Fonetyka Test and Flashcards

Głoska

najmniejszy słyszalny, dający się wydzielić dźwięk mowy ludzkiej

Graficzny znak głoski

litera; głoski nie muszą być reprezentowane przez pojedyncze znaki. W języku polskim niektóre głoski oddajemy przy pomocy dwuznaków

Fonetyka

to dział językoznawstwa zajmujący się badaniem dźwiękowej strony języka

Co jest przedmiotem badań fonetyki?

artykułowane dźwięki mowy, czyli głoski

zgłoska

sylaba; to część wyrazu zawierająca jedną i tylko jedną samogłoskę sylabiczną (warunek konieczny i wystarczający)

jak dzielimy sylaby

na sylaby otwarte i sylaby zamknięte

sylaba otwarta

zakończona na samogłoskę

sylaba zamknięta

zakończona na spółgłoskę

Podział głosek

samogłoski i spółgłoski

3 rodzaje różnic między spółgłoskami a samogłoskami

1. Artykulacyjne

- samogłoski wszystkie są dźwięczne i otwarte

- spółgłoski mogą być dźwięczne lub bezdźwięczne, istotą artykulacji spółgłosek są zapory artykulacyjne (zwarcie narządów mowy w jamie ustnej lub wąska szczelina).

2. Akustyczne

- wszystkie samogłoski to czyste tony, pojedyncze dźwięki

- spółgłoski są albo szmerami albo połączeniem tonów ze szmerami

3. Funkcjonalne

- samogłoski pełnią funkcję zgłoskotwórczą, czyli sylabotwórczą;

- spółgłoski nie mają zdolności tworzenia sylab

Różnice artykulacyjne między spółgłoskami a samogłoskami

- samogłoski wszystkie są dźwięczne i otwarte

- spółgłoski mogą być dźwięczne lub bezdźwięczne, istotą artykulacji spółgłosek są zapory artykulacyjne (zwarcie narządów mowy w jamie ustnej lub wąska szczelina).

Różnice akustyczne między spółgłoskami a samogłoskami

- wszystkie samogłoski to czyste tony, pojedyncze dźwięki

- spółgłoski są albo szmerami albo połączeniem tonów ze szmerami

Różnice funkcjonalne między spółgłoskami a samogłoskami

- samogłoski pełnią funkcję zgłoskotwórczą, czyli sylabotwórczą;

- spółgłoski nie mają zdolności tworzenia sylab

Samogłoski prymarne (podstawowe)

ustne: a e i y o u

nosowe: ę o, (ą)

Samogłoski sekundarne (warianty)

ą i, y, u, ("o" oraz "e" nie mają wariantów bo mają nosowe odpowiedniki!

3 kryteria klasyfikacji samogłosek

1. Ze względu na położenie języczka (uvula decyduje o otwarciu lub zamknięciu kanału nosowego):

- ustne (czystoustne)

- nosowe (ustno-nosowe)

2. Ze względu na położenie masy języka

- W płaszczyźnie poziomej: przednie, tylne

- W płaszczyźnie pionowej: wysokie, średnie, niskie

3. Ze względu na układ warg

- Układ warg płaski (samogłoski przednie)

- Układ warg okrągły (samogłoski tylne)

- Układ warg obojętny (samogłoski bliskie położenia środkowego)

Klasyfikacja samogłosek ze względu na położenie języczka

- ustne (czystoustne): a e i y o u

- nosowe (ustno-nosowe): ę o, (ą)

Klasyfikacja samogłosek ze względu na położenie masy języka

- W płaszczyźnie poziomej: przednie (i, y, e), tylne (u, o, a)

- W płaszczyźnie pionowej: wysokie (i, y, u), średnie (e, o), niskie (a)

Klasyfikacja samogłosek ze względu na układ warg

- Układ warg płaski (samogłoski przednie): i, y, e, ę

- Układ warg okrągły (samogłoski tylne): u, o, ą

- Układ warg obojętny (samogłoski bliskie położenia środkowego): a

Glajdy

Samogłoski niezgłoskotwórcze - nie mogą tworzyć sylab

5 kryteriów klasyfikacji spółgłosek

1. Położenie/udział wiązadeł głosowych: -dźwięczne; -bezdźwięczne

2. Udział rezonatora nosowego: -nosowe; -ustne

3. Położenie środkowej części grzbietu języka względem palatum: -twarde; -miękkie (palatalne); -zmiękczone (spalatalizowane)

4. Miejsce artykulacji: -dwuwargowe; -wargowo-zębowe; -przedniojęzykowo-zębowe; -przedniojęzykowo-dziąsłowe; -środkowojęzykowe; -tylnojęzykowe

5. Sposób artykulacji: -zwarto-wybuchowe; -szczelinowe; -zwarto-szczelinowe; -półotwarte

Klasyfikacja spółgłosek według położenia/udziału wiązadeł głosowych

- dźwięczne - wiązadła zsunięte -

b, b', w, w', d, z, ż, ź, dz, dź, dź, g, g'

- bezdźwięczne - wiązadła rozsunięte

p, p', f, f', t, s, c, sz, cz, ś, ć, k, k'

Klasyfikacja spółgłosek według udziału rezonatora nosowego

- nosowe

m, m', n, n'

- ustne

Klasyfikacja spółgłosek według położenia środkowej części grzbietu języka względem palatum

- twarde

- miękkie (palatalne)

ś, ź, ć, dź, ń, k', g', h'

- zmiękczone (spalatalizowane)

np. p' (p'ies), b' (b'iały), m' (m'iasto)

Klasyfikacja spółgłosek według miejsca artykulacji

- dwuwargowe: p, b, m

- wargowo-zębowe: f, w

- przedniojęzykowo-zębowe: t, d, n, s, z, c, dz

- przedniojęzykowo-dziąsłowe: sz, ż, cz, dż, l, r

- środkowojęzykowe: ś, ź, ć, dź, ń, k', g', h'

- tylnojęzykowe: k, g, h

Klasyfikacja spółgłosek według sposobu artykulacji

- zwarto-wybuchowe: p, b, t, d, k, g

- szczelinowe: f, w, s, z, sz, ż, ś, ź, h, h'

- zwarto-szczelinowe: c, dz, cz, dż, ć, dź

- półotwarte: l, r, ł, m, n, ń

palatalność (miękkość)

palatalizacja (zmiękczenie)

dziąsłowość

wtórne udziąsłowienie

ubezdźwięcznienie

nazalizacja (unosowienie lub nosowość)

geminata - wymowa przedłużona zamiast wybrzmiewania dwóch głosek

upodobnienie międzywyrazowe i/lub artykulacja ciągła

Upodobnienie pod względem miejsca artykulacji - przed spółgłoską dziąsłową

<p>poprzedzająca ją spółgłoska przedniojęzykowo-zębowa (t,d,n,s,z,c,dz) staje się dziąsłowa lub wtórnie udziąsłowniona: trzy, trzeba, pączek, rozszerzony, rozczarowany)</p>

poprzedzająca ją spółgłoska przedniojęzykowo-zębowa (t,d,n,s,z,c,dz) staje się dziąsłowa lub wtórnie udziąsłowniona: trzy, trzeba, pączek, rozszerzony, rozczarowany)

Upodobnienie pod względem miejsca artykulacji - przed spółgłoską środkowojęzykową

(ś, ź, ć, dź, ń) poprzedzająca spółgłoska może być artykułowana z uwypukleniem środka języka i staje się tożsama pod względem miejsca artykulacji:

Upodobnienie pod względem miejsca artykulacji - przed spółgłoską zwartymi tylnojęzykowymi (k,g)

spółgłoska nosowa n jest realizowana jako n tylnojęzykowe:

Kongo [koŋgo] ranga [raŋga] węgorz [weŋgoš] bank [baŋk] pąk [poŋk] sęk [seŋk] ręka [reŋka]

Spółgłoski dźwięczne ubezdźwięczniają się...

pod wpływem sąsiadujących z nimi spółgłosek bezdźwięcznych:

Spółgłoski zwarte przed spółgłoskami zwarto-szczelinowymi i szczelinowymi...

mogą być realizowane jako głoski zwarto-szczelinowe:podsypywać [potsypyvać] > [pocsypyvać] matce [matce] > [ma•ce] stokrotce [stokrotce] > [stokro•ce] odzew [odzef] > [oʒzef] odznaczyć [odznačyć] > [oʒznačyć]

Upodobnienia międzywyrazowe, pod względem miejsca artykulacji: pod wpływem nagłosu...

<p>wyrazu rozpoczynającego się głoską: <strong>[i, i̯ , ś, ź, ć, ʒ́, ń, k’, g’]</strong> spółgłoska wygłosowa poprzedniego wyrazu realizuje się jako miękka albo zmiękczona:</p>

wyrazu rozpoczynającego się głoską: [i, i̯ , ś, ź, ć, ʒ́, ń, k’, g’] spółgłoska wygłosowa poprzedniego wyrazu realizuje się jako miękka albo zmiękczona:

Upodobnienia międzywyrazowe: Fakultatywne zmiany wygłosowych spółgłosek zwartych w zwarto-szczelinowe...

<p>...pod wpływem<strong> nagłosowej spółgłoski szczelinowej lub zwarto-szczelinowej</strong> następnego wyrazu:</p>

...pod wpływem nagłosowej spółgłoski szczelinowej lub zwarto-szczelinowej następnego wyrazu:

Działanie dźwięczngo/bezdźwięcznego nagłosu wyrazu na...

...wygłosową głoskę wyrazu poprzedzającego:

Wyraz

jest zbudowany z głosek następujących po sobie i wzajemnie na siebie oddziałujących

Fazy wyrazu:

-Nagłos-Śródgłos-Wygłos

Nagłos

początek wyrazu

Śródgłos

środek wyrazu

Wygłos

koniec wyrazu

Nagłos/wygłos absolutny

mają miejsce po lub przed pauzą, czyli wtedy, kiedy narządy mowy przechodzą do ułożenia obojętnego lub do obojętnego wracają.Wygłos absolutny jest zawsze pozbawiony dźwięczności!!!

Antycypacja

upodobnienie wsteczne

Perseweracja

upodobnienie postępowe

Wymień samogłoski niezgłosotwórcze

i̯ (jota) oraz u̯ (ł; u niezgłoskotwórcze)

Co znaczy głoska χ?

ch,h bezdźwięczne

Co znaczy głoska γ?

ch,h dźwięczne

Co znaczy głoska ɳ?

n tylnojęzykowe

Co znaczą głoski ʒ, ǯ, ʒ́?

dz, dź, dź

Jakie upodobnienie następuje w wyrazie "odznaczyć"?

upodobnienie wsteczne wewnątrzwyrazowe, spółgłoska zwarta [d] jest przed spółgłoską szczelinową [z] przez co może być realizowana jako głoska zwarto-szczelinowa [ʒ]:[odznačyć] > [oʒznačyć]

Jakie upodobnienie następuje w wyrazie "bezkrwawy"?

<p>1. upodobnienie wsteczne wewnątrzwyrazowe, spółgłoska dźwięczna [z] ubezdźwięcznia się pod wpływem sąsiadującej z nią spółgłoski bezdźwięcznej [k]2. upodobnienie postępowe wewnątrzwyrazowe, spółgłoska dźwięczna [r] jest ubezdźwięczniona [znakiem diakretycznym = r̦ ] pod wpływem sąsiadującej z nią spółgłoski bezdźwięcznej [k]</p><p>3. upodobnienie postępowe wewnątrzwyrazowe, spółgłoska dźwięczna [w] ubezdźwięcznia się pod wpływem sąsiadującej z nią spółgłoski ubezdźwięcznionej [ r̦ ]</p>

1. upodobnienie wsteczne wewnątrzwyrazowe, spółgłoska dźwięczna [z] ubezdźwięcznia się pod wpływem sąsiadującej z nią spółgłoski bezdźwięcznej [k]2. upodobnienie postępowe wewnątrzwyrazowe, spółgłoska dźwięczna [r] jest ubezdźwięczniona [znakiem diakretycznym = r̦ ] pod wpływem sąsiadującej z nią spółgłoski bezdźwięcznej [k]

3. upodobnienie postępowe wewnątrzwyrazowe, spółgłoska dźwięczna [w] ubezdźwięcznia się pod wpływem sąsiadującej z nią spółgłoski ubezdźwięcznionej [ r̦ ]

Jaką funkcję pełni litera "i" w następujących wyrazach:miasto, siostra, wozić, ciastko, nabiał, nagie, piołun, gitara, siła

Jaka to głoska? Ustna, położenie masy języka przednie i średnie, układ warg płaski

[e]

Scharakteryzuj głoskę t

bezdźwięczna, ustna, twarda, przedniojęzykowo-zębowa, zwarto-wybuchowa

Scharakteryzuj głoskę w

dźwięczna, ustna, twarda, wargowo-zębowa, zwarto-szczelinowa

Jaka to głoska? dźwięczna, ustna, miękka, środkowo-językowa, szczelinowa

[ź]

Jaka to głoska? bezdźwięczna, ustna, miękka, środkowojęzykowa, zwarto-szczelinowa

[ć]

Iloczas

Różnicowanie długości sylab i głosek (czas wymawiania), w j. p. buduje ekspresje

Akcent

mocniejsze wymówienie sylaby w wyrazie lub wyrazu w zdaniu

Flashcards: Fonetyka