ความสาคัญของมาตรฐานภูมสิ ารสนเทศ รศ.ดร.แก้ว นวลฉวี knualchawee@yahoo.com เนือ้ หา ภูมิสารสนเทศกับชีวิตประจาวัน ข้อมูลเชิงพื้นที่ แหล่งที่มา และปัญหา แนวทางแก้ปัญหาและพัฒนาประเทศ: โครงสร้างพื้นฐานสารสนเทศ ภูมิศาสตร์ (NSDI) วัตถุประสงค์และองค์ประกอบของ NSDI การพัฒนามาตรฐานภูมิสารสนเทศ คานิยามมาตรฐานภูมิสารสนเทศ ประเภทของมาตรฐานภูมิสารสนเทศ ทาไมต้องพัฒนา มีไว้ และใช้มาตรฐานภูมิสารสนเทศ เนือ้ หา (ต่ อ) หน่ วยงานที่เกีย่ วข้ องในต่ างประเทศและสากล องค์ กรหรือหน่ วยงานทีเ่ กีย่ วข้ องภายในประเทศ กระบวนการและแนวทางพัฒนามาตรฐานภูมิสารสนเทศของ ISO/TC211 แนวทางการพัฒนามาตรฐานสารสนเทศภูมิศาสตร์ ของประเทศไทย ทาไมต้ องพัฒนาตามแนวของ ISO/TC211 สถานภาพการพัฒนามาตรฐานภูมิสารสนเทศและการประกาศใช้ แผนการพัฒนามาตรฐานภูมสิ ารสนเทศในอนาคต สรุปและเสนอแนะ ภูมสิ ารสนเทศกับชีวติ ประจาวัน ปัจจุบันภูมิสารสนเทศได้ เข้ ามามีบทบาทในชีวติ ประจาวัน ในทุกระดับและทุก ภาคส่ วน ไม่ ว่าจะเป็ นระดับท้ องถิ่น ระดับภูมิภาค ระดับประเทศ หรือระดับโลก และในองค์ กรภาครัฐ ภาคเอกชน หรือสถาบันการศึกษา การใช้ งานภูมิสารสนเทศมีมีมากมายหลายประเภท เช่ น การจัดทาแผนทีภ่ าษี การติดตามและเฝ้ าระวังการเปลีย่ นแปลงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่ งแวดล้ อม การวางแผนเพือ่ ติดตามผลผลิตการเกษตรเพือ่ ให้ เกิดความสมดุลเพือ่ การส่ งออก หรือเพือ่ การบริโภคในประเทศ การวางแผนการป้องกันและบรรเทาภัยพิบัติทาง ธรรมชาติ ฯลฯ เกีย่ วกับข้ อมูลเชิงพืน้ ทีแ่ ละภูมสิ ารสนเทศ • ข้ อมูลเชิงพืน้ ที่ (spatial data) และภูมสิ ารสนเทศ (geo-information) เป็ นข้ อมูล ข้ อสนเทศทีม่ มี ติ เิ ชิงตาแหน่ งและแสดงรู ปลักษณ์ ได้ เป็ น จุด เส้ น และพืน้ ที่ • เป็ นปัจจัยที่สาคัญยิง่ สาหรับการวางแผนและบริหารจัดการในหลายด้ านสาหรับทุกภาค ส่ วน • ข้ อมูลเชิงพืน้ ทีแ่ ละภูมสิ ารสนเทศดังกล่ าว สามารถจัดหามาได้ ด้วยการลงทุนทีส่ ู ง • มากกว่ าร้ อยละ 70 ของข้ อมูลข้ อสนเทศทีใ่ ช้ ตดั สิ นใจทีส่ าคัญมีนัยเชิงตาแหน่ งซึ่งสามารถ อ้างอิงพิกดั บนโลกได้ แหล่ งทีม่ าของภูมสิ ารสนเทศ การพัฒนา 3 ประการต่ อไปนีน้ ามาซึ่งภูมิสารสนเทศทีห่ ลากหลาย 1. การพัฒนาและความก้ าวหน้ าของเทคโนโลยีภูมิสารสนเทศ และเทคโนโลยีทเี่ กีย่ วข้ อง เช่ นการรับรู้ จากระยะไกล ระบบสารสนเทศ ภูมิศาสตร์ และระบบบอกตาแหน่ งบนโลกด้ วยดาวเทียม เป็ นต้ น 2. การพัฒนาและความก้ าวหน้ าของการประยุกต์ ใช้ และการ พัฒนาขีดความสามารถของบุคลากร หรือ กลุ่มผู้ใช้ และ 3. การพัฒนาข้ อมูลข้ อสนเทศทางภูมิศาสตร์ หรือข้ อมูลเชิงพืน้ ที่ ผลกระทบและแนวทางแก้ไขการมีภูมสิ ารสนทศมาก • การมีข้อมูลข้ อสนเทศเชิ งพืน ้ ทีม่ าก และมาจากหลายแหล่งมีความยุ่งยากในการ เข้ าถึง การบริหารจัดการ และการบูรณาการ/การใช้ งานร่ วมกัน มีแนวโน้ มที่จะเกิด การใช้ งานซ้าซ้ อน และความสู ญเสี ยทีจ่ ะตามมา • การดูแลแก้ไขปัญหาการเข้ าถึงข้ อมูลทีห่ ลากหลายและมาจากหลายแหล่ งคือ แนวทางการพัฒนาโครงสร้ างพิน้ ฐานภูมสิ ารสนเทศของชาติ (National Spatial Data Infrastructure: NSDI) ซึ่งมีการพัฒนามาจากประเทศที่มีประสบการณ์ และเป็ นทีย่ อมรับกันทัว่ โลกอย่ างกว้ างขวาง ประเทศไทยเองก็กาลังเร่ งดาเนินการ พัฒนาโครงสร้ างพืน้ ฐานภูมิสารสนเทศของชาติในขณะนี้ โครงสร้ างพืน้ ฐานภูมิสารสนเทศของชาติ National Spatial Data Infrastructure: NSDI “The NSDI is the total ensemble of available geographic information, as well as the materials, technology, and people necessary to acquire, process, and distribute such information to meet a wide variety of needs” (National Research Council, 1994)” “NSDI ตามความหมายของสภาวิจยั แห่ งชาติสหรัฐอเมริกา (1994) รวม เอาข้ อมูลภูมิศาสตร์ เทคโนโลยี เครื่องมืออุปกรณ์ และบุคลากรทีจ่ าเป็ น ในการได้ มา ประมวลผล จัดเก็บและเผยแพร่ ข้อมูลภูมิศาสตร์ เพือ่ การ ใช้ งานอย่ างกว้ างขวาง” องค์ ประกอบของโครงสร้ างพืน้ ฐานภูมสิ ารสนเทศ • ชุ ดข้ อมูลภูมิศาสตร์ พนื้ ฐาน (Fundamental Geographic Data Set: FGDS) • ชุ ดข้ อมูลของข้ อมูล/คาอธิบายข้ อมูล (Metadata) • ระบบ/กลไกการสื บค้ นข้ อมูล (Search Engine/Spatial data Clearinghouse/Portal) • มาตรฐานภูมิสารสนเทศ (Geo-Spatial Data Standards /Standardization) เพือ่ การเข้ าถึงและใช้ งานร่ วมกัน • กรอบนโยบาย/โครงสร้ างองค์กร (Institutional Policy/Framework) เพือ่ การ ร่ วมมือกันภายใต้ กรอบ และกฎเกณฑ์ อย่ างเท่ าเทียมและโปร่ งใส การพัฒนามาตรฐานภูมสิ ารสนเทศ • การพัฒนามาตรฐานภูมิสารสนเทศอยู่ภายในกรอบของการพัฒนาโครงสร้ าง พืน้ ฐานภูมิสารสนเทศของชาติ ซึ่งประกอบด้ วย • การพัฒนามาตรฐานชุ ดข้ อมูลภูมิศาสตร์ พนื้ ฐาน (FGDS Standards) และ มาตรฐานข้ อมูลภูมิศาสตร์ พนื้ ฐาน (Geographic Information Base Data Standards) • การพัฒนามาตรฐานการอธิบายข้ อมูล (Metadata Standards) และ • การพัฒนามาตรฐานภูมิสารสนเทศทัว่ ไป (Geospatial Data Standards/Standardization) คานิยามของมาตรฐาน คาว่ า “มาตรฐาน” ได้ มีการบัญญัติไว้ ในพจนานุกรมของ Oxford ว่ า คือ “บางสิ่ ง บางอย่ างซึ่งใช้ เพือ่ การทดสอบหรือการวัด หรือการกาหนดนา้ หนัก ความยาว คุณภาพ หรือเพือ่ ให้ บรรลุวตั ถุประสงค์ และได้ มาซึ่งความสาเร็จมากทีส่ ุ ด” มาตรฐาน คือ ส่ วนหนึ่งของการดารงชีวติ ประจาวัน ตัวอย่ างเช่ น เราวัดระยะทาง นา้ หนัก และปริมาตรโดยใช้ หน่ วยของมาตรฐานเป็ น metric หรือเป็ นหน่ วยของ มาตรฐานอังกฤษ แต่ ในทีน่ ีเ้ ราจะพิจารณาเฉพาะมาตรฐานทีเ่ กีย่ วโดยตรงหรือ โดยอ้อมต่ อเทคโนโลยีภูมิสารสนเทศเท่ านั้น ศักยภาพของมาตรฐานโดยทัว่ ไป เป็ นที่ยอมรับกันว่ า มาตรฐาน ไม่ ว่าจะเป็ นสาขาใดก็นับเป็ นสิ่ งสาคัญ และมีประโยชน์ อย่ างมาก เนื่องจากมาตรฐานเป็ นหลักการหรือกรรมวิธี ปฏิบัตทิ เี่ ปรียบเสมือนกฏระเบียบทีผ่ ู้ปฏิบตั ยิ อมรับและเข้ าใจร่ วมกัน เมื่อทุกฝ่ ายทีเ่ กีย่ วข้ องมีความเข้ าใจทีต่ รงกัน และนาไปปฏิบัตริ ่ วมกัน ย่ อมทาให้ เกิดประโยชน์ ต่างๆตามมาอีกมาก ทาให้ ลดความซ้าซ้ อนและ สู ญเสี ยทั้งในด้ านการผลิต การใช้ การเลือกบริโภคและเปรียบเทียบ ตลอดจนการทดสอบ และการให้ การรับรองต่ างๆ มาตรฐานภูมสิ ารสนเทศคืออะไร “ข้ อตกลง หรือข้ อกาหนดซึ่งกาหนดวิธีการ เครื่องมือและ บริการต่ าง ๆ ทีเ่ กีย่ วข้ องกับการจัดการข้ อมูล การสารวจ จัดหา การประมวลผล การวิเคราะห์ การเข้ าถึง การ นาเสนอ และการรับ-ส่ งข้ อมูลภูมศิ าสตร์ /ภูมิสารสนเทศใน รูปแบบดิจิทลั ระหว่ างผู้ใช้ หรือระบบและตาแหน่ งทีอ่ ยู่ที่ แตกต่ างกัน” ประเภทของมาตรฐานภูมสิ ารสนเทศ • มาตรฐานข้ อมูล (Data standard) data classification, data content, data symbol and presentation, data usability, data format, metadata… • มาตรฐานกรรมวิธี (Processing standard) data collection, data storage, data analysis, data quality control, data transfer, data access… • มาตรฐานเทคโนโลยี (Technology standard) • มาตรฐานการบริหารจัดการ (Organization standard) เหตุใดจึงต้ องมีการพัฒนามาตรฐานภูมสิ ารสนเทศ • • • • ขาดการใช้ ข้อมูลร่ วมกัน ขาดการแลกเปลีย่ นข้ อมูลระหว่ างกลุ่มต่ างๆ การปฏิบัติงานซ้าซ้ อน สู ญเสี ยงบประมาณ เวลา และบุคลากร รูปแบบข้ อมูลส่ วนใหญ่ เป็ นไปตาม Software ที่ใช้ ไม่ เป็ นกลาง เนือ้ หา โครงสร้ างข้ อมูลเป็ นไปตามผู้ใช้ งาน / ระบบรหัส ระบบจาแนก คา จากัดความไม่ เหมือนกัน (ต่ างคนต่ างทา/ใช้ ) • ปัญหาความถูกต้ อง และความสมบูรณ์ ของข้ อมูล ไม่ มีระบบตรวจสอบ คุณภาพข้ อมูล และ • เพือ่ ให้ สามารถปฏิบัติงานร่ วมกันได้ (Interoperability) หน่ วยงานที่มสี ่ วนเกีย่ วข้ องในการกาหนดมาตรฐาน ภูมสิ ารสนเทศภายในประเทศไทย คณะกรรมการประสานและส่ งเสริมการพัฒนาระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ กระทรวงวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยีและสิ่ งแวดล้อม อนุกรรมการมาตรฐาน GIS (2538 – 2543) สป.วว. สานักงานมาตรฐานผลิตภัณฑ์ อุตสาหกรรม (สมอ.) (2540…) สมาชิกร่ วม ปฏิบัติงานของ ISO/TC211 คณะกรรมการวิชาการคณะที่ 904 ของสมอ. ประสานและปฏิบัติงานร่ วมกับ ISO/TC211 หน่ วยงานที่มีส่วนเกีย่ วข้ องในการกาหนดมาตรฐาน ภูมิสารสนเทศในประเทศไทย (ต่ อ) สานักงานพัฒนาเทคโนโลยีอวกาศและภูมิสารสนเทศ (2543…) คณะทางานกาหนดมาตรฐานระบบข้ อมูลสารสนเทศภูมิศาสตร์ • คณะกรรมการภูมิสารสนเทศแห่ งชาติ (2545…) คณะอนุกรรมการกาหนดมาตรฐานเกีย่ วกับแผนทีแ่ ละข้ อมูลแผนที่ คณะอนุกรรมการกาหนดมาตรฐานเขตการปกครอง คณะอนุกรรมการกาหนดมาตรฐานต่ างๆ ภายใต้ คณะกรรมการภูมิ สารสนเทศแห่ งชาติ ผู้มบี ทบาทหลัก (องค์ กรต่ างประเทศและระดับสากล) ในต่ างประเทศ มีองค์ กรในแต่ ละประเทศ และในภูมิภาค รวมทั้งนานาชาติ เช่ น สถาบันมาตรฐานแห่ งชาติอเมริกนั (American National Standards Institute: ANSI), กลุ่มร่ วมงานแบบเปิ ดเกีย่ วกับข้ อมูลเชิงพืน้ ที่ (Open Geospatial Consortium: OGC) ซึ่งเป็ นทีร่ ู้จักและมีองค์ กรเข้ าร่ วมเป็ น จานวนมาก จัดทาข้ อกาหนดต่ างๆในทางอุตสาหกรรมทีน่ าไปใช้ ร่วมกัน เหมือนมาตรฐาน และ องค์ การมาตรฐานสากล (International Standards Institute: ISO หรือ เรียกอีกอย่ างหนึ่งว่ า International Organization for Standardization) เกีย่ วกับองค์ การมาตรฐานสากล (ISO) • ISO ตั้งกรรมการวิชาการที่ 211 ขึน ้ เมื่อปี 1994 เป็ น ISO/TC211 • เป็ นองค์ กรสากลทีร่ ับผิดชอบการกาหนดมาตรฐานระหว่ างประเทศเกีย่ วกับ สารสนเทศภูมิศาสตร์ /ภูมิสารสนเทศ • การพัฒนามาตรฐานของ ISO นั้น เกิดจากความร่ วมมือของประเทศสมาชิก ซึ่ง ประกอบไปด้ วย Participating Members (P-Members), Observing Members (O-Members) และสมาชิกสมทบ (Liaison Members) • การทางานร่ วมกันคือกุญแจสาคัญสู่ ความเป็ นสากล และการยอมรับมาตรฐาน ร่ วมกันทั่วโลก ISO/TC211 P-Member List Australia Austria Belgium Canada China Czech Rep. Denmark Ecuador Finland Germany Italy Japan Rep. of Korea Malaysia Morocco Netherlands New Zealand Norway Peru Portugal Russian Federation Saudi Arabia Serbia South Africa Spain Sweden Switzerland Thailand United Kingdom United States of America ISO/TC211 Observing Member List Argentina Bahrain Brunei Darussalam Colombia Croatia Cuba Estonia France Greece Hong Kong Hungary Pakistan Iceland Philippines India Poland Indonesia Romania Isl. Rep. of Iran Slovakia Ireland Jamaica Kenya Mauritius Oman Slovenia Tanzania Turkey Ukraine Uruguay Zimbabwe External liaisons List (1 of 2) CEN/TC 287, Geographic information CEOS, Committee on Earth Observation Satellites DGIWG, Digital Geographic Information Working Group ESA, European Space Agency EuroSDR, European Spatial Data Research FAO, Food and Agriculture Organization of the UN FIG, International Federation of Surveyors GSDI, Global Spatial Data Infrastructure IAG, International Association of Geodesy ICA, International Cartographic Association ICAO, International Civil Aviation Organization IEEE Geoscience and Remote Sensing Society IHB, International Hydrographic Bureau ISCGM, International Steering Committee for Global Mapping ISPRS, International Society for Photogrammetry and Remote Sensing External liaisons List (2 of 2) JRC, Joint Research Centre, European Commission OGC, Open Geospatial Consortium, Incorporated OGP, International Association of Oil and Gas Producers PAIGH – Pan American Institute of Geography and History PC IDEA, Permanent Committee on Spatial Data Infrastructure for the Americas PCGIAP, The Permanent Committee on GIS Infrastructure for Asia and the Pacific SCAR, Scientific Committee on Antarctic Research UN ECE, UN Economic Commission for Europe, Statistical Division UN ECA, UN Economic Commission for Africa UNGEGN, United Nations Group of Experts on Geographical Names UNGIWG, United Nations Geographic Information Working Group WMO, World Meteorological Organization กระบวนการพัฒนามาตรฐานทัว่ ไป Adoption / Adaptation Information Technology Standards Development Spatial Data Standards Define Describe Process Spatial Data แนวทางการพัฒนามาตรฐานของ ISO มาตรฐานสากล (IS) ตาม ISO มีหลักการในการพัฒนาโดยรวมดังนี้ Consensus • ต้ องรับเอาความคิดเห็น หรือมุมมองของทุกฝ่ ายเข้ าร่ วมพิจารณา (กลุ่มผู้ผลิต กลุ่มผู้ใช้ กลุ่มผู้บริโภค ห้ องทดลอง/ปฏิบัตกิ าร ภาครัฐ ภาคเอกชน กลุ่มวิชาชีพ องค์ กรวิจัย ฯลฯ) และต้ องเป็ นเอกฉันท์ Industry-wide • สามารถสนองได้ ทวั่ โลกทั้งภาคอุตสาหกรรมโดยรวมจากทุกกลุ่ม Voluntary • มาตรฐานสากลเป็ นไปตามกลไกของการตลาด หรือขับเคลือ่ นด้ วยการตลาด (market-driven) ผู้ทมี่ สี ่ วนร่ วมทาไปด้ วยความสมัครใจ ไม่ มบี ังคับ การพัฒนามาตรฐานภูมิสารสนเทศของISO/TC211 ขั้นตอนการพัฒนามาตรฐานภูมสิ ารสนเทศตามแบบISO/TC211 มาตรฐานภูมสิ ารสนเทศสากลพัฒนามาจากข้ อตกลงระหว่ างประเทศสมาชิกของ ISO โดยผ่านคณะกรรมการวิชาการ (Technical Committees: (TC) และ Subcommittees: (SC)) ตามขั้นตอน 6 ขั้นตอนดังต่ อไปนี้ Stage 1: Proposal stage ข้ อเสนอเพือ่ พัฒนามาตรฐานใหม่ Stage 2: Preparatory stage การเตรียมการ/ตั้งคณะทางาน Stage 3: Committee stage ร่ างคณะทางาน Stage 4: Enquiry stage ร่ างคณะทางานเพือ่ เป็ นมาตรฐาน Stage 5: Approval stage ร่ างมาตรฐานครั้งสุ ดท้ าย Stage 6: Publication stage พิมพ์และประกาศมาตรฐาน สถานภาพการพัฒนามาตรฐานภูมิสารสนเทศของISO/TC211 จานวนมาตรฐานทีพ่ ฒ ั นาโดยคณะกรรมการวิชาการ (Technical Committee: TC) และอนุกรรมการ (Subcommittee: SC) จานวน 60 จานวนมาตรฐานทีพ่ ฒ ั นาโดยคณะกรรมการวิชาการที่ 211 ทั้งหมด: 60 สมาชิกร่ วมพัฒนา: 32 (P-Member) สมาชิกสั งเกตการณ์ : 31 (O-Member) Standards and projects under the direct responsibility of TC 211 Secretariat and its SCs 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. ISO 6709:2008 6709:2008/Cor 1:2009 ISO 19101:2002 ISO/TS 19101-2:2008 ISO/TS 19103:2005 ISO/TS 19104:2008 ISO 19105:2000 ISO 19106:2004 ISO 19107:2003 ISO 19108:2002 ISO 19108:2002/Cor 1:2006 ISO 19109:2005 ISO 19110:2005 ISO 19111:2007 ISO 19111-2:2009 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. ISO ISO ISO ISO ISO ISO ISO ISO ISO ISO 19112:2003 19113:2002 19114:2003 19114:2003/Cor 1:2005 19115:2003 19115:2003/Cor 1:2006 19115-2:2009 19116:2004 19117:2005 19118:2005 Standard representation of geographic point location by coordinates Geographic Geographic Geographic Geographic Geographic Geographic Geographic Geographic information information information information information information information information -- Reference model -- Reference model -- Part 2: Imagery -- Conceptual schema language – Terminology -- Conformance and testing – Profiles -- Spatial schema -- Temporal schema Geographic information -- Rules for application schema Geographic information -- Methodology for feature cataloguing Geographic information -- Spatial referencing by coordinates Geographic information -- Spatial referencing by coordinates -Part 2: Extension for parametric values Geographic information -- Spatial referencing by geographic identifiers Geographic information -- Quality principles Geographic information -- Quality evaluation procedures Geographic information – Metadata Geographic Geographic Geographic Geographic information information information information -- Metadata -- Part 2: Extensions for imagery and gridded data -- Positioning services – Portrayal – Encoding Standards and projects under the direct responsibility of TC 211 Secretariat and its SCs 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. ISO 19119:2005 ISO 19119:2005/Amd 1:2008 ISO/TR 19120:2001 ISO/TR 19121:2000 ISO/TR 19122:2004 ISO 19123:2005 ISO 19125-1:2004 ISO 19125-2:2004 ISO 19126:2009 ISO/TS 19127:2005 ISO 19128:2005 ISO/TS 19129:2009 ISO/TS 19130:2010 ISO 19131:2007 ISO 19132:2007 ISO 19133:2005 ISO 19134:2007 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. ISO 19135:2005 ISO 19136:2007 ISO 19137:2007 ISO/TS 19138:2006 ISO/TS 19139:2007 ISO 19141:2008 ISO 19144-1:2009 www.isotc211.org Geographic information – Services Extensions of the service metadata model Geographic information -- Functional standards Geographic information -- Imagery and gridded data Geographic information / Geomatics -- Qualification and certification of personnel Geographic information -- Schema for coverage geometry and functions Geographic information -- Simple feature access -- Part 1: Common architecture Geographic information -- Simple feature access -- Part 2: SQL option Geographic information -- Feature concept dictionaries and registers Geographic information -- Geodetic codes and parameters Geographic information -- Web map server interface Geographic information -- Imagery, gridded and coverage data framework Geographic information - Imagery sensor models for geopositioning Geographic information -- Data product specifications Geographic information -- Location-based services -- Reference model Geographic information -- Location-based services -- Tracking and navigation Geographic information -- Location-based services -- Multimodal routing and navigation Geographic information -- Procedures for item registration Geographic information -- Geography Markup Language (GML) Geographic information -- Core profile of the spatial schema Geographic information -- Data quality measures Geographic information -- Metadata -- XML schema implementation Geographic information -- Schema for moving features Geographic information -- Classification systems -- Part 1: Classification system structure แนวทางการพัฒนามาตรฐานภูมิสารสนเทศของประเทศไทย • ประเทศไทยยังไม่ เคยมีมาตรฐานภูมสิ ารสนเทศมาก่ อน • ประเทศไทยเป็ นสมาชิกประเภทร่ วมพัฒนาของ ISO/TC211 มีประสบการณ์ เรียนรู้ พอสมควรในมาตรฐานทีพ่ ฒ ั นาเพือ่ สากลของ ISO/TC211 • นามาตรฐานที่พฒ ั นาโดย ISO/TC211 มาพิจารณาตามความต้ องการและเร่ งด่ วน แล้วให้ ทาการศึกษาโดยสถาบันการศึกษา จัดทาร่ างและคู่มอื การใช้ งาน จัดทาสั มมนาและประชา พิจารณ์ ก่อนการประกาศเป็ นมาตรฐานของชาติโดยสมอ. โดยอ้างอิงมาตรฐานเดิมในภาษา เดิม (ภาษาอังกฤษ) • ประเทศไทยตกลงพัฒนามาตรฐานภูมสิ ารสนเทศของประเทศตามแนวของ ISO ทาไมพัฒนาตามแนวของ ISO ISO/TC211 เป็ นองค์ กรสากลทีพ่ ฒ ั นาและกาหนดมาตรฐานผลิตภัณฑ์ อุตสาหกรรมและ สิ่ งทีเ่ กีย่ วข้ องต่ างๆ อันเป็ นทีร่ ้ ู จัก ยอมรับ และถือปฏิบัตมิ าแล้ วทัว่ โลก •ISO/TC211 ตั้งขึน้ มาได้ ถูกต้ องกับเวลาและความต้ องการมาตรฐานภูมสิ ารสนเทศทัว่ โลก มีการทางานโดยคณะผู้เชี่ยวชาญจากนานาประเทศร่ วมกันเป็ นกรรมการวิชาการ อนุกรรมการ/คณะทางาน โดยตั้งอยู่บนหลักการที่ครอบคลุม เป็ นกลาง และมัน่ คง: คือ consensus, industry-wide, และ voluntary • ประเทศส่ วนใหญ่ ในโลกมีส่วนร่ วมในการพัฒนาและกาหนดมาตรฐานไม่ โดยตรงก็โดย อ้อม โดยเป็ นสมาชิกทั้งประเภทร่ วมพัฒนา และประเภทสั งเกตการณ์ (P & O members) • ทาไมพัฒนาตามแนวของ ISO (ต่ อ) • องค์ กรทีเ่ กีย่ วข้ องกับ การพัฒนาและกาหนดมาตรฐานทั้งภายใน ISO และภายนอก ISO เป็ นจานวนมากทีเ่ ป็ นสมาชิกสมทบเพือ่ การมีส่วน ร่ วมหรือเป็ นสั กขีพยานของการพัฒนามาตรฐานภูมิสารสนเทศนี้ • องค์ กร และประเทศทีพ่ ฒ ั นามาตรฐานภูมิสารสนเทศทัว่ โลกหัน มาร่ วมมือกับ ISO/TC 211 เพือ่ การเป็ นสากลและยอมรับได้ อย่ างสากล • เป็ นมาตรฐานทีส่ ามารถสื่ อสารระดับโลกได้ โดยตรง โดยเฉพาะอย่ าง ยิง่ ในเวทีการค้ าโลก (WTO) สถานภาพการพัฒนามาตรฐานภูมิสารสนเทศของประเทศไทย การดาเนินงานในส่ วนของ สมอ./กว.904 คณะกรรมการวิชาการที่ กว.904 (กรรมการวิชาการทางานประสานกับ ISO/TC211) ยังทาหน้ าทีอ่ ยู่ แต่ การประชุ มไม่ มีการดาเนินการเท่ าทีค่ วร ยังเป็ น P-member ของ ISO/TC211: 1994 (พ.ศ. 2537) ร่ วมประชุ มสามัญของ ISO/TC211 ตั้งแต่ ครั้งที่ 7 และครั้งต่ อๆมา อย่ าง ต่ อเนื่อง แต่ ระยะหลังๆมีขาดไปบ้ าง เป็ นเจ้ าภาพการประชุ มครั้งที่ 14 ทีก่ รุงเทพมหานคร 20-24 พฤษภาคม 2545 ประกาศมาตรฐานการอธิบายข้ อมูล (Metadata) (มอก. 19115-2008) สถานภาพการพัฒนามาตรฐานภูมิสารสนเทศ การดาเนินการในส่ วนของ สทอภ. • ตั้งคณะทางานกาหนดมาตรฐานระบบข้ อมูลสารสนเทศภูมิศาสตร์ • จัดทามาตรฐานกลางของ Metadata ประเทศไทย (adapted ISO19115) • สารวจสถานภาพหน่ วยงานด้ านภูมิสารสนเทศ • สารวจระบบจาแนกข้ อมูลภูมิสารสนเทศ • จัดทา web site ด้ านมาตรฐานข้ อมูลและ Metadata (ThaiSDI) • พัฒนาระบบ Web Map Server สถานภาพการพ ัฒนามาตรฐานภูมส ิ ารสนเทศ การดาเนินการในส่ วนของ สทอภ. (ต่ อ) • • • • • • • • 2544: สารวจสถานภาพ GIS 2545: จัดทาดัชนีข้อมูล GIS (ISO/CD 19115) 2547: Implementation - ISO 19115 (GIS Editor สาหรับ ThaiSDI) 2549: ศึกษามาตรฐานภูมสิ ารสนเทศทัว่ ไป 19111&112,19121,19122,19126,19128 2550: ศึกษามาตรฐาน 19105,19109,19125-2,19133,19135 2550: (ร่ าง)มาตรฐาน 19131,19122,19128,19134,19136 2551: ศึกษามาตรฐาน 19103,19104,19106,19144-1,19144-2 2551: (ร่ าง)มาตรฐาน 19107,19108,19118,19123,19139 สรุปในภาพรวมบนเส้ นทางการพัฒนาและ ประกาศใช้ มาตรฐานภูมสิ ารสนเทศ • สานักงานมาตรฐานผลิตภัณฑ์ อุตสาหกรรม (สมอ.) เป็ นองค์ กรภาครัฐที่มี อานาจหน้ าทีป่ ระกาศมาตรฐานของชาติ • สานักงานพัฒนาเทคโนโลยีอวกาศและภูมิสารสนเทศ (สทอภ./องค์ การ มหาชน) มีพนั ธกิจเป็ นหน่ วยงานพัฒนามาตรฐานภูมิสารสนเทศกลางของ ประเทศ • สมอ. และ สทอภ. ได้ จัดทาบันทึกความเข้ าใจเกีย่ วกับความร่ วมมือด้ านการ มาตรฐานภูมิสารสนเทศ เพือ่ ให้ เกิดความสอดคล้องและคล่องตัวระหว่ างการ พัฒนามาตรฐานและการประกาศใช้ เป็ นมาตรฐานของชาติ สรุปในภาพรวมบนเส้ นทางการพัฒนาและประกาศใช้ มาตรฐานภูมิสารสนเทศ (ต่ อ) • สมอ. ได้ ทาการประกาศมาตรฐานการอธิบายข้ อมูล (Metadata) โดยวิธีอ้างอิง เอกสารมาตรฐานเดิม ในภาษาเดิม (ภาษาอังกฤษ) หรือเรียกว่ าวิธีฉีกปก ไป 1 เรื่อง • สทอภ. จัดทาโครงการศึกษาพัฒนามาตรฐานภูมิสารสนเทศ ตามแบบ ISO/TC211 โดยว่ าจ้ างสถาบันการศึกษาชั้นสู งร่ วมศึกษา และจัดทาร่ างพร้ อมคู่มอื ภาษาไทยเพือ่ การใช้ งาน พร้ อมทั้งจัดเตรียมหลักสู ตรเพือ่ การฝึ กอบรมและการเรียน การสอน ประมาณ 23-24 มาตรฐาน ระหว่ างปี 2549-2552 • สทอภ. ได้ จัดทาแผนการประกาศให้ สมอ.ทราบ เป็ นระยะเวลา 5 ปี ปี ละ 5 เรื่อง ระหว่ าง 2553-2557 แต่ ยงั ไม่ มีการประกาศ ผลกระทบที่เกิดขึน้ • มาตรฐานใดๆที่ได้ รับการประกาศโดยองค์ กรตามกฏหมายทาให้ เกิดความ เชื่อมั่น และทาให้ บรรยากาศการลงทุน หรือตัดสิ นใจใดๆ เป็ นไปด้ วยดี • การพัฒนาและการมีการใช้ มาตรฐานภูมิสารสนเทศในวงกว้ าง เป็ น องค์ ประกอบทีส่ าคัญอย่ างหนึ่งของการพัฒนาโครงสร้ างพืน้ ฐานภูมิสารสนเทศ ของชาติ (NSDI) ซึ่งเป็ นนโยบายที่สาคัญและกาลังดาเนินไปในขณะนี้ • การประกาศมาตรฐานภูมิสารสนเทศทีไ่ ด้ ศึกษาไว้ อย่ างเป็ นระบบเป็ นสิ่ งที่ จาเป็ นและเร่ งด่ วน เพือ่ ให้ การพัฒนาโครงสร้ างพืน้ ฐานภูมสิ ารสนเทศของชาติ ก้าวไปข้ างหน้ าได้ แผนการพัฒนามาตรฐานภูมิสารสนเทศในอนาคต (อันใกล้ ) สมอ. และสทอภ. ยังทาหน้ าที่ตามขอบเขตความรับผิดชอบทั้งสององค์ กร โดยที่สมอ. ยังเป็ นผู้ประกาศมาตรฐานระดับชาติ และสทอภ. ทาการศึกษาพัฒนามาตรฐานที่องิ สากลเพือ่ ใช้ กบั ประเทศ มุ่งให้ สมอ. เป็ นผู้ประกาศในทีส่ ุ ด เนื่องจากสมอ. มีภาระกิจมาก ทาการประกาศไม่ ทนั ในเวลาที่เหมาะสมต่ อความ ต้ องการของกลุ่มผู้ใช้ ส่ งผลให้ การพัฒนาประเทศตามแผน NSDI มีความชงักงัน คณะกรรมการระบบสารสนเทศภูมศิ าสตร์ แห่ งชาติได้ แต่ งตั้งอนุกรรมการศึกษาและ ร่ างมาตรฐานภูมสิ ารสนเทศภูมศิ าสตร์ ทมี่ ีความครอบคลุม อยู่ในความต้ องการของ กลุ่มผู้ใช้ และทันต่ อเวลาทีต่ ้ องการใช้ เพือ่ ดาเนินการประกาศเป็ นการภายใน และเป็ น การแสดงจุดยืนให้ กลุ่มผู้ใช้ มคี วามมัน่ ใจ ในการลงทุนและพัฒนาประเทศได้ หลังจากการประกาศภายใน มีการนามาตรฐานไปใช้ อย่ างมัน่ ใจแล้ว สมอ.สมารถนาไป ประกาศเป็ นทางการต่ อไปได้ โดยจะมีการยอมรับจากกลุ่มผู้ใช้ ได้ เร็วขึน้ ข้ อเสนอแนะ • ควรดาเนินการไปสู่ การประกาศมาตรฐานภูมิสารสนเทศทีไ่ ด้ ศึกษา มาแล้ วอย่ างรีบด่ วน เพือ่ ให้ กลุ่มผู้ใช้ มีความเชื่อมัน่ ในการตัดสิ นใจเพือ่ กิจการต่ างๆ โดยเฉพาะอย่ างยิง่ การพัฒนาโครงสร้ างพืน้ ฐานภูมิ สารสนเทศของชาติ (NSDI) • ควรพัฒนามาตรฐานภูมิสารสนเทศต่ อไปอย่ างจริงจัง และเน้ นใน มาตรฐานทีอ่ ยู่ในความต้ องการและเหมาะสมตามลาดับความสาคัญ ข้ อเสนอแนะ (ต่ อ) • ควรพัฒนาแนวทางทีน ่ าไปสู่ ความร่ วมมือ/แนวร่ วมขององค์ กรที่ เกีย่ วข้ องให้ มีประสิ ทธิภาพมากขึน้ เพือ่ ให้ เกิดความก้าวหน้ าในการ กาหนดมาตรฐานต่ อไป •ควรมีการประชาสั มพันธ์ ให้ หน่ วยงานต่ างๆตระหนักถึงความสาคัญ ของมาตรฐานภูมิสารสนเทศและการให้ ความรู้ เกีย่ วกับเนือ้ หา หลักการ/ วิธีการการพัฒนามาตรฐานดังกล่ าว โดยผ่ านสื่ อ/วิธีการต่ างๆ เช่ น internet/web, การสั มมนา การฝึ กอบรม ฯลฯ ข้ อเสนอแนะ (ต่ อ) • ควรเร่ งพัฒนามาตรฐานเกีย่ วกับแผนที่และข้ อมูลแผนทีท ่ จี่ าเป็ นต่ อการพัฒนามาตรฐานตัว อืน่ ๆ • ควรพัฒนามาตรฐานเนือ้ หาข้ อมูลพืน้ ฐาน (Fundamental Geographic Datasets: FGDS) เพราะเป็ นมาตรฐานข้ อมูลทีม่ าตรฐานอืน่ ต้ องใช้ อ้างอิง • ควรเร่ งพัฒนามาตรฐานทีเ่ กีย่ วกับการเข้ าถึงและทาธุรกรรมด้ านภูมสิ ารสนเทศสาหรับทุกภาค ส่ วนใน Portal/Clearinghouse เพือ่ ส่ งเสริมการเป็ น e-Government และการเป็ น information market place. • ควรสนับสนุนและส่ งเสริมให้ มกี ารพัฒนาหลักสู ตร การฝึ กอบรม และการเรียนการสอนที่ เกีย่ วข้ องกับมาตรฐานภูมสิ ารสนเทศ และโครงสร้ างพืน้ ฐานภูมสิ ารสนเทศ ในสถาบันการศึกษา ในระดับต่ างๆ สรุป • มาตรฐานมีความสาคัญและจาเป็ นสาหรั บเทคโนโลยีภูมิสารสนเทศ ในปัจจุบัน ความเป็ นมาตรฐานจะทาให้ มีความได้ เปรียบในแง่ ที่ สามารถใช้ งานร่ วมกันได้ (interoperability) การใช้ ซอฟต์ แวร์ / ฮาร์ ตแวร์ สะดวกขึน้ (portability) • การแลกเปลีย่ นข้ อมูล (data exchange) มีทางเลือกมากและมีคุณค่ า ทางเศรษฐกิจ (more choices and economy of scale) และเรียนรู้ ได้ ง่ าย (ease of learning) การทีม่ าตรฐานทีม่ ีประโยชน์ อย่ างสมบูรณ์ น้ัน จะต้ องเกิดขึน้ ในช่ วงเวลาที่เหมาะสม และมีเนือ้ หาทีค่ รอบคลุม กว้ างขวาง สรุป (ต่ อ) • มาตรฐานสารสนเทศภูมิศาสตร์ ทป ี่ ระสบความสาเร็จต้ องดาเนินการอย่ าง ใกล้ชิดกับมาตรฐานอุตสาหกรรมอืน่ ทีเ่ กีย่ วข้ องในเทคโนโลยีสารสนเทศปัจจุบัน • การดาเนินการเพือ่ ให้ ได้ มาตรฐานเกีย่ วกับสองลักษณะของการใช้ งานคือ (1) การแลกเปลีย่ นข้ อมูล (data exchange) (2) การใช้ งานร่ วมกันได้ (interoperability) • การพัฒนามาตรฐานให้ มีความสาเร็จต้ องได้ รับความร่ วมมือจากทุกฝ่ ายที่ เกีย่ วข้ อง เพือ่ ให้ เกิดการนาไปใช้ ประโยชน์ อย่ างได้ ผลและจริงจัง ต้ องมีการประชาสั มพันธ์ อย่ างต่ อเนื่อง และควรมีการอบรมเชิงลึกเฉพาะด้ านตามความเหมาะสมและ ต้ องการ สรุป (ต่ อ) • การพัฒนามาตรฐานภูมิสารสนเทศ ถึงระดับของการมี และการ นาไปใช้ ให้ เกิดประโยชน์ และเกิดองค์ ความรู้ โดยรวมนั้น เป็ นแนวทางที่ เดินมาถูกแล้ ว และควรดาเนินการต่ อไปอย่ างแน่ วแน่ และในระดับองค์ รวม • การพัฒนากระบวนการหรือกลยุทธทีน่ าเอาทุกภาคส่ วนมาเกีย่ วข้ อง เพือ่ ให้ เกิดการพัฒนาประเทศจากภูมิสารสนเทศ ทีเ่ รียกว่ า NSDI นั้น ยิง่ ทาให้ มาตรฐานและการพัฒนามาตรฐานภูมิสารสนเทศมีความสาคัญ และเป็ นองค์ ประกอบหนึ่งที่จะมองข้ ามและละเลยไม่ ได้ ขอขอบคุณทุกท่ าน สอบถามรายละเอียดได้ ที่ ฝ่ ายมาตรฐานข้ อมูล สานักภูมสิ ารสนเทศ สานักงานพัฒนาเทคโนโลยีอวกาศและภูมสิ ารสนเทศ โทรศัพท์ : 0-2143 0562 โทรสาร: 0-2143 9605 หรือทาง E-mail: thaisdi@gistda.or.th เอกสารและรายงานสามารถ Download ข้ อมูลได้ ที่ http://thaisdi.gistda.or.th