Week 3 Introductie Oudheid
Klassiek Griekenland (ca. 500 –
338 / 323 v.Chr.)
Mounir Lahcen
Annotatie
• www.onderzoekgids.nl (-> schrijven -> citeren en
annoteren) Als je in voetnoot annoteert, volg dan
deze regels!
• L. de Blois en R.J. van der Spek, Een kennismaking
met de oude wereld (Bussum 2001) 66, 69, 70-75.
• Ibid. 76.
• H.S. Versnel, ‘Vrouw en vriend: vrouwen van het
oude Athene in anthropologisch perspectief’, Lampas
17 (1984) 28-38; 42-45.
• ‘In Egypte was sprake van een zogenaamde
redistributie-economie’ (HB blz. 58).
Vandaag:
• Perzische Oorlogen
• Athene in de vijfde
eeuw
• Chronologie vierde
eeuw
De Perzische Oorlogen
Ionische Opstand (499 v.Chr.)
• Cyrus verovert Lydië (547) en verkrijgt
heerschappij over de Griekse steden in KleinAzië
• De Perzen stellen aldaar tirannen aan
• Aristagoras, tiran van Miletus, begint in 499 de
opstand en zoekt hulp bij Sparta en Athene
Herodotus 5.97.1-3
• “It seems to be easier to impose on many
people than on one, if he was unable to
mislead Kleomenes, one man, and yet
managed it with 30.000 Athenians. The
Athenians were persuaded and voted to send
twenty ships to assist the Ionians (…). But
these were the beginning of troubles for both
the Greeks and the barbarians.”
Ionische Opstand
‘Sire, Remember the Athenians’
• Darius I van Perzië is gekrenkt
wegens het feit dat de Atheners
Sardis platbranden
• Strafexpeditie wordt opgezet
• Eerste expeditie (492) mislukt
• Tweede expeditie (490) land in Eretrië en gaat
door naar Marathon
Slag bij Marathon (490 v.Chr.)
Atheners behalen een doorslaggevende
overwinning
Tweede Perzische Oorlog (480-479)
• Darius inmiddels opgevolgd
door Xerxes
• Deze treed in de voetsporen
van zijn vader
• Gaat met een gigantisch leger
en vloot langs de kust richting
Griekenland
Voorbereidingen in Griekenland
• Athene raadpleegt het orakel van Delphi
• ‘Wooden Walls’; acropolis of schepen?
• Themistocles wint en bouwt een vloot met
behulp van de zilvermijnen in Laureion
• Athene en Sparta nemen de leiding in een
Griekse Alliantie
De belangrijkste slagen
- Thermopylae
& Artemisium
(480)
- Salamis
(480)
- Plataea
(479)
Griekse Overwinning
- Perzen definitief van het Griekse vasteland
gedreven
- Enorme boost voor het Griekse zelfvertrouwen
Maar:
- Athene platgebrand (eed van Plataea)
- Griekse ‘eenheid’ snel ten einde
Ondertussen in het Westen
- Carthagers trachtten Sicilië te veroveren
(wellicht Perzische alliantie)
- Gelo weet de slag bij Himera (480!) te winnen
- Opvolger Hiëro vernietigt de Etruskische
zeemacht in de slag bij Cumae (474)
Athene in de vijfde eeuw
-
Delisch-Attische Zeebond (imperium)
Uitbouw democratie
Athene Metropool
Bloei kunst & cultuur
Conflicten met Sparta
Themistocles (ca. 490-470)
-Streefde naar Atheense hegemonie;
conflict met Sparta onvermijdelijk
- Bouwde oorlogsvloot en lange muren
- Theten belangrijker dankzij hun
positie als roeiers
- Betrokken bij de oprichting van de
Delisch-Attische Zeebond (477)
-Binnenlands: democratisch gezind
(487: archonten door het lot
toegewezen) Buitenlands:
expansionistisch
-Verbannen in 470 (ostracisme)
Cimon (ca. 470-461)
-Uitbreiding Delisch-Attische Zeebond
-Conservatief, Spartaans gezind
-Areopagus achter zijn rug om uitgehold
door Ephialtes, als Cimon Sparta te hulp
schiet (462)
-Komt ten val (ostracisme) in 461
wanneer oorlog met Sparta uitbreekt
Thucydides 1.98.1-4
• “First of all the Athenians, with Kimon son of Miltiades
in command, took by siege Eion on the Strymon, which
was held by the Persians, and enslaved the inhabitants.
Then they enslaved the inhabitants of Skyros (…). Next
there was a war between them and the Karystians (…).
After this they made war on the Naxians who had
revolted and brought them to terms after a siege. This
was the first allied city that was enslaved against the
terms of the existing agreement, and then it happened
to each of the others as well.”
Delisch-Attische Zeebond
Pericles (ca. 460-429)
- Bondskas verplaats naar Athene (ca. 454)
Datzelfde jaar catastrofe in Egypte
- Vrede van Callias (449); startschot
bouwproject. De bond blijft echter bestaan;
leidt tot grote spanningen
- Compromisvrede met Sparta (446), afzien
van machtsuitbreiding in Midden-Griekenland
- 446 – 431; hoogtepunt van de
machtsontplooiing, welvaart en culturele bloei
van Athene
- Loon voor zitting in de volksrechtbanken en
de raad
- Peloponnesische Oorlog (431-404)
- Overleed aan de pest in 429
Parthenon (447-432)
Een waardige schatkamer
De Peloponnesische Oorlog (431-404)
-Oorzaak: Spartaanse angst voor de
toenemende macht van Athene
-Fases van de oorlog:
-De Archidamische Oorlog (431-421)
-Vrede van Nikias (421-413)
-Deceleïsche Oorlog (413-404)
Archidamische Oorlog (431-421)
• Positief begin Athene: goed voorbereid
• Spartanen buiten de muren, Atheners
daarbinnen
• Pest gooit roet in het eten
• 421: Vrede op redelijke voorwaarden:
Atheense hegemonie bleef intact
Deceleïsche Oorlog
-Mislukte expeditie naar Sicilië (415-413) kost Athene het
beste deel van haar leger
- Sparta bezet Decelea en verhinderde Atheense landbouw
en mijnbouw
-Perzië kiest de kant van Sparta
- Slag bij Aigospotamoi (405) beslissend; Atheense vloot
definitief verslagen
- Capitulatie Athene volgt spoedig (404)
-Delisch-Attische Zeebond opgeheven
-Lange muren afgebroken
-Tijdelijk einde democratie (hersteld in 403)
Eind van de vijfde eeuw
Een nieuwe status quo
• Atheense hegemonie
gebroken
• Sparta dominant, maar
niet in de mate zoals
Athene dat was geweest
• Athene herstelt zich echter
snel
• Opkomst Thebe
De Vierde Eeuw
- Sparta versus Perzië (401-387)
- The King’s Peace (386)
- Slag bij Leuctra (371)
- Slag bij Mantinea (362)
- Troonsbestijging Philippus II van Macedonië (359)
- Slag bij Chaeronea (338)
- Dood Philippus II en troonsbestijging Alexander (336)
The King’s Peace (386)
‘King Artaxerxes thinks it right that the cities in
Asia should belong to him (…) and that the
other Greek cities, both great and small,
should be autonomous, except for Lemnos,
Imbros and Skyros, which should belong to the
Athenians as of old. I will make war on
whoever does not accept these peace terms,
by land and by sea (…)’
Xenophon Hellenica
5.1.30
Sparta en Thebe
• Sparta gebruikt de vrede als dekmantel voor
expansie
• In 382 neemt Sparta de Thebaanse citadel in
• In 379 weten Pelopidas en zijn aanhangers
Thebe te bevrijden en stellen een democratie
in
• Slag bij Leuctra (371)
• Thebe dominant
Thebaanse hegemonie
- Na Leuctra werd Thebe de ‘bevrijder’ van
Griekenland
- Epaminondas valt Sparta binnen (370, 369 en 367)
en bevrijdt de heloten
- Slag bij Mantinea (362). Thebe versus Sparta en
Athene; einde Thebaanse hegemonie
- Daarna komt Macedonië in de schijnwerpers
Philippus II (r. 359-336)
- Uit het ‘barbaarse’
Macedonië
- Hervormde het leger
- Militaire macht
gecombineerd met
diplomatieke manouvres
- Slag bij Chaeronea (338)
betekende het eind van de
autonome Griekse poleis
Demosthenes (ca. 384 – 322)
- Atheense redenaar
- Ageerde in een vroeg stadium al
tegen Philippus II
- Architect van de Griekse alliantie
te Chaeronea
Demosthenes 9.31
• ‘Yet they have no such qualms about Philip
and his present conduct, though he is not only
no Greek, nor related to the Greeks, but not
even a barbarian from any place that can be
named with honor, but a pestilent knave from
Macedonia, whence it was never yet possible
to buy a decent slave.’