Libertynizm i jego rola w kulturze oświecenia Wprowadzenie Przeczytaj Audiobook Prezentacja mul medialna Dla nauczyciela Bibliografia: Źródło: Choderlos de Laclos, Niebezpieczne związki. Źródło: Tomasz Kajetan Węgierski, Do Bielińskiego. Myśl moja, [w:] tegoż, Wiersze wybrane, oprac. W. Gomulicki, Warszawa 1974. Źródło: Jan Potocki, Rękopis znaleziony w Saragossie, Kraków 2003, s. 18–19. Libertynizm i jego rola w kulturze oświecenia Rycina obrazu Williama Hogartha Scena w tawernie, 1735 Źródło: domena publiczna. Czy francuski libertynizm epoki oświecenia to prąd intelektualny czy rozwiązłość arystokratów, opisana w Niebezpiecznych związkach? Wyznawcy rozumu odrzucali Boga, religię i społeczne konwenanse. Moralność była dla nich przesądem. Jednak libertynizm obyczajowy to zjawisko towarzyszące postawie filozoficznej, która za wartość najwyższą uznała wolność człowieka i wolność myśli. Ateizm pojawił się jako reakcja na dominującą pozycję Kościoła, a także jako wyraz oświeceniowego uznania dla nauk przyrodniczych. Twoje cele Poznasz historię oświeceniowego libertynizmu francuskiego i jego obrazy w literaturze. Przeanalizujesz różnice między libertynizmem jako postawą filozoficzną a libertynizmem obyczajowym. Ocenisz wpływ libertynizmu francuskiego na rozwój kultury i literatury polskiej. Przeczytaj Termin „libertynizm” powstał we Francji i oznaczał wolnomyślicielstwo. Znany jest od XVI w., jednak pojęcie libertynizmu kojarzy się głównie z epoką oświecenia. Libertyni oświeceniowi to ludzie wierzący w rozum, niechętni religii, zwolennicy tolerancji. Kiedy mówimy o libertynizmie, musimy rozgraniczyć dwie kwestie: libertynizm intelektualny i libertynizm obyczajowy. Libertynizm intelektualny Libertynizm jako pogląd filozoficzny, postawa intelektualna był sprzeciwem wobec chrześcijaństwa - autorytatywności religii. Zdarzało się, że nieokazanie szacunku obrzędom kościelnym przynosiło tragiczne skutki. Przykładem może być przytaczany przez historyków przypadek dwóch francuskich oficerów, którzy nie uklękli i nie zdjęli kapeluszy przed przechodzącą procesją. Zostali za to skazani na obcięcie języka, odrąbanie prawej ręki i spalenie na stosie. Jednemu z tych biedaków udało się uciec z Francji. Drugi, mimo protestów Woltera, został stracony. Dodatkowy wymiar nadaje tej sprawie fakt, że wśród księży, zakonników i sędziów było wówczas wielu libertynów, którzy mieli na sumieniu znacznie większe przestępstwa przeciw Portret Voltaire’a według Maurice Quen n de La Toura, ok. 1736 Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. wierze i obyczajom. Podstawowym wyznacznikiem był więc dla libertynów nie Bóg, lecz rozum, odrzucali wszystko, czego istnienia nie można empirycznie potwierdzić. Odwoływali się do kierunków filozoficznych szerzących materialistyczną wizję świata: agnostycyzmu, zaprzeczającego możliwości pełnego poznania, ateizmu, negującego istnienie Boga, deizmu, głoszącego, że Bóg wprawdzie istnieje jako stwórca, pierwsza przyczyna, ale nie wpływa na losy świata, czy wreszcie panteizmu, odrzucającego ideę Boga osobowego, utożsamiającego Go z naturą. Tak rozumiany libertynizm postulował rozwój nauk, zwłaszcza przyrodniczych, ale także kładł duży nacisk na swobodę myśli, niezależność nauki od autorytetów. Libertynizm obyczajowy XVIII‐wieczni libertyni uważali, że człowiek ma prawo do szczęścia, pojmowanego jako doświadczanie wszelkiej przyjemności. Utrzymywali, że społeczeństwo i kultura tłumią naturalne skłonności człowieka i odbierają mu wolność. Sądzili też, że każdy ma prawo do indywidualnego osądu, jakie postępowanie jest dopuszczalne – nawet krzywda wyrządzona drugiemu człowiekowi nie stoi na drodze do osiągnięcia szczęścia. Libertyni sprzeciwiali się ustalonym od wieków przekonaniom, że ludzie mają obowiązki wobec Boga, bliźnich i własnej duszy. Zamiast tego uznawali prawo natury, która każe człowiekowi postępować zgodnie z jego upodobaniami i spełniać pragnienia. Moralność była według libertynów przesądem, który należy zwalczać. W praktyce wiązało się to głównie z ostentacyjnym łamaniem chrześcijańskich zasad moralnych w życiu erotycznym. W ten sposób libertyni, świadomie i cynicznie, potwierdzali panujące w społeczeństwie przekonanie, że jeśli ktoś odwróci się od religii chrześcijańskiej, to jest skazany na rozwiązłe życie. Libertynizm obyczajowy najczęściej nie wiązał się z przemyśleniami filozoficznymi - jego zwolennicy po prostu dążyli do zaspokojenia wyrafinowanych potrzeb seksualnych. Początkowo swoboda erotyczna dotyczyła nudzących się bogaczy, stopniowo jednak objęła także niższe warstwy społeczne i nastąpiło ogólne złagodzenie rygorów moralnych. Stosunkowo najłagodniejszym przejawem zachowań libertyńskich była swoboda obyczajowa. Na przykład polska księżna Izabela z Flemmingów Czartoryska łatwo się zakochiwała, miała wiele romansów i liczne dzieci z nieformalnych związków. Nie umniejszało to wcale jej pozycji pierwszej damy polskiego oświecenia. Była patriotką i pisarką. Stworzyła ośrodek literacki w Puławach, które stały się stolicą polskiego sentymentalizmu, a po rozbiorach zorganizowała tam pierwsze muzeum narodowe. Mąż księżnej akceptował wszelkie jej poczynania – i na polu kulturalnym, i miłosnym – bez skrupułów uznawał potomstwo żony, w najmniejszym stopniu nie ograniczając jej życia osobistego. Sam także nie grzeszył wiernością. Postępowanie księstwa Czartoryskich nie było niczym nadzwyczajnym, tak żyło wielu członków arystokracji. Niebezpieczne związki Alexander Roslin, Izabela Czartoryska, 1774 Źródło: domena publiczna. Jednak „prawdziwi” libertyni traktowali życie erotyczne jak sport; uważali, że zaangażowanie uczuciowe jest zbędne, a nawet szkodliwe. Literacki opis ich poglądów stanowi powieść Pierre'a Choderlosa de Laclosa Niebezpieczne związki. To historia dwojga libertynów – markizy de Merteuil i wicehrabiego de Valmont. Para ta zakłada się, że de Valmont zdoła uwieść cnotliwą panią de Tourvel. Markiza namawia swego wspólnika do uwiedzenia także młodziutkiej Cecylii, która właśnie opuściła szkołę klasztorną. Cesia jest narzeczoną człowieka, który kiedyś był kochankiem markizy i porzucił ją, dlatego libertynka marzy o zemście. Pobudki działania pary „hazardzistów” są więc niskie. Sprawa komplikuje się, gdy Valmont zakochuje się w pani de Tourvel, a ona odwzajemnia uczucie. Markiza, oburzona faktem, że Ilustracja z Niebezpiecznych związków wydanych w 1796 Źródło: dostępny w internecie: Wikimedia Commons, domena publiczna. ośmielił się zachwycić inną kobietą (choć sama go nie kocha), knuje intrygę. Najpierw doprowadza do tego, że Valmont porzuca ukochaną (przyznanie się do miłości było wstydem dla libertyna), a następnie do jego śmierci w pojedynku z ukochanym Cecylii. Intryga jest dość zawiła, jednak odsłania bezwzględność, z jaką pani de Merteuil przeprowadza swe plany. Jednocześnie pokazuje paradoksalne zniewolenie libertynów, którzy zmuszeni są wyrzec się miłości, by pozostać od niej wolnymi. Dla Valmonta libertynizm jest modą; ulegając jej, niszczy własne szczęście. Dla markizy – sposobem na życie. Nie martwi się, że Cecylia jest młoda i niedoświadczona, a przy tym nic jej nie zawiniła. Bez skrupułów wykorzystuje zaufanie matki dziewczyny. Nie ma względów nawet dla swego wspólnika, niszczy go bez wahania. Słownik agnostycyzm (gr. a – bez + gnosis – wiedza) – pogląd, który stanowi, że kwestia istnienia transcendencji wykracza w całości poza zdolności ludzkiego poznania i zaleca w związku z tym zawieszenie sądu w kwestii istnienia Boga ateizm (gr. a – bez + theos – bóg) – przekonanie, że nie istnieje żaden Bóg, żadne bóstwo ani żadne byty metafizyczne oraz że w rzeczywistości empirycznej nie występują żadne zjawiska nadprzyrodzone autorytaryzm (łac. auctoritas — powaga) – system rządów, w którym władza jest w rękach armii lub jednej partii i nie podlega kontroli społecznej; antydemokratyczny kierunek w polityce, głoszący etnocentryzm, konserwatyzm i konieczność ulegania autorytetom; narzucanie swojej woli, poglądów, wymuszanie posłuszeństwa; system wartości nakazujący bezwzględne podporządkowanie się normom i nakazom osób sprawujących władzę deizm (łac. deismus) – pogląd, według którego Bóg jest stwórcą i prawodawcą świata, ale nim nie kieruje hedonizm (gr. hēdonḗ – rozkosz) – postawa uznająca przyjemność (a dokładniej – rozkosz) za najwyższe dobro, do którego człowiek powinien za wszelką cenę dążyć kosmopolityzm (gr. kósmos – świat + polítēs – obywatel) – postawa polegająca na afirmowaniu swej wspólnoty z całym świtem, połączona z biernością wobec własnego środowiska narodowego i niepoczuwaniem się do współodpowiedzialności za jego losy; obywatelstwo świata. Kosmopolita głosi wspólnotę wszystkich ludzi, cechuje go także znajomość innych kultur, otwartość poglądów i szerokie zainteresowania panteizm (gr. pan – wszystko i theos – bóg) – pogląd filozoficzno‐religijny utożsamiający Boga z przyrodą Audiobook Polecenie 1 Zapoznaj się z audiobookiem, a następnie scharakteryzuj ujawniającą się w tym fragmencie Niebezpiecznych związków postawę libertyńską. Audiobook można wysłuchać pod adresem: h ps://zpe.gov.pl/b/PQGEbP0Uf Choderlos de Laclos Niebezpieczne związki LIST II Markiza de Merteuil do wicehrabiego de Valmont w zamku Wracaj, drogi wicehrabio, wracaj; cóż ty tam robisz, co możesz robić u starej ciotki, która cały majątek zapisała już tobie? Ruszaj natychmiast w drogę: potrzebny jesteś! Przyszła mi do głowy wspaniała myśl i tobie pragnę powierzyć jej wykonanie. Tych kilka słów powinno by wystarczyć; aż nazbyt zaszczycony wyborem, powinien byś stawić się z całym pośpiechem, aby na kolanach odebrać me rozkazy. Ale ty nadużywasz mej dobroci nawet wówczas, kiedy przestałeś z niej korzystać; w wyborze, jaki mam przed sobą, albo wiecznej nienawiści, albo bezgranicznego pobłażania, jedynie szczęściu swemu zawdzięczasz, iż dobroć moja bierze górę. Zatem spieszę wtajemniczyć cię w swoje zamysły, lecz przysiąż, że jako wierny rycerz nie pogonisz za inną przygodą, póki tej nie doprowadzisz szczęśliwie do końca. Jest ona zaprawdę godna bohatera: masz służyć razem miłości i zemście; słowem, będzie to jeden czyn więcej do twoich pamiętników; tak, pamiętników, gdyż chcę koniecznie, aby kiedyś ukazały się w druku, i sama podejmę się je spisywać. Ale zostawmy je na razie, a wróćmy do tego, co mnie w tej chwili zaprząta. Pani de Volanges wydaje za mąż córkę: to jeszcze tajemnica: ale zwierzyła mi ją od wczoraj. I kogo, myślisz, wyszukała za zięcia? Hrabiego de Gercourt. Któż by powiedział, że ja mam zostać kuzynką Gercourta? Po prostu nie posiadam się z wściekłości… Jak to! Nie domyślasz się jeszcze? O głowo niepojętna! Czyżbyś mu już przebaczył przygodę z intendentową? A ja, czyż nie więcej jeszcze mam przyczyn użalać się na niego, ty potworze? Ale panuję nad gniewem i nadzieja zemsty rozpogadza mą duszę. Sto razy musiała ci się dać we znaki, tak samo jak i mnie, owa nadęta uroczystość, z jaką Gercourt rozprawia o tym, co za wszelakie przymioty musi posiadać jego przyszła żona, oraz głupia zarozumiałość, która każe mu mniemać, iż on właśnie zdoła uniknąć nieuniknionego losu. Znasz jego śmieszne urojenia na punkcie klasztornego wychowania i jeszcze o wiele śmieszniejszy przesąd co do chłodnego temperamentu blondynek. W istocie, mogłabym się założyć, że mimo sześćdziesięciu tysięcy renty małej Volanges nigdy nie przyszłoby mu na myśl małżeństwo, gdyby panna była brunetką lub gdyby nie chowała się w klasztorze. Przekonajmy go zatem, że jest tylko głupcem i… czymś więcej: zostałby nim z pewnością prędzej czy później; nie o to się też kłopocę; lecz byłoby zabawne, gdyby już od tego rozpoczął. Jakżebyśmy się przednio bawili nazajutrz, słysząc, jak się chełpi! Bo będzie się chełpił z pewnością; a przy tym, skoro już raz ty się zajmiesz postanowieniem pierwszych kroków tej dziewczyny, trzeba by dziwnego nieszczęścia, aby Gercourt nie stał się z czasem, jak tylu innych, przedmiotem zabawy całego Paryża. Zresztą bohaterka tego nowego romansu zasługuje w zupełności na twoje starania: jest naprawdę ładna; ot, dzieciak piętnastoletni, istny pączek róży; nieprawdopodobnie naiwna i bez najmniejszej sztuki: ale was, mężczyzn, taka rzecz nie odstrasza: ma przy tym w spojrzeniu jakąś tkliwą omdlałość, doprawdy bardzo obiecującą. Dodaj do tego, że ja ją polecam; nie pozostaje ci nic, jak tylko podziękować i posłuchać. List ten dostanie się do twoich rąk jutro rano. Rozkazuję, abyś jutro, o siódmej wieczór, zjawił się u mnie. Nie przyjmę nikogo przed ósmą, nawet mego panującego kawalera; on nie ma dosyć głowy na tak ważne przedsięwzięcie. Widzisz, że miłość mnie nie zaślepia. O ósmej zwrócę ci swobodę, o dziesiątej zaś wrócisz, aby wieczerzać wraz z pięknym przedmiotem twoich zabiegów: matka i córka będą jutro u mnie. Do widzenia; minęło już południe. Niebawem przestanę się tobą zajmować. Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0. Polecenie 2 Niebezpieczne związki to powieść epistolarna – składa się z listów wymienianych między sobą przez bohaterów. Na podstawie zamieszczonego powyżej fragmentu określ, czemu służy wybór takiej formy gatunkowej. Prezentacja mul medialna Polecenie 1 Na podstawie mul medium przedstaw, w jaki sposób moda obyczajowa Francji wpłynęła na obyczajowość w Polsce. Jak oceniasz ten wpływ? Polecenie 2 Scharakteryzuj rolę, jaką odegrał libertynizm w kształtowaniu kultury XVIII wieku w Polsce i Europie. Jak oceniasz to zjawisko? “ Jan Potocki Rękopis znaleziony w Saragossie Tyle dziwnych wypadków, cudownych opowiadań i nieprzewidzianych wrażeń dałoby mi przeze całą noc nad czym rozmyślać, ale muszę wyznać, że obiecane sny nade wszystko mnie zajmowały. Szybko więc rozebrałem się i gdym się już położył na przygotowane dla mnie łoże, zauważyłem z przyjemnością, że posłanie było szerokie i jak dla moich snów zanadto jest miejsca, ale zaledwie miałem czas uczynić tę uwagę, gdy nieprzezwyciężony sen osiadł mi na powieki i wszystkie kłamstwa nocy pochwyciły wnet moje zmysły. Co chwila błądziłem w coraz innych fantastycznych urokach, a myśl moja, niesiona na skrzydłach żądzy (...) pogrążała [mnie] w toni nieopisanych rozkoszy. Czułem, żem śnił, a jednak miałem świadomość, że nie senne widziadła cisnę w moich objęciach. Gubiłem się w nieskończonej przestrzeni najszaleńszych złudzeń, ale dobrze pamiętam, że zawsze znajdowałem się w towarzystwie moich pięknych kuzynek. Zasypiałem na ich łonie i budziłem się w ich objęciach. Nie pomnę, ile razy doznałem tych czarownych przemian. Źródło: Jan Potocki, Rękopis znaleziony w Saragossie, Kraków 2003, s. 18–19. Ćwiczenie 1 W Rękopisie znalezionym w Saragossie Jana Potockiego główny bohater, Alfons, spędza noc w opuszczonej karczmie. Odwiedzają go tam siostry, Zibelda i Emina, które przedstawiają się jako kuzynki Alfonsa. Spędzają razem pełną zmysłowych doznań noc, aż wreszcie Alfons zasypia. Przeczytaj zamieszczony powyżej opis snu bohatera i odpowiedz na pytanie: Jakie normy obyczajowe łamią Alfons oraz Zibelda i Emina? “ Tomasz Kajetan Węgierski Do Bielińskiego. Myśl moja Iść przed się, gdzie mnie wiedzie droga tylko prosta. A kiedy dopełniając przyrodzone prawa, Krew już w żyłach zwolnieje i życie ustawa, Nie dbając, jaki wyrok może zapaść z góry, Oddać ciało nikczemne na łono natury, Jak gdyby z mej kochanki zezwoleniem wspolnym, Po spełnionej rozkoszy snem zasypiał wolnym. Źródło: Tomasz Kajetan Węgierski, Do Bielińskiego. Myśl moja, [w:] tegoż, Wiersze wybrane, oprac. W. Gomulicki, Warszawa 1974. Ćwiczenie 2 Przeczytaj fragment wiersza Tomasza Kajetana Węgierskiego Do Bielińskiego. Myśl moja. Wskaż, jakiej postawy poeta daje w nim wyraz: panteizm hedonizm deizm ateizm agnostycyzm Dla nauczyciela Autorka: Marzenna Śliwka Przedmiot: Język polski Temat: Libertynizm i jego rola w kulturze oświecenia Grupa docelowa: Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony Podstawa programowa: Zakres podstawowy Treści nauczania – wymagania szczegółowe I. Kształcenie literackie i kulturowe. 1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: 3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe; 5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego; 9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji; 10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje; 13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne; 14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej; 15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny; 2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń: 5) charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki; III. Tworzenie wypowiedzi. 2. Mówienie i pisanie. Uczeń: 6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca; IV. Samokształcenie. 1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska; 2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach; Zakres rozszerzony Zalecane dzieła teatralne i filmowe 15) Rękopis znaleziony w Saragossie, reż. Wojciech Jerzy Has; Kształtowane kompetencje kluczowe: kompetencje w zakresie wielojęzyczności; kompetencje cyfrowe; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się; kompetencje obywatelskie; kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej; kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji. Cele operacyjne. Uczeń: poznaje historię oświeceniowego libertynizmu francuskiego i jego obrazy w literaturze, analizuje różnice między libertynizmem jako postawą filozoficzną a libertynizmem obyczajowym, charakteryzuje polski libertynizm z czasów oświecenia. Strategie nauczania: konstruktywizm; konektywizm. Metody i techniki nauczania: ćwiczeń przedmiotowych; z użyciem komputera; metoda 635. Formy pracy: praca indywidualna; praca w parach; praca w grupach; praca całego zespołu klasowego. Środki dydaktyczne: komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda. Przebieg lekcji Przed lekcją: 1. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e materiał: Libertynizm i jego rola w kulturze oświecenia. Uczniowie zapoznają się z materiałem w sekcji „Przeczytaj” i wykonują polecenie 1 z sekcji „Audiobook”. 2. Nauczyciel przygotowuje tyle kartek, ilu jest uczniów w klasie. Będą potrzebne do metody ewaluacyjnej, czyli klasowego pamiętnika. Należy pamiętać w ustalonych momentach lekcji, aby poprosić uczniów o zapis refleksji. Faza wprowadzająca: 1. Wyświetlenie na tablicy treści zawartych w sekcji „Wprowadzenie”. Wyjaśnienie przez nauczyciela tematu i celów lekcji. Nauczyciel rozdaje kartki i objaśnia, na czym będzie polegać pisanie klasowego pamiętnika: Co jakiś czas będziemy przerywać lekcję, aby każdy z Was odpowiedział na pytania: Co było dla mnie ważne w ciągu ostatnich kilku, kilkunastu minut lekcji? Na co zwróciłem uwagę? 2. Nauczyciel wyświetla teledysk z piosenką Niebezpieczne związki w wykonaniu Grzegorza Turnaua i Justyny Steczkowskiej. Po emisji prosi uczniów o podzielenie się refleksjami: Co wspólnego z dzisiejszym tematem lekcji ma ten utwór? Do jakiej postawy się odnosi? Czym charakteryzuje się taka postawa? Klasowy pamiętnik. Zapis refleksji i podanie kartki w lewą stronę. Faza realizacyjna: 1. Praca z multimedium. Uczniowie zapoznają się z medium w sekcji „Prezentacja multimedialna”. Wykonują polecenie 1 i 2. 2. Klasowy pamiętnik. Zapis refleksji i podanie kartki w lewą stronę. 3. Uczniowie – odwołując się do tekstów zamieszczonych w sekcji „Przeczytaj” - zapisują na tablicy cechy libertynizmu obyczajowego i intelektualnego. Nauczyciel wyświetla na tablicy cytat: „Libertynizm to zazwyczaj zdawanie się na instynkt, który wiedzie nas do zmysłowych przyjemności, nie zważa na dobre obyczaje, ani nie stawia sobie za cel ich zwalczanie”. (Wielka Encyklopedia Francuska, zw. Encyklopedią Diderota). Zadaje pytanie: Co sądzisz na temat takiego wyjaśnienia pojęcia libertynizmu? Swoje przemyślenia zapisz na kartce klasowego pamiętnika i podaj ją w lewo. 4. Praca z tekstem. Nauczyciel nawiązuje do zadania domowego. Prosi uczniów o wypowiedź, czym charakteryzuje się tekst List II (sekcja „Audiobook”) . Uczniowie wypowiadają się, wskazując cechy gatunku literackiego zwanego powieścią epistolarną lub powieścią w listach. Należy podkreślić, iż istotną cechą jest pogłębiona analiza odczuć i zachowań bohaterów. Nauczyciel (lub uczniowie) przywołują inne przykłady, np. Cierpienia młodego Wertera J.W. Goethego, Listy perskie Monteskiusza, Nową Heloizę J.J. Rousseau, Oskar i pani Róża E.E. Schmitta. Klasowy pamiętnik. Zapis refleksji i podanie kartki w lewą stronę. 5. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Uczniowie wykonują polecenie 2 (sekcja „Audiobook”). Faza podsumowująca: 1. Klasowy pamiętnik. Nauczyciel prosi uczniów o zapisanie opinii o lekcji. Następnie zbiera kartki, które podczas zajęć przekazywali sobie uczniowie. Wszystkie umieszcza na tablicy, na której zapisany został tytuł: Klasowy pamiętnik. Nauczyciel wyjaśnia, iż w powieści epistolarnej wykorzystuje się również fragmenty pamiętnika. Jeden z uczniów czyta zapiski na kartkach. Wszyscy uczestnicy zajęć wyciągają wnioski. Praca domowa: 1. Przygotuj prezentację multimedialną, w której podsumujesz zdobyte podczas lekcji wiadomości. Materiały pomocnicze Manfred Schruba, O niektórych francuskich źródłach polskiej poezji libertyńskiej i satyryczno‐obyczajowej XVIII wieku, „Pamiętnik Literacki” 2004 D jak Denis Diderot, rozmowa Magdaleny Mikołajczuk z Janem Gondowiczem (audycja Polskiego Radia, Pr. 1, 2014) Rękopis znaleziony w Saragossie, film w reż. Wojciecha J. Hasa, 1964, nauczyciel może wykorzystać m.in. scenę w karczmie. Wskazówki metodyczne Przed lekcją grupa chętnych uczniów może przygotować prezentację na temat powieści epistolarnej. Efekt tej pracy można przedstawić w „Fazie realizacyjnej”, pkt 5.
