Zagadnienia do sprawdzianu- Młoda Polska Czas trwania epoki Początek: 1891 rok ( wydanie I tomu poezji Kazimierza Przerwy- Tetmajera ) Koniec: 1918 rok ( odzyskanie przez Polskę niepodległości ) Nazwy epoki Młoda Polska-> Artur Górski w 1898 roku zatytułował w ten sposób cykl swoich artykułów Modernizm-> (modern- nowoczesny); nowe koncepcje sztuki, poezji i tradycji Fin de siècle-> określenie poczucia schyłku cywilizacji Neoromantyzm-> nawiązanie do romantyzmu; prymat ludzi, uczuć, idealizm, indywidualizm, subiektywizm, odwoływanie się do przeszłości i nieoficjalnych źródeł kultury Pojęcia: Impresjonizm-> pochodzi od tytułu obrazu „impresja”. Termin początkowo odnosił się tylko do malarstwa. Impresjoniści pragnęli odtworzyć rzeczywistość widzialną, uchwycić jej ulotność i zmienność. Ich technika polegała na rozmyciu konturów, grze półtonów, świateł i cieni. Ekspresjonizm-> (przeciwieństwo impresjonizmu) dzieło miało być świadectwem indywidualnego, niepowtarzalnego sposobu odczuwania. Chcieli oni przede wszystkim dać wyraz emocjom, a nie zapisywać ulotne wrażenia. Przedmiotem uwagi twórcy nie było samo poznanie świata lecz jego ocena. Artysta dokonywał jej z punktu widzenia człowieka jako jednostki i zarazem reprezentanta zbiorowości, nie zaś z perspektywy jakichś nadrzędnych idei- w dziełach nabrała dużego znaczenia problematyka moralna. Przedstawiciele tego kierunku czuli się obrońcami porządku etycznego. Symbolizm-> do znaczeń nie docieramy bezpośrednio lecz za pomocą sugestii. Prąd literacki, który rozwinął się w XIX wieku w Belgii i Francji. Poezja miała wyrażać to co niewyrażalne poprzez symbol i dwupłaszczyznowość. Wiersze symboliczne dzielą się na dwa rodzaje: skomplikowane i poetykę impresjonistyczną. Cyganeria artystyczna-> (bohema), nieformalna grupa ludzi, złożona z artystów, których wspólną cechą jest postawa buntu wobec zastanych norm społecznych i obyczajowych. Typowy dla cyganerii jest oryginalny, niekonwencjonalny i ekscentryczny tryb życia i formy zachowania. Psychizacja krajobrazu-> Poeci młodopolscy tworzyli krajobrazy, które nastrojem odpowiadały psychice człowieka odczuwającego ból- są mroczne, zalane deszczem, pełne więdnących i gnijących liści. Wywołują nastrój przygnębienia i melancholii (wpływa na to powtarzalność epitetów i metafor). Pejzaż podlega deformacji- staje się odbiciem stanu psychicznego podmiotu. Franciszkanizm-> „ucieczki z kraju modernistycznego cierpienia”. Patronem poetów, którzy szukali wyjścia z kryzysu światopoglądowego, był święty Franciszek z Asyżu. Widziano w nim bowiem poetę i buntownika występującego przeciw zastygłym formom religijności swojego czasu. Franciszkańska afirmacja życia to droga twórczej akceptacji świata , która pozwala przezwyciężyć nastroje pesymizmu i poczucie schyłku, Moderniści idąc tropem św. Franciszka wybierali więc model twórczej wiary jako indywidualnego spotkania z Bogiem w jego dziełach przede wszystkim w naturze (powrót do poetyki klasycyzmu). Dekadentyzm-> (z francuskiego decadence- schyłek , upadek) -pesymizm, melancholia, zniechęcenie, marazm, apatia -„choroba wieku” -> człowiek przeświadczony o kryzysie cywilizacji; ucieka w sztuczne raje; uprawia kult sztuki i artysty; odcina się od społeczeństwa -cyganeria artystyczna -> wolne duchy Narracja personalna-> rodzaj narracji, w której wydarzenia opisywane przez autora dzieła literackiego są przedstawiane czytelnikowi oczami postaci. Nie ma konkretnego narratora. Synestezja-> rodzaj metafory odsyłającej do zmysłów Synteza sztuk-> próba odnalezienia wspólnego języka dla sztuki mimo różnych form wyrazu. Związana z poszukiwaniem uniwersalnego języka sztuki. liryka nastroju-> utwory, w których autor używa wszystkich możliwych środków stylistycznych, aby zbudować odpowiedni nastrój (zazwyczaj smutek, melancholia) Secesja-> jeden z najważniejszych nurtów w sztuce końca XIX wieku. Charakterystycznym elementem stylu secesyjnego jest linia- falista, kapryśna i asymetryczna. Artyści poszukiwali inspiracji przede wszystkim w świecie roślin i zwierząt. Efekty ich działań możemy zauważyć w: malarstwie, grafice, rzeźbie i architekturze. Omów filozofię Arthura Schopenhauera i jej wpływ na literaturę młodopolską. SCHOPENHAUERYZM - świat jako wola i przedstawienie - przeznaczeniem człowieka jest cierpienie, negacja woli życia - ślepy popęd - nirvana (ucieczka w niebyt, w stan „nieistnienia” i „spoczynku woli”) - religia ogranicznikiem - człowiek zawsze musi cierpieć, nie da się tego wyeliminować. Radzenie sobie z cierpieniem poprzez kontemplację sztuki oraz pomoc innym. - człowiek podlega naturze Omów filozofię Henri Bergsona i jej wpływ na literaturę młodopolską. BERGSONIZM - intelekt upraszcza życie - narzędziem poznania jest intuicja - aby dotrzeć do istoty rzeczy w całej jej niepowtarzalności i autentyczności, należy posługiwać się intuicją i instynktem. - dzięki intuicji człowiek otwiera się na „elan vital” – pęd życiowy przenikający świat Wyjaśnij założenia impresjonizmu i omów cechy poetyki impresjonistycznej na przykładzie utworu „Melodia mgieł nocnych” lub cyklu „Krzak dzikiej róży…” 1) Nastrojowość, subiektywizm, utrwalenie ulotnej chwili-> spokojny nastrój, cisza, noc 2) Rozmyte barwy-> nieokreślone kolory (przezroczystośc blask) 3) Duża rola swiatła-> oświetlenie pochodzi z blasku gwiazd i księżyca („tęcza blasków przenika mgłę”) 4) Amorficzność kształtu-> mgła jest zmiennokształtna 5) Oniryzm (motyw snu, obrazy poetyckie przenikają się bez większej logiki, są odrealnione)-> senny nastrój wiersza, „nie budźmy wody” 6) Bogata warstwa brzmieniowa-> rymy żeńskie, instrumentacja głoskowa „cicho”, liczne powtórzenia, dużo samogłosek, onomatopeje: szmer, szumy 7) Synestezja-> kwitną, wdzięczne, barwne, wonne, szpt, pijmy woń 8) Ruch, dynamizm-> świat ruchu 9) Synteza sztuk-> „mgły tańczą”, tytuł: „melodia mgieł nocnych” Impresjonizm-> opierał się na ulotnych, zmysłowych odczuciach, omijając treści metafizyczne. Impresjoniści odzwierciedlali w swoich obrazach grę świateł i kolorów. W poezji impresjonizm polegał przede wszystkim na podkreślaniu wagi chwilowych wrażeń wzrokowych, słuchowych i zapachowych. Podmiot liryczny był jedynie biernym odbiorcą, nie wchodził w interakcję ze światem zewnętrznym. Analiza założeń impresjonizmu na podstawie „Krzaku dzikiej róży…” Tytułowy krzak dzikiej róży miał poruszyć nie tylko zmysły, lecz i duszę czytelnika. Natura zostaje opisana techniką impresjonistyczną. Kasprowicz tworzy poetycki krajobraz niczym kompozycję kolorowych plam- pisze o „pawiookich stawach”, „bladobłękitnych falach”, „czerwonym próchnie” i „wilgotnej bieli wieczornej rosy”. Odwołuje się do zjawisk świetlnych: „Słońce w niebieskim lśni krysztale”, „Światłością stały się granity”, nie zapomina też o doznaniach dźwiękowych: „Szumna siklawa mknie po skale”, „Świstak gdzieś świszcze spod kamienia”. Wyjaśnij założenia ekspresjonizmu i omów cechy poetyki ekspresjonistycznej na przykładzie utworu Kasprowicza Dies irae. 1) Deformacja-> utwór nawiązuje do biblijnej wizji końca świata, jednak różni się znacząco od niej. W ujęciu poety ma skrajnie pesymistyczne zabarwienie. Postacie znane z pisma świętego również zostają poddane reinterpretacji- Bóg staje się sędzią niesprawiedliwym, któremu podoba się karanie ludzi, Chrystus cierpi na darmo, a Ewa staje się kochanką szatana. 2) Turpizm-> krew, wizja końca świata, męka 3) Ostre barwy (żółty, czerwony, czarny, siny niebieski)- kojarzone z wojną i śmiercią-> „Grzech krwią czarne dusze plami” 4) Dynamizm-> cały utwór opowiada o zmierzaniu ku końcu świata 5) Hiperboliczna wizja-> motyw Sądu Ostatecznego (skrajnie pesymistyczne zabarwieniepodmiot traci nadzieję na zbawienie, a świat stacza się w otchłań) „miliardy krzyży” 6) Perspektywa patrzenia z góry 7) Katastrofizm-> wizja końca świata (nawiązanie do biblijnej wersji końca świata Scharakteryzuj narrację zastosowaną w Chłopach Władysława Stanisława Reymonta. Dialektyzacja w Chłopach. W powieści występuje trzech narratorów: Młodopolski- jego domeną są przede wszystkim poetyckie opisy przyrody, przeżyć oraz ludzkich namiętności. Charakteryzują się liryzmem, subiektywizmem oraz emocjonalizmem. Narrator wciela się w jakiegoś bohatera i mówi z jego perspektywy. Język: literacki, wyrafinowany. Realistyczny obserwator- chłop opisujący zdarzenia z pewnego dystansu. Język: literacki z pewną domieszką gwary. Wiejski gaduła- narrator zaangażowany uczuciowo w relacjonowane zdarzenia. Język: gwara Chłopi Władysława Stanisława Reymonta- koncepcja czasu i przestrzeni (mit). CZAS AKCJI: Historyczny-> wspomnienie powstanie styczniowe Egzystencjalny-> śmierć Jakuba, Boryny; narodziny dziecka Hanki i Antka Liturgiczno- obrzędowy-> święta Kordula, Zaduszki; mieszkańcy liczą czas modlitwami; całe życie Chłopów obraca się wokół wydarzeń chrześcijańskich Naturalno- uprawny-> ziemia dla mieszkańców Lipiec jest najważniejsza, zajmują się nią cały czas ( Boryna nawet na łożu śmierci, poszedł „siać”) MIEJSCE AKCJI: Wieś, Lipce Reymontowskie - Lipce to jedyne miejsce, w którym chłopi czują się bezpiecznie (mimo kłótni, uważają, ze jest to jedyne bezpieczne i zdatne do mieszkania miejsce na świecie) - boją się świata, nie wiedzą co jest poza Lipcami, według nich wszystko co poza Lipcami jest zdradliwe, przytłaczające, prowadzi do upadku- degeneruje ludzi. (pogląd Dominikowej) - wyidealizowane miejsce gdzie nikt nie ma problemów, wszystko jest nowoczesne, czyste, duże (budynki, balkony). Ludzie są wykształceni i szczęśliwi (pogląd Jagny) Chłopi Władysława Stanisława Reymonta jako epopeja chłopska. 1) Tematem utworu jest życie codzienne mieszkańców Lipiec (ludzie prości) 2) Wielowarstwowowść-> różnorodne charaktery, hierarchia na wsi (biedni i bogacizestawienie) 3) Narrator to wiejski gaduła 4) Bohater zbiorowy-> głównym bohaterem jest zbiorowość- wiejska gromada/ gromada lipiecka 5) Życie bohaterów jest typowo podporządkowane zmianom pór roku oraz kalendarzowi chrześcijańskich obrzędów. 6) Dokładność ludowych zwyczajów (przygotowania świąteczne, śpiew pieśni ludowych) 7) Tradycjonalizm wynika wyznawania wartości trwałych, przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Regulują one wiejskie życie, jego trwałość i ciągłość 8) Akcja odbywa się w otoczeniu przyrodniczym, na wsi 9) Koncepcja czasu-> czas płynie według porządku Cechy powieści modernistycznej na przykładzie Chłopów. 1) Niejednorodność stylistyczna 2) Opisy są nastrojowe i zmysłowe-> opisy natury są długie, dokładne, odnoszą nas do wielu zmysłów 3) Niejednorodność poetyk-> w tekście możemy znaleźć odniesienia do cech powieści młodopolskiej, realistycznej oraz do epopei 4) Różnorodność narracji-> w powieści pojawia się trzech narratorów: młodopolski, wiejski Gaduła oraz realikstyczny obserwator 5) Wydarzenia są przedstawiane z perspektywy bohaterów-> całą powieść widzimy jakbyśmy byli blisko tego wszystkiego, możemy „wcielić” się w jednego z bohaterów 6) Ludzie są jak elementy natury-> naturalistyczne obrazy zachowań ludzkich (np. walka o ziemię, przepychanka Antoniego i Macieja Borynów) 7) Natura jest personifikowana 8) Dialektyzacja-> język chłopów to gwara Naturalizm w Chłopach. - scena obcięcia nogi Jakuba oraz scena, w której umiera (ukazanie Jakuba w ciężkim stanie, noga obumarła, gniła, Jakub był chory, gorączkował, majaczył) - ukazanie fizjologii mieszkańców Lipiec - los wyrodników: Jagustynki, Agaty i Starego Bylicy (złe traktowanie przez dzieci, mieszkali w złych warunkach, nie mieli co jeść, musieli żebrać, ludzie starzy) - pożądanie Antka i Jagny (pierwotne instynkty) Wesele jako dramat symboliczny. 1) Dwupłaszczyznowość-> oprócz zdarzeń realnych pojawiają się również duchy (elementy symboliczne) 2) Synteza sztuk-> dialogi bohaterów, portret Wernyhory, śpiew Chochoła 3) Bohater zbiorowy-> goście na weselu 4) Indywidualizacja języka-> w zależności od tego do jakiej grupy społecznej należał takim językiem się posługiwał 5) Wątki fantastyczne i historyczne-> fantastyczne: pojawienie się Chochoła; historyczne: rabacja galicyjska 6) Satyryczny obraz postaci-> przedstawienie bohaterów w akcie I 7) Określone miejsce i czas akcji-> Bronowice, listopad 1900 rok Mity narodowe w Weselu. Mit racławicki: - Bartosz Głowacki ugasił ląd czapką - chłopi- kosynierzy-> chłopi są waleczni i gotowi do walki u boku inteligencji; chłop jest patriotą, który interesuje się sprawami narodowymi - odniesienie do mitu w „Weselu”: Czepiec, Chłopi uważają się za zdolnych i gotowych do walki, ale czekają aż ktoś ich poprowadzi/ powie co mają robić; Czepiec idzie z kosą do gospodarza (gotowość do walki) Mit chłopa- piasta: - Piast Kołodziej- legendarny władca, który był chłopem - chłop, który martwi się o sprawy narodowe, jest pobożny, dostojny, uczciwy, moralny i rozważny - odniesienie do mitu w „Weselu”: chłop jest prostym człowiekiem, który przedkłada własne sprawy nad sprawy ojczyzny (nawiązanie do rabacji galicyjskiej- chłopi zmanipulowani przez zaborcę, wyżynali szlachtę); chłopi nie mają świadomości narodowej i trudno im ją zrozumieć; awanturnicy (Dziad oraz Czepiec); nie pójdą sami walczyć Mit chłopa „kolorowego bajecznie”: - wieś postrzegana jako miejsce ciągłej sielanki, zabawy - chłop ma szczęśliwe i spokojne życie na łonie natury (jest niczego nieświadomy, żyje jakby w bańce) - wieś jako utopia/ arkadia - odniesienie do mitu w „Weselu”: chłopi wiedzą co się dzieje w Polsce (wiedzą o wojnie, sytuacji politycznej), są gotowi do walki, (rabacja galicyjska), wyśmianie mitu poprzez pojawienie się chłopomanii Racheli i Pana Młodego Mit solidaryzmu narodowego: - cały naród, nie zważając na grupę społeczną, walczy wspólnie o niepodległość, panuje ogólne zjednoczenie dla dobra kraju - odniesienie do mitu w „Weselu”: inteligencja nie widzi w chłopach partnerów, nie interesuje ich życie chłopów, (wszyscy pamiętają o rabacji galicyjskiej, przez co ciężko im się pogodzić), chłopi są gotowi do walki, ale potrzebują żeby ktoś ich poprowadził Mit przywódczej roli inteligencji: - inteligencja powinna poprowadzić chłopów do walki - w społeczeństwie każdy ma swoją określoną rolę: chłopi- wojownicy, którzy potrzebują wodza, niesamodzielne jednostki, inteligencja- opiekunowie, wodzowie, osoby, które poprowadzą chłopów do walki - odniesienie do mitu w „Weselu: inteligencja zamiast podjąć się działanie dla państwa pije, tańczy, zajada się (gospodarz), inteligencja nie ma szacunku do chłopów, chce się od nich odciąć (dziennikarz) Dokonaj interpretacji wiersza Kazimierza Przerwy – Tetmajera Evviva l’arte!. Wykaż, że jest on reprezentatywny dla epoki. Osobą mówiącą w wierszu jest artysta, którego możemy utożsamiać z autorem- zabiera on głos w imieniu twórców Młodej Polski. Tytułowy zwrot „Eviva L’arte” oznacza „niech żyje sztuka” i oddaje charakter utworu, który stanowi wyraz uwielbienia dla sztuki. Podmiot jest przekonany o słuszności poświęcenia życia dla poezji, jednak w wierszu możemy wyczuć pesymizm (dekantyzm). Każdy kto wyróżnia się na tle społeczeństwa, cierpi na biedę – czeka śmierć. Nie jest to podniosła, poważna śmierć, a upokarzająca i upadlająca artystę (śmierć z powodu braku pieniędzy, głodu, na ulicy). Podmiot wypowiada się również na temat filistrów- mówi, ze skupiają się oni wyłącznie na zarabianiu pieniędzy i zaspokajaniu podstawowych potrzeb. Twierdzi, ze są to ludzie ograniczeni, nie posiadający wyższych wartości i nie przestrzegający norm moralnych. Mimo tego, że artyści żyją o wiele gorzej niż filistrzy to czują nad nimi wyższość ponieważ mają w życiu wyższe cele (sztukę). Dokonaj interpretacji wiersza Kazimierza Przerwy – Tetmajera Koniec wieku XIX. Wykaż, że jest on reprezentatywny dla epoki. Tytuł wskazuje czas, w którym odbywa się wszystko opisane w utworze. Koniec XIX wieku ma wpływ na stan psychiczny podmiotu („koniec wieku”)- poczucie nadchodzącego końca powodowało nastrój niepokoju. Utwór jest opisaniem światopoglądów pokolenia schyłku XIX wieku. W utworze podmiot zastanawia się nad środkami, które mogą pozwolić wygrać z „chorobą wieku”. Neguje wszystkie propozycje (ironia, pogarda, przekleństwa, rozpacz, walka i rezygnacja). Mimo, że każda propozycja opisuje pewną strategię radzenia sobie z uczuciem bezsensu, to i tak w rezultacie wszystkie okazują się nieodpowiednie. 10) Franciszkanizm w twórczości J. Kasprowicza (Witajcie kochane góry, Rozmiłowała się ma dusza itp.) 11) Wyjaśnij pojęcie manifestu literackiego. Omów poglądy na sztukę i rolę artysty wyrażone w manifeście Stanisława Przybyszewskiego Confiteor. Sztuka modernizmu. IMPRESJONIZM - celem jest oddanie subiektywnych wrażeń artysty i ukazanie ulotnej chwili - odrzucenie prostej i przewidywalnej linii na rzecz rozmycia oraz plamy - tematy: przyroda, krajobrazy, portrety, budowle - zainteresowanie barwą, która zmienia się wraz z oświetleniem - gra świateł i cienia EKSPRESJONIZM - zainteresowanie uczuciami i emocjami kierującymi postepowaniem człowieka - stosowanie sugestywnego koloru, częste kontrastowe połączenia\ - malowanie na tzw. Aktywnych fakturach - lapidarność formy - deformacja, która uwypuklała brzydotę - czasami ważniejsza forma niż treść obrazu SYMBOLIZM - ukazanie problemów duchowych problemów człowieka, wyrażenie tego, co niewyrażalne - tematy: abstrakcja, to co nie poznane - symbol jest środkiem artystycznego wyrazu, co znaczyło, że wszystko może kryć metaforyczny sens - odwoływanie się do filozofii Bergsona i Schopenhauera NATURALIZM SECESJA - motywacja estetyczna - działanie pod wpływem natchnienia twórcy - abstrakcyjna forma - bogata ornamentyka - naczelnym celem było zdobnictwo i innowacyjność - nie myślano o funkcjonalności i konstrukcji budynków - inspiracje: wątki romantyczne, neoromanizm, neogotyk
