‫ارتقاء جذب دانشجویان خارجی در ایران با تأملی بر‬
‫سیاستها و تجارب کانادا‬
‫سمانه امینی مشهدی*‬
‫حسین محمد زاده**‬
‫هدف از ارایه این مقاله بررسی سیاستهای کشور کانادا‪ ،‬بهعنوان یکی از‬
‫کشورهای مطرح در جذب دانشجویان خارجی‪ ،‬برای ارتقاء جذب دانشجویان‬
‫خارجی‪ ،‬بهخصوص در سطوح تحصیالت تکمیلی‪ ،‬در ایران است‪ .‬جذب دانشجویان با‬
‫استعداد خارجی‪ ،‬یکی از مهمترین سیاستهای پیشرفت و توسعه در کشورهای‬
‫پیشرفتهای همچون کانادا است‪ .‬آمار نشان میدهد که در سال ‪265000 ،2012‬‬
‫دانشجوی خارجی در دانشگاههای کانادا مشغول به تحصیل بودهاند‪ ،‬که حدود‬
‫‪ %94‬نسبت به سال ‪ 2001‬افزایش داشته است‪ .‬این درحالی است که بر اساس‬
‫آمار وزارت علوم‪ ،‬تحقیقات و فنآوری‪ ،‬در حال حاضر حدود ‪ 15000‬دانشجوی‬
‫غیرایرانی در ایران مشغول به تحصیل هستند‪ .‬پرسش اساسی این است که آیا‬
‫میتوان درصد جذب دانشجویان خارجی را در ایران افزایش داد؟ در این‬
‫مقاله با الهام از سیاستهای جذب دانشجو در کشور کانادا و با استفاده‬
‫از روش توصیفی‪ -‬تحلیلی‪ ،‬پیشنهاداتی در راستای جذب دانشجویان خارجی در‬
‫ایران ارایه میشود‪ . .‬از جمله این پیشنهادها که برگرفته از تجربهی‬
‫موفق آموزش عالی در کاناداست عبارتند از‪ :‬ارایه بورسیههای تحصیلی از‬
‫سوی نهادهای دولتی و دانشگاهها مانند؛ ارایه بورسیههای تحصیلی‪ ،‬اجازه‬
‫کار به دانشجویان خارجی در پردیس دانشگاه در ذیل عناوینی مانند؛‬
‫کمکیار آموزشی استاد (‪ ،)TA‬همکار بخشهای پژوهشی (‪ ،)RA‬و اجازه کار به‬
‫دانشجویان خارجی بهصورت نیمهوقت در خارج از دانشگاهها‪.‬‬
‫کلید واژه‪:‬ها‪ :‬جذب دانشجویان خارجی‪ ،‬سیاستهای دانشگاههای کانادا‪،‬‬
‫دانشگاههای ایران‬
‫* دانشجوی دکترای فلسفه تعلیم و تربیت‪ ،‬دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی‪ ،‬دانشگاه فردوسی مشهد‪ ،‬ایمیل‪samanehamini@yahoo.com :‬‬
‫** دانشیار دانشکده علوم پایه‪ ،‬دانشگاه فردوسی مشهد‪ ،‬ایمیل‪mohammadzadeh@um.ac.ir :‬‬
‫‪Promoting Attraction of Foreign Students in Iran Using the Policies and Experiences in‬‬
‫‪Canada‬‬
‫*‪Samaneh Amini Mashhadi‬‬
‫**‪Hossein Mohammadzadeh‬‬
‫‪Abstract‬‬
‫‪The purpose of this paper is to investigate the policies of Canada, as one of the most important‬‬
‫‪country in attraction of foreign students, and using Canada’s experiences to promote the attraction of‬‬
‫‪foreign students particular at the graduate levels in Iran. Attraction of foreign students is one of the‬‬
‫‪important strategies in developed countries, such as Canada. The statistics show that about 265,000‬‬
‫‪foreign students were studying across Canada in 2012, which about 94% more than that of 2001.‬‬
‫‪However, according to report of Ministry of science, research and technology (MSRT) of Iran,‬‬
‫‪currently about 1500 foreign students are studying in Iran. The question is that can MSRT promote‬‬
‫‪the number of foreign students in Iran? Based on Canada’s experiences and applying an analytical‬‬‫‪descriptive method, some strategies have been suggested to answer this question and to achieve the‬‬
‫‪aim of this paper, i.e. promoting the number of foreign students in Iran. Regarding foreign students,‬‬
‫‪1‬‬
‫‪there are some successful policies in Canada which can apply in Iran’s higher educational system.‬‬
‫‪For example, some Canadian organizations and universities offer different types of scholarships to‬‬
‫‪foreign students, also these students were allowed to work as Teaching Assistant (TA) and Research‬‬
‫‪Assistant (RA) in Canadian universities, or to have a part time job outside of the university, while‬‬
‫‪they are studying at universities, without applying for work permit from government.‬‬
‫‪Keywords: Attraction of foreign students, Policies and experiences in Canada, Iranian‬‬
‫‪Universities.‬‬
‫‪*Ph.D Candidate, Faculty of Education, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.‬‬
‫‪** Association Professor, Faculty of Science, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.‬‬
‫مقدمه‬
‫بیش از‪ 2/ 5‬میلیون دانشجو در‬
‫بنا برگزارش یونسکو در سال ‪2009‬‬
‫سراسر جهان در کشورهای خارج از کشور خود تحصیل می کنند که این‬
‫آمار تا سال ‪ 2020‬به حدود ‪ 7‬میلیون خواهد رسید (التبک‪ ،‬ریزبرگ و‬
‫رامبلی ‪ .) .)2009 ، 1‬مطالعه در خارج از کشور‪ ،‬فعالیت و تجربهای‬
‫است که میتواند کوتاه مدت )حدودا ‪ 6‬تا ‪ 9‬ماه( و یا بلند مدت (حدود‬
‫‪ 2‬تا ‪ 6‬سال ( صورت میگیرد‪ .‬در دوره های کوتاه مدت‪ ،‬دانشجو به منظور‬
‫تکمیل تحقیقات رساله خود و یا کسب دانش و مهارت بیشتر در رشته‬
‫تخصصی خود به کشور دیگری عزیمت میکند‪ .‬اما در دوره های بلند مدت‪،‬‬
‫دانشجو به منظور کسب مدرک تحصیلی در یکی از مقاطع آموزش عالی‬
‫(کارشناسی‪ ،‬کارشناسی ارشد و دکترا ) به کشوری غیر از کشور خود‬
‫سفر میکند‪ .‬در هر دو حالت دانشجویان فرصت آشنایی با دیگر فرهنگها‬
‫و آشنایی بیشتر با یک زبان خارجی را نیز خواهند یافت (اسنو‬
‫اندرید‪.)2006 ،2‬‬
‫اشنیدر‪ )2000( 3‬بر این باور است که برخی از کشورها طرح های‬
‫وسیعی را در افزایش جذب دانشجویان خارجی در چند سال اخیر‬
‫داشتهاند‪ .‬از جمله این کشورها میتوان به استرالیا‪ ،‬انگلستان و‬
‫کانادا اشاره نمود که برنامه ریزیهای جامع و وسیعی برای جذب‬
‫دانشجویان خارجی دارند‪ .‬به زعم او این برنامهریزیها شامل طرح‬
‫برنامه های معین‪ ،‬تالش ها و همکاری میان دولت و بخشهای آموزش‬
‫‪1‬‬
‫‪.Altbach, P.G, Reisberg, L. & Rumbley, L. E.‬‬
‫‪.Snow Andreade‬‬
‫‪3. Schneider‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫عالی‪ ،‬در نظر گرفتن بودجههای معین برای جذب دانشجویان خارجی‪،‬‬
‫طراحی وسیع وب سایت هایی برای اطالع رسانی در بخش های مختلف آموزش‬
‫عالی و تسهیل در روند فرایند پذیرش دانشجو در این کشورها میباشد‪.‬‬
‫با توجه به آثار مثبت فراوانی مانند افزایش کیفیت آموزش‪،‬‬
‫قابلیت رقابت پذیری بین المللی‪ ،‬درآمدزدایی برای دانشگاهها و نیز‬
‫کشورها‪ ،‬باید وضعیت جذب دانشجویان خارجی در ایران را مورد توجه‬
‫ویژه قرار دهیم‪ .‬بر طبق آمار سال ‪ 1388‬وزارت علوم‪ ،‬تحقیقات و‬
‫فناوری‪ ،‬حدود ‪ 15‬هزار دانشجوی خارجی از ‪ 77‬كشور دنیا در‬
‫دانشگاههای كشور مشغول به تحصیل هستند‪ .‬طبق این آمار‪ 3‬هزار‬
‫دانشجوی خارجی در مراكز آموزش عالی‪ ،‬یك هزار و‪ 500‬نفر در‬
‫دانشگاههای علوم پزشكی و ‪ 11‬هزار نفر در جامعالمصطفی العالمیه‬
‫مشغول به تحصیل هستند‪.4‬‬
‫فتحی واجارگاه و همکارانش (‪ )1390‬بر این باورند که این در‬
‫کشورهای منطقه‬
‫مقایسه با جذب دانشجویان خارجی در سال ‪ 2009‬در‬
‫نظیر مصر (‪ 35031‬دانشجوی خارجی)‪ ،‬لبنان (‪ 22674‬دانشجوی خارجی) و‬
‫ترکیه (‪ 19257‬دانشجوی خارجی) نشان دهنده آن است که از نظر جذب‬
‫دانشجوی خارجی‪ ،‬دانشگاههای ایران وضعیت مطلوبی ندارند‪ .‬با این‬
‫وجود‪ ،‬دولت ایران قصد دارد در طی برنامه پنجم توسعه از طریق‬
‫ایجاد واحدهای بین المللی در استانها‪ ،‬تعداد دانشجویان خارجی‬
‫مشغول به تحصیل در کشور را تا ‪ 25‬هزار دانشجو افزایش دهد (وزارت‬
‫علوم‪ ،‬تحقیقات و فناوری‪ .)2009 ،5‬بر این اساس هر سال باید ‪ 2‬هزار‬
‫دانشجوی خارجی بورسیه و ‪ 3‬هزار دانشجوی خارجی غیربورسیه در کشور‬
‫جذب گردد‪6.‬‬
‫هدف از این مقاله‪ ،‬بررسی سیاستهای کشور کانادا بهعنوان یکی‬
‫از کشورهای مطرح در جذب دانشجویان خارجی و استفاده از نتایج بدست‬
‫آمده برای ارتقاء جذب دانشجویان خارجی‪ ،‬بهخصوص در سطوح تحصیالت‬
‫تکمیلی‪ ،‬در ایران است‪.‬‬
‫جذب دانشجویان با استعداد خارجی‪ ،‬یکی از مهمترین سیاستهای‬
‫پیشرفت و توسعه در کشورهای پیشرفتهای همچون کانادا است‪ .‬اگرچه‬
‫کانادا هفتمین کشور موفق جهان در جذب دانشجویان خارجی است‪ ،‬اما‬
‫روند جذب دانشجویان خارجی خواستار تحصیل در این کشور مهاجر پذیر‪،‬‬
‫سریع و رو به افزایش است‪ .‬بر طبق گزارش های سال ‪ ،2013‬شمار‬
‫‪ 4‬این گفته ها به نقل ازمدیرکل دانشجویان غیر ایرانی وزارت علوم‪ ،‬دکتر عمادی در سال ‪ 92‬است‪ .‬رجوع کنید به‬
‫‪http://isna.ir/fa/print/92071408575‬‬
‫‪. MSRT‬‬
‫‪ 6‬این گفته ها به نق ل از معاون امور دانشجویان وزارت علوم ‪ ،‬دکتر بذرافشان معاون امور دانشجویان وزارت علوم در سال ‪ 1391‬است‪.‬‬
‫رجوع کنید به ‪http://www.hamshahrionline.ir/details/190224‬‬
‫‪3‬‬
‫‪5‬‬
‫نفر در سال ‪ 2012‬می‬
‫دانشجویان خارجی در این کشور حدود ‪265.377‬‬
‫باشد‪ ،‬که نسبت به آمار سال ‪ %94 ، 2001‬افزایش داشته است‪ .‬بر اساس‬
‫نظر سنجی اداره کانادا در امور آموزش بین الملل‪ 7‬از ‪ 1509‬دانشجوی‬
‫خارجی‪ %91 ،‬آنها از تصمیم خود برای تحصیل در کشور کانادا راضی‬
‫بوده اند‪ .‬بیش از ‪ 2/3‬دانشجویان خارجی کار کردن‪ ،‬کسب تجربه و در‬
‫آمدزایی را به عنوان عواملی مهم در تصمیم خود برای انتخاب این‬
‫کشور دانسته اند‪ .‬هم چنین ‪ %78‬این دانشجویان فرصت کسب تجربه در‬
‫فرهنگ کشور کانادا را مهم دانسته اند‪ .‬به دلیل وجود منافع زیاد‬
‫جذب دانشجوی خارجی‪ ،‬سیاست دولت کانادا این است که تا سال ‪،2022‬‬
‫آمار دانشجویان خارجی را به ‪ 450000‬نفر افزایش دهد‪ .‬به عبارت‬
‫دیگر‪ ،‬این کشور قصد دارد آمار جذب دانشجو را تا دو برابر باال‬
‫ببرد‪ .‬آمار سال ‪ 2010‬نشان می دهد که دانشجویان خارجی بیش از ‪8‬‬
‫بیلیون دالر به عنوان هزینه تحصیل‪ ،‬اسکان و دیگر هزینه ها در‬
‫کانادا پرداخت کردهاند‪ .‬عالوه بر این هم اکنون ‪ 86000‬شغل به دست‬
‫دانشجویان خارجی در این کشور است‪.8‬‬
‫پرسش اساسی در این مقاله این است که با توجه به وجود‬
‫را در‬
‫پیامدهای مثبت جذب دانشجویان خارجی‪ ،‬آیا میتوان آمار‬
‫مؤسسات آموزش عالی و دانشگاههای ایران نیز افزایش داد؟ در این‬
‫مقاله با الهام از برخی سیاستهای سیستم آموزش عالی به خصوص در‬
‫سطح تحصیالت تکمیلی در کشور کانادا و با استفاده از روش توصیفی‪-‬‬
‫تحلیلی‪ ،‬ضمن بررسی مختصری از پیشینه بحث‪ ،‬به برخی از نکات و روش‬
‫های مثبت آموزشی در آن کشور اشاره میگردد و سپس پیشنهاداتی در‬
‫راستای جذب دانشجویان خارجی در ایران ارایه میشود‪.‬‬
‫پیشینه پژوهش‬
‫در میان آثار پژوهشگران مغرب زمین مفهوم جذب دانشجوی خارجی و نیز‬
‫فراوان به چشم می خورد‪ .‬برخی‬
‫بین المللی ساختن دانشگاهها‬
‫پژوهشگران مانند براون‪ ،2009 ،9‬گیل‪ 2007 ،10‬براین باورند که‬
‫این قابلیت را‬
‫دانشجویان خارجی عالوه بر کسب تجربههای جدید‪،‬‬
‫مییابند که به افرادی مستقل تبدیل گردند و نیز سازگاری بهتری با‬
‫فرهنگ جدید پیدا میکنند‪ .‬نایت‪ )2003( 11‬در گزارشی که آن را در‬
‫انجمن بین المللی دانشگاهها‪ 12‬به ثبت رسانده است سه عامل مهم را‬
‫)‪.The Canadian Bureau for International Education(CBIE‬‬
‫‪ 8‬برای اطالع بیشتر به سایت ‪ Association of Universities and Colleges of Canada (AUCC),‬رجوع کنید‪.‬‬
‫‪7‬‬
‫‪9‬‬
‫‪.Brown‬‬
‫‪.Gill‬‬
‫‪11‬‬
‫‪.Knight‬‬
‫‪12‬‬
‫)‪.International Association of Universities (IAU‬‬
‫‪10‬‬
‫‪4‬‬
‫از مزایای بین المللی شدن‪ 13‬دانشگاهها بیان نموده است که آنها‬
‫عبارتند از‪ :‬رشد و تعالی دانشجویان و اساتید‪ ،‬اطمینان یافتن از‬
‫و نیز همکاری های‬
‫کیفیت و استانداردها در نظام آموزش عالی‬
‫پژوهشی بین المللی‪.‬‬
‫لفتر و بوگدن‪ 14‬نیز سیر تکاملی بازار کار‪ ،‬تخصصی شدن تحقیقات‬
‫علمی‪ ،‬جذب دانشجویان خارجی و بهکارگیری فناوریهای نوین را‬
‫مهمترین عواملی میدانند که دانشگاهها را در خصوص بین المللی شدن‬
‫و جذب دانشجویان خارجی ترغیب میسازند‪ .‬در حقیقت‪ ،‬پدیده تحصیل‬
‫دانشجویان در سرزمینهای دیگر‪ ،‬از جمله متغیرهای مهم و تاثیر گذار‬
‫در نظام آموزش عالی به شمار می رود که منشأ آثار متنوع سیاسی‪،‬‬
‫اقتصادی و فرهنگی است و امروزه به یکی از اولویت های اصلی‬
‫دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی بدل شده است (فتحی واجارگاه و‬
‫همکاران‪.)1390 ،‬‬
‫ویت و نایت‪ )1995( 15‬نیز به روشهایی برای بین المللی کردن آموزش‬
‫عالی اشاره دارند و از منظری تاریخ سیر تحول بین المللی شدن‬
‫دانشگاهها را مورد تحلیل قرار دادهاند‪ .‬نایت (‪ )2004‬فرایند تلفیق‬
‫بین المللی‪ ،‬بین فرهنگی و جهانی در اهداف‪ ،‬کارکردها و نحوه ارایه‬
‫آموزش عالی را تعریفی نو از مفهوم بین المللی شدن آموزش عالی‬
‫میداند‪ .‬به نظر او بین المللی شدن اصطالحی است که بیشتر درباره‬
‫ابعاد بین المللی آموزش عالی و آموزش بعد از دوره متوسطه به کار‬
‫رفته و به طرق مختلف در کشورهای گوناگون تفسیر می شود‪ .‬به نظر‬
‫نایت بین المللی شدن تحولی در دنیای آموزش عالی است و جهانی شدن‪16‬‬
‫تحول در دنیای بین المللی شدن است‪.‬‬
‫‪17‬‬
‫(‪ )1998‬و رزنبیت و‬
‫برخی از پژوهشگران نظیر اسکات‬
‫همکارانش‪ )2007(18‬جهانی شدن آموزش عالی را بین المللی شدن آن‬
‫توصیف کرده اند‪ .‬در نظر سنجی انجمن بین المللی دانشگاهها نیز‬
‫جابه جایی اساتید و دانشجویان به عنوان اولویت اول بین المللی‬
‫دانشگاهها بیان شده است (فتحی واجارگاه و همکاران‪.)1390 ،‬‬
‫بحث جذب دانشجویان خارجی مورد توجه فراوانی در سیستم آموزش‬
‫عالی‪ ،‬دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی در کانادا قرار گرفته است‪.‬‬
‫به طور مثال در سایت دانشگاه سیمون فریزر‪ 19‬در بخش طرح و پژوهش‬
‫‪13‬‬
‫‪.internationalization‬‬
‫‪.Lefter & Bogdan‬‬
‫‪15‬‬
‫‪.Wit & Knight‬‬
‫‪16‬‬
‫‪.globalization‬‬
‫‪17‬‬
‫‪.Scott‬‬
‫‪18‬‬
‫‪.Rosenbit‬‬
‫‪14‬‬
‫‪.Simon Frazer University‬‬
‫‪5‬‬
‫‪19‬‬
‫سازمانی ‪،‬گزارشات منظم سالیانهای از آمار دانشجویان خارجی در‬
‫کانادا و به خصوص در دانشگاه مربوطه ارایه می شود‪ . 20‬اما باید‬
‫توجه داشت که خال این بحث در سیستم آموزش عالی در ایران دیده می‬
‫شود‪ .‬به طور مثال مقاالت علمی‪ -‬پژوهشی و علمی – ترویجی اندکی به‬
‫این مقوله پرداخته اند‪ ،‬یا آنکه در سایت ورازت‪ ،‬علوم ‪ ،‬تحقیقات و‬
‫فن آوری توجه شایسته ای به مقوله جذب دانشجوی خارجی نشده است و‬
‫به طور کلی در میان وب سایت های دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی‬
‫کمتر به مقوله جذب دانشجویان خارجی پرداخته شده است‪ .‬در میان‬
‫فتحی واجارگاه و همکاران‪،‬‬
‫تنها میتوان به مقاله‬
‫آثار فارسی‬
‫‪ 1390‬با عنوان" بررسي موانع پذیرش دانشجویان خارجي در دانشگاهها و‬
‫و نیز بزرگمهری ‪ 1385 ،‬با عنوان "پذیرش‬
‫موسسات آموزش عالي"‬
‫دانشجوی خارجی در کشور‪ :‬تجربهها و راهکارها" اشاره نمود‪.‬‬
‫نکات و روش های مثبت آموزشی در مؤسسات آموزش عالی در‬
‫کانادا‬
‫‪-1‬ارائه پروژه های تحقیقاتی در دروس مقاطع تحصیالت تکمیلی‪:‬‬
‫در کشورهای توسعه یافتهای مانند کانادا تقریبا در تمامی دروس‬
‫مقاطع تحصیالت تکمیلی‪ ،‬دانشجویان ملزم به نوشتن و ارائه یک پروژه‬
‫تحقیقاتی برای آن درس هستند و درصد قابل توجهی از ارزیابی‬
‫دانشجویان مبتنی بر پروژه تحقیقاتی ارائه شده میباشد‪ .21‬از آنجا‬
‫که هدف از آموزش‪ ،‬تولید و انتقال دانش و فراگرفتن روش تحقیق و‬
‫آمادهسازی دانشجو برای استفاده از آموختهها و توانائیهای بالقوهی‬
‫خود به منظور دادن ایدهها و طرح های جدید می باشد‪ ،‬دانشجو نه‬
‫تنها برای حفظ مطالب تئوری تحت فشار قرار نمیگیرد‪ ،‬بلکه از طریق‬
‫فضای مجازی‪ ،‬کتابخانه و بخش تبادل کتب بین کتابخانه‪ 22‬می تواند به‬
‫تمامی منابع موجود (اعم از مقاالت‪ ،‬کتاب ها‪ ،‬گزارش ها‪ ،‬منابع سمعی‬
‫و بصری و‪ )...‬دسترسی یابد‪.‬‬
‫با وجوداین‪ ،‬دانشگاهها با وضع و اجرای قوانین سختی در مورد سرقت‬
‫ادبی‪ 23‬و یا دستکاری در دادهها‪ ،24‬ضمن کنترل دانشجو تا حد زیادی‬
‫از کپی برداری صرف از منابع موجود و دوباره كاریا و یا موازی‬
‫کاریهای علمی جلوگیری میکنند‪ .‬این درحالی است که در دانشگاههای‬
‫‪ 20‬برای اطالع بیشتر به وب سایت دانشگاه سیمون فریزر رجوع کنید‪:‬‬
‫‪http://www.sfu.ca/irp/news/international_student_report.html‬‬
‫‪21‬برای اطالع بیشتر به وب سایت دانشکده تحصیالت تکمیلی دانشگاه اتاوا در کانادا رجوع کنید‪:‬‬
‫‪http://www.grad.uottawa.ca/Default.aspx?tabid=1372‬‬
‫‪22‬‬
‫‪.International Library Loan‬‬
‫‪.Plagiarism‬‬
‫‪24‬‬
‫‪. Falsification of Data‬‬
‫‪23‬‬
‫‪6‬‬
‫ایران تأکید بیشتر بر حفظ مطالب تئوری است و متأسفانه موازی و‬
‫دوباره کاریهای زیادی نیز صورت می گیرد‪.‬‬
‫‪-2‬امکان انتخاب واحدهای درسی در دانشگاهها مختلف‪:‬‬
‫در دانشگاههای کانادا محدودیتهای برای دانشجویان تحصیالت تکمیلی‬
‫به منظور انتخاب دروس خود از هر دانشکده یا دانشگاه وجود ندارد‪.‬‬
‫این اختیار را دارند تا دروس مورد نیاز خود را از هر‬
‫آنها‬
‫به‬
‫دانشکدهای در سراسر کانادا انتخاب و در آن درس شرکت کنند‪.‬‬
‫عنوان مثال برنامه ای‪ 25‬در دانشگاه های کانادا وجود دارد که به‬
‫موجب آن دانشجوی تحصیالت تکمیلی اعم از کارشناسی ارشد و دکتری‬
‫میتواند پس از ثبت نام تمام وقت در یکی از دانشگاهها از هر‬
‫دانشگاه دیگری با توافق استاد راهنما و دانشگاه مقصد‪ ،‬دروس مورد‬
‫نیاز خود و مرتبط با رساله را به عنوان واحد درسی انتخاب نماید‪.26‬‬
‫چنین امری منجر به از بین رفتن تدریس موازی در دانشگاهها‪ ،‬افزایش‬
‫رضایت دانشجویان و کمک به تحقیقات آنها‪ ،‬کاهش واحدهای تدریس‬
‫اساتید با حفظ و ارتقاء کیفیت آموزشی خواهد گردید‪ .‬در واقع درس‬
‫برای دانشجویان‬
‫ها برای دانشجویان همه دانشگاه ها و نه صرفا‬
‫گروه و یا دانشگاه مربوطه ارایه می شود‪.‬‬
‫‪-3‬ارائه دروس یک واحدی‪27‬توسط متخصصین غیر دانشگاهی‪:‬‬
‫این دروس یک واحد ‪ 12‬ساعته (در نظام آموزش عالی ایران ‪ 17‬ساعت‬
‫می باشند و هر سه درس یک درس سه واحدی محسوب می‬
‫الزامی است)‬
‫گردد‪ .28‬ارائه چنین دروسی توسط متخصصین غیر دانشگاهی و مشغول به‬
‫تحقیق در صنعت و یا سایر مؤسسات نه تنها باعث تقویت ارتباط صنعت‬
‫با دانشگاه و رونق اقتصادی می شود‪ ،‬بلکه باعث ارتقاء کیفیت تدریس‬
‫در دانشگاهها نیز خواهد شد‪ .‬عالوه بر آن چنین امری منجر به‬
‫بکارگیری متخصصین صنایع در هدایت پایان نامه دانشجویان‪ ،‬حمایت‬
‫مالی آنها و تسهیل در کاریابی دانشجویان در آینده نیز خواهد ‪.‬‬
‫‪-4‬چگونگی امتحان جامع در دوره های دکتری ‪:‬‬
‫به طور کلی هدف از امتحان جامع ارزیابی اطالعات علمی پایه دانشجو‬
‫در رشته مورد نظر و آماده کردن دانشجو برای انجام رساله دکتری می‬
‫باشد‪ .‬در دانشگاه های کانادا امتحان جامع از الگوی ثابتی‬
‫برخوردار نبوده و حتی در دانشکده های مختلف یک دانشگاه این آزمون‬
‫به شیوه های متفاوتی برگزار می گردد‪ .‬برخی از دانشکده ها امتحان‬
‫‪.visiting program‬‬
‫‪25‬‬
‫‪26‬به طور مثال می توانید به سایت دانشگاه وسترن در کانادا مراجعه کنید‬
‫‪https://grad.uwo.ca/current_students/regulations/7.html‬‬
‫‪27‬‬
‫‪.module course‬‬
‫‪28‬به طور مثال می توانید به سایت دانشگاه مک مستر رجوع کنید‪:‬‬
‫‪http://www.mcmaster.ca/conted/programs/project-management/modules.html‬‬
‫‪7‬‬
‫جامع را بصورت شفاهی در دو بخش ارزیابی اطالعات علمی پایه دانشجو‬
‫و بخش دفاع از طرح پیشنهادی‪ 29‬رساله دکتری برگزار می کنند که توسط‬
‫از دانشکده ها نیز‬
‫‪ 3‬تا ‪ 7‬عضو هیأت علمی صورت می گیرد‪ .‬بعضی‬
‫اطالعات علمی پایه دانشجو را به صورت چند آزمون کتبی و سپس بخش‬
‫دفاع از طرح پیشنهادی رساله دکتری را بصورت شفاهی برگزار می‬
‫کنند‪ .‬دانشکده هایی نیز هستند که به منظور آشنایی بیشتر دانشجو‬
‫با روش های تحقیق و روش نوشتن بودجه ی تحقیقاتی‪ 30‬امتحان جامع را‬
‫در دو بخش تجزیه و تحلیل یک مقاله علمی و نوشتن یک بودجه ی‬
‫تحقیقاتی در رابطه با موضوعی به جز رساله دکتری برگزار می کنند‪.‬‬
‫این در حالیست که در دانشگاه های ایران‪ ،‬امتحان جامع بیشتر تأکید‬
‫بر ارزیابی اطالعات علمی پایه دانشجو را دارد و این امتحان غالبا‬
‫به صورت کتبی برگزار میشود‪.31‬‬
‫‪-5‬پذیرش دانشجویان پاره وقت در مقطع تحصیالت تکمیلی و کار دانشجو‬
‫در صنعت ضمن تحصیل ‪:‬‬
‫بسیاری از شرکت های صنعتی و ارگانهای تخصصی در کانادا مایل به‬
‫افزایش توان علمی پرسنل خود از طریق گذراندن دوره تحصیالت تکمیلی‬
‫می باشند‪ .‬دانشگاه های کانادا سیستم ویژه ای را برای این دسته از‬
‫دانشجویان تعبیه کرده اتا دانشجو قادر باشد چند روز را در محل‬
‫کار و چند روز را در محل تحصیل (دانشگاه) بگذراند‪ .‬یکی از‬
‫مهمترین مزایای این طرح ارتباط بیشتر دانشگاه با صنعت و حل مسائل‬
‫صنعتی در دانشگاه می باشد ‪.‬‬
‫کار دانشجو در صنعت و در ضمن تحصیل‪ ،‬از جمله مواردی است که باعث‬
‫‪ )1‬پیدا کردن دید واقعی دانشجو از محیط کار و انتظارات دیگران‪،‬‬
‫‪ )2‬کسب اطمینان و موفقیت دانشجو از شغل آینده‪ )3 ،‬تماس دانشجو با‬
‫متخصصین رشته مربوطه و ساختن شبکه ارتباطی با متخصصین می گردد‪.‬‬
‫دوره انترنی‪ 32‬تجربه ای است که دانشجویان ضمن‬
‫عالوه بر آن‪،‬‬
‫بکارگیری مهارت ها و دانش خود ‪ -‬تحت نظارت متخصصین توانا ‪ -‬در‬
‫صنایع و ارگانهای حرفه ای مربوطه‪ ،‬مهارتهای با ارزشی را برای‬
‫آینده خود فرامی گیرند‪ .‬الزم به ذکر است که در دانشگاه های کانادا‬
‫سیستم ویژه ای را برای هر چه کاراتر کردن دانشجویان مقطع‬
‫کارشناسی طراحی کرد ه اند که به آن طرح آموزش مشارکت در اثر‬
‫‪proposal‬‬
‫‪grant‬‬
‫‪29‬‬
‫‪30‬‬
‫‪ 31‬برای اطالعات بیشتر رک به وب سایت دانشگاه بریتیش کلمیا در کانادا‬
‫‪http://www.unbc.ca/graduate-programs/comprehensive-examination-process‬‬
‫‪internship‬‬
‫‪8‬‬
‫‪32‬‬
‫بخشی ‪ 33‬می گویند‪ .‬بر اساس این طرح‪ ،‬سال تحصیلی به ‪ 3‬نیمسال تقسیم‬
‫واترلو‪34‬‬
‫کلیه‬
‫می شود‪ .‬در بعضی دانشگاه ها مانند دانشگاه‬
‫دانشجویان موظف هستند یک نیمسال در دانشگاه گذرانده و نیمسال‬
‫بعدی را در مراکز صنعتی و یا در شرکت های تحقیقاتی طی نمایند‪ .‬در‬
‫برخی دیگر از دانشگاه ها مانندانشگاه اتاوا ‪ –35‬این طرح بیشتر‬
‫برای دانشجویان سال سوم و چهارم مقطع کارشناسی اعمال می گردد‪36 .‬‬
‫‪ -6‬تأمین هزینه تحصیل و زندگی دانشجو از طرف دانشگاه‬
‫اگر چه دانشگاه های کانادا از دانشجویان تحصیالت تکمیلی و به‬
‫خصوص دانشجویان خارجی شهریه ی زیادی دریافت میکنند‪ ،‬اما دانشگاه‬
‫ها خود را ملزم به تأمین حداقل هزینه های مربوط به تحصیل (شهریه)‬
‫و همچنین هزینه های زندگی می دانند‪ .‬این هزینه ها در قالب بورس‬
‫تحصیلی‪ ،37‬کمک هزینه تدریس ‪38‬و کمک هزینه تحقیقاتی‪ 39‬دانشجو پرداخت‬
‫می گردد‪ .‬این امر باعث می شود که دانشجویان تحصیالت تکمیلی – به‬
‫خصوص دانشجویان متأهل خارجی خود را بی نیاز از کار در خارج از‬
‫دانشگاه دانسته و تمام توان خود را معطوف به فعالیتهای علمی‬
‫بنمایند‪.40‬‬
‫نتیجه گیری‬
‫از آنجائیکه پیشرفت هر جامعه ای به سیستم تحقیقات علمی و پژوهشی‬
‫آن جامعه و میزان بکارگیری نتایج تحقیقات در آن جامعه بستگی‬
‫دارد‪ .‬به نظر می رسد تفاوت قابل مالحظه ای در سیستم آموزش عالی و‬
‫از‬
‫به خصوص بخش تحصیالت تکمیلی کانادا و ایران وجود دارد‪.‬‬
‫امتیازات سیستم آموزش عالی در کشور کانادا می توان به موارد زیر‬
‫اشاره نمود‪:‬‬
‫ داده سازی دقیق‪ ،‬ثبت و انتقال سریع داده ها؛‬‫سرعت عمل دردستیابی به منابع موجود در هر جای دنیا توسط‬
‫‬‫اساتید‪ ،‬دانشجویان و پژوهشگران؛‬
‫ دسترسی به آزمایشگاهها‬‫امنیتی الکترونیکی؛‬
‫به طور ‪ 24‬ساعته با نظارت سیستم های‬
‫‪.Co- operative education‬‬
‫‪.Waterloo University‬‬
‫‪35‬‬
‫‪.Ottawa Univertsity‬‬
‫‪33‬‬
‫‪34‬‬
‫‪ 36‬برای اطالع بیشتررجوع کنید به سایت دانشگاه واترلو‬
‫‪http://uwaterloo.ca/co-operative-education/about-co-operative-education‬‬
‫‪37‬‬
‫‪.scholarship‬‬
‫‪38‬‬
‫‪.teaching assistantship‬‬
‫‪39‬‬
‫‪.research assistantship‬‬
‫‪ 40‬برای اطالع بیشتربه سایت دانشگاه اتاوا ‪http://www.grad.uottawa.ca/default.aspx?tabid=1460‬‬
‫‪9‬‬
‫حداقل ضوابط اداری بمنظور سهولت در دسترسی به وسایل تحقیقاتی‬
‫موجود در دانشگاه ها و مؤسسات تحقیقاتی؛‬
‫‪ -‬اجرای قوانین کپی برداری‪،41‬‬
‫تقلب و سرقت ادبی؛‬
‫زنده نگهداشتن حس رقابت؛‬‫‪-‬‬
‫برخورداری از فرهنگ کار گروهی‪ 42‬و عالقمند بودن به آن‬
‫ به کارگیری سریع نتایج تحقیقات در جامعه‬‫ ارتباط قوی میان صنعت و دانشگاه؛‬‫برخورداری از امکانات اولیه و در‬
‫در‬
‫ آرامش خاطر دانشجویان‬‫اختیار داشتن تسهیالت الزم برای تحقیق؛‬
‫ توجه ویژه نهادهای دولتی و دانشگاهی به دانشجویان خارجی و‬‫ اعطای بورس تحصیلی به دانشجویان خارجی از طرف نهادهای دولتی و‬‫مؤسسات آموزش عالی‬
‫به نظر میرسد که پیشرفت آموزش عالی برای جذب دانشجویان خارجی با‬
‫هدف آنچه در توسعه برنامه پنجم آمده است‪ ،‬مستلزم توجه ویژه به‬
‫سیستم آموزش عالی در دیگر کشورهاست‪ .‬در این مقاله تالش شد تا به‬
‫نکات مثبت در سیستم آموزش عالی کشور کانادا به عنوان‬
‫برخی از‬
‫اشاره شود تا با‬
‫یکی از کشورهای موفق در جذب دانشجویان خارجی‬
‫الهام از آن بتوان قدمی در راه بازنگری در سیستم آموزش عالی در‬
‫باید توجه داشت که در‬
‫برداشت‪.‬‬
‫جذب دانشجویان خارجی دانشگاهی‬
‫کنار تالش برای بازنگری در سیستم آموزش عالی و شیوه های تدریس‪،‬‬
‫افزایش توان علمی و آموزشی با استفاده از فنآوری های جدید و راه‬
‫اندازی کارگاه های آموزشی‪ ،‬ضرورت توجه به تحقیقات بین دانشگاهی‪،‬‬
‫همکاری های بین المللی و ضرورت ایجاد ارتباط با متخصصین ایرانی‬
‫سیستم آموزش عالی در جذب دانشجویان خارج‬
‫توجه به‬
‫مقیم خارج‪،‬‬
‫تأثیر ژرفی در توسعه علمی کشور و تحقق اهداف سند چشم انداز بیست‬
‫ساله کشور خواهد داشت‪.‬‬
‫منابع‪:‬‬
‫‪. copyright‬‬
‫‪.team working‬‬
‫‪10‬‬
‫‪41‬‬
‫‪42‬‬
‫ هزار دانشجوی خارجی در کشور تحصیل‬13 ،)1391( ‫ مجتبی‬،‫بذر افشان‬‫ بر گرفته از سایت‬،‫ روزنامه همشهری‬،‫میکنند‬
http://www.hamshahrionline.ir/details/190224
‫ تجربهها و‬:‫ پذیرش دانشجوی خارجی در کشور‬،)1385( ‫ مجید‬،‫ بزرگمهری‬.188-195 ،234 ‫ و‬233 ‫ شماره‬،‫ اطالعات سیاسی – اقتصادی‬،‫راهکارها‬
،‫ آخرین آمار دانشجویان غیرایرانی دانشگاههای کشور‬،)1392( ،‫ عمادی‬‫ بر گرفته از سایت‬،)‫خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا‬
http://isna.ir/fa/print/92071408575
‫ بررسي‬،)1390( ‫ ح‬،‫ م؛ زماني منش‬،‫ ک؛ عارفي‬، ‫ فتحي واجارگاه‬،‫موانع پذیرش دانشجویان خارجي در دانشگاهها و موسسات آموزش عالي‬
.80-65:)62( ‫ زمستان‬،‫پژوهش و برنامه ریزي در آموزش عالي‬
- Association of Universities and Colleges of Canada (AUCC), Retrived from:
http://www.aucc.ca/media-room/news-and-commentary/universities-welcome-newinternational-education-strategy/
-Altbach, P.G, Reisberg, L. & Rumbley, L. E. (2009), Trends in Global Higher Education:
Tracking an Academic Revolution, A Report Prepared for the UNESCO 2009 World
Conference on Higher Education. Retrieved from:
www.uis.unesco.org/.../trends-global-higher-education-2009-Brown ,L. (2009), The Transformative Power of the International Sojourn: an
Eethnographic study of the international student experience. Annals of Tourism Research,
36(3): 502–521.
-Canadian Bureau for International Education (CBIE), Retrieved from:
http://www.cbie.ca/who-we-are/our-story/
-Coles, R. & Swami, V. (2012), The Sociocultural Adjustment Trajectory of International
University Students and the Role of University Structures: A Qualitative Investigation, Journal
of Research in International Education, 11(1): 87–100.
-Faculty of Graduate and Postdoctoral Studies, Retrieved from:
http://www.grad.uottawa.ca/Default.aspx?tabid=1372
-Gill, S.(2007) Overseas Students' Intercultural Adaptation as Intercultural Learning: A
Transformative Framework. Compare: A Journal of Comparative and International Education
37(2): 167–183.
-Institutional Research and Planning, Retrieved from:
http://www.sfu.ca/irp/news/international_student_report.html
- Knight, J .(2004), Internationalization Remodeled: Definition Approaches, and
Rationales, Journal of Studies in International Education, (8): 5-31.
- Knight, J. (2003), Internationalization of Higher Education, Practices and Priorities: 2003
IAU Survey Report. Retrieved from: http://www.iau-aiu.net/ca
-Mcmaster University Web Site, Retrieved from:
http://www.mcmaster.ca/conted/programs/project-management/modules.html
11
-Ministry of Science, Research & Technology (MSRT) in Iran (2009); Performance of
Minisrtry of Sceince, Research and Technology in ninth Government, Retrieved from:
http://msrt .ir/sites/ravabetomomi/Doclib8/Forms/AllItems.aspx
-School of Graduate and Postdoctoral Studies, Western University, retrieved from:
https://grad.uwo.ca/current_students/regulations/7.html
-Schneider, M. (2000) Others’ open doors. How other nations attract international
students: Implications for US educational exchange. Retrieved from:
http://exchanges.state.gov/iep/execsummary.pdf (accessed 1 December 2005).
-Snow Andread, M. (2006), International students in English-speaking universities
Adjustment factor, Journal of Research in International Education, 5(2): 131-154.
-University of Northern British Columbia, Comprehensive Examination Process, Retrieved
from: http://www.unbc.ca/graduate-programs/comprehensive-examination-process
Western University Web Site, retrieved from
-Wit, H.D. & Knight, J. (1995), Strategies for Internationalisation of Higher Education: A
Comparative Study of Australia, Canada, Europe, and the United States. Amsterdam: European
Association for International Education, in Cooperation with IMBE, (the Programme on
Institutional Management in Higher Education) of the Organization for Economic Cooperation
and Development and the Association of International Education Administration.
12