Effaith diwygiadau Llywodraeth y
DU ym meysydd treth, lles ac
isafswm cyflog yng Nghymru
IFS Report R110
James Browne
Effaith diwygiadau Llywodraeth y DU ym meysydd treth,
lles ac isafswm cyflog yng Nghymru
James Browne *
Institute for Fiscal Studies
Institute for Fiscal Studies
7 Ridgmount Street
London WC1E 7AE
*
Ariannwyd yr adroddiad hwn gan Lywodraeth Cymru. Mae hefyd yn cydnabod yn ddiolchgar
gefnogaeth gan y Cyngor Ymchwil Economaidd a Chymdeithasol (ESRC) drwy Ganolfan
Dadansoddi Microeconmaidd Polisi Cyhoeddus yn y Sefydliad Astudiaethau Cyllid (cyfeirnod y
grant ES/H021221/1). Casglwyd yr Arolwg Adnoddau Teuluol gan yr Adran Gwaith a
Phensiynau a sicrhawyd ei fod ar gael drwy'r Gwasanaeth Data Economaidd a Chymdeithasol
(ESDS), nad yw'n gyfrifol mewn unrhyw ffordd am ddehongli'r data. Cesglir data'r Arolwg
Costau Byw a Bwyd gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol ac fe'u dosberthir gan y Gwasanaeth
Data Economaidd a Chymdeithasol. Atgynhyrchir deunydd hawlfraint y Goron gyda chaniatâd
Rheolwr HMSO ac Argraffwr y Frenhines ar gyfer yr Alban. Mae'r awdur yn diolch i Sara Ahmad
a Carl Emmerson am eu sylwadau ar fersiwn ddrafft o'r adroddiad. Cyfrifoldeb yr awdur fydd
unrhyw wallau a hepgoriadau.
1
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Crynodeb gweithredol
•
•
•
•
•
•
Bydd y pecyn a gynigir gan Lywodraeth y DU o newidiadau i drethi a budddaliadau (y rhai a gyhoeddwyd mewn digwyddiadau cyllidol hyd at a chan
gynnwys Cyllideb mis Gorffennaf) i'w gyflwyno rhwng 2015-16 a 2019-20 yn
lleihau incwm aelwydydd yng Nghymru £459 y flwyddyn ar gyfartaledd (colled
gyfanredol o tua £600 miliwn). Yn fras mae hyn yr un peth mewn termau arian
parod â'r cyfartaledd ar gyfer y DU gyfan, ond gan fod incymau cyfartalog yng
Nghymru yn is na chyfartaledd y DU, mae hyn yn ganran fwy o incwm net.
Ni fydd effaith y lleihad mewn incwm yr un peth mewn gwahanol fathau o
aelwydydd. Bydd aelwydydd incwm is, yn enwedig y rhai sydd â phlant, yn colli
tipyn mwy na'r swm hwn ar gyfartaledd. Bydd y newidiadau hyn yn cael llai o
effaith ar aelwydydd a phensiynwyr sy'n well eu byd neu byddant hyd yn oed yn
golygu eu bod yn well eu byd.
Yn fras, mae aelwydydd incwm isel sy'n gweithio yn colli tua'r un peth ag
aelwydydd incwm isel nad ydynt yn gweithio ar gyfartaledd. Fodd bynnag, bydd
hyn yn newid yn dilyn cyflwyno credyd cynhwysol, gan fod credyd cynhwysol o
fudd i rai aelwydydd sy'n gweithio, yn enwedig cyplau lle nad oes ond un yn
ennill, ond yn lleihau incwm rhai aelwydydd nad ydynt yn gweithio.
Bydd toriadau i fudd-daliadau di-waith yn atgyfnerthu i ryw raddau gymhellion
gwaith ar gyfartaledd. Mae dau fesur cryno o'r cymhellion i bobl fod mewn
gwaith am dâl, y gyfradd dreth gyfrangol a'r gyfradd ddisodli1, ill dwy yn
gostwng 2.2 pwynt canran ar gyfartaledd, y gyfradd dreth gyfrangol ar
gyfartaledd yn gostwng o 36.1% i 34.0% a'r gyfradd ddisodli ar gyfartaledd o
55.5% i 53.3%. O gofio maint y toriadau i fudd-daliadau, mae hyn efallai yn
effaith lai nag y byddid wedi ei disgwyl.
Esboniad allweddol ar gyfer yr effaith gyfyngedig a gaiff y polisïau hyn ar
gymhellion gwaith yw'r toriadau sylweddol a gynlluniwyd i gymorth mewn
gwaith. Yn wir, mae newidiadau i fudd-daliadau heblaw am gredyd cynhwysol
yn cynyddu cyfraddau treth gyfranogi ar gyfartaledd i'r grwpiau hynny sy'n fwy
tebygol o gael cymorth mewn gwaith, sef unig rieni a'r rheini nad yw eu partner
mewn gwaith am dâl, cyfraddau treth gyfrangol ar gyfartaledd.
Mae credyd cynhwysol hefyd yn atgyfnerthu cymhellion gwaith ar gyfartaledd,
ond mewn sawl ffordd mae'n cael yr effaith groes i newidiadau eraill i fudddaliadau, gan ei fod yn atgyfnerthu cymhellion gwaith yn benodol i'r rheini sydd
â phartner neu nad ydynt mewn gwaith am dâl. Fodd bynnag, nid yw credyd
cynhwysol na newidiadau eraill i fudd-daliadau yn atgyfnerthu cymhellion
gwaith i unig rieni yn sylweddol.
1
Mae'r gyfradd dreth gyfrangol yn mesur cyfran yr enillion a gollir naill ai mewn trethi uwch
neu hawliau i fudd-daliadau is pan fydd unigolyn yn dechrau gweithio. Mae'r gyfradd ddisodli
yn mesur cymhareb incwm unigolyn pan na fydd mewn gwaith am dâl i'w incwm pan fydd
mewn gwaith am dâl. Yn y ddau achos, mae ffigurau is yn golygu cymhellion gwaith cryfach.
2
© Institute for Fiscal Studies, 2015
•
•
•
•
Mae newidiadau i drethi a budd-daliadau i'w cyflwyno dros y pedair blynedd
nesaf ar gyfartaledd yn atgyfnerthu'r cymhelliad i'r rheini sydd mewn gwaith am
dâl i gynyddu eu henillion. Mae'r gyfradd dreth effeithiol ymylol ar gyfartaledd
(EMTR, cyfran o gynnydd bach mewn enillion a gollir naill ai mewn trethi uwch
neu fudd-daliadau a ddiddymir) yn gostwng 2.6 pwynt canran o ganlyniad i'r
newidiadau hyn.
Mae'r broses hon o atgyfnerthu cymhellion yn datblygu'n bennaf o ganlyniad i'r
ffaith bod gan lai o weithwyr yr hawl i fudd-daliadau sy'n dibynnu ar brawf
modd a chredydau treth o ganlyniad i doriadau mewn cymorth prawf modd, sy'n
golygu na fyddant yn wynebu sefyllfa lle y caiff cymorth ei dynnu'n ôl os byddant
yn cynyddu eu henillion. Ond bydd y cymhelliad i gynyddu enillion yn gwanhau
i'r gweithwyr hynny sy'n parhau i fod â hawl i gael credydau treth o ganlyniad i'r
cynnydd yn y gyfradd diddymu credydau treth.
Unwaith eto, mae gan gredyd cynhwysol yr effaith groes i newidiadau eraill i
fudd-daliadau: mae'n cynyddu nifer y gweithwyr a allai golli eu budd-daliadau
pe baent yn cynyddu eu henillion, ond caiff yr effaith ddymunol iawn o
atgyfnerthu'r cymhelliad i ennill mwy i'r rheini sy'n wynebu'r cymhellion
gwannaf o dan y system gyfredol. Mae newidiadau i fudd-daliadau heblaw am
gyflwyno credyd cynhwysol yn cynyddu nifer y gweithwyr yng Nghymru sydd ag
EMTR o fwy na 80% 30,000 ond mae credyd cynhwysol yn gostwng y nifer
60,000, neu ddwy ran o dair.
Bydd cyflwyno'r "Cyflog Byw Cenedlaethol" a gyhoeddwyd yng Nghyllideb yr
Haf hefyd yn atgyfnerthu cymhellion gwaith y rheini 25 oed a throsodd y mae eu
cyflog fesul awr o dan y lefel hon ar hyn o bryd. Yn wir, ar gyfer y grŵp hwn mae
effaith y Cyflog Byw Cenedlaethol yn fwy na'r un ar gyfer y newidiadau i drethi a
budd-daliadau: mae'r Cyflog Byw Cenedlaethol yn lleihau'r gyfradd ddisodli ar
gyfartaledd 2.1 pwynt canran ond mae newidiadau i drethi a budd-daliadau yn ei
lleihau 1.5 pwynt canran. Fodd bynnag, gan y telir mwy na'r Cyflog Byw
Cenedlaethol eisoes i 80% o weithwyr yng Nghymru, mae newidiadau i drethi a
budd-daliadau yn cael mwy o effaith ar y gyfradd ddisodli ar gyfartaledd ymhlith
gweithwyr. At hynny, ymhlith y grŵp y telir llai na'r Cyflog Byw Cenedlaethol
iddynt ar hyn o bryd, i'r rheini sydd â'r cymhellion gwannaf yn y lle cyntaf y
bydd yn atgyfnerthu cymhellion leiaf: ar gyfer yr unigolion hyn, caiff y rhan
fwyaf o'r enillion mwy eu colli mewn budd-daliadau a chredydau treth a
ddiddymir.
3
© Institute for Fiscal Studies, 2015
1. Cyflwyniad
Ar 8 Gorffennaf 2015, cyflwynodd y Canghellor George Osborne Gyllideb gyntaf y
weinyddiaeth newydd o'r Ceidwadwyr yn unig, gan weithredu nifer o newidiadau i
drethi a budd-daliadau a gynigiwyd gan y blaid Geidwadol yn ystod ymgyrch Etholiad
Cyffredinol 2015. Roedd y rhain yn cynnwys cynnydd yn y lwfans personol treth incwm
a'r trothwy cyfradd uwch, cyfyngiadau o ran gostyngiad yn y dreth ar gyfraniadau
pensiwn a chynnydd yn y band dim cyfradd treth etifeddiant i berchnogion tai. At hynny,
amlinellwyd manylion llawn am y toriadau a addawyd gan y Ceidwadwyr i fudddaliadau nawdd cymdeithasol a chredydau treth am y tro cyntaf, gan gynnwys rhewi'r
rhan fwyaf o'r budd-daliadau a geir gan y rhai o oedran gweithio am bedair blynedd,
gostyngiadau sylweddol o ran y cymorth a ddarperir drwy gredyd treth gwaith ac, yn y
dyfodol, credyd cynhwysol i deuluoedd incwm isel sy'n gweithio ac, ar gyfer hawlwyr
newydd a genedigaethau newydd, cyfyngu elfen plant credydau treth a chredyd
cynhwysol i ddau blentyn. Ond nid dyma'r unig newidiadau i'r system dreth a budddaliadau a gyflwynir dros y pedair blynedd nesaf. Ni chafodd nifer o ddiwygiadau a
gyhoeddwyd pan oedd y llywodraeth glymblaid flaenorol rhwng y Ceidwadwyr a'r
Democratiaid Rhyddfrydol mewn grym eu gweithredu'n llawn erbyn mis Mai 2015, a
bellach bwriedir iddynt gael eu rhoi ar waith gan y llywodraeth bresennol. Yr un
pwysicaf o'r rhain yw'r nod o integreiddio chwe budd-dal i bobl o oedran gweithio a
chredydau treth yn y credyd cynhwysol: newid sylweddol iawn i strwythur y system
budd-daliadau i'r rhai o oedran gweithio. Bydd y newidiadau hyn yn cael effaith ar
incymau aelwydydd, ac ar y cymhellion y mae unigolion yn eu hwynebu i gael gwaith am
dâl neu i gael cynnydd mewn enillion.
Bydd y newidiadau hyn yn cael effeithiau gwahanol ar bobl wahanol, yn dibynnu nid yn
unig ar lefel eu hincwm a'u hamgylchiadau teuluol ond ar eu hoedran, statws anabledd,
deiliadaeth tŷ a phatrymau treuliant. Gan fod nodweddion poblogaeth yn amrywio
mewn rhannau gwahanol o'r DU, mae'n debygol y bydd gwahaniaethau rhanbarthol o
ran effaith y polisïau treth a budd-daliadau, er bod yr un polisïau yn cael eu cyflwyno
yng Nghymru, Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon.1 Yn yr adroddiad hwn, rydym yn
archwilio effaith y newidiadau a gyflwynir rhwng mis Ebrill 2015 a mis Ebrill 2019 yng
Nghymru ac yn cymharu hyn â'r effeithiau ar gyfartaledd ledled y DU gyfan.
1
Nodwn fod nawdd cymdeithasol yn fater datganoledig yng Ngogledd Iwerddon, ac y caiff nifer
o bwerau ar dreth a budd-daliadau nawdd cymdeithasol eu datganoli'n sylweddol i Senedd yr
Alban a Chynulliad Cenedlaethol Cymru yn y dyfodol agos. Drwy’r adroddiad hwn, tybiwn fod y
system dreth a budd-daliadau yn gweithredu yn yr un ffordd ledled y DU, gan anwybyddu
unrhyw newidiadau a gyflwynir efallai gan y gweinyddiaethau datganoledig. Yr unig eithriadau i
hyn yw trethi lleol (y dreth gyngor ac ardrethi domestig yng Ngogledd Iwerddon) a sefyllfaoedd
lle na chafodd rhai diwygiadau o ran nawdd cymdeithasol eu rhoi ar waith mewn rhannau
penodol o'r DU (y newidiadau i'r meini prawf o ran maint y sector cymdeithasol a wrthdrowyd
yn yr Alban) neu lle y bu oedi cyn gweithredu (y Bil Diwygio Lles yng Ngogledd Iwerddon, y
tybiwn y caiff ei roi ar waith yn ystod y cyfnod a astudir gan yr adroddiad hwn).
4
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Newid pwysig arall a gyhoeddwyd yng Nghyllideb Gorffennaf 2015 oedd cyflwyno
Cyflog Byw Cenedlaethol (CBC, isafswm cyflog uwch i'r rheini sy'n 25 oed a throsodd) o
fis Ebrill 2016, i gyrraedd 60% o'r cyflog canolrif erbyn mis Ebrill 2020 (£9.35 yr awr yn
ôl y rhagolygon cyfredol). Mae'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn amcangyfrif y bydd y
newid hwn yn gyffredinol yn lleihau incwm cenedlaethol 0.1% o ganlyniad i weithio llai
o oriau. Felly, er y bydd rhai aelwydydd yn gweld eu hincwm yn cynyddu o ganlyniad i
gael mwy o arian am bob awr a weithir, bydd eraill ar eu colled, naill ai am nad ydynt
mwyach yn gyflogedig ar y gyfradd isafswm cyflog uwch, am eu bod yn wynebu prisiau
uwch gan gwmnïau sy'n gorfod talu'r CBC i'w cyflogeion neu am eu bod yn gweld llai o
elw ar gyfranddaliadau o ganlyniad i lai o elw gan gwmnïau. Gellir cyfrifo'r enillion i
weithwyr o ganlyniad i gael cyflog uwch yn gymharol hawdd, ond mae'n anoddach
canfod pa aelwydydd fydd ar eu colled. Yn yr adroddiad hwn, yn ogystal â dangos effaith
uniongyrchol newidiadau i drethi a budd-daliadau ar incymau aelwydydd a chymhellion
gweithio yng Nghymru, rydym yn dadansoddi effaith ddosbarthiadol yr enillion o'r CBC
yng Nghymru, effaith y CBC ar y cymhellion gweithio a wynebir gan y rhai y mae eu
cyflogau o dan lefel y CBC ar hyn o bryd, a sut y mae cyflwyno'r CBC yn effeithio ar
gymhellion gweithio y rhai nad ydynt mewn gwaith am dâl ar hyn o bryd i gymryd
swydd sy'n talu'r isafswm cyflog.
Mae'r adroddiad yn mynd rhagddo fel a ganlyn. Yn Adran 2 rydym yn nodi cwmpas y
polisïau a gynhwyswyd yn ein dadansoddiad a'n dull methodolegol. Yn Adran 3,
dangoswn ganlyniadau ein dadansoddiad o effaith ddosbarthiadol y newidiadau i drethi
a budd-daliadau. Mae Adrannau 4 a 5 yn dangos canlyniad ein dadansoddiad o
gymhellion gweithio, ac mae Adran 6 yn dod i gasgliadau.
5
© Institute for Fiscal Studies, 2015
2. Methodoleg
Mae'r dadansoddiad a gyflwynir yn yr adroddiad hwn yn ymarfer rhifyddol cymhleth yn
y bôn a wneir drwy ddefnyddio model micro-efelychu trethi a budd-daliadau'r Sefydliad
Astudiaethau Cyllid, sef TAXBEN. Mae TAXBEN yn fodel hynod fanwl o system dreth a
budd-daliadau'r DU sy'n cyfrifo rhwymedigaethau i dreth incwm, cyfraniadau Yswiriant
Gwladol cyflogeion a chyflogwyr, y dreth gyngor a'r prif drethi anuniongyrchol (TAW,
treth premiwm yswiriant a thollau cartref) a hawliau i'r prif fudd-daliadau a chredydau
treth o dan systemau treth a budd-daliadau gwahanol. Felly, mae ond yn cyfrifo
effeithiau uniongyrchol y newidiadau i drethi a budd-daliadau ar incymau aelwydydd, ac
nid yw'n rhoi cyfrif am effeithiau anuniongyrchol ar incymau aelwydydd a all ddeillio o
newidiadau mewn ymddygiad a achosir gan y diwygiadau i drethi a budd-daliadau eu
hunain. Mae'r ymatebion ymddygiadol posibl hyn yn un o'r prif ddulliau ysgogi ar gyfer
dadansoddi effaith diwygiadau ar gymhellion gweithio. Gall mesur newidiadau mewn
cymhellion sy'n deillio o ddiwygiadau i drethi a budd-daliadau ein helpu i gael
ymdeimlad o raddfa'r ymatebion ymddygiadol y gallem ddisgwyl eu gweld.
Fodd bynnag, nid yw ein dadansoddiad yn hollol gynhwysfawr: nid yw'n cynnig
newidiadau i'r rhan fwyaf o drethi busnes (treth gorfforaeth ac ardrethi busnes) na
threthi cyfalaf (treth enillion cyfalaf, treth etifeddiant, a threthi stamp ar eiddo a
thrafodion cyfranddaliadau). Felly nid yw'n dadansoddiad yn cynnwys effaith rhai
newidiadau i drethi, gan gynnwys y cynnydd yn y band dim cyfradd ar gyfer treth
etifeddiant i berchnogion tai a'r lleihad yn y brif gyfradd treth gorfforaeth a gyhoeddwyd
yng Nghyllideb Gorffennaf 2015. Yn yr un modd, nid yw'n dadansoddiad yn cynnwys
effaith newidiadau o ran y lefelau gwariant gan adrannau'r llywodraeth ar aelwydydd
gwahanol, er enghraifft effaith mwy o wariant ar wasanaethau gofal plant. Bydd
cynyddu trethi sydd yn ffurfiol ynghlwm wrth fusnesau a lleihau gwariant adrannol yn
cael effaith ar les aelwydydd, ond mae'n anoddach o lawer i gyfrifo'n union sut yn
hytrach na chyfrifo enillion a cholledion mecanyddol yn sgil newidiadau i drethi a budddaliadau.
Rydym yn mesur 'diwygiadau' yn berthynol i waelodlin lle y caiff paramedrau yn system
dreth a budd-daliadau Ebrill 2015 eu cynyddu dros amser yn unol â'r rheolau
uwchraddio arferol. Hwn yw'r gwaelodlin 'polisi digyfnewid' a ddefnyddir gan Drysorlys
EM wrth gostio mesurau polisi yn Natganiadau'r Gyllideb a'r Hydref. Yn y rhan fwyaf o
achosion, mae hyn yn cynnwys trothwyon trethi uniongyrchol a chyfraddau budddaliadau yn cynyddu yn unol â chwyddiant y Mynegai Prisiau Defnyddwyr a thollau
cartref yn cynyddu yn unol â chwyddiant y Mynegai Prisiau Manwerthu. Y diwygiadau
penodol a gynhwyswn yn ein dadansoddiad yw:



Cynnydd yn y lwfans personol treth incwm a'r trothwy cyfradd uwch;
Cyfyngiadau ar ostyngiad yn y dreth ar gyfraniadau pensiwn (y terfyn oes o £1
filiwn a lleihad yn y terfyn cyfraniadau blynyddol ar gyfer y rhai sydd ag incwm o
fwy na £150,000);
Cynnydd yn y dreth tybaco a'r dreth premiwm yswiriant;
6
© Institute for Fiscal Studies, 2015










Cyflwyno pensiwn un haen i'r rhai sy'n cyrraedd oedran pensiwn y wladwriaeth
ar neu wedi 6 Ebrill 2016;
Cyflwyno taliad annibyniaeth personol yn lle lwfans byw i'r anabl;
Cyflwyno 'Gofal Plant Di-dreth' (cymhorthdal o 20% am y £10,000 cyntaf o
wariant ar ofal plant fesul plentyn i deuluoedd lle mae pob oedolyn mewn
gwaith am dâl a lle nad oes gan yr un ohonynt incwm o fwy na £150,000 y
flwyddyn);
Rhewi'r rhan fwyaf o fudd-daliadau o oedran gweithio am bedair blynedd rhwng
2015-16 a 2019-20;
Lleihau'r cap ar fudd-daliadau i aelwydydd o £26,000 i £23,000 y flwyddyn yn
Llundain a £20,000 mewn mannau eraill;
Cyfyngu'r elfen fesul plentyn o gredyd treth plant i ddau blentyn mewn teulu ar
gyfer hawliadau newydd a genedigaethau newydd o fis Ebrill 2017;
Diddymu elfen deuluol credyd treth plant ar gyfer hawliadau newydd o fis Ebrill
2017;
Y cynnydd yn y gyfradd tapro credyd treth o 41% i 48%;
Lleihad yn y trothwy credyd treth cyntaf a'r lwfansau gwaith mewn credyd
cynhwysol (nodwn ein bod yn tybio y caiff y mesur hwn ei weithredu yn ôl y
disgwyl yng Nghyllideb Gorffennaf, heb unrhyw ddulliau lliniaru posibl a all gael
eu cyflwyno yn Natganiad yr Hydref ar 25 Tachwedd);
Diddymu'r premiwm grŵp gweithgarwch sy'n gysylltiedig â gwaith yn y lwfans
cyflogaeth a chymorth (ESA) ar gyfer hawliadau newydd o fis Ebrill 2017.
Rydym hefyd yn dangos effaith cyflwyno credyd cynhwysol yn ein dadansoddiad. Gan
fod hwn yn ddiwygiad mor sylfaenol i'r system budd-daliadau o oedran gweithio,
dangoswn effaith y credyd cynhwysol ar wahân i newidiadau eraill i'r system budddaliadau.
Noder na fydd rhai o'r newidiadau hyn yn effeithio ar bob hawlydd erbyn 2019-20 (pen
draw ein dadansoddiad), ond nid ydym yn rhoi cyfrif ar gyfer hyn yn ein dadansoddiad
oherwydd byddai modelu dynameg ymddygiad hawlwyr yn ei gwneud yn anodd ei drin.
Nid ydym ychwaith yn ymgorffori'r diogelwch trosiannol a gaiff hawlwyr sy'n symud i
gredyd cynhwysol pan fyddant yn dechrau hawlio'r budd-dal newydd. Felly, dylid
ystyried bod ein dadansoddiad yn un sy'n dangos effaith hirdymor diwygiadau treth a
budd-daliadau y mae disgwyl iddynt ddod i rym yn y senedd gyfredol.
7
© Institute for Fiscal Studies, 2015
3. Canlyniadau dadansoddiad dosbarthiadol
Mae'r adran hon yn dangos canlyniadau ein dadansoddiad dosbarthiadol. Gwnawn
ddechrau drwy gymharu'r enillion a'r colledion cyfartalog o newidiadau i drethi a budddaliadau mewn aelwydydd yng Nghymru o gymharu ag aelwydydd mewn rhannau eraill
o'r DU cyn dadansoddi effaith ddosbarthiadol y newidiadau yng Nghymru.
3.1 Enillion a cholledion cyfartalog rhanbarth
Mae Ffigur 3.1 isod yn cymharu enillion a cholledion cyfartalog o newidiadau
uniongyrchol ac anuniongyrchol i drethi, newidiadau i fudd-daliadau a chredyd
cynhwysol yn y rhanbarthau gwahanol yn Lloegr a gwledydd cyfansoddol y DU, wedi'u
rhestru yn ôl incwm cyfartalog aelwydydd o'r tlotaf ar y brig i'r cyfoethocaf ar y
gwaelod. Yr un sy'n amlwg yn wahanol yw Gogledd Iwerddon. Mae hyn am fod gan
Ogledd Iwerddon gyfradd hawlwyr Lwfans Byw i'r Anabl uwch o lawer na rhannau eraill
o'r DU2, sy'n golygu y bydd cyflwyno Taliad Annibyniaeth Personol yn lle Lwfans Byw i'r
Anabl yn cael effaith ar gyfran uwch o bobl yng Ngogledd Iwerddon, a disgwylir i hyn
olygu y bydd llawer o hawlwyr yn colli eu hawl neu y caiff eu hawl ei lleihau.3 Ar ben
arall y pegwn mae rhanbarthau cyfoethocach de Lloegr a dwyrain Lloegr, lle bydd llai o
bobl ar eu colled o ganlyniad i doriadau i fudd-daliadau sy'n dibynnu ar brawf modd a
chredydau treth. Fodd bynnag, nid yw Llundain na De-ddwyrain Lloegr yn gwneud
cystal â rhannau eraill o'r DU o ganlyniad i newidiadau i drethi uniongyrchol. Mae hyn
yn codi am fod y ddau ranbarth hyn yn Lloegr yn cynnwys llawer o'r unigolion incwm
uchaf yn y DU sydd ar eu colled o ganlyniad i gyfyngiadau o ran gostyngiad yn y dreth ar
gyfraniadau pensiwn.
Mae aelwydydd yng Nghymru yn colli tua'r swm cyfartalog mewn termau arian parod o
ganlyniad i newidiadau i drethi a budd-daliadau yn gyffredinol (£459 y flwyddyn o
gymharu â chyfartaledd cyffredinol y DU sef £455)4. Ond mae cyfansoddiad y golled hon
ychydig yn wahanol. Mae'r golled gyfartalog ymhlith aelwydydd yng Nghymru yn sgil
newidiadau i fudd-daliadau yn fwy na chyfartaledd y DU o £536 y flwyddyn ar
gyfartaledd, neu £700 miliwn y flwyddyn yn ei grynswth, o gymharu â £470 ar gyfer y
DU gyfan: efallai nad yw'n syndod gan fod Cymru, fel rhan gymharol dlawd o'r DU, yn
colli mwy o ganlyniad i doriadau i fudd-daliadau sy'n dibynnu ar brawf modd a
2
Gweler, er enghraifft, Dabl 2.1 o J. Browne (2011), ‘The impact of tax and benefit reforms to
be introduced between 2010–11 and 2014–15 in Northern Ireland’, Nodyn Briffio'r Sefydliad
Astudiaethau Cyllid 114, http://www.ifs.org.uk/bns/bn114.pdf.
3
Gweler yr Adran Gwaith a Phensiynau (2012), ‘Disability living allowance reform – impact
assessment’,
https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/220176/dlareform-wr2011-ia.pdf.
4
Y golled gyfunol yng Nghymru yw tua £600 miliwn y flwyddyn a £12.2 biliwn y flwyddyn yn y
DU gyfan.
8
© Institute for Fiscal Studies, 2015
chredydau treth - mae'r golled gyfartalog i aelwydydd yng Nghymru yn sgil y
newidiadau hyn tua'r un peth yn fras â'r golled gyfartalog yn rhannau tlotach Lloegr. Ar
y llaw arall, mae'r golled gyfartalog yn sgil newidiadau i drethi anuniongyrchol yn is
(£53 y flwyddyn yw'r golled gyfartalog yng Nghymru neu £70 miliwn yn ei grynswth o
gymharu â cholled gyfartalog o £70 ar gyfer y DU gyfan), ac mae'r ennill cyfartalog yn
sgil newidiadau i drethi uniongyrchol yn uwch yng Nghymru (£112 y flwyddyn, neu
£150 miliwn yn ei grynswth, o gymharu â £89 y flwyddyn ar gyfartaledd i'r DU gyfan)
gan mai ychydig iawn o unigolion yng Nghymru sydd ag incwm digon uchel i'r mesurau
gostyngiad yn y dreth pensiynau effeithio arnynt). At hynny, dim ond ychydig ar eu
hennill y mae aelwydydd yng Nghymru ar gyfartaledd yn sgil cyflwyno credyd
cynhwysol (£17 y flwyddyn ar gyfartaledd neu £20 miliwn yn ei grynswth), ond
gostyngiad bach ydyw i aelwydydd ledled y DU gyfan.5
Ym mhanel b) rydym yn mynegi'r enillion a'r colledion arian parod hyn fel canran o
incwm net. Mae'r patrymau cyffredinol yn parhau fel ag y maent, ond mae rhai
gwahaniaethau. Er bod gan Lundain a Chymru golledion arian parod cyfartalog sydd yn
fras yr un peth â'r rhai ar gyfer y DU gyfan, mae'r golled arian parod hon yn cynrychioli
cyfran lai o incwm aelwydydd yn Llundain, lle mae incymau cyfartalog yn uwch na'r
cyfartaledd ar gyfer y DU gyfan, a chyfran fwy o incwm aelwydydd yng Nghymru, lle mae
incymau cyfartalog yn is na'r cyfartaledd ar gyfer y DU gyfan.
5
Noder bod hwn yn ganlyniad gwahanol i'r un y daeth ymchwil blaenorol y Sefydliad
Astudiaethau Cyllid iddo, lle y canfuwyd bod credyd cynhwysol yn cynrychioli colled net fach i
aelwydydd yng Nghymru. Un esboniad rhannol am hyn yw bod y system credyd treth o bosibl
wedi cael ei thorri mwy na chredyd cynhwysol yng Nghyllideb Gorffennaf 2015, felly mae
credyd cynhwysol bellach yn edrych yn fwy hael o gymharu â'r system gyfredol o fudd-daliadau
sy'n dibynnu ar brawf modd a chredydau treth. Gweler D. Phillips (2014), ‘The distributional
effects of the UK government’s tax and welfare reforms in Wales: an update’, Nodyn Briffio'r
Sefydliad Astudiaethau Cyllid 150, http://www.ifs.org.uk/uploads/publications/bns/bn150.pdf.
9
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Ffigur 3.1: Enillion a cholledion cyfartalog yn sgil newidiadau i drethi a budddaliadau 2015-16 i 2019-20 fesul rhanbarth
a) Enillion a cholledion cyfartalog mewn termau arian parod
Gogledd-ddwyrain Lloegr
Cymru
Gogledd Iwerddon
Swydd Efrog
Gogledd-orllewin Lloegr
Gorllewin Canolbarth Lloegr
Dwyrain Canolbarth Lloegr
Yr Alban
De-orllewin Lloegr
Pawb
East Anglia
De-ddwyrain Lloegr
Llundain Fwyaf
-£1,000 -£800 -£600 -£400 -£200 £0
£200 £400
Newid yn yr incwm net blynyddol
Treth uniongyrchol
Treth anuniongyrchol
Buddiannau
b) Enillion a cholledion cyfartalog wedi'u mynegi fel canran o incwm net
Gogledd-ddwyrain Lloegr
Cymru
Gogledd Iwerddon
Swydd Efrog
Gogledd-orllewin Lloegr
Gorllewin Canolbarth Lloegr
Dwyrain Canolbarth Lloegr
Yr Alban
De-orllewin Lloegr
Pawb
East Anglia
De-ddwyrain Lloegr
Llundain Fwyaf
-3.0% -2.5% -2.0% -1.5% -1.0% -0.5% 0.0% 0.5% 1.0%
Ennill/colled fel canran o'r incwm net
Treth uniongyrchol
Treth anuniongyrchol
Buddiannau
Credyd Cynhwysol
Pob newid
Noder: Effaith hirdymor newidiadau.
Ffynhonnell: Cyfrifiadau'r awdur gan ddefnyddio TAXBEN yn seiliedig ar Arolygon o Adnoddau
Teulu 2012-13 a 2013-14 ac Arolwg o Gostau Byw a Bwyd 2012.
10
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Wrth gwrs, dim ond cyfartaleddau yw'r ffigurau yn y siartiau hyn. Yn ymarferol, mae
gwahaniaethau rhwng aelwydydd ym mhob rhan o'r DU yn fwy o lawer na'r
gwahaniaethau cyfartalog rhwng rhannau gwahanol o'r DU - mae pob rhanbarth yng
Nghymru, Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon yn cynnwys aelwydydd ag amrywiaeth
eang o nodweddion gwahanol y mae'r newidiadau i drethi a budd-daliadau yn effeithio
arnynt. Yng ngweddill yr adran hon, rydym yn canolbwyntio ar sut mae'r effaith yng
Nghymru yn wahanol mewn mathau gwahanol o aelwydydd. Adlewyrchir y
gwahaniaethau hyn hefyd rhwng aelwydydd gwahanol mewn rhannau eraill o'r DU.
Dangosir effeithiau dosbarthiadol rhwng mathau gwahanol o aelwydydd yn y DU gyfan
mewn cyd-adroddiad.6
3.2 Effaith ddosbarthiadol diwygiadau fesul degradd
incwm yng Nghymru
Effaith fesul grŵp degradd incwm
Mae Ffigur 3.2 yn dangos effaith ddosbarthiadol y diwygiadau fesul degradd (degfed) o'r
dosbarthiad incwm yng Nghymru. Er mwyn llunio'r degraddau incwm, rydym yn
rhestru aelwydydd Cymru yn ôl eu hincwm wedi'i addasu ar gyfer maint y teulu gan
ddefnyddio graddfa cyfwerthedd McClements a'u rhannu yn ddeg grŵp cyfartal o ran
maint.
Gan mai'r newidiadau i'r budd-daliadau yw'r elfen fwyaf o'r newidiadau, caiff y patrwm
dosbarthu cyffredinol ei lywio gan effaith ddosbarthiadol y newidiadau hyn. Nid yw'n
syndod, o gofio natur prawf modd uchel system budd-daliadau o oedran gweithio'r DU,
mae toriadau i'r budd-daliadau hyn yn effeithio'n anghymesur ar hanner tlotach yr
aelwydydd. Gallwn weld bod y colledion mwyaf yn digwydd ar lefel is-canol y
dosbarthiad incwm. Mae hyn am nad yw'r gostyngiad mawr yn y trothwy credyd treth
cyntaf yn effeithio ar y rhai sy'n ennill yr incwm isaf oll, ond ar y rhai sy'n ennill incwm
cymharol dda sydd mewn gwaith am dâl. Fodd bynnag, mae'r toriadau eraill i fudddaliadau yn effeithio ar y rheini nad ydynt mewn gwaith am dâl, gan gynnwys rhewi'r
budd-daliadau am bedair blynedd, y lleihad yn y cap ar fudd-daliadau aelwydydd a'r
cyfyngiad ar yr elfen fesul plentyn o gredyd treth plant i ddau blentyn. I'r gwrthwyneb,
mae'r degfed cyfoethocaf o aelwydydd yng Nghymru ar eu hennill mewn gwirionedd yn
sgil newidiadau i fudd-daliadau a gyflwynir dros y pedair blynedd nesaf, sef cyflwyno'r
pensiwn un haen a gofal plant di-dreth (a ddosberthir gennym fel rhan o'r system budddaliadau yn hytrach na fel rhan o'r system dreth). Nid yw'r toriadau i fudd-daliadau sy'n
dibynnu ar brawf modd a chredydau treth yn effeithio'n sylweddol ar yr aelwydydd
cyfoethocach hyn.
Mae newidiadau i drethi uniongyrchol yn llai, ond i aelwydydd incwm uwch y maent o
fudd yn bennaf. Nid yw llawer o aelwydydd tlotach yn talu treth incwm yn y lle cyntaf ac
felly nid ydynt yn elwa ar gynnydd yn y lwfans personol. At hynny, mae trethdalwyr
cyfradd uwch yn ennill mwy na threthi cyfradd sylfaenol yn sgil newidiadau'r
6
[add reference here].
11
© Institute for Fiscal Studies, 2015
llywodraeth i dreth incwm o ganlyniad i gynnydd yn y trothwy cyfradd uwch (y pwynt
lle y daw'r gyfradd 40% yn daladwy). Bach yw'r newidiadau i drethi uniongyrchol a'r un
effaith a gânt yn fras ar bob lefel o incwm.
Mae aelwydydd incwm is yn elwa ychydig ar gyfartaledd ar gredyd cynhwysol, ond
mae'r rhai mewn grwpiau incwm uwch ar eu colled ychydig gan fod credyd cynhwysol
yn cael ei gyflwyno ar lefel incwm is na chredydau treth i rai nad ydynt yn rhentu, sy'n
golygu bod rhai hawlwyr credyd treth incwm uwch ar eu colled ar ôl i'r diogelwch
trosiannol ddod i ben. Fodd bynnag, fel y gwelwn yn ddiweddarach, mae'r cyfartaleddau
hyn yn cuddio llawer iawn o amrywiadau yn yr effaith ar wahanol fathau o aelwydydd.
Yn gyffredinol, mae aelwydydd tlotach ar eu colled yn sgil y newidiadau hyn, ac yn colli
mwy nag aelwydydd sydd ar y lefel ganol o ran dosbarthiad incwm. Felly rydym yn
disgwyl i effaith uniongyrchol y newidiadau hyn gynyddu nifer yr aelwydydd sydd
islaw'r llinellau tlodi absoliwt a chymharol, mewn senario lle na chyflwynwyd y
newidiadau hyn. Wrth gwrs, rhaid i rywun gadw mewn cof, oherwydd maint diffyg
cyllidebol llywodraeth y DU, ei bod yn debygol y byddai'n rhaid i unrhyw lywodraeth
gyflwyno mesurau yn ystod y cyfnod hwn a fyddai naill ai'n lleihau incwm aelwydydd
drwy godi trethi neu dorri budd-daliadau arian parod, neu leihau eitemau eraill o
wariant y llywodraeth a oedd yn effeithio ar les aelwydydd gwahanol. Dengys ein
dadansoddiad oblygiadau dosbarthiadol y dewisiadau a wnaed gan y llywodraeth o ran
polisïau trethi a budd-daliadau i leihau'r diffyg, ond nid yw'n dangos sut y byddai hyn yn
cymharu â pholisïau (anhysbys) unrhyw ddarpar lywodraeth arall.
Drwy gymharu Ffigur 3.2 â siart debyg ar gyfer y DU gyfan (sydd ar gael yn yr Atodiad),
gallwn weld patrwm cymharol debyg, ond gyda rhai gwahaniaethau diddorol. Yn gyntaf,
gwelir y colledion mwyaf yn yr ail ddegradd incwm dlotaf yn y DU gyfan, ond y drydedd
ddegradd dlotaf yng Nghymru. Mae'n debygol fod hyn yn wir am fod Cymru yn rhan
gymharol dlawd o'r DU, sy'n golygu bod rhai aelwydydd yng Nghymru sydd yn yr ail
ddegradd o blith dosbarthiad incwm y DU yn y drydedd ddegradd yn y dosbarthiad
incwm yng Nghymru. Yn ail, mae'r ddegradd gyfoethocaf ar ei cholled ar gyfartaledd yn
sgil y newidiadau yn y DU gyfan, ond mae'r degfed cyfoethocaf o aelwydydd yng
Nghymru ar ei ennill ar gyfartaledd. Fel y trafodwyd o'r blaen, mae hyn am fod yr
aelwydydd cyfoethocaf oll yn y DU ar eu colled yn sylweddol yn sgil newidiadau i
ostyngiad mewn treth pensiynau. Yn ein dadansoddiad ar gyfer y DU gyfan, mae hyn yn
ddigon i wneud i'r ddegradd uchaf fod ar ei cholled yn sgil newidiadau i drethi a budddaliadau yn gyffredinol, ond prin iawn yw'r aelwydydd cyfoethog iawn hynny yng
Nghymru, sy'n golygu bod y degfed cyfoethocaf o aelwydydd yng Nghymru ar ei ennill
yn sgil newidiadau i drethi a budd-daliadau a gaiff eu cyflwyno dros y pedair blynedd
nesaf.
Ffigur 3.2: Enillion a cholledion cyfartalog yng Nghymru yn sgil newidiadau i
drethi a budd-daliadau i'w cyflwyno rhwng 2015-16 a 2019-20 fesul degradd
12
© Institute for Fiscal Studies, 2015
incwm
2%
£500
1%
£250
0%
£0
-1%
-£250
-2%
-£500
-3%
-£750
-4%
-£1,000
-5%
-£1,250
-6%
-£1,500
-7%
-£1,750
-8%
-£2,000
Tlotaf
2
3
4
5
6
7
8
9 Cyfoethocaf
Pawb
Grŵp degradd incwm
Credyd cynhwysol, £ y flwyddyn (echel dde)
Budd-daliadau, £ y flwyddyn (echel dde)
Trethi uniongyrchol, £ y flwyddyn (echel dde)
Trethi anuniongyrchol, £ y flwyddyn (echel dde)
Cyfanswm fel % o'r incwm net (echel chwith)
Noder: Pennir grwpiau degradd incwm drwy rannu holl aelwydydd Cymru yn 10 grŵp o'r un
maint yn ôl incwm net wedi'i addasu yn ôl maint aelwyd gan ddefnyddio graddfa cyfwerthedd
McClements. Mae'n tybio bod y budd-daliadau sy'n dibynnu ar brawf modd a chredydau treth
wedi cael eu hawlio'n llawn.
Ffynhonnell: Cyfrifiadau'r awdur gan ddefnyddio TAXBEN yn seiliedig ar ddata wedi'u
huwchraddio o Arolygon o Adnoddau Teulu (FRS) 2012-13 a 2013-14 ac Arolwg o Gostau Byw a
Bwyd (LCFS) 2012.
Sut mae hyn yn cymharu â'r enillion o'r Cyflog Byw Cenedlaethol?
Wrth gwrs, nid y newidiadau i drethi a budd-daliadau oedd yr unig newid i bolisi a
gyhoeddwyd yng Nghyllideb Gorffennaf a fydd yn effeithio ar incwm aelwydydd yng
Nghymru. Bydd cyflwyno isafswm cyflog uwch i'r rheini sy'n 25 oed a throsodd, y 'CBC'
fel y'i gelwir, yn cynyddu cyflogau rhai o'r bobl hynny y telir llai iddynt na'r lefel hon ar
hyn o bryd, er y gall hefyd arwain at gyflogaeth is, prisiau uwch a llai o elw o fuddsoddi.
Dengys Ffigur 3.3 isod effaith ddosbarthiadol yr enillion o'r CBC - er mwyn gwneud y
dadansoddiad hwn, rydym yn nodi'r rheini y telir llai iddynt ar hyn o bryd na'r CBC yn
ein data FRS fel y disgrifir ym Mlwch 3.1 ac yn cynyddu eu cyflogau i'r lefel hon. Rydym
yn dadansoddi'r CBC fel petai ar waith yn llawn yn 2015-16, hynny yw, mae'n hafal i
60% o'r enillion canolrif cyfredol, sef £7.68 yr awr yn ôl ein hamcangyfrif. Felly, ar gyfer
unigolyn sy'n ennill yr Isafswm Cyflog Cenedlaethol cyfredol sef £6.70, rydym yn
cynyddu eu henillion tua 14.6%.7
7
Mae nifer fach o unigolion yn ein data yr amcangyfrifir eu bod yn ennill llai na'r
Isafswm Cyflog Cenedlaethol: rydym yn cyfyngu'r cynnydd canrannol yn eu cyflogau fel
13
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Blwch 3.1. Nodi'r rheini yn ein data FRS y telir llai na'r CBC iddynt.
Mae'r data FRS a ddefnyddiwn yn cynnwys y wybodaeth sydd ei hangen arnom i amcangyfrif
rhwymedigaethau treth aelwydydd a'u hawliau i fudd-daliadau, gan gynnwys gwybodaeth am
enillion unigolion, oriau a weithiwyd, incwm heb ei ennill, nodweddion demograffig a ph'un a
ydynt yn cael budd-daliadau anabledd a phensiynau'r wladwriaeth. Credir yn gyffredinol bod y
mesur enillion o ansawdd uchel, ond mae'n hysbys bod y mesur oriau yn cynnwys cryn wallau
a
mesur. Felly, byddai rhannu enillion cofnodedig ag oriau cofnodedig i nodi unigolion â
chyflogau isel fesul awr yn rhoi amcangyfrif annibynadwy o'r nifer a'r math o unigolion y
byddai'r CBC yn effeithio arnynt.
Er mwyn cywiro hyn, rydym yn ategu ein data FRS â gwybodaeth gan yr Arolwg o'r Llafurlu.
Mae'r arolwg hwn yn cynnwys mesur da o enillion wythnosol, amcangyfrif o oriau a weithiwyd
ac - yn hollbwysig i'n dibenion ni - mesur uniongyrchol o'r cyflog fesul awr i'r unigolion hynny y
telir cyflog fesul awr iddynt. Mae'r fethodoleg a ddefnyddiwn - sy'n debyg i'r un a
b
ddefnyddiwyd mewn gwaith cynharach ar gyfer y Comisiwn Cyflog Isel - yn golygu priodoli'r
oriau fesul awr a weithir gan unigolion yn yr FRS drwy eu paru ag unigolion "tebyg" yn yr LFS
sy'n cofnodi eu cyflog fesul awr. Mae'r gair "tebyg" yn golygu ystyried ystod eang o
nodweddion - a'r un fwyaf amlwg yw lefel yr enillion wythnosol a'r oriau gwaith, ond hefyd eu
hoedran, crefydd a diwydiant. Rydym yn cynnal y priodoliad ar wahân yn ôl rhyw a thri grŵp
addysg (felly gall dynion sydd wedi cael lefel isel o addysg ond cael eu paru â dynion sydd wedi
cael lefel isel o addysg, ac ati). Rydym ond yn cynnal y priodoliad hwn ar gyfer yr unigolion
hynny yn yr FRS y mae'n ymddangos y gallant gael codiad cyflog o ganlyniad i'r CBC - tybir nad
effeithir ar y rhai y mae eu henillion wythnosol eisoes yn fwy na saith deg gwaith y CBC.
a
Nodiadau: Gweler, er enghraifft, M. Brewer, R. May a D. Phillips (2009), Taxes, Benefits and
the National Minimum Wage, Low Pay Commission Research Report
(http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20130708092703/http://lowpay.gov.uk/lo
wpay/research/pdf/FromLPC_Document_Feb.pdf).
b
M. Brewer a P. De Agostini (2013), The National Minimum Wage and its interaction with the
tax and benefits system: a focus on Universal Credit, Institute of Social and Economic Research,
University of Essex (https://www.iser.essex.ac.uk/research/publications/522257). Gweler hefyd
A. Hood, R. Joyce a D. Phillips (2014), ‘Policies to help the low paid’ in C. Emmerson, P. Johnson
a H. Miller (golygyddion), The IFS Green Budget Chwefror 2014, Llundain: Y Sefydliad
Astudiaethau Cyllid http://www.ifs.org.uk/publications/7072).
Gallwn weld, er syndod efallai, y ceir yr enillion arian parod mwyaf yn sgil cyflwyno'r
CBC ynghanol y dosbarthiad incwm aelwydydd, gyda'r ennill mwyaf fel canran o incwm
net yn y drydedd ddegradd incwm. Mae sawl rheswm dros hyn. Yn gyntaf, aelwydydd lle
nad oes neb mewn gwaith am dâl, sy'n tueddu i fod tuag at waelod y dosbarthiad incwm
nad ydynt yn elwa ar y CBC am resymau amlwg. Yn ail, nid yw'r rhai sydd â'r enillion isaf
fesul awr i gyd yn byw yn yr aelwydydd sydd â'r incwm isaf: mae gan lawer o'r rheini
sy'n ennill llai na'r CBC bartneriaid sy'n ennill mwy y mae eu henillion yn mynd â'r
aelwyd i ddegradd incwm uwch.
ei fod yn gymhareb rhwng y CBC a'r Isafswm Cyflog Cenedlaethol. Hefyd, nid ydym yn
caniatáu i'r CBC effeithio ar y rhai y telir mwy na'r gyfradd cyflogau hon iddynt i
ddechrau. Mae hyn yn cyferbynnu â dadansoddiad y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol o
effaith y CBC, sy'n caniatáu ar gyfer rhai effeithiau gorlif (bach) ar y rhai sydd ag
enillion ychydig yn uwch.
14
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Wrth gymharu'r enillion a geir yn sgil cyflwyno'r CBC â'r colledion a geir yn sgil y
newidiadau i drethi a budd-daliadau, gallwn weld, i'r hanner tlotach o aelwydydd sydd
ar eu colled yn sylweddol ar gyfartaledd yn sgil y newidiadau i drethi a budd-daliadau,
fod yr enillion cyfartalog a geir yn sgil cyflwyno'r CBC gryn dipyn yn llai na'r colledion a
wynebant yn sgil y newidiadau i drethi a budd-daliadau. Yn gyffredinol, mae'r enillion
o'r CBC yn gwrthbwyso 27% o'r colledion o'r newidiadau i drethi a budd-daliadau (£124
o gymharu â £459), ac mae'r ffigur hwn yn is ar gyfer y pedair degradd incwm isaf sef
8% ar gyfer y ddwy ddegradd isaf (£38 ac £86 o gymharu â £504 a £1,068 yn y drefn
honno) a 14% ar gyfer y drydedd a'r bedwaredd ddegradd (£204 a £123 o gymharu â
£1,461 ac £862 yn y drefn honno)
Os cymharwn yr enillion cyfartalog i aelwydydd yng Nghymru a geir wrth gyflwyno'r
CBC â'r ffigurau cyfatebol ar gyfer y DU gyfan (sydd ar gael yn yr Atodiad), gwelwn fod
yr enillion cyfartalog yn fwy yng Nghymru. Mae hyn am fod Cymru yn rhan o'r DU lle
mae'r cyflogau yn gymharol isel: amcangyfrifwn fod tua 19% o weithwyr yng Nghymru8
yn elwa ar y CBC o gymharu â 16% yn y DU gyfan.
Ffigur 3.3: Enillion cyfartalog yn sgil cyflwyno'r Cyflog Byw Cenedlaethol fesul
degradd incwm
2%
£500
1%
£250
0%
£0
-1%
-£250
-2%
-£500
-3%
-£750
-4%
-£1,000
-5%
-£1,250
-6%
-£1,500
-7%
-£1,750
-8%
-£2,000
Tlotaf
2
3
4
5
6
7
8
Grŵp degradd incwm
£ y flwyddyn (echel dde)
9 Cyfoethocaf
Pawb
% yr incwm net (echel chwith)
Noder: Pennir grwpiau degradd incwm drwy rannu holl aelwydydd Cymru yn 10 grŵp o'r un
maint yn ôl incwm net wedi'i addasu yn ôl maint aelwyd gan ddefnyddio graddfa cyfwerthedd
McClements.
Ffynhonnell: Cyfrifiadau'r awdur gan ddefnyddio TAXBEN yn seiliedig ar ddata wedi'u
huwchraddio o Arolygon o Adnoddau Teulu (FRS) 2012-13 a 2013-14 ac Arolwg o Gostau Byw a
Bwyd (LCFS) 2012.
8
250,000 allan o 1.3 miliwn.
15
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Drwy gymharu rhannau gwahanol o'r DU yn Ffigur 3.4, gwelwn fod effaith y CBC yn fras
yr un peth heblaw bod yr enillion yn llai yn Llundain a Dwyrain a De-ddwyrain Lloegr:
dyma'r tri rhanbarth uchaf o ran cyflogau yn Lloegr, lle y telir llai na'r CBC i lai o
weithwyr i ddechrau.
Ffigur 3.4: Enillion cyfartalog yn sgil cyflwyno'r Cyflog Byw Cenedlaethol fesul
rhanbarth
Gogledd-…
Cymru
Gogledd Iwerddon
Swydd Efrog
Gogledd-orllewin…
Gorllewin…
Dwyrain…
Yr Alban
De-orllewin Lloegr
Pawb
East Anglia
De-ddwyrain…
Llundain Fwyaf
£0
£50
£100
£150
Newid yn yr incwm net blynyddol
£200
Ffynhonnell: Cyfrifiadau'r awdur gan ddefnyddio TAXBEN yn seiliedig ar ddata wedi'u
huwchraddio o Arolygon o Adnoddau Teulu (FRS) 2012-13 a 2013-14 ac Arolwg o Gostau Byw a
Bwyd (LCFS) 2012.
Sut mae effeithiau cyfartalog y newidiadau i drethi a budd-daliadau yn
amrywio rhwng gwahanol fathau o aelwydydd?
Hyd yn hyn, rydym ond wedi edrych ar enillion a cholledion cyfartalog fesul degradd
incwm. Yn Ffigur 3.4, rhannwn aelwydydd ym mhob degradd incwm yn dri grŵp
penodol: y rhai sy'n cynnwys unigolyn sy'n hŷn nag oedran pensiwn y wladwriaeth, y
rhai lle mae pob oedolyn o dan oedran pensiwn y wladwriaeth a bod plant dibynnol, a'r
rhai lle mae pob oedolyn o dan oedran pensiwn y wladwriaeth ac nac oes unrhyw blant
dibynnol. Ym mhanel a) dechreuwn drwy ddangos effaith y newidiadau i fudd-daliadau
yn unig (heblaw am gyflwyno credyd cynhwysol). Gwelwn mai'r rhai sydd ar eu colled
fwyaf yn sgil y newidiadau hyn yw teuluoedd incwm isel â phlant. Mae hyn am fod
credydau treth, y rhan o'r system budd-daliadau lle y gwelwyd y toriadau mwyaf, yn cael
eu hawlio'n bennaf gan deuluoedd â phlant. Ond mae aelwydydd incwm isel o oedran
gweithio heb blant hefyd ar eu colled yn sgil y newidiadau i fudd-daliadau, gan gynnwys
rhewi budd-daliadau am bedair blynedd, cyflwyno PIP yn lle DLA a diddymu elfen grŵp
gweithgarwch sy'n gysylltiedig â gwaith ESA. Fodd bynnag, nid yw'r newidiadau hyn i'r
system budd-daliadau a gyflwynir dros y pedair blynedd nesaf yn effeithio llawer ar
bensiynwyr.
16
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Mae panel b) yn ychwanegu effaith y newidiadau i drethi. Mae'r rhain yn llai o lawer na'r
newidiadau i fudd-daliadau, sy'n golygu nad ydynt yn effeithio ar y patrwm cyffredinol a
welwn ym mhanel a), ond fel yn Ffigur 3.2 maent yn cynyddu'r colledion i aelwydydd
tlotach ychydig, ac yn lleihau'r colledion ychydig neu'n cynyddu'r enillion i aelwydydd
cyfoethocach ar gyfartaledd. Mae hyn yn codi am fod aelwydydd tlotach, ar gyfartaledd,
yn colli mwy yn sgil y cynnydd mewn trethi anuniongyrchol (treth tybaco a threth
premiwm yswiriant) nag y maent yn ei ennill o'r cynnydd yn y lwfans personol a'r
trothwy cyfradd uwch, tra bod y patrwm hwn yn cael ei wrthdroi ar gyfer aelwydydd
cyfoethocach.
Ychwanegir effaith credyd cynhwysol ym mhanel c). Gallwn weld bod credyd cynhwysol
yn lleihau effaith diwygiadau eraill i fudd-daliadau ar gyfer teuluoedd incwm is o oedran
gweithio. Fodd bynnag, mae aelwydydd lle ceir pensiynwyr yn hanner gwaelod y
dosbarthiad incwm ar eu colled o ychydig. Mae hyn oherwydd bydd yn rhaid i gyplau
hawlio credyd cynhwysol, yn hytrach na'r credyd pensiwn mwy hael y gallant ei gael ar
hyn o bryd, os yw un ohonynt yn hŷn nag oedran pensiwn y wladwriaeth ond nid y llall.
17
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Ffigur 3.5: Enillion a cholledion cyfartalog yn sgil diwygiadau i drethi a budddaliadau i'w cyflwyno rhwng 2015-16 a 2019-20 yng Nghymru fesul degradd
incwm a math o aelwyd
a) Diwygiadau i fudd-daliadau yn unig (ac eithrio credyd cynhwysol)
2%
0%
-2%
Newid mewn incwm net
-4%
-6%
-8%
-10%
-12%
-14%
-16%
Tlotaf
2
3
4
5
6
7
Grŵp degradd incwm
O oedran gweithio heb blant
O oedran gweithio heb blant
8
9 Cyfoethocaf
Pawb
Pensiynwyr
Pawb
b) Diwygiadau i drethi a budd-daliadau ac eithrio credyd cynhwysol
2%
0%
-2%
Newid mewn incwm net
-4%
-6%
-8%
-10%
-12%
-14%
-16%
Tlotaf
2
3
4
5
6
7
Grŵp degradd incwm
O oedran gweithio heb blant
O oedran gweithio heb blant
8
9 Cyfoethocaf
Pawb
Pensiynwyr
Pawb
18
© Institute for Fiscal Studies, 2015
c) Diwygiadau i drethi a budd-daliadau gan gynnwys credyd cynhwysol
2%
0%
-2%
Newid mewn incwm net
-4%
-6%
-8%
-10%
-12%
-14%
-16%
Tlotaf
2
3
4
5
6
7
Grŵp degradd incwm
O oedran gweithio heb blant
O oedran gweithio heb blant
8
9 Cyfoethocaf
Pawb
Pensiynwyr
Pawb
Nodyn i Ffigur 3.5: Pennir grwpiau degradd incwm drwy rannu holl aelwydydd Cymru yn 10
grŵp o'r un maint yn ôl incwm net wedi'i addasu yn ôl maint aelwyd gan ddefnyddio graddfa
cyfwerthedd McClements. Mae'n tybio bod y budd-daliadau sy'n dibynnu ar brawf modd a
chredydau treth wedi cael eu hawlio'n llawn.
Ffynhonnell ar gyfer Ffigur 3.5: Cyfrifiadau'r awdur gan ddefnyddio TAXBEN yn seiliedig ar
ddata wedi'u huwchraddio o Arolygon o Adnoddau Teulu (FRS) 2012-13 a 2013-14 ac Arolwg o
Gostau Byw a Bwyd (LCFS) 2012.
Dangosir ffordd arall o rannu aelwydydd o oedran gweithio yn Ffigur 3.5. Yma rydym yn
rhannu yn ôl p'un a oes oedolyn ar yr aelwyd mewn gwaith am dâl. Unwaith eto,
dangoswn effaith y diwygiadau i fudd-daliadau cyn ychwanegu effaith diwygiadau i
drethi yn gyntaf a wedyn credyd cynhwysol.
Mae panel a) yn dangos bod teuluoedd sy'n gweithio a rhai nad ydynt yn gweithio yn y
tair degradd incwm tlotaf yn colli tua'r un faint o arian yn sgil newidiadau i fudddaliadau fel cyfran o'u hincwm. Er bod y lleihad yn y trothwy credyd treth cyntaf yn
effeithio'n benodol ar aelwydydd sy'n gweithio, mae budd-daliadau yn cyfrif am gyfran
fwy o incwm ar gyfer aelwydydd nad ydynt yn gweithio, sy'n golygu bod rhewi budddaliadau am bedair blynedd yn effeithio mwy arnynt. At hynny, mae polisïau fel
cyfyngu'r elfen fesul plentyn o gredyd treth plant i ddau blentyn a diddymu elfen deuluol
y credyd treth plant yn effeithio ar deuluoedd sy'n gweithio a theuluoedd nad ydynt yn
gweithio sydd ag incwm isel. (Mae'r maint sampl o aelwydydd nad ydynt yn gweithio
yng Nghymru yn y saith degradd uchaf o'r dosbarthiad incwm yn ein data yn rhy fach i
wneud dadansoddiad cadarn o effaith y newidiadau i drethi a budd-daliadau ar y
grwpiau hyn).
Nid oes fawr ddim yn newid pan ychwanegwn drethi at ein dadansoddiad ym mhanel b):
fel yn Ffigur 3.4 uchod, bydd colledion ar gyfer aelwydydd tlotach yn cynyddu a'r rhai ar
gyfer aelwydydd cyfoethocach yn lleihau (neu enillion yn cynyddu) gan fod colledion o
gynnydd mewn trethi anuniongyrchol yn fwy na thoriadau trethi uniongyrchol ar gyfer
aelwydydd tlotach, ac i'r gwrthwyneb ar gyfer aelwydydd cyfoethocach. Nid yw'r effaith
hon yn amrywio rhwng aelwydydd sy'n gweithio ac aelwydydd nad ydynt yn gweithio.
19
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Mae credyd cynhwysol (panel c), mewn cyferbyniad, yn golygu y bydd aelwydydd sy'n
gweithio ar eu hennill ac aelwydydd nad ydynt yn gweithio ar eu colled. Mae bodolaeth
lwfansau gwaith, sy'n caniatáu i deuluoedd â phlant ennill swm penodol heb golli
unrhyw fudd-daliadau, yn golygu bod teuluoedd sy'n gweithio ar eu hennill ar
gyfartaledd, er bod y lwfansau gwaith hyn yn sylweddol is bellach na'r hyn a gynigiwyd
yn wreiddiol. Fodd bynnag, mae rhai mathau o aelwydydd nad ydynt yn gweithio ar eu
colled. Mae'r rheini sydd â chynilion sylweddol neu incwm heb ei ennill ar eu colled gan
fod y rhain yn cael eu trin yn fwy difrifol o lawer yn y prawf modd ar gyfer credyd
cynhwysol nag y maent ar gyfer credydau treth. Hefyd, bydd y rheini sy'n hawlio'r
premiwm anabledd difrifol neu uwch ar hyn o bryd mewn lwfans cyflogaeth a chymorth
(ESA) sy'n seiliedig ar incwm ar eu colled o ganlyniad i symleiddio'r cymorth i bobl
anabl o dan gredyd cynhwysol, sy'n golygu y bydd y rhai sy'n cael y mwyaf o dan y
system gyfredol ar eu colled, er y bydd eraill ag anableddau llai difrifol ar eu hennill.9
Ffigur 3.6: Enillion a cholledion cyfartalog yn sgil diwygiadau i drethi a budddaliadau i'w cyflwyno rhwng 2015-16 a 2019-20 yng Nghymru fesul degradd
incwm a math o aelwyd
a) Diwygiadau i fudd-daliadau yn unig (ac eithrio credyd cynhwysol)
2%
0%
-2%
Newid metn incwm net
-4%
-6%
-8%
-10%
-12%
-14%
-16%
Tlotaf
2
3
Yn gweithio
4
5
6
7
Grŵp degradd incwm
Pensiynwyr
8
9 Cyfoethocaf
Ddim yn gweithio
Pawb
Pawb
9
Mae'r premiwm anabledd difrifol ar gael i'r rheini a all hawlio'r cyfraddau canol neu uwch o
elfen gofal DLA. Gall y rhai sy'n cael y gyfradd uchaf o elfen gofal DLA hefyd gael y premiwm
anabledd uwch. O dan gredyd cynhwysol, bydd y bobl hyn yn cael lefel is o gymorth, er y bydd y
rhai yn y grŵp cymorth ESA nad ydynt yn cael cyfraddau canol neu uwch DLA yn cael mwy.
20
© Institute for Fiscal Studies, 2015
b) Diwygiadau i drethi a budd-daliadau ac eithrio credyd cynhwysol
2%
0%
-2%
Newid mewn incwm net
-4%
-6%
-8%
-10%
-12%
-14%
-16%
Tlotaf
2
3
4
Yn gweithio
5
6
7
Grŵp degradd incwm
Pensiynwyr
8
9 Cyfoethocaf
Ddim yn gweithio
Pawb
Pawb
c) Diwygiadau i drethi a budd-daliadau gan gynnwys credyd cynhwysol
2%
0%
-2%
Newid mewn incwm net
-4%
-6%
-8%
-10%
-12%
-14%
-16%
Tlotaf
2
3
Yn gweithio
4
5
6
7
Grŵp degradd incwm
Pensiynwyr
8
9 Cyfoethocaf
Ddim yn gweithio
Pawb
Pawb
Nodyn i Ffigur 3.6: Pennir grwpiau degradd incwm drwy rannu holl aelwydydd Cymru yn 10
grŵp o'r un maint yn ôl incwm net wedi'i addasu yn ôl maint aelwyd gan ddefnyddio graddfa
cyfwerthedd McClements. Mae'n tybio bod y budd-daliadau sy'n dibynnu ar brawf modd a
chredydau treth wedi cael eu hawlio'n llawn.
Ffynhonnell ar gyfer Ffigur 3.6: Cyfrifiadau'r awdur gan ddefnyddio TAXBEN yn seiliedig ar
ddata wedi'u huwchraddio o Arolygon o Adnoddau Teulu (FRS) 2012-13 a 2013-14 ac Arolwg o
Gostau Byw a Bwyd (LCFS) 2012.
Dadansoddiadau eraill
Gallwn wrth gwrs ddangos canlyniadau drwy ddulliau eraill heblaw incwm aelwydydd.
Dengys Ffigur 3.6 y colledion cyfartalog yn sgil y newidiadau i drethi a budd-daliadau
i'w cyflwyno rhwng 2015-16 a 2019-20 ar gyfer mathau gwahanol o aelwydydd, mewn
termau arian parod ac fel canran o incwm. Gallwn weld mai'r rhai sydd ar eu colled
fwyaf yn sgil y newidiadau i fudd-daliadau yw aelwydydd heb waith â phlant. Ar yr
aelwydydd hyn y mae'r terfyn o ddau blentyn ar gyfer y Credyd Treth Plant yn effeithio
21
© Institute for Fiscal Studies, 2015
waethaf, ac effeithir arnynt hefyd gan y broses o rewi budd-daliadau am bedair blynedd,
diddymu'r elfen deuluol o'r credyd treth plant ac, mewn nifer fach o achosion, y cap ar
fudd-daliadau, cyflwyno PIP yn lle DLA a diddymu'r premiwm grŵp gweithgarwch sy'n
gysylltiedig â gwaith yn ESA. Bydd teuluoedd heb waith a heb blant hefyd ar eu colled yn
sgil rhai o'r newidiadau hyn i fudd-daliadau. Mae'r mathau hynny o deuluoedd sy'n
gweithio sy'n cael credydau treth (unig rieni a chyplau â phlant lle nad oes ond un
ohonynt yn ennill) hefyd ar eu colled yn sgil rhai o'r newidiadau i fudd-daliadau, yn
bennaf y lleihad yn y trothwy credyd treth, ond hefyd newidiadau eraill i gredydau treth
fel diddymu'r elfen deuluol o Gredyd Treth Plant ac mewn rhai achosion y terfyn o ddau
blentyn ar yr elfen fesul plentyn o Gredyd Treth Plant. Mae cyplau lle mae'r ddau yn
ennill ac unigolion sy'n gweithio heb blant yn tueddu i beidio â chael unrhyw fudddaliadau yn y lle cyntaf ac felly nid yw'r newidiadau i fudd-daliadau yn effeithio'n
sylweddol arnynt. Mae'r newidiadau i bensiynau'r wladwriaeth a budd-daliadau eraill a
geir gan bensiynwyr yn gymharol fach, felly ar gyfartaledd ni fydd pensiynwyr ychwaith
yn gweld eu hincwm yn newid yn sylweddol o ganlyniad i newidiadau i fudd-daliadau a
gyflwynir dros y pedair blynedd nesaf.
Mae credyd cynhwysol hefyd yn cael effaith negyddol ar incwm teuluoedd heb waith ar
gyfartaledd. Canlyniad newidiadau sy'n lleihau hawliau o ran budd-daliadau nifer fach o
deuluoedd yn sylweddol yw hyn gan gynnwys y driniaeth lemach o gynilion ac incwm
heb ei ennill yn y prawf modd ar gyfer credyd cynhwysol sy'n berthynol i'r un o ran
credydau treth. Mae pensiynwyr mewn cyplau hefyd ar eu colled ar gyfartaledd:
unwaith eto, mae hyn o ganlyniad i golledion sylweddol i nifer gymharol fach o
deuluoedd sy'n codi, oherwydd bydd yn rhaid i gyplau hawlio credyd cynhwysol, yn
hytrach na'r credyd pensiwn mwy hael y gallant ei gael ar hyn o bryd, os yw un ohonynt
yn hŷn nag oedran pensiwn y wladwriaeth a'r llall o dan yr oedran hwnnw. Yr enillwyr
mawr yn sgil cyflwyno credyd cynhwysol yw cyplau lle nad oes ond un ohonynt yn ennill
ennill, er bod unig rieni sy'n gweithio ar eu colled, yn rhannol o ganlyniad i driniaeth
lemach incwm cynhaliaeth yn y prawf modd ar gyfer credyd cynhwysol yn berthynol i'r
un ar gyfer credydau treth. Fel gyda newidiadau eraill i fudd-daliadau, mae llai o effaith
ar gyplau lle mae'r ddau yn ennill a phobl sengl heb blant sy'n gweithio am eu bod yn
tueddu i beidio â bod â hawl i fudd-daliadau yn y lle cyntaf.
Fel o'r blaen, mae newidiadau i drethi yn llai o ran maint na newidiadau i fudd-daliadau.
Nid yw'r rhan fwyaf o aelwydydd heb waith nad ydynt yn talu treth incwm yn y lle
cyntaf yn elwa ar newidiadau i drethi uniongyrchol, y mae'r rhai pwysicaf yn cynyddu
lwfans personol treth incwm a'r trothwy cyfradd uwch. Ar wahân i hyn, nid oes llawer o
wahaniaeth yn eu heffaith rhwng mathau o aelwydydd. Mae newidiadau i drethi
anuniongyrchol hyd yn oed yn llai, ac nid yw eu heffaith yn amrywio'n sylweddol yn ôl y
math o deulu.
22
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Ffigur 3.7: Enillion a cholledion cyfartalog i aelwydydd yng Nghymru yn sgil
newidiadau i drethi a budd-daliadau i'w cyflwyno rhwng 2015-16 a 2019-20 yn
ôl y math o aelwyd
a) Enillion a cholledion arian parod blynyddol ar gyfartaledd
Sengl, ddim yn gweithio
Sengl, mewn gwaith
Unig riant, ddim yn gweithio
Unig riant, mewn gwaith
Cwpl, dim plant, neb yn ennill
Cwpl â phlant, neb yn ennill
Cwpl, dim plant, un yn ennill
Cwpl â phlant, un yn ennill
Cwpl, dim plant, y ddau'n ennill
Cwpl â phlant, y ddau'n ennill
Pensiynwr sengl
Pensiynwr mewn cwpl
Aelwyd aml-deulu, dim plant
Aelwyd aml-deulu, â phlant
Pawb
-£5,000 -£4,000 -£3,000 -£2,000 -£1,000 £0
£1,000
Newid yn yr incwm net blynyddol
Trethi uniongyrchol
Trethi anuniongyrchol
Buddiannau
b) Enillion a cholledion cyfartalog wedi'u mynegi fel canran o incwm net
Sengl, ddim yn gweithio
Sengl, mewn gwaith
Unig riant, ddim yn gweithio
Unig riant, mewn gwaith
Cwpl, dim plant, neb yn ennill
Cwpl â phlant, neb yn ennill
Cwpl, dim plant, un yn ennill
Cwpl â phlant, un yn ennill
Cwpl, dim plant, y ddau'n ennill
Cwpl â phlant, y ddau'n ennill
Pensiynwr sengl
Pensiynwr mewn cwpl
Aelwyd aml-deulu, dim plant
Aelwyd aml-deulu, â phlant
Pawb
-20%
Trethi uniongyrchol
-15%
-10%
-5%
0%
Newid canrannol mewn incwm net
Trethi anuniongyrchol
Buddiannau
5%
23
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Nodyn i Ffigur 3.7: Mae'n tybio bod y budd-daliadau sy'n dibynnu ar brawf modd a chredydau
treth wedi cael eu hawlio'n llawn.
Ffynhonnell ar gyfer Ffigur 3.7: Cyfrifiadau'r awdur gan ddefnyddio TAXBEN yn seiliedig ar
ddata wedi'u huwchraddio o Arolygon o Adnoddau Teulu (FRS) 2012-13 a 2013-14 ac Arolwg o
Gostau Byw a Bwyd (LCFS) 2012.
Ceir dadansoddiadau pellach yn nhabl 3.1. Yn gyntaf, rhannwn aelwydydd yn ôl p'un a
oes unrhyw un ar yr aelwyd yn anabl yn ôl y diffiniad statudol.10 Nid yw'r newidyn hwn
ar gael yn yr Arolwg o Gostau Byw a Bwyd, y set ddata a ddefnyddiwn i gyfrifo colledion
o drethi anuniongyrchol, felly dim ond enillion a cholledion yn sgil newidiadau i drethi
uniongyrchol a budd-daliadau a ddangoswn yn y ddwy res gyntaf hyn. Gallwn weld nad
yw aelwydydd sy'n cynnwys person anabl yn gwneud cystal â'r rhai heb berson anabl yn
sgil y ddau newid i drethi uniongyrchol, newidiadau i fudd-daliadau a chyflwyno credyd
cynhwysol. Gwelsom eisoes fod y rhai mewn gwaith am dâl yn elwa mwy ar newidiadau
i drethu uniongyrchol a chredyd cynhwysol na'r rheini nad ydynt mewn gwaith am dâl.
Gan fod y rheini sydd ag anabledd yn llai tebygol o fod mewn gwaith am dâl, mae hyn yn
esbonio'n rhannol pam bod aelwydydd sy'n cynnwys person anabl yn ennill llai ar
gyfartaledd yn sgil y newidiadau hyn. Mae newidiadau i fudd-daliadau hefyd yn lleihau
incwm aelwydydd sy'n cynnwys person anabl ar gyfartaledd yn fwy na'r rheini lle nad
oes gan unigolion anabledd. Yn syml, mae hyn am fod pobl anabl yn fwy tebygol o gael
budd-daliadau ac felly ar eu colled yn fwy na phobl nad ydynt yn anabl pan gaiff
haelioni'r budd-daliadau ei leihau, ac yn rhannol am fod rhai budd-daliadau yn benodol i
bobl anabl yn cael eu torri. Yn benodol, mae disgwyl i'r broses o gyflwyno PIP yn lle DLA
olygu y bydd nifer o'r bobl hynny sy'n hawlio DLA ar hyn o bryd yn colli eu hawl neu'n
gweld yr hawl honno'n lleihau, a bydd llawer o'r bobl hynny yn anabl yn ôl y diffiniad
statudol.
Mae tabl 3.1 hefyd yn dangos enillion a cholledion cyfartalog i aelwydydd mewn isranbarthau gwahanol o Gymru. Nid oedd yn bosibl darparu'r dadansoddiad hwn ar lefel
awdurdod lleol oherwydd meintiau sampl bach. Caiff yr is-ranbarthau eu grwpio yn ôl
eu cyfraddau hawlio budd-daliadau o oedran gweithio, gyda rhywfaint o ystyriaeth i'w
lleoliad daearyddol.11 Mae gan yr ardaloedd awdurdod lleol yn is-ranbarth 1 y cyfraddau
hawlio budd-daliadau uchaf ac mae'r isaf yn is-ranbarth 5. O gofio hyn, nid yw'n syndod
mai aelwydydd yn is-ranbarth 1 sy'n colli'r mwyaf ar gyfartaledd yn sgil newidiadau i
fudd-daliadau, ac mai'r rhai yn is-ranbarth 5 sy'n colli'r lleiaf ar gyfartaledd. Unwaith
eto, gan mai newidiadau i fudd-daliadau yw'r mwyaf, dyma beth sy'n llywio'r patrwm
dosbarthiadol cyffredinol. (Prin yw'r patrwm canfyddadwy rhwng is-ranbarthau ar
gyfer effaith y newidiadau i drethi a chredyd cynhwysol, na rhwng is-ranbarthau 2,3 a
4).
10
Mae unigolyn yn anabl yn ôl y diffiniad hwn os yw'n nodi bod ganddo gyflyrau iechyd
corfforol neu feddyliol neu salwch sydd wedi para, neu y mae disgwyl iddo bara, 12 mis neu
fwy, a bod hyn yn cyfyngu ar ei allu i gyflawni gweithgareddau o ddydd i ddydd.
11
Darparwyd y dadansoddiad hwn o ardaloedd awdurdod lleol yng Nghymru gan Lywodraeth
Cymru ar sail data Chwefror 2015 gan Nomis.
24
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Fel y gwelsom yn Ffigurau 3.4 a 3.5, mae aelwydydd sy'n cynnwys unigolion sy'n hŷn
nag oedran pensiwn y wladwriaeth yn colli llai nag aelwydydd o oedran gweithio, er bod
aelwydydd hŷn yn colli ar gyfartaledd yn sgil cyflwyno credyd cynhwysol tra bod
aelwydydd o oedran gweithio yn ennill ar gyfartaledd. O fewn aelwydydd o oedran
gweithio, mae patrwm clir yn dangos bod aelwydydd sy'n cynnwys pobl iau yn colli
mwy fel canran o'u hincwm. Mae hyn yn rhannol o ganlyniad i broffil cylch oes enillion:
mae pobl yn tueddu i weld eu henillion yn cynyddu yn ystod eu bywyd gwaith, sy'n
golygu eu bod yn fwy tebygol o fod yn y ddegradd incwm uwch (lle y gwelsom fod y
colledion yn llai) tuag at ddiwedd bywyd gwaith. Mae hyn yn ein hatgoffa na fydd effaith
newidiadau i drethi a budd-daliadau ar incwm aelwyd benodol mewn un cyfnod o
reidrwydd yr un peth ag y mae ar adegau eraill yn ystod eu hoes. Mae dadansoddiad
diweddar gan ymchwilwyr y Sefydliad Astudiaethau Cyllid yn archwilio effaith
ddosbarthiadol diwygiadau treth a budd-daliadau amrywiol ar draws y cylch oes
cyfan.12 Ffactor arall sy'n llywio'r patrwm hwn yw bod pobl yn tueddu i gael plant pan
fyddant yn eu hugeiniau a'u tridegau, ac rydym wedi gweld mai teuluoedd â phlant fydd
yn colli'r mwyaf yn sgil y newidiadau i drethi a budd-daliadau a gyflwynir dros y pedair
blynedd nesaf.
Mae Tabl 3.1 hefyd yn dangos y graddau y mae'r cyfyngiad ar yr elfen fesul plentyn o
gredyd treth plant a chredyd cynhwysol yn llywio ein canlyniadau. Er bod aelwydydd ag
un neu ddau o blant yn colli mwy nag aelwydydd di-blant ar gyfartaledd - mae hyn o
ganlyniad i doriadau i'r trothwy credyd treth, y cynnydd yn y gyfradd tapro credyd treth
a diddymu elfen deuluol y credyd treth plant - mae'r colledion hyn yn llai o lawer na'r
rhai a wynebir gan aelwydydd sydd â thri neu fwy o blant, ac yn enwedig y swm
anferthol o £7,750 a gollir ar gyfartaledd gan aelwydydd sydd ag o leiaf bedwar o blant.
Yn olaf, archwiliwn yr effaith gyfartalog ar gyfer yr aelwydydd hynny sy'n defnyddio
gofal plant y telir amdano. Mae'r aelwydydd hyn yn colli llai ar gyfartaledd fel cyfran o'u
hincwm yn sgil newidiadau i fudd-daliadau eraill heblaw am gyflwyniad credyd
cynhwysol, ac yn ennill mwy ar gyfartaledd nag aelwydydd eraill yn sgil cyflwyno
credyd cynhwysol. Mae o leiaf ddau reswm dros hyn: Yn gyntaf, mae gan yr aelwydydd
hyn incwm cyfartalog cymharol uchel, sy'n golygu y bydd y toriadau i fudd-daliadau sy'n
dibynnu ar brawf modd a chredydau treth a gyflwynir dros y pedair blynedd nesaf yn
llai tebygol o effeithio arnynt. Yn ail, er gwaethaf y lleihad cyffredinol yn haelioni'r
system budd-daliadau, caiff cymorth i ofal plant ei ymestyn dros y cyfnod hwn gyda
chyflwyniad y cynllun 'gofal plant di-dreth'. Ac i'r rhai ag incwm is, bydd y gyfradd
gymhorthdal ar gyfer gwariant ar ofal plant yn uwch o dan gredyd cynhwysol nag y mae
o dan gredyd treth gwaith, sef 85% yn lle 70%.
12
Gweler P. Levell, J. Shaw a B. Roantree (2015), ‘Redistribution from a lifetime perspective’,
Papur Gwaith y Sefydliad Astudiaethau Cyllid W15/27,
http://www.ifs.org.uk/publications/7986.
25
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Tabl 3.1: Enillion a cholledion cyfartalog i aelwydydd yng Nghymru yn sgil
newidiadau i drethi a budd-daliadau i'w cyflwyno rhwng 2015-16 a 2019-20
fesul statws anabledd, is-ranbarth o Gymru, oedran y person hynaf ac a yw'n
defnyddio gofal plant y telir amdano
Math o
aelwyd
Neb ar yr
aelwyd yn
anabl
O leiaf un
person
anabl ar
yr aelwyd
Isranbarth
1b
Isranbarth
2b
Isranbarth
3b
Isranbarth
4b
Isranbarth
5b
Person
hynaf o
dan 30
oed
Person
hynaf
rhwng 30
a 39 oed
Person
hynaf
rhwng 40
a 49 oed
Person
hynaf
rhwng 50
a 59 oed
Enillion/colledion arian parod blynyddol
cyfartalog o
Cyfanswm,
arian parod
Cyfanswm,
% o incwm
net
Trethi
union
gyrchol
+£133
Trethi
anunion
gyrchol
DD/G
Budddaliadau
CC
–£455
+£51
–£272a
–0.9% a
+£80
DD/G
–£663
–£35
–£618% a
–2.4% a
+£103
DD/G
–£645
+£39
–£503
–1.8% a
+£122
DD/G
–£507
–£3
–£387
–1.3% a
+£107
DD/G
–£464
–£21
–£378
–1.4% a
+£102
DD/G
–£540
+£40
–£398
–1.2% a
+£154
DD/G
–£321
+£17
–£150
–0.5% a
+£72
–£38
–£949
+£74
–£841
–4.1%
+£125
–£57
–£1,041
+£105
–£868
–2.7%
+£117
–£59
–£789
+£142
–£588
–1.6%
+£136
–£64
–£708
+£119
–£517
–1.6%
26
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Person
hynaf
rhwng 60
a 69 oed
Person
hynaf yn
70 oed
neu'n hŷn
+£130
–£55
–£108
–£228
–£261
–0.9%
+£85
–£42
–£62
–£40
–£58
–0.3%
Dim plant
Un
plentyn
2 o blant
3 o blant
4 o blant
+£116
–£56
–£170
–£27
–£137
–0.5%
+£95
+£130
+£72
+£15
–£42
–£53
–£24
–£38
–£858
–£1,067
–£3,781
–£7,848
+£152
+£173
–£112
+£120
–£654
–£817
–£3,845
–£7,750
–1.8%
–2.2%
–12.0%
–19.6%
Ddim yn
defnyddio
gofal
plant y
telir
amdano
Yn
defnyddio
gofal
plant y
telir
amdano
+£115
–£54
–£531
£14
–£456
–1.6%
+£58
–£26
–£652
£97
–£524
–1.3%
+£112
–£53
–£536
£17
–£459
–1.6%
Memo:
pob
aelwyd
yng
Nghymru
a
Nodiadau i Dabl 3.1: Mae cyfyngiadau data yn golygu na allwn ddangos colledion cyfartalog o
drethi anuniongyrchol ar gyfer aelwydydd sydd ag unigolyn neb heb unigolyn sy'n anabl yn ôl y
diffiniad statudol ac yn ôl is-ranbarth yng Nghymru. Felly, mae'r cyfansymiau hyn yn eithrio
trethi anuniongyrchol.
b
Mae is-ranbarth 1 yn cynnwys Castell-nedd Port Talbot, Blaenau Gwent, Merthyr Tudful, Peny-bont ar Ogwr, Rhondda Cynon Taf, Caerffili, Torfaen, a Chasnewydd. Mae is-ranbarth 2 yn
cynnwys Ynys Môn, Conwy, Wrecsam a Sir Ddinbych. Mae is-ranbarth 3 yn cynnwys Sir Benfro,
Sir Gaerfyrddin ac Abertawe. Mae is-ranbarth 4 yn cynnwys Caerdydd a Bro Morgannwg. Mae
is-ranbarth 5 yn cynnwys Sir y Fflint, Gwynedd, Ceredigion, Powys a Sir Fynwy. Caiff yr isranbarthau hyn eu grwpio yn ôl eu cyfraddau hawlio budd-daliadau o oedran gweithio, gyda
rhywfaint o ystyriaeth i'w lleoliad daearyddol. Mae'n tybio bod y budd-daliadau sy'n dibynnu ar
brawf modd a chredydau treth wedi cael eu hawlio'n llawn.
Ffynhonnell: Cyfrifiadau'r awdur gan ddefnyddio TAXBEN yn seiliedig ar ddata wedi'u
huwchraddio o Arolygon o Adnoddau Teulu (FRS) 2012-13 a 2013-14 ac Arolwg o Gostau Byw a
Bwyd (LCFS) 2012.
27
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Crynodeb
Bydd cartrefi yng Nghymru ar gyfartaledd yn colli cymaint o'r newidiadau i drethi a
budd-daliadau a gyflwynir dros y pedair blynedd nesaf â'r cyfartaledd ar gyfer y DU
gyfan mewn termau arian parod, er bod hyn yn cynrychioli cyfran fwy o'u hincwm net,
gan fod Cymru yn rhan gymharol dlawd o'r DU.
Drwy fynd y tu hwnt i'r effaith gyfartalog hon i archwilio gwahaniaethau rhwng mathau
gwahanol o aelwydydd yng Nghymru ac ar lefelau incwm gwahanol, gwelwn fod effaith
y newidiadau i fudd-daliadau yn rheoli'r darlun cyffredinol. Bydd yr effaith fwyaf, yn sgil
y newidiadau hyn, ar yr aelwydydd o oedran gweithio tlotach, yn enwedig y rheini sydd
â phlant. Gan y bydd rhai o'r newidiadau i gredydau treth, fel y cynnydd yn y gyfradd
tapro a'r lleihad yn y trothwy incwm cyntaf, yn effeithio'n arbennig ar y rheini mewn
gwaith am dâl, bydd aelwydydd sy'n gweithio ar incwm isel yn colli cymaint fel cyfran
o'u hincwm net â'r rheini nad ydynt mewn gwaith am dâl. I'r gwrthwyneb, ni fydd y
newidiadau hyn i raddau helaeth yn effeithio ar bensiynwyr.
Bydd credyd cynhwysol yn lleihau'r effeithiau hyn i ryw raddau i rai o'r grwpiau hyn, yn
enwedig aelwydydd â chyplau ar incwm isel sy'n gweithio ac sydd â phlant. Ond bydd
aelwydydd eraill, yn enwedig y rhai lle nad oes neb mewn gwaith am dâl, yn gweld
lleihad pellach yn eu hincwm yn sgil cyflwyno credyd cynhwysol (ar ôl i ddiogelwch
trosiannol ddod i ben). Bydd pensiynwyr hefyd yn gweld lleihad bach yn eu hincwm ar
gyfartaledd yn sgil cyflwyno credyd cynhwysol: mae hyn yn codi oherwydd colledion
mawr i nifer fach o gyplau sy'n bensiynwyr lle mae un ohonynt o dan oedran pensiwn y
wladwriaeth.
Mae newidiadau i drethi yn llai o lawer o ran maint: mae aelwydydd o bob math a lefel
incwm yn colli swm bach o'r cynnydd mewn trethi anuniongyrchol, ond i aelwydydd
incwm canol ac uwch, caiff hyn ei wrthbwyso'n llwyr gan leihad mewn trethi
uniongyrchol sy'n deillio o gynnydd yn y lwfans personol treth incwm a'r trothwy
cyfradd uwch.
28
© Institute for Fiscal Studies, 2015
4. Effaith y newidiadau i drethi a budddaliadau ar gymhellion ariannol i weithio
Yn yr adran hon, archwiliwn effeithiau'r newidiadau i drethi a budd-daliadau i'w
cyflwyno rhwng 2015-16 a 2019-20 ar gymhellion ariannol i weithio. Eglurwn yn gyntaf
sut rydym yn mesur cymhellion ariannol i weithio a sut rydym yn defnyddio TAXBEN,
model micro-efelychu trethi a budd-daliadau'r Sefydliad Astudiaethau Cyllid, i gyfrifo
mesurau cymhellion i weithio o dan gyfundrefnau treth a budd-daliadau gwahanol. Yna
dadansoddwn effaith y diwygiadau i drethi a budd-daliadau ar y mesurau hyn o
gymhellion ariannol i weithio. Yn olaf, dangoswn effaith y Cyflog Byw Cenedlaethol
(CBC) ar y cymhellion ar gyfer y rhai sy'n ennill llai na'r cyflog byw ar hyn o bryd, ac ar y
cymhellion i'r rhai nad ydynt mewn gwaith am dâl gymryd swydd sy'n talu'r isafswm
cyflog.
Mae'n bwysig nodi mai dim ond un elfen o'r hyn a fydd yn pennu'r hyn sy'n digwydd i
lefelau cyflogaeth yng Nghymru dros yr ychydig flynyddoedd nesaf yw'r newidiadau yn
y mesurau o gymhellion ariannol i weithio. Yn gyntaf, er y bydd newidiadau yn y
mesurau o gymhellion ariannol i weithio yn rhoi rhyw ymdeimlad o gyfeiriad a graddfa'r
newidiadau tebygol yn lefelau'r cyflenwad llafur, bydd y rhain yn y pen draw hefyd yn
dibynnu ar ba mor ymatebol yw pobl i'r newidiadau yn y cymhellion a wynebant. Yn ail,
hyd yn oed os bydd newidiadau o ran faint o lafur y mae unigolion am ei ddarparu, caiff
hyn neu efallai na chaiff hyn ei gyfateb gan y galw am y llafur hwn gan gyflogwyr.
Mesur cymhellion ariannol i weithio
Mae cymhellion ariannol i weithio yn dibynnu ar faint o incwm a geir heb weithio, y
gyfradd cyflogau gros y gall unigolyn ei hawlio wrth weithio, a'r trethi a'r budd-daliadau
sy'n daladwy iddynt neu ganddynt ar lefelau enillion gwahanol. Mewn geiriau eraill,
maent yn dibynnu ar y gydberthynas rhwng oriau gwaith ac incwm net ar ôl trethi a
budd-daliadau. Felly, er mwyn deall yn llawn y cymhellion ariannol i weithio sy'n
wynebu unrhyw unigolyn penodol, byddai'n rhaid i rywun, yn ddelfrydol, edrych ar y
gydberthynas lawn rhwng oriau a weithiwyd ac incwm net, sef y cyfyngiad ar y gyllideb.
Ond er mwyn gwneud y gwaith o ddadansoddi'r boblogaeth gyfan yn hawdd i’w drafod,
defnyddiwn fesurau cryno o gymhellion gweithio.
Yn benodol, rydym yn canolbwyntio ar ddau gysyniad gwahanol o gymhellion gweithio:
mae'r cyntaf yn mesur y cymhelliant y mae unigolyn yn ei wynebu i wneud gwaith am
dâl o gwbl, yn hytrach na pheidio â gweithio (y cyfeirir ato weithiau fel y raddfa
estynedig (extensive margin); mae'r ail yn mesur y cymhelliant i rywun sy'n gweithio
gynyddu ei enillion ychydig (y cyfeirir ato weithiau fel y raddfa ddwys (intensive
margin)) - boed hynny drwy weithio mwy o oriau, ceisio cael dyrchafiad neu symud i
swydd sy'n talu'n well. Rydym yn defnyddio dau fesur i asesu'r cymhelliant i weithio o
gwbl: defnyddio'r gyfradd dreth gyfranogol (PTR) sy'n gwerthuso cyfran y cyflogau gros
nad yw'n cynyddu incwm net y cyflogeion oherwydd caiff ei cholli naill ai mewn
rhwymedigaethau treth uwch neu lai o hawliau i fudd-daliadau, a'r gyfradd ddisodli
29
© Institute for Fiscal Studies, 2015
(RR), sy'n gwerthuso swm yr incwm a gaiff unigolyn pan na fydd yn gweithio fel cyfran
o'i incwm yn y gwaith. Yn ffurfiol,
Felly, byddai polisïau sy'n lleihau lefel y budd-daliadau a gaiff unigolyn os nad yw'n
gweithio a pholisïau sy'n cynyddu swm yr incwm a gaiff unigolyn os yw mewn gwaith
am dâl (fel toriadau mewn trethi ar incwm a enillir) yn tueddu i leihau'r gyfradd dreth
gyfranogol a'r gyfradd ddisodli, gan adlewyrchu'r ffaith bod cymhellion i weithio yn cael
eu hatgyfnerthu.
Fodd bynnag, nid yw cyfraddau treth gyfranogol na chyfraddau disodli yn mesur yn
union yr un peth. Mae cyfraddau disodli, drwy gymharu'n uniongyrchol incwm unigolyn
yn y gwaith ac allan o waith, yn fesur o'r cymhelliant llwyr i weithio a wynebir ganddo.
I'r gwrthwyneb, mae cyfraddau treth gyfranogol yn mesur y graddau y mae'r system
dreth a budd-daliadau yn gwyrdroi penderfyniad unigolyn ynghylch p'un a ddylai
weithio ai peidio. Er mwyn gweld hyn, ystyriwch achos unigolyn y mae ei enillion gros
yn fach iawn, ond nad yw ei rwymedigaethau treth na'i hawl i fudd-daliadau yn amrywio
yn dibynnu ar b'un a yw'n gweithio ai peidio. Efallai y bydd cyfradd ddisodli'r person
hwn yn uchel, gan na fydd ei incwm yn amrywio llawer p'un a yw'n gweithio ai peidio.
Ond bydd ei gyfradd dreth gyfranogol yn sero gan y bydd y gwahaniaeth rhwng ei
incwm mewn gwaith a'i incwm allan o waith yn union yr un peth â'i enillion gros. Felly,
gall yr un polisïau gael effeithiau gwahanol ar y ddau fesur. Yn benodol, ystyriwch
ddiwygiad polisi sy'n lleihau incwm unigolyn mewn gwaith a'i incwm allan o waith.
Bydd p'un a yw'n lleihau'r gyfradd dreth gyfranogol yn dibynnu ar b'un a yw'r incwm
mewn gwaith neu'r incwm allan o waith yn cael ei leihau fwy mewn termau arian parod.
Fodd bynnag, bydd p'un a yw'n lleihau'r gyfradd ddisodli yn dibynnu ar b'un a yw'r
incwm mewn gwaith neu'r incwm allan o waith yn cael ei leihau fwyaf mewn termau
canrannol. Felly, bydd diwygiad sy'n lleihau'r incwm mewn gwaith yn fwy mewn termau
arian parod, ond yr incwm allan o waith yn fwy mewn termau canrannol yn cynyddu'r
gyfradd dreth gyfranogol ond yn lleihau'r gyfradd ddisodli.
Rydym yn mesur y cymhelliant i'r rheini mewn gwaith gynyddu eu henillion gan
ddefnyddio'r gyfradd dreth ymylol effeithiol (EMTR), y gyfran o gynnydd bach mewn
enillion a gollir naill ai mewn taliadau treth uwch neu lai o hawliau o ran budd-daliadau.
Yn yr adroddiad hwn, rydym yn cyfrifo EMTRs drwy ychwanegu ceiniog yr wythnos at
enillion unigolion ond gan adael eu horiau gwaith yn ddigyfnewid.13 Fel gyda chyfraddau
13
Dewis amgen fyddai cynyddu oriau gwaith ychydig a gadael y gyflog fesul awr yn
ddigyfnewid. Gall hyn arwain at ganlyniadau gwahanol oherwydd mae hawliau i rai budddaliadau a chredydau treth yn dibynnu ar oriau gwaith ac yn dibynnu ar incwm. Mae'n
ddadleuol p'un yw'r mesur mwyaf perthnasol o gymhellion gweithio: mae dadansoddiad o'r
cyflenwad llafur traddodiadol wedi canolbwyntio ar sut mae oriau gwaith yn ymateb i
gymhellion ariannol, ond mae deunydd darllen mwy diweddar wedi canfod bod ymatebolrwydd
cyffredinol incwm trethadwy yn fwy o lawer nag un cyflenwad llafur - sy'n awgrymu bod llawer
30
© Institute for Fiscal Studies, 2015
treth gyfranogol a chyfraddau disodli, mae EMTRs uwch yn golygu cymhellion gweithio
gwannach.
Cyfrifo ein mesurau o gymhellion gweithio
Mae cyfrifo cyfraddau treth gyfranogol a chyfraddau disodli yn galw am feddu ar
wybodaeth am incwm net unigolion mewn gwaith ac unigolion sydd allan o waith. Ar
gyfer y rhai mewn gwaith am dâl, mae'n gymharol syml cyfrifo'r incwm net y byddent yn
ei gael pe na baent yn gweithio: gellir nodweddu eu hawliau i fudd-daliadau a'u
rhwymedigaethau treth yn llawn gan ddefnyddio TAXBEN o gofio'r nodweddion yr
arsylwyd arnynt (nifer y plant, incwm eu partner, statws anabledd ac ati). Ar gyfer y rhai
nad ydynt mewn gwaith am dâl, mae cymhellion ariannol i ddechrau gweithio yn
dibynnu ar beth fyddai eu henillion gros a'u horiau pe baent yn gweithio. Ni sylwir ar y
rhain, ac felly rhaid i ni eu hamcangyfrif ar gyfer pob unigolyn nad yw'n gweithio.
Ar gyfer unigolion o dan oedran pensiwn y wladwriaeth nad ydynt mewn gwaith am dâl,
rydym yn cyfrifo'r cyfraddau treth gyfranogol ar bedwar pwynt oriau gwahanol.
Rhagfynegwn eu henillion ar bob un o'r pwyntiau oriau hyn gan ddefnyddio atchweliad
sgwariau lleiaf cyffredin o enillion wythnosol log unigolion yr arsylwyd arnynt a gyflogir
yn y categori oriau perthnasol ar nodweddion amrywiol gan gynnwys oedran, rhyw,
rhanbarth, ethnigrwydd, addysg, deiliadaeth tŷ, nifer ac oedran y plant, statws
partneriaeth a statws cyflogaeth ac enillion partner.14 Ar ôl i ni gyfrifo'r pedair cyfradd
dreth gyfranogol hyn ar gyfer pob un nad yw'n gweithio, rydym yn eu pwysoli yn ôl
tebygolrwydd amcangyfrifedig yr unigolyn hwnnw yn dewis gweithio'r nifer hynny o
oriau pe bai'n dechrau gwneud gwaith am dâl. Cyfrifir y tebygolrwydd hwn drwy
ddefnyddio model logit lluosnomaidd, unwaith eto wedi ei amcangyfrif gan ddefnyddio
o ymateb cyffredinol incwm trethadwy yn cynnwys agweddau eraill ar ymddygiad - a bod
ymatebion yn aml ar ffurfiau eraill, fel dwysedd yr ymdrech fesul awr neu symud swyddi
(gweler, er enghraifft, Saez, Slemrod a Giertz (2012) am adolygiad). Yn ymarferol, fodd bynnag,
rydym wedi canfod mewn dadansoddiad blaenorol (heb ei gyhoeddi) nad yw amcangyfrifon o
ddosbarthiad EMTRs, ac effaith diwygiadau arni, yn sensitif iawn ynghylch p'un ai oriau neu'r
cyflog fesul awr sy'n cynyddu (neu yn wir faint y cynnydd a ddefnyddiwyd).
14
Mae hyn yn ddull cymharol syml ond mae iddo anfanteision. Yr anfantais allweddol yw bod
enillion posibl mewn gwaith yn benderfynyn penderfyniad i ddechrau gweithio, ac felly byddai'n
naturiol disgwyl i'r enillion a gâi eu hennill gan rywun nad yw'n gweithio ar hyn o bryd fod yn is
na'r rhai a enillwyd gan rywun sydd mewn gwaith ar y pryd gyda nodweddion tebyg yr arsylwyd
arnynt. Mae'n debygol y bydd anwybyddu'r mater dethol hwn, a drafodwyd yn helaeth yn y
deunydd darllen lle y cynigiwyd sawl ateb (gweler, er enghraifft, J. Heckman (1979), ‘Sample
selection bias as a specification error’, Econometrica, cyf. 47, tudalennau 153–61), yn peri i ni
oramcangyfrif enillion unigolion nad ydynt yn gweithio. Fodd bynnag, nid yw'n hysbys i ba
raddau y bydd hyn yn creu tuedd o ran ein hamcangyfrifon o EMTRs a chyfraddau treth
gyfranogol.
31
© Institute for Fiscal Studies, 2015
ymddygiad unigolion mewn gwaith am dâl yn ein data gyda'r un set o newidynnau
esboniadol.15
Mae dau bwynt arall y mae'n werth eu nodi ar ein dadansoddiad o gymhellion gweithio.
Yn gyntaf, i rai mewn cyplau, rydym yn canolbwyntio ar y gydberthynas rhwng
ymddygiad gweithio unigolyn ac incwm net ei deulu. Mae hyn yn tybio'n ymhlyg fod
cyplau yn cronni eu hincwm yn llawn. Yn ail, rydym yn anwybyddu nodweddion y
system dreth a budd-daliadau sy'n darparu cymorth dros dro yn unig a'r ffaith bod rhai
mathau o gymorth ond ar gael ar ôl cyfnod o aros, wrth i ni ystyried effaith hirdymor
unigolyn sy'n dechrau gweithio neu'n cynyddu ei enillion ar incwm gwario ei deulu.
Cyflawnir ein dadansoddiad gan ddefnyddio rhifynnau 2012-13 a 2013-14 o'r Arolwg o
Adnoddau Teulu (FRS), sy'n cynnwys gwybodaeth fanwl am nodweddion demograffig
aelwydydd, incymau gros a hawl i fudd-daliadau nad ydynt yn dibynnu ar brawf modd a
phensiynau'r wladwriaeth, sy'n golygu y gallwn ei defnyddio i gyfrifo eu hawliau i drethi
uniongyrchol a budd-daliadau. Fodd bynnag, nid yw'r FRS yn cynnwys gwybodaeth am
batrymau gwario pob aelwyd, sy'n golygu na allwn ddefnyddio'r set ddata hon i gyfrifo
newidiadau mewn rhwymedigaethau trethi anuniongyrchol. Mewn egwyddor mae trethi
anuniongyrchol yr un mor bwysig â threthi uniongyrchol ar gyfer cymhellion gweithio mae'r ddau yn creu bwlch rhwng yr hyn y mae cyflogwr yn fodlon ei dalu i gyflogi
rhywun a'r hyn y gall enillion gweithiwr ei brynu iddo ar ôl treth - ond gan fod
newidiadau i drethi anuniongyrchol arfaethedig yn gymharol fach (fel y gwelsom yn
adran 3), ni ddylai eu hanwybyddu effeithio ar y gymhariaeth o ran systemau treth a
budd-daliadau gwahanol, sef ffocws yr adroddiad hwn. Rydym hefyd yn eithrio
Cyfraniadau Yswiriant Gwladol cyflogwr o'n mesurau o gymhellion gweithio: fel gyda
threthi anuniongyrchol, mae'r rhain yn ychwanegu at y bwlch rhwng yr hyn y mae
cyflogwr yn fodlon ei dalu i gyflogi rhywun a'r hyn y gall enillion gweithiwr ei brynu
iddo ar ôl treth, ond gan nad oes newidiadau i'r rhain ar y gweill dros y pedair blynedd
nesaf, ni fydd eu heithrio yn effeithio'n ansoddol ar ein cymhariaeth o systemau treth a
budd-daliadau gwahanol.
Effaith y newidiadau i drethi a budd-daliadau ar
gymhellion ariannol i weithio
Effaith ar y cymhelliant i unigolion weithio o gwbl
Dengys Tabl 4.1 gyfraddau treth gyfranogol ar gyfartaledd ar gyfer grwpiau gwahanol o
unigolion cyn ac ar ôl y newidiadau i drethi a budd-daliadau a gyflwynir rhwng 2015-16
a 2019-20. Yn gyffredinol, mae'r gyfradd dreth gyfranogol gyfartalog yng Nghymru yn
gostwng 2.2 pwynt canran o ganlyniad i newidiadau i drethi a budd-daliadau a gyflwynir
yn ystod y cyfnod hwn. Mae hyn yn atgyfnerthiad cymharol fach o ran cymhellion
15
Yr un fethodoleg yw hon â'r un a ddefnyddir yn S. Adam a D. Phillips (2013), ‘An ex-ante
analysis of the effects of the UK Government’s welfare reforms on labour supply in Wales’
Adroddiad 75 y Sefydliad Astudiaethau Cyllid, http://www.ifs.org.uk/publications/6586;
rhoddir disgrifiad llawnach yn atodiad A o'r papur hwnnw.
32
© Institute for Fiscal Studies, 2015
gweithio ar gyfartaledd, er nad yw hyn o reidrwydd yn golygu mai dim ond effaith fach a
gaiff y newidiadau hyn ar y cyflenwad llafur. Cyflwyno credyd cynhwysol sy'n gyfrifol
am tua hanner yr effaith hon, gyda'r rhan fwyaf o'r gweddill yn deillio o newidiadau
eraill i fudd-daliadau.
Gwelwn fod newidiadau i drethi (cynyddu'r lwfans personol treth incwm a'r trothwy
cyfradd uwch) yn atgyfnerthu ychydig gymhellion gweithio ar gyfartaledd, ac nid oes
llawer o amrywiad yn yr effaith hon fesul grŵp, er bod grwpiau sy'n fwy tebygol o ennill
llai na'r lwfans personol pan fyddant yn gweithio yn gweld eu cyfradd dreth gyfranogol
yn lleihau llai o ganlyniad i'r newidiadau hyn.
Mewn cyferbyniad â hyn, mae newidiadau i fudd-daliadau yn cael effeithiau sylweddol
wahanol rhwng grwpiau gwahanol o bobl. Mae'r gostyngiadau mawr mewn credydau
treth i'r rheini mewn gwaith sy'n deillio o'r gostyngiad yn y trothwy credyd treth cyntaf
yn golygu bod newidiadau i fudd-daliadau yn cynyddu cyfraddau treth gyfranogol y
grwpiau hynny sy'n fwy tebygol o fod â hawl i gredydau treth pan fyddant yn gweithio,
sef y plant hynny nad oes ganddynt bartner sydd mewn gwaith am dâl a theuluoedd sy'n
cynnwys oedolyn ar fudd-daliadau anabledd: ar gyfer y grŵp hwn, mae toriadau i fudddaliadau yn lleihau incymau mewn gwaith yn fwy nag incymau allan o waith ar
gyfartaledd. Gan fod enillwyr is hefyd yn fwy tebygol o fod â hawl i gredydau treth pan
fyddant mewn gwaith am dâl, mae'r grwpiau hynny sy'n fwy tebygol o gael enillion isel
(gwirioneddol neu ragweledig) fel rhentwyr cymdeithasol a'r rhai nad ydynt mewn
gwaith am dâl ar hyn o bryd hefyd yn gweld eu cyfraddau treth gyfranogol ar
gyfartaledd yn cynyddu o ganlyniad i'r newidiadau hyn i fudd-daliadau. Y rhai sy'n
gweld eu cyfraddau treth gyfranogol yn lleihau fwyaf o ganlyniad i'r newidiadau hyn
yw'r rheini sydd mewn cyplau â phlant gyda phartner sy'n gweithio. Mae hyn yn codi,
oherwydd, fel y gwelsom yn yr adran flaenorol, mae newidiadau i fudd-daliadau yn
lleihau swm cyfartalog y cymorth a gaiff cyplau â phlant lle nad oes ond un ohonynt yn
ennill, ond nid ydynt yn effeithio'n sylweddol ar incymau cyplau â phlant lle mae'r ddau
yn ennill. Felly, mae cael yr ail bartner i weithio yn dod yn fwy atyniadol i gyplau â
phlant. Hynny yw, mae'r gostyngiadau i gredydau treth i gyplau lle nad oes ond un
ohonynt yn ennill yn golygu bod gan y teulu lai o hawl credyd treth i'w cholli os yw'r ail
aelod o'r cwpl yn dechrau gweithio.
Canlyniad annisgwyl efallai yn Nhabl 4.1 yw nad yw pobl sydd â mwy o blant yn gweld
eu cyfraddau treth gyfranogol yn lleihau mwy na'r rheini sydd â llai o blant: o gofio'r
gostyngiadau mawr mewn hawliau i fudd-daliadau allan o waith ar gyfer teuluoedd
mawr, gallem ddisgwyl i gymhellion gweithio'r grŵp gael eu hatgyfnerthu'n arbennig.
Mae dau reswm pam nad yw hyn yn digwydd. Yn gyntaf, mae elfen fesul plentyn y
credyd treth plant ar gael i deuluoedd sy'n gweithio a rhai nad ydynt yn gweithio, felly
bydd cyfyngu hyn i ddau blentyn yn lleihau incwm mewn gwaith ac incwm allan o waith
llawer o deuluoedd yn y grŵp hwn. Yn ail, mae teuluoedd mawr yn llai tebygol o fod yn
gyplau lle mae'r ddau yn ennill, felly mae aelodau o'r grŵp hwn yn fwy tebygol o gael
partner allan o waith, ac rydym wedi gweld bod y rhai sydd â phlant nad yw eu partner
mewn gwaith am dâl yn tueddu i weld eu cyfraddau treth gyfranogol yn cynyddu o
ganlyniad i'r gostyngiadau yn y trothwy credyd treth cyntaf a'r cynnydd yn y gyfradd
tapro.
33
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Mewn llawer o achosion, mae gan gredyd cynhwysol yr effaith groes i newidiadau eraill i
fudd-daliadau. Drwy gynyddu'r cymorth a roddir i gyplau lle nad oes ond un ohonynt yn
ennill, mae'n lleihau cyfraddau treth gyfranogol ar gyfartaledd yn sylweddol iawn i'r
rheini mewn cyplau lle nad yw eu partner mewn gwaith am dâl.16 Ond am fod y cymorth
ychwanegol hwn wedyn yn cael ei dynnu'n ôl pan fydd yr ail aelod o'r cwpl yn dechrau
gwaith am dâl, mae'r gyfradd dreth gyfranogol gyfartalog ar gyfer y rhai y mae eu
partner mewn gwaith am dâl yn cynyddu, o leiaf ymhlith teuluoedd â phlant. Ac
oherwydd bod gan y rhan fwyaf o bobl â phlant bartner sy'n gweithio, mae credyd
cynhwysol yn cynyddu'r gyfradd dreth gyfranogol gyfartalog ychydig iawn ymhlith y
rhai sydd â phlant yn gyffredinol, er bod y gyfradd gyfartalog yn lleihau ymhlith
teuluoedd mwy o faint, lle nad oes gan y rhan fwyaf o bobl bartner mewn gwaith am dâl.
Mae credyd cynhwysol hefyd yn lleihau cyfraddau treth gyfranogol gyfartalog i
weithwyr hŷn - mae hyn am fod credyd cynhwysol i'r rhai sydd â phartner sy'n hŷn nag
oedran pensiwn y wladwriaeth yn lleihau eu hincwm allan o waith gan y bydd yn rhaid
iddynt hawlio credyd cynhwysol yn hytrach na'r credyd pensiwn mwy hael y gallant ei
gael ar hyn o bryd. Wrth i deuluoedd incwm isel sy'n gweithio weld eu hincwm yn
cynyddu o ganlyniad i gyflwyno credyd cynhwysol, mae'r grwpiau hynny sy'n fwy
tebygol o gael lefelau isel o enillion (gwirioneddol neu ragweledig) fel rhentwyr
cymdeithasol a'r rheini nad ydynt mewn gwaith am dâl yn gweld eu cyfraddau treth
gyfranogol yn lleihau fwy na'r cyfartaledd.
Gwelwn hyn ymhellach yn Ffigur 4.1 sy'n dangos cyfraddau treth gyfranogol fesul lefel
enillion gros o dan y systemau treth a budd-daliadau gwahanol. Gwelwn nad yw
newidiadau treth yn effeithio ar gyfraddau treth gyfranogol ar lefel enillion islaw'r
lwfans personol treth incwm (£10,600) ond eu bod yn lleihau cyfraddau treth
gyfranogol cyfartalog ychydig ar lefelau enillion uwch. Yna mae newidiadau i fudddaliadau yn cynyddu cyfraddau treth gyfranogol cyfartalog ar lefelau enillion isel iawn
ond yn eu lleihau ar lefel enillion uchel. Ar lefel enillion isel, mae'r gostyngiad o ran
cymorth mewn gwaith drwy gredydau treth yn fwy na'r gostyngiad yn eu budd-daliadau
allan o waith. Yn olaf, mae credyd cynhwysol yn lleihau ymhellach gyfraddau treth
gyfranogol cyfartalog ar bob lefel enillion, ond yn enwedig islaw £30,000, lle y teimlir ei
effeithiau ar incwm mewn gwaith gweithwyr yn arbennig.
Hyd yma, dim ond effaith y diwygiadau ar y cyfraddau treth gyfranogol cyfartalog a
wynebir gan grwpiau gwahanol a ystyriwyd gennym. Ond mae amrywiad sylweddol
hefyd yn eu heffaith ar draws y dosbarthiad cyfan o gyfraddau treth gyfranogol (h.y. i'r
rheini sydd â chymhellion gweithio gwannach na'r cyfartaledd neu gymhellion gweithio
cryfach na'r cyfartaledd i ddechrau). Dengys Ffigur 4.2 effaith y diwygiadau ar
ddosbarthiad cyfan cyfraddau treth gyfranogol yng Nghymru. Yn berthnasol i hyn,
gwelwn fod gan tua 80% o bobl gyfradd dreth gyfranogol o lai na 55%, sy'n golygu eu
bod yn cael cadw o leiaf 45% o'r hyn a enillant pan ddechreuant weithio, ac nad yw'r
ffigur hwn yn newid yn sylweddol o ganlyniad i'r newidiadau i drethi a budd-daliadau a
16
Gan fod y rheini sy'n hawlio budd-dal anabledd yn llai tebygol o fod mewn gwaith am dâl,
mae eu partneriaid yn llai tebygol o fod â phartner sy'n gweithio. Felly, mae partneriaid y rheini
sy'n cael budd-dal anabledd hefyd yn gweld gostyngiadau sylweddol yn eu cyfraddau treth
gyfranogol ar gyfartaledd.
34
© Institute for Fiscal Studies, 2015
gyflwynir rhwng 2015-16 a 2019-20. Gwelwn hefyd fod y gostyngiad yn y gyfradd dreth
gyfranogol gyfartalog a achosir gan newidiadau i fudd-daliadau heblaw am gredyd
cynhwysol yn deillio o'r ffaith bod cyfraddau treth gyfranogol yn is ymhlith y rhai a oedd
yn wynebu cymhellion cryfach i ddechrau. Er enghraifft, bydd nifer y bobl yng Nghymru
â chyfraddau treth gyfranogol o lai na 30% yn lleihau tua 110,000 o ganlyniad i
ddiwygiadau i drethi a budd-daliadau ac eithrio credyd cynhwysol. Ond bydd y
diwygiadau hyn hefyd yn cynyddu cyfraddau treth gyfranogol cyfartalog ychydig i'r
rheini oedd â'r cymhellion gwannaf i ddechrau: bydd nifer yr unigolion yng Nghymru â
chyfraddau treth gyfranogol o 70% neu fwy yn cynyddu tua 20,000 o ganlyniad i
newidiadau i fudd-daliadau. Mae hyn yn codi oherwydd y toriadau i gredydau treth
mewn gwaith sy'n bodoli i atgyfnerthu cymhellion gweithio y rheini a fyddent fel arall
yn wynebu cymhellion gwan iawn. Mae hwn yn ganlyniad annymunol iawn gan fod y
gwyrdroi a achosir gan dreth (neu ddiddymu budd-dal) yn cynyddu'n fwy na'r hyn sy'n
gymesur i'r gyfradd dreth (h.y. mae'n well cael dau berson yn wynebu cyfradd dreth o
60% nag un person yn wynebu cyfradd o 50% a'r llall yn wynebu cyfradd o 70%). Fodd
bynnag, caiff yr effaith hon ei gwrthdroi'n llwyr yn sgil cyflwyno credyd cynhwysol,
sydd, drwy resymoli sawl prawf modd sy'n gorgyffwrdd yn un prawf modd, yn dileu'r
cymhellion gweithio gwan iawn y gall y taprau gorgyffwrdd hyn eu creu. Mae credyd
cynhwysol yn lleihau nifer yr unigolion yng Nghymru â chyfraddau treth gyfranogol o
fwy na 70% tua 60,000, lleihad o fwy nag un rhan o dair.17 Mae'n cael effeithiau sydd
hyd yn oed yn fwy dramatig ar nifer yr unigolion â chyfraddau treth gyfranogol uwchlaw
75%, gan leihau'r nifer tua 90,000 neu fwy na dwy ran o dair.18
17
Mae nifer yr unigolion â chyfradd dreth gyfranogol o fwy na 70% yn lleihau o tua 170,000 i
tua 110,000.
18
Mae nifer yr unigolion â chyfradd dreth gyfranogol o fwy na 75% yn lleihau o tua 125,000 i
tua 35,000.
35
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Tabl 4.1: Effaith y diwygiadau i drethi a budd-daliadau ar gyfraddau treth
gyfranogol cyfartalog yng Nghymru fesul grŵp
Grŵp
Sengl, dim
plant
Unig riant
Partner
ddim yn
gweithio,
dim plant
Partner
ddim yn
gweithio,
gyda phlant
Partner yn
gweithio,
dim plant
Partner yn
gweithio,
gyda phlant
Heb blant
Gyda phlant
Yn
cynnwys:
Un plentyn
Cyfradd
dreth
gyfranogol
gyfartalog
cyn
diwygio
Effaith:
Cyfradd
dreth
gyfran
ogol
gyfartalo
g heb CC
Cyfradd
dreth
gyfran
ogol
gyfartalo
g â CC
Newidiada
u i drethi
union
gyrchol
Newid
iadau i
fudddaliadau
39.3%
–0.4
–0.1
38.8%
37.7%
43.1%
–0.2
+4.0
46.9%
47.4%
46.9%
–0.4
+1.9
–
6.3
48.5%
42.1%
65.9%
–0.2
+1.6
–
13.
1
67.2%
54.0%
21.3%
–0.4
–1.3
–
0.5
19.5%
19.1%
32.3%
–0.4
–3.5
+3.
4
28.4%
31.8%
33.9%
–0.4
–0.3
33.3%
31.6%
39.8%
–0.3
–1.5
37.9%
38.0%
36.7%
–0.4
–2.1
34.3%
34.5%
40.1%
–0.4
–1.2
38.6%
39.2%
50.3%
–0.2
–2.1
48.0%
46.5%
49.0%
–0.2
+3.8
52.7%
48.0%
31.5%
–0.3
–0.5
30.7%
29.7%
37.1%
–0.4
–1.1
35.6%
35.2%
36.4%
–0.4
+0.4
36.4%
32.9%
2 o blant
3 o blant
4+ o blant
19 - 24 oed
25 - 54 oed
Oedran 55 Oedran
Pensiwn y
Wladwriaet
h
CC
–
1.2
+0.
5
–
1.7
0.0
+0.
2
+0.
6
–
1.5
–
4.6
–
1.0
–
0.4
–
3.5
36
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Gwyn
Ddim yn
wyn
Yn cael
budd-dal
anabledd
Partner yn
cael budddal
anabledd
Dim
oedolyn yn
y teulu yn
cael budddal
anabledd
Rhentiwr
cymdeithas
ol
Rhentiwr
preifat
Perchennog
-ddeiliad
Ddim yn
gweithio
Yn gweithio
Pawb
35.9%
–0.4
–0.7
42.8%
–0.3
–0.9
46.4%
–0.3
+2.0
55.3%
–0.3
34.6%
–
1.1
–
0.5
34.8%
33.7%
41.6%
41.1%
–
2.7
48.1%
45.4%
+2.2
–
11.
1
57.3%
46.2%
–0.4
–1.0
–
0.5
33.2%
32.7%
51.4%
–0.3
+2.2
–
4.4
53.3%
48.9%
42.5%
–0.3
+0.1
42.2%
40.9%
31.6%
–0.4
–1.5
29.7%
29.4%
39.4%
–0.3
+0.5
39.6%
37.7%
34.8%
–0.4
–1.2
33.2%
32.5%
36.1%
–0.4
–0.7
35.0%
34.0%
–
1.4
–
0.3
–
1.9
–
0.7
–
1.0
Noder: Sampl: pob unigolyn yng Nghymru rhwng 19 oed ac Oedran Pensiwn y Wladwriaeth.
Ffynhonnell: Cyfrifiadau'r awdur gan ddefnyddio TAXBEN yn seiliedig ar ddata wedi'u
huwchraddio o Arolygon o Adnoddau Teulu (FRS) 2012-13 a 2013-14.
37
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Ffigur 4.1: Cyfraddau treth gyfranogol cyfartalog fesul enillion, trethi a budddaliadau cyn ac ar ôl y newidiadau
50%
45%
Cyfradd dreth gyfranogol
40%
35%
30%
25%
0
10000
20000
30000
40000
50000
60000
Enillion gros (£/blwyddyn)
Dim newidiadau i drethi a budd-daliadau
Newidiadau i drethi yn unig
Pob newid heblaw am CC
Pob newid gyda CC
Noder: Llinellau llyfn lowess Sampl: pob unigolyn yng Nghymru rhwng 19 oed ac Oedran
Pensiwn y Wladwriaeth.
Ffynhonnell: Cyfrifiadau'r awdur gan ddefnyddio TAXBEN yn seiliedig ar ddata wedi'u
huwchraddio o Arolygon o Adnoddau Teulu (FRS) 2012-13 a 2013-14.
38
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Cyfran y gweithwyr o dan y PTR hon
Ffigur 4.2: Dosbarthiad cyfraddau treth gyfranogol yng Nghymru, trethi a
budd-daliadau cyn ac ar ôl y newidiadau
100%
80%
60
%
40%
20%
0%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90% 100%
Cyfradd dreth gyfranogol
Dim newidiadau i drethi a budd-daliadau
Newidiadau i drethi yn unig
Pob newid heblaw am CC
Pob newid gyda CC
Noder: Sampl: pob unigolyn yng Nghymru rhwng 19 oed ac Oedran Pensiwn y Wladwriaeth.
Ffynhonnell: Cyfrifiadau'r awdur gan ddefnyddio TAXBEN yn seiliedig ar ddata wedi'u
huwchraddio o Arolygon o Adnoddau Teulu (FRS) 2012-13 a 2013-14.
Dengys Tabl 4.2 yr un dadansoddiad â Tabl 4.1 ar gyfer cyfraddau disodli. Mae
cyfraddau treth gyfranogol a chyfraddau disodli yn symud i'r un cyfeiriad yn gyffredinol,
er bod rhai gwahaniaethau. Yn gyntaf, drwy archwilio'r newid cyfartalog cyffredinol,
mae effaith gyffredinol y polisïau treth a budd-daliadau yn dal i fod yn ostyngiad bach yn
y gyfradd ddisodli gymedrig - mae'r gyfradd ddisodli gymedrig hefyd yn gostwng 2.2
pwynt canran - ond mae effeithiau pob set o bolisïau ychydig yn wahanol. Mae hyn am
fod y mesurau ychydig yn wahanol yn yr ystyr bod y gyfradd dreth gyfranogol yn
dibynnu ar y gwahaniaeth rhwng incwm unigolyn pan fydd mewn gwaith a'i incwm pan
fydd allan o waith, ond mae'r gyfradd ddisodli yn dibynnu ar y gymhareb. Felly, er mwyn
lleihau cyfradd ddisodli unigolyn yn sylweddol, rhaid i bolisi naill ai gynyddu incwm
mewn gwaith unigolyn neu leihau ei incwm allan o waith o ganran fawr. Felly dim ond
effaith fach iawn a gaiff newidiadau i drethi, sy'n cynyddu incwm y rhan fwyaf o bobl
mewn gwaith ychydig, ar y gyfradd ddisodli gymedrig. I'r gwrthwyneb, mae newidiadau
i fudd-daliadau heblaw am gredyd cynhwysol yn cael effaith fwy o lawer ar y gyfradd
ddisodli gyfartalog nag ar y gyfradd dreth gyfranogol gyfartalog. Mae hyn oherwydd, er
bod y newidiadau hyn yn lleihau incymau mewn gwaith ychydig ar gyfartaledd, maent
yn lleihau incymau allan o waith llawer mwy mewn termau canrannol. Mae credyd
cynhwysol yn cynyddu incymau mewn gwaith ychydig ac yn lleihau incymau allan o
39
© Institute for Fiscal Studies, 2015
waith ychydig ar gyfartaledd, ac felly mae'n cael effaith ychydig yn llai ar y gyfradd
ddisodli gyfartalog nag a gaiff ar y gyfradd dreth gyfranogol gyfartalog.
Mewn rhai achosion, mae newidiadau i fudd-daliadau'n cael yr effaith groes ar y gyfradd
ddisodli gyfartalog i'r effaith a gânt ar y gyfradd dreth gyfranogol gyfartalog. Er
enghraifft, mae'r rhai mewn cyplau sydd â phlant nad yw eu partner mewn gwaith am
dâl, ac unig rieni, yn gweld eu cyfraddau treth gyfranogol cyfartalog yn cynyddu o
ganlyniad i newidiadau i fudd-daliadau ond mae eu cyfraddau disodli cyfartalog yn
lleihau.19 Mae hyn yn digwydd oherwydd, er bod y diwygiadau hyn yn lleihau eu hincwm
mewn gwaith yn fwy na'u hincwm allan o waith mewn termau arian parod, mae
newidiadau fel y terfyn o ddau blentyn mewn credydau treth (noder ein bod yn gweld
gostyngiadau arbennig o fawr mewn cyfraddau disodli cyfartalog ymhlith teuluoedd
mawr, nad oedd yn wir yn achos cyfraddau treth gyfranogol) a rhewi budd-daliadau am
bedair blynedd yn lleihau eu hincwm allan o waith yn fwy na'u hincwm mewn gwaith
mewn termau canrannol. Fodd bynnag, i'r rheini sydd mewn cyplau heb blant nad yw eu
partner yn gweithio, mae'r newidiadau hyn yn dal i gynyddu'r gyfradd ddisodli ychydig.
Ar y cyfan, mae patrymau newidiadau mewn cymhellion gweithio yn debyg p'un a
ddefnyddiwn gyfraddau disodli neu gyfraddau treth gyfranogol fel ein mesur. Y rheini
sydd mewn cyplau nad oes ganddynt bartner sy'n gweithio sy'n gweld eu cymhellion yn
cryfhau leiaf, neu hyd yn oed yn gwanhau, o ganlyniad i newidiadau i fudd-daliadau
heblaw am gredyd cynhwysol ond yr un rhai wedyn sy'n eu gweld yn cryfhau fwyaf o
ganlyniad i gyflwyno credyd cynhwysol. Mewn cyferbyniad â hynny, y rheini sydd â
phartner sy'n gweithio sy'n gweld eu cymhellion yn cryfhau fwyaf yn sgil newidiadau i
fudd-daliadau heblaw am gredyd cynhwysol, ond ar raddfa lai, neu, yn achos y rheini
sydd â phlant maent yn gwanhau mewn gwirionedd, o ganlyniad i gyflwyno credyd
cynhwysol. Unig rieni sy'n gweld eu cymhellion yn cryfhau leiaf neu hyd yn oed yn
gwanhau o ganlyniad i'r newidiadau cyffredinol i drethi a budd-daliadau.
O ran y dadansoddiadau eraill yn Nhabl 4.2, mae pobl hŷn yn gweld eu cyfraddau disodli
yn lleihau ar raddfa lai na phobl ifanc ar gyfartaledd yn sgil y newidiadau i fudd-daliadau
heblaw am gredyd cynhwysol, ond ar raddfa fwy na phobl iau ar gyfartaledd o ganlyniad
i gredyd cynhwysol. Mae'r bobl hyn yn llai tebygol o gael plant ac felly yn gweld
gostyngiad llai yn eu hincwm allan o waith gan nad yw'r toriadau i'w hawliau o ran
credyd treth allan o waith yn effeithio arnynt. Fel y trafodwyd o'r blaen, mae rhai o'r
grŵp hwn, sef y rhai y mae eu partner yn hŷn nag oedran pensiwn y wladwriaeth, yn
gweld eu hincwm allan o waith yn lleihau yn sgil cyflwyno credyd cynhwysol, gan na
fyddant mwyach yn gallu hawlio'r credyd pensiwn mwy hael os nad ydynt mewn gwaith
am dâl. Mae'r rhai nad ydynt mewn gwaith am dâl yn tueddu i gael enillion posibl is na'r
rhai sy'n gweithio ar hyn o bryd, ac felly yn gweld eu cyfraddau diswyddo yn lleihau llai
ar gyfartaledd o ganlyniad i newidiadau i fudd-daliadau heblaw am gredyd cynhwysol
na gweithwyr cyfredol.
19
Mae dadleuon tebyg yn gymwys i rentwyr a'r rheini mewn teuluoedd lle mae rhywun yn cael
budd-dal anabledd.
40
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Gallwn weld y pwynt hwn ymhellach yn Ffigur 4.3, sy'n dangos cyfraddau disodli
cyfartalog fesul enillion cyn ac ar ôl y newidiadau i drethi a budd-daliadau. Unwaith eto,
bach iawn yw effaith y newidiadau i drethi ar unrhyw lefel enillion. Mae newidiadau i
fudd-daliadau heblaw am gredyd cynhwysol yn lleihau cyfraddau disodli yn arbennig ar
lefelau enillion uwch. Mae hyn am fod gostyngiadau, ar lefelau enillion is, yn eu hincwm
mewn gwaith a'u hincwm allan o waith o ganlyniad i ostyngiadau yn y trothwy credyd
treth cyntaf a'r cynnydd yn y gyfradd tapro. Mae'r rheini y mae eu henillion
(gwirioneddol neu ragweledig) yn uwch yn llai tebygol o gael budd-daliadau os ydynt
mewn gwaith ac felly ond yn gweld eu hincwm allan o waith yn lleihau o ganlyniad i'r
newidiadau hyn. Mewn cyferbyniad â hynny, dim ond effaith ar lefelau enillion is (islaw
£30,000) a gaiff credyd cynhwysol, sy'n cynyddu cymorth mewn gwaith i rai grwpiau o
enillwyr isel. Ond noder bod ei effaith yn gymharol fach drwyddi draw: cofiwch, yn
Nhabl 4.2, i ni weld bod credyd cynhwysol yn lleihau cyfraddau disodli i'r rheini nad yw
eu partner yn gweithio ond nad yw'n cael fawr ddim effaith neu hyd yn oed yn eu
cynyddu i'r rheini y mae eu partner mewn gwaith am dâl, a chan fod cymysgedd o'r rhai
sydd â phartner a'r rhai heb bartner ar bob lefel enillion, mae'r ddwy effaith yn fras yr
un peth.
Yn olaf, mae Ffigur 4.4 yn dangos dosbarthiad cyfan cyfraddau disodli cyn ac ar ôl y
newidiadau i drethi a budd-daliadau. Gwelwn eto nad yw'r newidiadau i drethi yn cael
unrhyw effaith amlwg ar ddosbarthiad cyfraddau disodli. Mae newidiadau i fudddaliadau heblaw am gredyd cynhwysol yn lleihau'r gyfradd ddisodli gymedrig (canol)
tua 3 phwynt canran ond yn cael fawr ddim effaith ar nifer y bobl â chyfraddau disodli
uchel (uwchlaw 80%). Mae hyn am fod y rheini sydd â chyfraddau disodli uchel iawn yn
tueddu i gael y credydau treth mewn gwaith sy'n cael eu torri, gan leihau eu hincwm
mewn gwaith. Fodd bynnag, mae credyd cynhwysol yn cael yr effaith ddymunol iawn o
leihau cyfraddau disodli i'r rheini sy'n wynebu'r cyfraddau disodli uchaf oll ar hyn o
bryd: mae'n lleihau nifer yr unigolion yng Nghymru sy'n wynebu cyfraddau disodli o
70% o leiaf, a nifer y cyfraddau disodli o 80% o leiaf, tua 25,000.20
20
Mae nifer yr unigolion â chyfraddau disodli o 70% o leiaf yn lleihau o 468,000 i 442,000 ac
mae nifer yr unigolion â chyfraddau disodli o 80% o leiaf yn lleihau o 240,000 i 215,000.
41
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Tabl 4.2: Effaith diwygiadau i drethi a budd-daliadau ar gyfraddau disodli
cyfartalog yng Nghymru fesul grŵp
Grŵp
Sengl, dim
plant
Unig riant
Partner
ddim yn
gweithio,
dim plant
Partner
ddim yn
gweithio,
gyda phlant
Partner yn
gweithio,
dim plant
Partner yn
gweithio,
gyda phlant
Heb blant
Gyda phlant
Cyfrad
d
ddisodl
i gyfart
alog
cyn
diwygi
o
Effaith:
Cyfradd
ddisodli
gyfartalog
, ar ôl
diwygio
heb CC
Cyfradd
ddisodli
gyfartalog
, ar ôl
diwygio
gyda CC
Newidiadau
i drethi
uniongyrcho
l
Newidiada
u i fudddaliadau
39.3%
–0.1
–0.9
38.3%
37.4%
71.2%
–0.1
–0.6
70.6%
70.6%
60.1%
–0.1
+0.1
–
4.5
60.1%
55.6%
75.9%
–0.1
–1.0
–
5.6
74.7%
69.0%
55.3%
–0.0
–1.0
–
0.4
54.3%
53.9%
65.0%
–0.1
–2.8
+1.
4
62.1%
63.6%
48.2%
–0.1
–0.8
47.3%
46.1%
67.8%
–0.1
–2.2
65.5%
65.5%
63.6%
–0.1
–2.3
61.3%
61.5%
68.8%
–0.1
–1.7
67.0%
66.8%
78.5%
–0.1
–3.5
75.0%
74.5%
84.2%
–0.1
–2.4
81.7%
80.3%
45.1%
–0.1
–1.1
44.0%
43.5%
57.1%
–0.1
–1.6
55.4%
55.0%
58.4%
–0.1
–0.3
58.0%
55.5%
Yn cynnwys:
Un plentyn
2 o blant
3 o blant
4+ o blant
19 - 24 oed
25 - 54 oed
Oedran 55 Oedran
Pensiwn y
CC
–
0.9
–
0.0
–
1.3
–
0.1
+0.
2
–
0.2
–
0.5
–
1.4
–
0.5
–
0.5
–
2.5
42
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Wladwriaet
h
Gwyn
Ddim yn
wyn
Cael budddal anabledd
Partner yn
cael budddal anabledd
Dim oedolyn
yn y teulu
yn cael
budd-dal
anabledd
Rhentiwr
cymdeithaso
l
Unigolyn
sy'n
rhentu'n
breifat
Perchennogddeiliad
Ddim yn
gweithio
Yn gweithio
Pawb
55.3%
–0.1
–1.3
63.7%
–0.1
–1.6
70.9%
–0.1
–1.1
75.4%
–0.1
53.6%
–
0.8
–
1.3
53.9%
53.1%
62.0%
60.7%
–
1.6
69.8%
68.2%
–0.6
–
5.4
74.7%
69.4%
–0.1
–1.3
–
0.6
52.2%
51.6%
66.4%
–0.1
–0.6
–
1.9
65.7%
63.7%
59.0%
–0.1
–1.1
–
0.6
57.7%
57.1%
52.7%
–0.1
–1.5
–
0.6
51.2%
50.5%
61.6%
–0.1
–1.1
60.5%
59.3%
53.1%
–0.1
–1.4
51.6%
50.9%
55.5%
–0.1
–1.3
54.1%
53.3%
–
1.2
–
0.6
–
0.8
Noder: Sampl: pob unigolyn yng Nghymru rhwng 19 oed ac Oedran Pensiwn y Wladwriaeth.
Ffynhonnell: Cyfrifiadau'r awdur gan ddefnyddio TAXBEN yn seiliedig ar ddata wedi'u
huwchraddio o Arolygon o Adnoddau Teulu (FRS) 2012-13 a 2013-14.
43
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Ffigur 4.3: Cyfraddau disodli cyfartalog fesul enillion, trethi a budd-daliadau cyn
ac ar ôl y newidiadau
80%
70%
Cyfradd ddisodli
60%
50%
40%
30%
0
10000
20000
30000
40000
50000
60000
Enillion gros (£/blwyddyn)
Dim newidiadau i drethi a budd-daliadau
Newidiadau i drethi yn unig
Pob newid heblaw am CC
Pob newid gyda CC
Noder: Llinellau llyfn lowess Sampl: pob unigolyn yng Nghymru rhwng 19 oed ac Oedran
Pensiwn y Wladwriaeth.
Ffynhonnell: Cyfrifiadau'r awdur gan ddefnyddio TAXBEN yn seiliedig ar ddata wedi'u
huwchraddio o Arolygon o Adnoddau Teulu (FRS) 2012-13 a 2013-14.
44
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Ffigur 4.4: Dosbarthiad cyfraddau disodli yng Nghymru, trethi a budd-daliadau
cyn ac ar ôl y newidiadau
Cyfran y gweithwyr o dan y Gyfradd Ddisodli hon
100%
80%
60%
40%
20%
0%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90% 100%
Cyfradd ddisodli
Dim newidiadau i drethi a budd-daliadau
Newidiadau i drethi yn unig
Pob newid heblaw am CC
Pob newid gyda CCC
Noder: Sampl: pob unigolyn yng Nghymru rhwng 19 oed ac Oedran Pensiwn y Wladwriaeth.
Ffynhonnell: Cyfrifiadau'r awdur gan ddefnyddio TAXBEN yn seiliedig ar ddata wedi'u
huwchraddio o Arolygon o Adnoddau Teulu (FRS) 2012-13 a 2013-14.
Effaith ar y cymhelliant i unigolion mewn gwaith am dâl i ennill mwy
Mae Tabl 4.3 yn dangos effaith y diwygiadau i drethi a budd-daliadau ar gyfraddau treth
ymylol effeithiol (y gyfran o bunt o enillion ychwanegol a gollir mewn treth neu fudddaliadau a ddiddymir). Yn gyffredinol, mae newidiadau i drethi a budd-daliadau i'w
cyflwyno rhwng 2015-16 a 2019-20 i leihau EMTR gyfartalog 2.6 pwynt canran, yn
atgyfnerthu'r cymhellion i'r rheini mewn gwaith am dâl gynyddu eu henillion. Mae
newidiadau i drethi uniongyrchol yn lleihau EMTRs cyfartalog ychydig. Mae'r gostyngiad
cyfartalog bach hwn yn deillio o'r gostyngiadau mawr mewn EMTRs ar gyfer nifer fach o
unigolion sy'n mynd islaw'r lwfans personol neu'r trothwy cyfradd uwch o ganlyniad i
gynnydd yn y ddau drothwy treth incwm hyn. Felly, mae'r grwpiau hynny sy'n cynnwys
mwy o unigolion ag incwm sydd naill ai oddeutu'r lwfans personol neu'r trothwy
cyfradd uwch yn gweld gostyngiadau cyfartalog mwy mewn EMTRs. Gan fod y rhain yn
ddau grŵp â lefelau enillion gwahanol iawn, nid oes patrwm clir yn y mathau o bobl sy'n
arbennig o awyddus i weld y gostyngiadau mawr hyn yn yr EMTRs.
Mae newidiadau i fudd-daliadau heblaw am gredyd cynhwysol yn lleihau'r EMTR
gyfartalog yn fwy sylweddol. Mae tair agwedd ar y newidiadau hyn sy'n effeithio ar
EMTRs pobl:
45
© Institute for Fiscal Studies, 2015



Yn gyntaf, gan fod y newidiadau hyn yn cynnwys gostyngiadau yn yr uchafswm
budd-daliadau y mae gan deuluoedd hawl iddynt, bydd rhai pobl yn gweld nad
oes hawl ganddynt mwyaf i unrhyw beth ac felly yn gweld eu EMTR yn lleihau'n
sylweddol gan nad ydynt mwyach yn wynebu'r broses o ddiddymu budddaliadau os byddant yn cynyddu eu henillion ychydig.
Yn ail, mae'r gostyngiad yn y trothwy credyd treth cyntaf yn yr un modd yn
dangos bod hawl i gredydau treth yn dod i ben ar lefel incwm is, sy'n golygu
unwaith eto nad yw rhai pobl yn wynebu'r broses o ddiddymu credydau treth os
byddant yn cynyddu eu henillion, gan leihau eu EMTR. (Mae hyn hefyd yn golygu
y bydd nifer fach o unig rieni sy'n gweithio o leiaf 16 awr yr wythnos ond sy'n
ennill llai na'r trothwy credyd treth cyfredol o £6,420 yn gweld cynnydd yn yr
EMTR gan y byddent bellach yn wynebu'r broses o ddiddymu credydau treth pe
baent yn cynyddu eu henillion).
Yn olaf, mae'r cynnydd yn y gyfradd tapro credyd treth yn golygu bod y rhai sy'n
dal i fod ar y tapr credyd treth yn gweld eu EMTRs yn cynyddu gan eu bod
bellach yn wynebu toriad mwy sydyn mewn credydau treth os cynyddant eu
henillion. Fodd bynnag, fel gyda'r newidiadau eraill, mae hefyd yn golygu bod
rhai gweithwyr yn gweld nad oes hawl ganddynt mwyach i gredydau treth o
gwbl ar eu lefel enillion gyfredol ac felly na fyddant yn wynebu colli credyd treth
os cynyddant eu henillion.
Yn gyffredinol, mae'r ffactorau sy'n lleihau EMTRs drwy leihau nifer y bobl ar fudddaliadau a thaprau credyd treth yn bwysicach ac mae'r newidiadau hyn yn lleihau'r
EMTR gyfartalog 2.4 pwynt canran. Fel y byddem yn ei ddisgwyl, maent yn lleihau
EMTRs yn arbennig ymhlith grwpiau a oedd yn fwy tebygol o fod â hawl i fudd-daliadau
sy'n dibynnu ar brawf modd a chredydau treth yn y lle cyntaf, gan gynnwys y rhai mewn
cyplau sydd â phlant, y rhai mewn cyplau heb blant nad yw eu partner mewn gwaith am
dâl a'r rhai mewn teuluoedd lle mae rhywun yn hawlio budd-dal anabledd. Mae'r rheini
sydd â theuluoedd mawr, sy'n gweld gostyngiadau arbennig o fawr yn eu hawl i
gredydau treth, hefyd yn debygol o weld eu EMTR yn lleihau'n sylweddol o ganlyniad i
gael eu tynnu allan o'r system credyd treth yn gyfan gwbl. Fodd bynnag, ar gyfer y
grwpiau sy'n ennill y lleiaf oll lle na chaiff ond nifer fach o bobl eu tynnu allan o
gredydau treth yn gyfan gwbl, mae'r cynnydd yn y gyfradd tapro credyd treth yn
bwysicach. Er enghraifft, mae'r EMTR gyfartalog yn cynyddu ymhlith unig rieni 2.5
pwynt canran. Nid yw ychwaith yn lleihau'n sylweddol ymhlith rhentwyr cymdeithasol,
grŵp arall sy'n ennill yn gymharol isel.
Mae credyd cynhwysol yn lleihau'r EMTR gyfartalog gyffredinol o ryw ychydig, ond mae
hyn yn cuddio cynnydd mawr i rai grwpiau a gostyngiadau mawr i eraill. Drwy gyfuno
sawl prawf modd sy'n gorgyffwrdd yn un prawf, mae credyd cynhwysol yn dileu'r
EMTRs uchaf oll sy'n bodoli o dan y system gyfredol pan fydd unigolion yn wynebu colli
budd-daliadau lluosog a chredydau treth dros yr un ystod o incwm. Mae hyn yn golygu
bod grwpiau fel unig rieni a'r rhai ar fudd-daliadau anabledd yn gweld gostyngiadau
mawr yn eu EMTRs cyfartalog. Fodd bynnag, mae hyn hefyd yn golygu bod yr hawl i
fudd-daliadau yn ymestyn i lefelau incwm uwch ac felly bydd mwy o unigolion yn
wynebu colli budd-daliadau os cynyddant eu henillion, gan gynyddu eu EMTR. Yn
arbennig, mae'r cynnydd yn lefel y cymorth mewn gwaith a roddir i gyplau â phlant (ac i
46
© Institute for Fiscal Studies, 2015
raddau llai i bobl sengl heb blant) o dan gredyd cynhwysol yn golygu bod yr EMTRs
cyfartalog ymhlith y grwpiau hyn yn cynyddu.
Adlewyrchir y patrymau hyn hefyd yn Ffigur 4.5 sy'n dangos EMTRs cyfartalog fesul
enillion cyn ac ar ôl y newidiadau hyn i drethi a budd-daliadau. Mae'n dangos bod
newidiadau i drethi yn lleihau EMTRs oddeutu lefel y lwfans personol lle y caiff rhai
unigolion eu tynnu allan o dreth incwm. Nid yw newidiadau i fudd-daliadau yn lleihau
EMTRs cyfartalog ar y lefelau enillion isaf oll, lle mae unigolion yn fwy tebygol o fod â
hawl i gredydau treth o hyd ac yn wynebu colli mwy yn dilyn y newidiadau, ond ar
lefelau enillion uwch mae'r newidiadau hyn yn lleihau EMTRs cyfartalog yn sylweddol.
Mae unigolion ar y lefelau enillion uwch hyn yn llai tebygol o wynebu colli budddaliadau neu gredydau treth os cynyddant eu hincwm yn dilyn y diwygiadau. Mae'r
effaith hon yn gwanhau ar lefelau enillion sydd uwchlaw £20,000 ac yn diflannu'n llwyr
uwchlaw £50,000: nid oes gan unigolion ag enillion sydd uwchlaw'r lefel hon yr hawl i
fudd-daliadau sy'n dibynnu ar brawf modd a chredydau treth yn y lle cyntaf ac felly nid
yw'r newidiadau i'r rhaglenni hyn yn effeithio arnynt. Mae credyd cynhwysol yn lleihau
EMTRs ar lefelau enillion tua £15,000, lle y ceir yr EMTRs cyfartalog uchaf o dan y
system budd-daliadau gyfredol, ond yna'n eu cynyddu ar gyfartaledd rhwng £20,000 a
£35,000 gan ei fod yn ymestyn yr hawl i fudd-daliadau i lefelau enillion uwch.
Gallwn hefyd weld rhai o'r patrymau hyn yn Ffigur 5.6, sy'n dangos dosbarthiad EMTRs
yng Nghymru cyn ac ar ôl y newidiadau hyn i drethi a budd-daliadau. Mae'r ffigur yn
dangos mai'r EMTR fwyaf cyffredin a wynebir gan weithwyr yng Nghymru yw 32%, yr
EMTR a wynebir gan drethdalwr cyfradd sylfaenol sydd hefyd yn talu Cyfraniadau
Yswiriant Gwladol ond nad yw'n wynebu colli budd-daliadau sy'n dibynnu ar brawf
modd na chredydau treth. Gallwn weld bod newidiadau i drethi yn cynyddu nifer y
gweithwyr sydd â'r EMTR hon ychydig iawn (tua 10,000), gan fod y gostyngiad yn y
trothwy cyfradd uwch yn cynyddu nifer y trethdalwyr cyfradd sylfaenol yng Nghymru
(ac yn lleihau nifer y trethdalwyr cyfradd uwch). Heblaw am hyn, nid yw'r newidiadau i
drethi yn cael unrhyw effaith amlwg ar ddosbarthiad EMTRs.
Mae newidiadau i fudd-daliadau yn cynyddu nifer yr unigolion sydd â'r EMTR hon
ymhellach, gan eu bod yn lleihau nifer y bobl sydd ar daprau budd-daliadau a chredyd
treth. Felly, mae'r newidiadau hyn yn lleihau nifer y bobl yng Nghymru sydd ag EMTRs o
40% o leiaf tua 90,000, sydd ag EMTRs o 50% o leiaf tua 80,000 ac sydd ag EMTRs o
60% o leiaf a 70% o leiaf tua 60,000. Fodd bynnag, mae'r newidiadau hyn, yn enwedig y
cynnydd yn y tapr credyd treth yn cynyddu nifer y bobl yng Nghymru sydd ag EMTR o
80% o leiaf tua 30,000.
Fodd bynnag, caiff y cynnydd hwn yn nifer y bobl yng Nghymru sydd ag EMTRs uchel
iawn ei wyrdroi'n llwyr yn sgil cyflwyno credyd cynhwysol. Mae credyd cynhwysol yn
lleihau nifer yr unigolion yng Nghymru sydd ag EMTRs o 80% o leiaf 64,000, o 94,000 i
30,000 neu tua dwy ran o dair. Mae hyn yn codi am fod credyd cynhwysol yn disodli
nifer o brofion prawf modd sy'n gorgyffwrdd gan gyflwyno un prawf yn eu lle, sy'n
sicrhau na all EMTRs godi yn rhy uchel. Fodd bynnag, mae credyd cynhwysol yn
cynyddu nifer yr unigolion yng Nghymru sydd ag EMTRs o fwy na 60% tua 50,000 (o
120,000 i 170,000) gan ei fod yn ymestyn yr hawl i fudd-daliadau i fwy o deuluoedd,
47
© Institute for Fiscal Studies, 2015
sy'n golygu bod mwy o unigolion yn wynebu colli budd-daliadau os cynyddant eu
henillion.
48
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Tabl 4.3: Effaith diwygiadau i drethi a budd-daliadau ar EMTRs cyfartalog yng
Nghymru fesul grŵp
Grŵp
Sengl, dim
plant
Unig riant
Partner
ddim yn
gweithio,
dim plant
Partner
ddim yn
gweithio,
gyda phlant
Partner yn
gweithio,
dim plant
Partner yn
gweithio,
gyda phlant
Heb blant
Gyda phlant
EMTR
gyfart
alog
cyn
diwygi
o
Effaith:
EMTR
gyfartalog
, ar ôl
diwygio
heb CC
EMTR
gyfartalog
, ar ôl
diwygio
gyda CC
Newidiadau
i drethi
uniongyrcho
l
Newidiada
u i fudddaliadau
31.3%
–0.3
–2.1
28.9%
30.9%
67.6%
–0.2
+2.5
69.9%
55.2%
40.1%
–0.6
–4.7
–
0.2
34.9%
34.7%
62.5%
–0.7
–5.8
+4.
2
56.0%
60.1%
30.3%
–0.6
–0.9
–
0.8
28.8%
28.1%
39.1%
–0.0
–3.5
+0.
6
35.6%
36.1%
31.9%
–0.5
–1.9
29.6%
30.2%
45.3%
–0.1
–3.2
42.0%
41.5%
43.7%
–0.1
–3.1
40.5%
39.2%
44.4%
–0.0
–2.7
41.8%
42.3%
56.9%
–0.8
–7.5
48.5%
48.8%
70.9%
0.0
–5.0
65.9%
59.4%
30.4%
0.0
–0.7
29.7%
30.5%
38.7%
–0.3
–2.4
36.0%
36.1%
36.0%
–0.8
–3.9
31.3%
30.9%
Yn
cynnwys:
Un plentyn
2 o blant
3 o blant
4+ o blant
19 - 24 oed
25 - 54 oed
Oedran 55 Oedran
Pensiwn y
CC
+2.
0
–
14.
8
+0.
5
–
0.5
–
1.3
+0.
5
+0.
2
–
6.5
+0.
7
+0.
1
–
0.4
49
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Wladwriaet
h
Gwyn
Ddim yn
wyn
Cael budddal anabledd
Partner yn
cael budddal anabledd
Dim oedolyn
yn y teulu
yn cael
budd-dal
anabledd
Rhentiwr
cymdeithaso
l
Rhentiwr
preifat
Perchennog
-ddeiliad
Pawb
37.1%
–0.3
–2.5
43.4%
0.0
+0.6
46.4%
0.0
–7.1
40.7%
+0.6
37.0%
+0.
0
+4.
4
34.3%
34.3%
44.0%
48.4%
–
6.1
39.4%
33.3%
–4.0
+3.
2
37.3%
40.5%
–0.4
–2.3
+0.
1
34.3%
34.5%
51.5%
–0.1
–0.1
–
0.8
51.3%
50.5%
46.4%
–0.1
–2.8
43.5%
43.0%
34.2%
–0.4
–2.5
31.3%
31.7%
37.3%
–0.3
–2.4
34.5%
34.7%
–
0.5
+0.
4
+0.
1
Noder: Sampl: pob unigolyn yng Nghymru sydd mewn gwaith am dâl ac sydd rhwng 19 oed ac
Oedran Pensiwn y Wladwriaeth.
Ffynhonnell: Cyfrifiadau'r awdur gan ddefnyddio TAXBEN yn seiliedig ar ddata wedi'u
huwchraddio o Arolygon o Adnoddau Teulu (FRS) 2012-13 a 2013-14.
50
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Ffigur 4.5: EMTRs cyfartalog fesul enillion, trethi a budd-daliadau cyn ac ar ôl y
newidiadau
50%
Cyfradd dreth ymylol effeithiol
45%
40%
35%
30%
25%
0
10000
20000
30000
40000
50000
60000
Enillion gross (£/blwyddyn)
Dim newidiadau i drethi a budd-daliadau
Newidiadau i drethi yn unig
Pob newid heblaw am CC
Pob newid gyda CC
Noder: Llinellau llyfn lowess Sampl: pob unigolyn yng Nghymru sydd mewn gwaith am dâl ac
sydd rhwng 19 oed ac Oedran Pensiwn y Wladwriaeth.
Ffynhonnell: Cyfrifiadau'r awdur gan ddefnyddio TAXBEN yn seiliedig ar ddata wedi'u
huwchraddio o Arolygon o Adnoddau Teulu (FRS) 2012-13 a 2013-14.
51
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Ffigur 4.6: Dosbarthiad EMTRs yng Nghymru, trethi a budd-daliadau cyn ac ar
ôl y newidiadau
80%
60%
40%
20%
0%
hon
Cycfran y gweithwyr o dan yr EMTR hon
100%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90% 100%
Cyfradd dreth ymylol effeithiol
Dim newidiadau i drethi a budd-daliadau
Newidiadau i drethi yn unig
Pob newid heblaw am CC
Pob newid gyda CC
Noder: Sampl: pob unigolyn yng Nghymru sydd mewn gwaith am dâl ac sydd rhwng 19 oed ac
Oedran Pensiwn y Wladwriaeth.
Ffynhonnell: Cyfrifiadau'r awdur gan ddefnyddio TAXBEN yn seiliedig ar ddata wedi'u
huwchraddio o Arolygon o Adnoddau Teulu (FRS) 2012-13 a 2013-14.
Crynodeb
Mae newidiadau i drethi a budd-daliadau i'w cyflwyno rhwng 2015-16 a 2019-20 yn
atgyfnerthu ychydig y cymhelliant i unigolion yng Nghymru fod mewn gwaith am dâl ar
gyfartaledd - mae'r gyfradd dreth gyfranogol a'r gyfradd ddisodli gyfartalog ill dwy yn
gostwng 2.2 pwynt canran o ganlyniad i'r newidiadau hyn. Ond nid yw'r effaith hon yr
un peth ar gyfer mathau gwahanol o bobl: mae'r rheini sydd mewn cyplau nad yw eu
partner mewn gwaith am dâl yn gweld eu cymhellion gweithio, yn benodol, yn cael eu
hatgyfnerthu, tra bod unig rieni ond yn gweld gostyngiad bach yn eu cyfraddau disodli a
chynnydd yn eu cyfraddau treth gyfranogol ar gyfartaledd. Credyd cynhwysol sy'n
atgyfnerthu cymhellion yn arbennig i'r rheini nad yw eu partner mewn gwaith am dâl.
Mae newidiadau eraill i'r system budd-daliadau yn aml yn cael yr effaith groes i gredyd
cynhwysol: maent yn cynyddu cyfraddau treth gyfranogol i'r rheini mewn cyplau lle nad
yw eu partner mewn gwaith am dâl, ond yn eu lleihau i'r rheini sydd â phartner sy'n
gweithio. Yn yr un modd, ac mewn modd cysylltiedig, mae gan newidiadau i fudddaliadau heblaw am gredyd cynhwysol yr effaith nas croesewir o wanhau cymhellion
gweithio i'r rheini sydd â'r cymhellion gweithio gwannaf ar y pryd (gan eu bod yn
lleihau'r credydau treth y mae'r unigolion hyn yn eu cael pan fyddant yn gweithio), ond
52
© Institute for Fiscal Studies, 2015
mae credyd cynhwysol yn cael yr effaith groes (a groesewir), gan ddileu'r cymhellion
gweithio gwannaf oll sy'n bodoli o dan y system gyfredol drwy resymoli'r profion prawf
modd lluosog sy'n bodoli o dan y system gyfredol o fudd-daliadau a chredydau treth yn
un prawf.
Mae'r newidiadau hyn hefyd yn atgyfnerthu'r cymhellion ar gyfartaledd i'r rheini mewn
gwaith am dâl gynyddu eu henillion fel y'u mesurir gan y gyfradd dreth ymylol effeithiol
(EMTR). Mae'r EMTR gymedrig yn gostwng 2.6 pwynt canran o ganlyniad i'r newidiadau
hyn. Mae hyn, i raddau helaeth, yn deillio o'r newidiadau i fudd-daliadau heblaw am
gyflwyno credyd cynhwysol, sy'n lleihau nifer y gweithwyr sydd â hawl i fudd-daliadau
sy'n dibynnu ar brawf modd neu gredydau treth ac sydd felly yn wynebu colli rhai o'r
budd-daliadau hyn os cynyddant eu henillion. Fodd bynnag, i'r gweithwyr hynny sy'n
parhau i fod â hawl i gredydau treth, mae EMTRs yn cynyddu o ganlyniad i'r cynnydd yn
y gyfradd tapro credyd treth o 41% i 48%. Mae hyn yn golygu bod yr EMTR gyfartalog
ymhlith unig rieni yn cynyddu ychydig, a bod nifer yr unigolion ag EMTRs o 80% o leiaf
yn cynyddu tua 30,000. Ond unwaith eto, mae cyflwyno credyd cynhwysol yn
gwrthdroi'n llwyr yr effeithiau annymunol hyn. Drwy gyfuno sawl tapr budd-daliad a
chredyd treth sy'n gorgyffwrdd yn un tapr, mae credyd cynhwysol yn dileu'r EMTRs
uchel iawn a all fodoli o dan y system gyfredol, gan leihau nifer y gweithwyr yng
Nghymru sydd ag EMTRs uwchlaw 80% 60,000 neu tua dwy ran o dair. Fodd bynnag,
drwy ddileu cymorth prawf modd i'r rheini mewn gwaith yn fwy graddol, mae'n
ymestyn yr hawl i fudd-daliadau i lefelau enillion uwch ac yn cynyddu nifer y gweithwyr
yng Nghymru ag EMTRs o 60% o leiaf.
53
© Institute for Fiscal Studies, 2015
5. Effaith y Cyflog Byw Cenedlaethol ar
gymhellion gweithio
Fel y trafodwyd yn Adran 4, mae cymhellion unigolion i wneud gwaith am dâl yn
dibynnu ar gymhariaeth rhwng faint o incwm y byddent yn ei gael pe baent yn gweithio,
a faint y byddent yn ei gael pe na baent yn gweithio. Felly, mae'r cymhellion hyn yn
dibynnu ar drethi a budd-daliadau sy'n creu bwlch rhwng y swm y mae'n ei gostio i
gyflogwr gyflogi rhywun a'r ennill ariannol i gyflogai o weithio, a lefel yr enillion y gall
cyflogai ei mynnu os yw'n gweithio. Mae Adran 4 yn archwilio effeithiau'r newidiadau i
drethi a budd-daliadau i'w cyflwyno rhwng 2015-16 a 2019-20 ar gymhellion ariannol i
weithio. Yn yr adran hon, rydym yn ychwanegu effeithiau cyflwyno'r CBC ar gymhellion
gweithio y rheini y telir llai na'r lefel hon iddynt ar hyn o bryd (y tybiwn mai 60% o'r
enillion canolrif cyfredol ydyw), ac ar y cymhelliant i'r rheini nad ydynt mewn gwaith
am dâl ar hyn o bryd gymryd swydd isafswm cyflog.
Un o gafeatau allweddol y dadansoddiad hwn yw ei fod ond yn ystyried yr enillion o'r
CBC ac yn anwybyddu'r colledion. Oni chyfatebir y broses o dalu CBC uwch gan
gynhyrchiant cymesur uwch, rhaid i rywun dalu am y cyflogau uwch, drwy lai o
gyflogaeth, prisiau uwch neu lai o elw. Nid yw'r dadansoddiad yn yr adran hon yn
ystyried y naill effaith na'r llall.
Pwynt pwysig arall i'w gofio yw bod y CBC, fel y gwelwn, yn atgyfnerthu cymhellion
gweithio ac felly byddai'n debygol o gynyddu cyflenwad llafur i ryw raddau o leiaf, ond
nid oes sicrwydd y bydd y galw o ran llafur i gyfateb i'r cyflenwad hwn (yn wir, mae'r
Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn disgwyl i'r CBC arwain at gyflogaeth is yn
gyffredinol).21 Enghraifft eithafol o hyn fyddai rhoi isafswm cyflog o £100 yr awr. Yn
ddiau, byddai hyn yn atyniadol iawn i lawer o bobl, ond mae'n annhebygol y byddai
llawer yn gallu dod o hyd i waith pe bai'r isafswm cyflog ar y lefel hon.
Effaith y CBC ar gymhelliant y rhai y telir llai na'r CBC
iddynt mewn gwaith am dâl
Yn yr adran hon, archwiliwn effaith y CBC ar gyfraddau disodli'r rhai y telir llai na'r CBC
iddynt ar hyn o bryd. (Ni fyddai'n ystyrlon gwneud y dadansoddiad hwn ar gyfer
cyfraddau treth gyfranogol, gan fod y rhain yn mesur y graddau y mae'r system dreth a
budd-daliadau yn gwyrdroi penderfyniadau ynghylch p'un a ddylid gwneud gwaith am
dâl yn hytrach na'r cymhelliant llwyr i weithio a wynebir gan bobl). Gwnawn hyn drwy
gynyddu enillion y rhai yr amcangyfrifwn (drwy ddefnyddio'r fethodoleg a ddisgrifir ym
Mlwch 3.1) eu bod yn ennill llai na'r CBC yn ôl cymhareb y CBC i'w cyflog fesul awr ar
21
Gweler Atodiad B o adroddiad y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol (2015), ‘Economic
and fiscal outlook – July 2015’, Command Paper 9088,
http://cdn.budgetresponsibility.independent.gov.uk/July-2015-EFO-234224.pdf.
54
© Institute for Fiscal Studies, 2015
gyfartaledd.22 23 Dengys Tabl 5.1 sut mae cyflwyno'r CBC yn effeithio ar y gyfradd
ddisodli gyfartalog ymhlith pob gweithiwr ac ymhlith y rhai y telir llai na'r CBC iddynt ar
hyn o bryd (nid oes effaith yn ein dadansoddiad ar y rheini na thelir llai na'r CBC iddynt
gan nad ydym yn rhoi cyfrif am effaith y CBC ar enillion partner unigolyn ar ei incwm
mewn gwaith a'i incwm allan o waith), ac mae'n cymharu hyn ag effaith y newidiadau i
drethi a budd-daliadau (gan gynnwys a heb gynnwys credyd cynhwysol). Mae cymharu'r
ail golofn a'r drydedd golofn â'r un gyntaf yn rhoi effaith y newidiadau i drethi a budddaliadau yn unig (felly mae'r tair colofn gyntaf yn dangos yr un ffigurau ar gyfer pob
gweithiwr fel yn Nhabl 4.2), y gallwn ychwanegu effaith y CBC at hynny drwy gymharu'r
ffigurau yn yr ail a'r drydedd golofn â'r rhai yn y bedwaredd a'r bumed golofn yn y drefn
honno.
Tabl 5.1: Effaith y CBC a'r newidiadau i drethi a budd-daliadau ar gyfraddau
disodli'r rheini yng Nghymru nad ydynt mewn gwaith am dâl
Grŵp
Cyfradd ddisodli:
Cyn
diwygio
Ddim yn cael
budd o'r CBC
(81%)
Yn cael budd
o'r CBC (19%)
Pob
gweithiwr
Ar ôl diwygio:
Heb CC na
CBC
Heb CC, heb
CBC
Heb CC,
gyda CBC
Gyda CC a
CBC
49.9%
48.4%
47.6%
48.4%
47.6%
66.1%
65.0%
64.7%
62.9%
62.6%
53.1%
51.6%
50.9%
51.2%
50.5%
Noder: Sampl: pob unigolyn yng Nghymru sydd mewn gwaith am dâl ac sydd rhwng 19 oed ac
Oedran Pensiwn y Wladwriaeth.
Ffynhonnell: Cyfrifiadau'r awdur gan ddefnyddio TAXBEN yn seiliedig ar ddata wedi'u
huwchraddio o Arolygon o Adnoddau Teulu (FRS) 2012-13 a 2013-14.
22
Gan ein bod yn dadansoddi'r CBC fel petai wedi cael ei gyflwyno yn 2015-16, rydym yn
israddio'r CBC amcangyfrifedig ar gyfer 2020-21 o £9.35 yn unol â rhagolygon y Swyddfa
Cyfrifoldeb Cyllidebol o dwf enillion cyfartalog i werth 2015-16 o £7.68. Felly, i rywun yr
amcangyfrifir ei fod yn ennill yr isafswm cyflog o £6.70 ar hyn o bryd, rydym yn cynyddu ei
enillion tua 14.6% i amcangyfrif ei enillion pe telid y CBC iddo. Mae nifer fach o unigolion yn ein
data yr amcangyfrifir eu bod yn ennill llai na'r Isafswm Cyflog Cenedlaethol: rydym yn cyfyngu'r
cynnydd canrannol yn eu cyflogau fel ei fod yn gymhareb rhwng y CBC a'r Isafswm Cyflog
Cenedlaethol.
23
Noder nad ydym yn caniatáu i'r CBC effeithio ar y rhai y telir mwy na'r gyfradd cyflogau hon
iddynt i ddechrau. Mae hyn yn cyferbynnu â dadansoddiad y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol o
effaith y CBC, sy'n caniatáu ar gyfer rhai effeithiau gorlif (bach) ar y rhai sydd ag enillion
ychydig yn uwch.
55
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Yn gyffredinol, gallwn weld bod cyflwyno'r CBC yn lleihau'r gyfradd ddisodli gyfartalog
ymhlith y rheini yng Nghymru sydd mewn gwaith am dâl 0.4 pwynt canran, yn y
senarios sydd â chredyd cynhwysol a hebddynt. Mae hyn yn llai o lawer nag effaith y
newidiadau i drethi a budd-daliadau, sy'n lleihau cyfraddau disodli cyfartalog ymhlith
gweithwyr 1.5 pwynt canran os caiff credyd cynhwysol ei eithrio a 2.2 pwynt canran os
caiff ei gynnwys. Wrth gwrs, mae hyn yn bennaf oherwydd nad yw'r mwyafrif helaeth o
weithwyr yng Nghymru (yn ôl ein hamcangyfrifon, tua 990,000 allan o 1.23 miliwn) yn
cael budd o'r CBC am eu bod yn hunangyflogedig, o dan 25 oed neu'n cael mwy na'r CBC
i ddechrau.
Fodd bynnag, mae'r CBC yn cael effaith sylweddol ar y gyfradd ddisodli ymhlith y 19%
(240,000) o weithwyr yng Nghymru sy'n gyflogeion 25 oed neu drosodd y telir cyflog o
dan y lefel hon iddynt ar hyn o bryd. Yn wir, ar gyfer y grŵp hwn, mae cyflwyno'r CBC yn
bwysicach, gan leihau cyfraddau disodli 2.1 pwynt canran yn y systemau sydd â chredyd
cynhwysol a'r rhai hebddynt. Mae hefyd yn ddiddorol nodi bod y grŵp hwn yn gweld eu
cymhellion gweithio yn cael eu hatgyfnerthu gan lai na'r cyfartaledd yn sgil newidiadau i
drethi a budd-daliadau - mae eu cyfradd ddisodli gyfartalog ond yn gostwng 1.1 pwynt
canran o ganlyniad i newidiadau i drethi a budd-daliadau heblaw am gyflwyno credyd
cynhwysol a 0.3 pwynt canran o ganlyniad i gredyd cynhwysol ei hun. Esboniad rhannol
am hyn yw bod unig rieni, sydd ar gyfartaledd yn gweld fawr ddim gostyngiad yn eu
cyfradd ddisodli o ganlyniad i newidiadau i drethi a budd-daliadau, yn fwy tebygol na
grwpiau eraill o gael llai o gyflog na'r CBC ar hyn o bryd.
Ymhlith y rhai y telir llai na'r CBC iddynt, gallwn ddadansoddi ei effeithiau ar fathau
gwahanol o bobl. Dengys Tabl 5.2 ganlyniadau'r dadansoddiad hwn. Gwelwn fod y CBC
yn gwneud llai i atgyfnerthu cymhellion gweithio i unig rieni a'r rheini sydd mewn
cyplau â phlant, sef y grwpiau sydd â'r cymhellion gweithio gwannaf i ddechrau, yn
eironig ddigon. Mae hyn yn codi am mai'r rhain yw'r grwpiau sydd â'r EMTRs uchaf, sy'n
golygu eu bod yn colli llawer o'r cynnydd yn eu henillion gros o'r CBC drwy drethi a
budd-daliadau a ddiddymir. Mae hwn yn ein hatgoffa nad yw'r holl enillion sy'n deillio
o'r CBC o fudd i aelwydydd: mae rhai o fudd hefyd i'r Trysorlys drwy drethi uwch ar
incwm cyflogaeth a budd-daliadau sy'n dibynnu ar brawf modd a thaliadau credydau
treth is. ( Nid yw hyn i ddweud na fydd y CBC yn atgyfnerthu cyllid cyhoeddus: os na
thelir yn llawn amdano gan gynhyrchiant uwch, bydd y CBC yn arwain at ryw fath o
gyfuniad o gyflogaeth is, prisiau uwch ac elw is, y bydd pob un ohonynt yn cael effaith
negyddol ar gyllid cyhoeddus. Mae dadansoddiad gan Drysorlys EM yn awgrymu bod
cynyddu'r isafswm cyflog yn fras yn niwtral o ran refeniw yn gyffredinol.24)
24
Gweler tudalennau 16–28 o adroddiad yr Adran Busnes, Arloesi a Sgiliau (2014), ‘National
minimum wage: government evidence for the Low Pay Commission on the additional
assessment’, https://www.gov.uk/government/publications/national-minimum-wagegovernment-evidence-for-the-low-pay-commission-additional-assessment.
56
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Tabl 5.2: Effaith y CBC a'r newidiadau i drethi a budd-daliadau ar gyfraddau
disodli'r rheini yng Nghymru sydd mewn gwaith am dâl llai'r CBC fesul math o
berson
Grŵp
Cyfradd ddisodli:
Cyn
diwygio
Ar ôl diwygio:
Sengl, dim plant
Unig riant
Partner ddim yn
gweithio, dim plant
Partner ddim yn
gweithio, gyda
phlant
Partner yn gweithio,
dim plant
Partner yn gweithio,
gyda phlant
51.4%
75.8%
Heb CC
na CBC
50.3%
76.2%
Heb CC,
heb CBC
49.0%
77.1%
Heb CC,
gyda CBC
46.7%
75.6%
Gyda CC
a CBC
45.7%
76.0%
57.9%
57.5%
54.5%
55.0%
52.1%
84.4%
83.5%
77.0%
81.8%
75.9%
62.8%
61.2%
60.5%
59.2%
58.5%
74.2%
72.6%
74.7%
71.0%
73.1%
Pob un islaw'r CBC
66.1%
65.0%
64.7%
62.9%
62.6%
Noder: Sampl: pob unigolyn yng Nghymru sydd mewn gwaith am dâl ac sydd rhwng 19 oed ac
Oedran Pensiwn y Wladwriaeth.
Ffynhonnell: Cyfrifiadau'r awdur gan ddefnyddio TAXBEN yn seiliedig ar ddata wedi'u
huwchraddio o Arolygon o Adnoddau Teulu (FRS) 2012-13 a 2013-14.
Effaith y CBC ar y cymhelliant i'r rhai y telir llai na'r CBC
iddynt weithio awr ychwanegol
Yn adran 4, archwiliwyd effaith y newidiadau i drethi a budd-daliadau i'w cyflwyno
rhwng 2015-16 a 2019-20 ar gyfraddau treth ymylol effeithiol (EMTRs) ar gyfer
grwpiau gwahanol. Mae hyn yn rhoi asesiad o'r modd y mae'r cymhelliant i weithio awr
ychwanegol wedi newid, os tybiwn y byddai cyflog fesul awr gros unigolyn yn aros yr un
peth ym mhob senario. Fodd bynnag, mae'r CBC yn atgyfnerthu'r cymhelliant i unigolyn
weithio awr ychwanegol mewn ffordd wahanol, drwy gynyddu'r cyflog gros a enillwyd
ar gyfer gweithio awr ychwanegol yn hytrach na chaniatáu i'r unigolyn gadw cyfran fwy
o'i enillion. Felly, ni fyddai adrodd ar effaith y CBC ar EMTRs yn rhoi amcangyfrif o ba
mor gryf yw'r cymhelliant y mae unigolion yn ei wynebu i weithio awr ychwanegol. Er
mwyn gweld hyn, ystyriwch unigolyn sy'n wynebu EMTR o 50%, p'un a yw ei gyfradd
cyflog gros yn £10 neu £10. Mae ei gymhellant i wneud awr ychwanegol o waith am dâl
yn amlwg yn gryfach yn yr achos lle mae ei gyflog gros yn £20 yn hytrach na £10, ond
nid adlewyrchir hyn yn ei EMTR. Felly rydym yn mesur y cymhelliant hwn yn ôl yr ennill
i gyflogai yn nhermau arian parod o weithio awr ychwanegol, a gyfrifwn drwy luosi
57
© Institute for Fiscal Studies, 2015
cyflog fesul awr rhagweledig unigolyn gyda'r CBC a hebddo25 â chyfran yr enillion
ychwanegol mewn punnoedd y gallant ei gadw (h.y. 100% minws ei EMTR).26
Dengys Tabl 5.3 yr ennill cyfartalog a ddaw yn sgil gweitho awr ychwanegol i bob
cyflogai cyn ac ar ôl newidiadau i drethi a budd-daliadau a'r CBC. Fel yn Nhabl 5.1, mae
cymharu'r golofn gyntaf â'r ail a'r drydedd golofn yn rhoi effaith y newidiadau i drethi a
budd-daliadau gyda chyflwyniad credyd cynhwysol a hebddo, ac mae cymharu'r ail
neu'r drydedd a'r bedwaredd neu'r bumed yn rhoi effaith y CBC. Noder bod yr ennill
cyfartalog a ddaw yn sgil gweithio awr ychwanegol, ym mhob senario, yn llai na'r
Isafswm Cyflog Cenedlaethol i'r rhai y telir llai iddynt na'r CBC gan fod rhai o'r enillion
ychwanegol yn cael eu colli mewn trethi uwch neu lai o hawliau o ran budd-daliadau. Ar
gyfer y rheini y telir llai na'r CBC iddynt ac a all gael budd o bosibl o'i gyflwyno, gwelwn
fod yr effaith yn sylweddol ac yn wir yn fwy nag effaith y newidiadau i drethi a budddaliadau. Gwelwn hefyd fod y rheini y telir llai na'r CBC iddynt yn gweld gostyngiad yn
yr EMTRs o ganlyniad i gyflwyno credyd cynhwysol, tra bod y rhai y telir mwy iddynt
na'r CBC yn gweld cynnydd: mae hyn yn gyson â Ffigur 4.5 sy'n dangos bod credyd
cynhwysol yn lleihau EMTRs gyfartalog ar lefelau enillion is, ond yn eu cynyddu ar
lefelau uwch.
25
I'r rhai y telir llai na'r CBC iddynt, hwn yw'r CBC yn y senario 'gyda Chyflog Byw Cenedlaethol'
a'r uchaf o'u cyflog fesul awr rhagweledig a'r Isafswm Cyflog Cenedlaethol yn y senario 'heb
Gyflog Byw Cenedlaethol'. I eraill, hwn yw eu cyflog fesul awr rhagweledig drwyddi draw (a
gyfrifir gan ddefnyddio'r fethodoleg a ddisgrifir ym Mlwch 5.1), heblaw'r rheini sydd eisoes yn
ennill mwy na 70 gwaith y CBC, y defnyddiwn eu henillion fel y'u cofnodir yn yr Arolygon o
Adnoddau Teulu wedi'u rhannu â'u horiau cofnodedig.
26
Noder bod hyn yn tybio bod yr EMTR yn gyson dros ystod fechan yr enillion ychwanegol y
mae unigolyn yn eu hennill pan fydd yn gweitho awr ychwanegol. Gan fod y system dreth a
budd-daliadau yn llinol bob yn ddarn, nid yw hyn yn dybiaeth rhy afrealistig, er na fydd ein
methodoleg yn rhoi'r ateb cywir i'r rheini sydd ychydig o dan drothwy yn y system dreth a
budd-daliadau, neu y bydd eu hawl i fudd-dal neu gredyd treth yn dod i ben os gweithiant awr
ychwanegol.
58
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Tabl 5.3: Effaith y CBC a'r newidiadau i drethi a budd-daliadau ar yr ennill a
ddaw yn sgil gweithio awr ychwanegol yn ôl p'un a gaiff ei dalu llai na'r CBC ai
peidio
Grŵp
Ennill arian parod a ddaw yn sgil gwneud awr ychwanegol o waith
am dâl:
Cyn
diwygio
Telir y CBC o
leiaf (81%)
Telir llai na'r
CBC (195)
Pob
gweithiwr
Ar ôl diwygio:
Heb CC na
CBC
Heb CC, heb
CBC
Heb CC,
gyda CBC
Gyda CC a
CBC
£8.81
£9.10
£9.06
£9.10
£9.06
£4.16
£4.34
£4.39
£4.79
£4.81
£7.80
£8.06
£8.04
£8.16
£8.14
Noder: Sampl: pob cyflogai yng Nghymru rhwng 19 oed ac Oedran Pensiwn y Wladwriaeth.
Ffynhonnell: Cyfrifiadau'r awdur gan ddefnyddio TAXBEN yn seiliedig ar ddata wedi'u
huwchraddio o Arolygon o Adnoddau Teulu (FRS) 2012-13 a 2013-14.
Yn Nhabl 5.4, rydym yn ymchwilio i'r effaith ar fathau gwahanol o bobl y telir llai na'r
CBC iddynt. Gwelir yr amrywiad hwn oherwydd, fel y gwelsom yn Nhabl 4.3, mae gan
grwpiau gwahanol EMTRs cyfartalog gwahanol. Gwelwn fod gan y grwpiau hynny sydd
ag EMTRs uwch, yn bennaf am fod hawl ganddynt i fudd-daliadau sy'n dibynnu ar brawf
modd a chredydau treth ac felly maent yn wynebu colli budd-daliadau neu gredydau
treth os cynyddant eu henillion, enillion is yn sgil gweithio awr ychwanegol a'u bod yn
gweld y rhain yn cynyddu llai o ganlyniad i'r CBC. Mae hyn am fod llawer o'r enillion
ychwanegol sy'n deillio o'r CBC yn cael eu colli mewn llai o hawliau o ran budd-daliadau
ar gyfer y grŵp hwn. Gwelwn hefyd, ar gyfer unig rieni y telir llai na'r CBC iddynt, na
chaiff y gostyngiad yn yr ennill a ddaw yn sgil gweithio awr ychwanegol oherwydd
EMTRs uwch sy'n deillio o'r newidiadau i drethi a budd-daliadau heblaw am gredyd
cynhwysol, eu gwrthbwyso gan y CBC uwch, er eu bod wedi'u gwrthbwyso'n llwyr gan y
gostyngiadau mewn EMTRs a ddaw yn sgil cyflwyno credyd cynhwysol.27 At hynny,
mae'r EMTRs uwch a ddaw yn sgil cyflwyno credyd cynhwysol i'r rheini mewn cyplau â
phlant nad yw eu partner mewn gwaith am dâl, yn lleihau'r ennill cyfartalog a ddaw yn
sgil gweithio awr ychwanegol yn fwy nag y mae'r CBC yn ei gynyddu. Ond ar gyfer
grwpiau eraill y telir llai na'r CBC iddynt (h.y. pobl heb blant, a'r rheini mewn cyplau â
phlant y mae eu partner mewn gwaith am dâl), mae'r newidiadau i drethi a budd-
27
Canlyniad gwrth-reddfol o Dabl 5.4, o dan gredyd cynhwysol, yw bod yr ennill i unig rieni o
weithio awr ychwanegol ychydig iawn yn is ar gyfartaledd ar ôl cyflwyno'r CBC nag yr oedd cyn
hynny. Mae hyn yn codi am fod gan unig rieni EMTRs uwch ar gyfartaledd yn dilyn cyflwyno'r
CBC gan fod yr enillion uwch yn mynd â rhai unig rieni sy'n ennill llai na'r CBC uwchlaw naill ai'r
lwfans gwaith (sy'n golygu eu bod yn wynebu'r posibilrwydd o golli credyd cynhwysol os
gweithiant awr ychwanegol) neu'r lwfans personol (sy'n golygu bod yn rhaid iddynt dalu treth
incwm ar unrhyw enillion ychwanegol).
59
© Institute for Fiscal Studies, 2015
daliadau yn cynyddu'r ennill cyfartalog a ddaw yn sgil gweithio awr ychwanegol, ac yn ei
gynyddu eto o swm mwy o faint o ganlyniad i'r CBC.
Tabl 5.4: Effaith y CBC a'r newidiadau i drethi a budd-daliadau ar yr ennill a
ddaw yn sgil gweithio awr ychwanegol yng Nghymru i'r rhai y telir llai na'r CBC
yn ôl y math o berson
Grŵp
Ennill arian parod a ddaw yn sgil gwneud awr ychwanegol
o waith am dâl:
Cyn
diwygio
Ar ôl diwygio:
Sengl, dim plant
Unig riant
Partner ddim yn
gweithio, dim plant
Partner ddim yn
gweithio, gyda phlant
Partner yn gweithio,
dim plant
Partner yn gweithio,
gyda phlant
£4.21
£2.13
Heb CC
na CBC
£4.57
£1.59
Heb CC,
heb CBC
£4.40
£2.56
Heb CC,
gyda CBC
£4.96
£1.66
Gyda CC
a CBC
£4.96
£2.50
£4.34
£4.59
£4.71
£5.07
£5.25
£2.10
£2.32
£1.66
£2.61
£1.81
£5.42
£5.58
£5.67
£6.08
£6.08
£4.18
£4.44
£4.43
£5.04
£4.93
Pob un islaw'r CBC
£4.16
£4.34
£4.39
£4.79
£4.81
Noder: Sampl: pob unigolyn yng Nghymru sydd mewn gwaith am dâl ac sydd rhwng 19 oed ac
Oedran Pensiwn y Wladwriaeth.
Ffynhonnell: Cyfrifiadau'r awdur gan ddefnyddio TAXBEN yn seiliedig ar ddata wedi'u
huwchraddio o Arolygon o Adnoddau Teulu (FRS) 2012-13 a 2013-14.
Effaith y CBC ar y cymhellion i'r rheini nad ydynt mewn
gwaith am dâl gymryd swydd sy'n talu'r isafswm cyflog
Dangosodd ein dadansoddiad yn adran 4 effaith y newidiadau i drethi a budd-daliadau
ar gyfraddau disodli gweithwyr a'r rhai nad ydynt yn weithwyr. Yn y dadansoddiad
hwnnw, gwnaethom ragweld faint y byddai'r rheini nad oeddent mewn gwaith am dâl
yn ei ennill pe baent yn dechrau gwneud gwaith am dâl yn seiliedig ar eu nodweddion ac
enillion y rhai â nodweddion tebyg sydd mewn gwaith am dâl. Yn yr isadran hon, rydym
yn dadansoddi'r cymhelliant y mae'r unigolion hyn yn ei wynebu i gymryd swydd y telir
yr isafswm cyflog iddynt am ei gwneud (h.y. yr Isafswm Cyflog Cenedlaethol yn ein
senario heb y CBC, ac , i'r rhai sy'n 25 oed neu drosodd, y CBC yn y senario gyda'r CBC).28
Felly bydd y ffigurau hyn yn rhoi tanamcangyfrif o gryfder y cymhellion y mae unigolion
yn ei wynebu i ddechrau gwneud gwaith am dâl - mae'n debygol y gallai llawer o'r rheini
28
Fel yn adran 4, rydym yn cyfrifo cyfraddau disodli ar bedwar pwynt oriau gwahanol ac yn eu
pwysoli yn ôl tebygolrwydd amcangyfrifedig y byddent yn gweithio'r nifer honno o oriau.
60
© Institute for Fiscal Studies, 2015
nad ydynt mewn gwaith am dâl ar hyn o bryd ddod o hyd i swydd y telir mwy na'r CBC
amdani pe baent yn dewis gwneud gwaith am dâl. Fodd bynnag, gan mai'r isafswm
cyflog (p'un ai'r Isafswm Cyflog Cenedlaethol neu'r CBC sy'n gymwys) yn ôl ei ddiffiniad,
yw'r swm isaf y gallai rhywun ei ennill pe bai'n gweithio nifer benodol o oriau, mae'r
dadansoddiad hwn yn rhoi cyfyngiad is ar gryfder y cymhellion gweithio y mae'r rheini
nad ydynt yn gwneud gwaith am dâl ar hyn o bryd yn ei wynebu.
Yn Nhabl 5.5, dangoswn gyfraddau disodli ar gyfer y rhai nad ydynt mewn gwaith am dâl
ar hyn o bryd yng Nghymru yn yr un senarios â'r rhai a ddadansoddwyd yn gynt yn yr
adran hon (h.y. cyn ac ar ôl diwygiadau i drethi a budd-daliadau a chyda'r CBC a
hebddo), o dan y dybiaeth y telir yr isafswm cyflog i bob un ohonynt ym mhob senario.
Gwelwn fod cyfraddau disodli yn uchel ar gyfartaledd, ym mhob senario, nad yw'n
syndod efallai gan ein bod yn cyfrifo cyfraddau disodli ar lefel gymharol isel o enillion.
Fel y gwelsom yn Ffigur 4.3, nid yw diwygiadau i drethi a budd-daliadau heblaw am
gredyd cynhwysol yn cael effaith fawr iawn ar gyfraddau disodli ar y lefelau enillion hyn
gan fod yr unigolion hyn yn gweld gostyngiadau yn swm y credydau treth a gânt pan
fyddant mewn gwaith yn ogystal â'u budd-daliadau allan o waith. Unwaith eto, gwelwn
fod credyd cynhwysol yn atgyfnerthu cymhellion yn sylweddol ar gyfartaledd i'r rheini
mewn cyplau nad yw eu partner mewn gwaith am dâl ac i bobl sengl heb blant, ond yn
eu gwanhau i'r rheini sydd â phartner sy'n gweithio, ac i unig rieni.
Mae'r CBC, ar gyfartaledd, yn cael mwy o effaith na newidiadau i drethi a budd-daliadau
ar y cymhellion i'r rheini nad ydynt mewn gwaith am dâl gymryd swydd sy'n talu'r
isafswm cyflog yn y senario heb gredyd cynhwysol, ond effaith ychydig yn llai nag effaith
y newidiadau i drethi a budd-daliadau gan gynnwys credyd cynhwysol. Yn arbennig,
mae'n atgyfnerthu'r cymhelliant i gymryd swydd ar yr isafswm cyflog i'r rheini mewn
cyplau heb blant, ond yn gwneud y lleiaf i'r rheini mewn cyplau â phlant nad yw eu
partner mewn gwaith am dâl ac unig rieni. Mae hyn am fod gan y grwpiau hyn yr EMTRs
uchaf, ac felly mae'r enillion ychwanegol a gânt o ganlyniad i'r CBC yn bwydo drwyddo i
lai o hawliau o ran budd-daliadau a chredydau treth yn hytrach na'r incymau net uwch.
Gan fod credyd cynhwysol yn lleihau EMTRs cyfartalog i'r rheini â'r EMTRs uchaf i
ddechrau (grŵp sy'n cynnwys unig rieni a'r rheini mewn cyplau â phlant y telir yr
isafswm cyflog iddynt), mae hyn yn wir i raddau llai ar ôl cyflwyno credyd cynhwysol.
61
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Tabl 5.5: Effaith y CBC a'r newidiadau i drethi a budd-daliadau ar gyfraddau
disodli'r rheini yng Nghymru nad ydynt mewn gwaith am dâl, gan dybio y telir
yr isafswm cyflog iddynt yn eu swydd
Grŵp
Cyfradd ddisodli:
Cyn
diwygio
Ar ôl diwygio:
Sengl, dim plant
Unig riant
Partner ddim yn
gweithio, dim plant
Partner ddim yn
gweithio, gyda
phlant
Partner yn gweithio,
dim plant
Partner yn gweithio,
gyda phlant
53.5%
76.8%
Heb CC
na CBC
52.8%
75.7%
Heb CC,
heb CBC
51.1%
77.0%
Heb CC,
gyda CBC
51.4%
75.2%
Gyda CC
a CBC
49.6%
76.0%
78.7%
80.1%
76.1%
78.2%
74.1%
86.3%
85.3%
80.3%
84.8%
79.2%
70.0%
69.2%
69.7%
66.9%
67.5%
81.0%
79.0%
81.5%
77.4%
79.8%
Pob un islaw'r CBC
68.4%
67.7%
66.5%
66.2%
64.9%
Noder: Sampl: pob unigolyn yng Nghymru nad ydynt mewn gwaith am dâl.
Ffynhonnell: Cyfrifiadau'r awdur gan ddefnyddio TAXBEN yn seiliedig ar ddata wedi'u
huwchraddio o Arolygon o Adnoddau Teulu (FRS) 2012-13 a 2013-14.
Crynodeb
Bydd y CBC yn atgyfnerthu cymhellion gweithio i'r rheini y telir llai na lefel y CBC iddynt
ar hyn o bryd, ac yn atgyfnerthu'r cymhelliant i'r rheini nad ydynt mewn gwaith am dâl
gymryd swydd sy'n talu'r isafswm cyflog. Hyd yn oed ymhlith y rhai yr effeithir arnynt,
nid yw'r effaith yn fawr, gan leihau'r gyfradd ddisodli gyfartalog 2.1 pwynt canran, sef
yn fras yr un peth ag effaith gyfartalog newidiadau i drethi a budd-daliadau ar y
boblogaeth gyfan, ond yn fwy nag effaith y diwygiadau hyn ar y grŵp hwn. A chan fod
llai nag un rhan o bump o weithwyr yng Nghymru o bosibl yn cael budd o gyflwyno'r
CBC, mae gan y CBC effaith lai o lawer na newidiadau i drethi a budd-daliadau ar y
gyfradd ddisodli gyfartalog gyffredinol ymhlith gweithwyr, gan ei lleihau 0.4 pwynt
canran. Fodd bynnag, mae amrywiadau yn yr effeithiau hyn, ac mae'r effaith yn llai i'r
rheini sy'n wynebu'r cymhellion gweithio gwannaf yn y lle cyntaf, gan fod yr unigolion
hyn yn gweld y rhan fwyaf o'r cynnydd mewn cyflogau gros yn bwydo i mewn i lai o
hawliau o ran budd-daliadau yn hytrach nag incwm net uwch.
Pan ystyriwn y cymhelliant i'r rheini y telir llai na'r CBC iddynt weithio awr ychwanegol,
unwaith eto gwelwn fod newidiadau i drethi a budd-daliadau yn gwneud mwy i
atgyfnerthu'r cymhelliant hwn ar gyfartaledd i bob gweithiwr, er, ymhlith y rhai y telir
llai na'r CBC iddynt, mae'r CBC yn gwneud mwy i atgyfnerthu'r cymhelliant hwn nag y
mae newidiadau i drethi a budd-daliadau yn ei wneud. Atgyfnerthir y cymhelliant i
62
© Institute for Fiscal Studies, 2015
weithio awr ychwanegol y lleiaf i'r rheini sy'n wynebu'r EMTRs uchaf o ganlyniad i
wynebu colli budd-daliadau a chredydau treth os cynyddant eu henillion.
Yn olaf, bydd y CBC yn atgyfnerthu'r cymhelliant i'r rheini nad ydynt mewn gwaith am
dâl gymryd swydd sy'n talu'r isafswm cyflog. Bydd yr effaith a gaiff yn fwy nag effaith y
newidiadau i drethi a budd-daliadau ac eithrio credyd cynhwysol, ond ychydig yn llai
nag effaith y newidiadau i drethi a budd-daliadau gan gynnwys credyd cynhwysol. Fel
o'r blaen, bydd yr effaith hon yn llai i'r rheini sydd ar eu colled fwyaf o'r cynnydd mewn
enillion a ddaw yn sgil cyflwyno'r CBC drwy fudd-daliadau a thaliadau credyd treth is,
yn enwedig i unig rieni a'r rhai mewn cyplau â phlant nad yw eu partner mewn gwaith
am dâl. Fodd bynnag, mae credyd cynhwysol yn lleihau'r graddau y mae hyn yn wir
drwy leihau EMTRs i'r grwpiau hynny sydd â'r EMTRs uchaf o dan y system gyfredol,
gan eu galluogi i gadw mwy o'r enillion cynyddol y byddent yn ei gael o ganlyniad i'r
CBC.
63
© Institute for Fiscal Studies, 2015
6. Casgliadau
Bydd aelwydydd yng Nghymru ar gyfartaledd yn colli £459 yn sgil newidiadau i drethi a
budd-daliadau i'w cyflwyno dros y pedair blynedd nesaf, yn fras yr un peth â'r
cyfartaledd ar gyfer y DU gyfan, er bod hyn yn cynrychioli cyfran fwy o'u hincwm betm
gan fod Cymru yn rhan gymharol dlawd o'r DU. Fodd bynnag, mae amrywiad sylweddol
yn effaith y polisïau treth a budd-daliadau rhwng gwahanol fathau o aelwydydd yng
Nghymru.
Pennir effaith ddosbarthiadol gyffredinol y newidiadau i drethi a budd-daliadau yng
Nghymru gan effaith y newidiadau i fudd-daliadau, gan mai'r rhain yw'r mwyaf yn
nhermau refeniw. Y rhai sydd ar eu colled fwyaf yn sgil y newidiadau hyn yw
aelwydydd incwm isel o oedran gweithio, yn enwedig y rhai sydd â phlant. Gan fod rhai
o'r toriadau i gredydau treth, yn enwedig y gostyngiad yn y trothwy incwm cyntaf a'r
cynnydd yn y gyfradd tapro, yn lleihau'r cymorth a roddir i deuluoedd sy'n gweithio,
bydd aelwydydd incwm isel sy'n gweithio yn colli tua'r un faint ag aelwydydd incwm isel
nad ydynt yn gweithio. Fodd bynnag, bydd credyd cynhwysol yn newid hyn, yn cynyddu
colledion i aelwydydd nad ydynt yn gweithio ond yn eu lleihau ar gyfer aelwydydd
incwm isel sy'n gweithio. I'r gwrthwyneb, ni fydd y newidiadau hyn i raddau helaeth yn
effeithio ar bensiynwyr.
Mae lleihau budd-daliadau allan o waith yn atgyfnerthu cymhellion i bobl wneud gwaith
am dâl ar gyfartaledd: mae'r gyfradd dreth gyfranogol gyfartalog a'r gyfradd ddisodli
gyfartalog ill dwy yn gostwng 2.2 pwynt canran o ganlyniad i newidiadau arfaethedig i
drethi a budd-daliadau. Ond mae'r gostyngiadau arfaethedig yn y cymorth mewn gwaith
a roddir i unig rieni a chyplau lle nad oes ond un ohonynt yn ennill yn golygu bod y
broses gyffredinol o atgyfnerthu cymhellion yn llai efallai nag y byddai rhywun yn ei
disgwyl o gofio maint y toriadau i fudd-daliadau a chredydau treth. Yn wir, mae
newidiadau i drethi a budd-daliadau yn cynyddu cyfraddau treth gyfranogol ar
gyfartaledd i unig rieni a'r rhai mewn cyplau lle nad yw'r partner mewn gwaith am dâl.
Fodd bynnag, mae'r gostyngiadau hyn mewn cymorth i gyplau lle nad oes ond un
ohonynt yn ennill ynddynt eu hunain yn atgyfnerthu'r cymhelliant i'r ddau aelod o gwpl
weithio yn hytrach nag un yn unig, gan fod ganddynt lai o gymorth prawf modd i'w golli
os bydd yr ail aelod o'r cwpl yn dechrau gwneud gwaith am dâl. Gan fod gan y rhan
fwyaf o bobl naill ai bartner sydd mewn gwaith am dâl neu sy'n sengl ac yn ddi-blant,
mae newidiadau i fudd-daliadau heblaw am gredyd cynhwysol yn atgyfnerthu
cymhellion i unigolion fod mewn gwaith am dâl ar gyfartaledd.
Mewn llawer o achosion, mae gan gredyd cynhwysol yr effaith groes i newidiadau eraill i
fudd-daliadau. Drwy gynyddu'r cymorth a roddir i gyplau lle nad oes ond un ohonynt yn
ennill, mae'n atgyfnerthu'r cymhelliant i ddechrau gwneud gwaith am dâl i'r rheini nad
yw eu partner mewn gwaith am dâl ond yn gwanhau'r cymhelliant i ddau aelod o gwpl
weithio yn hytrach nag un. Mae hefyd yn cael yr effaith tra dymunol o atgyfnerthu
cymhellion gweithio i'r rheini sy'n wynebu'r cymhellion gwannaf i ddechrau gwneud
gwaith am dâl o dan y system gyfredol. At hynny, mae'n gwneud y mwyaf i atgyfnerthu
cymhellion gweithio ar lefelau enillion isel, tra bod newidiadau eraill i fudd-daliadau yn
64
© Institute for Fiscal Studies, 2015
gwneud fawr ddim i atgyfnerthu'r cymhellion gweithio i'r rheini ag enillion isel
(gwirioneddol neu bosibl). Fodd bynnag, nid yw credyd cynhwysol na newidiadau eraill
i fudd-daliadau yn lleihau'n sylweddol gyfraddau disodli cyfartalog i unig rieni, ac maent
yn cynyddu cyfraddau treth gyfranogol cyfartalog ymhlith y grŵp hwn.
Bydd toriadau i fudd-daliadau a chredydau treth yn golygu y bydd gan lai o'r rheini sydd
mewn gwaith am dâl yr hawl i daliadau prawf modd, ac felly ni fyddant mwyach yn
wynebu colli'r taliadau hyn os cynyddant eu henillion. Mae hyn yn lleihau EMTRs yn
sylweddol i'r unigolion hyn, ac yn golygu bod yr EMTR gyfartalog ymhlith gweithwyr
yng Nghymru yn lleihau. Fodd bynnag, i'r gweithwyr hynny sy'n parhau i fod â hawl i
gredydau treth, mae'r cymhelliant i gynyddu enillion yn gwanhau o ganlyniad i gynnydd
yn y tapr credyd treth. Mae hyn yn gwanhau'r cymhellion i unig rieni sy'n gweithio
gynyddu eu henillion, ar gyfartaledd, ac yn cynyddu nifer y gweithwyr yng Nghymru ag
EMTRs o 80% o leiaf 30,000.
Unwaith eto, mae gan gredyd cynhwysol yr effaith groes i newidiadau eraill i fudddaliadau mewn llawer o achosion. Mae'n cynyddu nifer y cyplau sy'n gweithio â phlant
sydd â hawl i gymorth prawf modd, ac felly'r nifer sy'n wynebu colli'r cymorth hwn os
cynyddant eu henillion. Fodd bynnag, drwy gyflwyno un tapr yn lle taprau budddaliadau a chredydau treth lluosog sy'n gorgyffwrdd, mae'n atgyfnerthu'r cymhellion i
ennill mwy i'r rheini sydd â'r cymhellion gwannaf ar hyn o bryd, gan gynnwys llawer o
unig rieni. Yn wir, mae credyd cynhwysol yn lleihau nifer y gweithwyr yng Nghymru ag
EMTRs o 80% o leiaf ddwy ran o dair, neu 60,000.
Bydd cyflwyno'r Cyflog Byw Cenedlaethol (CBC) yn atgyfnerthu cymhellion gweithio i'r
rheini y talir llai na hyn iddynt ar hyn o bryd (amcangyfrifwn fod hyn tua 19% o
weithwyr Cymru). Ar gyfer y grŵp hwn, bydd yn cael effaith ychydig yn fwy nag effaith
newidiadau i drethi a budd-daliadau, er, gan nad yw'n effeithio ar y rhan fwyaf o
weithwyr, mae'n cael llai o effaith ar y cymhellion gweithio ymhlith gweithwyr yn
gyffredinol. Ymhlith y rhai yr effeithir arnynt, ar y rhai sy'n wynebu'r cymhellion
gweithio gwannaf y mae’r effaith leiaf, gan mai'r gweithwyr hyn sy'n colli'r mwyaf o'r
cyflogau gros uwch mewn budd-daliadau a chredydau treth a ddiddymir.
65
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Atodiad: Siartiau cyfatebol ar gyfer y DU
gyfan
Ffigur A.1: Enillion a cholledion cyfartalog yn sgil newidiadau i drethi a budddaliadau i'w cyflwyno rhwng 2015-16 a 2019-20 fesul degradd incwm
2%
£500
1%
£250
0%
£0
-1%
-£250
-2%
-£500
-3%
-£750
-4%
-£1,000
-5%
-£1,250
-6%
-£1,500
-7%
-£1,750
-8%
-£2,000
Tlotaf
2
3
4
5
6
7
8
9 Cyfoethocaf
Grŵp degradd incwm
Credyd cynhwysol, £ y flwyddyn (echel dde)
Budd-daliadau, £ y flwyddyn (echel dde)
Trethi uniongyrchol, £ y flwyddyn (echel dde)
Trethi anuniongyrchol, £ y flwyddyn (echel dde)
Pawb
Noder: Pennir grwpiau degradd incwm drwy rannu holl aelwydydd Cymru yn 10 grŵp o'r un
maint yn ôl incwm net wedi'i addasu yn ôl maint aelwyd gan ddefnyddio graddfa cyfwerthedd
McClements. Mae'n tybio bod y budd-daliadau sy'n dibynnu ar brawf modd a chredydau treth
wedi cael eu hawlio'n llawn.
Ffynhonnell: Cyfrifiadau'r awdur gan ddefnyddio TAXBEN yn seiliedig ar ddata wedi'u
huwchraddio o Arolygon o Adnoddau Teulu (FRS) 2012-13 a 2013-14 ac Arolwg o Gostau Byw a
Bwyd (LCFS) 2012.
66
© Institute for Fiscal Studies, 2015
Ffigur A.2: Enillion cyfartalog yn sgil cyflwyno'r Cyflog Byw Cenedlaethol fesul
degradd incwm
2%
£500
1%
£250
0%
£0
-1%
-£250
-2%
-£500
-3%
-£750
-4%
-£1,000
-5%
-£1,250
-6%
-£1,500
-7%
-£1,750
-8%
-£2,000
Tlotaf
2
3
4
5
6
7
8
Grŵp degradd incwm
£ y flwyddyn (echel dde)
9 Cyfoethocaf
Pawb
% yr incwm net (echel chwith)
Noder: Pennir grwpiau degradd incwm drwy rannu holl aelwydydd Cymru yn 10 grŵp o'r un
maint yn ôl incwm net wedi'i addasu yn ôl maint aelwyd gan ddefnyddio graddfa cyfwerthedd
McClements.
Ffynhonnell: Cyfrifiadau'r awdur gan ddefnyddio TAXBEN yn seiliedig ar ddata wedi'u
huwchraddio o Arolygon o Adnoddau Teulu (FRS) 2012-13 a 2013-14 ac Arolwg o Gostau Byw a
Bwyd (LCFS) 2012.
67
© Institute for Fiscal Studies, 2015