Provide a Model to Investigate the Role of Social Responsibility in
Evaluating the Performance of Small and Medium Enterprises
Abstract
In the complex environment of today's business and community organizations, as well as
puberty and increasing customer awareness is an advantage, understanding and
supporting of his demands as one of the main organizational relevant and stakeholders,
is essential. Public interest groups, as a part of organizational relevant, are affective and
important, whom the future of company is affected by their knowledge, attitudes and
belief about its operation. Social responsibility is an issue that the modern organization
has been emphasis on it considerably. That’s because Corporate Social Responsibility and
sustainable development, social equity and economic growth are aligned. System of
higher education in every country, is the most important institution in training,
development and human resource management and main pillar in overall development
of the country and has major functions and tasks in line with sustainable development.
Refer to the role and position of higher education and the high sensitivity of public about
the performance of this institution, balanced development of both quantitative and
qualitative must be paid attention. In last two decades, according to greet of young adults
for postsecondary education, higher education has been grown very good quantitatively.
Proper and efficient evaluation in higher education must suit the conditions,
characteristics and specific areas of the system. The aim of this study is to provide a model
to study the role of social responsibility in the performance of small and medium
enterprises and statistical population is consisted of senior managers and staff of
nonprofit higher education institutions in Mashhad. Sampling method of this study is
cluster sampling, in which, 323 subjects were selected. The assessment tool is a
questionnaire which is made by researcher, measures Carroll social responsibility
model's impact on the components of EFQM organizational excellence. The reliability rate
of the questionnaire is 97%, which shows a high correlation between questions. SPSS
software (SPSS) and the Q-MS (EQS) is used for data analysis. The results of the analysis
indicate that all components of CSR effect on all the elements of excellence. As a result,
studied institutions in terms of quality, are at the acceptable level. In this study, the
researcher developed and present a model for assessing business performance in studied
institutions, that path analysis model was used to verify suitability of the model. The
results of this model showed that presented model is suitable and can be used to measure
the performance of non-profit higher education institutes. Finally, it is suggested to use
this model for other universities and institutions of higher education.
Keywords: corporate social responsibility, Carroll social responsibility model, EFQM Business Excellence
Model, small and medium enterprises
‫ارائه مدلی به منظور بررسی نقش مسئولیت اجتماعی در‬
‫ارزیابی عملکرد مؤسسات کوچک و متوسط (مطالعه‬
‫موردی‪ :‬مراکز آموزش عالی غیرانتفاعی مشهد)‬
‫سپیده نقیبی (نویسنده مسئول)‬
‫کارشناس ارشد مدیریت بازرگانی‬
‫‪09153186880‬‬
‫‪Sepide.naghibi@yahoo.com‬‬
‫غالمرضا ملک زاده‬
‫عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪09155158785‬‬
‫‪rezamalekzadeh@yahoo.com‬‬
‫چکیده‬
‫در فضای پیچیده و دشوار تجاری و اجتماعی امروز سازمان ها‪ ،‬همان گونه‬
‫که بلوغ و آگاهی روز افزون مشتری یک مزیت محسوب می شود‪ ،‬شناخت و تأمین‬
‫خواسته های وی به عنوان یکی از ذی ربطان و ذی نفعان اصلی سازمانی‪ ،‬یک‬
‫ضرورت است‪ .‬مسئولیت اجتماعی موضوعی است که در سازمان های امروزی‪،‬‬
‫تأکید قابل مالحظه ای بر آن شده است‪.‬‬
‫با توجه به نقش و جایگاه آموزش عالی و حساسیت زیاد مردم نسبت به‬
‫عملکرد این نهاد‪ ،‬باید به رشد متعادل آن از هر دو بعد کمی و کیفی‬
‫توجه شود‪ .‬با این وجود‪ ،‬شاید رشد کیفی دانشگاه ها مورد غفلت واقع شده‬
‫است و بهبود و ارتقای کیفیت مستلزم سازوکار مناسب ارزیابی است‪ .‬هدف‬
‫از نحقیق حاضر‪ ،‬ارائه مدلی به منظور بررسی نقش مسئولیت اجتماعی بر‬
‫عملکرد مؤسسات کوچک و متوسط است که جامعه آماری تحقیق شامل رؤسا و‬
‫مدیران ارشد و کارکنان مراکز آموزش عالی غیرانتفاعی مشهد است‪ .‬روش‬
‫نمونه گیری در این تحقیق‪ ،‬نمونه گیری تصادفی خوشه ای است که ‪ 323‬نفر‬
‫به عنوان نمونه انتخاب شده اند‪ .‬ابزار سنجش شامل یک پرسشنامه محقق‬
‫ساخته است که تأثیر مدل مسئولیت اجتماعی کارول را بر مؤلفه های تعالی‬
‫سازمانی ‪ EFQM‬می سنجد‪ .‬میزان پایایی پرسشنامه ‪ %97‬می باشد که همبستگی‬
‫باالی میان سؤاالت را نشان می دهد‪ .‬برای تجزیه و تحلیل دادهها از نرم‬
‫افزار اس پی اس اس )‪ (SPSS‬و ای کیو اس )‪ (EQS‬استفاده شده است‪ . .‬نتایج‬
‫حاصل از تجزیه و تحلیل دادهها بیانگر آن است که تمامی مؤلفه های‬
‫مسئولیت اجتماعی بر تمامی مؤلفه های تعالی سازمانی مؤثر است‪ .‬درنتیجه‪،‬‬
‫مؤسسات مورد مطالعه از نظر کیفی‪ ،‬از سطح قابل قبولی برخوردارند‪.‬‬
‫واژگان کلیدی‪ :‬مسئولیت اجتماعی شرکت‪ ،‬مدل مسئولیت اجتماعی کارول‪ ،‬مدل‬
‫تعالی سازمانی ‪ ،EFQM‬مؤسسات کوچک و متوسط‬
‫مقدمه‬
‫اخالقیات بدنه اصول یا استانداردهایي است که هدایت گر رفتارهاي انساني‬
‫است‪ .‬اخالقیات به طور ساده آفریده بشریت نیست بلکه ناشي از ماهیت‬
‫انساني است که بدنه ماهوي قانون را مي سازد و قوانین انساني تابعي‬
‫از آن هستند‪ .‬انحراف از چهارچوب اخالقیات و ارتکاب قصورات اخالقي هزینه‬
‫هاي هنگفت اجتماعي‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬سیاسي و غیره را به مؤسسات و سازمان ها‬
‫(خصوصا در بخش دولتي) وارد مي سازد‪ .‬زماني که مدیریت اصول اخالقي‬
‫بدرستي اعمال شود‪ ،‬ثمره آن چیزي بیش از بهبود رفتار اخالقي است‪ .‬اصول‬
‫اخالقي‪ ،‬ریشه و دالیل رفتارهاي غیر اخالقي را مورد توجه قرار مي دهد‪.‬‬
‫از آنجایي که آنچه موجب رفتارهاي غیراخالقي مي شود از عملکرد موثر‬
‫سازماني نیز جلوگیري مي کند‪ ،‬در نتیجه حل مسائل اخالقي بطور مستقیم‬
‫بر عملکرد نیز تاثیر گذار است (بهرامي‪.)1384 ،‬‬
‫یکي از گرایش هاي مهم شرکت ها در دهه هاي اخیر‪ ،‬سرعت رشد فعالیت آن‬
‫ً بحث‬
‫ها در حوزه مسئولیت اجتماعي شرکت ها است (کانگ‪ .1)2012 ،‬اگرچه عمدتا‬
‫در مورد اخالق اجتماعي در شرکت هاي بزرگ صورت مي گیرد اما چشم انداز‬
‫ادبیات مسئولیت اجتماعي در شرکت هاي کوچک و متوسط مدت هاست که آغاز‬
‫شده است‪( .‬دال فیتجار‪ .2)2011 ،‬به منظور رقابت در محیط جهاني‪ ،‬کسب و‬
‫کارهاي داراي اقتصادهاي در حال ظهور نیاز به توجه بیشتر در ارزیابي‬
‫عملکرد کسب و کار خود را دارند‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬براي اندازه گیري عملکرد‬
‫به معنا و ارائه اطالعات مفید‪ ،‬براي مقایسه بین و درون سازماني نیاز‬
‫است‪ .‬این مقایسه مي تواند در ارزیابي پیشرفت دستیابي به اهداف‪،‬‬
‫ارزیابي روند در عملکرد یا وزن دهي به عملکرد یک سازمان در مقابل‬
‫سازمان هاي دیگر موثر باشد (واي دیا و چیتنس‪.3)2012 ،‬‬
‫عالوه بر این‪ ،‬براي صادرات محصوالت به خارج از کشور‪ ،‬شرکت هاي کوچک و‬
‫متوسط به مدرکي معتبر و یا جایزه هاي تعالي مانند مدل تعالي سازمان‬
‫)‪ )EFQM4‬براي فرآیندها و محصوالتشان نیازمندند تا به افزایش رقابت و‬
‫جهاني شدن دست یابند‪ .‬مدل تعالي سازمان‪ ،‬مدلي ساده براي اندازه گیري‬
‫عملکرد و تعالي‪ ،‬که مي تواند در فواصل معین شرکت هاي کوچک و متوسط‪،‬‬
‫عملکرد و برنامه هاي خود را در راستاي تعالي ارزیابي کنند (جاب‪.5)2010 ،‬‬
‫مدل هاي تعالي سازماني ابزاري قدرتمند در ارزیابي عملکرد سازمان ها‬
‫بشمار مي آیند و بسیاري سازمان ها در جهان از این ابزارها بهره جسته‬
‫‪1‬‬
‫‪Kong‬‬
‫‪Dahl Fitjar‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Vaidya and Chitnis‬‬
‫‪4‬‬
‫‪European Foundation for Quality Management‬‬
‫‪5‬‬
‫‪Job‬‬
‫‪2‬‬
‫اند‪ .‬در این سال ها سازمان هاي ایراني هم براي ارزیابي عملکرد خود‬
‫یکي از رایج ترین این مدل ها یعني مدل تعالي بنیاد کیفیت اروپا را‬
‫به کار گرفته اند (فدایي نژاد و خالقي و مهاجري‪.)1389 ،‬‬
‫مدل ‪ EFQM‬براي موفقیت سازمان ها از هر لحاظ بخش‪ ،‬اندازه و ساختارشان‬
‫است‪ EFQM .‬ابزاري خوب براي سیستم مدیریت است‪ .‬در این راستا‪ ،‬مدل‬
‫‪ EFQM‬ابزاري است که مي تواند براي ساختار سیستم مدیریتي سازمان به‬
‫عنوان روشي براي خود ارزیابي استفاده شود (گومز‪. 6)2010 ،‬‬
‫مبانی نظری پژوهش‬
‫اخالق مفهومي است که باید براي روشن شدن مفهوم مسئولیت اجتماعي توضیح‬
‫داده شود‪ .‬اخالق به یک سري اصول و اررش هایي گفته مي شود که بر رفتار‬
‫شخص یا گروه حاکم است‪ ،‬مبني بر اینکه درست و نادرست چیست‪ .‬واژه اخالق‬
‫در لغت به معناي سرشت و سجیه است و شامل سجایاي نیکو و پسندیده مانند‬
‫راستگویي و پاکدامني‪ ،‬یا سجایاي زشت و ناپسند مانند دروغگویي و غیره‬
‫مي شود (جعفري‪.)1391 ،‬‬
‫حال اگر بخواهیم تعریف کلي از اخالق بدهیم آن را مطالعه و بررسي‬
‫معیارها و قواعدي مي دانیم که راهنماي عمل افراد و گروه ها در انجام‬
‫امور قابل قبول است‪ .‬اما زماني که اخالق را در کسب و کار بکارببریم‪،‬‬
‫یک سري شرایط بر سازمان ها بوجود مي آورد‪ .‬اول اینکه سازمان ها به‬
‫دنبال سود هستند‪ .‬دوم آنکه باید میان نیازها و مصالح جامعه و خواست هاي‬
‫مؤسسات مذکور نوعي توازن ایجاد کرد‪ .‬در این شرایط اخالق مي تواند‬
‫کارساز باشد‪ .‬در شرایطي که یک دستگاه اخالقي امور کسب و کار را سامان‬
‫دهد و به گونه اي سازمان را اداره کند که ضمن کسب سود‪ ،‬به منافع‬
‫اجتماعي زیاني وارد نشود‪ ،‬مي توان گفت سازمان اخالق بازار را رعایت‬
‫کرده است‪ .‬پس اخالق کسب و کار بدین معني است که مجموعه اي از معیارها‬
‫و سنت ها و قواعد‪ ،‬هدایت کسب و کار را به عهده گیرند(دادگر‪.)1385 ،‬‬
‫موضوع و مفهوم مسئولیت اجتماعي شرکت ها در چند سال اخیر با توجه به‬
‫رشد سازمان هاي غیردولتي‪ ،‬جنبش هاي اعتراضي علیه قدرت شرکت ها‪ ،‬افزایش‬
‫آگاهي اجتماعي‪ ،‬توسعه بازارهاي سرمایه و شرکت هاي سهامي عام و رسوایي‬
‫هاي مالي و اخالقي شرکت هاي بزرگ تبدیل به نمونه مسلط و غالب در فضاي‬
‫اداره شرکت ها شده است‪ .‬به این ترتیب از حدود ‪ 20‬سال پیش‪ ،‬شاهد طرح‬
‫‪Gomez‬‬
‫‪6‬‬
‫مفهومي با عنوان "مسئولیت پذیري اجتماعي شرکت ها" هستیم که در چارچوب‬
‫آن‪ ،‬بسیاري از اندیشمندان برجسته ي حوزه ي مدیریت و اقتصاد کوشیده اند‬
‫تا چارچوب هایي با هدف افزایش کارآمدي برنامه هاي اجتماعي و نوع‬
‫دوستانه ي سازمان ها و نیز هم راستا نمودن این برنامه ها با‬
‫استراتژي هاي کالن سازمان ها طراحي کنند(بابالوال‪.)2012 ،7‬‬
‫از طریق مسئولیت اجتماعي‪ ،‬سازمان ها در کسب و کار‪ ،‬تاکید مجدد بر‬
‫اصول و ارزش ها‪ ،‬در هر دو فرآیندها و عملیات و در تعامل با سایر‬
‫فعاالن اجتماعي دارند‪ .‬مسئولیت اجتماعي عموما داراي طبیعت داوطلبانه‬
‫و اختیاري مي باشد و به فعالیت هایي که بیش از انطباق با قانون است‬
‫اشاره مي کند‪ .‬براي رسیدن به توسعه منابع انساني پایدار زیربناهاي‬
‫آن را در دانشگاه ها و مراکز آموزش‬
‫عالي جستجو کرد‪ .‬یکي از مهمترین عناصر نظام آموزش عالي و دانشگاه ها‬
‫برنامه هاي درسي است که نقش تعیین کننده و انکارناپذیري در تحقق‬
‫اهداف و رسالت هاي آموزش عالي از نظر کمي و کیفي دارد (الننبورگ‪،8‬‬
‫‪.)2004‬‬
‫بسیاري از دیدگاه هاي مسئولیت اجتماعي دانشگاه ها و مراکز آموزش عالي‬
‫براي توسعه منابع انساني از مؤلفه هاي اصول معاهده جهاني سازمان ملل‪،‬‬
‫رهنمودهاي سازمان همکاري اقتصادي و توسعه اروپا براي شرکت هاي چند‬
‫ملیتي‪ ،‬کمسیون اتحادیه اروپا‪ ، 9‬اصول جهاني سالیوان‪ ، 10‬پیش نویس نهایي‬
‫استاندارد ایزو ‪ 26000‬و در نهایت استانداردپذیري اجتماعي که در راستاي‬
‫مسئولیت اجتماعي شرکت ها تدوین یافته است استخراج شده است‪ .‬به نظر مي‬
‫رسد که تمام این مؤلفه ها را در راستاي مسئولیت اجتماعي دانشگاه ها‬
‫و مراکز آموزش عالي مي توان در چهار حوزه مسئولیت هاي اقتصادي‪،‬‬
‫قانوني‪ ،‬اخالقي و بصیرتي (یا بشردوستانه)‪ ،‬متمایز کرد‪ .‬مسئولیت اجتماعي‬
‫دانشگاه به این واقعیت اشاره مي کند که در سیستم آموزش عالي بیشتر‬
‫کشورها یک سري فعالیت ها و برنامه هاي شغلي و حرفه اي به عنوان فعالیت‬
‫دانشگاهي در راستاي مسئولیت اجتماعي دانشگاه گسترش پیدا کرده است‪.‬‬
‫در مورد تعریف مسئولیت اجتماعي دانشگاه‪ ،‬ریزر‪ 11‬آن را به عنوان یک خط‬
‫مشي از کیفیت اخالقي عملکرد اجتماع دانشگاهي (دانشجویان‪ ،‬اساتید و‬
‫کارکنان اجرایي)‪ ،‬مي داند که از طریق مدیریت مسئول امور آموزشي‪،‬‬
‫شناختي‪ ،‬نیروي انساني و تأثیرات محیطي ناشي از فعالیت هاي دانشگاهي‪،‬‬
‫‪7‬‬
‫‪Babalola‬‬
‫‪Lanenburg‬‬
‫‪9‬‬
‫‪European Commission‬‬
‫‪10‬‬
‫‪Sullivan‬‬
‫‪11‬‬
‫‪Reiser‬‬
‫‪8‬‬
‫در یک گفتگوي تعاملي با جامعه براي ترویج توسعه انساني پایدار انجام‬
‫مي شود (تترووا‪.)2010 ،‬‬
‫کارول در مطالعه اي که به عنوان "هرم مسئولیت اجتماعي بنگاه" منتشر‬
‫شد‪ ،‬براي هر بنگاه چهار دسته مسئولیت اجتماعي قائل شده است‪ .‬به تعبیر‬
‫دیگر‪ ،‬او مسئولیت اجتماعي هر بنگاه را برایند چهار مؤلفه زیر مي داند‪:‬‬
‫‪-1‬‬
‫‪-2‬‬
‫‪-3‬‬
‫‪-4‬‬
‫نیازهاي اقتصادي‬
‫رعایت قوانین و مقررات عمومي‬
‫رعایت اخالق کسب و کار‬
‫مسئولیت هاي بشر دوستانه (کارول‪.)1991 ،12‬‬
‫مسئولیت‬
‫نوع‬
‫مسئولیت اخالقي‬
‫مسئولیت قانوني‬
‫مدل سلسله مراتبی‬
‫جهاني شدن‪ ،‬فشار بسیار زیادي را بر روي رقابت و بقاي کشورهاي در حال‬
‫مسئولیت اقتصادي‬
‫توسعه ایجاد کرده است‪ .‬به منظور حفظ توان رقابتي‪ ،‬سازمان ها در‬
‫کشورهاي در حال توسعه به طراحي مجدد در راستاي تعالي با استفاده از‬
‫ابزارهاي خالقیت و نوآوري نیاز دارند (خان واال‪ .)2004 ،13‬مفهوم تعالي‬
‫سازماني به عنوان موضوع تحقیق توسط پیترز و واترمن‪ )1982( 14‬سرچشمه‬
‫گرفته است‪ .‬بیک زاده (‪ )1388‬نیز تعالي را اینگونه تعریف مي کند‪" :‬‬
‫تعهد سازماني به رشد و توسعه پایدار و دائمی شرکت در جهت کسب رضایت‬
‫مشتري و افزایش مستمر سودآوري شرکت در یک محیط ملي فراگیر و حمایت‬
‫‪12‬‬
‫‪Carroll‬‬
‫‪Khandwalla‬‬
‫‪14‬‬
‫‪Peters and Waterman‬‬
‫‪13‬‬
‫کننده"‪ .‬به نظر حسن زاده و رشنوادي (‪ )1387‬مفاهیم تعالي در آخرین‬
‫مرحله از رشد و توسعه مدیریت کیفیت جامع پدیدار گردید‪.‬‬
‫بنیاد اروپایي مدیریت کیفیت )‪ (EFQM‬در سال ‪ 1988‬با هدف کمک به شرکت‬
‫هاي اروپایي براي حضور در بازار رقابتي بین المللي شکل گرفت‪ .‬یکي از‬
‫تصمیمات این بنیاد ایجاد جایزه کفیت اروپایي بود‪ ،‬براي مثال جایزه‬
‫کیفیت ملي مالکوم بالدریج آمریکایي است‪.‬‬
‫ستون و سرچشمه این جوایز از فلسفه مدیریت کیفیت جامع گرفته شده است‪.‬‬
‫هر چند‪ ،‬در کشورهاي مختلف متفاوت است‪ .‬بر طبق نظریه تان‪ )2002( 15‬در‬
‫کشورهاي در حال توسعه به برخي مؤلفه هاي این جوایز چون مسئولیت‬
‫اجتماعي و بیشتر رهبري کمتر اهمیت داده مي شود‪ .‬در اروپا‪ ،‬بیشتر این‬
‫مدل را به تأثیر اجتماعي و مدیریت منابع انساني مرتبط مي کند (کانتي‪،16‬‬
‫‪.)2007‬‬
‫نمونه موفق مدل تعالي سازمان )‪ (EFQM‬گسترش پیدا کرد و دلیل اصلي این‬
‫طراحي مجدد تغییر شرایط سازمان ها بود‪ .‬نمونه واضح این انقالب‪ ،‬مدل‬
‫مالکوم بالدریج بود که از سیستم تأمین کیفیت به سیستم مدیریت کیفیت‬
‫تغییر پیدا کرد (تان‪ .)2002 ،‬مدل تعالي سازمان ‪ EFQM‬به دالیل مختلفي‬
‫از مدل هاي قبلي مهم تر است از قبیل‪ :‬نوآوري و مدیریت دانش‪ ،‬تأکید بر‬
‫روي‬
‫مشتري مداري و مدیریت فرآیند و اهمیت دادن به زمان بهبود سازمان و در‬
‫کل اجراي آسان این مدل در همه نوع سازماني از قبیل‪ ،‬دولتي یا خصوصي‪،‬‬
‫بزرگ یا کوچک و متوسط‪ (SMEs) 17‬و یا حتي در سازمان غیرسود آور‪ .‬مدل‬
‫‪ EFQM‬مي تواند در هر سازماني چه از نظر بخش‪ ،‬اندازه و یا ساختار موفق‬
‫ظاهر شود اگر سیستم مدیریتي خوبي در سازمان وجود داشته باشد (گومز‪،18‬‬
‫‪.)2010‬‬
‫اهمیت شرکت هاي کوچک و متوسط در توسعه اقتصادي‪ ،‬موضوعي است که در‬
‫نوشته هاي این حوزه توجه زیادي بدان شده است‪ .‬تشویق کارآفریني و تسهیل‬
‫در رشد سریع شرکت هاي کوچک و متوسط نوآور‪ ،‬از ابزارهاي اشتغال زایي‪،‬‬
‫کاهش بیکاري‪ ،‬افزایش بهره وري و فقرزدایي محسوب مي شوند‪ .‬این شرکت ها‬
‫‪15‬‬
‫‪Tan‬‬
‫‪Conti‬‬
‫‪17‬‬
‫‪Small and Medium Enterprises‬‬
‫‪18‬‬
‫‪Gomez‬‬
‫‪16‬‬
‫اهمیت قابل مالحظه اي به عنوان عامل رشد اقتصادهاي جدید و توسعه اقتصاد‬
‫جهاني دارند‪.‬‬
‫شرکت هاي کوچک و متوسط در بیش تر کشورها‪ ،‬بیش از ‪ 95‬درصد شرکت ها را‬
‫تشکیل مي دهند و دو سوم اشتغال را در بخش خصوصي فراهم مي کنند‪ .‬شواهد‬
‫نشان مي دهند که بیش از نیمي از تولید کل کشورهاي صنعتي از سوي شرکت‬
‫هاي کوچک و متوسط صورت مي گیرد‪ .‬شرکت هاي کوچک و متوسط‪ ،‬نقشي مهم در‬
‫اقتصاد کشورهاي عضو "سازمان توسعه و همکاري هاي اقتصادي" ایفا مي‬
‫کنند‪ ،‬از جمله این که بین ‪ 60‬تا ‪ 70‬درصد مشاغل را در اختیار دارند‪.‬‬
‫این شرکت ها در دانمارک‪ ،‬فرانسه‪ ،‬آلمان و آمریکا ستون فقرات اقتصاد‬
‫به حساب مي آیند‪ .‬اکثریت قاطع شرکت ها در این کشورها‪ ،‬کوچک و متوسط‬
‫هستند و بیش تر نیروي انساني نیز در آن ها اشتغال دارند‪ .‬این شرکت ها‬
‫بیش تر از شرکت هاي بزرگ‪ ،‬تولید شغل مي کنند (علیدوستي‪.)1389 ،‬‬
‫پیشینه پژوهش‬
‫در این بخش از فصل دوم‪ ،‬پیشینه تحقیق مطالعات داخلی و خارجی مرتبط با‬
‫متغیرهای تحقیق‪ ،‬مورد مطالعه قرار گرفته است‪ .‬براساس بررسی های محقق‬
‫و با توجه به جستجوی در پایگاه های مختلف مطالعه ای به صورت دقیق در‬
‫این مورد یافت نشد‪ ،‬در نتیجه به چند مورد از مطالعاتی که برخی از‬
‫محققین در خصوص تعدادی از متغیرهای این تحقیق انجام داده اند می‬
‫پردازیم‪.‬‬
‫پیشینه داخلي‬
‫دکتر هوشنگ تقي زاده و غالمرضا سلطاني فسقندیس (‪ ،)1389‬در زمینه تأثیر‬
‫اخالق کسب و کار بر مسئولیت اجتماعي بنگاه تحقیقي انجام داده اند‪ .‬هدف‬
‫این مقاله بررسي نقش اخالق کسب و کار بر مسئولیت اجتماعي بنگاه از‬
‫دیدگاه تولید کنندگان در صنعت قطعه سازي خوزستان خودرو استان‬
‫آذربایجان شرقي است‪ .‬جامعه آماري این تحقیق ‪ 175‬شرکت قطعه ساز عضو‬
‫انجمن قطعه سازان خودرو تبریز مي باشد که با استفاده از فرمول تعیین‬
‫حجم نمونه‪ ،‬تعداد ‪ 50‬نفر به عنوان حجم نمونه آماري مشخص گردیده اند‪.‬‬
‫براي جمع آوري داده ها از دو پرسشنامه استفاده شده است که روایي‬
‫پرسشنامه ها به صورت صوري و پایایي آن ها با‬
‫استفاده از ضریب آلفاي کرونباخ و روش بازآزمایي به دست آمده است‪ .‬براي‬
‫آزمون فرضیه ها از تحلیل رگرسیون استفاده شده است‪ .‬نتیجه بررسي ها‬
‫نشان مي دهد که اخالق کسب و کار بر مسئولیت اجتماعي بنگاه تأثیر دارد‪.‬‬
‫بنابراین پیشنهاد مي شود که جهت ارتقاي مسئولیت اجتماعي بنگاه ها‪،‬‬
‫اخالق کسب و کار در سازمان ها تقویت گردد‪.‬‬
‫سعید مرتضوي (‪ ،)1389‬به بررسي نقش تعدیل متغیر اهمیت مسئولیت اجتماعي‬
‫بر رابطه بین مسئولیت اجتماعي و تعهد سازماني؛ نمونه مورد مطالعه‪:‬‬
‫شرکت هاي صنایع غذایي شهر مشهد پرداخته است‪ .‬در این مقاله به تبیین‬
‫نقش تعدیل گري این متغیر در ابعاد چهارگانه مسئولیت اجتماعي پرداخته‬
‫است‪ .‬در این راستا‪ ،‬صنعت مواد غذایي به عنوان جامعه مورد مطالعه‬
‫انتخاب گردید که با مشارکت ‪ 105‬عضو در قالب آماري و استفاده از پرسش‬
‫نامه جهت جمع آوري داده ها انجام پذیرفت‪ .‬پردازش حاصل از داده ها با‬
‫استفاده از مدل رگرسیون سلسله مراتبي حاکي از آن است که نقش تعدیل‬
‫گري متغیر مورد مطالعه بر رابطه بین ابعاد چهارگانه مسئولیت اجتماعي‬
‫(کارکنان‪ ،‬مشتریان‪ ،‬دولت و ذینفعان اجتماعي و غیراجتماعي) مورد تأیید‬
‫است‪ ،‬این یافته بدان معناست که تأکید بر اهمیت مسئولیت اجتماعي و‬
‫رعایت آن از سوي سازمان ها مي تواند از کارکردي مثبت بر عملکرد سازمان‬
‫ها برخوردار باشد به نحوي که به طور معناداري تعهد سازماني کارکنان‬
‫را تحت تأثیر خود قرار مي دهد‪.‬‬
‫ابراهیم صالحي عمران و دیگران (‪ ،)1390‬به بررسي اهمیت شاخص هاي مسئولیت‬
‫اجتماعي شرکت ها در مراکز صنعتي و دانشگاه ها پرداختند‪ .‬در این پژوهش‬
‫هدف‪ ،‬بررسي میزان توجه به شاخص هاي مسئولیت اجتماعي شرکت ها در مراکز‬
‫صنعتي و دانشگاه ها است‪ .‬در این راستا نظرات مدیران و کارکنان شرکت‬
‫ها و همچنین اعضاي هیات علمي و دانشجویان دکتري دانشگاه صنعتي‬
‫نوشیرواني بابل مورد مطالعه و بررسي قرار گرفت‪ .‬روش این پژوهش توصیفي‪-‬‬
‫پیمایشي با استفاده از ابزارهاي پرسشنامه و مصاحبه بوده و جامعه آماري‬
‫آن تمامي مدیران و کارکنان شرکت پارس خودرو تهران و هفت شرکت استان‬
‫گلستان و هم چنین اعضاي هیات علمي و دانشجویان دکتري دانشگاه صنعتي‬
‫نوشیرواني بابل بوده اند‪ .‬نتایج این تحقیق نشان داد که در توجه به‬
‫شاخص هاي آگاهي از برنامه هاي آموزشي و جامعه‪ ،‬دانشگاه توانسته است‬
‫که به احساس نیاز بخش هاي صنعتي بطور مطلوبي پاسخ دهد‪ .‬اما در توجه‬
‫به شاخص هاي آگاهي از مفاهیم حفاظت محیط زیست‪ ،‬آگاهي از شرایط کاري‬
‫مناسب براساس قوانین ملي و استانداردهاي جهاني و آگاهي از عدم تبعیض‬
‫در فرآیندها و توجه به گروه هاي آسیب پذیر‪ ،‬دانشگاه نتوانسته است به‬
‫احساس نیاز بخش هاي صنعتي در ارتباط با این شاخص ها به طور مطلوبي‬
‫پاسخ بدهد‪.‬‬
‫پیشینه خارجي‬
‫رادني مک ادام‪ ،)2003( 19‬به تاثیر مدل هاي تعالي در اجراي مسئولیت‬
‫اجتماعي پرداخته است‪ .‬تجزیه و تحلیل سازمان هاي مورد بررسي نشان مي‬
‫دهد که مدل مسئولیت اجتماعي و مدل ترکیب شده مسئولیت اجتماعي و روش‬
‫شناسي مدیریت کیفیت جامع‪ ،‬نگرش مسئولیت اجتماعي و مدیریت کیفیت جامع‬
‫را قادر مي سازد که در دوره هایي نقطه نظرات اخالقیات مشروع‪ ،‬فرآیند‬
‫‪Rodney McAdam‬‬
‫‪19‬‬
‫مبتني بر مسئولیت اجتماعي و مدیریت ذی نفعان و خروجي ها را مورد‬
‫ارزیابي قرار دهد‪ .‬نتایج نشان مي دهد که ایجاد تعادل در هر دو‬
‫جنبه مسئولیت اجتماعي مثالً اخالقي و کسب و کار بدون به خطر انداختن‬
‫روابط مثبت سازمان با ذی نفعان اصلي سازمان امکان پذیر است‪.‬‬
‫ژاي تانگ‪ ،)2010( 20‬نیز تحقیقي درباره قدرت متفاوت ذی نفعان شرکت‪،‬‬
‫گرایش مسئولیت اجتماعي ذی نفعان و عملکرد محیطي شرکت هاي کوچک و متوسط‬
‫در چین انجام داده است‪ .‬هدف از این مقاله این است که میان قدرت‬
‫ذی نفعان شرکت و عملکرد محیطي شرکت ها و گرایش مسئولیت اجتماعي‬
‫ذی نفعان تفاوت قائل شده و میان آنها تعادل ایجاد کنیم‪ .‬در این تحقیق‬
‫‪ 144‬شرکت کوچک و متوسط مورد بررسي قرار گرفت و نتیجه این شد که دولت‬
‫ها‪ ،‬رقبا و قدرت رسانه اي شرکت بر روي عملکرد محیطي شرکت مؤثر است‪.‬‬
‫عالوه بر این‪ ،‬گرایش مسئولیت اجتماعي شرکت ها و دولت ها رابطه ي‬
‫متعادلي را میان قدرت ذی نفعان شرکت و عملکرد محیطي شرکت ایجاد مي‬
‫کند‪ .‬نتایج بدست آمده از تحقیق به صورت زیر است‪ -1 .‬شرکت هاي کوچک و‬
‫متوسط توانایي مقابله با ذی نفعان را در اوضاع کنوني چین ندارند‪-2 .‬‬
‫توجه به شبکه قدرت متفاوت میان ذی نفعان و شرکت هاي کوچک و متوسط‬
‫زماني که عملکرد محیطي این شرکت ها مورد آزمایش قرار مي گیرد‪ ،‬مهم‬
‫است‪ -3 .‬برطبق مطالعات گذشته‪ ،‬به طور کلي ذی نفعان خارجي ترجیح مي‬
‫دهند که شرکت ها به حفاظت از محیط متعهد باشند‪ ،‬اما در میان گروه‬
‫ذی نفعان چیني درجه اهمیت دادن به تعهد شرکت ها در قبال اجراي مسئولیت‬
‫اجتماعي متفاوت است‪ -4 .‬گرایش ذی نفعان به مسئولیت اجتماعي‪ ،‬رابطه ي‬
‫میان تفاوت قدرت ذی نفعان شرکت و عملکرد محیطي را تعدیل مي بخشد‪.‬‬
‫مارسلو کوپا‪ ،)2012( 21‬در مورد مسئولیت اجتماعي در شرکت هاي کوچک و‬
‫متوسط ایتالیایي تحقیقاتي انجام داده است که بیان مي کند‪ ،‬این شرکت‬
‫ها مسئولیت اجتماعي را به عنوان وظیفه ي استراتژیکي خود مي دانند و‬
‫ذی نفعان اصلي شرکت وظایف مسئولیت اجتماعي خود را از دیگر وظایف جدا‬
‫کرده و متعهد به انجام آن هستند‪ .‬داده هاي این تحقیق از سه منبع جمع‬
‫آوري شده است‪ :‬بررسي مدیران ارشد ‪ 105‬شرکت کوچک و متوسط به عنوان‬
‫نمونه‪ ،‬مصاحبه کیفي مالکان ‪ 5‬شرکت و مصاحبه با رهبرانشان‪ .‬سازمان هاي‬
‫مورد تحقیق‪ ،‬مسئولیت اجتماعي شرکت را از طریق روش هاي غیررسمي‪ ،‬داخلي‬
‫و رابطه اي با هر نوع نگرش مدیریتي و استراتژیکي به اجرا درمي آورند‪.‬‬
‫در سازمان هاي مورد تحقیق‪ ،‬کارکنان به عنوان مهمترین ذي نفعان اجراي‬
‫‪Zhi Tang‬‬
‫‪Marcello Coppa‬‬
‫‪20‬‬
‫‪21‬‬
‫مسئولیت اجتماعي شناخته شدند در صورتي که مشتریان‪ ،‬تامین کنندگان و‬
‫ً نتیجه تحقیق این شد‬
‫شرکا کسب و کار به دنبال آن مشاهده شدند‪ .‬نهایتا‬
‫که ایفا کنندگان اصلي نقش مسئولیت اجتماعي در ایتالیا شبکه هاي کسب‬
‫و کار‪ ،‬دولت‪ ،‬انجمن هاي کسب و کار و سازمان هاي اجماع سازي مانند‬
‫نهادهاي مذهبي و سیاسي همچون اتحادیه ها‪ ،‬شناخته شدند‪ .‬ما مي توانیم‬
‫تاثیر فرهنگ ایتالیایي را بر روي ادراک و فعالیت هاي مسئولیت اجتماعي‬
‫در شرکت هاي کوچک و متوسط ایتالیایي را از یکدیگر تفاوت قائل شویم‪.‬‬
‫روش پژوهش‬
‫هدف از تحقیق حاضر‪ ،‬بررسی تأثیر مسئولیت اجتماعی بر عملکرد مؤسسات‬
‫کوچک و متوسط است‪ .‬این تحقیق از نوع هدف‪ ،‬کاربردي و از نظر ماهیت‬
‫توصیفي – پیمایشي مي باشد‪ .‬جامعه آماري این تحقیق شامل رؤسا و مدیران‬
‫ارشد و کارکنان مراکز آموزش عالي غیرانتفاعي شهر مشهد است که شامل ‪20‬‬
‫مؤسسه آموزش عالي غیرانتفاعی مي باشند که ‪ 6‬مؤسسه به صورت تصادفی‬
‫ً ‪ 323‬نفر از مدیران ارشد (رؤساي مراکز و معاونین‬
‫انتخاب شده است که جمعا‬
‫آن ها) و کارکنان این مراکز را شامل مي شود‪ .‬جامعه آماري تحقیق حاضر‪،‬‬
‫شامل مدیران ارشد ‪ 12‬نفر‪ ،‬کارکنان آموزشي ‪ 62‬نفر‪ ،‬کارکنان غیرآموزشي‬
‫‪ 102‬نفر و اعضاي هیات علمي ‪ 147‬نفر مي باشد‪ .‬روش نمونه گیري به صورت‬
‫نمونه گیري خوشه اي تصادفي مي باشد که هر مؤسسه به عنوان یک خوشه‬
‫تلقي مي شود‪ .‬از طریق سرشماري‪ ،‬کلیه مدیران ارشد (رؤساي مراکز و‬
‫معاونین آن ها) مراکز آموزش عالي غیرانتفاعي در مطالعه شرکت داشتند‪.‬‬
‫هم چنین تعداد ‪ 19‬نفر از کارکنان آموزشي‪ 31 ،‬نفر غیر آموزشي و ‪ 45‬نفر‬
‫عضو هیأت علمي متناسب با حجم هر خوشه انتخاب شده است‪ .‬ابزار جمع‬
‫آوري تحقیق آورده شده که از پرسشنامه در این تحقیق استفاده شده است‪.‬‬
‫سپس نحوه آزمایش مقدماتي پرسشنامه بیان شده که پس از سنجش روایي آن‬
‫توسط خبرگان و اساتید دانشگاه و استاد راهنما و مشاور‪ ،‬تعداد ‪ 30‬عدد‬
‫پرسشنامه براي آزمایش مقدماتي تکمیل شده و پایایي آن با استفاده از‬
‫آزمون کرونباخ محاسبه گردید میان سؤاالت ‪ %97‬همبستگي وجود دارد‪ ،‬که‬
‫بیانگر پایایي باالي این ابزار مي باشد‪.‬‬
‫تجزیه و تحلیل داده ها‬
‫داده های تحقیق براساس چهار سؤال تحقیق مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‬
‫است که به صورت زیر طراحی شده است‪:‬‬
‫‪ .1‬آگاهی و ادراک از مسئولیت پذیری اجتماعی مؤسسات کوچک و متوسط چگونه‬
‫است؟‬
‫‪ .2‬آیا مسئولیت پذیری اجتماعی براساس نظریه کارول بر تعالی مؤسسات کوچک‬
‫و متوسط مؤثر است؟‬
‫‪ .3‬مسئولیتپذیری اجتماعی بر اساس مدل تعالی سازمانی در مؤسسات کوچک و‬
‫متوسط چگونه است؟‬
‫‪ .4‬ابعاد تعالي سازماني چه رابطه ای با عملکرد مؤسسات کوچک و متوسط دارند؟‬
‫اولین سؤال تحقیق‪ :‬آگاهی و درک از مسئولیت پذیری اجتماعی مؤسسات کوچک‬
‫و متوسط چگونه است؟‬
‫در توزیع میانگین میزان مسئولیت پذیري مؤسسات کوچک و متوسط‪ ،‬نمره کل‬
‫میزان مسئولیت پذیري مؤسسات آموزش عالي غیرانتفاعي مورد مطالعه اندازه‬
‫گیري شده که میانگین آن ‪ 78/81‬به دست آمده است و این نشان دهنده ی این‬
‫است که مؤسسات مورد مطالعه از آگاهی و درک باالیی برخوردارند‪.‬‬
‫جدول ‪:1‬‬
‫توزیع میانگین میزان مسئولیت پذیري در مؤسسات کوچک و متوسط‬
‫مسئولیت پذیري‬
‫مينیم‬
‫م‬
‫ماکزي‬
‫مم‬
‫میانگ‬
‫ین‬
‫انحراف‬
‫معیار‬
‫‪61/01‬‬
‫‪93/24‬‬
‫‪78/81‬‬
‫‪6/76‬‬
‫دومین سؤال تحقیق‪ :‬آیا مسئولیت پذیری اجتماعی براساس نظریه کارول‬
‫بر تعالی مؤسسات کوچک و متوسط مؤثر است؟‬
‫همان طور که در جدول ‪ 2‬نشان داده شده است‪ ،‬میانگین مسئولیت اقتصادي‬
‫با ‪ 80/23‬امتیاز‪ ،‬باالترین امتیاز و مسئولیت بشردوستانه با ‪73/30‬‬
‫امتیاز‪ ،‬کمترین امتیاز را نسبت به دیگر مؤلفه های مسئولیت اجتماعی‬
‫به خود اختصاص داده اند و این نشان دهنده اولویت قرار دادن مسئولیت‬
‫اقتصادی از دیدگاه پاسخ دهندگان است‪.‬‬
‫جدول‪ :2‬توزیع میانگین میزان مسئولیت پذیری اجتماعی بر تعالی رهبري‬
‫مؤسسات کوچک و متوسط‬
‫مينیمم‬
‫ماکزي‬
‫مم‬
‫میانگ‬
‫ین‬
‫انحراف‬
‫معیار‬
‫اثر مسئولیت بشردوستانه بر‬
‫رهبري‬
‫‪20‬‬
‫‪97/14‬‬
‫‪73/30‬‬
‫‪14/83‬‬
‫اثر مسئولیت اخالقي بر رهبري‬
‫‪20‬‬
‫‪100‬‬
‫‪75/42‬‬
‫‪14/57‬‬
‫اثر مسئولیت اقتصادي بر‬
‫رهبري‬
‫‪45‬‬
‫‪100‬‬
‫‪80/23‬‬
‫‪12/59‬‬
‫اثر مسئولیت قانوني بر‬
‫رهبري‬
‫‪30‬‬
‫‪100‬‬
‫‪77/80‬‬
‫‪13/19‬‬
‫همان طور که در جدول شماره ‪ 3‬بیان شده است‪ ،‬تأثیر مسئولیت اخالقي بر‬
‫کارکنان با ‪ 84/89‬امتیاز‪ ،‬از درجه اهمیت باالتري نسبت به دیگر مؤلفه های‬
‫مسئولیت اجتماعی برخوردار است و پاسخ دهندگان به مسئولیت اخالقی امتیاز‬
‫باالتري را اختصاص داده اند‪.‬‬
‫جدول‪ :3‬توزیع میانگین میزان مسئولیت پذیری اجتماعی بر تعالی کارکنان‬
‫مؤسسات کوچک و متوسط‬
‫مینیم‬
‫م‬
‫ماکزی‬
‫مم‬
‫میانگی‬
‫ن‬
‫انحراف‬
‫معیار‬
‫اثر مسئولیت بشردوستانه‬
‫بر کارکنان‬
‫‪44/23‬‬
‫‪98/17‬‬
‫‪80/49‬‬
‫‪12/10‬‬
‫اثر مسئولیت اخالقی بر‬
‫کارکنان‬
‫‪56/67‬‬
‫‪100‬‬
‫‪84/89‬‬
‫‪10/57‬‬
‫اثر مسئولیت قانونی بر‬
‫کارکنان‬
‫‪43/33‬‬
‫‪100‬‬
‫‪79/09‬‬
‫‪10/13‬‬
‫اثر مسئولیت اقتصادی بر‬
‫کارکنان‬
‫‪46/67‬‬
‫‪100‬‬
‫‪77/10‬‬
‫‪11/65‬‬
‫همان طور که در جدول شماره ‪ 4‬بیان شده است‪ ،‬مسئولیت اخالقي با میانگین‬
‫‪ 77/71‬امتیار‪ ،‬باالترین امتیاز را نسبت به دیگر مؤلفه های مسئولیت‬
‫اجتماعی بدست آورده است که این نشان دهنده اهمیت باالي مسئولیت اخالقی‬
‫نسبت به دیگر مؤلفه هاي بشردوستانه‪ ،‬قانوني و اقتصادي است و از نظر‬
‫پاسخ دهندگان‪ ،‬تأثیر مسئولیت اخالقي بر سیاست ها و استراتژي هاي مؤسسه‬
‫نسبت به دیگر مؤلفه های مسئولیت اجتماعی‪ ،‬بیشتر است‪.‬‬
‫جدول‪ :4‬توزیع میانگین میزان مسئولیت پذیری اجتماعی بر تعالی سیاست‬
‫ها و استراتژی های مؤسسات کوچک و متوسط‬
‫ميني‬
‫مم‬
‫ماکزي‬
‫مم‬
‫میانگ‬
‫ین‬
‫انحراف‬
‫معیار‬
‫اثر مسئولیت اخالقي بر سیاستها‬
‫و استراتژي ها‬
‫‪55‬‬
‫‪100‬‬
‫‪77/71‬‬
‫‪11/64‬‬
‫اثر مسئولیت بشردوستانه بر‬
‫سیاست ها و استراتژي ها‬
‫‪40‬‬
‫‪100‬‬
‫‪72/52‬‬
‫‪13/73‬‬
‫اثر مسئولیت قانوني بر سیاست‬
‫ها و استراتژي ها‬
‫‪40‬‬
‫‪100‬‬
‫‪78/93‬‬
‫‪13/84‬‬
‫اثر مسئولیت اقتصادي بر سیاست‬
‫ها و استراتژي ها‬
‫‪45‬‬
‫‪100‬‬
‫‪82/19‬‬
‫‪12/63‬‬
‫همان طور که در جدول شماره ‪ 5‬بیان شده است‪ ،‬مسئولیت قانوني با ‪73/53‬‬
‫امتیاز‪ ،‬امتیاز پایین تری را نسبت به دیگر مسئولیت های اجتماعی بدست‬
‫آورده و از نظر پاسخ دهندگان‪ ،‬مسئولیت اقتصادی با ‪ 84/85‬امتیاز از‬
‫اهمیت بیشتري نسبت به دیگر مسئولیت های اجتماعی برخوردار است‪.‬‬
‫جدول‪ :5‬توزیع میانگین میزان مسئولیت پذیری اجتماعی بر تعالی شرکاء و‬
‫منابع مؤسسات کوچک و متوسط‬
‫مینیم‬
‫م‬
‫ماکزی‬
‫مم‬
‫میانگی‬
‫ن‬
‫انحراف‬
‫معیار‬
‫اثر مسئولیت اخالقی بر‬
‫شرکاء و منابع‬
‫‪55‬‬
‫‪100‬‬
‫‪80/09‬‬
‫‪14/23‬‬
‫اثر مسئولیت بشردوستانه بر‬
‫شرکاء و منابع‬
‫‪40‬‬
‫‪100‬‬
‫‪78/41‬‬
‫‪12/44‬‬
‫اثر مسئولیت قانونی بر‬
‫شرکاء و منابع‬
‫‪44‬‬
‫‪100‬‬
‫‪73/53‬‬
‫‪12/49‬‬
‫اثر مسئولیت اقتصادی بر‬
‫شرکاء و منابع‬
‫‪40‬‬
‫‪100‬‬
‫‪84/85‬‬
‫‪13/14‬‬
‫ً تمامي مؤلفه های‬
‫همان طور که در جدول شماره ‪ 6‬بیان شده است‪ ،‬تقریبا‬
‫مسئولیت اجتماعی ازاهمیت به سزایي برخوردارند‪ ،‬اما مسئولیت قانونی با‬
‫میانگین ‪ ،83/93‬باالترین امتیاز را به خود اختصاص داده که این نشان‬
‫دهنده اولویت قرار دادن مسئولیت قانونی نسبت به دیگر مؤلفه های‬
‫مسئولیت اجتماعی از نظر پاسخ دهندگان است‪.‬‬
‫جدول‪ :6‬توزیع میانگین میزان مسئولیت پذیری اجتماعی بر تعالی‬
‫فرآیندهای مؤسسات کوچک و متوسط‬
‫مینیم‬
‫م‬
‫ماکزی‬
‫مم‬
‫میانگی‬
‫ن‬
‫انحراف‬
‫معیار‬
‫اثر مسئولیت بشردوستانه‬
‫بر فرآیندها‬
‫‪50‬‬
‫‪100‬‬
‫‪80/75‬‬
‫‪12/12‬‬
‫اثر مسئولیت اخالقی بر‬
‫فرآیندها‬
‫‪65‬‬
‫‪100‬‬
‫‪81/62‬‬
‫‪11/76‬‬
‫اثر مسئولیت قانونی بر‬
‫فرآیندها‬
‫‪60‬‬
‫‪100‬‬
‫‪83/93‬‬
‫‪9/88‬‬
‫اثر مسئولیت اقتصادی بر‬
‫فرآیندها‬
‫‪48‬‬
‫‪100‬‬
‫‪82/11‬‬
‫‪14/28‬‬
‫همان طور که در جدول شماره ‪ 7‬بیان شده‪ ،‬مسئولیت اقتصادي با ‪79/25‬‬
‫امتیاز‪ ،‬باالترین امتیاز را به خود اختصاص داده است که این نشان دهنده‬
‫اهمیت باال و تأثیر باالي مسئولیت اقتصادی نسبت به دیگر مؤلفه هاي‬
‫مسئولیت اجتماعی بر تعالی مؤسسات‬
‫آموزش عالی غیرانتفاعی مورد مطالعه است‪ .‬مسئولیت بشردوستانه نیز با‬
‫‪ 73/75‬امتیاز‪ ،‬کمترین اهمیت را در میان دیگر مؤلفه هاي مسئولیت اجتماعي‬
‫دارد‪.‬‬
‫جدول‪ :7‬توزیع میانگین میزان مسئولیت پذیری اجتماعی بر تعالی نتایج‬
‫عملکرد کارکنان مؤسسات کوچک و متوسط‬
‫ميني‬
‫مم‬
‫ماکزي‬
‫مم‬
‫میان‬
‫گین‬
‫انحراف‬
‫معیار‬
‫اثر مسئولیت اخالقي بر نتایج حاصل‬
‫از عملکرد کارکنان‬
‫‪55‬‬
‫‪100‬‬
‫‪78/83‬‬
‫‪11/74‬‬
‫اثر مسئولیت بشردوستانه بر نتایج‬
‫حاصل از عملکرد کارکنان‬
‫‪40‬‬
‫‪100‬‬
‫‪73/75‬‬
‫‪14/52‬‬
‫اثر مسئولیت قانوني بر نتایج حاصل‬
‫از عملکرد کارکنان‬
‫‪35‬‬
‫‪100‬‬
‫‪76/21‬‬
‫‪14/39‬‬
‫اثر مسئولیت اقتصادي بر نتایج حاصل‬
‫از عملکرد کارکنان‬
‫‪40‬‬
‫‪100‬‬
‫‪79/25‬‬
‫‪14/23‬‬
‫ً تمامی مؤلفه های مسئولیت اجتماعی از اهمیت باالیی برخوردارند‬
‫تقریبا‬
‫و میانگین های بدست آمده از نزدیکی نتایج به یکدیگر حاکی است‪ .‬اما در‬
‫این میان‪ ،‬میانگین مسئولیت اقتصادی از دیگر مسئولیت های اجتماعی‬
‫پایین تر است و این نشان دهنده ی اهمیت پایین این مسئولیت اجتماعی از‬
‫دید پاسخ دهندگان به سؤاالت بوده است‪ .‬همان طور که در جدول شماره ‪8‬‬
‫بیان شده‪ ،‬مسئولیت قانوني با میانگین ‪ ،82/52‬باالترین امتیاز و مسئولیت‬
‫اقتصادي با میانگین ‪ ،78/18‬پایین ترین امتیاز را به خود اختصاص داده‬
‫اند که این نشان دهنده اهمیت باال و تأثیر باالي مسئولیت قانوني بر‬
‫تعالي مؤسسات آموزش عالي غیرانتفاعي مورد مطالعه است و مسئولیت‬
‫اقتصادي نیز کمترین اهمیت و تاثیر را نسبت به دیگر مؤلفه هاي مسئولیت‬
‫اجتماعي دارد‪.‬‬
‫جدول‪ :8‬توزیع میانگین میزان مسئولیت پذیری اجتماعی بر تعالی نتایج‬
‫عملکرد دانشجویان مؤسسات کوچک و متوسط‬
‫ميني‬
‫مم‬
‫ماکزي‬
‫مم‬
‫میان‬
‫گین‬
‫انحراف‬
‫معیار‬
‫اثر مسئولیت اخالقي بر نتایج حاصل‬
‫از عملکرد دانشجویان‬
‫‪36‬‬
‫‪100‬‬
‫‪81/98‬‬
‫‪12/44‬‬
‫اثر مسئولیت بشردوستانه بر نتایج‬
‫حاصل از عملکرد دانشجویان‬
‫‪30‬‬
‫‪100‬‬
‫‪82/06‬‬
‫‪13/30‬‬
‫اثر مسئولیت قانوني بر نتایج حاصل‬
‫از عملکرد دانشجویان‬
‫‪30‬‬
‫‪100‬‬
‫‪82/52‬‬
‫‪15/64‬‬
‫اثر مسئولیت اقتصادي بر نتایج حاصل‬
‫از عملکرد دانشجویان‬
‫‪40‬‬
‫‪100‬‬
‫‪78/18‬‬
‫‪16/30‬‬
‫همان طور که در جدول شماره ‪ 9‬بیان شده‪ ،‬مسئولیت اخالقي با میانگین‬
‫‪ ،81/18‬باالترین امتیاز و مسئولیت اقتصادي با ‪ ،73/15‬کمترین امتیاز را‬
‫به خود اختصاص داده اند که این نشان دهنده تأثیر و اهمیت بیشتر‬
‫مسئولیت اخالقي و تأثیر و اهمیت کمتر مسئولیت اقتصادي نسبت به دیگر‬
‫مؤلفه هاي مسئولیت اجتماعي است‪.‬‬
‫جدول‪ :9‬توزیع میانگین میزان مسئولیت پذیری اجتماعی بر تعالی نتایج‬
‫عملکرد جامعه مؤسسات کوچک و متوسط‬
‫میني‬
‫مم‬
‫ماکزي‬
‫مم‬
‫میان‬
‫گین‬
‫انحراف‬
‫معیار‬
‫مسئولیت اخالقي بر نتایج حاصل از‬
‫عملکرد جامعه‬
‫‪20‬‬
‫‪100‬‬
‫‪81/18‬‬
‫‪17/05‬‬
‫مسئولیت بشردوستانه بر نتایج‬
‫حاصل از عملکرد جامعه‬
‫‪30‬‬
‫‪100‬‬
‫‪80/89‬‬
‫‪12/59‬‬
‫مسئولیت قانوني بر نتایج حاصل‬
‫از عملکرد جامعه‬
‫‪30‬‬
‫‪100‬‬
‫‪78/17‬‬
‫‪12/50‬‬
‫مسئولیت اقتصادي بر نتایج حاصل‬
‫از عملکرد جامعه‬
‫‪20‬‬
‫‪100‬‬
‫‪73/15‬‬
‫‪17/41‬‬
‫همان طور که در جدول شماره ‪ 10‬بیان شده است‪ ،‬مسئولیت اقتصادي با‬
‫میانگین ‪ ،85/42‬بیشترین امتیاز و مسئولیت قانوني با میانگین ‪،77/10‬‬
‫کمترین امتیاز را به خود اختصاص داده‪ ،‬که این نشان دهنده بیشترین‬
‫تأثیر و اهمیت مسئولیت قانوني بر نتایج حاصل از عملکرد کلیدي مؤسسه‬
‫و کمترین تأثیر و اهمیت مسئولیت قانوني بر نتایج حاصل از عملکرد کلیدي‬
‫مؤسسه است‪.‬‬
‫جدول‪ :10‬توزیع میانگین میزان مسئولیت پذیری اجتماعی بر تعالی نتایج‬
‫عملکردهای کلیدی مؤسسات کوچک و متوسط‬
‫ميني‬
‫مم‬
‫ماکز‬
‫یمم‬
‫میان‬
‫گین‬
‫انحراف‬
‫معیار‬
‫اثر مسئولیت اخالقي بر نتایج حاصل‬
‫عملکرد کلیدي مؤسسه‬
‫‪35‬‬
‫‪100‬‬
‫‪79/67‬‬
‫‪12/25‬‬
‫اثر مسئولیت بشردوستانه بر نتایج‬
‫حاصل از عملکرد کلیدي مؤسسه‬
‫‪40‬‬
‫‪100‬‬
‫‪77/32‬‬
‫‪14/36‬‬
‫اثر مسئولیت قانوني بر نتایج حاصل از‬
‫عملکرد کلیدي مؤسسه‬
‫‪30‬‬
‫‪100‬‬
‫‪77/10‬‬
‫‪13/17‬‬
‫اثر مسئولیت اقتصادي بر نتایج حاصل‬
‫از عملکرد کلیدي مؤسسه‬
‫‪40‬‬
‫‪100‬‬
‫‪85/42‬‬
‫‪12/46‬‬
‫سومین سؤال تحقیق‪ :‬مسئولیتپذیری اجتماعی بر اساس مدل تعالی سازمانی‬
‫در مؤسسات کوچک و متوسط چگونه است؟‬
‫در مدل تعالی سازمانی مورد بررسی‪ ،‬با توجه به باال بودن امتیازات به‬
‫دست آمده در ‪ 9‬مؤلفه تعالی سازمانی‪ ،‬می توان نتیجه گرفت که میزان‬
‫مسئولیت پذیری در مؤسسات کوچک و متوسط خوب برآورد شده است و مسئولیت‬
‫پذیری بر اساس این مدل در سطح مناسبی نشان داده شده است‪ .‬هم چنین‬
‫کمترین میزان مسئولیت پذیری مربوط به معیار شرکاء و منابع با میانگین‬
‫‪ 75/93‬و بیشترین میزان مربوط به معیار فرآیندها بدست آمده است‪.‬‬
‫جدول‪ :11‬توزیع میانگین مسئولیت پذیری بر اساس مدل تعالی سازمانی در‬
‫مؤسسات کوچک و متوسط‬
‫مینیم‬
‫م‬
‫ماکزی‬
‫مم‬
‫میانگی‬
‫ن‬
‫انحراف‬
‫معیار‬
‫معیار استراتژی رهبری‬
‫‪40‬‬
‫‪96/61‬‬
‫‪76/68‬‬
‫‪10/52‬‬
‫معیار استراتژی کارکنان‬
‫‪66/67‬‬
‫‪92/22‬‬
‫‪80/36‬‬
‫‪7/48‬‬
‫‪60‬‬
‫‪95‬‬
‫‪77/84‬‬
‫‪8/16‬‬
‫معیار شرکاء و منابع مؤسسه ‪56‬‬
‫‪100‬‬
‫‪75/93‬‬
‫‪10/84‬‬
‫‪64‬‬
‫‪100‬‬
‫‪82/26‬‬
‫‪9/01‬‬
‫‪50/25‬‬
‫‪100‬‬
‫‪77/01‬‬
‫‪10/03‬‬
‫‪44/75‬‬
‫‪100‬‬
‫‪81/18‬‬
‫‪9/87‬‬
‫‪35‬‬
‫‪97/08‬‬
‫‪78/35‬‬
‫‪10/92‬‬
‫‪36/25‬‬
‫‪95‬‬
‫‪79/88‬‬
‫‪8/95‬‬
‫معیار سیاستها‬
‫های مؤسسه‬
‫و استراتژی‬
‫معیار فرایندها‬
‫حاصل‬
‫از‬
‫معیار‬
‫عملکرد‬
‫نتایج‬
‫کارکنان‬
‫نتایج‬
‫معیار‬
‫عملکرد مشتریان‬
‫حاصل‬
‫از‬
‫نتایج‬
‫معیار‬
‫عملکرد جامعه‬
‫حاصل‬
‫از‬
‫معیار نتایج حاصل عملکرد‬
‫کلیدی مؤسسه‬
‫نمودار‪ :1-4‬نمودار میله ای خطا برای مؤلفههای تعالی در مؤسسات کوچک‬
‫و متوسط‬
‫در نمودار یک میانگین مؤلفههای تعالی به همراه فاصله اطمینان در یک‬
‫گراف نشان داده شده است‪ .‬همانطور که مشاهده میشود باالترین میانگین‬
‫مربوط به مؤلفه فرآیندها و عملکرد مشتریان و پایین ترین میانگین مربوط‬
‫به شرکا و منابع و رهبری میباشد‪.‬‬
‫‪ -3-4‬تجزیه و تحلیل داده هاي آمار استنباطي‬
‫چهارمین سؤال تحقیق‪ :‬ابعاد تعالي سازماني چه تعاملي با عملکرد مؤسسات‬
‫کوچک و متوسط دارند؟‬
‫معیار‬
‫استراتژی‬
‫رهبری‬
‫معیار‬
‫استراتژی‬
‫کارکنان‬
‫معیار سیاستها‬
‫و‬
‫استراتژی ها‬
‫معیار‬
‫شرکاء‬
‫و‬
‫منابع‬
‫معیار فرایندها‬
‫معیارهای ‪ 9‬گانه‬
‫تعالی سازمانی ‪EFQM‬‬
‫مدل‬
‫معیار نتایج حاصل‬
‫از عملکرد کارکنان‬
‫معیار نتایج حاصل‬
‫از عملکرد مشتریان‬
‫معیار نتایج حاصل‬
‫از عملکرد جامعه‬
‫معیار نتایج حاصل‬
‫عملکرد کلیدی‬
‫در این مرحله یک الگو یا مدل بر اساس ترجمان یک نظریه به معادالت ساختاري یا‬
‫ریاضی تهیه میشود‪ .‬بدین معنی که ابتدا یک نمودار مسیر را ترسیم کرده و سپس‬
‫روابط علی بین متغیرها را نشان میدهیم‪ .‬برای این کار ابتدا الزم است برای‬
‫‪ 9‬مؤلفه ی مدل تعالی‪ ،‬ضرایب همبستگی را به دست آورده و مشخص شود که‬
‫مؤلفه ها با یکدیگر همبسته هستند‪.‬‬
‫‪43‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪35‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪19‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪47‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪17‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪25‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪37‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪15‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪1‬‬
‫‪35‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪41‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪65‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪49‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪57‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪52‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪34‬‬
‫‪0/‬‬
‫و ‪35‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪35‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪1‬‬
‫‪38‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪61‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪54‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪41‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪41‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪33‬‬
‫‪0/‬‬
‫معیار شرکاء و منابع‬
‫‪19‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪41‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪38‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪1‬‬
‫‪44‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪49‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪39‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪33‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪32‬‬
‫‪0/‬‬
‫معیار فرایندها‬
‫‪47‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪65‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪61‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪44‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪1‬‬
‫‪63‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪58‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪64‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪46‬‬
‫‪0/‬‬
‫معیار استراتژی رهبری‬
‫‪1‬‬
‫‪43‬‬
‫معیار استراتژی کارکنان‬
‫‪0/‬‬
‫سیاستها‬
‫معیار‬
‫استراتژی ها‬
‫معیار نتایج حاصل‬
‫عملکرد کارکنان‬
‫از ‪17‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪49‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪54‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪49‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪63‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪1‬‬
‫‪57‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪54‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪52‬‬
‫‪0/‬‬
‫معیار نتایج‬
‫عملکرد مشتریان‬
‫حاصل‬
‫از ‪35‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪57‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪41‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪39‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪58‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪57‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪1‬‬
‫‪71‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪52‬‬
‫‪0/‬‬
‫معیار نتایج‬
‫عملکرد جامعه‬
‫حاصل‬
‫از ‪37‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪52‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪41‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪33‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪64‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪55‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪71‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪1‬‬
‫‪63‬‬
‫‪0/‬‬
‫حاصل ‪15‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪34‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪33‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪32‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪46‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪52‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪52‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪63‬‬
‫‪0/‬‬
‫‪1‬‬
‫نتایج‬
‫معیار‬
‫عملکرد کلیدی‬
‫جدول‪ :12-4‬ضریب همبستگی بین مولفه های تعالی سازمانی‬
‫با توجه به این که مقادیر ضریب همبستگی در ‪ 9‬مؤلفه مناسب است لذا می‬
‫توان نمودار مدل مورد بررسی را رسم نموده که به صورت ذیل است‪:‬‬
‫نمودار‪ :2-4‬نمودار تحلیل مسیر مدل تعالی سازمانی برای بررسی عملکرد‬
‫و میزان مسئولیت پذیری‬
‫آزمونهاي برازش مدل به این سؤال پاسخ میدهند که مدل مورد نظر چقدر خوب است و‬
‫توانایی برازنده شدن به دادههاي پژوهش را داراست که به این آزمونها‪،‬‬
‫آزمونهاي نیکویی برازش گفته میشود که بر آزمون کاي اسکوئر مبتنی هستند‪.‬‬
‫شاخصهای استفاده شده در این مدل خطای مجموع مجذورات میانگین )‪(RMSEA22‬‬
‫و شاخص برازش مقایسهای )‪ (CFI23‬استفاده شده است‪.‬‬
‫جدول‪ :13-4‬آزمونهای نیکویی برازش برای بررسی مناسبت مدل ارائه شده‬
‫آزمون‬
‫اسکور‬
‫کی‪-‬‬
‫مقدار آماره‬
‫تعیین شاخص‬
‫‪77/91‬‬
‫معناداری مدل را مناسب نشان می دهد‬
‫را مناسب نشان می‬
‫‪RMSEA‬‬
‫‪0/098‬‬
‫کمتر از ‪ 0/1‬مدل‬
‫دهد‬
‫‪CFI‬‬
‫‪0/94‬‬
‫بزرگتر از ‪ 0/9‬مدل را مناسب نشان می‬
‫دهد‬
‫با توجه به شاخص های مشاهده شده‪ ،‬می توان گفت که مدل ارائه شده مدل‬
‫مناسبی است و بنابراین عملکرد مؤسسه و مسئولیت پذیری با یکدیگر رابطه‬
‫دارند‪.‬‬
‫نتیجه گیری‬
‫با استفاده از نتایج به دست آمده در مطالعه حاضر مشخص شد که در اولین‬
‫سؤال تحقیق مسئولیت پذیری مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی مورد مطالعه‬
‫خوب برآورد شد که نشان دهنده ی اهمیت دادن مؤسسات مورد مطالعه به‬
‫مسئله ی پرداختن به مسئولیت اجتماعی با رویکرد تعالی است‪ .‬در دومین‬
‫سؤال تحقیق نتیجه این شد که تمامی مؤلفه های مسئولیت پذیری اجتماعی‬
‫بر تمامی مؤلفه های تعالی سازمانی مؤثر بوده و با یکدیگر رابطه دارند‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی می توانند از مسئولیت اجتماعی‬
‫‪Root Mean Square Error of Approximation‬‬
‫‪Comparative Fit Index‬‬
‫‪22‬‬
‫‪23‬‬
‫برای رسیدن به تعالی استفاده نمایند‪ .‬در سومین سؤال تحقیق به این‬
‫نتیجه رسیدیم که مدل تعالی سازمانی ‪ ،EFQM‬مدل مناسبی برای سنجش عملکرد‬
‫مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی با رویکرد مسئوالنه است‪ .‬بنابراین‪،‬‬
‫مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی نیز می توانند از این مدل برای ارتقای‬
‫کیفیت آموزشی خود و برای رسیدن به تعالی با رویکرد مسئوالنه استفاده‬
‫نمایند‪ .‬در چهارمین سؤال تحقیق به بررسی مدل محقق ساخته پرداختیم و‬
‫به این نتیجه رسیدیم که مدل ارائه شده‪ ،‬مدل مناسبی برای استفاده در‬
‫مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی است‪ .‬پیشنهاد می شود که مؤسسات آموزش‬
‫عالی از مدل ارائه شده استفاده نمایند‪ ،‬چرا که می توانند به تعالی‬
‫در سطوح مختلف سازمان دست یابند و در نهایت با دیدی مسئوالنه به تعالی‬
‫برسند‪ .‬این مدل تأکید می کند‪ ،‬اگر مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی نگاه‬
‫مسئوالنه را نداشته باشند و تنها در یک بعد کیفیت تمرکز کنند به مرور‬
‫زمان محیط باز سازمان ها‪ ،‬کارایی اقتصادی را از محیط خود گرفته و شکست‬
‫را برای سازمان در پی خواهد داشت‪ .‬لذا مدل محقق ساخته‪ ،‬توسعه پایدار‬
‫را تصویر می کشد و سازمان را در محیط رقابتی جهانی‪ ،‬متعالی خواهد نمود‪.‬‬
‫در ادامه پیشنهاد می شود که مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی برای کارایی‬
‫و اثربخشی مسئولیت اجتماعی در جهت ارتقای کیفیت مؤسسات آموزش عالی به‬
‫موارد ذیل عمل نمایند‪:‬‬
‫• آموزش و آگاهی دادن به مدیران و کارکنان مؤسسات آموزش عالی در‬
‫حوزه مسئولیت اجتماعی‪.‬‬
‫• آموزش به مدیران مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی در مورد چگونگی‬
‫ارتقای کیفیت آموزشی مؤسسات‪.‬‬
‫• ارزیابی ساالنه مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی برای سنجش میزان‬
‫کیفیت آموزشی‪.‬‬
‫• استفاده از مدل های جدیدتر برای شناسایی زوایای ارزیابی نشده‬
‫مؤثر در مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی‪.‬‬
‫درنهایت‪ ،‬مدل تحقیق به شکل زیر ارائه شد‪.‬‬
)‫ مدل مفهومی تحقیق (محقق ساخته‬:1-5 ‫شکل‬
‫منابع‬
‫ اخالقیات و نقش و جایگاه آن در تعالي‬،)1384( ‫ حمیدرضا؛‬،‫ بهرامي‬-1
.‫ ششمین کنفرانس بین المللي مدیران کیفیت‬،‫سازمان‬
‫ ارزیابي عملکرد با‬،)1388( ‫ جبرائیل؛‬،‫ جعفر؛ علي زاده‬،‫ بیک زاده‬-2
،‫ اقتصادي‬، ‫ ماهنامه اجتماعي‬،EFQM ‫استفاده از مدل تعالي سازماني‬
.112 ‫ شماره‬،‫ فرهنگي‬،‫علمي‬
‫ مدل هاي تعالي سازماني‬،)1387( ‫ یعقوب؛‬،‫ حمیدرضا؛ رشنوادي‬،‫ حسن زاده‬-3
.‫ نشر شهر‬،‫ سازمان فرهنگي هنري شهرداري تهران‬،‫از نظریه تا عمل‬
‫ پایان نامه‬،‫ نقش اخالق در توسعه اقتصادي‬،)1391(، ‫ هادي؛‬،‫ جعفري‬-4
.‫ دانشکده علوم اقتصاد دانشگاه فردوسي مشهد‬،‫کارشناسي ارشد‬
‫ عامل موثر بر توسعه فناوري اطالعات و‬،)1389( ‫ سیروس؛‬،‫ علیدوستي‬-5
،‫ فصلنامه علمي پژوهشي‬،‫تجارت الکترونیکي در شرکت هاي کوچک و متوسط‬
-529 ‫ ص‬،3 ‫ شماره‬،25 ‫ دوره‬،‫پژوهشگاه علوم و فناوري اطالعات ایران‬
.548
‫ مقایسه تعالي عملکرد سازمان هاي کوچک‬،)1389( ‫ نژاد اسماعیل؛‬،‫ فدایي‬-6
119 ‫ ص‬،3 ‫ شماره‬،‫ چشم انداز مدیریت دولتي‬،EFQM ‫و بزرگ با رویکرد‬
.133 ‫تا‬
‫ اخالق بازرگاني (و کسب و کار) از منظر اقتصاد‬،)1385( ‫ یدهللا؛‬،‫ دادگر‬-7
.100-94 ‫ ص‬،38 ‫ شماره‬،‫ پژوهشنامه بازرگاني‬،‫و اقتصاد اسالمي‬
8- Babalola, Y. )2012(, The Impact of Corporate Social Responsibility on Firms’ Profitability in
Nigeria, European Journal of Economics, Finance and Administrative Sciences - Issue 45,
1450-2275.
9- Carroll A, )1991(, The Pyramid of Corporate social Responsibility: Toward the Moral
Management of Organizational Stakeholders, Business Horizons, July- August.
10- Conti, T. )2007(, A history and review of the European Quality Award model, The TQM
Magazine, Vol. 19, pp. 112-28.
11- Lanenburg F, )2004(, Educational Administration,Concepts and Practices, Wadsworth
Publishing Compaining.
12- Dahl Fitjar. R, )2011(, little big firms? Corporate social responsibility in small bussiness that do not
compete big ones, journal of bussiness ethics, 20.
13- Gomez. J, )2010(, A critical evaloation of the EFQM model, 28, pp: 484-502.
14- Job.P, )2010(, measuring organizational performance an organizational exellence of SMEs – part 1: a
conceptual framework, journal of measuring besiness exellence, 14, pp: 3-11.
15- Khandwalla, P.N. and Mehta, K. (2004), ‘Design of corporate creativity, Vikalpa, Vol. 29 No.
1, pp. 13-28.
16- Kong. D, )2012(, Does corporate social responsibility matter in the food industry? Evidence from a
nature experiment in china, journal of food policy, 34, pp: 323-334.
17- Tan, K.C. (2002), A comparative study of 16 national quality awards, The TQM Magazine,
Vol. 14, pp. 165-71.
18- Tetrevova L, )2010(, University Stakeholder Management and University Social
Responsibility, WSEAS TRANSACTIONS on ADVANCES in ENGINEERING
EDUCATION, Issue 7, Vol 7.
19- Vaidyar. O, )2012(, performance evaluation in india corporate organization: A survey, journal of social
and behavior science, 34, pp: 38-45.