กฎอนามัยระหว่ างประเทศ ปี 2548 (IHR , 2005) และ
ความเชื่อมโยงกับเครือข่ ายความปลอดภัยอาหาร
(INFOSAN) ในภาวะฉุกเฉิน
แพทย์หญิงวราลักษณ์ ตังคณะกุล
แพทย์ผเู ้ ชี่ยวชาญด้านโรคติดต่อทางอาหารและน้ า และ
ที่ปรึ กษาด่านควบคุมโรคติดต่อระหว่างประเทศ ท่าอากาศยานสุ วรรณภูมิ
สานักโรคติดต่อทัว่ ไป กรมควบคุมโรค
E.mail: hapdocw@gmail.com
เนือ้ หาที่สาคัญ
1.
2.
3.
สมรรถนะของประเทศ ตามกฎอนามัยระหว่ าง
ประเทศ ปี 2548 เมือ่ มีภาวะฉุกเฉินด้ าน
สาธารณสุ ข
ความเชื่อมโยงระหว่ าง INFOSAN และ IHR
ตัวอย่ างกรณีฉุกเฉิน E.coli O104: H4
2
IHR (2005) – Basic Functions
National Core
Capacity
IHR (2005)
Alert, Preparedness,
and Response
Operations
กฎอนามัยระหว่ างประเทศ ปี ๒๕๔๘ (IHR 2005) คืออะไร?


คือ ข้อตกลงที่มีสถานะเป็ นกฎหมายระหว่างประเทศ และได้รับการรับรองใน
ที่ประชุมสมัชชาอนามัยโลกครั้งที่ ๕๘ เมื่อเดือนพฤษภาคม ๒๕๔๘ ซึ่งใน
ประเทศไทย IHR (2005) มีผลบังคับใช้ต้ งั แต่วนั ที่ ๑๕มิถุนายน ๒๕๕๐
IHR ประกอบด้วย ๖๖ มาตรา กับ ๙ ผนวก โดย มาตราที่ SRRT ต้องทราบ คือ
มาตรา ๖ เกี่ยวกับการรายงาน มาตรา ๑๒ เกี่ยวกับคาจากัดความ และการระบุ
ว่าเหตุการณ์เป็ น ภาวะฉุกเฉิ นทางสาธารณสุ ขระหว่างประเทศ (Public Health
Emergency of International Concern/ PHEIC)

มาตราที่ ๑๕- ๔๑ เกี่ยวข้องกับการดาเนินงานของช่องทางเข้าออกประเทศ
โดยตรง โดยเฉพาะมาตรา ๒๒ บทบาทเจ้าหน้าที่ผมู้ ีอานาจ ที่เจ้าพนักงาน
สาธารณสุ ขประจาด่าน ต้องทาความเข้าใจสาหรับการใช้กฎอนามัยฯ ร่ วมกับ
พระราชบัญญัติโรคติดต่อมาตรา ๑๓, ๑๔ และ ๑๕ ในการดาเนินมาตรการ
สาธารณสุ ขที่ช่องทางเข้าออกประเทศ
National Core Capacity Requirements : Annex 1
8 Core Capacities
การเฝ้ าระวัง ตรวจจับ
Potential hazards
•Legislation and Policy
ตอบโต้ ภาวะฉุกเฉิน
•
Infectious
•Coordination
ทางสาธารณสุ ขที่มีผล
•Zoonosis
แพร่ ระบาดระหว่าง
•Surveillance
ประเทศ
•
Food
safety
•Response
(Events) ที่
ช่อง
•
Chemical
•Preparedness
ทางเข้าออกประเทศ
•
Radio nuclear
•Risk Communications
(Points of Entry)
•Human Resources
•Laboratory
กฎอนามัยระหว่ างประเทศ/IHR (2005): 4
เนือ้ หาใน International Health regulations (2005)
10 Parts, 66 Articles, 9 Annexes, 2 Appendixes
PART I
DEFINITIONS, PURPOSE AND SCOPE, PRINCIPLES AND RESPONSIBLE AUTHORITIES
PART II
INFORMATION AND PUBLIC HEALTH RESPONSE
PART III
RECOMMENDATIONS
PART IV
POINTS OF ENTRY
PART V
PUBLIC HEALTH MEASURES
Chapter I
General provisions
Chapter II
Special provisions fro conveyances and conveyance operators
Chapter III
Special provisions for travellers
Chapter IV
Special provisions for goods, containers and container loading areas
PART VI
HEALTH DOCUMENTS
PART VII
CHARGES
PART VIII
GENERAL PROVISION
PART IX
THE ROSTER OF EXPERTS, THE EMERGENCY COMMITTEE AND THE REVIEW COMMITTEE
Chapter I
The IHR Roster of Experts
Chapter II
The Emergency Committee
Chapter II
The Review Committee
PART X
FINAL PROVISIONS
Annex
10 Parts,
66 Articles,
9 Annexes
2 Appendixes
(ภาคผนวก) เป็ นกฎอนามัย แต่ appendixes (เอกสารแนบท้ าย) ไม่เป็ นส่วนหนึ่งของกฎอนามัย
อะไร คือ เจตนารมน์ ของกฎอนามัยฯ?
IHR (2005) เป็ นข้อตกลงที่มีเจตนารมณ์เพื่อป้ องกันควบคุมโรค ภัย
สุ ขภาพ และ ภาวะฉุกเฉิ นทางด้านสาธารณสุ ข (Public Health Emergency
of International Concern – PHEIC) โดยให้มีผลกระทบต่อการเดินทาง
และการค้าขายระหว่างประเทศให้นอ้ ยที่สุด
 ด้วยเหตุน้ ี IHR 2005 จึงเน้นการตรวจจับการระบาดของโรคหรื อภัย
คุกคามด้านสาธารณสุ ขตั้งแต่ระดับชุมชน วางมาตรการป้ องกันควบคุม
และลดผลกระทบต่อการเดินทาง/ขนส่ งระหว่างประเทศ รวมทั้งโรคที่ตอ้ ง
แจ้งองค์การอนามัยโลก (World Health Organization/WHO) ภายใน ๒๔
ชัว่ โมงรวมทั้งโรคติดต่ออื่นๆ ที่อาจระบาดข้ามประเทศ รวมทั้งเหตุการณ์
ฉุ กเฉิ นจากสารเคมี และ สารกัมมันตรังสี ดว้ ย

Definition (Art 1): Public Health Emergency of
International Concern (Article 12)
ภาวะฉุกเฉินด้ านสาธารณสุ ขระหว่ างประเทศ หมายถึง เหตุการณ์ดา้ น
สาธารณสุ ขที่พิจารณาแล้วว่ามีความสาคัญอย่างยิง่ ที่กาหนดไว้ในกฎอนามัยฯ นี้
๑) ก่อให้เกิดความเสี่ ยงต่อประเทศอื่น ๆ จากโรคที่แพร่ ระบาดระหว่างประเทศ
๒) ต้องอาศัยความร่ วมมือระหว่างประเทศในการจัดการ
public health emergency of international concern means an extraordinary
event which is determined, as provided in these Regulations:
 (i) to constitute a public health risk to other States through the international
spread of disease and
 (ii) to potentially require a coordinated international response;
แหล่งข้อมูล: กฎอนามัยระหว่างประเทศ พ.ศ. ๒๕๔๘ หน้า ๑๕, ๑๖
IHR Decision instrument (Annex 2)
1 ราย: -ไข้ทรพิษ,
โปลิโอ หรื อ
(wild type), ไข้หวัดใหญ่ในคน
สายพันธุ์ใหม่, ซาร์ส
โรคไม่ ทราบสาเหตุที่ไม่เข้ากับกลุ่ม
ซ้ายหรื อกลุ่มขวา มีแนวโน้ม
ระบาดข้ามประเทศ
มี แนวโน้ มแพร่ ระบาด
หรื อ
:-อหิวาต์, กาฬโรคปอด, ไข้เหลือง,
ไข้เลือดออกจากไวรัส (อีโบลา,ลัสสา
,มาร์เบิร์ก,เวสท์ไนล์,เดงกี่,ลิฟท์วลั ลีย)์ ,
ไข้กาฬหลังแอ่น
ปัญหาสาธารณสุ ขรุ นแรง?
รุ นแรง
ไม่ รุนแรง
ไม่ คาดฝันหรือผิดปกติ
ไม่ คาดฝันหรือผิดปกติ
ใช่
ใช่
ไม่ ใช่
มีความเสี่ ยงแพร่ ระบาดข้ ามประเทศ
มีความเสี่ ยงแพร่ ระบาดข้ ามประเทศ
มี
ไม่ ใช่
มี
ไม่ มี
ไม่ มี
มีผลกระทบกับการเดินทาง/ การค้ าระหว่างประเทศ
มี
ต้ องแจ้ งองค์ การ
อนามัยโลกตาม IHR
ไม่ มี
ไม่ ต้องแจ้ งความแต่ ประเมินจนได้ ข้อมูล
เพียงพอ
Art. 12 DETERMINE PHEIC : Question 1
1.



เหตุการณ์ ทเี่ กิดขึน้ มีผลกระทบต่ อการสาธารณสุ ขทีร่ ุนแรง
หรือไม่ ?
มีจานวนของผูป้ ่ วย/ผูเ้ สี ยชีวิต มากจากเหตุการณ์ดงั กล่าวใน
สถานที่ เวลา ประชากร ที่กาหนดหรื อไม่?
เหตุการณ์ดงั กล่าวมีแนวโน้มที่จะทาให้เกิดผลกระทบทาง
สาธารณสุ ขสูง?
เหตุการณ์ดงั กล่าว จาเป็ นที่ตอ้ งมีความช่วยเหลือจาก
ต่างประเทศ?
แหล่งข้อมูล: annex 2 IHR 2005, ที่มา :วราลักษณ์ ตังคณะกุล เอกสารประกอบการบรรยายเรื่ อง Public Health Event of International Concerns (PHEIC) การสัมมนาระบาดวิทยา ครั้งที่ ๕ ระหว่างวันที่ ๑๓ – ๑๕ สิ งหาคม
๒๕๕๑ ณ โรงแรมแก่นอินทร์ จ. ขอนแก่น
Art. 12 DETERMINE PHEIC : Question 2 & 3
2.
3.


เหตุการณ์ ทเี่ กิดขึน้ เป็ นเหตุการณ์ ทไี่ ม่ ปกติ (unusual) หรือ
ไม่ คาดคิดว่ าจะเกิดขึน้ (unexpected) หรือไม่ ?
เหตุการณ์ ทเี่ กิดขึน้ เป็ นเหตุการณ์ ที่ มีความเสี่ ยงอย่ างมี
นัยสาคัญต่ อการแพร่ ระบาดระหว่ างประเทศ?
มีหลักฐานแสดงความเชื่อมโยงทางระบาดวิทยา ของ
เหตุการณ์ที่คล้ายคลึงกัน เกิดขึ้นในรัฐของประเทศต่าง ๆ ?
มีปัจจัยที่ทาให้เชื่อได้วา่ เหตุการณ์ดงั กล่าวมีแนวโน้มที่จะมี
การแพร่ กระจายข้ามพรมแดนจากพาหนะของเชื้อ หรื อ
บุคคล
หล่งข้อมูล : annex 2, IHR 2005 ที่มา :วราลักษณ์ ตังคณะกุล เอกสารประกอบการบรรยายเรื่ อง Public Health Event of International Concerns
(PHEIC) การสัมมนาระบาดวิทยา ครั้งที่ ๕ ระหว่างวันที่ ๑๓ – ๑๕ สิ งหาคม ๒๕๕๑ ณ โรงแรมแก่นอินทร์ จ. ขอนแก่น
แ
Art. 12 DETERMINE PHEIC : Question 4
4.




เหตุการณ์ ดงั กล่ าวมีความเสี่ ยงอย่ างมีนัยสาคัญต่ อการกักกันการค้ า
ระหว่ างประเทศ และการเดินทาง (trade & travel restrictions)?
ในอดีตมีเหตุการณ์ที่คล้ายคลึงกันซึ่งมีผลให้มีการกักกันในระดับ
นานาชาติ?
เหตุการณ์มีแหล่งแพร่ โรคอาหาร/ผลิตภัณฑ์อื่นส่ งออก หรื อ นาเข้า?
เหตุการณ์เกิดขึ้นในพื้นที่ที่เป็ นแหล่งท่องเที่ยวนานาชาติ หรื อ เป็ นพื้นที่ที่
มีชาวต่างชาติอาศัยอยูร่ ่ วมกันจานวนมาก?
มีความต้องการข้อมูลจากกระทรวงต่างประเทศจากชาติอื่น ๆ หรื อ จาก
สื่ อต่างชาติ
แหล่งข้อมูล : annex 2, IHR 2005 ที่มา :วราลักษณ์ ตังคณะกุล เอกสารประกอบการบรรยายเรื่ อง Public Health Event of International Concerns
(PHEIC) การสัมมนาระบาดวิทยา ครั้งที่ ๕ ระหว่างวันที่ ๑๓ – ๑๕ สิ งหาคม ๒๕๕๑ ณ โรงแรมแก่นอินทร์ จ. ขอนแก่น
Definition (Art 1): Affected and Affected area
 “สิ่ งที่ได้ รับผลกระทบ” หมายถึง บุคคล กระเป๋ าเดินทาง สิ นค้า
บรรทุก ตูบ้ รรทุกสิ นค้า ยานพาหนะ สิ นค้า (อาหาร) หี บห่อ
พัสดุไปรษณี ยภัณฑ์ หรื อศพที่ติดเชื้อหรื อปนเปื้ อน หรื อเป็ น
แหล่งนาพาการติดเชื้อ หรื อ การปนเปื้ อน ซึ่งอาจทาให้เกิด
ความเสี่ ยงทางสาธารณสุ ข
 “พืน
้ ที่ที่ได้ รับผลกระทบ” หมายถึง พื้นที่ทางภูมิศาสตร์ที่
องค์การอนามัยโลกแนะนาให้ดาเนินมาตรการด้านสาธารณสุ ข
ภายใต้กฎอนามัยนี้
แหล่งข้อมูล: กฎอนามัยระหว่างประเทศ พ.ศ. 2548 หน้า 13,14
Source of acute public health events reported to WHO,
2001-2012(Jan-Sep)
Source: Event Management System WHO
Hazard types of acute public health events reported to WHO,
2001-2012(Jan-Sep)
Source: Event Management System WHO
มาตรฐานและตัวชี้วดั หลักด้ านความปลอดภัยด้ านอาหาร
 ความสามารถในการจัดการความเสี่ ยงเกี่ยวกับการควบคุมอาหารตลอด
ทั้งระบบห่วงโซ่อาหาร
๑. Hard ware : มีระบบ มีผรู ้ ับผิดชอบชัดเจน
๒. Soft ware : มีแผนที่มีลกั ษณะ
-มีการบูรณาการกับโครงสร้างทางสาธารณสุ ข และเชื่อมโยงกับระบบ
ภาวะฉุกเฉินแห่งชาติ
- มีบญั ชีการสื่ อสาร กับเครื อข่าย มีการ update ความเชื่อมโยงมีทุก
ระดับ รวมไปถึงการเชื่อมโยงระหว่าง INFOSAN กับ NFPIHR ใน
ลักษณะที่มี SOP ชัดเจน
การพัฒนามาตรฐานและตัวชี้วดั หลักด้ านความปลอดภัยด้ าน
อาหาร ของ SRRT
 ความสามารถในการจัดการความเสี่ ยงเกี่ยวกับการควบคุมอาหารตลอด
ทั้งระบบห่วงโซ่อาหาร
๑. Hard ware : มีระบบ มีผรู ้ ับผิดชอบชัดเจนที่เข้าใจในการติดตามการ
ดาเนินงานเกี่ยวกับการควบคุมอาหาร
๒. Soft ware : มีแนวทางการดาเนิ นการเฝ้ าระวัง เชื่อมโยงข้อมูล ทาง
ระบาดวิทยากับระบบการควบคุมอาหารตลอดทั้งห่วงโซ่อาหาร เพื่อ
สามารถควบคุมความเสี่ ยงที่รู้ ตรวจจับการระบาดได้อย่างรวดเร็ ว
และตอบโต้ภาวะฉุกเฉินทางสาธารณสุ ขระหว่างประเทศ ร่ วมกับ
หน่วยงานที่รับผิดชอบอย่างบูรณาการ
สมรรถนะหลักของช่ องทางเข้ าออก ในสถานการณ์ ปกติ (Annex I b)
(ก) มีการให้บริ การทางการแพทย์
บุคลากร และเครื่ องมือ
(จ) มีโปรแกรมควบคุมกากับ
พาหะนาโรค โดยบุคลากรที่
ผ่านการอบรม
(ข) มีความบุคลากร และเครื่ องมือที่พร้อมในการส่ งต่อผู้
เดินทางที่สงสัยว่าป่ วย
(ง) มีโปรแกรมควบคุม กากับ
สิ่ งแวดล้อม นา้ อาหาร ขยะ
ห้องน้ า และบริ เวณเสี่ ยงเกิดโรค
(ค) ตรวจยานพาหนะ
โดยเจ้าพนักงานฯที่ผา่ น
การอบรม
Source :Regional Meeting on IHR Core Capacities at PoE July 14-16 2010 Colombo, translated by Dr. Waraluk
สมรรถนะหลักของช่ องทางเข้ าออกประเทศ
ในภาวะฉุกเฉินทางสาธารณสุ ขระหว่ างประเทศ (Annex 1b)
ก
ช
แผนฉุกเฉิ น: เป็ นแผน
ที่ประกอบด้วยบัญชี
รายชื่อ หน่วยงานที่
เกี่ยวข้องและ ขั้นตอน
การติดต่อสื่ อสารต่างๆ
มีชุดอุปกรณ์ป้องกันตัว
แก่ เจ้าหน้าที่ ถ้าต้อง
เคลื่อนย้าย ผูเ้ ดินทางและ
สิ่ งที่ได้รับผลกระทบที่ติด
ฉ
เชื้อหรื อปนเปื้ อน
ข
ห้องกักกัน แยกกัก สาหรับ
ผูเ้ ดินทางที่สงสัยว่าป่ วย
และสิ่ งที่ได้รับผลกระทบ
มีพ้นื ที่เพือ่ สัมภาษณ์
ผูเ้ ดินทางที่ ป่ วยหรื อ
สงสัยว่าป่ วย
ค
ง
จ
ดาเนินมาตรการทางสาธารณสุ ข
ในการควบคุมผูเ้ ดินทาง และสิ่ งที่
ได้รับผลกระทบ ณ ช่องทาง เข้า/
ออก
มีพ้นื ที่ในการประเมิน
แยกกัก กักกัน ผูเ้ ดินทางที่
ป่ วย/สงสัยว่าป่ วย รวมทั้ง
สถานที่ฆ่าเชื้อ ฆ่าแมลง
ดาเนินมาตรการทางสาธารณสุ ขที่
แนะนา ฆ่าเชื้อ ฆ่าแมลง ต่อ สิ่ งที่
ได้รับผลกระทบ
Source :Regional Meeting on IHR Core Capacities at PoE July 14-16 2010 Colombo, translated by Dr. Waraluk
กิ่วผาวอก
เปี ยงหลวง สันต้นดู่
แม่สาย
เชียงแสน
เชียงของ
แม่ฮ่องสอน
ทอ.เชียงราย
ห้วยโก๋ น
ท่าลี่
เชียงคาน
ทอ.เชียงใหม่
หนองคาย
บึงกาฬ
แม่สะเรี ยง
นครพนม
มุกดาหาร
แม่สอด
เขมราฐ
โขงเจียม
ช่องเม็ก
สังขละ
กาบเชิง
อรัญประเทศ
ทอ.กรุ งเทพ
ทร.กรุ งเทพ
โป่ งน้ าร้อน
แหลมงอบ
คลองใหญ่
ศรี ราชา
สี ชงั
แหลมฉบัง
มาบตาพุด
ระนอง
ด่านสังกัดกรม ต.
สมุย
สุ ราษฎธานี
ด่านสังกัด สป.
นครศรี ธรรมราช
ทอ.ภูเก็ต
ทร.ภูเก็ต
กระบี่
กันตัง
สตูล
ท่าเรื อสงขลา
ทอ. หาดใหญ่
ปาดังเบซาร์
สะเดา
ปั ตตานี
ตากใบ
สุ ไหงโกลก
เบตง
ด่านควบคุมโรคติดต่อ
ระหว่างประเทศ
IHR Core Capacity WHO SEA Region
All eleven SEA Region countries
have applied for an IHR
extension until June 15, 2014
and have submitted national
implementation extension plans
35
Radiological
33
Chemical
Food Safety
65
84
SEAR
Zoonosis
PoE
67
Laboratory
67
Human Resources
56
68
Risk Communication
58
Preparedness
Response
74
69
Surveillance
68
Coordination
Legislation
63
IHR
Core Capacities, SEA Region 2011
Major milestones for development and implementation of IHR (2005)
WHA 48
Adoption of IHR
(2005)
Submission of
reservation/
rejection
Start of
revision
process
IHR (1969)
Development of core
capacities
Entry into
force
Assessment of core
capacities
Extension of
dateline for core
capacity
development
Exceptional extension of
dateline (DG/WHO)
95
05
06
07
09
12
WHA 58
Here we are!
14
16
เนือ้ หาที่สาคัญ
1.
2.
3.
สมรรถนะของประเทศ ตามกฎอนามัยระหว่ าง
ประเทศ ปี 2548 เมือ่ มีภาวะฉุกเฉินด้ าน
สาธารณสุ ข
ความเชื่อมโยงระหว่ าง INFOSAN และ IHR
ตัวอย่ างกรณีฉุกเฉิน E.coli O104: H4
23
ความเชื่อมโยง INFOSAN และ IHR ประเทศไทย
 INFOSAN ประเทศไทย นาตัวชี้วดั 22 ตัวของ IHR มาพัฒนา
เครื อข่ายความปลอดภัยอาหาร
 เป็ นตัวชี้วดั ในระดับภูมิภาค 15 ตัว
 ตัวชี้วดั ระดับส่ วนกลาง 7 ตัว
 จัดทาแผนรับมือความปลอดภัยด้านอาหาร โดยการระบุวา่ เป็ นภาวะ
ฉุกเฉิน สอดคล้องกับมาตรา 12 ของกฎอนามัยระหว่างประเทศ
 ร่ วมพัฒนาทีม SRRT ที่มีผเู ้ ชี่ยวชาญอาหารเป็ นองค์ประกอบ โดย
เฉพาะที่ด่านฯ
 แจ้งข่าวตามมาตรา 6 ของกฎอนามัยฯ
Article 6 Notification
Each State Party shall assess events occurring within its territory by using the
decision instrument in Annex 2. Each State Party shall notify WHO, by the
most efficient means of communication available, by way of the National IHR
Focal Point, and within 24 hours of assessment of public health
information, of all events which may constitute a public health emergency of
international concern within its territory in accordance with the decision
instrument, as well as any health measure implemented in response to those
events. If the notification received by WHO involves the competency of the
International Atomic Energy
Agency (IAEA), WHO shall immediately notify the IAEA.
Information sharing between INFOSAN , IHR
MOPH
International Health Regulations, 2005
FDA
DDC
Bureau of Epidemiology
DMS
INFOSAN
FBD
IHR
MOAC
MOF
DOH
Bureau of Food Safety
Extension and Support
คณะทางานด่ านสาธารณสุ ขแบบบูรณาการ
Figure 2. Operational relationships to manage a Public Health Emergency:
Arrangement, communication and coordination
ทีม
่ า WHO
Figure 1. Strategic relationships during a Public Health Emergency:
Role of points of entry and port health authority
นิยาม
Chapter
2

ความปลอดภัยด ้านอาหารในภาวะฉุกเฉิน, Food Safety
Emergency (CODEX):
•
•
•
•
เหตุการณ์ ที่เกิดขึน้ ทั้งที่ “ตั้งใจ” และ “ไม่ ตั้งใจ” เกิดจากอันตรายทางด้ านเคมี
ชี วภาพ หรื อกายภาพ ซึ่ งมีความรุ นแรงจนไม่ สามารถควบคุม
ถูกระบุว่ามีความร้ ายแรงและมีผลกระทบต่ อชี วิต การสาธารณสุข การค้ า สั งคม
เศรษฐกิจ และการเมือง ภายในประเทศ และ/หรื อระหว่ างประเทศ
ยังไม่ สามารถควบคุมการติดต่ อทางอาหารโดยปกติได้
จาเป็ นต้ องมีการดาเนินการอย่ างเร่ งด่ วน
Decision Tree Considered “หลักเกณฑ์ การพิจารณาภาวะ
ฉุกเฉินด้ านความปลอดภัยอาหาร”
Chapter
2
พิจารณาจาก “อันตรายที่มีนัยสาคัญ” (Significant Hazard)
หมายถึง อันตรายที่สมควรแก่การจับตามองและมีความเสี่ ยง (Risk) ที่
คานึ งถึงความน่าจะเป็ นของระดับอันตรายด้านอาหาร (Food Hazards) กับ
ความรุ นแรงของผลกระทบหรื อผลลัพธ์ที่จะเกิดขึ้น (Severity of Impact):

Q1
Q2
“Consider for hazards and
impact”
Q1.1 Intentional contamination
Q1.2 Significant hazards
Q1.3 Impact in epidemiology
Consider for risk to Public
Health/International spread
(according to IHR, 2005:
PHIEC)”
Q2.1 Require urgent actions to PH
Q2.2 Unusual/unexpected
Q2.2 International spread
Q2.2 Risk to trade, social and politic
Decision tree for the assessment the FSER plan
S
detected
Q1: Consider for cause of
the Emergency
Q2: Consider for impact
of the Emergency
If not, can be used the
normal food control
system
Result: Notify and
execute the Thai FSER
ระบบการจัดการในภาวะฉุกเฉิน

การระบุการจัดการในภาวะฉุกเฉิน ควรขึน้ อยู่กบั ระบบการจัดการทีม่ อี ยู่เดิม (the existing
Incident Command System (ICS)) และ หน่ วยงานทีร่ ับผิดชอบด้ านอาหารปลอดภัย
1
2
Risk Analysis
(หน่วยปฏิบตั ิ)
Risk Assessment Working Group
(การประเมินความเสี่ ยง)
ข้ อมูล
การสื บสวนและ
การจัดการ
3
การประสานงาน
การวางแผน
MACG
(ผูบ้ ญั ชาการ)
การขนส่ ง
Supporting units
for MACG
การสื่ อสาร
การจัดการ
ทรัพยากร
34
Chapter
3
การบริหารจัดการในระดับต่ างๆ
A: National MACG
B: Provincial MACG
Have to reporting and coordinating
to the national level
ความคาดหว ังต่อ FSRRT



มีระบบและเครือข่ายในการวิเคราะห์ปัญหาสาคัญจากอาหาร ทีไ่ ว
ิ ธิภาพ
และมีประสท
มีการใชข้ ้อมูลข่าวสารทางระบาดวิทยา ข ้อมูลการปนเปื้ อนในอาหาร
ในการเตือนภัย ปรับมาตรการ และจัดทาแผน/ยุทธศาสตร์
ั ญาณเตือนแจ ้งเครือข่าย FRRT/SRRT/INFOSAN รวดเร็ว
สง่ สญ
ทันเหตุการณ์
ปี 2557 เน ้น Risk analysis during food safety
emergency and FSIN : Food Safety Incident Network
ทัง้ ในระดับพืน
้ ที่ ระดับประเทศ และระดับภูมภ
ิ าค (ASEAN /
APEC)
36
บทบาทภารกิจของทีม FSRRT
ี่ งจากอาหารทีแ
1. วิเคราะห์ความเสย
่ พร่ระบาด
รวดเร็วรุนแรง (Food Safety Risk Analysis During
Emergency)
2. ตรวจจับภาวะฉุกเฉินทางสาธารณสุข จากอาหาร
ิ ธิภาพและรวดเร็ว
3. สอบสวนโรคอย่างมีประสท
4. ควบคุมโรคขัน
้ ต ้น (Containment) ทันที โดยการ
recall withdraw quarantine อาหาร
5. แลกเปลีย
่ นข ้อมูลและทางานร่วมกันระหว่าSRRT,
ื่ มโยงกัน
FSRRT, INFOSAN เป็ นเครือข่ายเชอ
37
เนือ้ หาที่สาคัญ
1.
2.
3.
สมรรถนะของประเทศ ตามกฎอนามัยระหว่ าง
ประเทศ ปี 2548 เมือ่ มีภาวะฉุกเฉินด้ าน
สาธารณสุ ข
ความเชื่อมโยงระหว่ าง INFOSAN และ IHR
ตัวอย่ างกรณีฉุกเฉิน E.coli O104: H4
38
การระบาดของ E. coli O104: H4 (STEC O104:H4) (1)
 18 พฤษภาคม 2554 ผู้ป่วยสตรี รายหนึ่ง ถูกนาตัวส่ ง เธิ ร์ด เมดิ
คอล คลีนิค แอนด์ โพลีคลินิค ในมหาวิทยาลัย ศูนย์การแพทย์
เอพเพนดอร์ฟ ฮัมบูร์ก (ยูเคอี) ประเทศเยอรมนี จากอาการ
ท้องร่ วงรุ นแรงถ่ายเป็ นเลือด
 ไม่นาน ไตของผูป
้ ่ วยรายดังกล่าว กาลังจะวาย และต้องอาศัย
เครื่องฟอกไตยือ้ ชีวติ โดย นายแพทย์ รอล์ฟ สตาห์ล
 แพทย์ทุกคนลงความเห็นว่า ไม่เคยเห็นอาการติดเชื้อลาไส้จาก
แบคทีเรี ยที่รุนแรงเฉี ยบพลัน มากเท่านี้ อาการเร็วมากหลังรับ
เชื้อ 2 วัน
การระบาดของ E. coli O104: H4 (STEC O104:H4) (2)
 อาการของผูป
้ ่ วยเริ่ มจากอาการท้องเสี ยรุ นแรง ถ่ายออกมาเป็ น
น้ า หรื อเป็ นเลือด หรื อขั้นหนัก คือถ่ ายเป็ นเลือด ทรุ ดหนักอย่ าง
รวดเร็ว ความรู ้สึกตัวลดลง เลอะเลือน ถึงขนาดไม่รู้วา่ มาอยูท่ ี่
โรงพยาบาลได้อย่างไร
 แพทย์ทุกคนวินิจฉัยว่า เกิดจาก เอสเคอริเชีย โคไล หรื อ เรี ยกว่า
อี โค ไล ซึ่งสร้างสารพิษเรี ยก ชิกา ทอกซิน พิษจู่โจมอวัยวะ
ภายในหลายอย่าง พร้อม ๆ กัน คือ เม็ดเลือด ไต และสมอง
เรี ยกว่า เฮโมลิติค- ยูเรมิค ซินโดรม
การระบาดของ E. coli O104: H4 (STEC O104:H4) (3)
 นายแพทย์ รอล์ฟ สตาห์ล ไม่เฉลียวใจในรายแรก แต่วน
ั รุ่ งขึ้น ผูป้ ่ วยอีก
7 รายมาด้ วยอาการเดียวกัน และผลทางห้องปฏิบตั ิการเบื้องต้น ระบุวา่
ทุกรายติดเชื้อ อี โค ไล รายงานจึงถูกแจ้งไปที่ สถาบัน โรเบิร์ต คอช
 ตัวอย่างของผูป
้ ่ วยรายแรก เดินทางมาถึงห้องปฏิบตั ิการใน เมืองฮัมบูร์ก
แคว้น นอร์ท ไรน์ เวสฟาเลีย ใน 2 วัน เชื้อ E. coli O104: H4 (STEC
O104:H4) ซึ่งเป็ นสายพันธุ์ทหี่ ายากยิง่ เป็ น emerging pathogen
 ศุกร์ 27 พฤษภาคม มีคนป่ วยที่มีอาการ เอชยูเอส 267 ราย วันอังคารที่ 31
เพิ่มเป็ น 373 ราย เสี ยชีวิตเฉพาะที่เยอรมนี ไปแล้ว 15 ราย พบเชื้อ
กระจายไปในประเทศ สวีเดน เดนมาร์ ก อังกฤษ และเนเธอร์ แลนด์
การระบาดของ E. coli O104: H4 (STEC O104:H4) (4)
่ย
 E. coli O104: H4 (STEC O104:H4) เป็ นอีโคไล สายพันธุ์ยอ
ที่มีความหลากหลายในพันธุกรรมซึ่งรับจากสายพันธุ์ยอ่ ยอีก
หลายสายพันธุ์มาก เชื้อที่พบ เป็ นสายพันธุ์ยอ่ ยที่ทาให้มนั
สามารถสร้างสารยึดเกาะ ที่เหนียวแน่นมากเป็ นพิเศษ ทาให้
สามารถผลิต ชิก้า ทอกซิน ได้มาก ก่อ เอชยูเอส ออกมาได้
ตลอดเวลา มากและนานกว่าอีโคไลสายพันธุ์ยอ่ ยอื่น ๆ
 เจ้าหน้าที่สอบสวนโรคลงภาคสนาม 25 คน ลงพื้นที่ในย่าน
ไอม์บุตเท่น ในเมืองฮัมบูร์ก สุ่ มถามอาหารเพือ่ วิเคราะห์ อาหารที่
สงสั ย ร่ วมกับสุ่ มตรวจ ผัก ผลไม้ โดยสานักงานควบคุม
สุ ขอนามัยในอาหารของท้องถิ่น
การระบาดของ E. coli O104: H4 (STEC O104:H4) (5)
 ผลการสอบสวน สงสัย ตัวอย่างแตงกวา 4 ตัวอย่ าง จากแคว้ นอัล
ดาลูเซีย ของสเปน ซึ่ งเป็ นแหล่งที่มาของผักและผลไม้ สดราว ร้อย
ละ 80 ของปริ มาณที่เยอรมนีนาเข้าทั้งหมด จานวน 3 ล้านตันในแต่
ละปี แต่กลับพบว่า 2 ใน 4 ตัวอย่าง ที่มีปัญหาไม่ตรงกับเชื้อที่พบใน
ผูป้ ่ วย นักวิจยั จากสถาบัน สก๊อตติช คร็ อป รี เสิ ร์ช ในเมือง อเบอร์ดี
นพบเชื้ออีโคไล สามารถแทรกตัวเข้ าไปในเนือ้ เยือ่ ชั้นในของผิวนอก
ของผัก และผลไม้
 ต้นเดือนมิถุนายน เลบานอน และรัสเซี ยเริ่มห้ ามนาเข้ า แตงกวา
มะเขือเทศ และผักสดสาหรับทาสลัดจากเยอรมนี และสเปน
การระบาดของ E. coli O104: H4 (STEC O104:H4) (6)
 5 มิถุนายน นายกรัฐมนตรี สเปน นายโฮเซ่ หลุยส์ โรดิเกวซ เซปาเตโร
เตรี ยมฟ้องเรียกค่ าเสี ยหาย จากเยอรมนี เกีย่ วกับแตงกวา ว่ามีผลต่อ ผัก
ผลไม้ส่งออก ของสเปน สัปดาห์ละ 200 ล้านยูโร (8,700 ล้านบาท) หลัง
เยอมนีสงสัยถัว่ งอกที่ปลูกในไร่ เกษตรอินทรี ย ์ แห่งหนึ่งเขตอูลเซ่นใน
รัฐ โลเวอร์ แซกซอนนี ทางตอนเหนือของเยอรมัน เนื่องจากใช้ไอน้ าที่
ระดับ 38 องศาเซลเซียส คล้ายกรณี เกิดที่ญี่ปุ่นปี 2539 พบหัวผักกาด
เปื้ อน (มีคนป่ วย 12,000 คน เสี ยชีวิต 12 คน)
 หลักฐานจากผูป
้ ่ วยที่ไปรับประทานอาหารจากร้ านอาหารรวม 26 แห่ ง ที่
กินถั่วงอก จากไร่ นี้ และเสี่ ยงกว่ าผู้ไม่ กนิ 9 เท่ า
การระบาดของ E. coli O104: H4 (STEC O104:H4) (7)
 9 มิถุนายน นักวิทยาศาสตร์ ของอาร์ เค ไอ ประเทศอังกฤษ รายงานว่าเชื้อ
ดังกล่าว ดือ้ ต่ อยาปฏิชีวนะถึง 8 ลาดับชั้น 8 ลาดับความแรงของยา ตั้งแต่
เพนนิซิลิน สเตรปโตไมซิน เตตร้าซัยคลิน กรดควินโนโลน นาลิดิกซ์ ไตร
เมโธปริ ม ซัลฟาเมท๊อกซาโซล เซฟาโลสปอริ น 3 เจเนอเรชัน่ ยาผสม
อาม๊อกไชชิลิน / คลาวูลานิค แอซิด กับไพเพอราซิลิน – ซัลแบคทัม
 12 มิถุนายน องค์การอนามัยโลกพบผู้ป่วยติดเชื้อ 3,255 รายเสี ยชี วต
ิ 35
ราย มีรายงานผู้ป่วยใน 16 ประเทศ (14 ประเทศอยูใ่ นยุโรป) และ
สหรัฐอเมริ กา และแคนาดา ซึ่งเดินทางไปท่องเที่ยวเยอรมนี
 12 มิถุนายน ทางการเยอรมนี ประกาศยกเลิกคาเตือน ห้ามไม่ให้กินแตงกวา
มะเขือเทศ และผักสลัด รัสเซียยอมยกเลิกประกาศนาผักเข้ าจากอียู
การระบาดของ E. coli O104: H4 (STEC O104:H4) (8)
 E. coli O104: H4 (STEC O104:H4) เมื่อถูกกลืนเข้าไปจะไป
สะสมที่ลาไส้ใหญ่ เพราะมีสภาพเหมาะสมสาหรับการขยายพันธุ์
สิ่ งที่ทาคือ การยึดตัวเข้ากับผนังของลาไส้ ฟักตัว ขยายพันธุ์ โดย
การแบ่งตัว และเริ่ มสร้างสารพิษ ชิกา ท๊อกซิน ไทป์ 2 สารพิษจะ
ทาลายผนังเซล แทรกซึมถึงชั้นใน ที่มีหลอดเลือดอยู่ ก่อให้เกิด
อาการตกเลือด ทาให้ถ่ายเป็ นเลือด เชื้อก็จะแพร่ ไปตามกระแส
เลือด ทาลายเม็ดเลือด เกล็ดเลือด ผูป้ ่ วยจะ ตกเลือด ต่อมาไตวาย
 ที่สาคัญ คือเชื้อนี้ สามารถทาลายประสาทส่ วนกลาง ราวร้ อยละ 50
ผู้ตดิ เชื้อ
บทสรุ ป E. coli O104: H4 (STEC O104:H4) (1)
 E. coli O104: H4 (STEC O104:H4) ระบาดเมื่อห่ วงโซ่ อาหาร
ปนเปื้ อน ห่วงโซ่อาหาร มีที่มาสลับซับซ้อน และกว้างขวาง
มากมายเกินกว่าที่จะตรวจสอบได้ในระยะอันสั้น มีนวัตกรรม และ
ห่วงโซ่อาหารย่อยที่มองไม่เห็น และมีจานวนมากมาย
 แตงกวาจากสเปน ไปวางจาหน่ายในเยอรมัน ผักสลัดจากฮัมบูร์ก
ไปขายถึงในรัสเซีย ปุ๋ ยผลิตอีกที่หนึ่ง นาไปใช้อีกที่หนึ่ง เมล็ดพันธุ์
จากฟากหนึ่งของโลก ไปปลูกอีกฟากหนึ่งเป็ นอาหารของคนอีก
ฟากหนึ่ง
บทสรุ ป E. coli O104: H4 (STEC O104:H4) (2)
 E. coli O104: H4 (STEC O104:H4) อาจมาจากเมล็ดผักประเทศ
อียปิ ต์ เมล็ดเฟนยูกรี ก จากอียปิ ต์ ที่นาเข้าระหว่างปี 2552 – 2553
เพราะคนไข้เกือบทั้งหมดในเยอรมนีไปเที่ยวที่นนั่
 อียป
ิ ต์ส่งออกเมล็ดพันธุ์ผา่ นบริ ษทั ของอังกฤษ จาหน่ายไปที่
เยอรมนี สเปน ออสเตรี ย และอังกฤษ เฟนยูกรี ก (fenugreek) เป็ น
พืชสมุนไพรขนาดเล็กใช้ ปรุ งแต่งอาหาร โดยใส่ ในแกงและใช้เป็ น
ยา ยุโรปนาเมล็ดนี้ และนิยมกินในรู ปเมล็ดเพาะงอก การระบาดใน
ฝรั่งเศส ล็อต หมายเลข 48088
 ยุโรปยังต้ องเฝ้ าระวังโรคไปอีก 3 ปี
บทสรุ ป E. coli O104: H4 (STEC O104:H4) (3)
 E. coli O104: H4 (STEC O104:H4)
การปรับตัวของเชื้อก่ อโรค
 เชื้อรุ นแรงเพิม
่ มากขึ้น เพราะมันคือสายพันธุ์ยอ่ ยทีก่ ลายพันธุ์ ของ
สายพันธุ์ยอ่ ยอีกต่อหนึ่ง
 ในยุคของยาปฏิชีวนะ E. coli O104: H4 (STEC O104:H4)
ก่ อให้ เกิดการติดเชื้อทีเ่ ราไม่ สามารถรักษาได้
 เชื้อดื้อต่อยาปฏิชีวนะแทบทุกชนิ ด
 การให้ยาปฏิชีวนะ ยิง่ เร่ งให้อาการหนักมากขึ้น เพราะเชื้อใกล้ตาย
ยิง่ คายพิษมามากขึ้น
Between 1962 and 2000, no major
classes of antibiotics were introduced
Fischbach MA and Walsh CT Science 2009
A Changing Landscape for
Numbers of Approved Antibacterial Agents
18
16
14
Resistance
12
10
Number of agents approved
8
6
4
2
0
0
1983-87
1988-92
Bars represent number of new antimicrobial agents approved by the FDA during the period listed.
Infectious Diseases Society of America. Bad Bugs, No Drugs. July 2004; Spellberg B et al. Clin Infect Dis. 2004;38:1279-1286;
New antimicrobial agents. Antimicrob Agents Chemother. 2006;50:1912
1993-97
1998-02
2003-05
2008
Prevalence of Isolates of Multidrug-Resistant Gram Negative Rods
Recovered Within The First 48 h After Admission to the Hospital
Pop-Vicas and D'Agata CID 2005;40:1792-8.
บทสรุ ป E. coli O104: H4 (STEC O104:H4) (4)
 EU ได้ รับรายงานผู้ป่วย E. coli O104: H4 (STEC O104:H4)
ถึงวันที่ 15 กรกฎาคม 2554 (new case definition)
 มีผป
ู้ ่ วยทั้งสิ้ น 3,908 ราย เสี ยชีวิต 41 ราย
 เป็ นผูป
้ ่ วย HUS 765 ราย เสี ยชีวิต 26 ราย
 เป็ นผูป
้ ่ วยไม่มีภาวะ HUS 3,143 ราย เสี ยชีวิต 15 ราย
 กระทรวงสาธารณสุ ขไทย ปิ ดวอร์ รูม สัปดาห์ที่ 2 กรกฎาคม
 มีการระบาดในฝรั่งเศส ที่ Bordeaux มีผป
ู้ ่ วย 16 ราย ถ่ายเป็ นเลือด
และ HUS 8 ราย ผลตรวจ 30 มิถุนายน เป็ นเชื้อมรณะนี้ เป็ นผลจาก
การกิน เฟนยูกรี ก และเชื่อมโยงกับการระบาดในเยอรมัน
บทสรุ ป E. coli O104: H4 (STEC O104:H4) (5)
เหตุผลที่การระบาดในฝรั่งเศส เชื่อมโยงกับการระบาดในเยอรมนี
 เชื้อแยกได้ยากมากจากคน อาการทางคลินิกของผูป
้ ่ วยประเทศ
ฝรั่งเศส คล้ายคลึงกับผูป้ ่ วยในเยอรมนี
 ผูป
้ ่ วยส่ วนใหญ่เป็ นผูใ้ หญ่ ผูห้ ญิง และส่ วนใหญ่มี HUS
 ผูป
้ ่ วย 3 ราย ที่มีอาการ HUS ตรวจพบเชื้อก่อโรคสายพันธุ์เดียวกับ
ที่พบในประเทศเยอรมนี และมีรูปแบบการดื้อยาปฏิชีวนะที่
คล้ายกัน รวมทั้งผูต้ ิดเชื้อ 8 คนเข้าร่ วมงานเลี้ยงในวันที่ 8 มิถุนายน
2011 (fenugreek, mustard และ rucola)
บทสรุ ป E. coli O104: H4 (STEC O104:H4) (6)
 ผลการศึกษาเจ้าหน้าที่ของโรงเรี ยนใน Kreis Paderborn เยอรมนี
13 มิ.ย. ได้เก็บตัวอย่างอุจจาระในเด็ก 30 รายส่ งเพาะเชื้อ พบผูท้ ี่ติด
เชื้อทั้งหมด 22 ราย (ร้อยละ 73.33) เป็ นผูท้ ี่มีอาการเข้าได้กบั ภาวะ
HUS 3 ราย ผูป้ ่ วยที่ไม่มีอาการ HUS อีก 1 ราย และที่เหลืออีก 18
ราย เป็ นผู้ตดิ เชื้อแบบไม่ มีอาการ นอกจากนี้ยงั พบคนที่ทางานใน
ห้องครัวของโรงเรี ยนดังกล่าวอีก 3 รายที่มีการติดเชื้อแบบไม่มี
อาการ ทั้งยังมีผดู้ ูแลเด็กอีก 4 ราย จากสถานที่รับเลี้ยงเด็ก 4 แห่ง
ในอาเภอที่เป็ นที่ต้ งั ของโรงเรี ยน และคนงานอีก 3 รายจากบริ ษทั
เกี่ยวกับการผลิตอาหารที่ตรวจพบการติดเชื้อแบบไม่ มีอาการ
มาตรการป้ องกันการแพร่ ระบาดของเชื้อโรค
ทาความสะอาดแบบ Deep
Clean
ทาความสะอาดแบบ Deep Clean
Health advice at Suvarnabhumi airport for E. coli O104:H 4
Setting infectious waste management system during
E.coli O104: H4 epidemic