УУЛ УУРХАЙН САЛБАР ДАХЬ
УСНЫ АШИГЛАЛТ, ХЭРЭГЦЭЭ
Уул уурхайн яамны Стратегийн бодлого
төлөвлөлтийн газрын Уул уурхайн бодлогын
хэлтсийн дарга Б.Нэргүй
Улаанбаатар 2014
WATER RESOURCE IN MONGOLIA
Total water resource
êì
Resource for potential
consumption
3
700
608.29
600
500
410
400
300
200
90
100
10.79
62.9
34.6
0
Óñí û í º º ö
Ãàçðû í
Ãî ë ì º ðº í
äî î ðõè óñ
Öýí ãýã
óñòàé í óóð
Äàâñòàé
í óóð
Ì º ñòëº ã
Total water resource: 608.29 km3, of which;
Resources of potential consumption:
• Rivers: 34.6 km3
15.75 km3, of which:
• Lakes: 500 km3
• Surface water resource: 4.96 km3
• Permanent frost, glacier: 62.9 km3
• Underground water resource: 10.797 km3
• Underground water: 10.79 km3
Water resource and quality characteristics
of Mongolia
Water resource distribution, quality and contents vary significantly depending on location,
natural zones, sediments formation and compounds of water.
About 70% of Mongolia’s surface water
resource are concentrated in Altai,
Khangai and Khentii mountain ranges,
as well as Khuvsgul and Great
Khyangan mountains, i.e. mostly in
high land of mountainous areas which
cover 30% of the entire territory.
Main resource origins belong to river basins
draining to estuaries out to North or Pacific
Oceans, while some to continentally-blocked
Central Asian river basins. Altogether 17 big
rivers and their tributaries create the main
source.
Surface water resource
Mongolia has 5,121 rivers, 9,340 streams
and creeks, 3,732 lakes and 262 glaciers
in total.
Steppe and deserts zones cover 76.6% of
the entire territory which do not have
permanent-flown rivers or streams.
Underground water resource
Total underground water source
estimated at 10.79 km3/year.
is
Hydrogeology thorough surveys and
examinations have been carried out cross
the entire territory and identified
consumption resource of 140 underwater
deposits.
Climate changes
In the last 60 years, the average yearly temperature has warmed by 1.9*C, while the annual
precipitation has fallen down by about 10%.
1.5
2.5
2.0
1.0
1.5
1.0
0.5
0.5
0.0
0.0
-0.5 1941
1946
1951
1956
1961
1966
1971
1976
1981
1986
1991
1996
1940
2001
1945
1950
1955
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
-0.5
-1.0
-1.5
-1.0
-2.0
-2.5
-1.5
55
In the first half of 21st century, the accrued vaporization level tends to exceed by 6-10
times over the precipitation growth. Dynamics of temperature and precipitation changes
differ depending on location cross regions.
55
-8 0 .0 0 t o -5 0 .0 0
0 .0 0 t o 0 .5 0
-5 0 .0 0 t o -3 0 .0 0
0 .5 0 t o 1 .0 0
-3 0 .0 0 t o 0 .0 0
1 .0 0 t o 1 .5 0
0 .0 0 t o 3 0 .0 0
1 .5 0 t o 2 .0 0
3 0 .0 0 t o 5 0 .0 0
2 .0 0 t o 3 .0 0
50
1 .5 5
1 .2 4
2 .1 2
1 .6 0
1 .5 1
1 .8 1
0 .6 2
1 .3 4
1 .7 2
1 .1 3
2 .9 2
1 .5 1
45
1 .1 5
1 .6 6
1 .7 3
1 .4 2
1 .5 3 0 .9 3
1 .0 2
5
2 .1 2 2 .0
1 .4 3
0 .8 6
2 .1 9
1 .5 5
1 .5 7
.6 09
11 .4
1 .0 3
1 .6 6 0 .3 4 1 .1 5
1 .0 0
0 .6 5
1 .0 7
1 .6 7
1 .3 2
1 .2 5
1 .7 9
1 .9 2
1 .5 8
1 .4 8
50
2 7 .9
0 .0 0
1 .1
.0 6
2 0 .8
1 .2 3
1 .0 1
1 .0 8
-2 3 .7
-2 0 .1
6 7 .7
2 9 .5
1 2 .0
-3 8 .0
-6 .7
-7 9 .9
-9 .2
5 .9
2 3 .1
-3 5 .2
-3 1 .1
-5 8 .4
1 .9
3 3 .3
-5 0 .4
-3 0 .3
1 87 .9
.8
4 7 .6
2 8 .5
1 9 .3
-1 3 .0
3 5 .9
4 4 .1
-2 2 .2
1 5 .0
-1 .0
1 6 .5
-4 3 .1
-2 7 .2
3 5 .4
0 .9 1
1 .7 6
-5 0 .8
-6 0 .2
-7 8 .3
1 4 .5
45
1 .8 7
1 .7 0
-2 5 .6
-6 8 .5
-1 0 .7
2 5 .0
3 6 .3
1 .5 2
0 .9 4
1 .1 3
4 4 .9
2 7 .0
1 7 .2
1 .0 6
0 .1 8
0 .7 2
1 .4 8
1 .0 5
1 .5 5
5 0 .0 0 t o 8 0 .0 0
5 6 .3
1 .2 5
-2 6 .3
6 5 .6
-3 .3
1 2 .6
-1 .9
1 3 .7
-1 7 .2
4 .7
1 5 .1
2 5 .6
3 5 .5
1 3 .0
40
90
95
100
105
110
115
40
90
95
100
105
110
6 6 .8
115
Water pollution
According to studies in recent years, it is identified that 28 rivers and streams in 8 aimags
have been polluted due to gold mining, while a similar number of rivers and streams due to
industrial wastage or urbanization factors. The trend looks to continue further.
1991-1993 îíû áàéäëààñ ¿çýõýä óëñûí õýìæýýíä
¿éëäâýð, àëáàí áàéãóóëëàãà æèë á¿ð 99.5-115.7
ñàÿ øîîìåòð óñ õýðýãëýæ байснаас 53.2 õóâèéã
ò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷, óóë óóðõàéí ¿éëäâýðò, 2013 îíû
áàéäëààð í¿¿ðñíèé 31, àëòíû 117, çýñ áîëîí áóñàä
òºìºðëºãèéí 10 ãàðóé, æîíøíû 10 ãàðóé, áàðèëãûí
ìàòåðèàë, äàâñ, áóñàä õ¿äðèéí áóñ àøèãò ìàëòìàëûí
14 íèéò 182 óóðõàé àæèëëàæ áàéãàà áºãººä
ýäãýýðèéí äîòðîîñ Оюутолгой, Ýðäýíýò, Òºìºðòèéí Îâîî,
Îëîí îâîîò, Áîðîî çýðýã óóðõàéíóóä íü òîìîîõîí óñ
àøèãëàã÷äûí òîîíä ç¿é ¸ñîîð îðæ áàéсан. Óóë óóðõàéí
¿éëäâýð¿¿äèéí æèëèéí íèéò óñ õýðýãëýý 100 гаран
ñàÿ øîîìåòðò хүрээд байна\.
УУЛ УУРХАЙН САЛБАРЫН УС ХАНГАМЖИЙН
СУДАЛГАА
2012 оны байдлаар баяжуулах болон боловсруулах үйлдвэрүүдийн ус
хангамжийн судалгаанд нийт ашиглалтын 1076 аж ахуйн нэгжийн 1169
тусгай зөвшөөрлөөс 166 аж ахуйн нэгжийн 259 буюу 22% нь хамрагдсан
байна. Үүнээс нүүрсний 184 тусгай зөвшөөрөл байна.
Судалгаанд хамрагдсан байдал
Аж ахуйн нэгжийн тоо
Тусгай зөвшөөрлийн тоо
166
259
1076
1169
1. АЛТ
Алтны нийт 397 аж ахуйн нэгжийн 455 тусгай зөвшөөрлөөс 108 аж ахуйн
нэгжийн 118 нь тусгай зөвшөөрөл судалгаагаа ирүүлээд байна. Алтны
үйлдвэрлэл эрхэлж байгаа аж ахуйн нэгжүүд нь ихэвчлэн гүний ус ашигладаг
бөгөөд гадаргуугийн уснаас Туул, Тавт, Буурал, Нарийн, Гутайн, Сөдөт,
Байдраг, Өлзийт, Толгойт, Бага ноён, Шарын гол, Харганат, Ялбаг, Орхон,
Бургастай, Тээл, Сангийн, Хар ус, Цагаан булаг, Өлт, Баруун хужирт, Зэлтэр
зэрэг гол, горхи болон үүсмэл нуур цөөрмүүдийн усыг технологийн
хэрэгцээндээ түлхүү ашиглаж байна. 118 ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн
талбайд үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуй нэгжүүдийн дараах
харьцаагаар гүний болон гадаргуугийн усыг ашиглаж байна.
Судалгаанд хамрагдсан хувь
26%
74%
Судалгаа өгсөн
Судалгаа өгөөгүй
Алтны шороон ордын элсийг ихэвчлэн 1 м3 элсийг 4 м3 ус ашиглан баяжуулж
байна. Технологийн усны 70%-ийг эргэлтээр үлдсэн 30% гадаргуугийн болон
гүний ус ашиглан сэлбэн ашиглаж байна.
Судалгаанаас харахад 118 ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн талбайд
алтны үйлдвэрлэл явуулж байгаа аж ахуйн нэгжүүд нь жилд 43’300’342 шоо метр
ус ашиглаж байна. Үүнээс 30% буюу 12’990’102 шоо метр усыг шинээр сэлбэг
үлдсэн 70% буюу 30’310’239 шоо метрийг усыг эргэлтээр ашиглаж байна.
Гүний болон гадаргуугийн усны хэрэглээний хувь
Гүний ус
Гадаргуугийн болон үүсмэл нуур цөөрөм
45%
55%
2. БУСАД АШИГТ МАЛТМАЛ
Судалгаанд жонш, холимог металл, гянтболд, төмөр, цайр, цеолит болон
барилгын материал болох элс хайргыг зэрэг ашигт малтмалуудыг боловсруулах,
баяжуулахад шаардагдах усны хэмжээний оров.
Зарим аж ахуйн нэгжүүд нь ашигт малтмалаа олборлоод шууд борлуулж
байгаа бөгөөд технологид ус ашиглахгүй зөвхөн ахуйн хэрэгцээнд усыг ашиглаж
байна. Говийн аймгуудад үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгжүүд гар
худаг болон гүний худгийг ашиглаж байна.
Судалгаанд хамрагдсан аж ахуйн нэгжүүд нь жилд 87’938’314 шоо
/Эрдэнэт, Бор-Өндөр, Цайрт г м/ метр усыг технологидоо ашиглаж байна. Үүнээс
30% буюу 26,400,000 шоо метр усыг шинээр сэлбэг үлдсэн 70% буюу 60 сая гаруй
шоо метрийг усыг эргэлтээр ашиглаж байна.
3. БАЯЖУУЛАХ ҮЙЛДВЭР
Ашиглалтын тусгай зөвшөөрөлгүй баяжуулах үйлдвэрүүдээс алтны үндсэн
орд дээр Их Монгол майнинг ХХК, жоншны Яаньтай уул ХХК, Кевин инвест
ХХК, зэсийн Эрдмин ХХК зэрэг аж ахуйн нэгжүүд судалгаанд хамрагдсан
байна.
Эдгээр аж ахуйн нэгжүүд нь жилд 989’828 шоо метр усыг ашиглаж байна. 30н хувь нь эргэлтээр 296,948 шоо метр усыг хэрэглэж байна гэсэн тооцоо
байна.
Санал, дүгнэлт
• Уñíû õàðèöààíû ýðõç¿éí ãîë ñóáúåêò хэн áîëîõ âý ãýäãèéã òºðèéí áîäëîãûí
õ¿ðýýíä òîãòîîæ ò¿¿íèéãýý ¿íäñýí áîëîí ñàëáàðûí õóóëèóäàä íýìýëò
ººðчëºëò, øèíýчèëñýí íàéðóóëãà õèéõ çàìààð ýíý ñàëáàðûí ýðõç¿éí
çîõèöóóëàëò, ìåíåæìåíòèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ øààðäëàãàòàé þì.
• Монгол орны үйлдвэрлэлийн томоохон салбар болоод байгаа уул
уурхайд усны нөөцийг хэрхэн ашиглах талаархи нэгдсэн бодлого,
менежмент одоогоор зохих шаардлагын хэмжээнд хүрэхгүй байна. Уул
уурхайн салбар нь байгаль орчинд ялангуяа гол усны экосистемд шууд
нөлөөлдөг ба зүй зохистой ашиглаж чадаагүйгээс үүдэх усны хэмжээ,
чанарын доройтол зэрэг устай холбоотой олон асуудлуудыг дагуулж
болохыг онцгой анхаарах нь зүйтэй байна. Ирэх 5-15 жилд стратегийн
томоохон ордууд бүхий өмнөд бүсийн ус хэрэглээ 10-20 дахин
нэмэгдэхээр байгаа бөгөөд одоо байгаа говийн бүсийн усны нөөцийг
ашиглах боломж хаязгаарлагдмал байна.
 Ойрын жилдүүдэд ашиглалтанд орох уул уурхайн томоохон төсөл аж
үйлдвэрийн паркуудад хэрэгцээтэй байгаа үйлдвэрлэлийн технологийн
усны хэрэгцээ ойролцоогоор 200 гаран сая шоо метр байна. Эдгээр
төслүүдэд шаардагдах усны эх үүсвэрийг хэрхэх /гадаргын ус, гүний ус/
 Үéëäâýð¿¿äèéí
óñ
àøèãëàëòàíä
òàâèõ
õÿíàëò,
ìîíèòîðèíãèéã
òîãòâîðæóóëàõ, ýíý íü ¿éëäâýð á¿õýíä õ¿ðäýã áàéõ õýðýãòýé.
 Îðчèí ¿åèéí òåõíîëîãîîð óñûã õýìíýëòòýé, ýðã¿¿ëýí àøèãëàæ áóé
¿éëäâýðèéã ýäèéí çàñãèéí õºø¿¿ðýã õýðýãëýí óðàìøóóëàõ, õîöðîãäñîí
òåõíèê òåõíîëîãîîð îëáîðëîëò ÿâóóëæ, óñíû íººöèéã ãàìã¿é õýðýãëýñýí,
áîõèðäóóëñàí, ñóäàëãààãààð òîãòîîæ ºãñºí àøèãëàëòûí ãîðèìûã çºðчèæ,
óñíû ýêî îðчèíä ñºðºã ¿ð äàãàâàð ¿ç¿¿ëñýí ¿éëäâýðò õàðèóöëàãà
íîîãäóóëàõ, óñ áîõèðäóóëñíû òºëáºð òîãòîîäîã áîëîõ çýðýã àðãà õýìæýý
àâах хэрэгтэй.
 Уул уурхай, аж үйлдвэрийн томоохон цогцолбор байгуулагдах нь нэгэнт
тодорхой болсон, усны эх үүсвэрийн хязгаарлагдмал нөөц баялагтай
Өмнөд говийн бүс, Дорнод бүс, Сайншанд-Шивээ овоогийн бүсэд газар
доорх усны судалгааны ажлыг нэн даруй эхлүүлэх, эрчимжүүлэх
хэрэгтэй юм.