science, interwoven with
recreation on nearby swimming pool, and specific
“Petnica society” – dozens of gifted students who
participate some other parallel science camps
such as Mathematics, Biology, Anthropology,
Physics, Archaeology, Astronomy, Chemistry, etc.
David came from Germany for second time to
celebrate his birthday among friends in Petnica.
Petnica International Summer Science Camp (P
PI )
is a school for students who have completed secondary school and for undergraduate university
students. The participants practice scientific research on their own projects and communicate
their results and ideas. They can also attend a
range of lectures and lab sessions, do field work
and learn how to use important scientific software
packages. All of this was followed by evening
movies, morning cartoons, hiking trough the
countryside, trips to nearby mountains, Belgrade,
and more.
The main criteria for admission are motivation for
extracurricular work and demonstrated interest in
science and independent thinking. The ultimate
goal was that each participant realizes their own
small science project (which was chosen freely,
independently of their previous life). Grades are
important, but more so is an open mind. If you
need financial support, do not hesitate to contact
the organisers. The working language is English
and the registration deadline is 31 May 2011.
You can find more details on
Fgct"Pgocplc.
K"jqrg"vjkpiu"ctg"ygnn"kp"Ugtdkc0"K)o"ytkvkpi"vq"{qw"vq"vgnn
{qw"vjcv"yg"jcf"c"pkeg"lqwtpg{"dcem"vq"Urckp0"Vjcpm"{qw"cickp
hqt"gxgt{vjkpi"{qw"jcxg"fqpg"hqt"og"kp"Rgvpkec"*K"tgeqxgtgf
o{"rcuurqtv#+"K"tgcnn{"jcf"c"itgcv"vkog"kp"RK0"K"mpgy"rgq/
rng"cpf"ocfg"htkgpfu"htqo"cnn"ctqwpf"vjg"yqtnf"cpf"vjcv)u
vjg"oquv"rtgekqwu"vjkpi0"K"fkfp)v"mpqy"ocp{"vjkpiu"cdqwv
Ugtdkc"dwv"pqy"K"yknn"cnyc{u"tgogodgt"yjcv"K"ngctpv"vjgtg.
pqv"qpn{"kp"uekgpeg"dwv"cnuq"kp"nkhg0"K"ngctpv"vjcv"uocnn
eqwpvtkgu"ecp"cnuq"jkfg"dtknnkcpv"rgqrng"kp"vjgo0"Vjgug"vyq
yggmu"ctg"pqy"wphqtigvvcdng"vq"og0"K"co"c"tgcnn{"nwem{"iw{.
ukpeg"pqv"gxgt{dqf{"jcu"vjg"ejcpeg"vq"gzrgtkgpeg"yjcv"K"fkf0"
Vjcpm"{qw"cickp."cpf"ugg"{qw#
Nwku )
Yjgp"K"ygpv"vq"Rgvpkec"ncuv"{gct."K"gzrgtkgpegf"cp"cvoqu/
rjgtg"qh"gzvtcqtfkpct{"uekgpeg"gfwecvkqp."uvtqpi"oqvkxcvkqp
qh"vjg"vgcejkpi"uvchh"cpf"K"gplq{gf"gpeqwpvgtu"ykvj"ocp{
kpvgtguvkpi"cpf"kpvgtguvgf"rgqrng"qh"fkhhgtgpv"ewnvwtcn
dcemitqwpfu0"Yjgp"K"ecog"dcem"vq"Igtocp{."K"tgcnk|gf"vjg
itgcv"fkhhgtgpeg"dgvyggp"o{"gzrgtkgpegu"kp"Rgvpkec"cpf"vjg
tkikf"gfwecvkqp"u{uvgo"cv"jqog0"K"ncvgt"vcnmgf"vq"o{"ogpvqt
cv"Wpkxgtukv{"cdqwv"vjku"rgtegrvkqp"cpf"yg"dqvj"citggf"vjcv
vjg"›Rgvpkec"U{uvgofi"eqwnf"dg"c"iqqf"oqfgn"hqt"rtqoqvkqp
qh"ikhvgf"uvwfgpvu"kp"igpgtcn0
Uq."cnvjqwij"K"cntgcf{"tgcejgf"c"egtvckp"fgitgg"qh"gzrgtk/
gpeg"ykvj"pcvkqpcn"cpf"kpvgtpcvkqpcn"ugokpctu"cpf"qvjgt
gfwecvkqp"rtqitcoogu."K"ycu"swkvg"kortguugf"d{"yjcv"Rgvpkec
rtgugpvgf0"Kp"eqpvtcuv"vq"o{"hqtogt"gzrgtkgpegu."vjg"ecor
ycu"pqv"nkokvgf"vq"egtvckp"uwdlgevu"dwv"jcf"c"xgt{"dtqcf
crrtqcej0"Yg"jcf"ngevwtgu"qp"vqrkeu"htqo"ogfkgxcn"uyqtfu
cpf"n{og"dqttgnkquku"wr"vq"vjg"qtkikp"qh"ncpiwcigu"cpf"ugz0
Cnuq."K"gplq{gf"vjg"xgt{"rngcucpv"cvoqurjgtg"dgvyggp"vjg
uvwfgpvu"cpf"vjg"ngevwtgtu."ykvjqwv"cp{"dki"cig"fkhhgt/
gpegu."cpf"vjg"ewnvwtcn"gzejcpig"coqpi"vjg"fkhhgtgpv"pc/
vkqpcnkvkgu0"Cnn"kp"cnn."K"nkmgf"xgt{"owej"vjg"rgqrng"kp
Rgvpkec"*ykvj"uqog"qh"vjgo"K"uvc{"kp"eqpvcev"gxgp"pqy+.
vjg"pkeg"ygcvjgt"cpf"uqogvkogu"gxgp"vjg"hqqf"=/+"
Vjcv"ku"yj{"K"crrn{"hqt"Rgvpkec"kpvgtpcvkqpcn"qpeg"oqtg<
vq"yqtm"wpfgt"uwej"gzekvkpi"eqpfkvkqpu"cickp0"K"jqrg"kv
yknn"dg"cu"iqqf"cu"rtgxkqwun{#"Fcxkf )
pi.petnica.rs n
37
Petnica
26
2010
studenti
u p e t n i c i i o ko n j e
FOTOGRAFIJA ZA
STUDENTE
Đorđe Đoković
PETNIČARI NA FESTIVALU
Stefan Beriša
Četvrti put po redu početak decembra je bila prilika da se
skoro 20.000 ljubitelja i poštovala nauke okupi na Festivalu nauke. Prosto bivše Robne kuće „Kluz“ je skoro
idealan za organizaciju ovakvog festivala, koji podrazumeva veliki broj eksponata, pultova za izvođenje eksperimenata i igranje naukom i pokazivanje najmodernijih
tehnoloških čuda. Petničari ne bi bili petničari, kada ih i u
ovom dešavanju ne bi bilo u velikom broju, pogotovo na
mestu demonstratora, komunikatora, ali pre svega i kao
onih koji osmišljavaju postavke. Najviše angažovanih petničara je bilo na štandovima fizike, astronomije, hemije,
psihologije, geologije, arheologije... U stvari bilo ih je skoro
svuda, a pošto su svi samoinicijativno nosili nalepnicu sa
znakom Petnice, to je bilo više nego očigledno. Neki od
najatraktivnijih eksponata na Festivalu su sigurno bili:
orkestar sa čašama, laserska harfa, beskonačni reduktor,
prostorni model sazvežđa, igranje bojama i opažanjem
istih, camera obscura, globus sa kontinetima koji se
pomeraju, hemisjki ogledi, arheologija igara... Bile su tu i
originalne (i svake godine sve veće) impresivne konstrukcije Nemanje Đorđevića i Milovana Šuvakova,
kao i dela još mnogih petničkih (s)mislilaca.
I ovoga puta je Festival nauke pokazao da je u pitanju veoma interesantna i veoma potrebna manifestacija koja postaje tradicija što će se sigurno
sa ovim, ali i boljim kvalitetom nastaviti. Organizatorima, UPG Noć muzeja, još jednom čestitke na
istrajnosti da okupe toliki broj mladih ljudi koji žele
da podele
svoje znanje
sa velikim brojem posetilaca
svih uzrasta n
Škola primenjene fotografije u Petnici u toku 2010.
godine otišla je korak dalje. Prolećni program smo
posvetili našim studentima saradnicima sa ciljem
da ih upoznamo sa osnovnim elementima fotografske tehnike koja je nužno
potrebna budućim stručnjacima u istraživačkom radu. Snimanje arheoloških i
geoloških artefakata, zatim biljaka i životinja, hemijskih i fizičkih ekseprimenata,
kao i geoloških pojava unutar Petničke
pećine i snjimanja na terenu i kompleksnom fotografskom studiju koji smo
oformili za ovu priliku – sve je to odlikovalo programski sadržaj prve studentske
Škole fotografije. Rezultat napornog
rada predstavili smo u kafe-klubu Narodnog muzeja u Valjevu, izložbom koju je
otvorila Nataša Kristić, istoričar umetnosti, stručni saradnik Škole. Nadamo
se da ćemo i 2011. godine ovu lepu programsku aktivnost nastaviti.
Tokom jeseni nastavili smo sa fotografskim istraživanjem Petničke pećine sa našim polaznicima
redovnih obrazovanih programa u Petnici. Uspeli
smo da ovekovečimo enterijer još dve dvorane unutar pećine, kao i da otkrijemo neobičane oblike
koje je priroda stvarala milionima godina i još neobičniji biljni i životinjski svet unutar i oko same
pećine. Izložba u našoj „Petničkoj galeriji“ (čitaj
Velika učionica) nije izostala ni ovoga puta.
Planira se da uskoro ovo neobično fotografsko
istraživanje pretočimo u foto monografiju koja će
biti posvećena Petničkoj pećini. Uostalom, tu je
preko 120 autora i 7,000 do sada urađenih originalnih fotografija.
Radovi sa dosadašnjih petničkih foto-škola mogu
se videti na interaktivnim izložbama na
http://foto.petnica.rs n
Nemanja Đorđević
38
Petnica
26
2010
[ Petnica Center 2010 ]
research etc.
BOLID NAD SRBIJOM
Pojаvu blistаvog meteorа u petаk 12. novembrа
2010 oko 19:30 čаsovа prijаvili su mnogi grаđаni
nа široj teritoriji jugа Srbije. Kаko su preneli mediji
narednih dana, visok sjаj meteorа i bučnа eksplozijа opаženi su u regionu Vranja,
Leskovcа, Bujаnovcа i Preševа.
I astronomi Istraživačke stanice
Petnica registrovali su bolid koji
je preleteo južnu Srbiju. Koristeći
dve kamere za posmatranje meteora koje su postavljene u Petnici i na Institutu za fiziku, detektovan je odbljesak meteora na
oblacima iznad Beograda. Na
osnovu izjava očevidaca i snimaka kamera utvrđuje se tačan
trag, smer i pravac meteora, kako
bi se odredilo u kom reonu je mogao eventualno da padne meteorit. Tek češljanjem terena može da se utvrdi da li
je neki deo tog bolida dospeo na zemlju. No, najverovatnije je u potpunosti sagoreo u atmosferi i to
je upravo prouzrokovalo svetlost i zvučne efekte,
odnosno tutnjavu n
METEORAŠI
B.Savić
Kao i svake godine postoje posredni dokazi
o aktivnostima Petničke meteorske grupe, ali po
prvi put se pojavljuju i neposredni. Početkom
maja meseca odlučili su da za sve nove članove,
inače polaznike različitih seminara u Petnici, koji
ipak žele da gledaju i kako zvezde padaju, organizuju Školu meteorske astronomije. Ne samo da
je detaljna škola o svim apektima meteorske astronomije organizovana, već se planira da to
postane praksa svake godine na početku perioda posmatranja meteora. Tokom 2010. godine
uspešno je realizovano osam meteoraških kampova, a najviše učesnika je
okupio kamp na Debelom
Brdu, namenjen posmatranju
meteorskog roja Perseidi,
sredinom avgusta meseca.
Posmatranja su obezbedila
veliki broj podataka za vizulenu ocenu, dok video
kamere iz noći u noć popunjavaju gigabajte prostora na
hard diskovima. Kraj godine
je bio još plodonosniji, jer su
kamere PMG uhvatile odbljesak bolida na oblacima iznad
Beograda, što je pomoglo u
određivanju tačnog vremena
preleta, kao i u određivanju
trajektorije. Sve je zaokruženo na godišnjem
kolokvijumu PMG klada su se okupili koordinatori
projekata da dogovre planove za 2011. Izleda da
će dokaza za postojanje PMG učesnika i narednih godina biti sve više n
This year School for Applied Photography
moved one step further from its regular program
organizing the Spring Seminar for student associates from various Petnica programs in order to
teach them basic photography techniques needed
in their researches. Photographs from the seminar were exhibited in National Museum in Valjevo. The exhibition was open by Nataša Kristić,
art historian and Photography School associate.
During the Autumn Seminar, seminar participants
took photos of Petnica cave that were later exhibited in Petnica Gallery. There is a plan to publish
a book with over 7,000 photographs from 120 authors, dedicated to Petnica cave. Photographs by
the School participants can be seen at
http://foto.petnica.rs.
Forth Belgrade Science Festival held in December in the former Kluz shopping center was an
opportunity for almost 20,000 science lovers to
meet at one place. There were plenty of people
from Petnica who were among organizers and
volunteers, as well as among many festival visitors. Most Petnica people were employed at the
desks of physics, astronomy, chemistry, psychology, geology and archaeology. Nemanja Đorđević and Milovan Šuvakov had impressive (and
bigger every year) scientific constructions presented together with the work of other Petnica’s
inventors.
A bright meteor was seen in eastern Serbia on
12th of November 2010. Petnica astronomers
using two cameras in Petnica and Institute for
Physics identified the exact trace and direction of
the meteorite. Fieldwork survey can show if there
are any traces of the bolide on earth, but we believe that the meteorite was completely burned in
the atmosphere, which caused bright light and
loud sound effects.
For the first time this year the members of Petnica Meteors Group organized a School of Meteor Astronomy for the participants from other
seminars. The Group organized eight camps,
while the biggest one was organized in August at
Debelo Brdo in order to study Perseids meteor
shower. At the end of the year, the Group detected and described a birght bolide seen over
eastern Serbia and organized PMG colloquium
setting the goals for 2011.
Work in Petnica is often multidisciplinary. Thus, in
summer 2010 biology research associates worked
together with archaeologists from national Cultural Heritage Preservation Institute. Botanical research conducted by Petnica researchers included
identification of pollen samples from archaeology sites, which can offer many answers to the
questions about food, crops raising, forestry, natural disasters and disease (like floods or nearby
swamps full with mesquites). This is a brilliant example of the cooperation between different scientific disciplines which is often insufficient in
Serbian professional science. (page 41)
Petnica team of archaeologist joined the international team of archaeologists, geologists and biologists working on Bronze Age site Belotić-Bela
Crkva (river Jadar basin in western Serbia). The
team was led by our long term associated Professor Arthur Bankoff and former Petnica seminar
participants Slobodan Mitrović. We had a great
honour to be presented with preliminary research
results at Archaeology Summer Seminar. There
is a plan for further cooperation and student exchange with Brooklyn College (page 41) n
39
Petnica
26
2010
exploratorium
A
kurs za posvećene
ko za Petnicu kažemo da je posebna po tome što pod jednom
pečurkom okuplja 15 različitih disciplina, onda je Exploratorium svakako najyanimljiviji petnički seminar. Namenjen je
učenicima završnih razreda srednjih škola i prve godine fakulteta koji
su već iskusili čari istraživačkog rada na bar jednom od programa koji
u Stanici postoje i koji su svojom naučnom kreativnošću i kritičkim
mišljenjem „zaslužili“ da učestvuju u jednom ovakvom pedagoškom
„eksperimentu“. Motiva za postojanje Exploratoriuma je mnogo, stoga
ovde možemo navesti samo neke: činjenica da se ni u srednješkolskom
ni u visokom obrazovanju budućih naučnika ni izdaleka ne naglašavaju
dovoljno duboki epistemološki i metodološki temelji zajednički svim poduhvatima koji makar i delimično mogu
nositi atribut „naučni”; činjenica da su
na početku 3. milenijuma brojni najteži i najaktuelniji problemi istraživačke nauke zapravo multidisciplinarni
problemi; te činjenica da se – čak i kad
izađemo iz okvira obrazovanja namenjenog (budućim) naučnicima – na
sve veće zahteve za razvitkom naučne
pismenosti generalno ne može odgovoriti unutar uskih disciplinarnih
okvira. Exploratorium je, dakle, pokušaj da se probiju barijere podignute
između naučnih disciplina, a pomalo i između nauke i drugih oblika
ispoljavanja ljudske kreativnosti; istovremeno, i primenjeno na konkretne petničke okolnosti, Exploratorium predstavlja most kojim se
premošćuje ona pukotina koja očigledno postoji između rada sa nadarenim učenicima srednjih škola i rada sa nadarenim studentima.
O multidisciplinarnom karakteru Exploratoriuma svedoče i raznovrsni profili saradnika koji su ovaj seminar vodili. Idejni tvorac i višeautorska grupa: godišnji rukovodilac ovog programa je jedan fizičar (Srđan
Mirjana Mandić Verbić), a na mestu rukovodioca našli su se i biolog (Vladan
Aleksandar Obradović Jovanović), veterinar (Dušan Palić) i psiholog (Oliver TošMiloš Ković
ković). Od 2009. Exploratorium vodi Milan M. Ćirković
Milan M. Ćirković
Sunčica Zdravković (astrobiolog), zajedno sa levopotpisanim saradnicima iz
grupe za kontinuiranu edukaciju (KoEd).
Exploratorium se od 2009. godine odvija u dva četvorodnevna seminara. Na prolećnom seminaru (EXP-1) polaznici slušaju predavanja
o nekom fenomenu za čije razumevanje je nužno sagledavanje problema
iz ugla različitih disciplina, dok se na jesenjem seminaru (EXP-2),
podeljeni u multidisciplinarne timove, bave rešavanjem problema koji
se bazira na ranije predstavljenom fenomenu. Tako smo se na našim
seminarima bavili temama kao što su Vreme i Struktura, ali i dešifrovali
poruku pristiglu iz svemira (vidi sliku) i uz puno mašte razmatrali pitanje kontingencije na primeru promene početnih fizičkih parametara
na jednoj izmišljenoj planeti. Važan element seminara čini i potreba da
se nauka dovede u vezu sa umetnošću, i to na raznovrsne načine: pre
svega izborom filmova koji odgovaraju temama (The Time Machine,
Memento, It’s a Wonderful Life, da spomenemo samo neke), ali i kroz
predavanja (na primer, O strukturi umetničkog dela) ili poštovanjem
starog petničkog pravila da je nauka najlepša ako neko na seminaru
zna da svira gitaru.
Svesni činjenice da je ovakvom skicom nemoguće preneti sve ideje
koje smo razmenili i saznanja do kojih smo došli, odlučili smo da kroz
kratak opis pojedinih tema predstavimo makar delić osnovnih ideja
Exploratoriuma, a to su razvoj kritičkog mišljenja i interdisciplinarnost.
STRUKTURA
Govor o atomskoj strukturi materije, logičkoj strukturi algoritma,
modularnoj strukturi ljudskog uma, strukturi rečenice, genetskom kodu,
strukturalističkoj antropologiji ili hijerarhijskoj strukturi drevnih društava, jeste govor o samoj srži naučnog objašnjenja, pa i naučnog
pogleda na svet. Od kosmološkog do sociološkog konteksta, od vektorskih prostora i drugih matematičkih struktura do struktura u jeziku,
pokušali smo da damo što je moguće širi pregled značenja i važnosti
strukture u savremenoj nauci, stavljajući, kao i obično, najsnažniji akcenat na metodološke i interdisciplinarne aspekte naučne avanture.
PORUKA IZ SVEMIRA
Na jednom od seminara, polaznici su dešifrovali „poruku“ koja je
pristigla predstavljena kao 1D niz nula i jedinica, a koja je nakon malo
truda mladih programera prevedena u prikazanu sliku. Prikaz su dalje
tumačili astonomi, fizičari, biolozi, psiholozi, antropolozi i drugi.
KONTINGENCIJA
U nauci, baš kao i u svakodnevnom životu, neprekidno se
suočavamo sa kontingencijom – pojavom da su stvari mogle poći
drugačije nego što se to uistinu desilo i dovesti do drastično različitih
posledica. Ova pojava najbolje je osvetljena u biološkoj evoluciji, gde
je jasno da bi i najmanja promena u davnoj prošlosti – vlat trave zgažena
u mezozoiku – mogla dovesti do drugačije današnje biosfere. Ali to je
podjednako istinito i u kosmologiji, geologiji, paleontologiji, istoriji
nauke ili umetnosti. Da bismo objasnili stvarnost putem uzroka i posledica često nema drugog načina osim da pokažemo zašto se stvari nisu
odvijale drugačije – a za to moramo imati mašte i detaljno proučiti zamišljenu situaciju u kojoj su se stvari odista drugačije odvijale! Na
jednom seminaru razmatrali smo upravo to, za nauku – nasuprot onome
što ćete često čuti u vannaučnom kontekstu – izuzetno važno pitanje,
šta bi bilo da je...?
Detalji vezani za Exploratorium
mogu se pronaći na sajtu
http://koed.petnica.rs. To je samo deo
širokog spektrа aktivnosti koje okupljaju grupu istraživača organizovanih
u Koed tim. Začete na konceptu diskusionih predavanja, koja je pokrenuo
današnji urednik WebKoeda, Aleksandar Obradović, aktivnosti Koed tima
za cilj imaju da doprinesu razvijanju
dijaloga između istraživača različitih naučnih disciplina i osnaže ga na
osnovama kvalitetnih iskustava iz oblasti filozofije i istorije nauke.
Kada je nastao 2006. godine, projekat Kontinuirane Edukacije
okupio je grupu zainteresovanih pojedinaca koji su uočili potrebu da
se u okviru aktuelne reforme visokog školstva ukaže na neophodnost
veće integracije sadržaja iz oblasti naučne epistemologije i metodolo-
de{ifrovanje
pisma sa
zvezda
40
Petnica
26
2010
gije u novoformirane obrazovne kurikulume. Iako je svest о potrebi
razvijanja interdisciplinarnosti, i integracije naučne misli uopšte, široko
prihvaćena u naučnoj zajednici, priroda ovih procesa i dalje je umnogome nepoznata, a primenjivi modeli su retkost i često ostaju van domašaja klasičnog školovanja. U tako specifičnim uslovima čini se da
timski rad, podjednako koliko i dodatna individualna (kontinuirana)
edukacija mladih naučnika, u jednom renesansnom maniru, mogu da
posluže kao solidni oslonac i, ako se poslužimo rečima Bertranda
Rasela, polazna tačka u redefinisanju onoga što on naziva praktični
čovek u savremenog, kritičkog čoveka.
Jasno je da postoje brojna važna otvorena pitanja u oblasti nauke.
Neka od njih poznata su kao „čisti istraživački problemi“, ali tu su i
mnoga druga koja imaju širi, društveni značaj, pa čak i oni problemi koje
je Alvin Vajnberg nazvao transnaučnim problemima, poput klimatskih
promena, korišćenja nuklearne energije ili (zlo)upotreba biotehnologije.
Ova pitanja tiču se svakog obrazovanog, samosvesnog i odgovornog
člana društva. Neposredno se odnose na naš svakodnevni život, a
pored toga poseduju i jedinstveni predviđajući potencijal. U njihovoj
je prirodi i to da se neretko pre odnose na generacije koje će doći, nego
na generaciju koja ih postavlja. Ne samo odgovaranje, već i sagledavanje ovih problema zahteva kritički i multidisciplinarni pristup za koji
uobičajeno školovanje, uključujući i visoko, nikoga adekvatno ne
priprema. Stoga je potraga za alternativnim pristupima ne samo luksuz,
već i obaveza za bilo koga ko se bavi pedagoškim radom na početku
3. milenijuma.
Do danas je u Koed Aktivnostima učestvovalo više od 300 mladih
istraživača sa Beogradskog, Novosadskog i Niškog univerziteta. Pored
toga, novoformirani naučni portal Web Koed, osim što prati dešavanja
u okviru Koed Aktivnosti, predstavlja i jedinstveno mesto za razmenu
najrazličitijih sadržaja u vezi s naukom, kao i mesto povezivanja i integracije istraživačke zajednice n
studenti u petnici
POLENSKI DETEKTIVI
Rad u Petnici često je ukrašen multidisciplinarnim
pristupom i ponekad neočekivanim saradnjama.
Leto 2010. godine saradnici biologije (botaničari)
„iskoristili“ su i za saradnju sa arheolozima iz Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture. Kako botaničari
mogu pomoći arheolozima? Izolacijom i identifikacijom polena iz
zemljišta sa arheoloških lokaliteta
dobija se slika vegetacije koja je
okruživala nekadašnju naseobinu.
Uvid u (prirodno) okruženje može
upotpuniti opis načina života ljudi
koji su davno nastanjivali ove
prostore odgovorima na pitanja:
koje plodove su mogli sa sakupljaju, da li su uzgajali žitarice, da
li su krčili šume, da li su im pretile poplave, da li su u blizini
postojale močvare („rezervoari“
komaraca i malarije)... Svaki oblik
saradnje među naizgled udaljenim naučnim disciplinama korak je napred ne
samo za Stanicu, već i za domaću nauku u celini
koja je na glasu kao isparcelisana i neefikasna n
exploratorium
Exploratorium is one of the youngest seminars at
Petnica Science Centre. It gathers senior highschool and first-year college students, who have
previously participated on at least one of the Petnica’s seminars. Exploratorium focuses on philosophy of science, epistemology and methodology,
and emphasizes the importance of multidisciplinary research and critical thinking.
Sanja Đurović
BRUKLIN KOLEDŽ
V. Pecikoza
[ Petnica Center 2010 ]
Neobična ekipa arheologa, geologa i biologa
na čelu sa našim starim saradnikom profesorom
Arturom Bakofom i bivšim petničkim polaznikom
Slobodanom Mitrovićem, a u saradnji sa Zavodom
za zaštitu spomenika kulture iz Valjeva, pojavila se tokom leta na prostoru bronzanodobskog kompleksa
Belotić-Bela Crkva (sliv Jadra, Zap.
Srbija) u cilju istraživanja bronzanodobskih naselja i prvih početaka
eksploatacije kalaja u ovim krajevima. Stanica je i ovoga puta pokazala da svoje đake i saradnike ne
ostavlja u ovakvim poduhvatima
same, te je kolegama pružila pomoć
u ovogodišnjoj kampanji terenskih
istraživanja. Velika nam je bila čast
što smo bili prvi kojima su na letnjem
seminaru arheologije predstavljeni
preliminarni rezultati istraživanja. U
narednom periodu, na zahtev organizatora, očekuje se aktivnije učešće Stanice,
kao i moguća razmena studenata sa kolegama
u Njujorku n
Exploratorium is organized in two seminars. During the spring seminar participants attend lectures on different interdisciplinary topics, like
Time and Structure are. The autumn seminar is
more practical one: using imagination and creativity, students deal with various tasks and resolve problems. Cooperating with each other,
biologists, physicist, psychologists, linguists,
mathematicians and others try to explore the
same problem, e.g. they interpret a message received from the outer space (see picture on the
facing page).
Exploratorium presents just a small part of activities that are organized by a group for Continuous
education in science, which you can follow on the
web site http://koed.petnica.rs.
B.Savić
41
Petnica
26
2010
međunarodna saradnja
Istraživačka stanica Petnica je od svog osnivanja veliku pažnju posvećivala saradnji
sa srodnim organizacijama u svetu i
otvorenosti za kvalitetna iskustva iz drugih
zemalja. To je stvorilo dobru sliku o Stanici
kod mnogih značajnih međunarodnih organizacija, a danas je i izvor podrške brojnim
petničkim programima i aktivnostima. Na
ovim stranama dajemo kratak pregled
nekih važnijih aktivnosti u 2010. godini.
D - - - - - - - - - - - - - - Petničari inventar u Getingenu
I ovoga leta, ko zna kog po redu, dve petničke polaznice – Marija i Vera
učestvovale su na letnjem međunarodnom naučnom kampu koji organizuje
nemačka organizacija XLab, po mnogo čemu slična Istraživačkoj stanici
Petnica. Marijine utiske možete pročitati na strani 44.
N. Đorđević
F - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - učvršćivanje veza
Na jesen 2010. godine “osveženi” su sa Francuskim kulturnim centrom
u Beogradu koji za cilj imaju osmišljavanje zajedničkih projekata na polju
promocije nauke među mladima. Ideja je da se polaznicima Petnice bliže
predstave doistignuća francuske nauke i njeno mesto u savremenom
društvu, da se reliazuju aktivnosti na popularizaciji nauke u prostorijama
FKC, kao i da se petničkim asistentima olakša pristup informacijama
vezanim za postdiplomske studije u Francuskoj.
HR - - - - - - - - - - - - - - - - - Višnjansko leto
Bez Višnjana se više ne može. I ovoga leta Stanica je poslala svog predstavnika na tamošnji letnji naučni kamp. Mladi astronom Aleksandar Gajić
je, priča se, dostojno reprezentovao Petnicu u svim oblicima aktivnosti.
Saradnja sa kolegama iz Višnjana bi trebalo uskoro da se proširi i na programe obuke nastavnika (vidi str. 46).
V. Pecikoza
IL - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - učvršćivanje veza
Nemanja Đorđević i Srđan Verbić posetili su Izrael kao gosti na Međunarodnom turniru fizike. Tom prilikom posetili su još nekoliko zanimljivih
institucija koje se bave naučnim obrazovanjem mladih – vidi desno.
IL - - - - - - - - - - - - - - - - - sve veća razmena polaznika
Ovoga leta ostvarena je intenzivna razmena polaznika sa partnerskim
organizacijama u Izraelu. Dva petnička polaznika Elektronike (Stefan i
Gavrilo) učestvovali su na letnem kampu SciTech u Haifi na univerzitetu
Tehnion (vidi str. 47), a Miša sa astronomije je bio na Vajcmanovom institutu. Dvojica mladih Izraelaca su učestvovali na petničkom međunarodnom letnjem kampu PI.
K.Korlević
RO - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - radionica u Rumuniji
U julu 2010. u Transilvanijskim Alpima (Keija, Rumunija) održana je radionica na temu „High school physics: innovative teaching, hands-on
science, gates to research“. Na poziv Dana Sporee (Center for Science
Education and Training, Bukurešt), Srđan Verbić je predstavio model
rada koji se u Petnici koristi u radu sa polaznicima fizike. Većinu učesnika skupa su činili nastavnici fizike iz onih rumunskih škola gde se velika pažnja posvećuje individualnom radu sa talentovanim učenicima.
Njima Petnica nije nepoznata.
USA - - - - - - - - - - - - - - - - potpisan ugovor
Krajem 2010. potpisan je ugovor o saradnji između Bruklin koledža u
Njujorku i Istraživačke stanice Petnica kojim se reguliše saradnja na multidisciplinardnom istraživanju doline reke Jadar na kome će učestvovati
petnički studenti i polaznici programa arheologija, biologija i geologija.
Pored ovoga, dogovorena je i razmena studenata u narednim godinama.
B.Savuć
***** - - - - - - - - - - - - - - - - - predavači sa raznih strana
42
Petnica
26
2010
Tokom proleća, leta i jeseni na različitim programima Istraživačke stanice Petnica gostovalo je petnaest predavača i saradnika iz inostranstva.
Uočljivo je da se ovaj broj stabilno povećava iz godine u godinu.
[ international]
global network
U
martu 2010. na Vajcmanovom institutu u Izraelu održan je The Shalheveth Freier Physics Tournament. Ovaj turnir okuplja nacionalne
timove srednjoškolaca koji se takmiče u pravljenju i otvaranju sefova
jednostavne konstrukcije, ali sa neobičnim i „duboko-naučnim“ principom
rada. Kao prethodnica učešća Srbije, gosti ovog takmičenja su bili Nemanja Đorđević i Srđan Verbić. Turnir je zapravo bio samo povod da se
naši izaslanici upoznaju sa bogatom izraelskom ponudom vanškolskih
naučno-obrazovnih aktivnosti od strane institucije sa kojom Stanica u Petnici preko dvadeset godina razvija bogatu saradnju.
Izrael je zemlja koja je po broju stanovnika približno iste veličine kao Srbija. Školski sistem, ako je verovati PISA rezultatima, nije ništa bolji od
našeg. Naučna pismenost petnaestogodišnjaka je na istom, nezavidnom
nivou. Kvalitet škola se, isto kao i kod nas, drastično razlikuje od okruga do
okruga, kako god da se ti okruzi
zovu na hebrejskom. Reklo bi se
gotovo ista priča kao kod nas.
Međutim, nije. Odrasli Izraelci svako malo osvoje neku Nobelovu
nagradu. Naučni uticaj Izraela je
neuporedivo veći nego uticaj Srbije. Istraživačko pitanje kojim su se Nemanja i Srđan bavili sada se već
samo nameće – Kako zemlja sa obrazovnim sistemom koji je daleko od impresivnog, sa društvom u kom ziloti raznih fela imaju značajan udeo, a da
ne pominjemo permanentno ratno stanje, uspeva da stvori okruženje u kom
nauka cveta? Odgovor ne znamo, ali znamo da taj fenomen nije posledica
jednog genijalnog i majstorski izvedenog trika. Naprotiv, postoji mnoštvo
malih trikova koji nauku približavaju običnim ljudima i koji je čine razumljivom, bitnom i cenjenom. Kod nas, ono što se od nauke nauči do kraja osnovne škole, to je sve. U Izraelu, čini se, tek tada počinje ozbiljno učenje.
Pre svega, spektar vanškolskih aktivnosti je vrlo širok: sve od poseta lokalnim muzejima i čatovanja sa vršnjacima na temu nekih zadatka iz matematike do učešća na programima NASA.
Sve je to deo redovnih aktivnosti naučnih edukatora i malo šta se prepušta
slučaju. Pri tom nisu samo tinejdžeri
ciljna grupa. Postoje isto tako ozbiljni
programi naučnog obrazovanja npr. za
roditelje, izbeglice, beduine ili za žene
iz konzervativnijih sredina. To je nauka
za sve, uvek i svugde.
Sam Vajcmanov institut je ogroman kompleks u kom ima svega, pa
čak i drugih instituta. Programe za rad
sa učenicima i nastavnicima teško je prebrojati. Petnička ekipa pokušala
je da se upozna temeljno sa aktivnostima programa Youth@Science i
Clore Garden of Science, koje je do skora vodio Zvi Paltiel (na slici ispod), a
koje je pokrenuo Moše Rišpon (na slici iznad), veliki prijatelj Petnice i ljubazni vodič kroz istoriju ovih programa.
Poseta je kompletirana posetom
centrima u Jerusalimu koji bitno dopunjuju sliku vanškolske nauke u Izraelu:
Bloomfield Science Museum i Belmonte Science Center for Youth. Ovaj
drugi centar je svakako organizacija
koja po svojim aktivnostima najviše
nalikuje Petnici. Ima mnogo toga zajedničkog sa ISP, ali ih odvaja jedna
veoma važna okolnost. Belmonte nikada
ne mora da razmišlja od kojih će para
da pravi programe u sledećoj godini.
Nad njima uvek bdi prebogata filantropska Jerusalim Fondacija. Uprava
fondacije je odavno prepoznala da je
Belmonte za ovaj grad i celu državu strateški značajna institucija. Nesumnjivo, prioriteti države koja vidi dalje od svog nosa nisu isti kao i za
one kratkovide. Posledice takvih odluka mogu lepo da se vide na primeru
bruto nacionalnih proizvoda n
nove dimenzije
saradnje
Petnica Science Center is a unique institution
of its kind. In spite of many local obstacles
that made performing its activity more than
difficult, PSC maintained its links to a number
of similar programs and institutions worldwide.
These connections are important because
they enable the exchange of ideas, experiences, and people; it helps Petnica Center to
follow the best innovative ideas and experience from abroad and refresh its activities
staying at the very front of gifted education.
Here is a list of some interesting events in
2010.
Links with XLab center in Goettingen, Germany
are more and more intensive. Two our students,
Marija and Vera have participated at the International summer science camp. Their impressions
you can find on p.45
Refreshed contacts with French Cultural Center
in Belgrade. It is expected that students in Petnica
soon will hear more about achievements of French
science.
Višnjan Science Center in Croatia is our “natural
partner” for many, many years. Each summer
some of our young astronomers take part in Višnjan summer school of astronomy. What happened
to Aleksandar Gajić – see on page 47.
Students exchange with partners from Israel is
growing. This summer three students from Petnica
took part in two excellent international summer
camps – one in the Weizmann Instituture and one
at the Technion University. We also have their stories on following pages.
Our asociate Srdjan Verbić took part at the workshop „High school physics: innovative teaching,
hands-on science, gates to research“in Romania
where he presented our model or work with secondary-school students in Physics.
The Petnica Center and the Brooklyn College
signed a contract opening doors for further intensive cooperation in archaeological research in
Jadar river valley.
Serious cooperation between Petnica Science
Center and the Weizmann institute of Science
in Israel exists for more than 20 years, since the
first visit of Moshe Rishpon to Petnica. Mr. Rishpon was initiator of many science educational
programs, not only in Israel but worldwide. His
support to Petnica endeavors during past two
decades was very constructive and determined.
In the past few years, the role of initiator as the
director of Youth@Science program has taken by
Zvi Paltiel. As current president of NYEX (Network of Youth Excellence) his role becomes even
greater. In March 2010 he invited two members
of Petnica professional team – Srdjan Verbić and
Nemanja Djordjević to visit The Shalheveth Freier
Physics Tournament and learn about variety of
out-of-school activities in Israel.
In spite of the fact that Israel has similar level of
scientific literacy at the age of fifteen as Serbia,
impact of Israeli science is much higher. How
they achieve that was the question for our representatives. Whatever the answers is, they suggest, it is not a consequence of one genial trick,
but rather whole series of small tricks, which
brings science to ordinary people, which makes
science understandable, important, and much appreciated n
43
Petnica
26
2010
međunarodna
saradnja
D
a, XLAB je nešto slično Petnici – eksperimentalna laboratorija
smeštena u Getingenu u Nemačkoj, koja održava kurseve u
oblasti prirodnih nauka, a namenjene učenicima srednjih škola,
brucošima i nastavnicima. Međunarodni naučni kamp koji se u XLAB
održava leti u dva navrata u trajanju od po tri i po nedelje, namenjen
je učenicima i studentima širom sveta, starosti od 17 do 20 godina.
Ukratko, XLAB je nemačka Petnica sa fensi opremom i bez mlađih
saradnika. Ove godine, zahvaljujući Petnici, junski kamp posetila je
Vera Jovanović, a isto zadovoljstvo u avgustu pripalo je meni.
Kamp se sastoji od tri petodnevna kursa, a van klasičnog „od devet
do pet“ radnog vremena organizovan je niz društvenih aktivnosti i
izleta. Za svaku nedelju u
ponudi su po tri različita
kursa iz oblasti hemije,
fizike i biologije. Učesnici
su po tim kursevima
raspoređeni tako da nisu
uvek ispunjene sve primarne želje, što zapravo najčešće dovede do pozitivnih posledica.
Slično kao i u Petnici, isproba se nova oblast na opipljivi, neškolski
način. Lično, pohađala sam kurseve analize hrane (ni ugljeni hidrati ni
proteini ne izgledaju tako zabavno kada su izolovani), zračenja u bionaukama (mučenje biljaka radioaktivnim izotopima zarad bioloških
saznanja zapravo izgleda zabavno) i kurs neurofiziologije (zabadanje
elektrode u mozak skakavca uz uveravanje profesora da jadne životinjke ne osećaju bol). Poslednji navedeni, kurs neurofiziologije, kao
elegantan spoj biologije, hemije i fizike, proslavljao je interdisciplinarnost u pravom petničarsko-seminarskom duhu. Zanimljivi detalji u
početku bila su zakonski propisana pažnja
posvećena bezbednosti u laboratoriji i dobra
oprema. Šipkom cezijuma se zapravo ne treba
igrati i usmeravati je u proizvoljnim smerovima, a postoje i Gajger-Milerovi brojači sa
ispravnim ekranom i nedekorisani gomilom
virećih žica. Ipak, odlična oprema i saradnja
sa čuvenim Georg-August Univerzitetom,
iskorišćeni su kroz niz preinteresantnih, ali
dosta kratkih i uputstvima strogo vođenih
eksperimenata.
Dvadeset pet dana u društvu mladih zainteresovanih ljudi iz petnaestak zemalja svakako proširuje i vidike u aspektima socijalnih interakcija i multikulturalizma. Bilo je razbijanja predrasuda, ali i potvrđivanja nekih sitnijih o
mentalitetima i običajima. Najveće razlike među ljudima su se zapravo
ticale ukusa o hrani, mada su se po omiljenim vidovima zabave dosta
izdvajale drage Balkanke, Antonija i (Petničarka-biologičarka) Vanja. Po raspevanosti je mogao da im parira još samo drugar iz Šri Lanke.
Naravno, iskorišćavale smo svaku priliku da
se hvalimo Petnicom, odnosno Višnjanom.
Getingen, čuveni univerzitetski gradić, kao
jednu od najzanimljivijih atrakcija pružio nam
je samostalno organizovanu posetu groblju.
Zvuči morbidno, ali dva potencijalno Gausova
groba, Maks Bornov spomenik sa sve kul formulom, aleja Nobelovaca i još neke parcele,
bili su nezaobilazne turističke lokacije. Poslednja dva dana proveli smo na ekskurziji u
Berlin. U zemlji Ajnštajn kafića i Lajbnic keksića, glavni grad je bio
očekivajuće oduševljavajući.
Za kraj, ništa drugo do želja svim Petničarima da što pre osete duh
rada u ovakvoj nekakvoj sredini sličnoj petničkoj, sa dobrom opremom,
izvanrednim profesorima, fenomenalnim kolegama iz celog sveta n
mućkanje u
šarenoj kući
Marija Janković je učenica Računarske gimnazije i višegodišnja polaznica petničkih programa fizike
44
Petnica
26
2010
marija u
getingenu
N
akon godina provedenih u raspravi sa samim sobom po
pitanju ličnih i profesionalnih interesovanja, sredinom
aprila sam se obreo u gradu svetlosti u jednom potpuno
drugačijem ambijentu. Zahvaljujući podršci iz Petnice, pozvan
sam na međunarodnu konferenciju koja se bavila problemima
igara na tabli. Konferencija predstavlja jedinstveni događaj gde
se na istom predmetu istraživanja sukobljavaju i sarađuju, na
prvi pogled suprotstavljene discipline kao što su, s jedne strane
arheologija, istorija i klasična filologija, a na drugoj psihologija,
matematika i računarstvo. Preko stotinu učesnika došl je iz svih
delova sveta, uglavnom iz zapadne Evrope, Azije i obe Amerike.
Iako je skup organizovan po sesijama čiji su naslovi trebali da
ukažu na uže oblasti interesovanja učesnika, običnom posetiocu
bilo je gotovo nemoguće odvojiti radove arheologa od radova
matematičara ili psihologa. Veći broj radova ovom problemu
prilazi multidisciplinarno iz različitih perspektiva. Nakon svakog
dela sesije organizovane su debate u kojima su učestvovali i
učesnici skupa i veliki
broj posetilaca – kolekcionara i zaljubljenika
u igre na tabli. Skup je
održan sredinom aprila,
a učesnicima su mogli
da u okviru aktivnosti
skupa obiđu i određene zbirke Muzeja Luvr. Organizatori su
ujedno i osnivači Međunarodnog društva za proučavanje igara
na tabli koje radi već 15 godina. Upravo njihovim radom ova tema
je izašla iz podruma i postala legitimna u mnogim disciplinama.
S obzirom na činjenicu da je autor ovih redova bio silama
prirode (erupcija vulkana na Islandu) prinuđen da ostane u
Parizu nakon Konferencije, iskoristio je taj prinudni boravak da
obiđe neke zanimljive tačke u gradu. Ako je iko, kao ja, očekivao
da će videti Pariz koji liči na dela Viktora Igoa ili na atmosferu
Pikasovog vremena, grdno se prevario. Stare lokacije koje čine
simbole Pariza ušuškane su u moderne zgrade od stakla i betona, a ulice grada pokazuju koliko se Pariz izmenio poslednjih
decenija. Nezaobilazna stanica svakog arheologa na proputovanju kroz Pariz je svakako jedan od najstarijih muzeja u Evropi
– Luvr. U samom centru grada, uzdižu se staklene piramide koje
čuvaju teško naoružani policajci. U jednoj od njih nalazi se i
glavni ulaz u muzej, kroz koji se dolazi u svečano moderno
uređeno predvorje. Naravno, potpuno je nemoguće ne primetiti
obrnutu piramidu u holu oko koje se vrti radnja bestselera “Da
Vinčijev kod”. Međutim, oduševljenje tu prestaje. Postavka
muzeja odaje utisak da se u samoj strukturi ništa nije promenilo
od samog otvaranja. Beskrajne sale sa ogromnim brojem grčkih
vaza, srebrnog novca, mumija, skulptura svedoče jedino o lepim
predmetima izrađenih tokom istorije čovečanstva, dok je bilo
kakvo objašnjenje o ljudima koji su ih koristili izostavljeno. Muzej
je, pre svega, namenjen objektima, a ne onima koji su zaslužni
za njihovu izradu i korišćenje. Ipak, veličina
zbirke je impresivna i malo je mesta na
svetu na kojima se može videti više stvari
nego u Luvru. Ako ni zbog čega drugog,
Luvr treba videti zbog skulpture Nike sa
Samotrake koja stoji izložena u jednom od
glavnih holova.
Jedna od najsvetlijih tačaka Pariza gde
je još očuvan deo prošlosti je Monmartr. Na
brdu iznad čuvenog bulevara Kliši, posetilac može uživati u ispijanju kafe, vina kao i
u poznatim francuskim sirevima i pecivima.
Celo brdo je ispresecano uskim uličicama
u kojima su smeštene kafeterije i radnje sa
suvenirima. Brdom dominira crkva Sacre
d’Coure ispred koje se na travnjaku odmara
na hiljade ljudi, uglavnom turista. Na vrhu
brda je mali kvadratni trg pun slikara amatera i tu je uvek veselo. Tu se slikaju portreti,
karikature, pejzaži, a mogu se čuti i lokalni
bendovi koji dele svoj talenat sa publikom.
Srpski, turski, arapski, nemački, španski su samo neki od jezika
koji se mogu ovde čuti.
Pariz je jedan od najlepših gradova sveta. Svojim petničkim
kolegama svakako preporučujem da ga vide i dožive n
igre u gradu
svetlosti
marko u
parizu
Marko Janković je trenutno istraživač-pripravnik na
beogradskom Filozofskom fakultetu. U Petnici je od
1999. godine.
[ international ]
students exchange
Marija Janković, participant of Petnica Center’s program of Physics, took part in the International Summer Science Camp organized in
Goettingen, Germany, by the XLab – an organization similar to the Petnica. Here she presents
her impressions from three-week camp where
she attended combined program of Biology,
Chemistry and Physics with several short
courses in specific areas such as food quality
control, radiation in biology, and neurophysiology. There were a number of participants from
about fifteen countries. She was happy because of good balance between work and interesting social life and excursions.
Marko Janković is Petnica Center’s alumni
and student-associate. Now he is teaching assistant at the Department of Archaeology of the
Faculty of Philosophy in Belgrade. In summer
2010 he took part at the International Conference on Board Games, which held in Paris. The
Conference combined a number of scientific
areas – archaeology, classical phylology, psychology, mathematics, computer sciences...
Here, he describes the Conference and his visits to Paris museums and historical places. He
had a plenty of time to do so because his return
flight was cancelled due to Iceland volcano
eruption n
45
Petnica
26
2010
međunarodna
saradnja
A
vgusta 2010. proveo sam nezaboravnih mesec dana u Izraelu, na letnjem
naučnom kampu pri institutu Vajcman. Većina od osamdesetak polaznika,
maturanata iz svih krajeva sveta, došla je iz Evrope i Sjedinjenih Država.
Bilo je tu još dvadesetak drugova iz Kanade, Brazila, Meksika, Australije, Koreje i
domaćina Izraelaca. Iz okolnih zemalja došla su dva polaznika iz Rumunije (spletom okolnosti jedan je bio u Petnici, a drugi je trenirao košarku u Novom Sadu).
Imali smo par slobodnih dana da se upoznajemo i istražujemo dok ne pristignu
letovi svih polaznika. Stoni tenis, klavir, kućni bioskop, obližnji bazen, mini kuhinja
u kojoj se uvek nalazila beskonačna količina lubenica, keksa i slavina iz koje teče
misteriozna crvena tečnost sladunjavog ukusa, te još mnoge zanimljivosti su uvek
bile na raspolaganju u našem malom stacionaru.
Četrdesetak projekata je bilo podeljeno po odsecima za hemiju, fiziku, biologiju
i primenjenu matematiku. Radili smo odvojeno u laboratorijama
koje su bile raštrkane po Vajcmanu. Sa partnerom iz Amerike
sam radio u kompjuterskoj laboratoriji projekat automatizovanog prepoznavanja objekata na slici i filmu. Velika je šteta
što nismo mogli da se družimo sa drugim laboratorijama tokom
vremena za rad i da se upoznamo
sa njihovim projektima, ali to je bilo nametnuto veličinom
Vajcmana. Tokom dana se dosta radilo – od 8 ujutru do
pet popodne, ali nije bilo nikakvog stresa i opušteno smo
odlazili na večeru, a često nakon toga i na neka od kratkih
popularnih ali zanimljivih predavanja. Gotovo obavezno
bi smo svake večeri odlazili na bazen gde smo igrali
košarku i fudbal. Uveče bi smo svirali klavir, violine, flaute
i gitare, ili gledali Mundijal. Isto kao i u Petnici, vidi se da
oni koji žele da budu dobri u nauci, žele da budu i dobri
muzičari, pevači, crtači, ili, što da ne, fudbaleri. Kada je
80 takvih ljudi na jednom mestu zabavi nikad kraja n
red nauke,
red bazena
V
Miša Jovanović, raniji polaznik seminara astronomije, a sada
student saradnik u Istraživačkoj stanici Petnica. Student je Elektrotehničkog fakulteta u Beogradu i bivši đak Gimnazije u Leskovcu.
išnjanska škola astronomije održava se u periodu letnjeg raspusta i traje desetak dana zbog čega se obimniji projekti odvijaju tokom više godina. Tradicionalno, polaznici višnjanskog seminara astronomije opredeljuju se za rad
na automatizaciji teleskopa na Tičanu – najvećeg amaterskog teleskopa na svetu.
Pored ovog projekta polaznici VŠA 2010. su radili i na pripremi opreme za posmatranje jonosfere u ULF delu spektra, unapređivanju prošlogodišnjeg projekta
„Space-Nokia Group“ koji se zasniva na puštanju balona koji nosi opremu za
slikanje, merenje temperature i GPS, sa ciljem prikupljanja podataka o atmosferi
na različitim visinama, kao i na projektima konstrukcije i automatizacije kupole za novi teleskop
i prikupljanju i analizi mikrometeorita.
Sa još dvojicom kolega i dva mentora danonoćno smo radili na Tičanu. Ono što je bio naš
početni plan rada i nije se potpuno poklopilo sa
onim što smo uradili, ali smo svakako naučili mnogo toga, između ostalog i da u
inžinjerskom poslu ne ide uvek sve po planu. Cilj je bio da u
teleskop ugradimo detektore položaja, motore, napravimo softver za kontrolu kretarnja teleskopa i pokrenemo isti. Kompanija
koja je trebalo da nam isporuči opremu je kasnila sa isporukom,
tako da su motori stigli tek dva dana nakon završetka seminara,
ali mi nismo sedeli skrštenih ruku.
Kako se opservatorija nalazi par kilometara od Višnjana na izolovanom mestu gde su uslovi za posmatranje gotovo idealni,
tamo nije postojala internet konekcija. Uz pomoć niza antena i
mukotrpnog rada, kako fizičkog, tako i informatičkog, uspeli smo
da po prvi put pristupimo internetu iz opservatorije. Napravili smo
sistem za kontrolu okretanja kupole, sve sa softverom, pa smo
kupolom precizno mogli upravljati preko računara iz kontrolne prostorije. Takođe
smo napravili i softver za pokretanje teleskopa i praćenje objekata na nebu, ali ove
godine to nije testirano.
Boravak u Hrvatskoj i učešće na VŠA ostaće mi u lepom sećanju
zbog sklopljenih prijateljstava, stečenog znanja i interesovanja, ali i
tantalovih muka kada je more u pitanju n
kako se pravi
pravi teleskop
sale
maj s to riš e u
višnjanu
46
Petnica
26
2010
Aleksandar Gajić, višegodišnji polaznik seminara astronomije u ISP
Petnica, sada student elektrotehnike i računarstva.
m i ša u
v a jc m a n u
[ international ]
P
osle par godina provedenih u Petnici vest da postoji
mogućnost učešća na međunarodnom istraživačkom
kampu, i to ni manje ni više nego na čuvenom univerzitetu Tehnion, bila je potvrda da se trud i rad na kraju isplati.
Posle nekoliko meseci iščekivanja ta vest je postala realnost
i trebalo je što ozbiljnije pristupiti prijavi i pripremi za put. Na
moju veliku radost saputnik mi je bio kolega sa istog seminara Elektronike i, pre svega veliki prijatelj, Gavrilo Andrić.
Uzbuđenje je bilo veliko, ali istinski doživljalji su počeli onoga
trenutka kada smo se našli na ulaznim terminalima aerodroma Ben Gurion u Tel Avivu. Obzirom na naš afinitet prema
kamperskom i istraživačkom načinu života, trudili smo se
da raspoloživo vreme u Izraelu isplaniramo na takav način.
Zbog rasporeda letova, izabrali smo opciju koja nam je obezbedila mogućnost da stignemo pet dana ranije. Smeštaj je
bio organizovan prema našim željama – od peščanih plaža
Mediterana do sobica skromnih hostela. To nam je dalo sjajnu
priliku da steknemo utisak o narodu, kulturi i običajima kao
i da obiđemo interesantne delove Haife. Izuzetno nam je
godio prijateljski stav svih koje smo sretali.
Kamp „SciTech“ na koji smo pozvani, smešten je u kampusu uglednog univerziteta Tehnion, jednom od najprestižnijih u svetu. Kampus Tehniona je grad u malom i
sadrži sve što vam je
potrebno za život i rad.
Sam tok programa bio je
organizovan za naš ukus
isuviše monotono i kruto.
Skoro svaki radni dan svodio se na isto: doručak, rad u
laboratoriji, ručak, slobodno vreme ili društvene aktivnosti
povremeno obogaćene izuzetno interesantnim predavanjima
o popularnim naučnim temama, večera, opet neki vid društvenih aktivnosti i spavanje. Možda nam je ovakav šablon
pomalo smetao, pošto se razlikuje od onoga na šta smo
navikli u Petnici, ali svaki vid iskustva je dobrodošao. Razni
vidovi društvenih aktivnosti pomalo napadno pokušavaju da
planski zbliže učesnike iz svih delova sveta, što odudara od
naših iskustava iz Petnice. Mi smo se kao tipični tvrdoglavi
Srbi trudili da ostvarimo naše zamisli, a da ne izgledamo
suviše asocijalni. Upravo ova mešavina učinila je da vreme
u kampu provedemo na najbolji način kada je u pitanju
društveni deo, ali i da steknemo nekoliko sjajnih prijatelja
ostajući sa svima u dobrim odnosima.
Tema našeg projekta bila je „JPEG
kompresija digitalnih slika“. Osnovna
zamisao je smanjenje kvaliteta slika radi
uštede prostora koji je potreban da se
slika sačuva, a da se pri tom uklone podaci koji ne utiču na ljudsku percepciju
kvaliteta slike. Nakon 25 dana rada, naš
rad je uspeo, očekivanja mentora su
ispunjena, pa smo za prijatelje kampa
organizovali poster sesiju i kratku prezentaciju rezultata. Osim postera i prezentacije, svaki rad je ispraćen i pisanim
člankom koji je kasnije objavljen u zajedničkom zborniku. Vredi pomenuti i
izlete koji su organizovani svakog vikenda kao predah od
napornog rada. Na listi mesta koje smo posetili našli su se
planina Karmel, rimska luka Cezareja, Tel Aviv, Jerusalim,
Mrtvo more i nacionalni park Ein Gedi, beduinski kamp u
pustinji. Naravno, svojski smo se potrudili da na svakom
mestu na što bolji način predstavimo Petnicu kao neizostavni deo našeg života i obrazovanja kao i našu zemlju i
narod. Pozitivne kritike i oduševljenja ostalih polaznika i
mentora samo su potvrda da smo bar do neke mere u tome
uspeli n
ele ktronci
na tehnionu
stefan i
gavrilo u
h ai fi
Stefan Krsmanović iz Loznice
(levo) i Gavrilo Andrić iz Valjevo
(desno) su zajedno upisali ETF
u Beogradu i očekuju da uskoro
postanu studenti saradnici Petnice. Učestvovali su na seminarima elektronike.
students exchange
Miša Jovanović, former participant of Petnica Center’s camps on Astronomy and now a
student associate, got a chance to travel to Israel to take part at the International Summer
Science Institute at the Weizmann Institute of
Science. This almost a month-long science
camp was focused on small but serious science projects in a number of scientific areas.
About eighty carefully selected students from
all round the world gathered there to show
their talents in Science. Together with a partner from the USA, Miša was focused on a
problem of automatization in image object
recognition. He was very satisfied with a
dense “package” of various activities in a single-day schedule where after intensive almost
nine hours of working in laboratories on research projects, participants still have enough
free time for sports activities, swimming pool,
music, TV, movies...
Aleksandar Gajić is student of Electrical engineering and Computer sciences and, of
course, former participant of a number of
courses and camps in Astronomy in Petnica.
He spent ten days attending Višnjan School of
Astronomy in Croatia. He describes his impressions from an intensive program where
he worked hardly on solving practical technical problems in design a software for control
of the astronomical dome rotation and positioning.
Two Petnica Center’s former participants of
the camps in Electronics, Stefan Krsmanović and Gavrilo Andrić now are students of
Electrical engineering in Belgrade. They took
part in an interesting SciTech summer science
camp in Haifa, Israel, at the campus of wellknown Technion University. Here, they reported about the camp where they worked on
the software project of digital image compression. Four-week long camp combined hard
work on projects with other activities such as
social life and excursions through interesting
historical and natural places of Israel n
47
Petnica
26
2010
petni~ki programi
lingvistika
N. Marković
s lovci
jezikos
Na samom seminaru se obrađuju teme vezane za
metodologiju naučnog istraživanja uopšte i njihova
primena u lingvistici. Govori se o metodama prikupljanja građe i problemima sa kojima istraživač može
da se susretne, o načinima obrade rezultata, njihovom analiziranju i prikazivanju u formi pisanog rada
koji treba da zadovolji kriterijume ozbiljne naučne
publikacije. Upoznaju se specifični pristupi koje imaju
pojedine lingvističke discipline. Koristeći usvojeno
znanje sa predavanja i kombinujući ga sa interesovanjima, polaznici definišu teme i usaglašavaju metod
istraživanja kojim će se baviti na letnjem seminaru.
Dodeljuju im se mentori koji će nadgledati izradu njihovog prvog projekta.
Na letnji seminar, koji je najduži i traje dve nedelje, polaznici dolaze sa već prikupljenim materijalom.
Tokom prve nedelje boravka u Istraživačkoj stanici,
o n i
matematičkom i računarskom lingvistikom itd. Uz
predavanja, polaznici „doteruju“ svoje radove sa letnjeg seminara. Najuspeliji radovi biraju se za predstavljanje na konferenciji i kasnije štampanje u
Petničkim sveskama, zajedno sa radovima polaznika
sa drugih seminara.
Interdisciplinarnost
Seminar lingvistike u pogledu izbora predavača
Dušica Božović i Mirjana Mandić započele su svoju petničku
i tema koje obrađuje teži da se udalji od tradicionalne
karijeru kao srednjoškolke na seminarima lingvistike, da bi u
nastave koja se pruža u redovnom školovanju. Smaposlednjih pet godina preuzele rukovođenje ovim programom.
tramo da je polaznicima pre svega važno da se upoeminar lingvistike jedan je od seminara antroznaju sa onim delom lingvistike koji se ne može naći
pološkog odeljenja Istraživačke stanice Petni u našim školama niti se puno o tome piše na srpnica, a postoji već 20 godina. Petničarima su
skom jeziku. Ipak, ponekad se, prema željama polazzajedničke želja za sticanjem znanja, praćenje svetnika, organizuju kursevi u oblasti istorije srpskog
skih naučnih tokova i stalna potreba za usavršavajezika, akcentologije i drugih oblasti koje se uče tek
njem. Biti Petničar podrazumeva ozbiljan rad kroz
na fakultetu. Najvažniji cilj našeg druženja jeste da
manje formalnu, interesantnu i drugarsku atmosferu.
se polaznik upozna sa samostalnim radom i pripremi
deiksa
To je atmosfera koju se trudimo da ostvarimo i na
za velike izazove istraživanja.
seminaru lingvistike.
Velika pažnja poklanja se saradnji lingvishiponimija kreol
Kako izgleda jednogodišnji ciklus protike sa drugim naukama, pa su stručnjaci iz
markiranost
bilingvizam
diglosija
grama na seminaru lingvistike?
drugih disciplina česti predavači na semipresupozicija implikatura zipfov zakon
Polaznik na lingvistici u prvom ciklusu
naru. Naime, moderna nauka ne poznaje
pohađa četiri seminara: zimski, prolećni, letgranice među disciplinama, već se javlja
denotacija semantičko polje aglutinacija
nji i jesenji. Na prvom, zimskom seminaru, popotreba da se različitim problemima pristupi
monogeneza pidžin jezički savez
laznici se upoznaju sa lingvistikom, jer se ona
iz ugla više različitih nauka. Tako se i na semikod nas, osim u filološkim gimnazijama, ne predaje
naru lingvistike polaznici susreću sa interdiscipliideogram piktogram
u školama. Program zimskog seminara podrazumeva
narnim istraživanjima, pre svega zato što je jezik
informisanje polaznika o istoriji lingvistike, njenoj obrađuju
gotovo nemoguće posmatrati izolovano od njegove
metodologiji, osnovnim pojmovima i njenim discipli- svoj materijal i sređuju rezultate istraživanja, para- biološke, kognitivne ili neurološke osnove, ili odvojenama. Polaznici ovladavaju osnovnim lingvističkim lelno dublje ulazeći u suštinu teorijske problematike no od društvenih, kulturnih ili istorijskih pojava. Kako
pojmovima kroz samostalan rad koji uključuje sti- i suočavajući se sa praktičnim problemima na koje bismo vam dočarali sa kojim se sve disciplinama
canje uvida u relevantnu literaturu, kritičko izdvajanje nailazi svaki naučnik. Druge nedelje seminara pris- lingvistika susreće, pogledajte sledeću shemu:
potrebnih podataka i uobličavanje te „nepregledne tupa se pisanju rada, kada uz pomoć svojih mentora
mase“ u sažetu i smislenu formu. Pod budnim okom polaznici uče kako da koncizno napišu i izlože svoj
saradnika, uz stalno i višestruko ispravljanje grešaka projekat, prateći smernice koncipiranja ozbiljnog
i nedostataka, takođe savladavaju tehniku pisanja naučnog projekta. Paralelno uz rad na projektima,
rada i konzistentnog navođenja literature. Na kraju odvijaju se predavanja i vežbe, a na kraju seminara
seminara polaznici prezentuju svoje zadatke i na taj polaznici pred celom grupom usmeno izlažu rezulnačin ovladavaju veštinom formalnog izlaganja, a u tate svojih istraživanja.
isto vreme se navikavaju i na „nezgodna pitanja“ i
Poslednji u nizu seminara prvog petničkog cikdiskusiju koji posle toga slede.
lusa jeste jesenji seminar, koji traje četiri dana. On je
Sledeći, prolećni seminar jeste metodološkog tipa. tematskog karaktera; na njega dolaze predavači koje
Na njega se pozivaju oni polaznici koji napišu adek- povezuje zajedničko bavljenje određenom lingvisvatan rad na temu koju su, zajedno sa saradnicima i tičkom oblašću: semantikom, pragmatikom, eksperrukovodiocem, odabrali na kraju zimskog seminara. imentalnom fonetikom, istorijom ili filozofijom jezika,
S
48
Petnica
26
2010
Zasluge
Na čelu svakog seminara nalazi se rukovodilac,
koji u saradnji sa stručnim saradnicima i studentimasaradnicima osmišlja program i nadgleda šta polaznici rade. Seminar lingvistike postoji od 1990. godine.
Od tada se promenilo više rukovodilaca ovog programa ali se svi i danas profesionalno bave ovom
naukom. Vlado Đukanović je vodio seminar lingvistike od 1990. do 1993. godine, a danas uspešno vodi
firmu Lexicom u Beogradu. Od jeseni 1993. do 1999.
seminare (pored Vlada Đukanovića) vode i Mihajlo
Šćepanović i Aleksandar Milanović, danas profesori
na Katedri za srpski jezik Filološkog fakulteta u Beogradu. Mirjana Đelmaš (Starović) vodila je seminar
od 1999. do 2004. Nakon nje seminar je vodila Mirjana Mandić, a od 2009. seminar preuzima Dušica
Božović. Obe rukovodilice, autorke ovog teksta, nastavljaju zajedno da vode seminar.
Zabava
Rad je, naravno, lakši uz zabavu i druženje, po
kojem je Petnica daleko čuvena, a omiljeno mesto
okupljanja polaznika je tzv. petnička pečurka, pod
kojom se sklapaju neraskidive veze ljubavi i prijateljstva, pevaju pesme, i naravno, ogovaraju saradnici
i rukovodioci seminara (smernica za nove polaznike:
još nismo imali projekat koji se bavi ogovaranjem!).
Tokom letnjeg seminara se organizuje i celodnevni
izlet na neku od prelepih lokacija u okolini Stanice,
od kojih je polaznicima omiljena reka Gradac. Ne
treba izostaviti ni česte odlaske na bazen ili jezero,
kao ni sada već tradicionalni turnir u badmintonu,
koji se organizuje tokom leta.
Najčešće zablude o seminaru lingvistike
6 Na ovom seminaru se uči mnogo stranih
jezika, a posebno usavršava engleski.
Ne učimo strane jezike, ali razgovaramo o mnogima, posebno sa stanovišta njihove strukture.
6 Polaznici se pripremaju za takmičenja iz
jezika i upis na fakultet.
Samo jedan deo programa pokriva gradivo koje
se obrađuje u školi, pa se znanje stečeno na seminaru ne mora direktno primeniti u školi ili na takmičenju. No, ne treba zanemariti činjenicu da je svako
znanje koje polaznici steknu široko primenjivo.
6 Uče se jezička kultura i norma.
Pre bismo mogli reći da se ovi pojmovi demistifikuju. To svakako ne znači da ne treba da budemo
pismeni.
6 Izučava se književnost.
Ne, ali književna dela mogu poslužiti kao građa
za istraživanje.
Polaznički ugao
Zamolili smo polaznike koji su ove godine učestvovali na Konferenciji Korak u nauku da nam kažu
svojih nekoliko asocijacija na seminar lingvistike i
nekoliko najvećih ličnih „otkrića“ o jeziku.
[ training programs
Asocijacije na seminar lingvistike:
` Prvo se setim svih divnih ljudi, studenata i
stručnih saradnika, koji nam pomažu i koji su
spremni da odgovaraju na bezbroj naših pitanja do
duboko u noć, nikad nas ne potcenjujući. Sledeće, to
su predavanja nekih od najstručnijih ljudi u zemlji.
Zaista može mnogo da se nauči i stvarno je čast
prisustvovati njihovim predavanjima. (B. Nedeljković)
` Predavanja iz mnogih lingvističkih oblasti i
interdisciplinarna predavanja, kao i oblasti koje su
samo delimično ili nimalo povezane sa lingvistikom.
(Simona Đurić)
` Pri igranju asocijacija lingvisti se koriste starim dobrim trikom – e, onda drugi bilabijalni suglasnik zameniš bezvučnim zubnim! (Ana Golubović)
` Profesor Božičković, neizostavni i najomiljeniji predavač i letnjih i zimskih seminara! (A.G.)
` Miloševo (Miloš Košprdić, prim. aut.) pregledanje rada i podvlačenje teksta – malo zelenom, tu
i tamo žutom, uglavnom crvenom bojom.
` Većina ženskih polaznika na seminaru u
poslednje vreme (ne znam kako je bilo ranije)...
` Dobro je poznato ko poslednju noć seminara
svira gitaru i peva do ujutru! (Ana Golubović)
Najveća lična „otkrića“ o jeziku:
£ Jezik je, najverovatnije, najveći fenomen u istoriji ovog sveta. (Brankica Nedeljković)
£ Bebe rođenjem imaju mogućnost distinkcije
svih zvukova i šumova. (Anja Janković)
£ Sapir-Vorfova hipoteza – veza između jezika
i mišljenja. (Anja Janković, Lazar Bojičić)
£ Urođenost jezičke sposobnosti (A. Janković)
£ Arbitrarnost jezičkog znaka – ne postoji veza
između koncepata i reči koje koristimo za njih. (Lazar
Bojičić)
£ Jezička relativnost, nesavršenstvo najsavršenijeg sredstva za komunikaciju. (Lazar Bojičić, prva
gitara seminara)
Na kraju, vredi podsetiti potencijalne kandidate
da se u Petnici ozbiljno radi na formiranju male (za
početak) laboratorije za eksperimentalna istraživanja u lingvistici. Ko zna kakve će još teme, oblasti,
problemi i izazovi da se pojave narednih godina, pa
nije nemoguće da će i seminari izgledati drugačije
nego što smo ih ovde predstavili n
linguistics
in petnica ]
Petnica’s Linguistics Department is one of the
Humanities’ departments at PSC. Given the fact
that there is no formal high-school education in
this domain, we consider this seminar to be very
important, since it enables students to learn
about language in a hard-working, yet less formal, interesting and friendly atmosphere.
One-year-cycle of seminars is organized as follows. During the winter seminar participants are
introduced to the basic linguistic phenomena, history of linguistics and its disciplines. They are
also thought how to use literature and how to develop critical thinking. The spring seminar is focused on the methodology of scientific research:
students learn where to look for a linguistic problem, how to design a research, but how to analyze results and write a report as well. These
skills are applied during the summer seminar,
when participants individually work on their first
research project. The aim of the autumn seminar
is to present new lectures on popular and modern
linguistic topics.
It must be said that we have a specific problem to
solve in communication with school teacher –
that our Linguistics program is not based on regular state curricula and must not be mixed with
enriching mother-tongue skills or upgrade knowledge about foreign language. In fact, both
mother-tongue and foreign language in Serbian
schools are studied in old-fashio way, as combination of detailed grammar and literature. Linguistics as a vivid science is invisible for the most
of students.
One of the most important aims of the seminar is
to emphasize the interdisciplinary approach in the
domain of linguistics, because language cannot
be explored separately from its biological, cognitive or neurological basis, or apart from cultural,
sociological or historical phenomena that influence it n
49
Petnica
26
2010
petni~ki programi
matematika
B.Savić
traganje za
logikom
struk tura
Milovan Šuvakov je sveže doktorirao fiziku u Ljubljani. Pored pravljenja piramida od slamki, bavi se i
istraživačkim radom na Institutu
za fiziku u Zemunu.
suki@ipb.ac.rs
B
ez obzira što se matematika od davnina pojavljuje u redovnom školskom programu, ne
postoji opšteprihvaćena definicija matematike.
U današnje vreme bi matematika mogla da se opiše
kao nauka koja proučava zakonitosti unutar struktura
koje sama stvara. Ove strukture neretko se nalaze za
dobre apstraktne modele objekata u drugim naukama
što objašnjava činjenicu da je jezik dobrog dela
nauke zapravo matematika. Ovo se odnosi uglavnom
na prirodne nauke, no u poslednje vreme matematika se sve više i više koristi i u društvenim naukama
poput sociologije, psihologije i sl. Može se reći da
nema nauke bez matematike, pa je njen naziv “kraljica svih nauka” u potpunosti opravdan. I ne samo
nauka – matematički alati su u osnovi svih oblasti
tehnike, tehnologije, ekonomije, a sve više nailazimo
na matematiku i u umetnosti.
U našem školskom sistemu matematika se uči
kroz klasične matematičke oblasti kao što su algebra i geometrija i uglavnom se predstavlja kao gotov
alat koji su veliki mozgovi nekada davno napravili i
koji je takav kakav jeste. Bilo koje istraživanje u matematici unapred se smatra vrlo teškim i rezervisanim
50
Petnica
26
2010
tek za ponekog genija koji se retko rađa. Program
matematike u Petnici koncipiran je tako da polaznicima pruži znanje nepokriveno školskim gradivom na
jedan zanimljiv i inspirativan način, ali i da im apstraktni svet matematike predstavi kao interesantan i izazovan poligon za igru i istraživanje, kao jedan drugi
svet u kome je sve moguće.
Tokom godina broj seminara tokom godine se
menjao. Poslednje godine smo imali dva zimska i po
dva letnja i jedan jesenji seminar.
Polaznici koji su prvi put došli u Stanicu prošli su
kroz zimski i jedan letnji seminar gde su upoznati sa
načinom rada i bili intenzivno pripremani da se uhvate u koštac sa problemima kojima će se baviti na
letnjem programu naredne godine. Ovi seminari su bili
puni kako interesantnih predavanja koja su pokazi-
vali nove oblasti do kojih se u matematici došlo, tako
i predavanja (vežbi) praktične prirode koja su ih učila
da koriste određene tehnike. Između ostalog, tokom
ovih seminara mogli su čuti o neeuklidskim geometrijama, platonovim telima u više dimenzija, o teoriji
brojeva, kombinatorici, teoriji grupa, kardinalima, linearnoj algebri, analizi. Pored ovoga ovladali su korišćenjem računarskih paketa koji su im korisni u radu
(Mathematica, Geogebra i Latex). Novi polaznici su
imali priliku i da na svom prvom letnjem seminaru
razmisle o temama za svoje moguće istraživačke
projekte u narednim godinama.
“Stari” polaznici su na svom zimskom seminaru
pored predavanja imali glavni zadatak da osmisle
temu, odnosno istraživački zadatak kojom će se baviti u toj godini. Na učestalim radionicama gde su izlagali šta žele da rade uz kritike saradnika, na kraju su
formulisali svoju temu. Nakon teškog radnog dana
polaznici bi se transformisali u “egipatske robove” i
od slamki i kanapa konstruisali čuvenu “Petničku piramidu” koja je sa svih svojih pet i kusur metara visine osvanula ispred nastavnog centra poslednjeg
jutra seminara.
Na letnjem seminaru su se prvi put susreli stari i
novi polaznici. Tokom tog seminara primarna aktivnost je bila rad na istraživačkim projektima uz pomoć
stručnih saradnika i studenata, uglavnom bivših petničkih polaznika. Osim “standarnih sekundarnih aktivnosti”, kao što su odlasci na bazen, roštiljanje uz logorsku vatru, uznemiravanje obližnjih šumskih životinja zvukom gitare, ostvarivanja više nivoa povezivanja sa učesnicima drugih seminara, polaznici su imali
vremena čak i da stvore i sopstvenu religiju u kojoj se
mole svemogućem Homeomorfizmu.
Iako je mozda izgledalo nemoguće na početku,
polaznici su uspeli da finalizuju svoje projekte na jesenjem seminaru, a oni najuspešniji (a taj broj je veći
od šest i manji od osam) obezbedili su sebi krevet,
ili makar pola kreveta, na Petničkoj godišnjoj konferenciji. Naš seminar predstavio se temama koje se
kreću od čisto matematičkih, pa do interdisciplinarnih
poput analiziranja socijalnih mreža i finansijskih
modela.
Kao i svi drugi seminari, ni seminar matematike
ne bi bio moguć bez studenata saradnika, bivših polaznika i naših uzdanica, koji sada studiraju neku od
“matematičkih nauka”, kao i bez brojnih stručnih
saradnika koji su profesori sa Niškog, Novosadskog
i Beogradskog univerziteta, istraživači sa instituta ili
posdiplomski studenti.
Istraživačka stanica planira da se, nakon proširenja kapaciteta, više različitih matematičkih tema
uključi u seminare iz drugih oblasti i da se učesnici
podstaknu da tragaju za istraživačkim projektima
Mozgalica No.1
Natina poruka
Nata treba da pošalje poruku polaznicima
tako da tek kada se skupi proizvoljnih n polaznika (n je manje i jednako ukupnom broju
polaznika) oni mogu da je rekonstruišu, a da
je u suprotnom (kada ih ima manje od n) nemoguće dobiti bilo kakvu informaciju iz
onoga što su dobili. Poruku slobodno možete
da smatrate velikim celim brojem (što sve
poruke suštinski i jesu). Naravno svi oni poznaju algoritam koji ona koristi. Smisliti
ga. 

Mozgalica No.2
Trik sa kartama
Mađioničar ode u drugu prostoriju, a pomoćnik pozove nekog iz publike. Osoba iz publike odabere pet karata iz špila od 124 različite karte (numerisane brojevima od 0 do
123) i da ih pomoćniku. Zatim pomoćnik izabere jednu od pet karata, stavi je u džep, a
ostale poređa na stolu na već određena mesta (jedina informacija koju ovim daje je
redosled). Zatim mađioničar ulazi i gledajući u postavljene 4 karte, pogađa koja je
u pomoćnikovom džepu. Kako? 

Mozgalica No.3
Brodovi duhova
Četiri broda duhova A, B, C i D plove
morem duhova, gde je vidljivost skoro nula,
održavajući konstantnu brzinu (svako svoju)
i kurs. U jednom momentu brodovi A i B se sudare i, pošto su duhovi, ništa se ne desi,
samo prođu jedan kroz drugi. Tokom sudara
kapetan broda A čuje kapetana broda B kako
kaže da im je to treći sudar do tada. Nakon
nekog vremena brod A se sudari sa brodom C i
tokom sudara kapetan broda A čuje kapetana
broda C kako kaže da im je to treći sudar do
tada. Šta treba kapetan broda A da uradi kako
bi sigurno izbegao sudar sa četvrtim brodom
(sada može da menja brzinu i kurs)? Da li važi
ista priča ako se radi o svemirskim brodovima duhova koji "plove" u 3D? 

gde će se moći povezivati više naučnih disciplina i
gde će matematika, ne samo kao alat, biti prisutnija.
Sve veći broj bivših petničkih polaznika koji rade ili
studiraju širom sveta biće izvor mnogih novih inspirativnih ideja kako se matematika može uspešno
ugrađivati u druge discipline i šta se sve izazovno
može istraživati u matematici a sa nivoom znanja i
iskustva kojim raspolažu petnički polaznici.
Prirodno je da u tekstu o seminaru matematike
damo i koju mozgalicu. U nastavku teksta slede tri
od nebrojeno mnogo mozgalica koje su okupirali polaznike matematike tokom boravka u Petnici n
[ training programs
in petnica ]
mathematics
search for the logics
of structures
Mathematics is present in the regular school curriculum for a while, but still there is no generally
accepted definition of mathematics. Today, the
mathematics could be described as a science
about rules within the different mathematical
structures. These structures are often a good abstract models of objects in other sciences, which
explains the fact that the language of the most of
sciences is actually mathematics. This applies
mainly to natural sciences but in recent years,
mathematics has been more and more used in
social sciences such as sociology. We can say
that there is no science without math, therefore
the statement "math is the queen of all sciences"
is fully justified. Of course, similar proud statements you can hear among phyisists, linguists,
philospohers and, in recent yeras, among economists (!).
In school, mathematics is thought through algebra, geometry and, generally, it is presented as a
tool made by great mathematicians long time ago
which is carved in stone and cannot be easily
changed. Any research is considered as very
hard and reserved only for the great genius that
are rarely born. In former communist countries,
like in Serbia, people believe these genii must be
shaped in their perfect educational system and
sharpened through olympiads. Program of mathematics in Petnica is designed to provide students the knowledge uncovered by school
curriculum in an interesting and inspiring way, but
also to present an abstract world of mathematics
as an interesting playground for exploration, as
another world where everything is possible. Petnica math program, keeps its doors open for
other scientific fields and support cooperation od
team work with colleagues from other programs,
regardless how far they seems to be.
Participants of math program have opportunity to
make small-scale science projects – yes, in
mathematics, ant it is proven to be extremely inspiring showing that mathematics is dynamic and
vital science still maximally fruitfull for new ideas,
theories, and even experiments.
Although there may have seemed impossible at
beginning, students finalized their projects at the
autumn seminar, and the most successful ones
(that number is a whole seven teams) had a
chance to participate at the Petnica annual students conference. This program was presented
through variety of different topics, ranging from
pure mathematics to interdisciplinary subjects
such as analysis of social networks and financial
models.
Illustration on these pages show some fresh
workshops in topology, fractal geometry and the
game theory n
51
Petnica
26
2010
petni~ki programi
biologija
N.Marković
od ćelije
do planete
Z
Vladimir Jovanović poslednjih pet godina vodi program biologije u Stanici.
Kao istraživač angažovan je na Institutu „Siniša Stanković”. Trenutno
privodi kraju doktorsku tezu iz evolucione ekologije biljaka.
imsko nedeljno jutro. Dvoje srednjoškolacaranoranilaca stoje ispred valjevske autobuske
stanice, njima nedovoljno poznate. Dečak je
zamišljen i čelo mu se mršti dok razmišlja: „Ma, to je
samo šest dana; malo je to, čak i da se mama ne seti
da mi nahrani škorpiju“. Devojčica ga pita: „Zašto si
namršten, zar se bojiš Petnice? Pa ja jedva čekam
da ih pitam kako da uz pomoć ananasa izvadim
DNK iz bakinih kaktusa!“ Razgovor koji ovako počinje možda je neuobičajen za nedeljno jutro, ali ne
i za polaznike seminara biologije u Istraživačkoj stanici Petnica, one „čudake” koje privlače i oduševljavaju trepljari u blatnjavim lokvama na putu, izbljuvci
sova ili opasne bakterije i virusi.
Program biologije u IS Petnici usmeren je prvenstveno na rad sa učenicima srednjih škola. Organizuje kroz „sezonske” seminare – zimske, prolećne,
Dušan Jovanović
52
Petnica
26
2010
letnje i jesenje. Svaka sezona, a i svaka godina,
donosi ponešto novo u polaznički život i iskustvo.
Zimski seminari su verovatno pravi šok za polaznike koji se prvi put susreću sa ovim programom.
Cilj seminara je da polaznici obnove svoje poznanstvo sa biologijom. Biologija je nauka koja se kao
školski predmet izučava od petog razreda osnovne
škole, ali često bez dobrih strategija prirodnjaka
(kao što su izleti i terenska nastava) i bez laboratorijskih eksperimenata. Pritom se najčešće zahteva
memorisanje velikog broja podataka iz udžbenika i
zanemaruje osnovni zakon života – njegova varijabilnost i šarenolikost. Zadatak zimskih seminara je
stoga da se razbije iluzija o biologiji kao staroj i statičnoj nauci, da se polaznicima prikaže sva širina
bioloških nauka kao i savremeni metodi i predmeti
istraživanja. Naslov ovog teksta možda najbolje
opisuje te prve seminare: polaznici slušajući predavanja iz različitih bioloških disciplina „putuju“ kroz
različite nivoe organizacije života (ćelija → Zemljina
biosfera), kroz raznolikost života (od bakterija do
sisara i insekata) i kroz osnovne biološke principe
(npr. zakoni nasleđivanja, komunikacija među organizmima, istorija života na našoj planeti).
Na ovim seminarima, polaznici dobijaju i prve
radne zadatke: izradu i prezentaciju jednostavnijeg
Nataša Marković
seminarskog rada, kao i poneki domaći zadatak do
sledećeg seminara. Da bi se malo razbila monotonija učionice, program zimskih seminara obogaćen
je kraćim izletima po okolini (do jezera i u mračne dubine Petničke pećine), grudvanjem (ako ima snega),
mikroskopiranjem, kasnim večernjim projekcijama
naučnopopularnih serijala i izabranih filmova, kao i
društvenim igrama. Na kraju se svi zapitamo kako
toliko toga stane u tako malo dana... Zimski seminar za polaznike koji su prošli bar jedan godišnji ciklus traju nešto kraće i na njemu se tematski i/ili kroz
računske zadatke polaznici bliže upoznaju sa nekim
specifičnim biološkim disciplinama – genetikom,
ekologijom i sl.
Prolećni seminar je metodološki i namenjen je
starijim polaznicima koji su ponudili neke konkretne
teme za svoja moguća samostalna istraživanja – na
njemu se usaglašava izbor metoda, određuju mentori za istraživanja i utvrđuje čega od aparata ili pribora nema u Petnici, pa bi bilo korisno nabaviti do
početka istraživanja.
Letnji kursevi osmišljeni su kao grupa laboratorijskih i terenskih vežbi i eksperimenata kroz koje
se novi polaznici upoznaju sa praktičnim biološkim
radom, upotrebom razne specifične opreme i tehnika.
Tada saznaju odgovore na neka svoja ranija pitanja,
Katarina Stanković
ali i na pitanja koja nisu ni pomislili da smeju ili mogu jedne oblasti, poput reproduktivnog ponašanja živoda pitaju... Kako obojiti bakterije, a kako hromozome; tinja ili endokrinologije. Ponekad su ovi seminari i
kada posmatrati ptice te kako prebrojati njihova jata; multidisciplinarni: polaznici nekoliko programa okupe
kako se određuju biljke; kako se kaže „list” na latin- se i upoznaju se sa temom koja prožima nekoliko
skom, mađarskom ili nekom drugom jeziku; da li se nauka. Takvi su bili seminar posvećen teoriji igara,
pauci po šumskoj stelji raspoređuju slučajno ili postoji organizovan u saradnji sa programima matematike,
neka pravilnost; kako gazirana pića utiču na pacove fizike i astronomije, ili seminar biofizike, organizovan
u saradnji sa programima fizike i biomedicine.
dijabetičare?
U okviru programa biologije organizuju se i semiZašto ovoliko raznolikih (drugačijih) pitanja? Citiraću jednog od saradnika sa programa biologije: nari za nastavnike biologije. Cilj seminara je upoz„Moguće je biti drugačiji, lepo je biti drugačiji, ono u navanje nastavnika osnovnih i srednjih škola sa važčemu leži lepota ljudi i nauke je različitost”. Svakog nim dostignućima u savremenoj biologiji uz poneku
polaznika drugačije stvari zanimaju, svako bi dru- radionicu, praktičnu demonstraciju, ogled, izlet i sl.
gačiji problem istraživao, pa hajde, postavimo pitanja Teme nastavničkih seminara prate važna svetska dešavanja (poput Godine Darvina,
i napravimo eksperimente koji
biologija je izazovna,
Godine biodiverziteta, uloge maće im dati odgovore. Strah od
postavljanja pitanja je izgleda
složena, uvek moderna tičnih ćelija u medicini) ili se odu dogovoru sa samim
jedna od osnovnih posledica
nauka
prepuna atraktivnih ređuju
učesnicima.
domaćeg obrazovnog sistema
izazova, neraskidivo
Kakvi su nam planovi za bui zato se ovde trudimo da prevaziđemo taj strah. Eto zašto se povezana sa svim drugim dućnost? Najpre, pred nama su
izgradnja i opremanje nove i veće
postavljaju pitanja: radi buđenja
naukama
biološke laboratorije. Više prosmožda uspavane radoznalosti i
tora i savremenih uređaja omogućiće da se realizuje
kreativnosti a i da se naviknemo na pitanja.
Letnji seminari su namenjeni starijim i iskusnijim veći broj istraživačkih projekata od strane većeg broja
polaznicima, onima koji su sa saradnicima usaglasili polaznika. Takođe, planira se povećanje broja temetodologiju samostalnog istraživanja. Na letnjim matskih seminara posvećenih studentima, naročito
seminarima izvode se samostalna istraživanja kao studentima biologije i srodnih nauka. Ulaganje u
pažljivo osmišljeni projekti. Istraživanje – terensko, napredak studenata je i ulaganje u program, jer su
laboratorijsko, kibernetsko ili misaono, cilj je i kruna ključni saradnici svakog seminara biologije upravo
dolazaka u Petnicu. Ka tom cilju polaznici su usme- studenti, zajedno sa stručnim saradnicima – profesorima, asistentima i istreni još od prvog dolaska
raživačima sa Biološkog
u Stanicu, a uz svesrdnu
i Prirodnomatematičkih
pomoć saradnika i rukofakulteta, Instituta za bivodioca većina i uspe da
ološka istraživanja „Siniostvari takav cilj. Letnji
ša Stanković”, Instituta
projekti su onoliko raznoza molekularnu genetiku
liki koliko su raznoliki poi genetičko inženjerstvo
laznici, ili možda i sam
i drugih srodnih instituŽivot. Evo šta su posledcija u oblasti biologije i
njih léta mladi biolozi isbliskih disciplina kao što
traživali: kako kofein utiče
su poljoprivreda, šumarna gljive, bakterije, a kako
stvo, veterina, medicina,
na insekte; koja staništa
farmacija i sl.
biraju ptice u okolini Pet***
nice; da li bakterije iz barskog mulja proizvode struju
Već nakon prvog seminara, polaznici biologije
(osnova buduće proizvodnje muljoelektrana); da li
se teški metali ugrađuju u kosti šumskih miševa; uti- drže širom otvorene oči ma gde krenuli. Topole kraj
caj kiselih kiša na bakterije azotofiksatore; koliko su puta podsećaju ih na predavanje o izlasku biljaka na
izražene razlike među polovima kod rečnog raka; kopno, prolećni dolazak lasta na predavanja o ponaparametri rasta rečnih riba i školjki; uticaj lasera na šanju životinja i globalnom zagrevanju, upala grla na
bakterije; analiza ishrane sova; istraživanje odbram- mikrobiološki luna park, a februarski (m)jauci na to
zašto je seks zabavan i važan. Oči polaznika obuhbenog ponašanja insekata-grobara.
Jesenji seminari su teorijski. U nekoliko dana po- vataju Život, jer ih je upravo radoznalost o funkcionilaznicima se, u skladu sa ranije iskazanim intereso- sanju živih sistema privukla ka biologiji i ka nama u
vanjima, organizuje tematska serija predavanja iz Petnici n
Katarina Stanković
[ training programs
biology
in petnica ]
from cell to the planet
– and back
The Biology program is one of the “eldest“ programs in Petnica Science Center. It is primarily
aimed at science education of high school students. During one year cycle, there are four seasonal groups of seminars for them: winter, spring,
summer and autumn ones. Special seminars of
Biology program are those aimed at contemporary science education of biology teachers, and
those designed for faculty students.
Winter seminars are quite a shock for our participants – here we try do revise their view on biology, to change the idea of never-changing rigid
scientific knowledge (idea that school teachers
usually hand on to them) and to show them the
significance of practice and experiments in the
life sciences. Lectures at winter seminars are as
diverse as possible, in order to show the diversity
of nature (biodiversity), diversity of biological sciences and the diversity of research approaches.
The title of this text depicts winter seminars appropriately: we lead participants on such travel
through nature. Apart from lectures, during winter
seminars participants begin their scientific practice: they excersise through short seminal works on
their one, learn how to write in scientific manner,
how to present ideas and results, and how to prepare a project (experiment) proposal. After winter
seminars, we select those amongst them those
who have showed the greatest interest and motivation for biological investigations, and invite them
to summer training camps. These summer camps
are designed as the set of practical field and/or
laboratory exercises, during which participants
get acquainted to methods and get used to them.
Spring seminar are focused in research methods
– here both the participants, and collaborators
from the university and research institutions (Biology, Agriculture, Schools of Medicine, Veterinary,
Pharmacy etc.) disentangle methods for successful completion of participants’ project proposals.
Students are usually full of questions and we encourage them to ask whatever cross their minds,
to write, draw or envision their problems and
questions in some other creative way.
Summer seminars are in form of science camps;
they are the crown jewels of our program: here
participants make science projects, by setting
their experiments or doing some field research.
Projects are diverse as participants are, and as
much as the nature itself is. Here are some of the
earlier projects of our participants: do the mud
bacteria produce electricity, what’s the effect of
caffeine on bacteria, fungi and insects, do heavy
metals incorporate into mice skulls, are there differences among sexes in the lobster species,
what do owls eat, are burying beetles defending
their territory… Projects that are completed and
properly written compete for our Annual Conference (see some of projects on p. 57 and 59).
Autumn seminars are theoretical ones: in couple
of days we present one of biological sciences to
our participants (like endocrinology, phylogeny of
life, ecotoxicology). Sometimes these seminars
are interdisciplinary, dedicated to e.g. Game theory or biophysics.
What are our future plans? In the first place we
envision new, bigger, and more equipped laboratories. More instruments and more space should
provide better conditions for us to engage more
students in summer seminars, to give the chance
to experience science to greater number of students interested in life sciences n
53
Petnica
26
2010
ko n f e r e n c i j a
ko r a k u n a u k u 9
korak b r o j 9
PETNICI je uvek pravi praznik. Sve je nekako u
posebnom režimu, svi su užurbani i ushićeni. Cela Stanica se bavi
organizacijom konferencije polaznika „Korak u nauku“, završnog
događaja u obrazovnom ciklusu. Za to vreme sami polaznici, čiji su radovi
izabrani za prezentovanje na Konferenciji, vrše završna doterivanja svojih
radova i dizajniranje postera.
DESETA GODINA 21. VEKA nam je donela devetu Konferenciju po redu,
koja je dosegla granice fizičkih kapaciteta Istraživačke stanice Petnica.
Dešavalo se to i na ranijim konferencijama, ali ovoga puta sve je bilo pod
senkom najavljenog proširivanja petničkih kapaciteta i nade da će se na
narednim konferencijama moći okupiti svi autori a možda i znatno više uspešnih radova. Za Konferenciju su odabrana 84 rada, što znači da je tačno
po jedan autor svakog rada mogao doći u Stanicu na Konferenciju, a da su
time poptpuno popunjeni kreveti. Planovi za proširenje kapaciteta Petnice
očigledno dolaze u pravom momentu, jer je nesporno teško organizovati korišćenje kreveta na
smenu, kao u podmornicama, da ne ureknemo...
POMENUTA 84 RADA IZ 15 NAUČNIH OBLASTI, potpisalo je ukupno 109 autora, od kojih je njih osamdesetak bilo prisutno na devetoj Konferenciji
„Korak u nauku“ (mada nezvanično saznajemo da
je broj prisutnih bio i malo veći, verovali ili ne).
Sedamnaest radova je zbog zanimljivosti teme,
dobro odabrane metodologije i dobrih rezultata
odabrano za usmeno prezentovanje u trajanju od 15
minuta plus 5 minuta za diskusiju, a ostali autori su
imali na raspolaganju 3 minuta za prezentovanje
pred publikom plus diskusiju pored samih postera.
POSTERI SU OVE GODINE BILI PRIČA ZA SEBE.
Kreativnost autora se i ovoga puta pokazala u potpunosti. Dizajnerski su bili vrlo atraktivni, a suštinski su vrlo dobro predstavljali svoje rezultate.
Tokom trajanja Konferencije Petnicu je posetio i
poznati slikar Ljuba Popović, koji živi i radi u
OVEMBAR MESEC U
54
Petnica
26
2010
Parizu, koji je upravo potvrdio odličan vizuelni kvalitet samih
postera.
KONFERENCIJU JE OTVORIO DIREKTOR INSTITUTA ZA FIZIKU u
Zemunu dr Aleksandar Belić, rekavši da je veoma važno da
postoji ustanova kao Petnica koja okuplja talentovane mlade
ljude, pune entuzijazma. „U nazivu ove konferencije ima
simbolike, jer ovo što vi činite je zaista prvi korak“, rekao je
Belić. Okupljene je pozdravio i direktor Stanice Vigor Majić, kao
i predsednik Organizacionog odbora Konferencije Srđan Verbić.
Nakon otvaranja, usledila je prezentacija radova sa petničke Škole
fotografije koju Stanica već godinama organizuje za svoje
polaznike, ali i saradnike. Vladimir Pecikoza je predstavio
nastavak na str. 56
N.Marković
N
Nikola Božić koordinira programe
međunarodne razmene ISP.
Tokom 2010. šefovao je Odeljenjem za fiziku, računarstvo, matematiku itd. (FIRMA) i bio dirigent
Konferencije “Korak u nauku”.
Deveta konferencija “Korak u nauku”
predstavila je gomilu svežih radova blizu
110 mladih autora. Mnoge od njih ćemo
sigurno za desetak godina prepoznavati
po svetskim naučnim časopisima i
konferencijama...
[ Petnica Center 2010 ]
students’
conference
V.Pecikoza
Petnica Science Center Annual Students’
Conference is the final event that presents
results of educational activities and programs
– from selection of participants, to the quality
of training courses and completed science
projects.
B.Savić
B.Savić
B.Savić
Here Nikola Božić presents some of his
impressions about the Conference 2010.
November in Petnica is always a festivity.
Everything is somehow in a special regime.
Everyone is busy and excited, engaged in
organizing the traditional annual conference
for participants "Step into Science" – the final
event in the annual educational cycle. During
this time the participants themselves, whose
projects were selected for presentation at the
conference, are making final adjustments to
their work and are designing posters.
Tenth year of the 21st century has brought us
the ninth conference in a row, at the same
time reaching the limits of physical capacity at
the Petnica Science Center. With 84 papers
selected, exactly one author of each paper is
invited to come to Petnica and participate in
the Conference, thereby filling the accommodation facilities completely. Activities to expand
the capacity are obviously coming at the right
time, because every year the number of quality
projects and resulting papers is increasing.
These 84 papers in 15 scientific fields have
been prepared by a total of 109 authors.
Because of interesting topics, well-chosen
methodology and good results, 17 papers were
selected for presentation lasting 15 minutes
plus 5 minutes for discussion, while other
authors had 3 minutes for their presentations
in front of the audience, plus a discussion next
to their posters during the breaks.
The conference was opened by Dr. Aleksandar
Belić, director of the Institute of Physics, who
highlighted the fact that it is very important to
have institutions like Petnica Science Center
which brings together talented young people,
full of enthusiasm. "There is a certain symbolism in the name of this conference, because
what you are doing here is really the very first
step," says Belić. The participants were
welcomed by PSC director Vigor Majić, and
Chairman of the Organizing Committee of the
Conference Srđan Verbić.
B.Savić
The overall impression from this conference is
that multidisciplinary approach to projects and
papers is getting more common, so guessing
which seminar the paper is actually coming
from after a first glance is difficult in most cases.
Topics increasingly include more scientific
fields and teaching assistants and mentors
from other seminars are more frequently
engaged to help with realization of students’
projects. Due to the multidisciplinary nature of
students’ projects there is a growing need for
collaboration and team work from a variety of
seminars n
55
Petnica
26
2010
ko n f e r e n c i j a
ko r a k u n a u k u 9
metodologiju rada, i najzanimljivije fotografije
nastale na ovim školama.
Kako je nekoliko nedelja pre Konferencije
noćno nebo nad Srbijom osvetleo sjajan meteor
– bolid, a grupa astronoma se zatim dala u potragu za potencijalnim mestom pada meteorita,
ovo je bio pravi povod za uvodno predavanje.
Bilo je dosta mišljenja da je pojava bolida izrežirana od strane petničkih studenata saradnika,
čisto kao promocija Konferencije. Igor Smolić je
održao odlično predavanje na temu “Meteorska
forenzika”, predstavljajući nam “istražne” korake
i način prikupljanja podataka sa raznih lokacija i
ratličitih instrumenata (uključujući meteorske
kamere, kamere video nadzora, seizmografe...).
Nažalost, mesto potencijalnog pada je do izlaska
ovog broja ostalo nepoznato.
Drugo veče, tokom pauze u prezentaciji
radova, organizovana je tribina na temu „Petnička
vremenska kapsula“ sa idejom da se razmotre
sve sitne lepe stvari koje znače svima u Petnici,
a koje bi u vremenskoj kapsuli trebalo ostaviti
budućim generacijama u temeljima novih zgrada.
Neke od predloga možete videti u posebnom tekstu
u ovom Biltenu.
Početak 2010. godine obeležilo je otvaranje
Izložbe radova sa VIII petničke konferencije
održane u novembru 2009. godine. Izložba je
održana u Galeriji nauke i tehnike SANU,
prostoru koji je bio premali da primi sve zainteresovane da prate otvaranje. Izložbu je otvorio
ministar za nauku i tehnološki razvoj Božidar
Đelić koji je istakao značaj Istraživačke stanice
Petnica za naučno obrazovanje mladih a time i za
ukupan razvoj nauke u Srbiji. Prisutne je pozdravio i domaćin izložbe, akademik Aleksandar
Marinčić. Tokom šest dana trajanja Izložbe posetioci su mogli da razgledaju preko 70 postera
koji oslikavaju svu raznovrsnost Petničkih programa. Među posetiocima je bilo dosta stručnih
saradnika Stanice, roditelja, novinara ali i učesnikanekih budućih konferencija.
56
Petnica
26
2010
U samom centru Beograda, u Kući Legata,
u Knez Mihajlovoj ulici, zaključili smo 2010.
godinu. Posteri sa IX Konferencije su pred kraj
decembra bili izloženi znatiželjnim pogledima
posetilaca. Izložbu je otvorio akademik Marko
Anđelković, predsednik Saveta IS Petnica, a na
otvaranju su govorili i direktor Stanice Vigor
Majić i Ana Veljković, direktorka Kuće Legata.
Čin otvaranja izložbe bio zanimljiv i zbog toga
što su se tim povodom okupljenim posetiocima
obratili i neki bivši učesnici petničkih konferencija svojim video porukama iz celog sveta.
Na ovaj originalan način čule su se podsticajne
poruke Ane Černok iz Beča, Mihaila Čubrovića
iz Lajdena, Dušana Milijančevića iz Bostona,
Ivana Rajkovića iz Mančestera, Ivana Simića
iz Bremena, Nikole Mrkšića iz Kembridža i
Zorana Ristanovića iz Utrehta. Sve ove poruke u
jedinstven film je sakupio i producirao Nemanja
Vojvodić, asistent na seminaru astronomija i
student audio-video tehnologija. Film možete
pogledati linku:
http://www.youtube.com/watch?v=0n0DI3GG5NE
Opšti utisak sa ove Konferencije jeste da su
radovi sve više multidisciplinarni i da je u većini
slučajeva teško iz prvog pokušaja pogoditi tačno
sa kog seminara rad dolazi. Teme sve više obuhvataju više nauka, a sve je češći slučaj da asistenti budu angažovani kao ispomoć na drugim seminarima kako bi pomogli na polazničkim projektima. Uočljiva je i potreba da se angažuje više
mentora sa različitih seminara, jer su projekti koje
polaznici odaberu u sve većem broju multidisciplinarni ili barem zahtevaju korišćenje tehnika i
instrumenata bliskih nekim drugim naučnim disciplinama.
Sva je prilika da će jubilarna (dakle deseta)
konferencija morati da se održi van Petnice, zbog
očekivanog započinjanja obimnih građevinskih
radova u Petnici u 2011. godini. Najverovatnije
je da će se kao mesto održavanja ove konferencije izabrati neki veliki univerzitetski centar, recimo Beograd, pre svega zbog očekivanog većeg
prisustva stručnih saradnika, novinara, potencijalnih sponzora i različitih drugih poželjnih profila gostiju. Zbog toga ovaj deveti korak u nauku
može biti zapamćen kao poslednje okupljanja
učesnika u prostoru “stare” i skučene Istraživačke stanice n
FOTOGRAFIJE: B.Savić, V. Pecikoza, N. Vojvodić
[ Students’ Conference ]
presented projects
Stefan Andjelković, Gorana Vranješ: Estimation of the parameters of close binary star OO Aquillae
Sofija Andrić, Vladimir Čabarkapa: Pedofaunal diversity in
open forests near Petnica
Vigor Arva, Karla Ilić: Effect of lipophilic solvents on behaviour
and catalase activity in Mus musculus brain
Iva Atanasković: The effect of triclosan, chlorhexidine gluconate and benzalkonium chloride on antibiotic resitance in
Pseudomonas aeruigonosa and Staphylococcus epidermidis
Aleksandar Beserminji: Three-Dimensional Space Modeling
Based on a Stereo Photograph
Marjan Biočanin: Effect of CH3COONa on electrical current
production of freshwater sludge bacterial communities
Lazar Bojičić: Influence of the Serbian language prosodic system on the takete-maluma phenomenon
Milena Crnogorčević, Branko Bojić: Hilbert's theorem 90
Danica Despotović: Analysis of detergents washing properties
and their influence on clear water
Milica Djokić: Comparison the content of proteolytic enzymes
from the wild lettuce Lactuca virosa, spurge Euphorbia cyparissias, dandelion Taraxacum officinale and celandine Chelidonium majus
Nemanja Djoković: Kinetic determination of vanadium (V),
based on its catalytic effect on the oxidation of metol by potassium-bromate
Tamara Djorđević, Stefan Stojanović: Strategies for locating
hubs in social networks
Aleksej Drino: Isolation and characterization of bacteria from
soil polluted with aromatic hydrocarbons
Vanja Drljević: Effect of caffeine on adaptive value components
of Drosophila melanogaster
Simona Đurić: The readers' opinion about a science paper depending on his experience in scientific work and on using first
person singular, first person plural or passive in a science paper
Djordje Djurica, Miloš Lukić, Danijela Nikolić: Impact of changing the arrangement of perceptual forces on aesthetic preference of the respondents
Stefan Glavonjić: Architecture and efficiency of Roman baths
found on territories of Serbia and FYR Macedonia
Ana Golubović: Lexical relations of synonymy and antonymy in
the associative field of nouns and adjectives
Karla Ilić: Addition of various length monocarboxylic fatty acids
to queretine – examination of effects on UV apsorption and antioxidative potential
Ilija Ivanović: The money province of Bithynia in the territory of
Upper Moesia
Isidora Jakovljević: Balkanising discourses in Karl May's novel
"In the Gorges of the Balkans"
Nikola Janković: The Audiovisual concord
Anja Janković: Differences in Acoustic Characteristics of
French Nasal Vowels /ã/ and /õ/ between Students who Learn
French as a Foreign Language and Native Speakers
Nemanja Janković: Optical tracking and recognition of fingerprint characteristic path
Milana Janković, Olivera Pantelić: Aesthetic effect of the position of a mole on the face
Marija Jeremić: Bleaching of Helio genuine yellow light by oyster mushroom ( P. ostreatus)
Anka Jevremović: Dependance of trout (Salmo truta) liver protein and albumin content on nitrogen compounds in the water
Živojin Jevtić: The effect of bile on pathogenic abilities of bacterium Pseudomonas syringae in white bean
Miša Jovanović: Kozai mechanism in extrasolar multi-planetary
systems
Jovana Kabić: Evolution of planetary nebulae
Nikola Kljajić: Hydrochemical Characteristics of the Upper part
of the River Jablanica
Dijana Kljajić: Effect of houseleek (Sempervivum tectorum) extract on tyrosinase activity
Milan Kornjača, Dajana Milovanov: Influence of Gel Species
and Concentration on Liesegang Ring Formation and Diffusion
Damjan Kostadinov: Synergistic antioxidant effect of anthocyanins and other phenolic compounds extracted from red wine
Marko Kostić: Electrochemical intercalation of Li+ ion from the
water solution into amorphous vanadium-pentoxide doped with
Cu2+ ions
Milana Kostić: Warriors' graves of Scordisci with cremation
Marko Kuzmanović, Iva Bačić: The phenomenon of segregation
in a binary mixture of granular materials rotated in a horizontal
drum
Vladimir Makarić: Comparison of the Efficiency of Simulations
of Group Movement
Ognjen Marković: The study of the dynamics of Bose-Einstein
condensate using computer simulation under the change of
condensate parameters
Ivan Milenković: Determination od antioxidative properties and
total polyphenolic content in black summer truffle Tuber aestivum
Stevan Miličić: Computer Cursor Control by Tracking User's
Eyes
Anica Milojković: History of SARTID company 1918 to 1929
57
Petnica
26
2010
ko n f e r e n c i j a
ko r a k u n a u k u 9
DEVETA KONFERENCIJA “KORAK U NAUKU” – AUTORI I RADOVI
Karla Ilić: Uvođenje acil-ostataka različitih monokarboksilnih masnih
kiselina u strukturu kvercetina i njihov uticaj na asorpciju u UV oblasti i
antioksidativni potencijal kvercetina
Vanja Drljević: Uticaj kofeina na komponente adaptivne vrednosti
Drosophila melanogaster
Marjan Biočanin: Ispitivanje uticaja CH3COONa na produkciju struje
bakterijskih zajednica mulja slatkovodnih ekosistema u okolini Istraživačke stanice u Petnici i karakterizacija bakterijskih zajednica
Milan Kornjača, Dajana Milovanov: Uticaj prirode i koncentracije gela na
difuziju i stvaranje Lizegangovih prstenova
Vladimir Petrović, Marija Janković: Konstrukcija optičkih pinceta
Stefan Stojku: Ispitivanje elektrohemijskih svojstava vanadijum(V)-oksida
modifikovanog Fe2+ i Fe3+ jonima u vodenim rastvorima Li+ i Mg2+ jona
Danica Despotović: Ispitivanje sposobnosti pranja deterdženata različitog porekla i karakteristika njihovih otpadnih voda
Ljiljana Spasojević: Kvalitet vode javnih bunara u Novom Sadu
Anka Jevremović: Ispitivanje odnosa sadržaja ukupnih proteina i albumina
iz jetre ribe pastrmke (Salmo truta) i azotnih jedinjenja u vodi
Dolika Vasović: Ispitivanje antioksidativne aktivnosti kurkumina i njegove
interakcije sa ćelijskom membranom
Ivan Milenković: Određivanje antioksidativnih svojstava i ukupnih polifenola kod crnog letnjeg tartufa Tuber aestivum
Iva Atanasković: Ispitivanje uticaja triklosana, hlorheksidin glukonata i
benzalkonijum hlorida na formiranje antibiotske rezistentnosti kod bakterija Pseudomonas aeruginosa i Staphylococcus epidermidis
Jovana Stević: Analiza procesa konstruisanja mentalnih bolesti na psihijatrijskom odeljenju požarevačke bolnice
Milena Crnogorčević, Branko Bojić: Hilbertova teorema broj 90
Vanja Šarković, Filip Živanović: Modeliranje inflacije korišćenjem modifikovane opšte teorije relativnosti
Vladimir Polovina: Model broda na magnetnohidrodinamički pogon
Aleksandar Reljić: Određivanje koeficijenta atmosferske ekstinkcije
Sava Mirković: Detekcija sekundarnog kosmičkog zračenja difuzionom
maglenom komorom i određivanje upadnog ugla miona
Miloš Stojanović: Softverska segmentacija i klasifikacija saobraćajnih znakova
Stevan Miličić: Kontrola kursora praćenjem kretanja očiju korisnika
Rade Špegar: End-homogeni grafovi u mešovitom slučaju
Milana Janković, Olivera Pantelić: Estetski efekat pоlоžaja mladeža na licu
Simona Đurić: Procena teksta naučnoistraživačkog rada u zavisnosti od
iskustva čitaoca u naučnom radu i od korišćenja autorskog JA, autorskog MI ili pasiva u tekstu rada
Đorđe Đurica, Miloš Lukić, Danijela Nikolić: Opažajne sile: mit ili stvarnost?
Uticaj rasporeda opažajnih sila na estetsku preferenciju ispitanika
Anica Milojković: Istorija SARTID-a od 1918. do 1929. godine
Jovana Milovanović: Državna mešovita nepotpuna gimnazija (1945-1950)
Milica Todorović, Ivana Zeljković, Đorđe Božić: Ispitivanje povezanosti između
stilova afektivne vezanosti, saradljivosti i načina rešavanja konflikata
Ana Stijović, Anja Zlatović: Ispitivanje povezanosti apstraktnih vizuelnih
sklopova i fonoloških struktura pomoću testa implicitnih asocijacija
Kristina Radomirović: Ornamentalna analiza lula turskog tipa sa Šabačke
tvrđave i teritorije Beograda
Nikola Pantić: Izolovanje mikrogljiva roda Candida iz usne duplje čoveka
i ispitivanje uticaja kofeina na njihov rast
Sofija Andrić, Vladimir Čabarkapa: Diverzitet pedofaune svetlih šuma Petnice
Danilo Nikolić: Mogućnost primene oksidnih interkalatnih materijala na
bazi mangana u potenciometrijskim merenjima za litijumske jone
Marko Kostić: Elektrohemijska interkalacija Li+ jona iz vodenog rastvora
u amorfni vanadijum-pentoksid dopiran jonima Cu2+
Biljana Paljić: Uzroci zagađenja vode javnih česama u Smederevu
Nikola Kljajić: Hidrohemijske karakteristike gornjeg toka reke Jablanice
Marina Vlajnić, Aleksa Vujinović: Rudna mineralizacija i strukturno-tektonski
sklop područja gornjeg toka reke Jablanice
Bojan Srbinovski: Optimizacija sastava lipozoma u funkciji depoa medikamenata na graftu
Tijana Šušteršič, Ana Stojković: Ispitivanje stavova i socijalne distance
mladih prema osobama sa invaliditetom
Sanja Srećković: Uzroci kineskih migracija u Sopot: studija slučaja
Anja Janković: Razlike u akustičkim osobinama francuskih nazalnih
vokala /ã/ i /õ/ između učenika francuskog jezika i izvornog govornika
Milana Kostić: Skordističke ratničke sahrane sa kremacijom
Vladimir Makarić: Poredjenje efikasnosti simulacija grupnog kretanja
Nemanja Janković: Optičko praćenje prstiju i prepoznavanje karakterističnih putanja
58
Petnica
26
2010
Vukašin Stojisavljević, Mihajlo Cekić: Generalizovane Fibonačijeve kocke
Stefan Andjelković, Gorana Vranješ: Određivanje parametara tesno dvojnog
sistema OO Aquillae
Ana Stanojević, Aleksandra Nerandžić: Fraktalna dimenzija potpisa
Anja Radojević, Stefan Mihajlović: Perfect state transfer
Marko Kuzmanović, Iva Bačić: Fenomen segregacije u rotirajućoj dvokomponentnoj smeši granularnih materijala
Ognjen Marković: Proučavanje dinamike Boze-Ajnštajnovog kondenzata
simulacijom pri promeni parametara sistema
Vladimir Ranković: Laserski daljinomer
Jovana Kabić: Evolucija planetarnih maglina
Miša Jovanović: Kozai mehanizam u višeplanetarnim ekstrasolarnim sistemima
Uglješa Stojanović, Ana Trišović: Dizajn i optimizacija pravougaonog optičkog talasovoda genetičkim algoritmom
Aleksandar Beserminji: Trodimenzionalno modeliranje prostora na osnovu
stereo fotografije
Dijana Kljajić: Uticaj ekstrakta čuvarkuće (Sempervivum tectorum) na
aktivnost tirozinaze
Marija Jeremić: Obezbojavanje Helio genuine yellow light pomoću bukovače (Pleurotus ostreatus)
Nemanja Đoković: Kinetičko određivanje mikrokoličina vanadijuma (V)
na osnovu njegovog katalitičkog dejstva na oksidaciju metola kalijumbromatom
Nikola Škorić: Ispitivanje rasta bakterija Pseudomonas aeruginosa,
Bacillus thuringiensis i Escherichia coli na biorazgradivim plastičnim
kesama kao jedinom izvoru hrane
Jelena Spasić: Uporedna analiza uticaja zagađivača na kvalitet podzemnih i površinskih voda Vinče
Jovana Radosavljević, Nađa Luković: Razlike u hemijskim karakteristikama
vode iz karstnih i pukotinskih izdani na primeru okoline Petnice
Aleksej Drino: Izolacija bakterijskih populacija iz zemljišta zagađenog
aromatičnim ugljovodonicima
Milica Djokić: Ispitivanje sadržaja proteaza kod divlje salate Lactuca virosa, mlečike Euphorbia cyparissias, maslačka Taraxacum officinale i
ruse Chelidonium majus
Ana Golubović: Leksički odnosi sinonimije i antonimije u asocijativnom
polju imenica i prideva
Brankica Nedeljković: Generacijske razlike u deklinaciji zamenica u selu
Stopanja
Milica Stanisavljević, Elena Panić, Milena Marinković: Uticaj simetrične socijalne interakcije na razvoj čitalačke pismenosti
Isidora Radević, Vuk Trnavac: Analitička obrada novca Faustine II sa područja limesa u današnjoj Srbiji
Isidora Jakovljević: Analiza balkanizujućih diskursa u romanu "U balkanskim gudurama" Karla Maja
Iva Bačić, Tijana Jakišić: Koncept etna na Etnofestu: analiza značenja etno
muzike na subotičkom festivalu Etnofest
Teodora Savić Popović: Šta je bitnije za estetski doživljaj: boja ili položaj?
Milan Škobić: Autoritet koji to nije: Odnosi moći i simbolički kapital na
časovima istorije u jednoj beogradskoj gimnaziji
Vigor Arva, Karla Ilić: Uticaj lipofilnih rastvarača na ponašanje i aktivnost
katalaze izolovane iz mozga miša (Mus musculus)
Hristina Zlateska: Sinergistički efekat aminoglikozidnih i penicilinskih
antibiotika na Staphylococcus epidermidis
Živojin Jevtić: Ispitivanje uticaja žuči na patogenost bakterije Pseudomonas syringae na pasulju
Nikola Janković: Audiovizuelni sporazum - Uticaj emocionalno obojenih
muzičkih numera na promenu emocionalnog doživljaja scene
Ilija Ivanović: Novac provincije Bitinije na teritoriji Gornje Mezije
Stefan Glavonjić: Arhitektura i ekonomičnost rimskih kupatila sa teritorija
Srbije i Makedonije
Petra Spasojević, Ana Arnautović: Uticaj konkretnosti na mentalnu eksploraciju izmišljenih mapa sa slikovnim i verbalnim materijalom
Aleksandra Milošević, Aleksandra Janješ: Detekcija tranzita ekstrasolarne
planete TrES 3b i određivanje njenih fizičkih parametara
Tamara Đorđević, Stefan Stojanović: Strategije za lociranje habova u socijalnim mrežama
Đorđe Rakić: Alternativni pristup stabilizovanju Markovicevog modela
Lazar Bojičić: Uticaj prozodijskog sistema srpskog jezika na fenomen
takete - maluma
Dunja Trutin: Crtaj kao što govoriš - Dečje opažanje prostornih relacija i
njihovo prikazivanje na crtežu
učesnici devete konferencije
“Korak u nauku 2010”
fotografije iz
dokumentacije ISP
[ Students’ Conference ]
presented projects
Aleksandra Milošević, Aleksandra Janješ: Transit Detection of
Extra-Solar Planet TrES- 3b and Calculation of its physical Parameters
Jovana Milovanović: Incomplete state mixed secondary school
in Rača (1945-1950)
Sava Mirković: Detection of the Secondary Cosmic Rays and
the Method for Determination the Incident Angle of Muons
Brankica Nedeljković: Age differences in pronoun usage between different generations in village Stopanja
Danilo Nikolić: Possibility to Use Intercalated Oxide Materials
Based on Manganese in Potentiometric Measurements for
Lithium Ions
Biljana Paljić: The Causes of Water Pollution of Public Drinking
Fountains in Smederevo
Nikola Pantić: Isolation of the microfungi Candida from the
human oral cavity and the effect of caffeine on their growth
Vladimir Petrović, Marija Janković: Construction of Optical
Tweezers
Vladimir Polovina: Model of the ship powered by magnetohydrodinamics drive
Isidora Radević, Vuk Trnavac: Analytical processing coins of
Faustina II from the area of limes in today's Serbia
Anja Radojević, Stefan Mihajlović: Perfect state transfer
Kristina Radomirović: Ornamental analysis of clay pipes from
Šabac fortress and teritory of Belgrade
Jovana Radosavljevic, Nađa Luković: Chaining of the chemical
characteristics of the water from fissures and carst aquifers
Djorđe Rakić: Alternative approach to stabilizing Markowitz's
economic model
Vladimir Ranković: Laser rangefinder
Aleksandar Reljić: Determination of the atmospheric extinction
coefficient
Vanja Šarković, Filip Živanović: Modeling inflation using modified General theory of relativity
Teodora Savić Popović: What is more important for the aesthetic experience: color or position?
Milan Škobić: Illusion of Authority: Relations of Power and
Symbolic Capital at History Classes in a Grammar School
Nikola Škorić: The growth of common bacteria (Pseudomonas
aeruginosa, Bacillus thuringiensis and Escherichia coli) on
biodegradable plastic bags as the only food source
Jelena Spasić: Comparative Analysis of the Impact of Pollutants on the Quality of Groundwater and Surface Water Vinča
Ljiljana Spasojević: Water quality from public wells in Novi Sad
Petra Spasojević, Ana Arnautović: The impact of concreteness
on mental exploration of imagined maps with pictorial versus
verbal material
Rade Špegar: Homomorphism-homogeneous graphs
Bojan Srbinovski: Optimisation of liposome composition for
drug delivery and deposition on grafts
Sanja Srećković: The causes of Chinese migration to Sopot: a
case study
Milica Stanisavljević, Elena Panić, Milena Marinković: The effect
of symmetrical social interaction on developing reading literacy
Ana Stanojević, Aleksandra Nerandžić: Fractal dimension of a
personal signature
Jovana Stević: The analysis of the processes of social construction of mental illness at the Psychiatric department of the
City Hospital Požarevac
Ana Stijović, Anja Zlatović: Determining the connection between the abstract visual forms and phonological structures using the implicit association test (IAT)
Miloš Stojanović: Software Classification and Segmentation of Traffic Signs
Uglješa Stojanović, Ana Trišović: Design and optimization
of rectangular optical waveguide using genetic algorithm
Vukašin Stojisavljević, Mihajlo Cekić: Generalized Fibonacci
cubes
Stefan Stojku: Examination of electrochemical properties
of vanadium(V) oxide modified with Fe2+ and Fe3+ ions in
aquatic solution of Li+ and Mg2+ ions
Tijana Šušteršič, Ana Stojković: Examining the attitudes
and social distance of adolescents toward disabled people
Milica Todorović, Ivana Zeljković, Djordje Božić: The investigation of the correlation between dimensions of the
affective attachment, agreeableness and the modes for responding to conflict situations
Dunja Trutin: Children's perception and representation of
spatial relations on drawings
Dolika Vasović: Antioxidant activity of curcumin and its interaction with cell membrane
Marina Vlajnić, Aleksa Vujinović: Ore mineralization and
structural-tectonic set area upper stream of Jablanica river
Hristina Zlateska: Synergistic effect between aminoglycoside and penicillin antibiotics on Staphylococcus epidermidis n
59
Petnica
26
2010
I
zrada istraživačkog rada, barem kad je Petnica u
pitanju, obično se deli na dva bitno različita dela:
na prvi, zanimljivi u kom radimo istraživanje i
drugi, manje-više dosadni u kom pišemo rad. U toj
pojednostavljenoj slici izgleda kao da se posao završava onog trenutka kad rad bude napisan. Međutim, nije tako. Rad, kao i bilo koji drugi proizvod,
zahteva reklamu. Većina potencijalnih čitalaca rada,
bez obzira da li rad bio u formi članka ili na posteru,
pročita samo
naslov. Ukoliko
naslov nije dovoljno atraktivan,
to je to, veza se
prekida i potencijalni čitalac
odlazi dalje. Veliki su izgledi da rad naše koleginice,
kolege, polaznika, bez obzira kako dobro bio napisan,
sem autora i mentora, ukoliko ga ima, nikada niko ne
pročita. Da se to ne bi dogodilo, potrebno je privući
i zadržati pažnju znatiželjnih posmatrača (uglavnom
kompetentnih tragača za novim idejama i zanimljivim
rezultatima). Poster prezentacija je posebno zgodan
način da to učinimo.
Poster je medij koji omogućava da se rad predstavi na vizuelno dopadljiv način, bitno drugačiji od
članka u časopisu ili zborniku. Kod postera je dizajn
veoma bitan element. Njegova funkcija je da privuče
čitaoce dovoljno blizu da pročitaju naslov i pogledom
prelete preko slika. Ukoliko ih naslov ne odbije, oni
prelaze u fazu čitanja pojedinačnih slika i dijagrama.
Za razliku od članka gde čitaoci posle naslova prvo
čitaju apstrakt, kod postera pažnja čitalaca odmah
prelazi na grafičke priloge. Ako igde slike vrede kao
hiljadu reči, onda je to ovde. Slika može da bude
mapa, fotografija, skica, shema, dijagram, konceptualna mapa, grafikon itd. Tekst na posteru bi trebalo
da bude, ako je ikako moguće, samo dopuna ili pojašnjenje onoga što je grafički predstavljeno.
Iskreno zainteresovani posmatrači postera svoja
pitanja obično počinju sa „kako“ ili „zašto“ jer pre
toga sami pokušavaju da shvate „šta“. Imajte ovo u
vidu. Sadržaj postera mora da bude takav da oni već
posle nekoliko desetina sekundi gledanja sa distance
shvate šta je rađeno. Za „kako“ i „zašto“ potrebno je
da čuju autora. Na posteru treba da budu materijali
koji će autori pomoći da lako i ubedljivo odgovori.
Kada dotle dođete, postigli ste cilj, poster je privukao
publiku i komunikacija prelazi na nivo jasne priče,
odmerenih gestova i uzajamnog osmehivanja n
jedan komentar
o posterima
Srđan Verbić
[ Students’ Conference ]
poster presentation
Srdjan Verbić
All participants of Petnica Students’ Science Conference have both oral and poster presentations
of their research projects. Since the conference
last for two and a half days only and we want that
all participants get a chance to hear all their
peers, there is no time when all students could
give 10 or 15-minute oral presentations. On the
other hand, all of them deserve opportunity to
speak in public and tell a few sentences about
what they did, why they did it, and stress the
most important conclusion. That is why we have
introduced 3-minute oral presentations recently. If
you prepare yourself for such a short presentation, you can tell a lot in mere 180 seconds. They
use it, mainly, to advertise their posters.
Some of those students, usually those who participated in the conference before, have a chance
to deliver lengthy 15-minute presentation, but the
purpose of this kind of presentations is quite different.
All participants are supposed to exhibit their
posters. That is something students have to practice. Research work, like all other types of work,
requires advertising. Chances that no one but
you and your supervisor read your paper is quite
high. Doesn’t matter how well written it is. In
order to circumvent it, we should attract and retain potential readers. Posters are a convenient
medium to do so. Use great graphical potential of
posters. Usually, curious poster observers start
asking questions with “How” and “Why”. Therefore, poster content should clearly explain to the
observer what is done. In contrast to the reading
of a paper, curious readers, after reading the title,
skip to graphical elements of the poster and try to
“read” what is done. For other questions, the
poster needs an explainer beside. That is how we
could get some feedback to our research and
that is what the presentations are all about n
Srđan Verbić je već nekoliko godina predsednik Organizacionog odbora petničke konferencije “Korak u nauku”.
61
Petnica
26
2010
V
S. Ilić
nastavnici u petnici
N.Marković
eliki broj raznovrsnih seminara i kurseva za
nastavnike osnovnih i srednjih škola čini
Istraživačku stanicu Petnica nesumnjivo
vodećim nacionalnim centrom usavršavanja nastavnika. Ovome doprinosi i bogata naučna i
stručna biblioteka, postojanje specijalizovanih
kabineta i laboratorija ali i nedavno formirani Resursni centar za nastavnike sa svojim multimedijalnim kolekcijama i značajnim izvorima informacija o nizu specifičnih problema funkcionisanja
škola i organizacije nastave.
Nažalost, primetno je da još uvek veliki deo prosvetnih radnika nije dovoljno motivisan niti profesionalno pripremljen da samostalno prati šta se
dešava u određenim oblastima nauke, tehnologije,
umetnosti i društvenih procesa i da oseća unutrašnju potrebu da svoj rad učini kvalitetnijim, efikasnijim i savremenijim. To se jedino uspešno može
postići radikalnim povećanjem samostalnosti ali i
odgovornosti škola i nastavnika. Država mora svesti svoje funkcije u obrazovanju na objektivnu, efikasnu i obuhvatnu kontrolu kvaliteta ishoda s jedne
strane, i na ozbiljan i kontinuiran podsticaj razvoju
školske mreže po obuhvatnosti i po uslovima za
savremen i kvalitetan rad, s druge strane.
Predstojeće proširenje kapaciteta Istraživačke
stanice Petnica, kao projekat iza koga stoji Vlada
Republike Srbije izgubiće deo svoga smisla i polazne ideje ako se ne osigura potreba i mogućnosti
nastavnicima u svim profilima škola da redovno pohađaju različite tipove i profile seminara uključujući
i petničke gde se dosta radi i gde se od svakog od
učesnika očekuje aktivna uloga.
Tokom 2010. godine IS Petnica je organizovala
nekoliko seminara, radionica i kurseva za nastavnike iz tridesetak škola. Na ovim stranama predstavljamo primer jednog zamiljivog programa gde
su se zajedno našli i nastavnici i učenici istih škola
iz Pančeva a sa ciljem da ono što čuju, vide i nauče
u Petnici zaživi kao način rada u njihovim školama n
62
Petnica
26
2010
SA SVIH STRANA
Zahvaljujući dve decenije pažljivo i uporno razvijanim
vezama sa stotinama škola, kursevi i seminari namenjeni usavršavanju nastavnika koje organizuje Istraživačka stanica nailaze na interesovanje u školama.
Svaki novi program naslanja se na iskustvo ranijih i u
nekim oblastima stvorena je posebna klima očekivanja prijatnog ali vrlo intenzivno iskorišćenog vremena,
pa se često dešava da se iste osobe uporno pokušavaju “ugurati” kako bi ponovo došli u Petnicu i uživali u
zanimljivom i nadasve korisnom radu. Na gornjoj
karti može se videti odakle su sve dolazili nastavnici na
seminare i kurseve koje je IS Petnica organizovala u
poslednjih par godina. Na žalost, veoma ograničeni kapaciteti onemogućavaju širenje ovih programa i po
obuhvatu škola ali i po novim oblastima za koje godinama postoji veliko interesovanje n
S
aradnja Petnice i Naftne industrije Srbije se tokom 2010.
godine proširila i na Pančevo. U saradnji sa ekološkim
sektorom Grada Pančeva osmišljen je projekat podsticanja
osnivanja ekoloških sekcija u osnovnim i srednjim školama na
teritoriji ovog grada čiji građani imaju visoko razvijenu svest o
potrebi zaštite životne sredine.
Projekat ima tri celine – obuka nastavnika, rad sa učenicima
i nabavka opreme za rad sekcija. Ideja je da se tokom projekta
nastavnici upoznaju sa nekim aktuelnim temama u oblasti zaštite životne sredine, informišu o primerima dobre prakse iz rada
školskih eko sekcija iz regiona, i da u saradnji sa stručnjacima
osmisle rad svojih ekoloških sekcija. Paralelno sa tim radilo se i
sa odabranim učenicima iz istih škola,
koji su imali priliku da se upoznaju
sa različitim eksperimentima, i metodama kojima se lako mogu pratiti
različiti parametri životne sredine,
kao i da se upoznaju sa korišćenjem
opreme, vođenju evidencije o različitim faktorima i načinima predstavljanja dobijenih podataka.
Prvi su bili seminari za nastavnike u maju. Sadržaj je obuhvatio teme kao što su klimatske promene, energetska efikasnost,
kontrola kvaliteta vode i vazduha, ali i način korišćenja savremenih resursa za pripremu nastave. Organizovana je i diskusija
o mogućim sadržajima rada školskih sekcija.
Tokom realizacije redovnih letnjih seminara anketirani su
srednjoškolci polaznici različitih petničkih programa kako bi se
videlo koje ih teme vezane za zaštitu životne sredine zanimaju
ali i koje su to teme po njihovom mišljenju važne za ovu oblast.
Rezultati ove ankete su iskoriščeni da zajedno sa zaključcima
sa diskusije među nastavnicima sa njihovog seminara posluže
za osmišljavanje drugog ciklusa ekoloških seminara.
Osnovna karakteristika ovog, drugog, ciklusa seminara je što
su se istovremeno odvijali seminari za nastavnike i za učenike
istih škola. Ideja je bila da deo aktivnosti bude zajednički, a da
se deo razlikuje i bude prilagođen učenicima i nastavnicima
ponaosob. Na ovom seminaru je učestvovalo po dva nastavnika
i po dva učenika iz 11 škola koje su bile najaktivnije u realizaciji
ovog projekta. Tokom trajanja seminara imali su prilike da vide
kako se oprema može koristiti, da sami realizuju eksperimente,
ali i da zajedno osmisle rad školskih sekcija.
Treća celina obuhvata nabavku pokretne merne opreme koja
će se koristiti za merenje kvaliteta vazduha, vode i zemljišta.
Svaka škola dobija svoj mali komplet kojim samostalno može
da realizuje određene aktivnosti, a da zajedno rad svih sekcija
može dati sliku o kvalitetu životne sredine u celini.
Osnovna ideja ovog Projekta koji je podržan od strane Grada
Pančeva kroz finansijsku podršku NIS a.d. je da se osposobe
nastavnici i učenici da pokrenu rad ekoloških školskih sekcija
u školama u Pančevu i da se zatim pomogne novoosnovanim
sekcijama da pokrenu aktivnosti usmerene na realne probleme
lokalne sredine kao što je monitoring određenih pokazatelja
stanja životne sredine: izvori zagađenja, stanje biodiverziteta,
divlje deponije, kvalitet voda i vazduha, stanje ekološke svesti
građana, učenički eko-bilten itd.).
Razvijanje ekološke svesti od najranijeg uzrasta je veoma
važno za kreiranje samosvesnog pojedinca koji razume šta je
to zaštita životne sredine u kontekstu održivog razvoja. Podsticanje rada školskih ekoloških sekcija podrazumeva okupljanje
zainteresovanih učenika i nastavnika, njihov timski rad na
identifikaciji problema i predlaganju rešenja, a nabavka opreme
omogućava održivost ovog okupljanja i u narednim godinama.
Grad Pančevo će na osnovu toga kroz nekoliko godina imati
dobro informisanju generaciju mladih ljudi koji znaju šta su
problemi, ali i kako se oni mogu rešiti uz ekonomski razvoj i
prosperitet lokalne zajednice n
kako po krenuti
školske sekcije
biolozi i
hemičari
training]
support to school
science clubs
There is no doubt that the Petnica Science Center is among today’s most advanced regional centers that offer
in-service teacher training programs in a
broad spectrum of school subjects and
activities. Part of the reason for this success is Petnica’s attractive location and
the stimulation of "learning environment".
Another part is that PSC has close contacts with a great number of different
types of educational programs and innovative teaching methods.
On the opposite page you can see a map
representing the geographical coverage
of in-service teacher training programs organized in the last few years. Although
the general geographic coverage seems
satisfactory, the problem of relatively low
attendance of teachers from small provincial municipalities and the age distribution
of the participants, where we expect more
young teachers, still exists.
Here we present the new project focusing
on the city of Pančevo which is among
the top polluted cities in the region because of concentration of petrochemical
industrial plants. Petnica Center organized a set of training courses both for
school-teachers and students aimed to
expand activities of after-school science
clubs whose programs target environmental issues. The main idea is to let students in elementary and secondary
schools to study concrete problems in
their local community. Thanks to the financial support from the Municipality of
Pančevo and from the Serbian leading Oil
Company NIS, small mobile monitoring
equipment was provided for eleven participating schools, making them ready to
make precise measurements of certain air
and water pollutants n
S. Ilić
S. Ilić
[ teacher
63
Petnica
26
2010
(još malo pa)
foto
Bojana Obradović s
tradicionalna
petnička
Đorđe Đoković s
F
škola
otografija u Petnici postaje sve popularniji “sport”. Škola primenjene fotografije radila je punom parom. Na proleće
program je bio posvećen našim studentima
saradnicima sa kojima smo obrađivali fotografiju koja se koristi u naučno istraživačkom
radu. Već na jesen nastavili smo fotografsko
istraživanje Petničke pećine, što je stalna
tema radionica. Priča se da petnički fotografi
planiraju “osvajanje” novoizgrađenih objekata
Stanice uređenjem jednog (nenajavljenog)
savremenog foto kabineta. Time bi sadašnji
fotografski seminari prerasli u ozbiljniji program. Do tada nastavljamo se dosadašnjim
rad. Pazite – snima se!
64
Petnica
26
2010
Đorđe Đoković t
Nemanja Bokić s
Đorđe Đoković s
Đorđe Đoković s
Nemanja Bokić s
Đorđe Đoković t
Nemanja Bokić s
Autori na ovoj strani – GORNJI RED:
Jovana Živulović, Uroš Delić,
DESNO: Danijela Dejanić, SREDNJI
RED: Ognjen Marković, Jovana
Kušić, Filip Bihelović, Šandor
Šipoš, RED ISPOD: Bogdan Teodorović, Igor Srećković, SKROZ DOLE:
Dejan Nešković i Ana Turi.
Here we presented one of top interesting nontypical educational project – the Petnica School
of Applied Photography. Twice a year this specialized workshop attracts both Petnica Center’s
participants and student-associates in age
range 17-27 who are interested to learn more in
making scientific photography. Although the
available time is short (4-6 days), the workshop
is rich in lectures and training in various techniques. Petnica Center’s labs, as well as outdoor and nearby Petnica Cave are locations full
of attractive and challenging problems to be
documented. It is nice tradition that each workshop is completed with an exhibition where participants can show their artistic results n
naučna
(ne)pismenost
Na ovom mestu tradicionalno objavljujemo autorske tekstove koji
se tiču naučnog obrazovanja, naučne kulture i naučne pismenosti.
Namera rubrike je da podstakne kritični i kreativni pristup analizi
stanja obrazovanja u domaćim i globalnim okvirima i da ukaže na
važna pitanja, iskustva i dileme koji nisu dovoljno razmatrani u
domaćoj literaturi i medijima.
66
Petnica
26
2010
{ ko l e ko j e n e
p r i p a d a j u Caru
nema ključnih reči po kojima bih ja mogao da ih nađem. Baš zbog
toga mi je na njih neko ukazivao prstom u vidu skraćenog URL-a.
Čitao sam odlične komentare na događaje iz bliske prošlosti samo
nekoliko minuta nakon što su se desili u realnom svetu. Uvek sveže
strane u mom brauzeru drastično su povećale fluks podatka i ideja
koje je mozak pokušao da obradi. Počeo sam da hvatam beleške.
Kratke beleške, sa puno strelica, podvlačenja i znakova uzvika. Sa
If you hold a cat by the tail olovkom u ruci, ja sam učio prateći twitove i uživao u tome. Ko bi
you learn things you cannot learn any other way. rekao da poruke od 140 karaktera to mogu?
Mark Twain
Cela ova digresija samo je još jedan deja vu. Kao i mnogo puta
ranije susrećemo se sa nemogućnošću da prepoznamo i dosledno
klasifikujemo načine učenja, čak i kad je samo nauka u pitanju.
ermin „neformalno naučno obrazovanje“ zvuči kao izuzetak Očigledno, problem nije u sredstvima i alatkama, nego u poimanju
od pravila, tj. kao zajednička kategorija za nekoliko retkih i učenja. Koliko god da se trudimo da budemo open-minded kad je
neobičnih slučajeva učenja nauke koje se ne odvija u školi.
učenje u pitanju, teško je videti izvan sopstvene kutije, odnosno
Tu pod školom podrazumevamo zgradu u koju đaci godinama dolaze saksije u kojoj smo uzgajani. Kad se tako susretnemo oči u oči sa
da bi na kraju dobili papirne dokumente koji dokazuju da su ispoš- sopstvenom predrasudom, ne preostaje nam onda ništa drugo nego
tovali proceduru i da su na postavljena pitanja odgovarali na društ- da nevoljno priznamo kako nismo bili u pravu i otvorimo se još
veno poželjan način. Formalno obrazovanje
predrasude koja prva sledeća naiđe.
klasifikovati formalne stvari malo,E do
uvek podrazumeva postojanje nastavnika,
sad, da se vratim na (planiranu) temu
je prosto, jer time što su ovog teksta. Tema članka bi trebalo da bude
odvojenih školskih predmeta, strogo razdvojenih razreda i, konačno, škole kao zgrade u formalne, one već pripadaju malo manje ambiciozan pokušaj klasifikacije.
kojoj se uči. Šta od toga mora da ima i neProbaću da klasifikujem organizacije za vannekim kategorijama
formalno obrazovanje, to se ne može zakljuškolsko naučno obrazovanje sa vrlo praktičnim
čiti samo iz prefiksa ne-. Učenje je izgleda mnogo uvreženija pojava ciljem – da prepoznamo ko su mogući partneri Petnice na globalnom
nego što je prepoznajemo koristeći školu kao merilo za sticanje
nivou i da vidimo na koji način bismo mogli da sarađujemo sa
znanja.
njima. Zgodna okolnost je što su mi bitne organizacije, a ne modovi
Koliko je učenje sveprisutno, a opet teško prepoznatljivo, pro- njihovog rada. Ovo je lakši zadatak nego klasifikovati na koje sve
baću da ilustrujem na primeru iz virtuelnog sveta. Siguran sam da i načine nauka može da se da se uči van škole. Organizacije su ipak
vi imate slična iskustva. Elem, ja sam tek nedavno počeo da koris- manje-više pravna lica, imaju ime i opis delatnosti, i konačno, mogu
tim twitter. Nalog, doduše, imam odavno, ali isprva nisam odmah da se prebroje. Ne moram da vodim računa o onome što se radi van
prepoznao čemu to zaista služi. Kasnije sam na Webu video listu
domena organizacija.
"Top 100 learning tools", gde je Twitter ubedljivo na prvom mestu.
U ovom trenutku je korisno prisetiti se situacija u kojima smo
Bio sam zbunjen. Šta je to što Web verziju SMS-a čini alatkom za se prvi put susreli sa najvažnijim naučnim konceptima kao što su
učenje, štaviše najmoćnijom Web alatkom? Na ova pitanja možda evolucija, molekul, eksperiment, greška merenja, DNK, simulacija
postoji više smislenih odgovora, ali je meni samo jedan padao na itd. (Svako ima pravo da izabere svoje najvažnije koncepte, zar ne?)
pamet – learning nije ono što mislim da jeste. Odabrao sam put Odrasli ljudi se uglavnom sećaju kada su i gde čuli za koncepte
koji ka mikro-prosvetljenju i redefinisanju pojma učenja vodi kroz koji su stvarno veliki i važni. Ti izvori su uglavnom tipa „neka mala
neposredno iskustvo. Napravio sam prigodan izbor ljudi čije ću zelena knjiga o astronomiji“, „pominjali su na TV-u“ ili „čula sam
twitove da pratim i onda ih pratio. Nedugo zatim počeo sam sebe od tate“. Često se čuje i „učili smo u školi“, ali ne onoliko često
da hvatam kako čitam odlične blogove ili eseje o stvarima za koje koliko bismo očekivali. (Sačinite svoju listu koncepata pa razmislisam mislio da me ne interesuju na stranama na koje inače nikada te koliko ste njih „kupili“ u školi? To sigurno nije impresivan udeo.)
ne bih otišao. Viđao sam sjajne diskusije i prezentacije u kojima Razna amaterska društva i klubovi takođe su važna mesta za susrete
Srđan Verbić je magistar fizike. Nakon studija,
radio je u Petnici kao rukovodilac programa
fizike, da bi kasnije prešao u Republički zavod
za vrednovanje kvaliteta obrazovanja
verbic@petnica.rs
T
naučna (ne)pismenost
schools that do
not belong to the
emperor
sa revolucionarnim konceptima. Odgovori kao
što su „video sam u muzeju“, u bogatom svetu
spadaju među najčešće. Kod nas u Srbiji, međutim, takvi odgovori još uvek čekaju svoje vreme.
Za svaki pojedinačni slučaj „otkrića“ naučnog koncepta karakteristično je da je to lično
iskustvo. Najviše što obrazovne organizacije
mogu jeste da stvore uslove i pogodnu klimu da
do otkrića dođe. Jedan od zgodnih parametara
za klasifikaciju bi mogao da bude način na koji
organizacije stvaraju te uslove.
Klasifikacija organizacija koje se bave naučnim obrazovanjem nije lak zadatak i nalikuje
Borhesovoj klasifikaciji životinja gde kao osnovnu
kategoriju imamo „životinje koje pripadaju Caru“,
i desetak drugih među kojima su „one koje su
nacrtane četkicom od fine kamilje dlake“, kao i
„one koje izdaleka liče na muve“. I u našem slučaju, prvu kategoriju čine škole koje pripadaju
Caru. Nas, međutim, interesuju sve ostale.
Potraga za drugim ne-školama koje liče na
Petnicu traje otkako Stanica postoji. Nismo ih
mnogo našli. U svakom slučaju, ne dovoljno da
primetimo patern i razvijemo model za predikciju gde, kada i kako nastaju takve pojave. Ono
što je za sada sasvim jasno jeste da su sve neškole posebne priče koje su evoluirale iz neke
konkretne i vrlo lokalne potrebe. Malo je onih
koje su nastale po uzoru na neku drugu organizaciju. U Americi postoje franšize nekih letnjih
naučnih kampova, ali u Evropi toga praktično
nema (što ne znači da se neće uskoro pojaviti).
Prvu kategoriju organizacija koje se bave
neformalnim naučnim obrazovanjem čine razna
naučna amaterska društva (npr. ornitolozi ili
posmatrači meteora) i klubovi koji okupljaju poklonike nauke kao hobija. Ovakve ne-škole imaju
jasno definisane aktivnosti, puno entuzijasta među
članovima, mali broj zaposlenih i vrlo malo novca
za razvoj. Krajem prošlog veka takvih je organizacija bilo na pretek, danas, međutim, novac
igra nešto veću ulogu. Primer: Astronomsko
društvo „Ruđer Bošković“ u Beogradu, biološka
amaterska studentska društva i sl.
Drugu kategoriju čije organizacije koje svoje
postojanje duguju entuzijastičnim nastavnicima
za koje je škola tesna ili kruta. Ove organizacije
praktikuju mnoštvo različitih aktivnosti i oblika
rada: vanškolske sekcije, kampovi, naučne
ekskurzije itd. i nemaju stalno zaposlene.
Primer: Zimski kamp fizike u Sokobanji.
Otvorene laboratorije su treća kategorija
organizacija. Iza njih stoje naučne institucije
zainteresovane za razvoj svojih budućih kolega.
Njihovi programi su najčešće jednodnevne posete institutu gde učenici rade u laboratoriji na
eksperimentima koji su posebno osmišljeni za
ovu priliku. Otvorene laboratorije omogućavaju
velikom broju učenika da iskuse rad u profesionalnoj naučnoj ustanovi. Posebno motivisani
imaju priliku da do dođu ponovo. Primer: CusMiBio u Milanu.
Muzeji, sajmovi i festivali nauke imaju više
funkcija. Sve one zajedno staju u jednu nedavno
iskovanu reč – edutainment. I pored toga što je
mnogim organizacija iz ove kategorije važnije
da zadive učenike pre nego da im pruže priliku
da nešto otkriju, sve više njih ima seminare, radionice i laboratorije u kojima se uči kroz istraživanje. Primer: Science festival school u Varšavi
kao i mnogi sjajni naučni muzeji širom sveta.
[ sci-literacy]
by Srđan Verbić
U petu kategoriju spadaju organizacije koje
prevashodno prave naučne kampove kao vid
letovanja ili zimovanja sa puno korisnih predavanja i aktivnosti. Ovakvi kampovi mogu biti
veoma različiti, počevši od istraživačkih akcija
(kakve smo mi imali decenijama unazad) gde je
učešće besplatno, do komercijalnih programa
koji uključuju krstarenje tropskim morima ili
boravak u polarnoj stanici. Jasno, ovde motivacija
i spremnost za samostalan rad nisu glavni kriterijumi selekcije, ali je efekat veliki. Primer:
London International Summer Youth Forum.
Kampovi koji se organizuju pod okriljem
velikih univerziteta nisu leisure activity. U šestu
kategoriju spadaju organizatori skupih kampova sa vrlo oštrom selekcijom. To su najčešće
regrutni centri za ozbiljne univerzitete. Učešće
na tim kampovima je stvar prestiža isto kao i
provera sposobnosti i spremnosti za težak rad u
profesionalnoj nauci. Svi ovakvi kampovi imaju
jake alumni organizacije. Primer: Research Science Institute, Boston ili XLab u Getingenu.
U sedmu kategoriju spadaju ne-škole koje
nude kontinuitet aktivnosti u domenu učenja
kroz istraživanje. Tipično, ovakve organizacije
imaju spektar seminara i radionica koji učenicima
i studentima omogućavaju do godinama dolaze
na isto mesto, imaju individualni istraživački
program, uče brzinom koju sami odrede i to što
nauče jednostavno podele sa drugima. Pogađate,
ovde je bilo najlakše izabrati primer: Istraživačka
stanica Petnica a tu je takođe i Znanstveno-edukacijski centar Višnjan u Hrvatskoj.
Poslednju osmu grupu čine mediji posvećeni
naučnom obrazovanju. Za razliku od ne-škola
iz prethodnih kategorija, ovi mediji su retko kad
nezavisni. Oni su uglavnom deo neke fondacije,
džinovske televizijske kuće ili izdavača čitave
serije časopisa koji sebi mogu da dozvole taj
luksuz da se bave širenjem nauke. Iako se pisci
i čitaoci praktično nikada ne sreću i stvarnosti,
postoji mogućnost da obe strane budu aktivne.
Tada je uticaj medija ogroman. Primer: Science
in School, Hajdelberg.
Na kraju, ova klasifikacija je samo jedna od
mnogih koje bismo mogli da napravimo, ali ova
ukazuje na dve bitne stvari: (1) da postoje vrlo
značajne kategorije organizacija za koje kod nas
ne možemo da nađemo predstavnika i (2) da postoji potreba za novim organizacijama čije oblike
rada još nismo videli. Poučeni iskustvima iz virtuelnog sveta, koja u poslednje vreme svi imamo,
neće biti iznenađenje ako se nova potpuno prepoznatljiva kategorija pojavi baš tamo – u
virtuelnom svetu n
The classification of out-of-school science educational organisations is a hard task, but still
much easier than the classification of out-ofschool ways of learning science. The author argues that we have similar situation here like with
famous Borges classification of animals. The beginning is easy; we know there are schools that
belong to the Emperor. However, we are interested in all other kinds but that one.
Learning within formal science educational
framework supposes the existence of elements
like teachers, separate school subjects, separate
classes, school as the building that includes all
activities “officially approved” to deal with learning, etc. What can we tell about informal science
education? Do we need such elements there
also? That is what we cannot simply infer from
prefix in-.
Try to recall situations when you encountered
the most important scientific concepts like evolution, molecule, experiment, error, DNA, simulation, etc. Adult people often can recall when and
where they heard about important concepts.
Usually, the sources sounds like “some small
green book about astronomy”, “they mentioned it
on TV”, or “I heard from my father”. Of course,
you can hear “we learnt about that in school”,
but not as often as we could expect. Various amateur societies and clubs are also important
places to meet with new concepts, etc. All cases
of scientific concept’s “discovery” are characterised by personal experience. The most that
educational organisations can do is to create
necessary conditions and convenient climate for
such discoveries. Deeper look at how those organisations create discovery-climate can be
good parameter for classification.
The goal of this classification attempt is practical
one. Petnica Science Center is looking for sister
organisations since the very beginning of the
Center. Now, we are interested in who potential
partners of Petnica on the global scale are and
how we can collaborate with them n
67
Petnica
26
2010
(ne)pismenost
naučna
Informal Science Education:
W i de i n A ll D ime ns i o ns
I
Zvi Paltiel, The Network of Youth Excellence
paltiel.zvi@gmail.com
nformal, or extracuricular, science education offers activities aiming at inspiring the participants and eventually engaging them further in either informal or curricular science learning. After-school
science clubs, science camps, workshops and many other activities
are often considered in this context.
This inspiration and engagement goal makes informal education
significantly different compared to formal education. Whereas curricular studies have definite material on which to focus and guarantee
student proficiency, informal education’s main objective is student
stimulation and excitement evoking student curiosity. Moreover, students are not obligated, and should not be forced, to take part in informal activities. Instead, they should be encouraged to attend by offering
the kind of activity which they might like.
Informal science educational activities are quite diverse, having
various characteristics, all sorts of "dimensions". To be attractive to as
many youth as possible we should offer wide range of programs,
wide in all dimensions, allowing students to choose those which fascinate them the most. In what follows, we will illustrate some of the
relevant dimensions to be supplemented by examples.
Petnica
26
2010
WHERE
Naturally the place at which the informal activity takes place is of
crucial relevance when potential student participation is considered.
Often centers may offer activities at their venue, serving only nearby
students within commuting distance. Other activities which may extend for several days or weeks can be offered if proper accommodation
is available. Camps and workshop of this type may draw participants
from all over the country, or even from abroad. One-time events such
as a Science Fair or Science Festival, a one-day symposium or a special lecture may also draw participants living far away, provided they
indeed are very attractive.
WIDE IN TERMS OF ITS CONTENT
One of the most important dimensions is the specific science field
and topic of the activity. We should offer topics ranging from theoretical
math, through basic exact and natural science to applied science and
high technology. A wide range of topics in math, physics, chemistry,
biology and other sciences would allow many potential students to select
their field of interest. Indeed, after-school science clubs and popular
science lectures often offer a wide range of topics in each of these sciences. Science camps, workshops and research projects span a wide
range as well.
Along with the topic variability one should also consider the level Fig. 2: Many science centers focus on engaging students in actual research work. In some
cases this research is conducted in educational labs, whereas in other cases students join
and the type of activity, namely the blend of theoretical study with
scientists in the research lab.
hands-on activity. Students will not be attracted by too high or low a
level activity which might be appropriate for older or younger students.
Traveling activities such as those carried out by Science Mobile
Some students tend to prefer highly theoretical activities, either with
teams, lecturers or demonstrators can also be carried out at schools,
or without use of computers, whereas other will not join unless it is a community centers or similar places at towns far away from the Sciprimarily or entirely hands-on activity. Some may even expect tangi- ence Center in charge.
ble products which the student may bring home (Fig. 1).
However, when the activity location is considered, the student's
home, a train station (or the train itself,) should not be overlooked.
Using books and booklets, surface and electronic mail as well as the
internet, educators may tailor activities to be carried out everywhere!
In fact, nowadays even the virtual cyberspace might provide proper
place for informal educational activities.
Fig. 1: Proud participants of a two hour workshop show their hand-made cardboard models. Often a tangible take-home product is useful in inspiring and engaging young participants. The activity was conducted at the students' school by the Science Mobile team.
68
are attracted by the opportunity to challenge their peers. They prefer
contests such as Olympiads and tournaments. Some programs may include competitive elements though they are not as competitive as individual contests. Team competitions and tournaments allow sharing the
risks and the excitement with team members, thus alleviating some of
the competitiveness. Other programs, such as symposia at which the
best presenter is selected, are not as competitive as the benefits of attending the symposium might well exceed the best presenter competition.
Yet another important aspect of the content is the competitive element. Many students may prefer activities having no competitive element at all, such as science clubs or popular science lectures. Others
WHEN
The time of any activity, as well as its duration, is a very important factor when participation is considered. Science clubs are often
offered as a sequence of meetings taking place regularly at a specific
time, such as once a week, on the same day, hour and place. They
often suit students leaving nearby only.
Students leaving far away or nearby students who are busy at the
time of the club may still take part in more intensive programs such
as workshops or science camps. Typically they are arranged during
school vacation and last for several days or weeks.
Some activities may be primarily carried out at home, school or
any other place, but do require attendance at the center at least once.
Some tournaments, science fairs (in which students present their research), and symposia are of this kind.
Considering time, we should also think about activities for morning hours at which classes may take part (during the school year) and
afternoon hours (e.g. science clubs). At night, other activities, such as
astronomy club, might be appropriate.
naučna (ne)pismenost
Some activities, such as those conducted via
mail or the internet can be carried out not only everywhere but also at any time (as long as the net is
connected).
Some activities may offer a very long engagement extending for several years. Often participants
may be requested to meet several milestones when
considering the advancement from one year or one
stage to the next.
Finally, considering the time and the duration
of an informal educational activity we would like
to suggest that it should be planned to promote
engagement and activity even beyond its (formal)
duration. After all, inspiration, excitement and engagement in science are the rationales of informal
science education. This aspect of informal activities
should carefully be incorporated into the planning,
as it is by no means obvious.
WHO
All should be able to participate, or in other
words, we should spare no effort to arrange attractive programs for any sector of the population. There
should be programs for the gifted, advanced or
science enthusiast student, for it is from among
them the future scientist, engineers and science
professional will emerge.
The underachieving and underserved portion
of the population should not be further deprived
from science and modern technology. Hence a
special effort should be devoted to attracting them
to science via informal science education (Fig. 3).
Fig. 3: Proud Ethiopian immigrant mother follows her daughter’s computer work during a special "Parents Day" of an extracurricular science education program for Ethiopian immigrant
students. The program helps motivated and advanced students
of Ethiopian origin to get the support other students may have at
home. Certain sections of society may need special, custommade programs to meet their specific needs.
The vast majority of the average students will
become the majority of citizens of the future society. They will have to decide and eventually vote on
issues which require a certain level of scientific
knowledge and acquaintance with scientific thinking. Contemporary debates about what, if anything, we should do with regard to global warming,
mobile phone radiation hazards, risks of using
new materials and genetically modified food, underline the basic understanding of science everyone should have presently.
Fig. 4: Four team members in action during the Chemistry Tournament. Typically, team contests draw more girls than individual
competitions, and among the chemists, they are the majority.
Needless to say that we also should aim at all
other sectors of society, minorities included. In many
cases special attention should also be paid to the
participation of both genders – girls and boys. Occas-
ionally, the program should take differences into
account. For instance, we found that girls are not as
eager to compete individually. Not a single girl took
part in our computer science Codeguru individual
competition. Hence we arranged another computer
science contest, Codeguru Extreme; this team
tournament succeeded in drawing female participants. Many girls are also taking part in teams in
our Physics and Chemistry Tournaments (Fig. 4).
Another very important, often neglected sector is the adult population. Not only it is important
to offer informal science activities for adults helping them better cope with contemporary science
and science-related social issues, but also in order
that they will be able to share the excitement with
the youth in their families. To that end, perhaps
the best way is to arrange activities for mixed
adult-youth attendance. Our monthly astronomy
club meetings serve as a good example of a successful mixed audience program (Fig. 5).
Fig. 5: A moment of excitement among the adult and youth participants of the astronomy club.
Mixed participation of the two genders, various age groups, and various nationalities often
enhance the activity, provided proper planning and
execution are carried out. There are however, occasions where separate activities for each participant
group are more appropriate due to differences in
their scientific backgrounds or comprehension, or
due to social and cultural constraints.
International participation and the language
barrier is yet another dimension. For students sharing the same native language, a program in that
language is most natural. Nevertheless, in cases of
international participation, the language should be
international as well, typically English. Indeed the
activity language is yet another "dimension".
SUMMARY
To better comply with its mission, informal
science educational organizations should make
the effort to offer a wide range of activities –
wide in every aspect and dimension. Activities at
various levels, diverse scientific fields, and range
of competitive nature, should be offered at a variety of theoretical and hands-on combinations.
Activities should be offered to nearby potential participants, but also special efforts should be
made in tailoring programs for those who live far
away. Special attention should be paid in planning for the various age groups - adults included,
to minorities and to both genders Moreover, on
many occasions, mixed participation of various
age groups, various nationalities and even different fields of interest may be profitable, provided
the activity is adapted accordingly.
The location, the time and the duration of the
activities should all be considered thoroughly to
allow attendance of whoever is interested among
the target population. Many activities will take
place at a specific center, but schools and community centers all across the country should not
be overlooked, and even the participant's own
home is an appropriate setting for certain activities n
[ sci-literacy]
neformalno naučno
obrazovanje – široko
u svim pravcima
Cvi Paltiel
(preveo Vigor Majić)
Ugledni izraelski pedagog, inače fizičar po struci, Cvi Paltije,
dugi niz godina radio je u rganizaciji prestižnog Međunarodnog naučnog instituta, odnosno jednog od najelitnijih letnjih naučnih kampova za mlade u okviru Vajcmanovog
instituta.
U ovom članku on govori o neformalnom naučnom obrazovanju, odnosno obrazovanju koje se stiče van školskih institucija, kao o obrazovanju koje ponajviše inspiriše mlade. Za
razliku od formalnog obrazovanja smeštenog u okvire nastavnih programa i standardnih zahteva za ovladavanjem
znanja, neformalno obrazovanje je usmereno na buđenje
radoznalosti. Učešće učenika u raznim oblicima neformalnog obrazovanja, kao što su školske sekcije ili letnji
kampovi, nije obavezno i zato nije opterećenje za đake.
Da bi bilo privlačno za mlade, neformalno obrazovanje je
razvilo širok spektar oblika, sadržaja i načina izvođenja, što
učenicima omogućuje izbor. U ovom tekstu on je ilustrovao
višedimenzionalnost neformalnog obrazovanja razmatrajući
njegove moguće oblike i načine izvođenja.
Na prvom mestu, to je predmet, odnosno sadržaj. Tako
danas u školama možemo naći sekcije iz svih vrsta predmeta, dok je u naučnim kampovima tematska raznovrsnost
još i veća. Ne samo oblast ili tema, već i dubina, odnosno
nivo rada, takođe nude široke mogućnosti izbora zavisno od
uzrasta, predznanja ili stila. Tako, neko može preferirati
teorijska predavanja, dok drugima više odgovaraju kompjuterske igre ili praktičan rad u laboratorijama. Dalje, nekim
učenicima više odgovaraju aktivnosti sa takmičarskim elementima, dok drugima ne. Takmičarske aktivnosti se protežu od smotri i izdvajanja najboljih radova, sve do
olimpijada nacionalnog ili međunarodnog nivoa.
Mesto gde se neformalno obrazovanje vrši je veoma važno.
Obično tzv. ‘centri’ nude programe za učenike koji ne žive
daleko, dok su kampovi prvenstveno okrenuti višednevnim
aktivnostima za mlade iz udaljenih mesta. Kampovi moraju
obezbediti smeštaj i ishranu. Ponekad, čak i jednodnevni
događaji kao festivali nauke, jednodnevni simpozijumi ili vrlo
atraktivna predavanja mogu privući učesnike iz daleka. S
druge strane, poznata su i iskustva putujućih muzeja, mobilnih naučnih škola koje se mogu locirati u malim sredinama.
Danas je moguće razvijati i virtuelne programe omogućujući
mladima kod kuće prisustvo na daljinu u zanimljivo dizajniranim programima.
Vreme izvođenja aktivnosti takođe može biti različito.
Školske sekcije ili klubovi obično imaju neki fiksni dan okupljanja ali su teško dostupni onima koji žive daleko. Njima su
pogodnije povremene aktivnosti kao što su radionice ili
naučni kampovi, obično smešteni neradnim danima ili
tokom raspusta. Neke aktivnosti se najvećim delom obavljaju u školi ili kod kuće ali zahtevaju barem jednom direktno
prisustvo; to je slučaj sa učeničkim sajmovima nauke, turnirima ili izradom samostalnih projekata. Uglavnom sve se ove
aktivnosti odvijaju po danu, u radno vreme škole ili
neposredno nakon časova. Takođe su moguće i noćne aktivnosti gde su dobar primer astronomski klubovi.
Važno pitanje je ko u svemu tome može da učestvuje. U
principu, važno je imati programe za sve – od programa za
talentovanu decu, do programa za one kojima nauka nikako
“ne ide”. Jako je važno pokriti što veći deo populacije, jer
tako formiramo kulturni profil budućeg društva. Mi smo u
Izraelu imali problem sa prisustvom devojčica u kompjuterskim programima ali smo to rešili formiranjem novog programa sa drugim pravilima koji je uspeo da privuče
devojčice. Ne smemo zaboraviti ni rad sa odraslima. Sjajni
su programi u kojima zajedno učestvuju roditelji i njihova
deca. Kada govorimo za koga su programi, dodajmo i problem maternjeg jezika. Kada imamo učesnike koji govore
istim ili sličnim jezikom, normalno je da se program odvija
na tom jeziku. No, kod međunarodnih kampova je logično
izabrati neki od rasprostranjenih svetskih jezika.
U zaključku autor sugeriše da uspešna misija promocije
nauke zahteva od organizatora da razvija široku paletu aktivnosti koja pokriva što je moguće veći deo populacije n
69
Petnica
26
2010
(ne)pismenost
naučna
anthropological
perspectives on the
natura l sciences
S
Andrew Hodges is PhD student and a Teaching Assistant at Department of Social Anthropology, University of Manchester, UK. He received his BA degree in
Natural Sciences at the University of Cambridge and
MSc in History of Science, Technology and Medicine
at the University of Manchester. His research focus is
anthropology of science..
andrew.hodges@postgrad.manchester.ac.uk
ocial anthropology is concerned with describing human experience and cultures in different locations throughout the
world. Typically, social anthropologists work with a community, and spend an extended period of time (usually a year or
more) working with a particular community. During this period,
they will learn the necessary language(s) that the community speaks
and participate in the day to day life of this community. The community I worked with was a group of scientists, principally in
Serbia, where I conducted a year of research at the astronomical
observatory of Belgrade and Astronomy department at the University. I then followed this up with six months of research with
students in Zagreb, Croatia, in order to look at networks of scientists and science education after the break-up of Yugoslavia.
The worlds of human experience in which anthropologists
are interested contrasts sharply with the more much more neatly
and theoretically parceled world of many scientific theories. Anthropological studies of the natural sciences then, focus on this
messy world of human experience which we all inhabit, and which
scientists often try to minimise the influence of, or ignore. When
this messiness is brought into the foreground, then the relative
order of laboratories and theory does not seem self evident. Instead, this order may be seen as something to be explained rather
70
Petnica
26
2010
than assumed. Anthropologists such as Woolgar and Latour, who
conducted an ethnographic study of a scientific laboratory, attempted to answer this question of how order is possible in the
laboratory, and the mechanisms through which it is produced (a
question many anthropologists, particularly those in a structuralist
tradition, were working on in the 1960s and 70s).
Latour and Woolgar's success was in showing that there is
nothing 'special' or otherworldly about the natural sciences: what
the scientists they observed were often doing was sitting in rooms
frantically scribbling in notebooks, exchanging pieces of paper
with one another and making observations and measurements of
liquids in test tubes. They also observed that in a laboratory environment, scientists are faced with a number of different ways of
interpreting statements and results. Just as points on a graph can
be joined together in a potentially infinite number of ways, so scientists had to form some kind of way of 'joining the dots', turning
disparate information, statements and observation into something
resembling a coherent theory. This was the process by which
'order' was created, according to Latour and Woolgar. They, and a
number of other social scientists who subsequently developed this
project, proposed a social process based on consensus amongst
the scientific community regarding the best way to make these interpretations. Consequently, they came to the conclusion that much
scientific knowledge production is in a deep sense social, and much
more contingent than it may feel to many practicing scientists.
The problem Latour and Woolgar faced – trying to understand
how scientists move from a number of disparate observations and
statements which could be interpreted in different ways, to a coherent theory – is an instance of a classical problem in philosophy
called underdetermination. Other philosophical problems, such as
skepticism – how can I ever know that I am not in fact dreaming?
– are also instances of underdetermination. There is no easy way
out of this problem, but many practicing scientists, and myself
included, would vouch for a 'faith' in scientific processes and
procedures as reliable and truth producing rather than the deeply
sociological answer Latour and Woolgar offered. Indeed, this faith
is perhaps reasonable, especially in order to get things done - just
as a faith that one is not dreaming and that this world is the 'real'
one is necessary to get anything except for abstract philosophising
done.
Latour and Woolgar's project posed interesting questions,
and anthropologists not comfortable with their methods or results
can still study the natural sciences ethnographically from a number of different perspectives. A more 'old-fashioned' perspective,
for example, would be to focus on the ways in which politics intrudes in science, as only the most naive would argue that science
is in any kind of way free from political influence. At the very
least it is highly dependent on funding from either the state or private sector, who seek to shape research priorities. An important
topic of interest today for example, would be to look at how the
global marketplace shapes scientific research. Other topics of interest include a 'modes of production' approach: how do scientific
communities produce and reproduce themselves over time, and
what aspects change? An anthropologist named Sharon Traweek
focused more on these questions in a fascinating study of communities of particle physicists in Japan and the USA. Finally, at the
very least, the cultural authority of the natural sciences over the
past two hundred years is in need of critique. The focus of Latour
naučna (ne)pismenost
and Woolgar's project on the everyday world
of experience in which scientists work was a
positive step in this direction. Why did and do
many scientists have an elite status, and in
some cases, the cultural authority to talk in
the national media sometimes about subjects
they know little about? Examples of 'iconic'
scientists abound. Albert Einstein is perhaps
the most famous example who has become an
icon in popular culture, although Nikola Tesla
and Stephen Hawking are other important examples. Stephen Hawking's fame in particular,
can be partly attributed to his disability - his
lack of mobility fits a stereotypical category reserved for scientists as indivi-dual geniuses
with deep insights into the nature of reality.
Perhaps I have pushed the stereotype here a little, but the important point to get across is that
much of these iconic representations completely ignore the fact that scientific knowledge production (in fact all knowledge
production) is in a fundamental sense a group
project. One analogy through which to think this
process is mountain climbing. Supposedly,
Mount Everest was first 'conquered' by the
mountaineer Sir Edmund Hilary in 1953. Yet
when you actually think through what went
on, the idea that his name should be put to this
'great achievement' is little short of ridiculous.
He did not climb alone - he climbed with a
team of Sherpas who knew the area much
better than he, and who were much more acclimatised to the conditions of the mountain they had much more local knowledge. This
team of Sherpas did not only act as guides but
also carried lots of equipment to camps up the
mountain. The fact that they received relatively little credit or acknowledgement is shocking. Besides the Sherpas, Hilary relied on an
artificial supply of oxygen to climb part of the
mountain. Without these people and technology, he would not have made it. Finally, he did
not scale the very top of the mountain alone –
he did so with a Sherpa, Tenzing Norgay, who
received considerably less credit than he.
When you look at Hilary's so-called achievement in this way, it is clear to see how ridiculous the idea of an individual 'great man' view
of the event was. The same applies to many
achievements in the natural sciences, where
teams of workers and other important condi-
tions are often ignored while a small number of individuals, often middle-class, European males, take the credit. The production of
science requires buildings and people who
maintain them, specialist equipment and people
who produce them, people who can make coffees, keep morale up and so forth, and all of
these people are just as important. I am not
making the point here that some people don't
have a larger capacity for say mathematical
reasoning or a particular creative thought
process which is necessary for completing natural scientific work. The point is rather that
these skills are often overvalued or fetishised
and seen as more abstract, pure or detached
from the real world - and that this is an elitist
position.
Finally, ethnographies of the natural sciences can draw attention to issues of ethics and
social justice, which have also been historically
ignored. New inventions and technologies have
social implications, although these are often
unpredictable: nobody predicted that text messaging would become popular for example, and
the success of text messaging has shaped how
people communicate with one another over the
past twenty years. By drawing attention to possible ethical issues and importantly, by arguing
for a focus on ethical process when conducting
research (a position well developed in social
anthropology, particularly over the past thirty
years), scientific research may be directed in
more humanistic, and humane ways, perhaps
reducing the possibility of atrocities such as
atomic weapons research n
[ sci-literacy]
antropološko razumevanje
prirodnih nauka
Endrju Hodžis
(prevela sa engleskog jezika Marina Simić)
Svet ljudskog iskustva za koji su zainteresovani antropolozi
u velikoj meri se razlikuje od znatno uređenijeg, teorijski jasno
podeljenog sveta mnogih naučnih teorija. Tako se antropološke
studije prirodnih nauka fokusiraju na neuređeni svet ljudskog
iskustva u kojem svi živimo, a čiji uticaj naučnici često ignorišu
ili ga minimiziraju. Međutim, kada se ova neuređenost svakodnevnog iskustva postavi u prvi plan, onda relativno uređeni svet
laboratorija i teorija ne izgleda tako samo-očigledan. Umesto
toga, ovaj red postaje nešto što treba objasniti. Antropolozi
kao što su Vulgar i Latur, koji su radili etnografska istraživanja
naučnih laboratorija, pokušali su da daju odgovore na pitanje
kako je moguća uređenost laboratorijskog znanja i koji su mehanizmi kroz koji se ono proizvodi.
Laturov i Vulgarov uspeh bio je u tome što su pokazali da se
u laboratoriji ne odigrava ništa “specijalno” i izvan-zemaljsko
što bi kreiralo teorijski red prirodnih nauka – ono što su naučnici
koje su posmatrali obično činili bilo je sedenje u prostorijama,
brzo i frenetično zapisivanje, razmena beležaka i posmatranje
i merenje tečnosti u epruvetama. Takođe su primetili da su
naučnici suočeni sa više različitih načina da interpretiraju rezultate i zaključke. Prema Laturu u Vulgaru ovo je način na koji
se stvara “red”. Oni, kao i mnogi drugi koji se nastavili njihov
projekat, smatraju da je ovo stvaranje naučnog reda rezultat
konsenzusa unutar naučne zajednice o tome koji je najbolji
način da se raznoliki rezultati interpretiraju. Konačno, oni su
došli do zaključka da je produkcija naučnog znanja u velikoj
meri socijalna i mnogo više socijalno zavisna nego što se to
čini mnogim naučnicima koji se bave prirodnim naukama.
Problem sa kojim su se suočili Latur i Vulgar pokušavajući
da shvate na koji način se naučnici kreću od određenog broja
disparatnih opservacija i zaključaka koji mogu biti interpretirani
na različite načine, prema kohrentnoj teoriji, klasičan je primer
filozofskog problema koji se naziva subdterminacija. Neki drugi
filozofski problemi, kao što je skepticizam (na primer, kako mogu
znati da u stvari ne sanjam) su takođe vidovi subdeterminacije.
Ne postoji jednostavno rešenje za ovaj problem, ali mnogi
naučnici, u koje i sam spadam, verovatno bi se umesto duboko
sociološkog odgovora opredelili za “veru” u naučne procese i
procedure kao pouzdane načine za proizvodnju istine.
Laturov i Vulgarov projekat je otvorio mnoga interesantna
pitanja, ostavljajući prostora antropolozima da proučavaju prirodne nauke etnografski i iz različitih drugih perspektiva. Tako
se jedna od malo starijih perspektiva antropološkog proučavanja nauke fokusira se na načine na koji politika utiče na nauku.
Ako ništa drugo, nauka je vrlo zavisna od finansiranja države
ili privatnog sektora, koji se trude da diktiraju istraživačke prioritete. Danas je jedan od važnih problema u proučavanju nauke
uticaj globalnog tržišta na oblikovanje naučnih istraživanja.
Konačno, kulturni autoritet, koji su predstavnici prirodnih
nauka uživali u poslednjih dvesta godina, mora biti doveden u
pitanje. Zašto naučnici imaju elitni status i kulturni autoritet da
često javno govore o temama o kojima znaju veoma malo?
Primeri naučnika zvezda su brojni. Albert Anštajn, koji je postao
ikona popularne kulture je možda najpoznatiji primer, a poznati
su i Nikola Tesla i Stiven Hoking. Većina ovih ikoničnih reprezentacija poptuno zanemaruje činjenicu da je produkcija naučnog
znanja u jednom fundamentalnom smislu uvek kolektivni projekat. Mont Everest je navodno prvi “osvojio” alpinista ser Edmund Hilari 1953. godine. Međutim, on se nije penjao sam, već
sa timom Šerpasa koji su tu regiju poznavali bolje od njega i
bili znatno bolje prilagođeni planinskim uslovima. Činjenica da
su oni dobili malo priznanja za svoje učešće u “osvajanju” vrha
je šokantna. Konačno, on nije sam “osvojio” vrh – učinio je to
sa Tenzingom Norgajem, Šerpasom, koji je dobio znatno manje
priznanja od Hilarija. Ako se na ovaj način posmatra Hilarijev
takozvani podvig, jasno je da ga je smešno posmatrati kroz
ideju individualnog herojstva. Isti princip može se primeniti na
mnoga dostignuća u prirodnim naukama gde se često ignorišu
timovi saradnika i drugi važni uslovi neophodni za naučna
otkrića, dok mali broj pojedinaca, obično muškaraca, Evropljana
srednje klase, ubira slavu i zasluge. Proizvodnja nauke zahteva
zgrade i ljude koji ih održavaju, specijalnu opremu i ljude koji
tu opremu proizvode i održavaju, ljude koji kuvaju kafu i dižu
moral, i mnoge druge koji su podjednako važni za jedan naučni
projekat. Moja poenta nije da neki ljudi nemaju sposobnosti za
matematičko reznovanje ili kreativno mišljenje, koje je potrebno
za rad u prirodnim naukama, već da su ove veštine često precenjene i fetišizirane i viđene kao apstraktne, čiste i nezavisne
od stvarnog sveta, što je jedna neodrživa elitistička pozicija.
Etnografije prirodnih nauka mogu da osvetle etičke i druge
probleme socijalne pravde, koji su istorijski bili ignorisani. Naučna
otkrića i tehnologije imaju socijalne implikacije koje su obično
nepredvidljive – pre dvadesetak godina, na primer, niko nije
predvideo da će kucanje sms poruka postati toliko popularno
da će to oblikovati način na koji ljudi komuniciraju jedni sa drugima. Usmaravajući pažnju na moguće etičke probleme i što
je posebno važno, zalažući se za fokus na etičke procese u
toku samog istraživanja, naučna istraživanja mogu biti usmerena
na humanistički i human način, umanjujući možda mogućnost
atrocita koja naučna istraživanja potpomažu (kao što je na
primer istraživanje atomskog naoružanja) n
71
Petnica
26
2010
(ne)pismenost
naučna
isp ovest rok zvezde
– za{to biti popularan
SAJAM, CIRKUS ILI FESTIVAL?
Festivali nauke su javna dešavanja ispunjena raznim aktivnostima iz oblasti nauke i tehnike i uključuju predavanja, radionice,
demonstracije eksperimenata, diskusije, čak i neka kulturna dešavanja
poput pozorišnih predstava ili muzičkih koncerata, a sve u cilju popularizacije nauke. Uglavnom su u pitanju godišnja dešavanja i traju od
otoskovi@f.bg.ac.rs
nekoliko pa do preko nedelju dana i jedno od glavnih obeležja jeste
interaktivnost sadržaja. Prvi festival nauke je održan 1831.godine od
etimo se na trenutak knjiga “Kroz vasionu i vekove” Milutina
Milankovića ili “Od pašnjaka do naučenjaka” Mihaila Pupina. strane Britanskog udruženja za unapređenje nauke i zamišljen je kao
javna rasprava istraživača ali se pretvorio u javno prikazivanje naučnih
Pisane su jednostavnim jezikom, nisu originalna naučna dela,
saznanja. Međutim, prvi festival nauke u današnjem smislu bio je
ali teško da će ih neko od nas okarakterisati kao nebitna dela, štaviše
Edinburški međunarodni festival nauke, 1988. godine. Od 2002. gokao nebitna za sopstveni naučni razvoj. U čemu je njihova tajna?
dine postoji i Evropsko udruženje naučnih dešavanja koje koordinira
Popularizacija nauke podrazumeva interpretaciju naučnih
sva slična dešavanja u Evropi. Festival nauke u Norviču, Britanija,
otkrića namenjenu široj populaciji. Ovim pristupom se obično bave
2006. godine posetilo je preko 174000 ljudi. U SAD se od 1999. godine
naučnici i novinari, a medijumi kroz koje se popularizacija ostvaruje
održavaju festivali nauke, a 2010. godine je održan prvi nacionalni
mogu biti knjige, časopisi, TV emisije, internet strane, javne tribine,
festivali nauke... Jedna od glavnih ideja popularizacije nauke jeste da festival. Smatra se da ovakvi festivali mogu igrati i važnu ulogu u
sekundarnom, neformalnom naučnom obrazovanju kroz radionice i
se zadrže metodološka i konceptualna tačnost nauke, a da se jezik i
predavanja, ali i demonstracije eksperimenata.
način obrazlaganja pojednostave i učine dostupnijim ljudima koji nisu formalno obrazo- čemu naučni festivali kada Takođe, festivali mogu biti važna dešavanja u
vani za naučnike. Glavni cilj koji se na
narod nije zainteresovan za treningu i obrazovanju mladih istraživača i predavača u prezentaciji rezultata i komunikaciji sa
ovakav način želi postići jeste da se široj
nauku
publikom. U Srbiji se Festival nauke u Beogradu
javnosti ukaže na vrednost naučnog pristupa i
održava već tri godine, sa prosečno oko 15000
na korektnost naučne metodologije. Takođe,
posetilaca. Festival traje tri dana i uključuje predavanja i demonstracije
cilj je da se kod javnosti pobudi interesovanje za nauku, da se učini
razumljivim ono što se dešava u nauci kako bi ljudi mogli lakše da se iz raznih oblasti nauke – matematike, fizike, astronomije, hemije, gesluže naučnim argumentima i činjenicama pri donošenju odluka u ra- ologije, biologije, genetike, poljoprivrede, psihologije...
Ono što ostaje jeste pitanje važnosti popularizacije nauke, njena
zličitim situacijama. Na primer, da prepoznaju nekorektnost tvrđenja
poput „šta će nam teorije, nama treba istina“, ili „to je samo još jedna uloga i u obrazovanju i promociji nauke i naučnog metoda. Naime,
možemo postaviti pitanje da li pored zabave koja očito postoji na festeorija, zašto bi ona bila privilegovana“ i slično, da uoče važnu razliku između nauke i pseudonauke. Svi ovi ciljevi su važni i u svakod- tivalima nauke, oni nude i nešto više. U kojoj meri su znanja prezennevnom životu, kada se, na primer, donosi odluka da li kupiti magični tovana na festivalima nauke prenosiva, važna i koliko mogu doprineti
opštem obrazovanju. Da li festivali nauke mogu poslužiti kao dopuna
„lek“ sa reklame ili se odlučiti za preporuke lekara, da li otići kod
nadrilekara koji rešavaju sve životne probleme u pet minuta ili otići u postojećem školstvu? Da li mogu pobuditi interesovanje kod mladih
neku medicinsku ustanovu, da li decu podučavati svim mogućim ide- za bavljenje naukom ili bar za praćenje naučnih sazananja? Da li mogu
zaista pomoći ljudima da razlikuju pseudonauku od nauke i da lakše
jama i teorijama ili se držati naučno zasnovanih... Kao i odluka koju
donesu neke važne odluke u svakodnevnom životu, ili da bar lakše
smo, na žalost, morali da donesemo ne tako davno, da li posmatrati
odluče kome da se obrate i gde da potraže validne informacije?
jedan neobičan i lep događaj poput pomračenja Sunca, ili ga izbeći u
Ako se vratimo na pomenuto poređenje nauke i muzike, ono
iracionalnom strahu od paničnih glasina.
što bi moglo da nas brine jeste tanka granica između popularne
muzike i kiča. Odnosno, kada popularna muzika prestaje da bude
samo pojednostavljeniji izraz, nešto što je u suštini umetnost samo
prilagiđena širokim masama, a postaje kič, jeftina zabava. Dakle,
kada povući granicu kako se ne bi od popularizacije nauke prešlo na
jeftinu zabavu čiji bi efekat zapravo bio suprotan željenom?
Naravno, ova pitanja su nešto o čemu možemo raspravljati, slagati
se ili ne, ali je teško doći do nekog vrednosno neutralnog odgovora na
njih. Jedan od načina da dobijemo bar neke smernice ka odgovoru jesu
upravo konzumenti popularne nauke. Dakle, ko dolazi na Festival
nauke, kako publika doživljava Festival, šta voli, a šta mu zamera?
S
Oliver Tošković radi u Laboratoriji za eksperimentalnu psihologiju na Filozofskom fakultetu u
Beogradu.
POSETIOCI FESTIVALA ILI KO TO SLUŠA ROLINGSTONSE
Najpre, možemo razmotriti neke osnovne socio-demografske
karakteristike posetilaca festivala nauke. Što se polne strukture tiče,
postoji blaga prednost u korist ženskog pola (59%:41% u korist žena).
Ovaj podatak jeste zanimljiv ako uzmemo u obzir to da veći deo festiRadove popularne nauke karakteriše jednostavnost jezika, sin- vala čine prirodne nauke gde među studentiuma tradicionalno ima
teza ideja uz moguće praktične implikacije, korišćenje metafora,
više muškaraca. Sa druge strane, na međunarodnim testovima naučne
ograničeno korišćenje matematičkih formula i složenijih detalja.
pismenosti (PISA) nema razlike u postignuću dečaka i devojčica. Dakle,
Popularizaciju nauke, možemo zamisliti kao odnos umetničke i ova tendencija se možda može pripisati reklamnim kampanjama, koje
u možda u većoj meri pogađaju interesovanja devojaka, ili pak većoj
popularne muzike. Ako zamislimo umetničku muziku kao nešto što
pišu talentovani i obrazovani pojedinci, nešto što zahteva visoku kre- motivaciji i interesovanju za ovakva dešavanja kod devojaka.
Što se obrazovnog statusa posetilaca tiče, najzastupljeniji su
ativnost i uvide, to bi odgovaralo profesionalnoj nauci. Pop-rok muzika
učenici svih nivoa školovanja. Zanimljivo je da osoba sa završenim
bi trebalo da predstavlja isto to, samo kroz pojednostavljeniji izraz,
fakultetom ima otprilike podjednako kao i učenika, tj oko 20%. Ako
razumljiviji široj publici. Dakle, pop-rok muzika bi bila ekvivalent
uzmemo u obzir to da će većina studenata završiti fakultete, pa saberpopularnoj nauci. Nauka bi, tako, bio Betoven, a popularna nauka emo njih i one koji su već završili, taj procenat je oko 40%. To govori
Rolingstonsi. Razumevanje nauke, kao i Betovena, često podrazumeva da je publika Festivala daleko obrazovanija od ukupne populacije, što
visoko obrazovanje iz određene oblasti, dok popularizacija, kako nauke je u nekoj meri i očekivano. Naime, najveći interes za nauku se i očekuje
tako i muzike, ne traži nužno specifično poznavanje neke oblasti.
kod visokoobrazovanih, pa ovo ide u prilog tezi da Festival liči na
Retki posmatrači pomračenja Sunca 1999. godine, selo Ostrovo, Srbija.
Većina građana sakrila se od ovog fenomena.
72
Petnica
26
2010
naučna (ne)pismenost
Rolingstonse. Sa druge strane, ako je ideja Festivala nauke da popularizuje nauku u krugovima
koji nemaju dodira sa njom, razočarava podatak
da je tih osoba najmanje na Festivalu. Možemo se
pitati da li se sa Festivalom dešava isto što i sa
džez i rok muzikom, tj da se vrlo brzo intelektualizovala i postala nešto što konzumira uži broj
ljudi, a da je širu publiku ipak preuzela ona varijanta koja je sve drugo osim umetnosti.
Struktura posetilaca Festivala nauke po obrazovanju
Što se uzrasta tiče, prosečan posetilac Festivala je osoba u ranim dvadesetim, pod uslovom
da ne uzimamo u obzir najmlađe (koji ne umeju
da pišu), jer nisu anketirani. Tako ispada da je
prosečan posetilac još mlađi i da je to zapravo
uzrast studenata i srednjoškolaca. Vidimo da kako
godine rastu broj posetilaca opada i prilično malo
je onih starijih od 30 godina.
Što se tiče načina na koji posetioci doživljavaju same programe, zanimljiv je podatak o grupisanju naučnih oblasti u iskustvu ispitanika. Urađena je faktorska analiza, koja grupiše programe
prema tome koliko ih slično ocenjuju isti ispitanici,
tj da li ispitanici koji nisko ocenjuju jedan program
nisko ocenjuju i drugi i obratno. Ovom analizom
izdvojena su tri faktora, odnosno tri grupe programa. U prvu grupu spadaju programi koje možemo
označiti kao biološke discipline: psihologija, poljoprivreda, biologija, genetika, geologija. Od njih
se kao druga grupa izdvajaju dve varijante fizičke
hemije i hemija, koje predstavljaju hemijske discipline. I kao treća skupina izdvajaju se astronomija,
fizika i matematika, odnosno matematičko-fizičke
discipline.
psihologija
poljoprivreda
biologija
genetika
geologija
fizička hemija 1
fizička hemija 2
hemija
astronomija
fizika
matematika
BIOLOŠKE NAUKE
0.775
0.651
0.647
0.645
0.587
0.475
0.419
0.405
HEMIJSKE NAUKE
0.403
0.44
MAT.-FIZIČKE N.
0.332
0.498
0.841
0.737
0.514
0.82
0.712
0.593
Tabela: grupisanje naučnih oblasti prema doživljaju
posetilaca
UMESTO ZAKLJUČKA – REALITI ŠOU ILI FESTIVAL
NAUKE?
Struktura posetilaca Festivala nauke po uzrastu
Istraživanje je pokazalo da oko 8% posetilaca Festivala radi neki posao vezan za nauku što
je mnogostruko više u odnosu na stanovništvo Srbije gde je oko 0.1% zaposleno u nauci. Dakle,
kao što bi se moglo i očekivati, ljudi koji se bave
naukom su zainteresovani za jedan ovakav događaj.
Ovo pokazuje da ovakav vid popularizacije ne gubi
na zanimljivosti kod onih koji se naukom bave na
drugačiji način. Dakle, Betoven ipak dolazi na
koncert Rolingstonsa i, po svemu sudeći, uživa.
Od posetilaca Festivala 2009. godine, preko
1/3 je dolazilo i ranije na ovaj Festival. S obzirom
na to da je je broj posetilaca otprilike isti ili blago
povećan u odnosu na prethodne godine, dve trećine
novih posetilaca ukazuje na tendenciju širenja
Festivala. Dakle, Rolingstonsi vremenom postaju
sve bolji i bolji i imaju sve širu publiku. Ovakav
podatak pokazuje da, za sada, Festivalu ne preti
zatvaranje u uski krug posetilaca. Nadajmo se da
to ne ukazuje i na tendenciju da se Rolingstonsi
pretvore u Britni Spirs.
Procene različitih aspekata Festivala od
strane posetilaca su se odnosile na procene sadržaja,
sa jedne strane, i formalnih aspekata, sa druge
strane. Pri proceni sadržaja postoje značajne razlike, odnosno ispitanici neke aspekte ocenjuju bolje,
a neke lošije. Od svih aspekata sadržaja, najbolje su
ocenjeni odnos demonstratora (4.74) i predavača
(4.71) prema posetiocima, kao i sloboda da postavljaju pitanja (4.71). Iako neke razlike postoje,
one su prilično male, tačnije ocene svih aspekata
su preko 4. Dakle, ispitanici izuzetno pozitivno
ocenjuju sve aspekte Festivala, a ono što posebno
ističu jeste odnos ljudi koji su objašnjavali postavke
i sloboda da postavljaju pitanja. Ovaj podatak posebno ohrabruje, jer ako je jedan od ciljeva Festivala da se mladi naučnici vežbaju u predstavljanju
i izlaganju, onda je taj cilj uspešno ostvaren. Publika prepoznaje i lepo reaguje na veštine demonstratora Festivala.
Na kraju, šta nam govore podaci koje smo
izneli. Da je interesovanje za Festival nauke više
kod visoko obrazovanih, da ljudi koji se bave naukom prepoznaju važnost ovakvog događaja, da
se publika Festivala uvećeva, da su posetioci jako
zadovoljni načinom komunikacije sa demonstratorima i da smisleno grupišu naučne discipline u
svom iskustvu. Da li nam izneti podaci govore o
tome gde je festoval na skali Betoven-RolingstonsiBritni? Naravno, da ni na osnovu ovih podataka
ne možemo doneti neki pouzdan zaključak. Verovatno, kao i kad se Mik Džeger pojavio prvi put na
sceni, pa su roditelji sumnjali u njegov umetnički
dojam, postoji zebnja u to gde je Festival nauke
danas. Isto, kao i sa Mik Džegerom, vreme će pokazati mesto Festivala, kao i popularizacije nauke
u celini. To ostavlja jednu dozu odgovornosti svima
koji popularizuju nauku, da ne prelaze tanku granicu
između popularizacije i kiča i da je vremenom
učine sve manje propustljivom. Da, kao i Rolingstonsi, ostanu u muzici, a ne u jeftinoj zabavi. Ili,
možda je sve to iluzija, pred pojavom nečeg još
goreg, odnonosno, možda su Rolingstonsi postali
umetnost tek kada se pojavio muzički užas narednih decenija. Možda pojava realiti šou programa
kao vida zabave učini Festival teškom naukom.
Šta god da je festival nauke danas i u šta
god da se pretvori u budućnosti, možemo reći da
je lepo da postoji jedan vid zabave koji je, ako
ništa drugo drugačiji od ostalih. Čak i da je Festival nauke samo zabava, on je zabava koja upućuje
na nauku i obrazovanje, bar imenom. Jer kao i
kod komedija, postoje tinejdž komedije, a postoji
i Monti Pajton. I jedno i drugo su zabavni programi, ali uz svo poštovanje različitosti ukusa, Majkl
Pejlin se ne može porediti sa Brendonom Volšom.
Neki vidovi zabave su, pretpostavljamo, intelektualno provokativniji, a samim tim i edukativniji.
A kako posetioci ocenjuju, Festival izgleda
ipak nudi i više od zabave. Ako ne posetiocima,
onda mladim i budućim naučnicima, koji na Festivalu stiču mnogo iskustva u predstavljanju i
prenošenju znanja. A ne zaboravimo, da će veliki
deo njih jednog dana raditi u nastavi n
[ sci-literacy]
confession of a rock-star
– why to be popular
by Oliver Tošković
Popularization of science assumes an interpretation and
integration of scientific results for general population. One
of the main ideas in popular science is to awake interest in
science in general population, to simplify and make science findings understandable. We can imagine science as
an artistic music, while popular science would have been
pop-rock music. Science and artistic music demand creativity and insights, same as popular science and music,
just trough simplified expressions that are understandable
to wider audience. One of the forms of science popularization are science festivals, which are public events filled by
various activities related to science and technology, lectures, workshops, experiments, discussions... These
events can have an important role in secondary education,
but also in training of young researchers and teachers.
Popular science is something that draws our attention, it is
interesting and amusing, but we can ask what the importance of popular science is. Is knowledge presented in science festivals transferable, usable and educational? Of
course, these questions are hard to answer, but we can
ask our visitors to judge. So, who comes to the science
festival, what do they like, and what do they dislike?
As for socio-demographic characteristics, data show that
there are a slightly greater number of female visitors on
science festival. Mean age of festival visitors is 23.6. If we
look at the visitor education, majority of visitors are students . Among visitors, there are 40% of those who have,
or will have, university degree. It means that Festival audience is far more educated than general population. Unfortunately, this shows that those, to whom science should be
popularized, do not come.
According to visitor evaluation, they tend to give relatively
high grades to all aspects of Festival, but what they value
the most is communication with demonstrators and freedom to ask questions. This is quite encouraging since, one
of the science festival main goals is training of young researchers, most of which will be teachers one day.
To sum up, we can say that, whatever science festival is
today and whatever it turns into in the future, we can say it
is not bad to have at least one kind of amusement, which,
if nothing else, differs from other kinds. Even if Festival is
just an amusement, it that kind of amusement which
guides towards science and educations, at least by its
name. Same as with comedies, there are teenage comedies, but there is a Monty Python flying circus, too.
73
Petnica
26
2010
(ne)pismenost
naučna
pone{to o
statusu n a u k e
P
Nemanja Đorđević je matematičar i akademski slikar, dizajner naučnih igračaka i važan
šraf u petničkim seminarima svega i svačega i
cenjeni majstor Festivala nauke.
otreba za primerenom promocijom nauke više nije samo
novinarski zadatak i posao za stručnjake sa viškom vremena. Jalovo je brinuti za obrazovanje kroz spornu akreditaciju udžbenika i ukidanje ionako srozanog prijemnog ispita.
Popularizovati nauku u Srbiji je nezaobilazno i nasušno za sve
one koji avgusta 1999. nisu poslušali zvanično saopštenje ministarke zdravlja Leposave Milićević (kasnije ministarke vera), za
one kojima nije promakla namera ministarke Čolić septembra
2004. da ukine Teoriju evolucije iz udžbenika za osmi razred,
za one koji nisu imuni na rezultate PISA testiranja iz 2006. godine i za one koji preskaču dnevnu dozu saveta astrologa.
Slobodno vreme jeste stvar slobodnog izbora, ali danas nema
domaćeg naučnog programa, dodatne nastave u školama, a naši
naučno–popularni časopisi žive u nekoj drugoj galaksiji. Nacionalni radio i televizija su proslavili čedrdeseti rođendan naučnog programa i istovremeno ukidaju „Korak ka nauci“, poslednju
takvu emisiju Prvog Programa Radio Beograda.
Moje vreme uloženo u aktivnu popularizaciju je posebno
potrošeno na matematiku i probleme u koje je ona dovedena
onda kada je postavljena daleko od očiju i srca prosečnog đaka.
Jednačine u testovima se i dalje pišu rukom, plan i program
prati skoro sva bitna evropska dešavanja do prvog hatišerifa, a
za udžbenike su čuli samo roditelji i nastavnici. Profesori fizike
govore o diferencijalnom računu, o kome se na časovima srednjoškolske matematike ćuti po tri godine. Procep između toga
kako se predaje i šta se očekuje, popunjava bataljon privatnih
učitelja, koji umeju i znaju sve osim da daju ocenu i da uruče
diplomu. Ne mali je broj onih što se predaju, pre nego što počnu
da predaju, jer nije tajna da su na prirodnim naukama u Beogradu pedagogija i metodika dva povoda za isti seminarski rad.
Maturanti svih srednjih škola s podjednakim nerazumevanjem
prate novinske članke o dokazima Fermaove (1994) i Poenkareove (2004) pretpostavke, jer one, eto, nisu bile na poslednjoj
pismenoj vežbi.
Popularizovati nauku znači profesionalno prepričati (kroz
medije, predavanja, knjige i druge aktivnosti) nestručnoj javnosti dostignuća i pojmove savremene nauke. Takav pristup je
onda podjednak izazov i za stručnjake i za savest. Ovu ulogu su
danas pretežno preuzeli novinari, kojima treba dati punu podršku, ali i tačne informacije i kvalitetne sagovornike. Važno je da
smo čuli za Iva Andrića, koliko i za Vladimira Preloga i Leopolda Ružičku (koji su 1939. i 1975. dobili Nobelovu nagradu
za hemiju). U spoljnom svetu postoji veći broj institucija koje
pokušavaju da poduče, obezbede dijalog, upute na nove sadržaje, dovedu žive istraživače i promovišu nauku. Spisak počinje
apsolutno jedinstvenom Istraživačkom stanicom Petnica, za
kojom slede razni klubovi, društva i poslednjih godina „Festival nauke”. Posebno su uspešni oni kojima je interdisciplinarnost svakodnevica, jer je to najčešće strano i odbojno institutima i fakultetima n
Izlaganje izloženo aprila 2010. godine na 58. Naučno–
stručnom skupu psihologa Srbije
74
Petnica
26
2010
naučna (ne)pismenost
o gancima i
petničanima
Dušica Božović, iskusni
petnički lingvista, tj. iskusna
petnička lingvistkinja, trenutno na doktoratu u Finskoj
gom očajničke trzaje nekog lektora da ispravi nepravdu koja je, po njemu, učinjena
odomaćivanjem reči Australijanac.
Istu pojavu ilustruje i dilema da li smo
mi petničari ili petničani. Moj utisak je da
dusica.bozovic@gmail.com
se u govornoj zajednici uveliko odomaćilo
petničar. Ovo i ne čudi, jer je -ar jedan od
ada od naziva nekog mesta, usta- „najpopularnijih“ sufiksa u srpskom jeziku,
nove, sporta, zanimanja, muzičkog posebno eksploatisan za označavanje ljudi
pravca i sl. želimo da napravimo koji nešto rade. Govornicima se kao najpriimenicu koja označava osobu, služimo se rodnije učinilo da ga i ovaj put iskoriste i
mnogobrojnim sufiksima. Na primer, za oni se tom prilikom nisu ni pitali kako su se
dosad zvali ljudi koji žive
stanovnike mestâ nalazimo Beograđanin, Nišlija svi smo mi petničari, u Petnici (ne mislim na
ili Valjevac, za radnike u
a nađe se i po koji Savana, već na komšiju
Sreju, npr.). Štaviše, čiinstitucijama opštinar ili
Petničanin
njenica da se stanovnici
institutlija, za sportiste
Petnice zovu Petničani
košarkaš, veslač ili teniser, za zanimanja novinar, čistač, bureg- (jednina: Petničanin – ovaj sufiks se predžija ili tužilac, za ljubitelje raznih vrsta težno koristi za meštane) još više ide u
muzike panker, metalac ili hardkoraš. Kao prilog tome da smo drugačijim sufiksom usšto vidimo, za svaku grupu imenica može- peli da razdvojimo dva potrebna značenja –
mo koristiti više nastavaka, a s druge strane, za stanovnika sela i za radnika ili polaznika
jedan nastavak se javlja za različite potrebe. Istraživačke stanice. I ovu pojavu već nalaziRetko kad su lingvisti ti koji se pitaju koji će mo u jeziku – tako imamo planinar i planisufiks biti upotrebljen kad nam zatreba nova nac, Afrikanac i Afrikaner, Srbin i Srbijanac.
imenica. Obično se u zajednici ustali jedan Nekad se razlika uvodi samo upotrebnom
oblik. Čak i kada se lingvisti pitaju, oni ne velikog slova – Pražani su ljudi iz Praga, a
mogu mnogo učiniti ukoliko zajednica „mi- pražani pripadnici Praškog lingvističkog
serkla, a razliku između Dalmatinaca i dalsli“ drugačije.
Prošle godine sam bar sto puta ovo ob- matinaca svi već znate. Iako je razlika, mojašnjavala (a nadam se da sam i objasnila) gla biti postignuta i samo pravopisnim rešesvima koji su primetili da su se u vreme njem, mislim da je dobro što se ona u ovom
Olimpijade paralelno koristili oblici Ganac slučaju i čuje. Ja sam, dakle, petničarka,
i Ganjanin, Australac i Australijanac i sl. U Savan je i petničar i Petničanin, a Sreja je
prvom slučaju imamo još neprevrelu situ- Petničanin. Ako mene pitate, mada sam već
aciju sa relativno novom imenicom, a u dru rekla, uzus je taj koji se više pita n
K
[ sci-literacy]
position of science
by Nemanja Djordjević
(extract from the lecture given at the 58th meeting of Serbian Psychologists, April 2010)
The need for an adequate promotion of science is not just a
mission for journalists and professionals with surplus of free
time. It is pointless to talk only about university accreditations
and the abolition of the shameful exam for the entering to the
high schools. Popularize science in Serbia is the most important thing for those who did not follow the official advice of
the Ministry of Health (1999) that during the Solar eclipse
people should stay at home, close windows and, if possible,
protect themselves in shelters. It is important mission for
people who did not missed the statement of the Minister of
Education (2004) that the Theory of evolution should be removed from textbooks. Moreover, it is a priority mission for
those who are not immune to the results of PISA testing (2006)
and for those who miss a daily dose of of astrologers’ advice.
Popularizing science means that we have to use media and
our professional knowledge and skills to explain concepts
and ideas of contemporary science to the general, mostly
not well educated, public. In Serbia, such role is taken by
journalist and we have to support them and give them correct information and best possible sources.
call us petnicians
by Dušica Božović
The Serbian language uses many suffixes to derive nouns
referring to inhabitants of a town, employees of an institution
etc. Each group of nouns uses more than one suffix and the
same suffix can occur in different groups of nouns. Thus, it
is very difficult to predict the form of the derived noun. It is
usually a speech community, not a particular linguist that
regulates which form will be accepted.
There was a large discussion among Serbian speakers during last year's World Football Cup concerning what is the
standard form of nouns referring to some more or less exotic
countries' inhabitants (e. g. Ganac or Ganjanin for a Ghanian). There are also occasional discussions on which noun
referring to a PSC's employee or student – petničanin or
petničar – is more acceptable. The first one (written with a
capital letter, though) has already been used to refer to Petnica village inhabitants, the other one is more wide-spread
among the people in question. It is therefore an advantage,
not a problem, that we can make a semantic difference
using different suffixes for different group of people from
Petnica, a noun that is used to name the village and the science centre.
On the other hand, it is possible to plan the form of English
words referring to these two referents, as we cannot expect
the Anglophone speech community to make an agreement
about them or even use them at all. In that case, we propose Petnician for a person from PSC and Petnican for a
person from the village. It is important to emphasize that
names of such small places’ inhabitants are not so commonly derived in English, so the other possibility is to sim-
ply use a loan word Petničar/Petnichar n
Ognjen Marković
75
Petnica
26
2010
uprava
upravni odbor
hvata zalet
76
Petnica
26
2010
S
avet Istraživačke stanice je najviše
stručno, nadzorno i upravno telo prvenstveno okrenuto problematici
razvoja i pozicije Stanice u dinamičnom
društvenom
okruženju.
Savet ima
22 člana među kojima su
iskusni i ugledni naučni radnici i stručnjaci
u naučnim disciplinama i drugim važnim
aktivnostima kojima se Stanica bavi. Gotovo svi članovi Saveta bili su uključeni u
rad i razvoj Stanice dugi niz godina.
obnovljeni
sastav saveta
Saglasno Statutu Stanice i na osnovu
odluka Upravnog odbora, po isteku petogodišnjeg mandata deo članova Saveta je
zamenjen novim članovima. Ovaj sastav
Saveta trebalo bi da
vodi Istraživačku stanicu do 2015. godine.
Predsednik Saveta
je dugogodišnji stručni saradnik Stanice,
akademik profesor
Marko Anđelković,
inače biolog po struci.
Savet, po pravilu, sednice održava u SANU
jednom do dva puta
godišnje kada se razmatraju i usvajaju izveštaji i godišnji programi rada. I između
sednica članovi Saveta se uključuju u rešavanje važnih pitanja po rad Stanice.
N. Božić
U
pravni odbor Istraživačke stanice Petnica aktivno je učestvovao u pripremama
za izgradnju novih petničkih kapaciteta. U toku 2010. godine održane su dve
sednice UO ali je sa članovima Odbora održavana kontinuirana veza kako bi bili uključeni u
rešavanje važnih pitanja za rad i razvoj Stanice.
Devetočlani Upravni odbor je organ upravljanja Stanicom koji
postoji od njenog
osnivanja. Mandat
članova je četiri
godine, tako da se
očekuje da novi saziv Saveta imenuje nove ili
stare članove Upravnog odbora za rad u narednom mandatu. Tri člana Upravnog odbora
imenuje kolektiv Stanice, a preostalih šest imenuje Savet Stanice iz redova osoba koje imaju
višegodišnje neposredno iskustvo u radu sa
Istraživačkom stanicom, vodeći računa da među
njima ima osoba koje su bliske pravnoj i finansijskoj problematici.
Upravni odbor se sastaje po potrebi. Kao
redovni zadatak Upravni odbor ima obavezu
da prati rad Stanice i realizaciju planiranih aktivnosti. Upravni odbor se takođe bavi i kadrovskim pitanjima, uslovima za izvođenje programa
i drugih aktivnosti, saradnjom Stanice sa drugim organizacijama u zemlji i svetu itd.
Sadašnji predsednik Upravnog odbora
ing Milojko Lazić najveći deo svoje profesionalne karijere
proveo je u Ministarstvu nauke i Republičkoj zajednici (fondu)
nauke. Pratio je i aktivno učestvovao u
osnivanju, radu i razvoju Stanice u svim
novijim istorijskim
razdobljima Srbije.
Očekuje se dosta intenzivna aktivnost UO
u 2011. godini kada se planiraju intenzivni radovi na proširenju kapaciteta Stanice.
[ administration]
KO SU ČLANOVI SAVETA
Članovi Saveta pokrivaju najveći deo specifičnih naučnih oblasti i
oblasti ukupne aktivnosti Stanice. O sredine devedesetih godina
u Savet se uključuju osobe koje su u momentu izbora za članove
već imali iskustva kao saradnici u radu Istraživačke stanice Petnica. Ovde su imena sadašnjih članova Saveta (po abecednom
redu prezimena):
dr Marko Anđelković, predsednik Saveta, biolog, profesor Biološkog fakulteta u Beogradu i član SANU, dr Aleksandar Belić,
fizičar; direktor Instituta za fiziku u Beogradu, dr Ranko Bugarski,
lingvista, profesor Filološkog fakulteta u Beogradu, mr Ljiljana
Dragović, pravnica; načelnik sektora u Ministarstvu za nauku i
tehnološki razvoj, ing. Radisav Golubović, geolog; rukovodilac
Odeljenja za geologiju Istraživačke stanice Petnica, dr Ivan Gutman,
hemičar i matematičar; profesor PMF u Kragujevcu i član SANU,
dr Vladimir Janković, klimatolog i istoričar nauke, profesor Univerziteta u Mančesteru, dr Vidojko Jović, geolog; profesor RGF
u Beogradu i član SANU, prof.dr Zoran Knežević, astronom, direktor Instituta za astronomiju u Beogradu i član SANU, dr Sonja
Liht, sociolog; direktorka Beogradskog centra za političku izuzetnost, Vigor Majić, direktor IS Petnica i član Saveta po funkciji, dr
Nada Majkić-Singh, biohemičar; profesor Medicinskog fakulteta u
Beogradu, direktorka Instituta za medicinsku biohemiju KC u Beogradu, dr Predrag Marković, istoričar; naučni savetnik Instituta za
savremenu istoriju Srbije, dr Darko Marušić, arhitekta; profesor
Arhitektonskog fakulteta u Beogradu u penziji, dr Dragan Mašulović, matematičar; profesor PMF Novi Sad, dr Dragica Pavlović,
psiholog; naučni saradnik na Institutu za psihologiju u Beogradu,
dr Đorđe Paunović, elektroničar; profesor ETF u Beogradu, dr
Zoran Petrović, fizičar; direktor Centra za eksperimentalnu fiziku
na IF u Beogradu i član SANU, prof.dr Nikola Tasić, arheolog;
podpredsednik SANU, dr Vlatka Vajs, hemičar; naučni savetnik u
IHTM, mr Srđan Verbić, fizičar; rukovodilac sektora u Zavodu za
razvoj kvaliteta obrazovanja u Beogradu, dr Zoran Živković, književnik; profesor na Filološkom fakultetu u Beogradu.
FINANSIRANJE BEZ TAJNI
Petnički prosečan godišnji budžet predviđen za normalno finansiranje godišnjih aktivnosti iznosi oko 80 miliona dinara (0.8 miliona
eura). Sa tim novcem trebalo bi pokriti tzv. “hladni pogon” (tj. “praznu
Stanicu” = plate stalno zaposlene ekipe od 40 ljudi, održavanje
objekata, prostora i opreme i stalne obaveze državi i komunalnim
službama) i za to se planira oko 30% sredstava, troškove boravka,
rada, ishrane, prevoza i sl. učesnika u programima i njihovih predavača (50%), troškove promotovnih aktivnosti, međunarodne
saradnje, izdavačke delatnosti (5%) i troškove ulaganja u opremu,
pribor, knjige, časopise, softver i sl. (10%). Preostalih 5% su sredstva rezerve i nepredviđeni troškovi (koji se uvek dese).
Sva ta sredstva svake godine valja obezbediti. Do sada je bila
praksa da država (tj. ministarstva prosvete i nauke) ukupno obezbede oko 40% budžeta i to se planira kao relativno stabilan prihod.
Oko 20% sredstava se traži kroz različite projektne aktivnosti,
20% kroz donacije i sponzorstva, 15% kroz participaciju učesnika
u programima i 5% kroz druge sopstvene prihode.
Ipak, poslednjih godina je stalno prisutan problem da učešće
države čini najslabiju kariku. Sa ministarstvima je praktično nemoguće postići dogovor unapred o njihovom učešću, pa i kada se
takav dogovor postigne, to ne znači da će dogovorena i ugovorena
sredstva biti ostvarena u razumnom roku. Usmena obećanja političara su uvek blagonaklona i puna optimizma ali sve to valja uzimati sa rezervom.
Posledica činjenice da se budžet realizuje znatno manje od
planiranog nivoa sredstava, jeste da se štedi na ulaganju u opremu
i materijal za rad, investicionom održavanju ali i na angažovanju
neophodnih novih kadrova. To svakako nije dobro.
in wise hands
Petnica Science Center definitely is a unique institution of its kind. On one hand it is an experiment,
a form of visible innovation, so it must be guided
in flexible way keeping open doors for new ideas
and programs. On the other hand, it hosts hundreds of kids and teenagers for many days and it
must guarantee their maximal safety, healthy environment, and, of course, assure that existing and
already proven programs and methods keep running with results and outcomes not less than in
previous years. Such antinomic demands require
specific phyl osophy of management. Here we
present three important elements of the management of the Petnica Center.
PETNICA CENTER’S EXECUTIVE BOARD (EB) consists
nine members. Meetings are relatively regular,
about 3-4 times a year. According to the Constitution Act of the Petnica Science Center, the EB is
responsible for budget control (costs, income and
expenditures), appointment of professional teaching and program staff, decisions about formal cooperation with other organizations and
associations, and other running problems.
ADVISORY BOARD (AB) is the highest body responsible for protecting independent position of the
Petnica Center. There are 22 members of the AB,
mostly very experienced scientists and people
from other sectors important for entire existence
and activity of the Science Center. All of them
must be directly involved in programs of the Petnica Center before appointment in the Board. The
AB meets one or twice a year. It approves annual
general activity reports, annual programs and
other “strategic” documents, analyze sensitive relations between the Petnica Center and public
authorities, universities, etc.
Each scientific department of the Petnica Center
has its own Program Committee (PC) consisted
of university professors and researchers. Its role
is to monitor educational activities, help in design
and shaping of topics, lectures, experimental
works, spread the network of guest lecturers, and
be of precious advise in purchasing new equipment and teaching tools.
Transparent financing. In order to cover the entire
annual schedule of more than a nundred training
courses, workshops and camps for about 2,500
students and school-teachers including the maintenance of about 3,000 sq meters of space in six
buildings, each year the Petnica Science Center
must collect about 0.8 M Euro (USD 1.1 M). As
fully independent organization, it is not easy, indeed. When everything works well, the public
funds (mostly through the Ministry of Science,
Ministry of Education, and sometimes Ministry of
Youth) participate with about 40%. About 25%
must be found through project-based financing,
15% through direct donations and sponsorships,
and 15% through students’ participation. Good
luck! n
77
Petnica
26
2010
priznajemo, izdali smo!
Zbornik 2009
P ETNIČKE
SVESKE 67: Zbornik radova polaznika
obrazovnih programa Istraživačke stanice Petnica u
2009. godini.
U Zborniku su publikovana 74 rada koja su realizovana
na seminarima i naučnim kampovima Istraživačke stanice
Petnica tokom 2009. godine i prezentovana na Osmoj
konferenciji polaznika ISP održanoj od 26. do 29. novembra te godine. Kao i do sada, radovi u Zborniku su
razvrstani su po oblastima koje su grupisane u tri celine,
prema programskim odeljenjima Stanice. Rezimei na engleskom uz svaki rad. 540 strana.
Ruđer Bošković
P ETNIČKE SVESKE 65: Ruđer Bošković – utemeljivač
savremene nauke (autor: Dragoslav Stoiljković).
Nevelika knjiga iz istorije nauke posvećena uticaju Ruđera
Boškovića na razvoj nauke i filozofije. Početna poglavlja
knjige su pisana na popularan i zanimljiv način, razumljiva
su i onim čitocima kojima poznavanje prirodnih nauka
nije jača strana. Ostala poglavlja imaju nešto veću težinu
i da bi se razumela potrebno je izvesno predznanje iz
fizike, hemije i nauke o polimernim materijalima. Autor
je redovni profesor na Tehnološkom fakultetu u Novom
Sadu i dugogodišnji je saradnik IS Petnica. 80 strana.
u pripremi
L ABORATORIJSKI PRAKTIKUM – H EMIJA
B IOHEMIJA (autor: Miloš Rokić)
Mediji o ISP
Kako elektronski, tako i štampani domaći
mediji najviše pažnje Istraživačkoj stanici
Petnica u 2010. godini posvećivali su, kako
je to već uobičajeno kod nas, kada se desi
kakva poseta političara. Tako je Stanica bila
intenzivno u vestima prilikom otvaranja izložbe u Galeriji Muzeja nauke u Beogradu u
januaru 2010 (govorio je ministar nauke Božidar Đelić), prilikom posete ministra prosvete u avgustu i prilikom promocije projekta
proširenja Stanice u Valjevu u novembru (ministar B. Đelić). Najava proširenja Stanice
je više puta tokom godine izazivala pažnju
medija i to ne toliko po pitanju šta će se graditi i čemu će to služiti, već prvenstveno koliko je to para! Relativno pristojno su praćeni
seminari i kampovi, Godišnja konferencija i
izložba u Beogradu. Stanica je bila uočljivo
prisutnija na webu na blogovima i u onlajn
izdanjima dvenih listova n
78
Petnica
26
2010
I
B. Savić
[publishing & media ]
new books
STANICA NA DRUŠTVENIM
MREŽAMA
Stay Connected
Petnica Science Center continues to publish interesting books.
Tokom 2009. godine Petnica je renovirala sajt i
sada na www.petnica.rs možete pronaći sve važne
informacije o ovoj instituciji. Međutim, život na Internetu se malo više pomerio ka društvenim mrežama,
pa je i Petnica postala aktivna u ovom segmentu
mreže svih mreža.
Pored velikog broja nezvaničnih stranica koje
pominju Istraživačku stanicu Petnica, pored grupa
koje okupljaju polaznike različitih seminara i generacija, pored različitih aplikacija o Petnici, pokrenuli
smo i zvaničnu Facebook fan stranicu pod nazivom
“Petnica - Istrazivacka Stanica - Science Center”
koja se može pronaći na linku:
www.facebook.com/pages/Petnica-IstrazivackaStanica-Science-Center/309601226804.
Druga veoma zanimljiva društvena mreža, koja je
više orijentisana ka poslovnom povezivanju nosi
naziv “LinkedIN”, i takođe okuplja veliki broj bivših
petničara. Zbog toga smo pokrenuli Petnica Alumni
Grupu, koja se nalazi na adresi
www.linkedin.com/groups?home=&gid=105485&tr
k=anet_ug_hm.
SMS na Netu, brzo širenje kratkih informacija i
misli, mreža koja je promenila način saopštavanja
novosti, Twitter se na još mnogo načina može objasniti. Na ovom servisu smo pokrenuli dva kanala
na srpskom i enegleskom. Na srpskom novosti iz
Petnice možete saznavati prateći nalog is_petnica
(http://twitter.com/is_petnica), a na engleskom
nalog petnica_pi (http://twitter.com/petnica_pi).
3D animaciju nove Petnice, obraćanje bivših polaznika na otvaranju Konferencije, utiske polaznika
sa seminara, i razne druge video klipove možete
pratiti na YouTube kanalu na adresi
www.youtube.com/ispast.
Kako se Internet bude dalje razvijao Petnica će ga
pratiti. Zato – stay connected!
Our most popular editions are the annually published
"Students' Collected Works" which give a selection of
what we consider to be the most interesting papers written by secondary-school students attending Petnica at a
given year – papers related to their research projects.
School teachers often use this edition to find useful ideas
and examples of small science projects for their students
and to implement them in the regular school curriculum or
in various extracurricular activities. In the last issue, 74
papers written by the participants of the Eight Petnica Annual Student Conference (November 2009) were presented in a single, 540 pages, B5 paperback book with
English abstracts.
Rudjer Boskovic – an interesting book about the great
philosopher and co-founder of modern rational science.
This is the first such comprehensive book printed in
Serbia well designed to be useful both for school
teachers and students. Paperback, 170 pp.
Each year there are more interesting resources about the
Petnica Center and its activities on web-based social networks. Rapidly increasing number of users, especially
students and our participants, show that such form of information will become dominant soon. Here we presented some of the newest location on the Facebook,
Twitter and LinkedIn networks.
Here we also comment the presence of the Petnica Center in national printed and electronic media. It is clear that
the most of such media pay more attention to the Petnica
Center when some of politicians decide to say something
or to visit Petnica. In 2010 the Petnica Center was in
focus of a number of news because of announcement of
relatively big financial investment in expansion of its facilities in 2011 and 2012 n
.
B. Savić
79
Petnica
26
2010
dokle ćete
~če ka t i ?
Kvalitetan i kontinuiran rad, pa čak i sam opstanak Istraživačke
stanice kao samostalne i nezavisne organizacije definitivno zavisi
od toga da li će i koliko da se razvije aktivnost Fonda, tj. koliko će
se bivših polaznika i saradnika učlaniti u Fond. Istorija ovakvog tipa
fondova raširena je i veoma razvijena u svetu sa tradicijom koja se
meri vekovima. Hoćemo ličekati da ti vekovi prvo prođu? Setimo se
kako su univerziteti, škole i muzeji u Srbiji formirani i rasli upravo
zahvaljujući fondovima i zadužbinama! Budite kao sav normalan
svet – učlanite se odmah u Petnički Fond!
petnički fond je jedini siguran oslonac Istraživačkoj stanici u turbulentnim
vremenima koja će još dugo obeležavati domaću društvenu stvarnost
Savremeno društvo nezamislivo je bez energije
mladih ljudi koji, svojom kreativnošću i strašću mogu
da oblikuju složeni svet oko nas. Istraživačka stanica
Petnica jedna je od retkih organizacija koja okuplja
upravo ovakve ljude, pružajući im kvalitetno obrazovanje i mogućnost ostvarivanja vizionarskih ideja.
Razvoj kvalitetnih programa i istraživačkih aktivnosti
zavisi od podrške prijatelja i poštovalaca načina rada
koji se u Stanici neguje. Svoju podršku možete
pružiti učlanjenjem u Fond Petnica.
Fond Petnica nastao je sa idejom da poveže polaznike, saradnike i prijatelje IS Petnica i omogući im
da aktivno pomognu Stanici. Brojni, pre svega strani
univerziteti, škole i muzeji opstaju i razvijaju se
jedino zahvaljujući ovakvoj vrsti fondova.
Fond okuplja bivše polaznike, ali i saradnike, predavače, pomagače i savetnike petničkih programa.
Ukoliko ste roditelj, rođak ili prijatelj nekoga ko je u
Petnici boravio, ili samo poštujete petničke aktivnosti,
učlanite se u Fond Petnica.
Želite da ulažete u kvalitetno obrazovanje?
Želite da pokažete da ste dobronamerni i dalekovidi?
Želite da obezbedite nezavisno finansiranje jedinoj
istraživačkoj instituciji za mlade?
sve informacije na
w w w. f o n d . p e t n i c a . r s
koliko iznosi članarina
regularni član
Punoletna osoba koja Fondu pošalje pristupnicu i uplati godišnju
članarinu. Član Fonda dobija člansku kartu, izveštaje o radu Fonda,
almanah “Petnica” i pravo redovnog uvida u rad Fonda.
GODIŠNJA
ČLANARINA
2011 SRBIJA 4,000.- din van Srbije USD/Euro 100.-
studenti, učenici, mladi
R
Fond Petnica nudi studentima redovnih i poslediplomskih studija
kao i punoletnim učenicima srednjih škola mogućnost učlanjenja u
Fond pod olakšanim uslovima. Prava koja se stiču učlanjenjem su
identična pravima regularnog člana.
GODIŠNJA
ČLANARINA
2011 SRBIJA 1,000.- din van Srbije
porodično članstvo
USD/Euro 40.-
Y
Ukoliko više članova jedne porodice ili porodica u celini želi da se
učlani u Fond Petnica, ovo je najpovoljniji način. Porodično
članstvo podrazumeva sva prava dva regularna člana.
GODIŠNJA
ČLANARINA
2011 SRBIJA 6,000.- din van Srbije USD/Euro 150.-
pomažući član
F
Fond sa zahvalnošću nudi opciju pomažućeg člana za one koji
žele ozbiljnije pomoći ostvarivanje ciljeva Fonda. Pored prava
regularnog člana, pomažući član dobija pismo-zahvalnicu.
GODIŠNJA
ČLANARINA
2011 SRBIJA 40,000.- din van Srbije USD/Euro 500.-
osnovne i srednje škole
H
Škola – član Fonda stiče pravo na brzo i redovno informisanje o
svim obrazovnim programima i druge specijalne beneficije.
GODIŠNJA
ČLANARINA
2011 SRBIJA
15,000.- din
fakulteti i naučne ustanove
E
Fakulteti i naučne ustanove stiču pravo na redovno informisanje o
svim obrazovnim programima i druge specijalne beneficije.
GODIŠNJA
ČLANARINA
2011 SRBIJA
50,000.- din
sponzorsko članstvo
N
Pojedinci ili preduzeća koji žele direktno pomoći funkcije Fonda
imaju na raspolaganju ovu kategoriju članstva u Fondu. Pored
prava pomažućeg člana, sponzor dobija prikaz u izdanjima Fonda.
GODIŠNJA
ČLANARINA
80
Petnica
26
2010
N. Marković
2011 SRBIJA 80,000.- din van Srbije
USD/Euro 1,000.-
S
Postoji još nekoliko skupljih kategorija članarine
prvenstveno namenjenih većim preduzećima,
bankama ili ozbiljnijim donatorima.
[ petnica
fund]
become a member of
the petnica fund!
The Petnica Fund is a kind of alumni fund, created by a group of founders, visiting teachers,
and former participants of the Petnica Center
in order to help PSC to keep its independence
and improve its programs.
Through a spectrum of membership options,
you can give double support to the unique profile and programs of the Petnica Center – a
small amount of money that can be used to
buy a book or a small piece of equipment, and
a new name on the list of supporters.
O. Marković
TELENOR je najveća telekomunikaciona kompanija u Norveškoj i
vodeći provajder TV usluga u nordijskom regionu. U svetskim razmerama, Telenor se nalazi među 10 najvećih mobilnih operatera, sa
vlasničkim udelom u 12 mobilnih operatera širom Evrope i Azije, sa
blizu 130 miliona korisnika. Od septembra 2006. godine svoje
proizvode i usluge, bogato znanje i iskustvo, ova kompanija deli sa
više od 2,5 miliona korisnika mobilne telefonije u Srbiji. Pored opredeljenja da bude pokretačka snaga u oblasti mobilne telefonije u Srbiji, kompanija Telenor želi da daje doprinos rastu i razvoju srpskog
društva u celini.
U martu 2007. godine, kompanija je osnovala Telenor fondaciju, čime
je u našoj zemlji započela sprovođenje jedinstvenog koncepta korporativne društvene odgovornosti, koji Telenor Grupa sa uspehom
sprovodi širom sveta. Telenor fondacija je od početka svoga rada
član Fonda Petnica.
N. Marković
Iako još uvek skromna, sredstva prikupljena u Fondu Petnica pomogla
su da se u 2008. godini premoste veliki problemi u ukupnom radu Stanice nastali značajnim umanjivanjem sredstava Ministarstva prosvete
Srbije. Time se pokazalo koliko je važno smanjiti zavisnost od države
i razvijati sistem nezavisnog finansiranja kroz mrežu direktne pomoći
pojedinaca, preduzeća i organizacija.
Here we present the biggest (yet) member of
the Petnica Fund – the Telenor company, the
leading provider of cell phone services in Serbia and one the top European corporations in
this field. Telenor had became a member of the
Petnica Fund in 2007, just after establishing
the Telenor Foundation which aims to support
important projects in Serbia demonstra- ting
the unique concept of corporative social responsibility.
In order to become a regular individual member, you have to pay USD/Euro 100.-. Family
membership costs USD/Euro 150.-, but there
are more options for people or organizations
who are ready to help more such as Supporting Membership (USD/Euro 500), Sponsoring
Membership (USD/Euro 1,000), and more.
Becoming a member of the Petnica Fund is
much more important today than in a few years
when the Fund becomes big and rich.
Petnica Center is an excellent choice for everybody who is ready to support innovative and
future-looking education in Science and Technologies in the heart of a rapidly changing but
still hot region of the Balkans. Here, we deeply
believe, modern education is the key for the
stability and development of the region.
Keep in mind that without external support the
Petnica Center is balancing on the cutting
edge. At this moment, Serbia has no big and
responsible corporations or functional private
foundations and charities to support such nontypical initiatives. But, the very existence of the
Petnica Center as a brave experiment that became a part of history of modern innovative education. It inspires and encourages many other
brave and farsighted people, groups, and organizations to initiate changes and fresh ideas
in the extremely rigid and conservative structure of the current education system.
For potential members out of Serbia: Serbian
banking system and tax services do not support financial contribution for non-profit organizations, so please do contact us before
sending money!
Just send an e-mail to
N. Marković
fond@petnica.rs n
81
Petnica
26
2010
Jedan od prvih programa u Istraživačkoj stanici
a po mnogo čemu i glavni krivac zašto je Petnica
izabrana kao lokacija za Stanicu.
Već tri decenije težište ukupnih aktivnosti je
obrazovni rad sa srednjoškolcima i studentima.
Arheološki program u Petnici je poznat u zemlji
kao i u svetu kao jedna od najuspešnijih
autentičnih i originalnih inovacija u obrazovanju
budućih arheologa.
Prvih trideset godina:
H 1,500 srednjoškolaca i studenata
H 300 seminara, radionica i kampova
H 300 stručnih saradnika
H 150 publikovanih stručnih radova
H 20 istraženih lokaliteta i mikroregija
Osnovu aktivnosti čine seminari, radionice i
kampovi. Kontinuirani obrazovni rad usmeren je
na tehnike terenskog i laboratorijskog rada,
rešavanje specifičnih istraživačkih problema i
višedisciplinarni pristup istraživanju. To je danas
zaštitni znak petničkog arheološkog programa.
Nova Laboratorija za analitičku arheologiju biće
savremeno opremljena za razne vrste analize i
obrade različitog arheološkog materijala. Depo
za čuvanje materijala projektovan je po svetskim
standardima i prihvatiće dragocene zbirke koje
su danas neadekvatno smeštene. Moderna
oprema i mogućnost lakog povezivanja sa
drugim stručnim oblastima i odeljenjima
Istraživačke stanice doprineće daljem širenju
saradničke mreže u zemlji i van njenih granica.
Petnica 3.0
Godina 2010. bila je u znaku gromoglasnih
najava iz samog državnog vrha da sledi
značajno proširenje i modernizacija Istraživačke stanice. U samoj Stanici tokom proleća, leta i dobrog dela jeseni intenzivno se
radilo na pripremi građevinskih projekata,
tehničkih rešenja i lista opreme, nameštaja i
koječega još što valja nabaviti kako bi se novi
objekti učinili funkcionalnim i svrsishodnim.
Na ovim i narednim stranicama pokušaćemo
da predstavimo na šta će sve to da liči kada
jednom – a to bi trebalo da bude naredne,
2012. godine, kada će Stanica obeležiti 30 godina postojanja, sve to bude gotovo.
Pogled na model Stanice nakon proširenja. U prvom planu
je nova laboratorijska zgrada. Levo od nje je dugački objekat
za smeštaj, a desno novi objekat restorana.
84
Petnica
26
2010
TREĆA FAZA
Istraživačka stanica je do sada imala dve
glavne faze razvoja. Prva je počela 1981.
godine, godinu dana pre osnivanja Stanice,
kada su izgrađena dva montažna i jedan
zidani objekat i delimično uređena zgrada
stare seoske škole. Drugu fazu je činila izgradnja sadašnjeg Nastavnog centra,
dugačke prizemne zgrade za smeštaj i
restorana sa kuhinjom, a sve je to urađeno
1988. i 1989. godine. Treća faza je započeta 1997. godine izgradnjom temelja
novog smeštajnog objekta i zaustavljena
(zavrtanjem slavine za pare, naravno)
odmah nakon toga.
[ Petnica Center 3.0 ]
expansion projects
Petnica Science Center is going to expand its facilities. It is not just a nice dream – in March 2010
the Serbian Government and the European Investment Bank co-signed a 200 M Euro loan to
be used for expanding and modernisation of national scientific and R&D infrastructure. One of
the key pieces of the entire investment project
will be the expansion and renovation of the Petnica Science Center. In May the Serbian Parliament voted in a law that put this in force.
Pogled na sadašnje objekte Stanice.
Levo se vide temelji nedovršenog
smeštajnog objekta.
RAZLOZI
Praktično svi postojeći objekti Istraživačke stanice izvedeni
su u lakoj montažnoj gradnji korišćenjem gips-kartonskih
panela i lake drvene konstrukcije. Procenjeni vek takvih
materijala je minimum 20 godina ali nakon tog vremena
struktura lagano propada, naročito u klimatski i funkcionalno
zahtevnim uslovima Petnice. Prvi objekti (sadašnja laboratorija i upravna zgrada) građeni su na ovaj način još pre
okruglo 30 godina i na njima je uočljivo propadanje. Stari
tip prozora i vrata stvara velike toplotne gubitke, elektro-instalacija je zrela za obnavljanje.
S druge strane, čak i kada bi objekti bili u dobrom stanju,
oni su građeni za kapacitet i intenzitet korišćenja čije su
granice brzo dostignute – jednostavno niko nije učekivao
da će Stanica raditi toliko dobro i postati tako popularna da
će samo par godina nakon prvog ozbiljnijeg proširenja
1989. godine, postati tesna. U međuvremenu, ni jedan
projekat stvaranja ustanova sličnih Stanici nije uspeo, pa
je Stanica bila sve izloženija zahtevima za pokretanje novih
programa ili za prihvatanje različitih programa drugih organizacija, fakulteta i sl.
Da je Stanica tesna i da realno može da radi sa većim
kapacitetom, postalo je jasno već sredinom devedesetih
godina i otada se uporno pokreću inicijative da se postojeći
prostor proširi i modernizuje a što Stanica sama, očigledno,
ne može.
Grupa srednjoškolaca u prvoj petničkoj
biblioteci, 1983. godine.
The construction process is expected to start in
Spring 2011 and be completed before Summer
2012 in time for PSC's 30th anniversary. During
the whole of 2010, apart from its regular educational activities, Center focused its energy on the
detailed preparation of architectural and technical
documentation for two new buildings and the refurbishing of four existing facilities, as well as creation of detailed lists of important new equipment,
furniture, material, etc.
Why do we call this project ‘Petnica 3.0’?
Because in fact it is a third main phase in the Petnica Center’s development. The first one happened in 1981 and 1982 when the Petnica
Center was founded. Two relatively small buldings were erected, the old village school was refurbished, and this is how Petnica started. It was
just temporary solution inadequate housing for
participants and poor, mostly second-hand equipment. The socond phase happened in 1988 and
1989 with the construction of a relatively modern,
functional and comfortable Teaching Center, the
new Dormitory (with narrow six-bed students
rooms), and the Restaurant. In just two years
these facilities became inadequate for rapid expansion of activities which followed and led to a
doubled and tripled of the number of students. In
1997, the Serbian Ministry of Science decided to
invest money in building the a new spacious and
more functional Dormitory, but the construction
works ended six months after (because the minister was changed and the new one cancelled all
spendings in facilities in Serbia). Instead of a
modern Dormitory we got vast concrete jungle of
corroded rebars (see cover page photo).
Reasons
During the thirty years of its existance and the explosive expansion of its activities, the Petnica
Center had proven that its programs and methods are welcomed in Serbian schools, accepted
among professional scientists, and highly popular
among students. On the other hand, the existing
physical facilities, due to their light prefabricated
panel construction, are showing more and more
signs of wear and irretrievable decay. Not to say
anything about their energy inefficiency and the
resulting rocketing maintenance costs. The Ministry of Science became aware that the Petnica
Center has a great influence on new generations
of scientists – both on those who decided to stay
in Serbia and on those who are looking for challenging places abroad.
85
Petnica
26
2010
petnica 3.0
GODINA FORMALNIH PRIPREMA
Projektanti: Glavni projektant Anđelka Milutinović
Mandić (desno) i projektant rekonstrukcije postojećih
objekata Sonja Vasić (levo).
U svečanoj sali SANU 4. marta 2010. potpisan je
Finansijski ugovor “Istraživanje i razvoj u javnom sektoru” između Republike Srbije i Evropske investicione
banke kojim je EIB odobrila kredit od 200 miliona Evra
Republici Srbiji za potrebe strateških investicija u oblasti naučnoistraživačke delatnosti. U prilogu Ugovora
(Tehnički opis) eksplicitno je navedena Istraživačka
stanica Petnica kao podprojekat koji će se finansirati
iz sredstava kredita.
26. maja 2010. godine Skupština Srbije usvojila je
Zakon o potvrđivanju finansijskog ugovora (Istraživanje
i razvoj u javnom sektoru) između RS i EIB.
Početkom jula sklopljen je ugovor između konsultantskog tima COWI IPF (angažovanog od strane
Evropske Komisije), a po zahtevu Ministarstva za nauku i tehnološki razvoj, i projektnog biroa “Anaprojekt”
iz Valjeva. Ovim ugovorom predviđena je izrada
kompletne arhitektonske i građevinske projektne
dokumentacije za potrebe proširenja i rekonstrukcije
kapaciteta IS Petnica.
28. oktobra 2010. u hotelu “Holiday Inn” u Beogradu odžana je prezentacija arhitektonskih projekata.
19. novembra u Petnici su javnosti predstavljena
arhitektonska rešenja proširenja Stanice. Tom prilikom
podpredsednik Vlade RS i ministar za nauku i tehnološki razvoj Bođidar Đelić, gradonačelnik Valjeva Zoran
Jakovljević i direktor IS Petnica Vigor Majić potpisali
su zajednički “Protokol o realizaciji i finansiranju projekta Istraživačke stanice Petnica”.
KO, KAKO, KADA...
Izvođač radova bi trebalo da bude izabran na međunarodnom javnom konkursu početkom 2011. godine. Radovi bi
trebalo da počnu početkom proleća i da se završe do proleća 2012. godine. Procenjena vrednost građevinskih i
zanatskih radova je oko 5.5 miliona evra.
Paralelno sa građevinskim i zanatskim radovima planirano je da teče proces nabavke opreme kroz nekoliko javnih
tendera. Najveći deo opreme kabineta i laboratorija trebalo
bi da se nabavi u prvoj polovini 2011. godine, dok bi nabavka nameštaja i opreme koja je uslovljena novoigrađenim
prostorom bila obavljena krajem 2011. i početkom 2012.
godine.
Ako bi sve teklo po planu, novi smeštajni objekat, laboratorijska zgrada i rekonstruisani Restoran bi trebalo da
prvi budu završeni i useljeni početkom 2012. godine, kako
se ne bi remetio osnovni program Stanice u godini kada
se obeležava Tridesetogodišnjica postojanja i rada.
Poslove izgradnje i opremanja bi vodila posebno osnovani profesionalni tim – “Jedinica za upravljanje projektima”
koji radi u tesnoj koordinaciji sa Ministarstvom za nauku i
tehnološki razvoj.
Vlasnik zemljišta i novih objekata bi bila Republika Srbija, koja bi Istraživačkoj stanici Petnica (koja je nevladina
organizacija) poverila pravo korišćenja prostora na određeni
vremenski period (najmanje 20 godina).
86
Petnica
26
2010
PROJEKTNI TIM
Ko su odgovorni projektanti koji su se tokom proleća, leta i dela jeseni 2010. angažovali na izradi projektne dokumentacije proširenja i rekonstrukcije ISP:
Anđelka Mandić-Milutinović (AHT 1,2,3,4,5)
Sonja Vasić (AHT 3,4,5)
Zoran Andrić (KON 1,2)
Miljko Kovačević (KON 3,4,5)
Živorad Cvetković (EJS 1,2,6)
Obren Vujić (ESS 1,2,6)
Milomir Marjanović (ELE 3,4,5)
Miodrag Čomić (VIK 1,2,3,4,5,6)
Branko Dudić (MAŠ 1,2)
Sida Bojović (LIF 1,2,3)
Dragomir Aćimović (MAŠ 3,4,5)
Slavko Gavrilović (PAR 6)
Radivoje Bosiljčić (PPZ 1,2,3,4,5,6)
Objašnjenje: AHT – arhitektonski projekat, KON – konstrukcije i
statika, EJS – elektroinstalacije jake struje, ESS – elektroinstalacije
slabe struje, VIK – vodovod i kanalizacija, MAŠ – mašinske instalacije, klimatizacija, grejanje, LIF – liftovska postrojenja, LEL –
elektroinstalacije lifta, PAR – parterno uređenje, SAO – saobraćajnice, PPZ – protivpožarna zaštita. Numeracija objekata: 1 – smeštajni objekat, 2 – laboratorijska zgrada, 3 – Nastavni centar, 4 –
Biblioteka, 5 – Restoran i stara upravna zgrada, 6 – dvorište.
[ Petnica Center 3.0 ]
expansion projects
ŠIROK SPEKTAR KORISNIKA
Novoizgrađeni prostor će u svakom slučaju biti poprilično
skup za održavanje (grejanje, klimatizacija, rasveta,
čišćenje...) pa će Stanica morati da razvije dosta novih
aktivnosti koje donose određene prihode. U svakom
slučaju, nastojaće se da se za programe namenjene
učenicima i studentima zadrži niska cena i da u pokrivanju
tih troškova i dalje učestvuje republički budžet, ali bi se
zato težište komercijalnog rada pomerilo na organizovanje
raznovrsnih programa stručne obuke profesionalaca, organizaciju naučnih i stručnih skupova manjeg i srednjeg
obima i povećanje broja kurseva za nastavnike.
Već u ovom momentu (zima 2010/11) pojavljuju se organizacije zainteresovane za saradnju u organizaciji raznih
specifičnih skupova, radionica, konferencija, treninga i sl.
koji bi se odvijali u Stanici. Neki od mogućih programa su
za samu Stanicu interesantni i zbog pozitivne interakcije i
dobrog uticaja na odvijanje osnovnih obrazovnih programa
– to su, pre svega, studentski stručni skupovi i radionice,
profesionalni naučni skupovi, programi namenjeni direktorima škola i programi za školske naučne sekcije. No,
nema sumnje da će se vrlo brzo pojaviti dosta novih ideja
o mogućnostima korišćenja bez sumnje atraktivnog i vrlo
savremenog prostora Istraživačke stanice Petnica n
The new facilities will enable the Petnica Science
Center to:
1 Include at least 50% more students (up to
3,500 a year),
2 Multiply teacher training courses (up to 4,000
teachers a year),
3 Extend a network of visiting lecturers and collaboration with more university and research institutions in Serbia an abroad,
4 Expand international students science camps,
projects, and meetings,
5 Cover essential top scientific areas, disciplines,
and problems, such as new materials, biotechnology, space science,environment monitoring...
6 Demonstrate to regional schools modern experimental science training methods,
7 Increase its self-sustainability in order to become less dependent on variable state support,
8 Offer to universities specific training facility in a
broad spectrum of scientific training and practical
field projects,
9 Show to domestic politicians and ordinary citizens the importance of Science and the essential
role of Scientific literacy in modern society.
The entire architectural and technical project design was given to the “Anaproject” company from
Valjevo. The leading architect is Mrs. Andjelka
Mandić-Milutinović (right on the facing page) who
is also responsible for two new buildings and
landscape. The second main part of the design
project was given to Mrs. Sonja Vasić (left on the
photo) who took on the refurbishing projects of
existing buildings.
The new design of the Petnica Center makes it
ready to host much broader scope of programs
and activities. The new Center will offer various
activities to teenagers – school-students in age
13-19: courses, science camps, workshops, students conferences, activities for school science
clubs, etc. It will also attract university students
offering them individual science project abilities,
summer schools, workshops, training courses
and other types of meetings. Teachers are important focal group and the Petnica Center will be
able to offer them much more attractive and effective courses and workshops. Petnica will also
be able to host small and mid-size scientific and
professional meetings, workshops and conferences, various special events, exhibitions, promotional activities, etc. Some of these listed
contents are of crucial importance for the Center’s self-sustainability assuring certain additional
income.
87
Petnica
26
2010
petnica 3.0
SMEŠTAJ
Novi “Petnički hotel” će biti izgrađen na mestu gde
se danas vide započeti temelji. Dvokrilna zgrada ima
četiri nivoa (suteren + tri sprata) ukupne površine
blizu 3,500 m2.
U suterenu se nalazi tehničke prostorije (magacini,
radionice, perionica rublja, razvod glavnih instalacija
itd.), Kabinet za arheologiju sa depoima materijala,
Kabinet za fotografiju, Klub i dve sale za rad.
U prizemlju je glavni hol sa recepcijom i par manjih
sala za rad. Hol se proteže kroz tri nivoa i zastakljen
je sa južne (ulazne), severne i gornje strane.
U oba krila na sva tri sprata nalaze se sobe za smeštaj učesnika i saradnika na programima. Predviđene
su sobe sa 2, 3 i 4 ležaja. Svaka soba je sa kupatilom.
Ukupni projektovani kapacitet je 180 kreveta.
Pored soba za smeštaj, predviđeno je i nekoliko
manjih sala za okupljanje i rad kao i dve računarske
sale.
ARHEOLOZI
Gde bi arheolozi, ako ne u podrum! Budući arheološki kabinet sadržaće novu Laboratoriju za analitičku arheologiju
i poseban prostor za obradu materijala i depo namenjen
propisnom čuvanju vrednih arheoloških zbirki. Podsetimo
da Istraživačka stanica raspolaže sa oko pola miliona
predmeta koji su rezultat tridesetogodišnjeg rada na mnogobrojnim lokalitetima širom Srbije. Velika pažnja koja je
proteklih godina bila posvećena projektovanju prostora i
izboru nameštaja i opreme garancija su da će novoizgrađeni
prostor biti uspešno iskorišćen. Svakako da će pod biti od
debelog armiranog betona kako polaznicima i saradnicima
ne bi palo na pamet da potkopavaju temelje Istraživačke
stanice n
Model novog arheološkog
kabineta i depoa
Pogled na prednju fasadu novog
smeštajnog objekta
88
Petnica
26
2010
[ Petnica Center 3.0 ]
Smeštajni objekat će biti povezan toplom vezom
(mostom) sa objektom Nastavnog centra. Ovaj
prolaz bi se koristio u slučaju lošeg vremena
kako bi se moglo brzo i lako doći do sala i učionica u Nastavnom centru.
expansion projects
Let’s see some more details about the future Petnica Center.
New Dormitory
The new “Petnica Hotel” will be a two-wing fourfloor building with about 3,500 sqm of covered
space.
In the basement there are technical facilities
(laundry service, heating, workshop, storage).
Two multifunctional meeting rooms and a social
club are located in the western part of the basement. In the eastern wing there is location for the
new Laboratory for analytical archaeology with
depot for archaeological collections plus the studio for scientific photography.
On the ground level there is the main entrance
with the spacious reception hall with two small
meeting rooms.
Three floors in both wings are occupied with 72
rooms. Rooms are with one, two, three and four
beds. Each room is air-conditioned with a small
bathroom. There are also several small conference rooms and two computer rooms available
for various activities.
The Dormitory will be connected with closed passageway with the existing Teaching Center (Main
building) – see photo on the left.
Capacity limits
On the graph one can see the capacity
limits of prevous development phases
(white horizontal lines) during the history of the Petnica Center. The drop in
1999 is caused by the war – from end
of March up to the end of June during
the NATO campaign and air strikes,
the Petnica Center was closed for students.
Na grafikonu se vidi koliko je obim aktivnosti
Stanice uslovljen smeštajnim kapacitetima. Do
pred kraj osamdesetih godina Stanica je mogla
da prihvati najviše šezdesetak učenika u vrlo skučenom prostoru. Nakon tzv. “Druge faze” (1989)
gotovo momentalno je dostignut sadašnji kapacitet od 100 mesta u postojećem smeštajnom
objektu. Izgradnjom novog smeštajnog bloka
neće se odmah testirati njegova maksimalna
prihvatna moć, već se planira postepeno popunjavanje kapaciteta. Prelaskom “magičnog broja”
od 100 kreveta, moraće se značajno izmeniti
tehnička organizacija programa, zaoštriti režim
boravka i korišćenja restorana, eliminisati rizik od
“ilegalaca”, “padobranaca” i drugih vrsta neznanih
gostiju.
After completion of the expansion project, the Petnica Center will be ready to
house a larger number of participants.
The number of school-teachers will depend not just on the courses offered
by the Petnica Center, but much more
on the policy measures of Serbian educational administration. Today, singleday mostly local training programs are
preffered in spite of formal teachers’
obligations to attend professional training, just because of the fact that the
cost coverage is in hand of local municipality authorities who have almost
empty budgets for such activities, and
teachers’ salaries are small and make
them not able to pay their professional
development by their own money.
89
Petnica
26
2010
petnica 3.0
LABORATORIJE
Ulaz u laboratorijsku zgradu sa zapadne
strane (od novog objekta za smeštaj)
MULTIFUNKCIONALNOST
Iako je svaki od spratova Laboratorijske zgrade posvećen
jednoj naučnoj disciplini (Fizika, Biologija, Hemija), to ne
znači da će opsluživati samo jedan petnički program istog
naziva. Istraživačka stanica nastoji da prevaziđe prokletstvo
predmetne podele koje nanosi toliko mnogo štete domaćem
obrazovnom sistemu uključujući i univerzitet. Zato će se
nastojati da ove laboratorije budu smo to – specifičan laboratorijski prostor za izvođenje eksperimentalne nastave.
To znači da će pravo izvođenja određenih ogleda, demonstracija i praktičnog rada u bilo kojoj laboratoriji imati svi
petnički programi kojima takav način rada bude bio potreban. Stanica će pokušati da se bori protiv egoizma kojim
smo se inficirali sa osiromašenog i isparcelisanog univerziteta ali to izvesno neće biti laka i kratka borba.
Severna fasada laboratorijske zgrade
(pogled iz dvorišta prema zapadu)
90
Petnica
26
2010
Na mestu sadašnje stare laboratorijske zgrade
podići će se nov i znatno funkcionalniji i prostraniji objekat sa četiri nivoa i ukupne površine od oko 1,500
m2.
Suteren je predviđen za Fiziku, prizemlje za Biologiju, sprat za Hemiju, a u potkrovlju se planira mali
planetarijum i višenamenski izložbeni prostor.
Svaka laboratorija je pažljivo projektovana nastojeći da se ispoštuju često veoma specifični zahtevi.
Tako, kao deo fizičke laboratorije, predviđena je mala
laboratorija za optiku koja je statički izdvojena od ostalog prostora kako bi se obezbedio minimum vibracija. Uz to, morao se rešiti problem potpunog
mraka uz propisnu klimatizaciju. Mala laboratorija za
akustiku zahteva odličnu zvučnu izolaciju. Biolozi će
se hvaliti laboratorijom za mikrobiologiju sa visokim
uslovima sterilnosti (nadpritisak vazduha!), dok su
hemičari na sebi svojstven način na muku stavili projektante netipičnim zahtevima za ventilaciju,
skladištenje hemikalija, otpornost materijala na dejstvo različitih kiselina, rastvarača i sl. Na to dodajte
mrežu eletričnih instalacija sa svojim specifičnim zahtevima (standardna mreža, agregatsko napajanje,
nezavisni UPS sistemi...), pa shvatite muku projektanata.
[ Petnica Center 3.0 ]
Prostrana terasa u potkrovlju bi mogla da bude
korišćena i kao mala staklena bašta za oglede iz
botanike. Ozelenjena terasa sa lepim pogledom
na centralno dvorište će svakako biti atraktivan i
prijatan prostor za okupljanje u slobodnom vremenu (konkurencija pečurkama).
expansion projects
New laboratory building
A new four-floor building will be constructed at the
place of existing small bulding which today hosts
the labs for Chemistry and Biology.
The basement of the new building is dedicated to
Physics, next is Biology, and the third floor will be
occupied with laboratory for Chemistry. The top
floor, just under the roof, will host a small Planetarium and multi-functional exhibition hall together
with a elongated terrace with a view of the entire
Petnica campus.
Each lab has been carefully designed in order to
fulfill its specific requirements. Such is the case, for
example, with the Physics lab which will serve as
separate lab for Optics with minimal vibration and
no windows. There will aslo be a small acoustically
insulated silent room for the Acoustics lab. An important part of the Biology lab is the facility for Microbiology with specific air pressure requirements
to protect experiments from aerial contamination.
There are also similar specific requirements for the
chemical storage room, gas pipes, ventilation over
working benches, fume hood positioning, requirements for surfaces and furniture, etc. This is without going into details about air-conditioning,
heating, the power network, waste disposal...
Južna fasada laboratorijske zgrade (sa puta)
Pažljivi izbor opreme laboratorija i kabineta težio
je da se različiti nivoi rada u Stanici pokriju kvalitetnom opremom. To znači i uvodne vežbe i ogledi
za osnovce, i kursevi namenjeni obuci novih polaznika, i složenije eksperimentalne vežbe, pa sve
do opreme koja podržava samostalne ili timske
istraživačke projekte petničkih polaznika ali i studenata. Pošto se opreme realizuje putem tendera,
bez mogućnosti direktnog izbora modela, još nismo
sigurni koliko ćemo uspeti da ove želje i ostvarimo
i to ćemo saznati upravo u 2011. godini.
The various requirements were a huge source of
problems for architects, keeping in mind that since
the end of eighties, no modern educational lab in
Serbia had been designed and constructed.
Each laboratory emphasizes safety and is designed to serve various types of activities – from
group experiments and demonstrations, up to individual and team student science projects, and from
hosting school teachers to (rowdy) groups of elementary-school pupils.
Equipment
Different levels, structure and profils of educational
activities in Petnica need specific and carefully selected equipment. Dozens of our scientific associates have been involved in making lists of equipment
– from important complex (and expensive) core instruments up to appropriate
plastic pipette tips and entomological pins.
The scheme on the left illustrates the model of efficient
usage of the core instruments
that must serve various programs and activities.
Comparing to the professional
R&D labs, modern instrumentation in the Petnica Center
must fulfill one specific function more – it can attract ambitious and highly motivated
students and (psychologically)
compense poor school laboratories and lack of scientific institutions in provincial towns.
Sophisticated up-to-date instruments can encourage students to handle more demanding problems, which is essential for upper levels of gifted
education in science and technology.
91
Petnica
26
2010
petnica 3.0
REKONSTRUKCIJA
STARIH OBJEKATA
Ulaz u Restoran iz centralnog dvorišta
Tri preostale zgrade u sadašnjem kompleksu Istraživačke stanice doživeće veću ili manju rekonstrukciju.
Najveće promene pretrpeće Restoran koji će biti demontiran i ponovo “sklopljen”, sada sa znatno većom
korisnom površinom i restoranskog i kuhinjskog dela
kako bi mogao prihvatiti značajno povećanje broja
gladnih korisnika.
Sadašnja dugačka niska zgrada u kojoj su bile sobe
za smeštaj neće značajnije promeniti spoljni izgled
ali će doživeti unutrašnju revitalizaciju. Gornji deo,
sadašnji smeštaj polaznika, pretvara se u komformu
naučnu biblioteku sa nekoliko razdvojenih čitaonica.
Donji deo biće rekonstrusan u kancelarije za potrebe
administracije.
Objekat nastavnog centra će takođe više biti promenjen iznutra nego spolja. Sadašnja Biblioteka će biti
ispražnjena i pretvorena u prostranu salu za predavanja
sa oko 100-150 mesta. Sadašnja Velika učionica levo
od glavnog hola biće izdeljena na nekoliko kancelarija
za administraciju, dok će učionice u desnom krilu zadržati svoje funkcije. Svi podrumski prostori postaju
kabineti i laboratorije prvenstveno za inicijalnu obuku
novih polaznika i rad sa osnovcima.
NOVA OPSERVATORIJA
Projektanti su dosta pažnje posvetili očuvanju
prijatnog ambijenta dvorišta Stanice u različitim
periodima dana. Da li će to uspeti, videćemo.
Ipak, par toliko omiljenih pečuraka će biti sačuvano i locirano u ispod amfiteatra u produžetku
Restorana.
92
Petnica
26
2010
U planu je da se nova astronomska opservatorija
izgradi na brdu južno od objekata Stanice. Predviđeno
je da motorizovana kupola bude prečnika oko 5 metara.
Unutra bi se nalazio dosta kvalitetniji optički teleskop
sa pratećim instrumentima. Ukoliko se poslovi budu
odvijali po planu, nova opservatorija bi mogla da bude
otvorena već tokom leta 2011. godine.
[ Petnica Center 3.0 ]
expansion projects
SALE, UČIONICE, IZLOŽBE
Refurbishing
Za izvođenje različitih oblika nastave, vežbe, rad
u grupama, konsultacije i sl., novi prostor Stanice
raspolagaće sa oko 15 sala i učionica različite
veličine i namene sa ukupno oko 520 mesta.
Four existing building will be refurbished and
changed.
The most visible changing will happen in the
Restaurant bulding. Almost all upper level of existing restaurant will be demolished. It will be replaced by a modernly equipped and more
spacious restaurant bulding. The restaurant capacity will double making it ready to host about
160 people at the same time and even more by
using semi-opened terrace.
Sadašnja upravna zgrada pretvara se u izložbeni
paviljon sa stalnom postavkom o radu i razvoju
Stanice. Pored toga, predviđeno je još desetak
mesta (uglavnom holovi) gde će biti moguće postavljati promenljive izložbe umetničkih ili naučnih
sadržaja.
The old dormitory will loose its narrow rooms and
be transformed into the new library and teacher
resource center. Part of this building will be used
by some administration offices.
The building which now hosts lecture rooms will
keep its function, but a small part of it will be
changed into offices for administration. The basement will keep several labs for elementary training in measuring techniques.
The existing administration bulding will become a
small museum of the Petnica Center – this will redirect some school visits from interfering with regular activities in laboratories and classrooms if
they are interested to see the Petnica Center’s
history, general teaching methods, and the overall structure of programs.
New observatory
ATRAKTIVAN PROSTOR
Planirani radovi na izgradnji i rekonstrukciji Istraživačke stanice učiniće ovu organizaciju i po
svojim tehničkim uslovima vodećim centrom za
rad sa mladim talentima u nauci u čitavoj Evropi,
a verovatno i van njenih granica. Za očekivati je
da dođe do naglog povećanja interesovanja za
različite međunarodne programe koji bi se mogli
organizovati u Petnici.
Štaviše, izuzetno atraktivan prostor obnovljene
Stanice omogućiće organizovanje niza programa
komercijalne prirode, dakle aktivnosti koje bi
mogle da obezbede određene prihode Stanici i
učine je manje zavisnom od državnog budžeta.
Stanica, tako, postaje izvanredan prostor za organizaciju naučnih i stručnih skupova sa do 100-130
učesnika. Takođe, razmišlja se i o programima
specijalizovane obuke profesionalaca (kursevi i
trening) u raznim oblastima. Prednost Stanice je
relativna izolovanost, nevelika udaljenost od Beograda, Novog Sada, Kragujevca..., zatvorenost
ugostiteljskih sadržaja za nepozvane, odlična
tehnička opremljenost (biblioteka, sale, računari,
AV oprema i sl.)
Odakle su do sada bili
učesnici petničkih
međunarodnih kampova
It is expected that relatively soon (maybe even in
2011) the new astronomical observatory will be
constructed on the top of the small nearby hill.
The existing small observatory dome located at
the very center of existing courtyard will be exposed with too much light to be functional.
Classrooms
There will be about 15 classrooms, meeting
rooms, and lecture rooms of various size and
functions with 520 seats in total. It is important
keeping in mind very complex structure of activities of the Petnica Center. It enables the Petnica
Center to host up to ten parallel groups and programs at the same time.
ZEMLJIŠTE – TEŠKA TEMA
Zemljište Stanice je u vlasništvu države, pa je i
svako razmišljanje o proširenju uslovljeno dobrom
voljom i efikasnišću države, u ovom slučaju lokalne
samouprave, tj. Grada Valjeva, da se ovim problemom ozbiljno pozabavi. Kako je u Srbiji XIX veka
suludo očekivati da vlasnici susednih placeva
poklone svoju imovinu jednoj društveno korisnoj,
uglednoj i neprofitnoj organizaciji, postoji opravdana bojazan da će ovaj problem bitno ograničiti
dalji razvoj Stanice.
93
Petnica
26
2010
petnica 3.0
šta škole dobijaju
od nove stanice
Veći broj učenika i osnovnih i srednjih škola moći
će da se uključi u različite programe u Petnici
Značajno će porasti mogućnost organizovane
posete i celodnevni rad školskih naučnih sekcija u
modernim kabinetima i laboratorijama u Petnici
Znatno više raznovrsnih programa stručnog
usavršavanja nastavnika i saradnika u školama
različitog profila
Veća mogućnost direktne stručne podrške
petničkog Resursnog centra
Konačno uslovi i za prave naučne ekskurzije u
Petnicu
Podrška naprednim i zahtevnim projektima
učenika u vannastavnim aktivnostima
Slobodan i neograničen uvid u obrazovna
dostignuća razvijenih zemalja
94
Petnica
26
2010
1
2
3
4
5
6
7
Sadašnji vrlo skroman kapacitet Letnje naučne škole za
osnovce bi se najmanje utrostručio.
Trenutna mogućnost za uključivanje srednjoškolaca u
godišnji ciklus seminara i kampova je oko 800 učenika.
Planira se da ovaj broj postepeno naraste na oko 1,500.
Mogućnost da se uz pomoć saradnika Stanice izvedu
zanimljivi ogledi, demonstracije i samostalne aktivnosti
učenika na savremenim instrumentima i učilima uz korišćenje drugih tehničkih servisa u Istraživačkoj stanici.
Udoban smeštaj, moderan restoran, odlično opremljena
biblioteka sa specijalizovanim Resursnim centrom za
nastavnike, moderne laboratorije i kabineti i pažljivo izabrane teme – sve će to omogućiti da se u Petnici
izvode najkvalitetniji programi obuke iz oblasti gde postoji izrazita potreba.
Velika kolekcija elektronskih i štampanih publikacija, tekstova, ilustracija, video materijala i sl. – sve će to moći
da se lakše i brže stavi na korišćenje zainteresovanim
kolegama u školama.
Celodnevne ekskurzije za učenike svih uzrasta – od
predškolaca do srednjoškolaca sa zanimljivim programom eksperimenata, demonstracija, predavanja, obilaska niza izložbenih sadržaja uključujući mineraloške,
petrološke, biološke i arheološke kolekcije itd.
Nastavnici čiji učenici rade na projektima istraživačkog,
naučnog, ekološkog i sličnog tipa a koji, u određenom
momentu, prevazilaze tehničke mogućnosti (oprema, literatura) škole i lokalne sredine, moći će da se obrate Istraživačkoj stanici za pomoć.
Resursni centar Istraživačke stanice ostvaruje uvid u
zanimljive i vredne ideje i iskustva drugih zemalja. Bez
ikakvih ideoloških, političkih ili makar samo uskogrudih
barijera, kolege iz škola moći će da vide kako i šta to
rade njihove kolege širom sveta.
A statement of Božidar Djelić,
Deputy Prime Minister of European Integration and
Minister of Science and Technological Development
Serbia recognises the importance
of young researchers
For its 30th anniversary, the Petnica Science Center will receive
an unusual birthday present from the Ministry of Science and
Technological Development: a new modern research complex.
Recognising the educational value of the Petnica Science Center
and its role in developing generations of new scientists, the Ministry has included the reconstruction and modernization of the
Center in the Serbian R&D Infrastructure Investment Initiative. For
the realization of this initiative a 200 million EUR financial agreement has been signed with the European Investment Bank and additional funds have been secured.
The total value of the new complex in Petnica is 7.6 million EUR
out of which 5.4 million EUR will be invested in a new dormitory
and research facility, as well as reconstruction of existing buildings
including a new library and extensions to the dining hall. The remaining 2.3 million EUR will be spent on research equipment. Construction which will start in the spring of 2011 and is scheduled to
be completed in the spring of 2012.
The Petnica Science Center has been home to over 50,000 students so far and has created a network of over 1500 researchers
who participate in its programs. Modern equipment and new facilities will help Petnica attract even more researchers, students and
teachersand will improve the quality of research conducted in Petnica. This investment can even provide a basis for Petnica’s collaboration with the private sector and industry in providing services
and conducting research and measurements. We expect from the
Petnica Science Center to take full advantage of its’ new capacities
and to continue being the leading institution for the development
of young researchers in Serbia and beyond.
[ Petnica Center 3.0 ]
expansion projects
benefits for schools
What Serbian (and regional!) schools can expect
to be the most important benefits from the Petnica Center after expansion and reconstruction?
1. Many more students in age group 13-19 (grade
7-12) will attend a wide spectrum of training programes, courses and camps in the Petnica Center. The actual number of about 50 elementaryschool students will triple, and 800 secondaryschool students (2010) will increase up to 1,500.
2. Many more schools will be able to organize allday activities in the Petnica Center for school science clubs and extracurricular activity groups.
Such visits of up to 40 students in each group,
will be able to enjoy in rich activities such as
guided tours, interesting lectures, hands-on experiments and lab work in a number of school
subjects or in some more areas of science and
technology.
3. More teacher training courses. Existing threeday teacher training programs will upgrade
thanks to better boarding conditions (more comfortable rooms, new restaurant) and modern lecture rooms, laboratories, equipment, computers,
library and free access to specific resources for
school teachers.
4. Existing Teachers’ Resource Center will also
expand its services. Not just during training
courses, but through short visits, teachers will be
able to find plenty of up-to-date teaching material
from all abroad.
5. Petnica Center will be ready to host single day
school excursions (class trips, teachers group
visits) with up to 200 people in a group. Combination of open space activities with lectures and
practical demonstrations will fulfill the problem of
design activities for specific age groups keeping
in mind that in country there are no single modern science center or science museum (one is
expected to be opened soon).
6. Petnica Center will be ready to support various
profiles of students science projects (individual or
team projects) which exceed school abilities in
equipment, specialized teacher experience, or
technical resources in small local communities.
7. Free and unlimited access to resources and
material which illustrates or explains top international educational experiences, methods, curricula and ideas n
95
Petnica
26
2010
B. Savić
da li ste se možda odlučili da
postanete sponzor Petnice?*
* ili imate nešto naizgled pametnije i korisnije u planu...
Aktivnosti Istraživačke stanice Petnica u 2010. godini uspešno su izvedene zahvaljujući podršci i konkretnoj pomoći mnogih organizacija i partnera. Ovde naročito ističemo
podršku Ministarstva nauke Srbije, kao i Ministarstva za omladinu i sport i Ministarstva
prosvete. Kroz konkretne projekte rad Stanice je pomogao i Fond za otvoreno društvo.
Hvala Naftnoj industriji Srbije čije je novo rukovodstvo izuzetno brzo prepoznalo
kvalitete Petnice i pomoglo u momentu kada nam je pomoć bila najpotrebnija. Bez njihove kontinuirane podrške ne bismo uspeli da iznesemo širok spektar aktivnosti u 2010.
Hvala kompaniji “Telenor” koja već nekoliko godina stabilno i uporno pomaže rad Stanice.
Hvala članovima Fonda Petnica. Veliko hvala svima za dobru volju, mudrost, razumevanje,
dalekovidost i efikasnost!
Zahvalnost dugujemo i brojnim stručnim saradnicima i njihovim institutima i fakultetima, nastavnicima i naučnim radnicima, kao i studentima – bivšim polaznicima. Svi oni
su odvojili svoje dragoceno vreme za ozbiljne pripreme i vrhunsku realizaciju kvalitetnih
obrazovnih aktivnosti, a sve u želji da pomognu mladima koji u uslovima složenog okrženja
i dalje neguju ljubav prema nauci, znanju i stvaralaštvu suprotstavljajući se neznanju, beznađu, primitivizmu i gluposti.
Hvala i mladim polaznicima i njihovim nastavnicima i roditeljima na velikom poverenju.
ВЛАДА РЕПУБЛИКЕ
СРБИЈЕ
МИНИСТАРСТВО ЗА НАУКУ И
ТЕХНОЛОШКИ РАЗВОЈ
МИНИСТАРСТВО ЗА ОМЛАДИНУ
И СПОРТ
МИНИСТАРСТВО ПРОСВЕТЕ
FOND ZA OTVORENO DRUŠTVO SRBIJA
Godišnjak Istraživačke stanice Petnica
V. Pecikoza
Uroš Delić
Nataša Marković
Đorđe Vučković
Nataša Marković