Harmoni yw undod, ymdeimlad o eisiau bod gya rhywun mewn cytgord. Beth sy’n achosi gwrthdaro mewn perthynas? Celwydd Godineb Colli ymddiriedaeth Twyllo Niweidio pobl yn gorfforol ac yn feddyliol Neve Shalom, Wāħat asSalām yw pentref a Corrymeela – yng Ngogledd sefydlwyd gan Arabiaid ac Iwerddon. Catholigion a Iddewon Israel mewn ymgais Phrotestaniaid sy’n i ddangos bod y ddau gweithio gyda’i gilydd i gymuned yn gallu cydfyw geisio gwella’r rhaniadau mewn pentref yn heddychlon, cymdeithasol, crefyddol a yn ogystal a gweithio dros gwleidyddo yn y wlad. heddwch a chydraddolodeb. Maent yn enwog am eu grwpiau had sy’n gweithio gyda phobl ifanc. Problemau ariannol Cristnogaeth Dysgeidiaeth Iesu yn y Gwynfyddydau a’i eiriau o’r groes Gweithredoedd Iesu gyda Sacheus Gweddi’r Arglwydd Gweithredoedd enwogion fel Martin Luther King Unigolion a mudiadau sy’n gweithio dros heddwch: RHAN 1 – GWRTHDARO, MADDEUANT A CHYMODI HEDDYCHIAETH Heddychiaeth yw ogwrthod rhyfel neu drais ar unrhyw amod Heddwch sydd yn ddelfrydol “"Dych chi wedi clywed fod hyn yn cael ei ddweud, 'Llygad am lygad, a dant am ddant.' Ond dw i'n dweud wrthoch chi, Peidiwch ceisio talu’n ôl. Os ydy rhywun yn rhoi clatsien i ti ar dy foch dde, cynnig y foch arall iddo.” (Mathew 5:39) Hindwaeth Mae gan bob Hindw ddyletswydd [dharma] i fywyd bywyd ysbrydol dda Byddai dal dug yn achodi karma drwg sy’n effeithio ar eu hailymgnawdoliad Dysgeidiaeth ahimsa Dysgeidiaeth grefyddol ar faddeuant “An eye for an eye, a tooth for a tooth”. Judaism AMODAU’R RHYFEL CYFIAWN 1. Rhaid ymladd y rhyfel dros ACHOS CYFIAWN. Ahisma - term 2. Rhaid i’r rhyfel cael ei ymladd drwy Gwrthwynebwyr sy’n cyfeirio at y AWDURDOD CYWIR. oherwydd ddysgeidiaeth o 3. Rhaid iddo gael ei ymladd gyda’r BWRIAD cydwybod – ddi-drais CYWIR sef i SEFYDLU DAIONI. gwrthod mynd i 4. Os mae’r rhyfel yn cael ei gyfiawnhau, yna “Mae’r rhai sy'n hyrwyddo ryfel dros eich dylai fod yn y GYRCHFAN OLAF [LAST heddwch wedi eu bendithio’n fawr, gwlad oherwydd RESORT], SANCTEIDDRWYDD oherwydd byddan nhw’n cael eu cred mewn 5. Rhaid bod yna SIAWNS REALISTIG O BYWYD: galw'n blant Duw.” (Matthew 5:9) heddychiaeth LWYDDIANT. Ni ellir cyfiawnhau rhyfel sy’n mynd i CRYNWYR: Dyma’r mudiad Ystyrir kshatryias Mae rhyfel weithiau yn angenrheidiol 6. Rhaid bod TRAIS RHEOLEDIG [CONTROLLED VIOLENCE]. Rhaid sicrhau heddychlon enwocaf o yn grwp pwysig o fewn bod y trais yn cael ei gyfyngu i’r lleiafrif “Y cariad mwya all unrhyw un ei fewn Cristnogaeth. Hindwaeth. Maent yn posib a bod dulliau mewn lle i ARBED ddangos ydy bod yn fodlon marw Enghraifft arall yw grwp milwrol sy’n LLADD SIFILIAID. dros ei ffrindiau.” Cymdeithas y Cymod. amddiffyn. 7. Rhaid i’r grym a thrais fod yn Ioan 15: 13 GYFRANEDDOL [PROPORTIONAL] i’r achos. Goddefgarwch yn golygu dod ymlaen gyda pherson heb wrthdaro, gallu maddau. Gwnewch i eraill fel y byddech am iddynt wneud i chi. Peidiwch gwneud dim i’ch cymydog na fyddent am iddynt wneud i chi. “A holy war is a war fought on behalf of God and supported by God.” Mudiadau sy’n gweithio dros heddwch: MARTIN LUTHER KING; GHANDI “Byddai llygad am lygad yn gwneud yr holl fyd yn ddall”. GHANDI Ceir cyfeiriadau i Satan/Y diafoll yn y Beibl: Genesis 3 – Stori Adda ac Efa. Credwyd mai’r sarff oed y diafol wedi’i guddio. RHAN 2 – DIODDEFAINT A DRYGIONI Mae rhai yn credu bod y diafol yn angel sydd wedi cwympo allan o’r nefoedd ac wedi troi’n ddrwg. Y mae’n temtio’r ddynoliaeth i gefnu ar Dduw. Mae Cristnogion eraill yn credu mai symbol o ddrygioni yw’r diafol. “Y mae cariad yn hirymarhous.” I Corinthiaid 13:4 “…Fel hyn y mae’n ysgrifenedig: fod y Meseia i ddioddef ac atgyfodi.” Luke 24: 46 “…wrth dystiolaethu ymlaen llaw i’r ddioddefaint oedd i ddod i ran Crist.”. I Peter 1:10-11 Llyfr Job – Sotri am ddyn duwiol a da, a chafodd ei brofi gan y diafol i Beth yw Karma? Mae Karma yn golygu gweithred. aberthu ei gredoau gyda phethau gwael yn digwydd iddo. Mae dioddefaint Mae’n cyfeirio at gyfraith achos ac effaith h.y. Mathew Pennod 4 – Iesu yn cael ei demtio gan y Iesu ar y groes yn Gweithredoedd a’u canlyniadau. Mae Karma yn diafol yn yr anialwch cael ei weld fel pennu beth i chi’n dod nôl fel yn y bywyd nesaf. enghraifft i Os yw eich gweithredoedd yn dda yn y bywyd Gristnogion, gan fod hwn, yna bydd eich ailenedigaeth yn bleserus ac dyn dieuog yn cael ei os yw eich gweithredoedd yn ddrwg, yna bydd Drygioni moesol - dioddefaint ag achoswyd gan ddyn roi i’w farwolaeth. eich ailenedigaeth yn dod â dioddefaint. Mae pobl Drygioni naturiol – dioddefaint ag achoswyd gan fyd natur Dilynir ei farwolaeth yn adeiladu i fyny eu karma mewn bywyd. gan ei atgyfodiad Theist – crediniwr Beth yw moksha? Ryddhad - o samsara: cylch Haelionus – Holl gariadus sydd yn rhoi gobaith Anffyddiwr – heb geni, marwolaeth ac ailenedigaeth. Hollalluog – Holl bwerus i Gristnogion sy’n gred mewn Duw Iachawdwriaeth - o’r enaid sy’n cael ei achub o’r Hollwybodol – Holl wybodus dioddef ac maent yn byd materol a’i osod o fewn y byd ysbrydol. Agnostig - ansicr Hollbresennol – Holl bresennol credu ni fydd Ailymgnawdoliad: ail-eni dioddefaint yn bodoli ar ddiwedd amser. mewn i gorff arall Sut mae Cristnogion yn ymateb i ddioddefaint ac yn ymddwyn? Samsara: Cylch bywyd 1. Drwy’r Beibl – edrych am gymorth gan mai gair Duw ydyw Moksha: “the 2. Drwy ddilyn esiampl Iesu – Iesu oedd mab Duw, felly mae ei eiriau a’I ymddygiad yn rhoi arweiniad destruction of 3. Drwy ddilyn eu cydwybod delusion.” Diwedd Pan greodd Duw y cylch Samsara. ddynoliaeth, nid oedd Ymateb Cristnogion i ddioddefaint: Atman: Yr enaid am iddynt fod fel Mae dioddefaint yn brawf gan Dduw i weld os ydyn yn cadw ein pypedau. Rhoddodd Rhaid i bob Hindw gyflawni ei sharma ffydd e.e. Stori Job. ddewis iddynt i wneud Yn anffodus, fel dynoliaeth, rydyn Mae dioddefaint yn gosb o Dduw i’r ddynoliaeth am ein pechodau. penderfyniadau dros gyda’r tueddiad i ymddwyn yn ddrwg. Heb brofi dioddefaint, ni fyddwn yn gwerthfawrogi pleser. eu hun ac felly rhoi Mae dioddefaint yn gallu helpu eraill [e.e. Aberth mewn rhyfel]. rhyddid i ni. Gelwir hyn Felly dyma pam mae Cristnogion yn credu fod yna gymaint o ddioddefaint yn EWYLLYS RHYDD. byd-eang. Felly, poen a dioddefaint yw canlyniad ohonom ni’r ddynoliaeth, yn camddefnyddio ewyllys rhydd. . CAFOD – Cronfa’r Catholigion ar gyfer Datblygu Tramor SEWA – Corff a mudiad a sefydlwyd yn 1972 yn India i weithwyr benywaidd hunangyflogedig, tlawd i geisio cael newid cymdeithasol. “Os mae un aelod yn dioddef, y mae pob aelod yn dioddef gydag ef.” I Corinthiaid 12:26 Dysgodd Iesu bod pob person yn bwysig: : “Carwch eich cymydog fel chi eich hun" Markc12:31 Mae Hindwaid yn credu bod pob ffurf o fywyd yn gysegredig ac yn rhan o’r enaid dwyfol – YR ATMAN – Mae hyn yn rhan o Brahma, felly byddai cymryd bywyd yn mynd yn erbyn Brahman ac yn dod a karma gwael. Mae Cristnogion yn credu bod bywyd yn rhodd o Dduw. Pwrpas bywyd yw i wasanaethu Duw felly dylid ymdrin a phawb yn gyfartal, gan grewyd pawb yn nelw Duw. Mae’r gair sancteiddrwydd yn golygu yn sanctaidd neu’n bur. Pan defnyddir i ddisgrifio bywyd, mae’n golygu rhoi’r parch eithaf i fywyd. Sancteiddrwydd bywyd Mae gan Dduw gynllun i bob bywyd Yr Eglwys Gatholig – erthylaid ond i arbed bywyd y fam – mae bywyd yn dechrau ar feichiogrwydd – “Na Ladd”. Elgwys Anglicanaidd – dim ei annog ond weithiau’n angenrheidiol - “In situations where the continuance of a pregnancy threatens the life of the mother a termination of pregnancy may be justified.” Synod Eglwysig Yr agwedd Hindwaidd yw i ystyried y niwed lleiafrifol i bawb ynghlwm: y fam a’r taf a’r ffetws. Fel arfer maent ond yn ei ganiatau os yw bywyd y fam mewn perygl. Caniateir i arbed bywyd y fam; trais [rape]; anabledd; fam yn rhy ifanc. Rhaid i 2 feddyg gytuno: nid yw’r ffetws yn ddichonadwy [viable] Dim cyfeiriad ato yn y Beibl ERTHYLIAD Mae bywyd yn gysegredig Erthyliad yw diweddu’n artiffisial o fywyd a ffetws y fam. “Oni wyddoch mae teml Duw ydych, a bod Ysbryd Duw yn trigo ynoch?..... Oherwydd mae teml Duw yn sanctaidd.” (1 Corinthisid 3:16-17) Ffurf eraill o gadw pobl yn fyw: Pob ffurf o Mae’r tem ‘cynhaliaeth bywyd’ yn cyfeirio at fywyd yn y meddygaeth y defnyddir I gadw pobl yn fyw haeddu mewn amgylchiadau meddygol. parch DNRs sef peidio adfywio [Do Not Resuscitate orders]. Golygai hyn fod meddyg yn arwyddo hyn i beidio adfywio claf mewn argyfwng. Trawsblanni: I dynnu organ o gorff un person a’i ail-osod mewn corff arall Y LLW HIPOCRATIG: Mae meddygon yn gwneud addewid o’r enw ‘Y Llw Hipocratig’. Maent yn addo i: gynnal bywyd o dan unrhyw amod ymdrin â chleifion i’ch gallu gorau posib osgoi achosi unrhyw niwed gadw cyfrinachedd y claf Daeth erthyliad yn gyfreithlon ym 1967 [tan 28 wythnos]. Newidiwyd I 24 wythnos ym 1990.. Embryology AIH Rhowddwr wyau Mam benthyg Peirianneg genetaidd Cyfraith Manu (un o’u llyfrau sanctaidd) yn annog mabwysiadu os yw par yn anffrwythlon • Mae AIH a IVF yn dderbyniol gan fod sberm ac wy y tad a’r fam yn cael eu defnyddio • Ni chaniatier AID na frhoddwyr embryo gan nad yw’r fam a’r tad ynghlwm yn llwyr gyda’r beichiogrwydd ac mae’r cast yn cael ei benderfynu gan y tad. Rhodd o Dduw yw bywyd Ni ddylid gymryd bywyd In vitro fertilisation (IVF) Rhoddwr embryo Clonio Ymchwil wyddonol am embryonau Nid yw pob Cristion yn credu’r un peth. Mae’r Catholigion yn ystyried embryoleg fel godineb mecanyddol ac felly mae’n gwbl anghywir. Duw sy’n penderfynu os ydych i gael plentyn neu beidio ac ni ddylid amharu gyda chynllun natur. Maent yn gwbl yn erbyn cael gwared o embryonnau sydd yn cael eu taflu i ffwrdd gyda IVF. Mae Cristnogion eraill yn honni bod Iesu wedi iachau pobl felly mae Duw wedi rhoi ewyllys rhydd I ni ddefnyddio. Gellir gyfeirio at wella pobl fel ymestyniad o waith iachau Iesu. Agape sy’n bwysig, ac mae rhoi y rhodd o fywyd i bar anffrwythlon yn y weithred mwyaf cariadus ellir dangos i’ch cyd-ddyn. NOD COSBI: ●Gwarchod y cyhoedd e.e. carchar •Dial •Atal troseddu •Diwygio •Cyfiawnhau •Talu iawn DAtganiad o hawliau dynol: Erthygl 1. •Mae pob person wedi’i eni yn gyfartal a chanddo/chanddi hawliau Erthygl 2. •Mae pawb a’r hawl I’r holl reolau a rhyddid ag amlinellwyd yn y datganiad hwn, hen unrhyw wahaniaethiad. AMNEST RHYNGWLADOLL: mudiad dro hawliau dynol yn ceisio stopio’r gosb eithaf a ryddhau carcharorion gwleidyddol. Llofruddiwyd dros 3000 o garchororion yn 2001 in mewn 31 gwlad. Mae’n ymgyrchu drwy ddanfon llythyron, deisebau, e-byst at y llywodraeth I brotestio. Dyletswydd – yr hyn sy’n ddisgwyliedig i chi wneud neu ran o gytundeb. Cydwybod neu gredoau crefyddol. Y GOSB EITHAF: Diddymwyd yn yDU ym 1970. Yn erbyn: •Crogi, ‘firing squad’, llabyddio [stoning], gadair •Mae pobl dieuog wedi’u lladd electrig neu chwistrelliad marwol. •Dim dystiolaeth ei fod yn atal troseddu •Duim yn rhoi cyfle i’r troseddwr ddiwygio •Mae bywyd yn gysegredig •Dim ond Duw all farnu •Mae’n greulon ac yn farbaraidd •Nid yw lladd y rhai sy’n lladd yn gyfiawn •[two wrongs don’tr make a right] Dros: •Yn rhoi ofn ar bobl •‘’Llygad am lygad, dant am ddant’ •Rhaid gwarchod y gymdeithas •Yn ddrud iawn i’r trethwyr dalu am eu hamser mewn carchar •Rhaid dilyn rheolau’r wlad ●Nid yw rhai troseddwyr sy’n troseddu tro ar ol tro Yn haeddu cael byw. “Rhowch i Gesar pethau Cesar, a pethau Duw i Dduw.” Marc 12: 17 Rol y llyfrau sanctaidd: Mae’r BEIBL a’r GITA yn rhoi arweiniad i’w dilynwyr pan yn ceisio penderfynu sut i ymdrin a throseddwyr. Barn grefyddol ar gosb: cristnogaeth Mae’n iawn i ufudd-hau’r llywodraeth a chadw gorchmynion y wlad yn ol Paul. Dylai copsbi ddiwygio’r troseddwr gyda’r bwriad o ail-sefydlu ef neu hi nol yn y gymdeithas. Byddai Cristnogion yn troi at y Beibl am gymorth ar sut dylid ymdrin a throseddwyr. Hindwaeth: Mae unrhyw bechod yn mynd yn erbyn dharma. I’r Hindwa, golygai dharma hunan-ddisgyblaeth, dyletswydd crefyddol a chymdeithasol ac arferion mewn seremoniau, addoliad, ymddygiad a chadw’r cyfreithiau. Mae’r rheolau ar gyfer varnashramadharma wedi’u cynnwys o fewn yr ysgrythurau sanctaidd, ac mae yna gosb neu danda, i’r sawl sy’n eu torri. Mae hyn yn cynnwys cyfiawnhau, restraint and reformation. BETH YW TROSEDD? •Torri rheol gwlad Pobl crefyddol sydd wedi gwrthdaro gyda’r wladwriaeth Oscar Romero – El Salvador Mahatma Ghandi - India CREDOAU CREFYDDOL AM Y GOSB EITHAF: CRISTNOGAETH: Mae rhai yn ei gefnogi fel dull i atal troseddu tra fod eraill yn ei weld yn anfoesol ac yn rhagrithiol. Mae’r Crynwyryn credu rhaid rhoi y cyfle i ddiwygio. HINDWAETH: “Mae llygad am lygad yn gwneud yr holl fyd yn ddall" Gandhi Does dim dysgeidiaeth pendant Hindwaidd ar y gosb eithaf. Eto, mae Hindwaeth yn gwrthod unrhyw ffurf o drais ar egwyddor ahisma. Yn bresennol mae tua 100 o bobl ar ‘death row’ sydd yn isel gan ystyried maint y wlad. Mae’r Llys Oruchaf Indiaidd yn hawlio mai ond mewn achosion difrifol y dylid ei ystyried. “Sawl tro rhaid i mi ei faddau?” atebodd Iesu, “Saith saith deg o weithiau .” “MAddau i mi fy nyledion, fel y maddeuwn ninnau i’n dyledwyr.” Y Suffragettes: Ganwyd Oscar Romero yn El Salvador ym 1917. Roedd yn offeiriad ac yna daeth yn Archesgob El Salvador ym 1977. Roedd llawer o droseddau yn digwydd yn y wlad yn y 60au ond anwybyddodd Romero y rhain tan fod ei ffrind yn cael ei lofruddio. Aeth yn erbyn llywodraeth y wlad drwy chynnal cyfarfodydd. Llofruddiwyd Romero ar 24ain o Fawrth 1980 wrth iddo ddathlu’r Cymun. Ganwyd Gandhi yn yr India ym 1869. Astudiodd y gyfraith yn Llundain cyn dychwelyd I’w wlad a lywodraethwyd gan Brydain. Ym 1894 dechreuodd Gandhi brotestio’n heddychlo I lywodraeth Prydeinig e.e.ymprydio, llosgi cardiau adnobod, gorymdeithiau yn erbyn y trethi halen. Saethwyd ym 1948. CYSEGREDIG SANCTAIDD SYMBOLAU Pam fod angen adeilad sanctaidd ar bobl? Mae yna ymdeimlad o gysegredig. Dyletwswydd i fynychu gwasanaethau Addoli ar y cyd gydag aelodau eraill Teimlo’n agos i Dduw ynddynt Naws addoliad yn yr adeilad Sanctaidd Rhywbeth i’w fawrygu a’i barchu y tu hwnt i eraill Yn deillio o Dduw neu grefydd Rhwybeth arbennig a chysegredig Symboliaeth Gwrthrychau neu weithredoedd sydd ag ystyron arbennig Symbolau/arteffactau I grediwnyr, ffyrdd o fynegi ffydd yw mynychu adeilad sanctaidd, Mae’r adeilad fel arfer yn adlewyrchu credoau o fewn y grefydd e.e. prif nodweddion eglwys mewn siâp croes. Adeiladau Sanctaidd Cysegredig: Rywhbeth arbennig sydd ar wahan I bethau cyffredin 1. Wedi’i ymroi i Dduw 2. 3. Mannau Pererindod: Rules of Behaviour in a Church: 1.Dim siarad yn ystod darlleniadau/pregethau 2.Dim ysmygu 3.Dynion i ddiosg hetiau 4.Osgoi bwyta yn y brifg gysegr 5.Ffonau symudol wei’u diffod Yr Eglwys: Prif nodweddio yw: Yr ALLOR FFENESTRI LLIW PULPUD DARLLENFA BEDYDDFAEN Rules of behaviour in a Mandir: Rhaid diosg esgidiau Cymrydy prashad Trin a’r murtiaid gyda pharch Puja yw’r weithred o ddangos mawrygaeth at Brahman. Arti seremoni goleuo’r lamp yn ystod puja PERERINDOD Mae gan bob crefydd man neu fannau yr hystried yn sanctaidd oherwydd: •Eu cysylltiad gyda’r Sylfaenydd neu rywun arall pwysig •Bod yna ddigwyddiad arbennig wedi digwydd yno •Maent yn mynd yna i ddangos ymrwymiad i’w crefydd •I fod yn dyst i’w crefydd •I dyfu’n ysbrydol CENHADU: Mae’r gair yn golygu ‘anfon’ neu ‘anfon allan i gyflwyno neges’. EFENGYLU: Mae’r gair yn golygu Y Wlad Sanctaidd – Cysylltiad ag ‘newyddion da’. Fordd o ddangos Iesu e.e. Eglwys y Geni ym credoau i eraill. Methlehem; Golgotha (croeshoeliad); DEIALOG RHYNG-GREFYDDOL: Gethsemane,. Trafodaeth rhwng aelodau o grefyddau Lourdes – St. Bernadette – gwahanol. gweledigaethau o’r Forwyn Fair; fynnon dwr gyda phwerau iachaol. Ganges/Varanasi – Yr Afon Ganges – amlosgi pobl yma. Dod a chyflawniad ysbrydol a karma da. 2, 000 o demlau yma. Cymun / Cymundeb / Ewcharist Bara – Corff Iesu Gwin – Gwaed Iesu Catholigion – yn llythrennol Anglicanwyr - Symbolaidd The Mandir – teml Hindwaidd Arogldarth – puro’r aer a phlesio’r duwiau Dim esgidiau - parch Dim cadeiriau - cydraddoldeb Mahamandapa – prif ystafell weddïo Garbagriha – alloe i’r duwiau Bhagavad Gita – ysgrythur sanctaidd Potel o ddŵr o’r afon Ganges Aum – symbol ysegredig Swastika – symbol o lwc da Sikhara – uwchben yr allor, yn symbol o’r nifer o demlau Murtiaid – delwau o’r duwiau Cenhadu, Efengylu a Deialog rhyng-grefyddol O fewn rhai crefyddau y disgwylir i’w haelodau i wneud ymdrech arbennig i ddweud wrth eraill am eu credoau yn Nuw. Mae hyn yn gallu cymryd nifer o ffurf: Grŵp gweithgarwch rhyng-grefyddol, gwasanaethau ysgol, efengylu ar y stryd, cyngor ffydd mewn cymuned, Corrymeela,c ydweithio ar ôl trychineb, ystafelloedd addoli e.e. mewn maes awyr Pamffledi e.e. y Watchtower, Crwsâd efengylaidd "In whatever way men come to me, so I accept them. For many are the paths of men, but they all in the end come to me.“ Bhagavad Gita, Chapter 4,Verse 11: “Dialogue is an indispensable step along the path towards human sel realization.” (Letter of John Paul II, 1995).