Translasyon at Interpretasyon Bilang Anyo ng Elaborasyon: Isang Panimulang Pag-aaral sa Wikang Filipino ni: Wilfreda P. Jorge – Legaspi Departamento ng Filipino at Panitikan ng Pilipinas Kolehiyo ng Arte at Literatura Unibersidad ng Pilipinas, Diliman Ferdinand de Saussure “Time changes all things. There is no reason why language should escape this universal law.” HAUGEN FORM SOCIETY LANGUAGE selection FUNCTION acceptance codification elaboration MGA TANONG: • Ano ang nagagawa ng translasyon o pagsasalin at interpretasyon o pagpapakahulugan sa proseso ng elaborasyon? • Paano nakatutulong ang elaborasyon sa larangan ng translasyon at interpretasyon, vice versa ang translasyon at interpretasyoin sa elaborasyon? • Ano ang kaugnayan o mahalagang papel na ginagampanan ng translasyon at interpretasyon sa proseso ng elaborasyon ng wikang Filipino? BALANGKAS NG PAPEL 1. Paglilinaw ng Ilang Mahalagang Termino 2. Batayang Ideyolohikal: Process of Theological Rerooting by Jose de Mesa 3. Qualitative na Pagkakaiba ng Translasyon at Interpretasyon 4. Translasyon, Interpretasyon, at Elaborasyon: Isang Pagtatagpo 5. Ilang Tala at Obserbasyon sa Elaborasyon: Tuon sa Translasyon at Interpretasyon ng Ilang Piling Termino sa Biblia MAHAHALAGANG TERMINO AT KONSEPTO TRANSLASYON / PAGSASALIN: proseso ng paglilipat o pagpapalit ng tekstwal na materyal ng pinagmulang wika sa katumbas na tekstwal na materyal sa target na wika (Catford:1965). INTERPRETASYON / PAGPAPAKAHULUGAN: proseso ng pagbibigay ng katumbas na kahulugan ng salita mula sa isang sors na wika tungo sa target na wika, na isinasaalang-alang ang katutubo o indigenous term sa target na wika. ELABORASYON / PAGPAPALAWAK: proseso ng pagpapayaman ng leksikon o bokabularyo ng isang wika sa pamamagitan ng iba’t ibang estratehiyang pangwika, gaya ng: borrowing, coining, translating, interpreting, extension of meaning of a native term, at iba pa WIKANG FILIPINO: ang pambansang lingua franca at opisyal na wika sa kapuluan ng Pilipinas na nasa yugto nang patuloy na modernisasyon at pagpapayaman. INTELEKTWALISASYON: isang kontrobersyal na teorya o konsepto na tumutukoy sa isang yugto ng language planning and development na maglalagay sa wika sa antas na intelektwalisado dahil nagagamit ito sa lahat ng lebel at controlling domains gaya ng: edukasyon, gobyerno, batas, business, publikasyon, at media (Sibayan,1988:8) The Process of Theological Re-rooting (Jose De Mesa, 1987) TRANSLATION Culture as Target GOSPEL MESSAGE GOSPEL MESSAGE CULTURE CULTURE INTERPRETATION Culture as Source TRANSLATION salvation = kaligtasan* (*pinakamalapit at komon na panumbas mula sa wikang Ingles) INTERPRETATION salvation = ginhawa# (#higit na malapit at nagtataglay ito nang mas malawak na kahulugang katulad sa wikang Greek) • Ang salitang ginhawa sa Greek ayon kay De Mesa ay naghahayag ng mga kahulugang: “ease of life, relief from difficulty, consolation received, freedom from want, and something more than earthly blessings” Para kay De Mesa, “If salvation is the reality of total well-being in God, then salvation is ginhawa, rather than kaligtasan.” Isa pang halimbawa mula sa: “Rethinking the Faith with Indegenous Categories” METANOIA – nakapokus sa nous o isip CONVERSION – nagbibigay empasis sa pagbabago ng direksyon PAGBABALIK-LOOB – naghahayag ng katulad na realidad subalit higit na nagbibigay-diin sa pagbalik sa pinakatunay na sarili o “return to the most authentic self” Ayon kay Bautista (1988) TRANSLASYON – gumagamit ng word formation o maugnayin method (Del Rosario) at decision procedure approach (Otanes at Santiago) INTERPRETASYON – gumagamit ng disciplinedriven approach (Enriquez at De Mesa) Qualitative na Pagkakaiba ng Translasyon at Interpretasyon TRANSLASYON – para sa elaborasyon ng salita sa culture-neutral na disiplina gaya ng physical at biological sciences. INTERPRETASYON – para sa elaborasyon ng salita sa culture-loaded na disiplina gaya ng humanities at social sciences. Ang Proseso ng Elaborasyon ng Wikang Filipino sa Wika ng Biblia • TRANSLATION of Word =Equivalent Term= (English Based) LANGUAGE OF THE Language of the Bible BIBLE Greek/ English • ELABORATION INTERPRETATION of Meaning =Indigenous Concept= (Filipino-Based) CULTURE Greek/ English/ Filipino 9 na Piling salita mula sa Galatians 5:22-23 (Bunga ng Espiritu) • • • • • • • • • Love Joy Peace Patience Kindness Goodness Faithfulness Gentleness Self-control 4 na Salin ng Biblia • • • • Magandang Balita, 1973 Ang Biblia, 1982 Ang Bagong Magandang Balita, 2005 Filipino Standard Version, 2009 4 na Kilalang Diksyunaryong Ingles-Filipino: 1. 2. 3. 4. James Leo English Dictionary, 1977 Constantino Dictionary, 1999 Vicassan Dictionary, 2001 UP- Diksyunaryong Filipino, 2010 Apendiks 1: Table ng Salin sa 4 na Dictionary NIV English Word (Galatians 5:22-23) 1. love 2. joy 3. peace Fr. Leo English Dictionary Vicassan EnglishPilipino Dictionary Constantino English-Fil Dictionary UP Diksyunaryong Filipino pagmamahal, pagibig, paggiliw, pagsinta, pag-irog pag-ibig, pag-ibig, pagmamahal, pagmamahal, pag-irog, pagsinta paggiliw, pagsinta pag-ibig tuwa, pagkatuwa, katuwaan, galak, pagkagalak, kagalakan kapayapaan, katahimikan, katiwasayan, kapanatagan saya, kasayahan, tuwa, katuwaan, galak, kagalakan kaligayahan saya kapayapaan, katahimikan, katiwasayan, kapanatagan kayapaan, katahimikan, pagkakasundo, pagkakaisa kapayapaan, katahimikan kapayapaan NIV English Word (Galatians 5:22-23) Fr. Leo English Dictionary Vicassan EnglishPilipino Dictionary Constantino English-Fil Dictionary UP Diksyunaryong Filipino 4. patience pagtitiis, pasensya, paumanhin, pagtitiyaga, katiyagaan tiyaga, pagtitiyaga, katiyagaan, pasensya, paumanhin tyaga, pasensya, pagtitiis pasensya 5. kindness kabaitan, kagandahangloob, kabutihan kabaitan,kabutihan, pagtulong,mabuting pakikitungo, kagandahan/ kabutihang-loob (kind) mabait, mey magandang luob/kaloob an (kind) mabuti 6. goodness kabutihan, kagalingan kabutihan, kabaitan,kahusayan, kagalingan kabaitan, kabutihan kabutihan NIV English Word (Galatians 5:22-23) Fr. Leo English Vicassan EnglishDictionary Pilipino Dictionary Constantino English-Fil Dictionary UP Diksyunaryong Filipino 7. faithfulness katapatan, katapatan, pagkamatapat pagkamatapat, lubos na pananampalataya (loyalty) katapatan tapat, katapatan 8. gentleness hinahon, kahinahunan, kahinayan hinahon, kahinahunan, kabaitan (gentle) maamo, mabini, mayumi -------------------- 9. self-control pagpipigil sa sarili, pagtitimpi pagpipigil sa sarili, kontrol sa pagtitimpi sarili, pagpipigil, pagtitimpi kakayahang pigilin ang panlabas na pagtugon, saloobin, at iba pa Apendiks 2: Table ng Salin sa 4 na Biblia NIV English (Galatians 5:22-23) Magandang Ang Biblia Balita 1982 BIBLIA - 1973 Ang Bagong Magandang Balita, 2005 Ang Bagong Tipan FSV, 2009 1. love pag-ibig pag-ibig pag-ibig pag-ibig 2. joy kagalakan katuwaan kagalakan kagalakan 3. peace kapayapaan kapayapaan kapayapaan kapayapaan 4. patience katiyagaan pagpapahinuhod katiyagaan pagtitiyaga 5. kindness kabaitan kagandahangloob Kabaitan kagandahangloob 6. goodness kabutihan kabutihan kabutihan kabutihan 7. faithfulness katapatan pagtatapat katapatan katapatan 8. gentleness kahinahunan kaamuan kahinahunan kaamuan 9. self-control pagpipigil sa sarili pagpipigil pagpipigil sa sarili pagpipigil sa sarili Apendiks 3: Table ng Salin sa Greek Words English Word Transliteration in Greek 1. LOVE agape (ag-ah-pay) love, goodwill, from: benevolence, agapao=goodwill esteem, plur, lovefeasts, affection love which centers in moral preference; in Ancient Greek focuses on preference/to prefer; in NT typically refers to DIVINE LOVE=what God prefers chara (khar-ah’) joy, delight, cognate: gladness, xara=joy/xairo=rej a source of joy oice from: xar=extend favor the awareness (of God’s) grace, favor, joy (grace recognized); joy/rejoice because of grace, condition/state to attain blessedness at the right hand of God eirene (i-ray-nay) from: eiro=to join, tie together into a whole wholeness when all essential parts are joined together (God’s gift of wholeness); a state of national tranquility, peace between individuals, harmony, concord, security, safety, prosperity, felicity 2. JOY 3. PEACE Short Definition one, peace, quietness, rest, peace of mind, undisturbed Word Meaning / Studies English Word Transliteration in Greek Short Definition Word Meaning / Studies 4. PATIENCE makrothumia (mak-roth-oomee-ah) from: makros=long and thymos=passion ) patience, long suffering, forbearance, endurance, constancy, steadfastness, perseverance waiting sufficient time before expressing anger; embraces steadfastness and staying power/long tempered; perseverance especially shown in bearing troubles and ills; slowness in avenging or retaliating wrongs, self restraint 5. KINDNESS charis (khar-ece) grace, kindness, cognate: favor, gratitude, xaris=favor thanks, gift, credit disposed to, inclined, favorable towards 6. GOODNESS chrestotes (khray-stot-ace) from: xrestos=useful, profitable goodness, uprightness, excellence, kindness, gentleness, moral goodness, integrity, benignity leaning towards to share benefit; grace is preeminently used of the Lord’s freely extended to give Himself away to people; sometimes rendered “thanks, favor, grace” useable or well fit for use (for what is really needed); kindness that is also serviceable; goodness which meets the need and avoids human harshness/cruelty English Word Transliteration in Greek Short Definition Word Meaning / Studies 7. FAITHFULNESS pistis (pis-tis) from: peitho = persuade faith, faithfulness, belief, trust, confidence, fidelity be persuaded; come to trust; faith is always a gift from God and never something that can be produced by people; God’s divine persuasion; in secular antiquity referred to a guarantee/warranty; faith given to the redeemed 8. GENTLENESS prautes (prah-oo-tace) from: pra=emphasizing the divine origin of meekness gentleness, mildness, meekness, humility, “gentle force” expresses power with reserve and gentleness; for believers meekness begins with the lord’s inspiration and finishes by His direction and empowerment; it is divinely balanced virtue that can only operate through faith 9. SELF-CONTROL egkrateia (eng=krat-i-ah) from: en = in the sphere of and kratos = dominion, mastery self mastery, self control, self restraint, continence, self discipline, prudence dominion within, self controlproceeding out from within oneself, but not by oneself; for believer self/spirit control can only be accomplished by the Lord; temperentia (the virtue of one who masters his desires and passions especially sensual appetites Mungkahing Elaborasyon ng mga Salita sa Paraang Interpretasyon 1. love 2. joy = = 3. peace = 4. patience = 5. 6. 7. 8. kindness goodness faithfulness gentleness = = = = 9. self control = dakilang pag-ibig (divine love) ligayang panloob (exceeding joy because of grace and favor) kapanatagan (God’s gift of wholeness because of harmony, security, safety, and prosperity) katatagan ng loob (steadfastness in times of anger; long tempered; perseverance in bearing troubles, ills, wrongs) kagandahang-loob (sharing benefit, grace) mabuting kalooban (integrity, uprightness, usable) tapat na tiwala (trust as a gift from God) kababaang-loob/mababang-loob (meekness; humility, gentle force) pansariling disiplina (discipline within oneself) Sabi ni De Mesa (1988:22) “…..words are not just equivalents from one culture to another. They are interpretations of reality. And interpretations are our access to reality, not simply formal designations of it.” “…every language has its own genius, its own distinctiveness, its own special character. It has its own grammatical patterns, its own peculiar idiom, its own areas of vocabulary strength and its own weakness and limitation.” (Jose De Mesa) “Dependence on English and translation of it into the vernacular hinders the rethinking of the Christian faith in a new cultural situation.” ***JOSE DE MESA KONGKLUSYON Higit na makatutulong ang interpretasyong nagmumula sa wikang Filipino. Sa paraang ito, makalilikha ng wikang tunay na nauunawaan, nagagamit, makabuluhan, at sumasalamin sa kapaligiran at karanasan ng mga taong namumuhay at inaabot sa kulturang kanilang kinamulatan. KONGKLUSYON Ang pagpapalawak, pagpapayaman at modernisasyon ng wikang Filipino na nagmumula sa sariling kultura nito ay nangangailangan ng muling pag-iisip o “rethinking” at muling pag-uugat o “re-rooting upang matamo ang tunay na elaborasyong hinihingi ng kasalukuyang panahon. Maraming salamat po. Daghang Salamat. Thank you very much.