Wojciech Andraszczyk
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu [wojciech.andraszczyk@amu.edu.pl]
Przestępczość kobiet
w wybranych teoriach kryminologicznych
– konteksty płci kulturowej
Abstrakt: Celem niniejszego tekstu jest rekonstrukcja wybranych teorii kryminologicznych.
Świadomie pomijam koncepcje o innym profilu, koncentrując się na kategorii płci kulturowej
jako kluczowej. Celem moich rozważań nie jest przedstawienie całościowej wizji kryminologicznych koncepcji przestępczości kobiet lecz tylko pewnego jej wycinka. Treść narracji jest
zatem częściowo reprezentatywna dla przedstawionego problemu, a w dalszych eksploracjach
podejmę próbę uwzględnienia perspektyw teoretycznych w innych nurtach, które związane są
ze studiami nad kobiecością (ang. gender studies).
Słowa kluczowe: przestępczość kobiet, kryminologia, wiktymizacja, paternalizm, feminizm,
emancypacja
Wprowadzenie
Każde zjawisko społeczne może być postrzegane przez pryzmat różnorodnych
ideologii lub teorii. Dotyczy to zarówno zjawisk politycznych, społecznych, jak
i ekonomicznych. Szczególnie widoczne jest to na przykład w psychologii, w której ten sam fenomen jest interpretowany zupełnie inaczej w świetle założeń psychoanalizy, teorii psychodynamicznej lub psychologii humanistycznej. Nie inaczej
jest we współczesnej myśli kryminologicznej ostatnich dekad, gdzie tym samym
problemom czy zjawiskom nadaje się odmienne znaczenia i wyprowadza się je
z innych źródeł w zależności od przyjętej perspektywy poznawczej.
(s. 85–92) 85
Wojciech Andraszczyk
W teoriach kryminologicznych wyjaśniających przestępczość kobiet zderzają
się ze sobą dwa nurty. Pierwszy z nich odwołuje się do idei esencjalizmu biologicznego, szukając przyczyn zachowań przestępczych kobiet bądź w odchyleniu od tej
normy kobiecości, która wyznaczona jest przez ideał matki i żony, osoby skromnej
i pozbawionej agresji, bądź kładąc nacisk na tkwiącą w kobietach (i zróżnicowaną
w zależności od autora) lub naturalną skłonność kobiet do działań przestępczych
czy nawet zbrodniczych. Z kolei alternatywne teorie wyjaśniania przestępczości
kobiet koncentrują swoją uwagę na przyczynach i procesach natury społecznej,
które je konstytuują. Wśród nich wyróżnić można takie, które w szczególności
uwzględniają perspektywę płci kulturowej. Ich autorkami są przede wszystkim
kobiety. To im poświęcę moją uwagę w tych rozważaniach, podejmując zagadnienie rekonstrukcji teorii kryminologicznych Świadomie pomijam koncepcje o innym
profilu, koncentrując się na kategorii płci kulturowej jako kluczowej. Celem mojego artykułu nie jest przedstawienie całościowej wizji kryminologicznych koncepcji
przestępczości kobiet lecz tylko pewnego jej wycinka. Treść narracji jest więc częściowo reprezentatywna dla przedstawionego problemu, a w dalszych eksploracjach podejmę próbę uwzględnienia perspektyw teoretycznych w innych nurtach,
które związane są ze studiami nad kobiecością (ang. gender studies).
Należy na wstępie stwierdzić, że przez długi okres przestępczość kobiet w wyjaśnieniach o charakterze kryminologicznym była marginalizowana. Carol Smart
uważa, że w kryminologii brytyjskiej i amerykańskiej „kryminalność kobiet nie była generalnie postrzegana jako szczególnie ważny lub wymagający uwagi problem
społeczny nie tylko z powodu rzadszego występowania, ale także z powodu natury przestępstw popełnianych przez kobiety” (Smart 1977, s. 5). Ponadto kobiety
rzadziej wchodziły w rolę recydywistek i uważano, że „nie stanowią zagrożenia
dla społeczeństwa” (Smart 1977, s. 5).
Jednakże z uwagi na dane statystyczne (Juvenile Offenders and Victims
2014) ilustrujące wzrost liczby kobiet popełniających przestępstwa trudno było
uniknąć odpowiedzi na pytanie podstawowe: czy przestępczość kobiet i mężczyzn
różnią się co do genezy i istoty? Poniżej scharakteryzuję wybrane teorie kryminologiczne, które odnoszą się do przestępczości kobiet: teorię emancypacji, teorię
możliwości i teorię feministyczną.
Teoria emancypacji
Pierwszą z teorii, wpisującą się w nurt społeczny podejmującą próbę wyjaśnienia
przestępczości kobiet, jest teoria emancypacyjna. Pojęcie emancypacja we współczesnej myśli społecznej ma bardzo pozytywne znaczenie. Odnosi się zwykle do
równości praw czy równości w zakresie mobilności społecznej lub wolności osobistej kobiet, mniejszości rasowych oraz etnicznych. Jednak w przypadku zastosowania jej do wyjaśniania przestępczości kobiet nabiera ona – można tak to ująć
86 (s. 85-92)
Przestępczość kobiet w wybranych teoriach kryminologicznych…
– negatywne konotacje. Uważa się, że wskutek emancypacji kobiety utraciły swoje
tradycyjne cechy kobiece i upodobniły się pod wieloma względami do mężczyzn.
Skutkiem ubocznym tego procesu jest wzrost ich przestępczości: można wysunąć
pozornie absurdalny wniosek, iż w świetle tej teorii kobiety pragną mieć równe
prawa z mężczyznami, także w dziedzinie popełniania przestępstw. Znajdująca
się w tym nurcie i opublikowana przez Fredę Adler w 1975 roku książka Sisters
in Crime: The Rise of New Female Criminal była jedną z pierwszych monografii
dogłębnie analizujących zjawisko przestępczości kobiet z zupełnie innej perspektywy niż dominujące dotąd teorie kryminologiczne, upatrujące genezy zachowań
dewiacyjnych i przestępczych w czynnikach o charakterze biologicznym. Zdaniem
F. Adler na wzrost przestępczości kobiet miał wpływ proces ich emancypacji i uzyskanie przez nie niezależności w życiu społecznym. Jak ujęła to w swojej książce:
„w taki sam sposób, w jaki kobiety żądają w dziedzinach uważanych za społecznie
uprawomocnione, podobna liczba zdeterminowanych kobiet forsuje swoją biografię do świata zdominowanego przez poważne przestępstwa” (Adler 1975, s. 13).
Autorka podnosiła, iż wzrost liczby popełnianych przez kobiety czynów przestępczych oraz ich poważniejszy charakter ma związek z procesem ich maskulinizacji. Kobiety stały się bardziej agresywne, pewne siebie i odważne ponieważ
podział między sferą prywatną – przynależącą dotąd do nich – i sferą publiczną, będącą domeną mężczyzn, został zniesiony. Stąd, jej zdaniem, trudno mówić
o płciowym podziale sfery kryminalnej, zarówno pod względem jakości i ilości
popełnianych czynów, jak również leżących u ich podłoża przyczyn. Adler była
też przekonana, że płeć nie stanowi decydującego znaczenia jako czynnik kryminogenny. Najważniejszym, jej zdaniem, czynnikiem leżącym u podłoża przestępczości kobiet było uzyskanie dostępu do form aktywności zarezerwowanych
dotychczas dla mężczyzn (Hartman, Sundt 2010, s. 3–4). Zdaniem autorki występująca współcześnie zmiana struktury czynów przestępczych popełnianych przez
kobiety potwierdza założenia jej teorii. Oto bowiem w przeszłości kobiety były
zależne od mężczyzn, a ich działalność ograniczała się do roli matki i żony oraz
strażniczki ogniska domowego, stąd, zrywając z tradycyjną moralnością podejmowały zawód prostytutki, zdarzało się też, że były dzieciobójczyniami lub mężobójczyniami. Współcześnie przestępstwa kobiet, wraz z uzyskaniem przez nie dostępu
do profesji należących tradycyjnie do mężczyzn, zmieniły swój charakter. Przykładem mogą tu być przestępstwa tzw. białych kołnierzyków (osób posiadających
większe dochody, prestiż i status społeczno-ekonomiczny niż robotnicy), takie jak
defraudacja pieniędzy lub oszustwa gospodarcze, które w coraz większym stopniu
stają się udziałem kobiet (Armentrout b.r.). Ponadto, jak zauważała przywoływana
autorka, przestępczość kobiet jest odpowiedzią na doznawane przez nie frustracje
z powodu asymetrycznych, mimo emancypacji, relacji społecznych z mężczyznami
i nadal istniejącego ograniczenia w zakresie pełnionych ról społecznych, bądź stawiania im nadmiernych wymagań dotyczących pełnienia ról w sferze prywatnej
(matka i żona) i publicznej (praca zawodowa).
(s. 85–92) 87
Wojciech Andraszczyk
Bez wątpienia wartością koncepcji kryminologicznej Adler jest jej nowatorskie
– w odniesieniu do tradycyjnych, kładących nacisk na esencjalizm biologiczny, paternalistycznych teorii – ujęcie przestępczości kobiet, nawiązujące do postulatów
feminizmu liberalnego, zgodnie z którym równość kobiet i mężczyzn można osiągnąć poprzez dostęp tych pierwszych do edukacji i innych sfer życia publicznego
(Gromkowska-Melosik 2002, s. 54). Słabością tej teorii jest brak jej zastosowania
do przestępczości kobiet w krajach Trzeciego Świata, w których kobiety nadal są
całkowicie zmarginalizowane w życiu społecznym. Ponadto feministyczne zorientowane badaczki uważają, że jest ona z gruntu androcentryczna i wymierzona
przeciwko działaniom nurtu feministycznego (Islam i in. 2014).
Teoria możliwości
Z kolei koncepcja autorstwa Rity Simon, wyjaśniania przestępczości kobiet, jest
określana mianem teorii możliwości (ang. opportunity theory). Podobnie jak u Fredy Adler, wzrostu zachowań przestępczych kobiet upatruje ona w zmieniających
się uwarunkowaniach życia społecznego kobiet. Swoją teorię opisała w książce
opublikowanej w 1975 roku zatytułowanej Women and Crime.
Rita Simon rezygnuje z teorii deterministycznych odwołujących się do determinizmu biologicznego i eksponuje przekonanie o braku różnic między kobietami
i mężczyznami w postrzeganiu moralności. Autorka uważa czynniki biologiczne za
nieistotne w perspektywie prób zrozumienia przestępczości kobiet. Esencją teorii
Simon jest teza o korelacji między wzrostem możliwości kobiet w zakresie działań
w przestrzeni społecznej a zwiększeniem liczby popełnianych przez nie czynów
przestępczych (Dodge 2013, s. 199). Pisze ona: „Kiedy więcej kobiet uzyskuje
dostęp do rynku pracy, jako wykwalifikowani pracownicy posiadający wysoce wyspecjalizowaną pozycję, tym więcej z nich popełnia czyny przestępcze przeciwko
mieniu. Niektóre kobiety korzystają z tych możliwości, tak jak mężczyźni w przeszłości” (za: Islam i in. 2014, s. 6). Teoria ta więc podkreśla, że zwiększenie
dostępu kobiet do stanowisk związanych ze statusem społeczno-ekonomicznym
przyczynia się do zwiększenia określonego typu przestępstw (typowych dla tzw.
białych kołnierzyków).
W jej myśleniu można dostrzec jednak i drugi nurt. Uważa ona, że ruch feministyczny, którego działania przyczyniły się do uzyskania niezależności przez
kobiety, wpłynął na zmniejszenie ilości przestępstw przez nie popełnianych, ponieważ czują się wolne i nie doznają frustracji związanej z podporządkowaniem
mężczyznom (za: Islam i in. 2014, s. 6). Ponadto prowadzi to do ograniczenia
zjawiska wiktymizacji. W późniejszym okresie Simon uzupełniła swoją teorię możliwości o analizy roli wpływu marginalizacji ekonomicznej kobiet na wzrost ich
działań przestępczych (Lahm 2010, s. 849–850).
88 (s. 85-92)
Przestępczość kobiet w wybranych teoriach kryminologicznych…
Bez wątpienia obie przedstawione teorie ukazały nową, zorientowaną socjologicznie, próbę wyjaśnienia przestępczości kobiet. Feministycznie ukierunkowane
badaczki oskarżały obie autorki o nawoływanie do backlashu czyli odwrotu od
ideologii równych praw; pojawiła się także teza o wywoływaniu moralnej paniki
wokół zjawiska emancypacji kobiet (dotyczącej upadku tradycyjnej kobiecości i instytucji rodziny). Mimo tych zarzutów, obie autorki przyczyniły się do znaczącego
wzrostu zainteresowania przestępczością kobiet (Simpson 1989, s. 610).
Teoria marginalizacji
Meda Chesney-Lind jest autorką kolejnej ważnej teorii, której istotą jest zjawisko marginalizacji. Jako główną przyczynę przestępczości kobiet wskazuje ona
ich niską pozycję w społeczeństwie, wykonywanie zawodów pozbawionych prestiżu i uniemożliwiających realizację aspiracji społeczno-zawodowych. Występuje tu
także przekonanie o dużej roli zjawiska wiktymizacji w genezie przestępstw popełnianych przez kobiety, której głównym komponentem jest doświadczana przez
kobiety przemoc ze strony mężczyzn. Zdaniem krytyków słabością tej koncepcji
jest jej nieadekwatność w wyjaśnianiu przyczyn przestępstw o charakterze ekonomicznym popełnianych przez kobiety z klasy średniej, należące do tzw. białych
kołnierzyków (Islam i in. 2014, s. 6). Meda Chesney-Lind wraz z Michele Eliason,
do analiz włączyły także problem reprezentacji przestępczości kobiet w mediach
i konstruowaniu w przekazach medialnych wizerunków agresywnych dziewcząt/
kobiet. Autorki wskazują na medialne procesy demonizacji tzw. złych dziewcząt
(bad girls) i patologizowanie ich zachowań jako sprzecznych z kulturowym, tradycyjnym wzorcem kobiecości (Chesney-Lind, Eliason 2006, s. 29–30). Dzięki temu
do myśli kryminologicznej włączone zostały nowe obszary badawcze dotyczące
roli mediów jako czynnika wzrostu zachowań agresywnych i przestępczych kobiet.
Teoria feministyczna
Z kolei teoria stricte feministyczna narodziła się w latach 60. XX wieku jako odpowiedź na androcentyczną tradycję w badaniach nad przestępczością kobiet.
Uważano, że kryminologia jest tworzona przez mężczyzn i z ich perspektywy,
przy jednoczesnym pomijaniu doświadczeń kobiet. Feministyczne badaczki jako
centralną kategorię różnicującą doświadczenia kobiet i mężczyzn, zarówno jako
sprawców jak i ofiary przemocy, uczyniły płeć.
Za początek feministycznej kryminologii uważa się publikację książki Women,
Crime and Criminology autorstwa (cytowanej już w tym artykule) Carol Smart
w 1976 roku, która została uznana za punkt zwrotny w myśleniu o przestępczości
kobiet. Autorka zwróciła uwagę na „niewidzialność” kobiet w analizach kryminolo(s. 85–92) 89
Wojciech Andraszczyk
gicznych oraz na pomijanie kluczowego dla zrozumienia sytuacji tej płci problemu
wiktymizacji (Gelsthorpe, Morris 1998, s. 93; Newburn 2017).
Ukierunkowane feministycznie badaczki stwierdzały, że dotychczasowe teorie
kryminologiczne ignorowały kwestię kobiecą, z drugiej stereotypizowały ją i seksualizowały. Pojawiła się także teza o eksponowaniu w nich „zorientowanej na
mężczyzn generalizacji”, zgodnie z którą kryminalność męska jest normą i standardem, w odniesieniu do którego wyjaśnia się przestępczość kobiet (Hannon,
Dufour 1998, s. 63–71). Z perspektywy feministycznej kryminologia była także
krytykowana za „ślepotę na płeć” (Gelsthorpe, Morris 1998, s. 93–110), a Frances
Heidensohn posłużyła się znakomitym określeniem „tradycji przestępczego machismo w kryminologii, zgodnie z którym męskie dewiacje i przemoc są postrzegane
jako do pewnego stopnia zgodne z ideałem heroicznej i romantycznej męskości,
w obliczu której trudno analizować przestępczość kobiet” (Newburn 2017, s. 324).
Feministki uważały (i pogląd ten jest nadal aktualny), że kobiety-przestępczynie są społecznie postrzegane jako podwójne dewiantki, zarówno jako obywatelki,
jak i kobiety. Obywatel nie powinien popełniać przestępstw, a kobieta, z uwagi na
swoje dominujące cechy kobiecości, tym bardziej (Carlen 1992, s. 207).
Uważano, że sędziowie w równym stopniu karali kobiety za ich przestępstwa,
jak również za to, że „ich styl życia kwestionuje konwencjonalne przekonania na
temat właściwego miejsca kobiet w społeczeństwie” (Carlen 1992, s. 207).
W omawianej teorii podkreśla się ponadto, że istotą zdominowanego przez
mężczyzn systemu prawnego jest mityczny mężczyzna – przedstawiciel prawa,
który zdaje się być pozbawiony płci, bowiem jest obiektywnym wzorcem obywatela, który prawa nie łamie (Naffine 2016, s. 4).
Warto przytoczyć tutaj tezę przywoływanej już wcześniej Medy Chesney-Lind
z roku 1988, że dzięki feministycznej krytyce kryminologia będąca „produktem
białych, ekonomicznie uprzywilejowanych mężczyzn” „przebudziła się z »androcentryczego« snu” (Daly, Chesney-Lind 1988, s. 506–507).
Jednym z głównych celów feministycznej kryminologii była walka z nierównością płciową (por. Miller, Mullins 2009, s. 217). W jej zakresie (kryminologii
feministycznej) wymienia się dwa główne dyskursy związane z konceptualizacją
płci kulturowej (Newburn 2017, s. 329). Pierwszy, odwołuje się do strukturalnej
teorii nierówności, w której czynniki takie, jak: klasa, rasa, płeć kulturowa decydują o wielości uwarunkowań przestępczości kobiet (przykładem takiego myślenia
jest Czarna Feministyczna Kryminologia autorstwa Hillary Potter, która wskazuje
na zwielokrotnioną marginalizację czarnych kobiet popełniających przestępstwa
(Potter 2006, s. 107).
Drugi dyskurs to doing gender, w którym przestępstwo należy rozpatrywać
z perspektywy partykularnych sposobów urzeczywistniania kobiecości i męskości
(łączy ona np. hegemoniczną męskość z przestępczością) (Newburn 2017, s. 329).
Zdaniem Pat Carlen i Anje Worall istotnymi osiągnięciami feministycznej kryminologii są: zakwestionowanie dotychczasowych, tradycyjnych teorii kryminolo90 (s. 85-92)
Przestępczość kobiet w wybranych teoriach kryminologicznych…
gicznych, wyznaczenie nowych kierunków badań, rewizja dotychczasowych teorii
i poszerzenie ich o nowe pola problemowe (Carlen, Worall 1987).
Zakończenie
Minęły już czasy, kiedy różnorodne zjawiska dotyczące społecznego funkcjonowania kobiet wyjaśniano za pomocą odwoływania się do czynników biologicznych,
czego konsekwencją była seksualizacja kobiet (i redukowanie ich do istot niższego
rzędu). Współcześnie mamy do czynienia z powstawaniem wielu alternatywnych
koncepcji i teorii, które z różnych perspektyw paradygmatycznych, a także ideologicznych, wyjaśniają procesy i zjawiska, w które uwikłane są kobiety. Dotyczy to
także przestępczości kobiet. Radykalny postęp, który dokonał się w tym zakresie
dotyczy dwóch tendencji. Pierwsza z nich to rezygnacja z esencjalizmu i wyprowadzania genezy przestępstw kobiet bądź z zaprzeczania naturze kobiecej, bądź
z tejże natury.
Drugi to umieszczanie tej problematyki zarówno w kontekstach problemu
równych możliwości, emancypacji kobiet, jak i problem asymetrycznych ciągle
relacji władzy między kobietami i mężczyznami w społeczeństwie. Wydaje się, że
każda z przedstawionych w tym tekście teorii, nawet jeśli może być oskarżona
o pewną jednostronność polegającą na eksponowaniu jednego czynnika czy kontekstu, to jednak znajduje swoje uprawomocnienie w odniesieniu do zjawisk i tendencji, które można znaleźć w rzeczywistości. To, która z nich w większym stopniu
pozwala zrozumieć zjawisko przestępczości kobiet zależne jest od danego kontekstu społecznego czy kulturowego a nawet lokalnego środowiska, w którym ma
miejsce konstruowanie biografii kobiet. W mojej opinii, najbardziej istotną wspólną cechą omówionych w tym artykule teorii jest to, że nie występuje w nich odgórna patologizacja tożsamości kobiecej w wyjaśnianiu przestępstw popełnianych
przez kobiety lecz próba kontekstualnego społecznego wyjaśnienia tego zjawiska.
Abstract:The criminal activity of women
in selected criminological theories – cultural gender contexts
Abstract: The aim of this text is to reconstruct selected criminological theories. I consciously ignore concepts of a different profile, focusing on gender as a key category. The aim
of my deliberations is not to present a comprehensive vision of the criminological concepts
of female crime, but only a certain portion of it. The content of the narrative is therefore
partly representative of the problem presented, and in further explorations I will attempt to
take into account theoretical perspectives in other trends related to studies on femininity
(gender studies).
Key words: female crime, criminology, victimization, paternalism, feminism, emancipation
(s. 85–92) 91
Wojciech Andraszczyk
Bilbliografia
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
Adler F., 1975, Sisters in Crime. The Rise of New Female Criminal, New York.
Carlen P., 1992, Women, Crime, Feminism and Realism, [w:] Realist Criminology:
Crime Control and Policing in the 1990s, (red.) Lowman J., MacLean B.D., London.
Carlen P., Worall A., 1987, Gender, Crime and Justice, Bristol.
Chesney-Lind M., Eliason M., 2006, From invisible to incorrigible: The demonization
of marginalized women and girls, „Crime Media Culture”, Vol 2.
Daly K., Chesney-Lind M., 1988, Feminism and Criminology, „Justice Quarterly”,
Vol. 5, no. 4.
Dodge M., 2013, Where are all the women in white-collar crime?, [w:] Routledge International Handbook of Crime and Gender Studies, (red.) Renzetti C.M., Miller S.L.,
Gover A.R., London.
Gelsthorpe L., Morris A., 1998, Feminism and Criminology in Britain, „The British
Journal of Criminology”, Vol. 28, no. 2.
Gromkowska-Melosik A., 2002, Kobiecość w kulturze globalnej. (Re)konstrukcje i (re)
prezentacje, Poznań.
Hannon L., Dufour L.R., 1998, Still just the study of men and crime? A content analysis, „Sex Roles”, Vol. 38.
Hartman J.L., Sundt J.L., 2010, [hasło:] F. Adler: Sisters in Crime, [w:] Encycopedia
of Criminological Theory, (red.) Cullen F.T., Wilcox P., Vol. 1, Sage Publications.
Islam M.J., Banarjee S., Khatun N., 2014, Theories of Female Criminality: A criminological analysis, „International Journal of Criminology and Sociological Theory”,
Vol. 7, nr 1.
Lahm K.F., 2010, [hasło:] Simon J. Women and Crime, [w:] Encycopedia of Criminological Theory, (red.) Cullen F.T., Wilcox P., Vol. 1, Sage Publications.
Miller J., Mullins Ch.W., 2009, The Status of Feminist Theories in Criminology, [w:]
Taking Stock: The Status of Criminological Theory, (red.) F.T. Cullen, London.
Naffine N., 2016, Female Crime. The Construction of Women in Criminology, Oxford
University Press.
Newburn T., 2017, Crimnology, Third edition, Routledge.
Potter H., 2006, An argument for black feminist criminology: Understanding African
American women’s experiences with intimate partner abuse using an integrated approach, „Feminist Criminology”, Vol. 1, no. 2.
Simon R., 1975, Women and Crime. The Rise of New Female Criminal, New York.
Simpson S.S., 1989, Feminist Theory, Crime, and Justice, „Criminology”, Vol. 27, nr 4.
Smart C., 1976, Woman, Crime and Criminology, Feminist Critic, Londyn.
Smart C., 1997, Criminological Theory: Its Ideology and Implications Concerning
Woman, „The British Journal of Sociology”, Vol. 28, nr 1.
Źródła internetowe
[21]
[22]
Armentrout E., An Analysis of Adler’s Theory and the Female Criminal, https://digital.library.unt.edu/ark:/67531/metadc4642/m2/1/high_res_d/thesis.pdf, [dostęp:
20.09.2017].
Juvenile Offenders and Victims: 2014, National Report, https://www.ojjdp.gov/
ojstatbb/nr2014 [data pobrania: 4.08.2017].
92 (s. 85-92)
Wojciech Andraszczyk
Adam Mickiewicz University in Poznań [wojciech.andraszczyk@amu.edu.pl]
The criminal activity of women
in selected criminological theories
– cultural gender contexts
Abstract: The aim of this text is to reconstruct selected criminological theories. I consciously ignore concepts of a different profile, focusing on gender as a key category. The aim of
my deliberations is not to present a comprehensive vision of the criminological concepts of
female crime, but only a certain portion of it. The content of the narrative is therefore partly
representative of the problem presented, and in further explorations I will attempt to take
into account theoretical perspectives in other trends related to studies on femininity (gender
studies).
Key words: female crime, criminology, victimization, paternalism, feminism, emancipation
Introduction
Every social phenomenon can be viewed from the perspective of various ideologies or theories. This applies to political, social and economic phenomena. This
is particularly evident in psychology, for example, where the same phenomenon
is interpreted quite differently in the light of psychoanalysis, psychodynamic theory or humanistic psychology. It is no different in contemporary criminological
thought of recent decades, where the same problems or phenomena are given
different meanings and are derived from other sources depending on the adopted
cognitive perspective.
(s. 79–86) 79
Wojciech Andraszczyk
Two currents collide with each other in the criminological theories explaining female crime. The first refers to the idea of biological essentialism, searching
for the causes of criminal behavior of women, or deviation from that norm of
femininity, which is determined by the ideal of the mother and wife, a person
modest and deprived of aggression, or emphasizing the tendency of women to
commit unlawful or even criminal acts. In turn, alternative theories of explaining
the crime of women focus their attention on the causes and processes of social
nature that constitute them. Among them, one can distinguish ones that take into
account in particular the gender perspective. Their authors are mainly women.
It is to them that I will devote my attention in these reflections, addressing the
issue of reconstruction of criminological theories. I consciously ignore concepts of
a different profile, focusing on gender as a key category. The aim of my article
is not to present a comprehensive vision of the criminological concepts of female
crime, but only a certain portion of it. The content of the narrative is therefore
partly representative of the problem presented, and in further explorations I will
attempt to take into account theoretical perspectives in other trends related to
studies on femininity (gender studies).
It should be said at the beginning that for a long period, female crime was
marginalized in criminological explanations. Carol Smart believes that in British
and American criminology, “the criminalization of women was generally not seen
as a particularly important or socially sensitive issue, not only because of the lower incidence but also because of the nature of the crimes committed by women”
(Smart 1977, p. 5). In addition, women were less likely to be repeat offenders
and “were not considered a threat to society” (Smart 1977, p. 5).
However, in view of statistical data (Juvenile Offenders and Victims 2014)
illustrating the increase in the number of women committing crimes, it was difficult to avoid answering the basic question: does the criminality in women and
men have a different genesis and essence? Below I will characterize selected
criminological theories that relate to female crime: the theory of emancipation,
the theory of opportunity and the feminist theory.
The emancipation theory
The first theory, which is part of the social trend, making an attempt to explain
the criminality of women, is the emancipation theory. The term emancipation
in contemporary social thought has a very positive meaning. It usually refers to
equal rights or equality in terms of social mobility or personal freedom for women, racial and ethnic minorities. However, when it is used to explain the criminality of women, it gains – as you can put it – negative connotations. As a result of
emancipation, women are believed to have lost their traditional feminine qualities
and become similar in many ways to men. The side-effect of this process is an
80 (s. 79–86)
The criminal activity of women in selected criminological theories…
increase in their criminality: it may seem absurd to conclude that, in the light of
this theory, women want to have equal rights with men, including in the area
of crime. Being a part of this trend, the book published by Freda Adler in 1975:
Sisters in Crime: The Rise of New Female Criminal was one of the first monographs
to analyze in depth the phenomenon of female crime from a completely different
perspective than the so far dominant criminological theories, which sought the
origins of deviant and criminal behavior in biological factors. According to F. Adler, the increase in female crime has been influenced by the process of women’s
emancipation and their independence in social life. As she put it in her book: “in
the same way as women demand in areas considered to be socially legitimate, a
similar number of determined women are pushing their biography into a world
dominated by serious crimes” (Adler 1975, p. 13).
The author argued that the increase in the number of criminal acts committed by women and their more serious nature was related to the process of masculinization. Women have become more aggressive, self-confident and courageous
because the division between the private sphere – which so far belonged to them
– and the public sphere, which is the domain of men, has been abolished. Hence,
in her opinion, it is difficult to talk about a gender division of the criminal sphere,
both in terms of the quality and quantity of the acts committed and the underlying causes. Adler was also convinced that gender was not a determining factor
as a criminogenic factor. In her opinion, the most important factor underlying
female crime was gaining access to activities previously reserved for men (Hartman, Sundt 2010, pp. 3–4). In the author’s opinion, the contemporary change
in the structure of criminal acts committed by women confirms the assumptions
of her theory. This is because in the past women were dependent on men, and
their activities were limited to the role of mother and wife and guardian of the
home, hence, breaking with traditional morality, they took up the profession of
prostitute, and sometimes they committed infanticides or husbandicides. Nowadays, crimes committed by women, together with gaining access to the professions
traditionally associated with men, have changed their nature. An example could
be the so-called white collar crimes (commited by persons with a higher income,
prestige and socioeconomic status than workers), such as money fraud or economic fraud, which are more and more often being committed by women (Armentrout
b.r.). Moreover, as the author noted, female crime is a response to the frustrations
they have experienced because of the asymmetrical, despite emancipation, social
relations with men and the still existing limitations in terms of their social roles,
or placing excessive demands on them to fulfill their roles in the private (mother
and wife) and public (professional work) spheres.
Undoubtedly, the value of Adler’s criminological concept is its innovative –
with reference to traditional, emphasizing biological essentialism, paternalistic theories – approach to women’s crime, referring to the postulates of liberal feminism,
according to which equality between women and men can be achieved through
(s. 79–86) 81
Wojciech Andraszczyk
access of the former to education and other areas of public life (Gromkowska-Melosik 2002, p. 54). The weakness of this theory is that it does not apply to
female crime in Third World countries, where women are still completely marginalized in social life. In addition, feminist oriented female researchers believe that
it is fundamentally androcentric and targeted against the feminist trend (Islam
et al. 2014).
The opportunity theory
In turn, Rita Simon’s concept of explaining women’s crime is referred to as the
opportunity theory. Just like Freda Adler, she sees the source of the increase in
female criminal behavior in the changing conditions of women’s social life. She
described her theory in a book published in 1975 entitled Women and Crime.
Rita Simon resigns from deterministic theories referring to biological determinism and demonstrates the belief that there are no differences between women
and men in the perception of morality. The author considers biological factors
to be irrelevant in the perspective of trying to understand female crime. The
essence of Simon’s theory is a thesis about the correlation between the increase
of women’s capacity to act in the social space and the increase of their criminal
activities (Dodge 2013, p. 199). She writes: “When more and more women are
gaining access to the labor market as highly qualified and highly skilled workers,
the more of them commit crimes against property. Some women benefit from
these opportunities, as did men in the past” (quoted from: Islam et al. 2014, p.
6). This theory emphasizes that increasing women’s access to positions related
to socio-economic status contributes to the increase of a specific type of crimes
(typical for the so-called white collars).
However, a second trend can be seen in her ponderings. She believes that the
feminist movement, whose actions have contributed to women’s independence,
has reduced the number of crimes committed by them, as they feel free and do
not suffer from the frustration of subordination to men (quoted from: Islam et
al. 2014, p. 6). In addition, this leads to a reduction in the phenomenon of victimization. Later on, Simon supplemented her opportunity theory by analyzing
the role of women’s economic marginalization in increasing their criminal activity
(Lahm 2010, pp. 849–850).
Undoubtedly, both theories presented showed a new sociologically oriented
attempt to explain the criminality of women. Feministically oriented researchers
accused the two authors of calling for a backlash, i.e. a shift away from the ideology of equal rights; there was also a thesis about evoking moral panic around
the phenomenon of women’s emancipation (concerning the collapse of traditional
femininity and the family as an institution). Despite these allegations, both authors have contributed to a significant increase in the interest in female criminality
(Simpson 1989, p. 610).
82 (s. 79–86)
The criminal activity of women in selected criminological theories…
The marginalization theory
Meda Chesney-Lind is the author of another important theory, the essence of
which is the phenomenon of marginalization. She indicates the main cause of female crime to be their low position in society, the pursuit of jobs without prestige
and not allowing them to fulfill their social and professional aspirations. There
is also a conviction that the phenomenon of victimization plays a major role in
the genesis of crimes committed by women, the main component of which is
the violence suffered by women from men. According to critics, the weakness of
this concept is its inadequacy in explaining the causes of economic crimes committed by middle-class women belonging to the so-called white collars (Islam et
al. 2014, p. 6). Meda Chesney-Lind together with Michele Eliason also included
the problem of women’s crime representation in the media and the problem of
creating images of aggressive girls/female media images in their analyses. The authors point to the media processes of demonization of the so-called bad girls and
pathologization of their behaviors as contrary to the traditional cultural model of
femininity (Chesney-Lind, Eliason 2006, pp. 29–30). Thus, new areas of research
on the role of the media as a factor in the growth of aggressive and criminal behaviors of women have been incorporated into criminological thought.
The feminist theory
In turn, strictly feminist theory was born in the 1960s as a response to the androcentric tradition of research into female criminality. It was believed that criminology was created by men and from their perspective, while ignoring the experiences
of women. Feminist researchers have indicated gender as a central category differentiating the experiences of women and men, both as perpetrators and victims
of violence.
The the beginning of feminist criminology is considered to be the publication
of the book Women, Crime and Criminology by the author (quoted in this article)
Carol Smart in 1976, which has been recognized as a turning point in thinking
about female crime. The author drew attention to the “invisibility” of women
in criminological analyses and to the omitted problem of victimization, which is
crucial for understanding the situation of this gender (Gelsthorpe, Morris 1998,
p. 93; Newburn 2017).
Feministically oriented researchers stated that previous criminological theories
ignored the issue of women, while on the other hand they stereotyped and sexualized it. There was also a thesis on their ostensibly “male-oriented generalization”,
according to which male crime is the norm and standard for the explanation of
(s. 79–86) 83
Wojciech Andraszczyk
female crime (Hannon, Dufour 1998, pp. 63–71). From the feminist perspective,
criminology was also criticized for “gender blindness” (Gelsthorpe, Morris 1998,
pp. 93–110), and Frances Heidensohn used the excellent term of “criminal tradition of criminology machismo in criminology, according to which male deviation
and violence are perceived as being to some extent in line with the ideal of heroic
and romantic masculinity, which makes it difficult to analyze the criminality of
women” (Newburn 2017, pp. 324).
Feminists considered (and this view is still valid) that female criminals are
socially perceived as twice as deviant, both as citizens and as women. A citizen
should not commit crimes, and even more so a woman, due to her dominant
feminine traits (Carlen 1992, p. 207).
The judges were considered to punish women equally for their crimes, as
well as for the fact that “their lifestyle calls into question the conventional beliefs
about the proper place of women in the society” (Carlen 1992, p. 207).
The theory also emphasizes that the essence of a male-dominated legal system is the mythical man – a representative of the law who seems to be deprived
of gender, because he is an objective model of a citizen who does not violate the
law (Naffine 2016, p. 4).
It is worth recalling here the 1988 thesis of Medy Chesney-Lind, already
mentioned earlier, saying that thanks to feminist criticism, criminology which is
a product of “white, economically privileged men” has “awakened from the »androcentric« sleep” (Daly, Chesney-Lind 1988, pp. 506–507).
Combating gender inequality was one of the main objectives of feminist criminology (cf. Miller, Mullins 2009, p. 217). It (feminist criminology) includes the
two main discourses related to the conceptualization of gender (Newburn 2017,
p. 329). The first refers to the structural theory of inequality, in which factors such
as: class, race and gender determine the multitude of determinants of feminine
criminality (an example of this thinking is Black Feminist Criminology by Hillary
Potter, which points to the multiplied marginalization of black women committing
crimes (Potter 2006, p. 107).
The second discourse is doing gender, in which the crime should be considered from the perspective of particular manners of realization of femininity
and masculinity (e. g. it associates hegemonic masculinity with crime) (Newburn
2017, p. 329).
According to Pat Carlen and Anje Worall, significant achievements of feminist
criminology are: questioning the hitherto, traditional criminological theories, setting new directions of research, reviewing existing theories and extending them
with new problem areas (Carlen, Worall 1987).
84 (s. 79–86)
The criminal activity of women in selected criminological theories…
Conclusion
Gone are the times when the various phenomena of women’s social functioning
were explained through biological factors, which resulted in women’s sexualization
(and reducing them to lower beings). Nowadays, we are dealing with the emergence of many alternative concepts and theories, which explain the processes and
phenomena in which women are entangled from different paradigmatic as well
as ideological perspectives. This also pertains to woman criminality. The dramatic
progress that has been made in this area concerns two tendencies. The first one
is the abandonment of essentialism and seeking the genesis of crimes committed
by women either in the denial of female nature or in that nature.
The second one is placing this issue in the context of the problem of equal
opportunities, women’s emancipation and the problem of the ever asymmetrical
power relations between women and men in society. It seems that each of the
theories presented in this text, even if it may be accused of a certain one-sidedness of exposing a single factor or context, it finds itself legitimized in relation to
the phenomena and trends that can be found in reality. Which of them makes it
easier to understand the phenomenon of female crime depends on a given social
or cultural context and even the local environment in which the construction of
women’s biographies takes place. In my opinion, the most important common
feature of the theories discussed in this article is that there is no top-down pathologization of female identity in explaining the crimes committed by women, but
an attempt at contextual social explanation of this phenomenon.
Literature
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
Adler F., 1975, Sisters in Crime. The Rise of New Female Criminal, New York.
Carlen P., 1992, Women, Crime, Feminism and Realism, [w:] Realist Criminology:
Crime Control and Policing in the 1990s, (red.) Lowman J., MacLean B.D., London.
Carlen P., Worall A., 1987, Gender, Crime and Justice, Bristol.
Chesney-Lind M., Eliason M., 2006, From invisible to incorrigible: The demonization
of marginalized women and girls, „Crime Media Culture”, Vol 2.
Daly K., Chesney-Lind M., 1988, Feminism and Criminology, „Justice Quarterly”,
Vol. 5, no. 4.
Dodge M., 2013, Where are all the women in white-collar crime?, [w:] Routledge International Handbook of Crime and Gender Studies, (red.) Renzetti C.M., Miller S.L.,
Gover A.R., London.
Gelsthorpe L., Morris A., 1998, Feminism and Criminology in Britain, „The British
Journal of Criminology”, Vol. 28, no. 2.
Gromkowska-Melosik A., 2002, Kobiecość w kulturze globalnej. (Re)konstrukcje i (re)
prezentacje, Poznań.
(s. 79–86) 85
Wojciech Andraszczyk
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
Hannon L., Dufour L.R., 1998, Still just the study of men and crime? A content analysis, „Sex Roles”, Vol. 38.
Hartman J.L., Sundt J.L., 2010, [hasło:] F. Adler: Sisters in Crime, [w:] Encycopedia
of Criminological Theory, (red.) Cullen F.T., Wilcox P., Vol. 1, Sage Publications.
Islam M.J., Banarjee S., Khatun N., 2014, Theories of Female Criminality: A criminological analysis, „International Journal of Criminology and Sociological Theory”,
Vol. 7, nr 1.
Lahm K.F., 2010, [hasło:] Simon J. Women and Crime, [w:] Encycopedia of Criminological Theory, (red.) Cullen F.T., Wilcox P., Vol. 1, Sage Publications.
Miller J., Mullins Ch.W., 2009, The Status of Feminist Theories in Criminology, [w:]
Taking Stock: The Status of Criminological Theory, (red.) F.T. Cullen, London.
Naffine N., 2016, Female Crime. The Construction of Women in Criminology, Oxford
University Press.
Newburn T., 2017, Crimnology, Third edition, Routledge.
Potter H., 2006, An argument for black feminist criminology: Understanding African
American women’s experiences with intimate partner abuse using an integrated approach, „Feminist Criminology”, Vol. 1, no. 2.
Simon R., 1975, Women and Crime. The Rise of New Female Criminal, New York.
Simpson S.S., 1989, Feminist Theory, Crime, and Justice, „Criminology”, Vol. 27, nr 4.
Smart C., 1976, Woman, Crime and Criminology, Feminist Critic, Londyn.
Smart C., 1997, Criminological Theory: Its Ideology and Implications Concerning
Woman, „The British Journal of Sociology”, Vol. 28, nr 1.
Internet sources
[21]
[22]
Armentrout E., An Analysis of Adler’s Theory and the Female Criminal, https://digital.library.unt.edu/ark:/67531/metadc4642/m2/1/high_res_d/thesis.pdf, [dostęp:
20.09.2017].
Juvenile Offenders and Victims: 2014, National Report, https://www.ojjdp.gov/
ojstatbb/nr2014 [data pobrania: 4.08.2017].
86 (s. 79–86)