វិទ្យាស្ថានខ្មែរជំនាន់ថ្ែីINSTITUTE OF NEW KHMER
លំនាំដដ្ើមននដេដ្ឋកិច្ច
INTRODUCTION TO ECONOMIC
ឆ្នំេិកាមូលដ្ខាន ឆ្នំទ្យី១ ឆមាេទ្យី២
Professor: Nouv Brosh
H/P: 093/092 640 486, 0975 640 486
E-mail: broshnouv@gmail.com
Website: www.nouvbroshlesson.jimdo.com
1
វិទ្យាស្ថានខ្មែរជំនាន់ថ្ែីINSTITUTE OF NEW KHMER
ដមដរៀនទ្យី២
ដោលការណ៍ដេដ្ឋកិច្ច
2
 ដោលបំណងននដមដរៀន៖
 ដ្ឹងថាដេដ្ឋកិច្ចគឺនិយាយអំពីការនលលកធនធានកម្ម
 ម្រួរពិនិរយដមើលពីការលះបង់មួយខ្ដ្លមនុេសបានជួបម្បទ្យះ
 យល់ពីអរាន័យនននថ្ៃឱកាេ
 យល់អំពីរដបៀបដម្បើម្បាេ់ដេរុផលមា៉ាជីនដៅដពលដធវើដេច្កដីេំដរច្ច្ិរត
 ពិភាកាអំពីរដបៀបខ្ដ្លការដលើកទ្យឹកច្ិរមាន
ត ឥទ្យធពិ លដលើឥរិយាបថ្មនុេស
 ពិចារណាអំពីមូលដេរុខ្ដ្លថាពាណិជចកមែរវាងមនុេស ឬម្បជាជារិទំងឡាយអាច្ទ្យទ្យួលផលលអេម្មាប់ទំងអេ់ោន
 ពិចារណាអំពីមូលដេរុខ្ដ្លទ្យីផារជាមដធាបាយដ្៏លអ (ប៉ាុខ្នមិត នលអឥរដ្ច ះដនាះដ ើយ) ដៅកនុងការនលលកធនធាន
 េិកាអំពីអវីខ្ដ្លកំណរ់ននាិ ន ការមួយច្ំនួនកនងុ ដេដ្ឋកិច្ទំច ងមូល
3
១. ដេច្កដីដផដើម (Introduction)
 “ដេដ្ឋកិច្”ច មានម្បភពមកពីភាស្ថម្កិច្មានន័យថា “​ការម្គប់ម្គងផទះេខ្មែង”​។
 “ដេដ្ឋកិច្”ច គឺជាការេិកាអំពីរដបៀបខ្ដ្លផលិរកមែម្រូវបានដរៀបច្ំដដ្ើមែីបំដពញរម្មូវការ និងការច្ង់បានរបេ់មនុេស” េមាជិកមានក់ៗ
កនុងម្កុមម្គួស្ថរម្បឈមមុមនឹងការដធវើការដេច្កដីេដម្មច្ច្ិរត។ េមាជិកទំងដនាះម្រូវេដម្មច្ថាដរើមៃួនម្រូវដធវើអ?វី (What) និងដធវើ
ដដ្ខយរដបៀបណា (How) ដេើយេមាជិកមានក់ៗនឹងទ្យទ្យួលបានអវម្ី រ ប់មកវិញ។
 ឧទេរណ៍៍ៈ នរណាច្ំអិនអាហារ? ជារួមេមាជិកមានក់ៗដៅកនុងម្កុមម្គួស្ថរនិមួយៗម្រូវខ្រនលលកពីធនធានកម្មរបេ់មៃួនឯងកនុងច្ំដណាម
េមាជិកដផសងៗដទ្យៀរដដ្ខយម្រូវគិរពី េមរាភាព លទ្យធភាព និងបំណងម្បាថាន។
4
១. ដេច្កដីដផដើម (Introduction) (រ)
 េងគមមួយក៏ម្រូវម្បឈមនឹងការដធវើដេច្កដីេដម្មច្ច្ិរដ្ត ូច្ោន ដៅនឹងេមាជិកម្គួស្ថរខ្ដ្រ។ ដ្ូច្ដច្នះដគម្រូវេួរថា៖
 ដរើម្រូវផលិរទ្យំនិញអវ?ី (What)
 ដរើម្រូវផលិរវាយា៉ា ងដ្ូច្ដមដច្? (How)
 ដរើម្រូវផលិរេម្មាប់នរណា? (Who)
 ដរើផលិរវាដៅដពលណា? (When)
 ដរើម្រូវផលិរវាដៅកខ្នៃងណា? (Where)
 ភាពកម្ម (Scarcity): មានន័យថាេងគមមានធនធានខ្ដ្លម្រូវផដល់ឲ្យរិច្ជាងអវខ្ី ដ្លមនុេសម្រូវការ ឬប៉ាងម្បាថាន។
5
១. ដេច្កដីដផដើម (Introduction) (រ)
ដរើដេដ្ឋកិច្ចគឺជាអវ?ី ( What is Economic)
 “ដេដ្ឋកិច្ច” គឺជាការេិកាពីរដបៀបខ្ដ្លេងគមម្គប់ម្គងធនធានកម្មរបេ់មៃួន។
 “ដេដ្ឋវិទ្យូ” (Economist)៖ េិកាអំពីរដបៀបខ្ដ្លមនុេសដធវើដេច្កដីេដម្មច្ច្ិរត ថាដរើពួកដគម្រូវដធវការ
ើ ប៉ាុណាា? អវីខ្ដ្លពួកដគម្រូវទ្យិញ? ដរើពួក
ដគម្រូវេនសំលុយប៉ាុនាែន? និងយកម្បាក់េនសំដៅវិនិដយាគយា៉ា ងដ្ូច្ដមដច្?
 “ដេដ្ឋវិទ្យូ” (Economist)៖ េិកាពីរដបៀបខ្ដ្លមនុេសមានអនតរកមែដៅដលើមនុេសដផសងដទ្យៀរ។ ឧទេរណ៍៖ ការពិនិរយដមើលរដបៀបខ្ដ្លអនក
លក់ និងអនកទ្យិញរួមោន កំណរ់នថ្ៃកនុងកម្មរិ មួយខ្ដ្លម្រូវបានលក់ និងបរិមាណខ្ដ្លបានលក់។
6
១. ដេច្កដីដផដើម (Introduction) (រ)
 “ដេដ្ឋកិច្ច” គឺជាការេិការដបៀបខ្ដ្លបុគគល ម្កុមម្គួស្ថរ េេម្ោេ េងគមនានា ដច្ះនលលកដម្បើម្បាេ់ នូវធនធានកម្មកនុងការផលិរនូវ
ផលិរផល ដដ្ើមែីបំដពញនូវដេច្កដីម្រូវការឥរម្ពំខ្ដ្នរបេ់មនុេស។
 ដោលការណ៍ដេដ្ឋកិច្ច ១០ យា៉ា ង៖
១. មនុេសម្បឈមុមនឹការល៍ៈបង់
២. ការច្ំណាយដលើអវីមួយ ដនាះគឺជាអវីខ្ដ្លអនកម្រូវលះបង់ដដ្ើមែីបានវា
៣. មនុេសេមដេរុផលគិរអំពីមា៉ាជីន (ការដម្បើម្បាេ់)
៤. មនុេសដឆៃើយរបដៅនឹងការដលើកទ្យឹកច្ិរត
៥. ពាណិជកមែ
ជ អាច្ដធវើឲ្យម្គប់ោនទ្យទ្យួលបានផលច្ំដណញ
៦. ទ្យីផារគឺជាមធយបាយដ្៏ម្បដេើរកនុងការដរៀបច្ំេកមែភាពដេដ្ឋកិច្ច
7
 ដោលការណ៍ដេដ្ឋកិច្ច ១០ យា៉ា ង៖
៧. ដពលមៃះរដ្ខឋភិបាលអាច្ដធវើឲ្យម្បដេើរដ ើងដ្ល់លទ្យធផលទ្យីផារ
៨.បទ្យដ្ខឋនរេ់ដៅរបេ់ម្បដទ្យេមួយអាម្េ័យដលើេមរាភាពរបេ់មៃួនកនុងការផលិរទ្យំនិញ និងដេវាកមែ
៩. នថ្ៃដកើនដ ើងដពលរដ្ខឋភិបាលដបាះពុមភលុយដម្ច្ើនម្ជុល
១០.េង្គ្រគមម្បឈមមុមនឹងការលះបង់រយ៍ៈដពលមៃរវាងអរិ
ី ផរណា (ការបដងកើនលុយ, ការបំដបា៉ាង) និង និកមែភាព
(ភាពននការអរ់ការររដធវើ)
8
 រដបៀបខ្ដ្លមនុេសដធវើដេច្កដីេដម្មច្ច្ិរត
ោែ នអាថ្៌កំបាំងអវដី ើយេម្មាប់ដេដ្ឋកិច្ច។ ថាដរើដយើងកំពុងពិភាកាអំពីដេដ្ឋកិច្ចរបេ់ម្បដទ្យេកមពុជា ឬពិភពដោក។
ដេដ្ឋកិច្ចនិយាយអំពីម្កុមមនុេសខ្ដ្លដធវើអនតរកមែរវាងោន មណ៍ៈខ្ដ្លពួកោរ់បានគិរអំពីការរេ់ដៅរបេ់មៃួន។ ដេដ្ឋកិច្ចឆៃុះ
បញ្ច ំងអំពីឥរិយាបថ្របេ់បុគគលមានក់ខ្ដ្លជាអនកបដងកើរដេដ្ឋកិច្ច។
??
9
 ដោលការណ៍១៖ មនុេសម្បឈមមុមនឹងការលះបង់
o ដោលការណ៍១ គឺបរា ញអំពីការដធវើដេច្កដេដម្
ី មច្ច្ិរតរបេ់មនុេសដៅកនុងការ
ដម្ជើេដរើេរបេ់មៃួន។ ដពាលគឺអវីៗទំងឡាយខ្ដ្លដយើងមានគឺេុទ្យធខ្រេាិរដៅកនុង
ការដម្ជើេដរើេដដ្លដយើងទំងអេ់ោន ម្រូវដធវើ ការលះបង់របេ់អវីមួយ ដដ្ើមែីទ្យទ្យួល
បានអវីមួយដផសងដទ្យៀរ។
o
ឧទេរណ៍៖ ឪពុកមាដយរបេ់អនកដធវើដេច្កដីេដម្មច្ច្ិរត ឬនលលកកនុងការដម្បើម្បាេ់ច្ំណូលកនុងម្គួស្ថរ។ ោរ់អាច្េដម្មច្ច្ិរទ្យិត ញ
អាហារ ឬេដមៃៀកបំពាក់េម្មាប់កូន ការេិការបេ់កូន ឬេនសំមួយច្ំខ្ណកមៃះននច្ំណូលដនះេម្មាប់ច្ូលនិវរតន៍។ លកាមណឌ ច្ាប់
ទក់ទ្យងដៅនឹងបរិស្ថាន
10
 ដោលការណ៍១៖ មនុេសម្បឈមមុមនឹងការលះបង់ (រ)
o ការលះបង់ដផសងដទ្យៀរខ្ដ្លេងគមម្បឈមមុមគឺ េមធម៌ (Equity) និង ម្បេិទ្យភាធ ព
(Efficiency)
o ឧទេរណ៍៖ ដោលនដយាបាយរបេ់រដ្ខឋភិបាលច្ង់េដម្មច្ឲ្យបាននូវការខ្បងខ្ច្កម្បកបដដ្ខយេម
ធម៌នូវេុមុមាលភាពដេដ្ឋកិច្ច។
o ដោលនដយាបាយស្ថរដពើពនធដផសងៗ និងពនធដលើម្បាក់ច្ំណូលជាដដ្ើម។
11
 ដោលការណ៍២៖ នថ្ៃឱកាេ (Opportunity Cost)
 ដរើនថ្ៃឱកាេជាអវ?ី
o គឺជាអវីខ្ដ្លអនកម្រូវលះបង់ដដ្ើមែីទ្យទ្យួលបានអវីមួយដផសងដទ្យៀរ
o មនុេសម្បឈមមុមនឹងការលះបង់ ដ្ូដច្នះការេដម្មច្ច្ិរតរម្មវូ ឲ្យមានការដម្បៀបដធៀបរវាង

o
o
ការច្ំណាយ និងអរាម្បដយាជន៍ដៅកនុងការដម្ជើេដរើេរបេ់មៃួន
ឧទេរណ៍៖ ការេដម្មច្ច្ិរថាដរើ
ត គួរច្ូលដរៀនមហាវិទ្យាល័យ ឬយា៉ា ងណា?
បញ្ា ទ្យី១៖ ការច្ំណាយដលើការេិកា និងការច្ំណាយដផសងៗដ្ូច្ជាការស្ថនក់ដៅ និងអាហារ។ ម្បេិនដបើអនកឈប់ដរៀន ឬចាកដច្ញពី
មហាវិទ្យាល័យ អនកនឹងដៅខ្រម្រូវការកខ្នៃងស្ថនក់ដៅ និងអាហារដដ្ើមែីបរិដភាគផងខ្ដ្រ។ ឈនលួ ផទះ និងមាអាូ ហារដពលដវោគឺជានថ្ៃឱកា
េ។
12
 ដោលការណ៍២៖ នថ្ៃឱកាេ (Opportunity Cost)
o បញ្ា ទ្យី២៖ ដៅដពលអនកច្ំណាយដពលដវោមួយឆ្នំដដ្ើមែីេិកា ស្ថដប់ម្គូពនយល់ និងដធវើកិច្ចការស្ថោ អនកនឹងមិនអាច្ច្ំណាយដពល
ដវោដ្ខ្ដ្លដនះដដ្ើមែីដធវើការបានដ ើយ។
13
 ដោលការណ៍៣៖ មនុេសេមដេរុផលគិរអំពីមា៉ាជីន
(Rational People Think at the Margin)

ការេដម្មច្ច្ិរតជាដម្ច្ើនទក់ទ្យងដៅនឹងរម្មូវការបខ្នាម។ ដេដ្ឋវទ្យិ ូបានដៅថារម្មូវការដនះជាបខ្ម្មបម្មួលមា៉ាជីន (Marginal
Changes)។
 មនុេសនឹងដធវើដេច្កដីេដម្មច្ច្ិរតដ្៏ម្បដេើបំផុរតាមរយ៍ៈការគិរអំពីមា៉ាជីនដនះ។
 ឧទេរណ៍៖ និេសិរច្ង់បនតការេិកាថានក់បណឌ ិរ មុននឹងោរ់ដធវដេច្កដ
ើ េដម្
ី មច្ច្ិរត។


ោរ់ម្រូវការដ្ឹងពីអរាម្បដយាជន៍ខ្ដ្លោរ់នឹងទ្យទ្យួលបានពីការេិកា (Marginal Benefits)
ការច្ំណាយបខ្នាមខ្ដ្លោរ់នឹងម្រូវម្បឈម (Marginal Costs) ។
ោរ់អាច្វាយរនមៃថាដរើោរ់គួរបនតការេិកាខ្ដ្រឬដទ្យ ដេើយោរ់ម្រូវបនតការេិការយ៍ៈដពលប៉ាុនាែនឆ្នំ?
14
 ដោលការណ៍៣៖ មនុេសេមដេរុផលគិរអំពីមា៉ាជីន
(Rational People Think at the Margin)
 ឧទេរណ៍៖យនតដហាះអាច្ផទុកអនកដ្ំដណើរបានច្ំនួន 200នាក់ ខ្ដ្លម្រូវដធវើដ្ំដណើរឆៃងការ់ម្បដទ្យេមួយដេើយរម្មូវឲ្យម្កុមេុនម្រូវ
ច្ំណាយអេ់នថ្ៃដដ្ើម 100,000$
 ដរើនថ្ៃដដ្ើមមធយមេម្មាប់លក់េំបុម្រមួយដៅអីនថ្ៃប៉ាុនាែន?
 ម្កុមេុនអាកាេច្រណ៍អាច្បដងកើននូវម្បាក់ច្ំដណញរបេ់មៃួនដដ្ខយគិរដៅដលើមា៉ាជីន។ ឧទេរណ៍៖ យនតដហាះម្បខ្េលជានឹងដច្ញ
ដ្ំដណើរដដ្ខយមានដៅអី 10នាក់ ទ្យំដនរ ។ អនកដ្ំដណើរខ្ដ្លរងចាំដៅមារ់ទវរម្បាកដ្ជាមានឆនទ៍ៈ កនុងការច្ំណាយម្បាក់ 300$
េម្មាប់ដៅអីមួយកខ្នៃង។
 ដរើម្កុមេុនអាកាេច្រណ៍នឹងលក់ដៅអីឲ្យោរ់ឬដទ្យ?
15
 នថ្ៃដដ្ើមមា៉ាជីន និងអរាម្បដយាជន៍មា៉ាជីន Marginal Cost & Marginal Benefit
 “នថ្ៃដដ្ើមមា៉ាជីន” Maginal Cost: គឺជានថ្ៃឱកាេននផលិរផលដម្ច្ើនជាងមួយឯកតាតរបេ់ទ្យំនញិ ឬក៏ដេវាកមែមួយ (is
the opportunity cost of producing one more unit of a goods or
service).
 “អរាម្បដយាជន៍មា៉ាជីន” Maginal Benefit: គឺជាអរាម្បដយាជន៍ខ្ដ្លមនុេសមានក់ទ្យទ្យួលបានពីការដម្បើម្បាេ់ដម្ច្ើន
ជាងមួយឯកតាតរបេ់ទ្យនំ ញិ ឬដេវាកមែមួយ (is the benefit that a person recieves from
consumming one more unit of a goods or service).
 “អរាម្បដយាជន៍មា៉ាជីន” មកពីទ្យំនិញ ឬដេវាកមែមួយ ខ្ដ្លច្ំនួនននមនុេសភាកដម្ច្ើនេុមច្ិរច្ំត ណាយដម្ច្ើនជាងមួយឯកតាតននវា
(Maginal benefit from a goods or service is measured as the
maximum amount that a person is willing to pay for one more
unit of it).
16
 ដោលការណ៍៤៖ មនុេសដឆៃើយរបនឹងការដលើកទ្យឹកច្ិរត
People Respond to incentives
មនុេសដធវដេច្កដ
ើ េដម្
ី មច្ច្ិរតដដ្ខយដធវការ
ើ ដម្បៀបដធៀបនថ្ៃដដ្ើម ឬច្ំណាយដៅនឹងអរាម្បដយាជន៍
ឥរិយាបថ្របេ់មនុេសមានការផ្លៃេ់បដូរដៅដពលនថ្ៃដដ្ើមឬអរាម្បដយាជន៍មានការខ្ម្បម្បួល ដពាលគឺមនុេសដឆៃយើ របដៅនឹងការដលើកទ្យឹក
ច្ិរ។ត
ឧទេរណ៍៖ ដៅដពលស្ថច្់មាន់ដ ើងនថ្ៃ មនុេសេដម្មច្ច្ិរតញុ ំស្ថច្់ម្ជូកដម្ច្ើនជាងមុន ឬស្ថច្់មាន់រិច្ជាងមុន ដដ្ខយស្ថរខ្រការ
ច្ំណាយកនុងការទ្យិញស្ថច្់មាន់មពេជាងមុ
់ ននាំឲ្យកេិដ្ខឋនច្ិញ្ចឹមមាន់ដម្ជើេដរើេកមែករបខ្នាមដដ្ើមែីបដងកើនការច្ិញ្ចឹមមាន់។
ដនះគឺជាច្ាប់រម្មូវការ និងការផគរផ់ ងគ ់ (Law of Demand and Supply)
17
 ដោលការណ៍៤៖ មនុេសដឆៃើយរបនឹងការដលើកទ្យឹកច្ិរត
People Respond to incentives
(រ)
ដោលនដយាបាយស្ថធារណ៍ៈ (Public Policy) ដធវើឲ្យនថ្ៃដដ្ើមខ្ម្បម្បួល ឬផលម្បដៅជន៍ននេកមែភាពឯកជន។
ឧទេរណ៍៖ ច្ាប់រម្មូវឲ្យម្កុមេុនផលិររថ្យនតបដងកើរេុវរាិភាពេម្មាប់រថ្យនត ដ្ូច្ជាខ្មសេុវរាិភាព និងឧបករណ៍បំពាក់
ការពារេុវរាិភាព។
រដបៀបខ្ដ្លមនុេសដធវទ្យំើ នាក់ទ្យំនង How to interact ការេដម្មច្ច្ិរតមិនម្រឹមម្រូវមានឥទ្យធីពលដៅដលើមៃួនដយើង
ផ្លទល់ខ្រ ខ្ថ្មទំងមានឥទ្យធិពលដលើអនកដ្៏នទ្យផងខ្ដ្រ។
18
 ដោលការណ៍៥៖ ពាណិជជកមែអាច្ដធវើឲ្យម្គប់ោន ទ្យទ្យួលផលច្ំដណញ (Trade can make everyone
better off)
 ពាណិជចកមែគឺជាអវី? What is trade?
 ពាណិជជកមែអនតរជារិ International Trade
 ពាណិជជកមែរវាងម្បដទ្យេពីរអាច្ដធវើឲ្យម្បដទ្យេនីមួយៗមានភាពលអម្បដេើរទំងអេ់ោន
ម្បដទ្យេទំងពីរអាច្ដធវើឲ្យម្បដទ្យេនីមួយៗទ្យទ្យួលផល
ច្ំដណញដ្ូច្ោន ។
 ពាណិជជកមែអាច្ដធវើឲ្យមនុេសមានក់មានឯកដទ្យេនីយកមែយា៉ា ងម្បដេើរបំផុរដៅតាមេកមែភាពខ្ដ្លមៃួនម្រូវេខ្មដងដ ើង។ មនុេសអាច្ទ្យិញទ្យំនិញ
និងដេវាកមែដផសងៗបានយា៉ា ងដលឿនដដ្ខយច្ំណាយនថ្ៃដដ្ើមទបបំផុរ។
19
 ដោលការណ៍៦៖ ទ្យីផារគឺជាមដធាបាយដ្៏ម្បដេើកនុងការដរៀបច្ំេកមែភាពដេដ្ឋកិច្ច
(Markets are usually a good way to organize economic activity)
 ខ្ផនការកណាដល (Central Planners)គឺជាខ្ផនការមួយខ្ដ្លបដងកើរដ ើងដដ្ខយម្បដទ្យេកុមែុយនីេមួយច្ំនួនកនុងបញ្ចូលខ្ផនការទំងដនះដៅកនុងរដ្ខឋភិបា
ល ដេើយវាជាមុមដ្ំខ្ណងមួយដ្៏ម្បដេើរបំផុរកនុងការដ្ឹកនាំេកមែភាពដេដ្ឋកិច្ច។
 េកមែភាបដេដ្ឋកិច្ច (Economics Activities) គឺជាេកមែភាពមួយខ្ដ្លមានខ្ររដ្ខឋភិបាលដទ្យជាអនកដរៀបច្ំ ណិងចារ់ខ្ច្ង ដេើយវាជាវិធីមួយ
ខ្ដ្លដលើកេទួយដ្ល់េុមុមាលភាពដេដ្ឋកិច្ច។
 បុគគលមានក់ៗ Individuals
 ម្គួស្ថរ Households
 េេម្ោេ Firm/Enterprise
 ម្កុមពាក់ព័នធដផសងដទ្យៀរ (Other stakeholders) Interaction each other in the
market creating as purchasing power by their demand.
 Mr. Adam Smith បាននិយាយថាទ្យីផារគឺជា “នដ្អរូប”ី Invisible hand។
 គឺជាឧបករណ៍មួយខ្ដ្លកនុងដនាះនដ្អរូបដ្ឹី កនាំេកមែភាពដេដ្ឋកិច្ច។ នថ្ៃបានឆៃុះបញ្ច ំងឲ្យដ ើញអំពីរនមៃននទ្យំនញិ ច្ំដពាះេងគមនិងនថ្ៃដដ្ើមច្ំដពាះេងគមននការផលិរទ្យំនិញ។
20
 ដោលការណ៍៦៖ ទ្យីផារគឺជាមដធាបាយដ្៏ម្បដេើកនុងការដរៀបច្ំេកមែភាពដេដ្ឋកិច្ច (រ)
(Markets are usually a good way to organize economic activity)
 បុគគល េមាជិកម្គួស្ថរ និងេេម្ោេពិនិរយដមើលដៅដលើរនមៃដពលេដម្មច្ច្ិរត “ថាអវម្ី រូវទ្យិញនិង លក់” ដនាះដគបានពិចារណាដដ្ខយពុំបាន
ដ្ឹងមៃួនដៅដលើអរាម្បដយាជន៍ និងនថ្ៃដដ្ើមេងគមននេកមែភាពរបេ់ពួកដគ។
 ដ្ូច្ដនះនថ្ៃដ្ឹកនាំអនកឲ្យដធវើដេច្កដេដម្
ី មច្ច្ិរជាលកា
ត ល៍ៈបុគគលទំងអេ់ ដដ្ើមែីឈានដៅដ្ល់លទ្យធផលមួយ ខ្ដ្លជាទ្យូដៅបានបដងកើរឲ្ាមានអរិ
បរមាដ្ល់េុមុមាលភាពេងគមទំ ងមូល។
 ដៅដពលខ្ដ្លោែ ននថ្ៃដដ្ើម្ងដម្ៅ ដនាះនថ្ៃដដ្ើមមា៉ាជីនរបេ់េេម្ោេមួយដេែើនឹងនថ្ៃដដ្ើមមា៉ាជីនេងគម។
 ដៅដពលខ្ដ្លោែ នអរាម្បដយាជន៍មា៉ាជីន្ងដម្ៅខ្ដ្លច្ំណាយដដ្ខយម្គួស្ថរ ដនាះដគដៅថាអរាម្បដយាជន៍មា៉ាជីនេងគម។
21
 ដោលការណ៍៦៖ ទ្យីផារគឺជាមដធាបាយដ្៏ម្បដេើកនុងការដរៀបច្ំេកមែភាពដេដ្ឋកិច្ច (រ)
(Markets are usually a good way to organize economic activity)
 អនុស្ថធយដ្៏េំ្ន់ (Important Corollary) មានន័យថា “ បទ្យខ្ម្ជកច្ូលដេរុផលធមែតា) វាជាលកាណ៍ៈធមែជារិរច្ំ
ដពាះការផគរ់ផគង់ និងរម្មូវការខ្ដ្លរដ្ខឋភិបាលបានការពារនថ្ៃដច្ញពីការខ្ករម្មូវ ដេើយការដនះនិងបរអ ក់ដ្ល់េមរាភាពរបេ់នដ្អរូបិយដៅ កនុងការេម្មប
េម្មួលដ្ល់េេម្ោេ ម្ពមទំងេមាជិកម្គួស្ថររាប់ោននាក់ខ្ដ្លជាអនកបដងកើរេកមែភាពដេដ្ឋកិច្ចដនាះ។
 អនុស្ថធយដនះបានពនយល់អំពីមូលដេរុថា ពនធបានជះឥរធីពលម្ចាេដៅដលើការខ្បងខ្ច្កធនធាន ដពាលគឺថាពនធបានបងករឲ្យមានការរាំងមទបយា៉ា់ ងធំ
បំផុរខ្ដ្លបងករដ ើងដដ្ខយដោលនដយាបាយខ្ដ្លម្រួរម្តាដដ្ខយផ្លទល់ដៅដលើនថ្ៃ ដ្ូច្ជាការម្រួរម្តាដលើការជួលជាដដ្ើម។
22
 ដោលការណ៍៧៖ ដពលមៃះរដ្ខឋភិបាលអាច្ដធវើឲ្យម្បដេើរដ ើងដ្ល់លទ្យធផលទ្យីផារ (Governments can sometime
improve market outcome)
 ដេរុផលច្ំបងពីររបេ់រដ្ខឋភិបាលច្ំដពាះអនតរាគមន៍ច្ូលដៅកនុងកិច្ចការដេដ្ឋកិច្ច ការលូកនដ្ច្ូលរបេ់រដ្ខឋភិបាលដពលដនះ គឺច្ង់ដធវើឲ្យម្បដេើរដ ើងដ្ល់ម្បេិទ្យភាព
ធ និងេីលធម៌ ដពាលគឺច្ង់
ឲ្យផ្លយដេដ្ឋកិច្ចកាន់ខ្រធំដ ើងម្ពមទំងផ្លៃេ់បដូររដបៀបខ្ដ្លផ្លយដនះម្រូវខ្បងខ្ច្ក។
 នដ្អរូបដ្ឹី កនាំទ្យីផារឲ្យដធវើការដម្បម្ើ បាេ់ ឬនលលកធនធានម្បកបដដ្ខយម្បេិទ្យធភាព។
 ការបរាជ័យទ្យីផារ (Market Failure) ទ្យីផារបរាជ័យកនុងការនលលកដម្បម្ើ បាេ់ធនធានឲ្យមានម្បេិទ្យធភាព។
 ផលប៉ាះពាល់មកពី្ងដម្ៅ (Externality) គឺជាមូលដេរុេំ្ន់ខ្ដ្លរដ្ខឋភិបាលអនតរាគមន៍ដៅកនុងទ្យីផារ។
 អំណាច្ទ្យីផារ (Market Power)
 ឯកាធិភាព ( Monopoly) គឺជាការមវះនូវការម្បកួរម្បខ្ជង ភាពោែ នខ្ដ្គូម្បកួរម្បខ្ជង។
 ផ្លតច្់មុមគឺអវរតមានននការម្បកួរម្បខ្ជង។ ផ្លតច្់មុមអាច្ការពារម្បេិទ្យធភាពរឹរបនតឹងទ្យិននផលការខ្បងខ្ច្កដៅកនុងដោលបំណងដដ្ើមែីបដងកើនឬរនមៃនិងបដងកើនម្បាក់ច្ំដណញដេដ្ឋកិច្ច។
23
រដបៀបដេដ្ឋកិច្ចទំងមូលដ្ំដណើរការ
How to Economy as a whole works
 ពិភាកាអំពរី ដបៀបខ្ដ្លបុគលគ មានក់ៗដធវើដេច្កដេដម្
ី មច្ច្ិរត
 រដបៀបខ្ដ្លមនុេសដធវការ
ើ ទ្យំនាក់ទ្យំនងោន
 ដេច្កដេដម្
ី មច្ច្ិរត និងការដធវទ្យំើ នាក់ទ្យំនងោន នាំបានបដងកើរឲ្យមានដេដ្ឋកច្ិ ។ច
24

ដោលការណ៍៨៖
បទ្យដ្ខឋនកនុងការរេ់ដៅរបេ់ម្បដទ្យេមួយអាម្េ័យដលើេមរាភាពរបេ់មៃួនកនុងការផលិរទ្យំនិញ និងដេវកមែ
A country’s Standard of Living depends on its ability to produce
 បទ្យដ្ខឋនកនុងការរេ់ដៅរបេ់ម្បដទ្យេនិមួយៗមានភាពមុេោន
 ដគអាច្វាេ់ខ្វងបទ្យដ្ខឋនកនុងការរេ់ដៅរបេ់ម្បជាជនននម្បដទ្យេមួយតាមច្ំណូលមធយមរបេ់មនុេសមានក់ (GDP per Capital)
 ឆ្នំ១៩៩៧ ច្ំណូលមធយមរបេ់ម្បជាជនអូម្ស្ថាលី 24,000$
 ឆ្នំ ១៩៩៧ ច្ំណូលមធយមរបេ់ម្បជាជនកូដរ៉េ 15,000$
 ឆ្នំ ១៩៩៧ ច្ំណូលមធយមរបេ់ម្បជាជននីដេរើយា៉ា 500$
 ឆ្នំ ២០១២ ច្ំណូលមធយមរបេ់ម្បជាជនកមពុជា ៩៨៤$
25
 ឆ្នំ ២០១២ ច្ំណូលមធយមរបេ់ម្បជាជនកមពុជា ៩៨៤$
26
ភាពមុេោន ននម្បាក់ច្ំណូលអាច្ឆៃុះបញញចាំងពីគុណភាពននជីវិរ
Quality of Life
27
ភាពមុេោន ននម្បាក់ច្ំណូលអាច្ឆៃុះបញញចាំងពីគុណភាពននជីវិរ
Quality of Life
ការអប់រំ
Education
អាហារ
Foods
ការដម្បើម្បាេ់
េមាភរ៍ៈបានយូរ
Car....
េុមភាព
Health
ការស្ថនក់អាម្េយ័
Accommodation
ជិវិររេ់បានយូរ
High Expectancy Life
28
 ភាពមុេោន ដៅកនុងផលិរភាព (Productivities)
 ផលិរផល និងដេវាកមែខ្ដ្លម្រូវបានផលិរដច្ញពីដមា៉ាងនីមួយៗននពលកមែរបេ់កមែករ។ បណាដម្បដទ្យេខ្ដ្លកមែករអាច្ផលិរបាននូវ
ទ្យំនិញ និងដេវាកមែដ្៏ដម្ច្ើនកនុងមួយ ដមា៉ាងពលកមែជាទ្យូដៅម្បជាជនននម្បជាជនភាគដម្ច្ើនននម្បដទ្យេដនះេបាយរើករាយដៅនឹងបទ្យដ្ខឋននន
ការរេ់ដៅដ្៏មពេ់។
29
 ការដធវើឲ្យម្បដេើរដ ើងដ្ល់បទ្យដ្ខឋនននការរេ់ដៅ
o ជម្មុញឲ្យមានកំដណើនផលិរភាព
o ការបណដុ ះបណាដលកមែករឲ្យមានជំនាញមពេ់
o ជម្មុញឲ្យមានការវិនិដយាគបខ្នាម
o ការច្ូលឲ្យដ្ល់នូវបដច្ចកវិទ្យាដ្៏ម្បដេើរបំផុរខ្ដ្លអាច្រកបាន
30
 ដោលការណ៍៩៖ នថ្ៃដកើនដ ើងដពលរដ្ខឋភិបាលដបាះពុមភលុយដម្ច្នើ ម្ជលុ
(Price rise when the Government prints to much money)
 ដរើកតាតអវីមៃះខ្ដ្លបងករឲ្យមានអរិផរណា (Inflation)
 កំដណើនបរិមាណរូបិយវរាុ
 ឱនភាពថ្វិកា
 អេមរុលយននជញ្ជងី ពាណិជកជ មែ (ការនាំដច្ញ នាំច្ូល)
 អដេារភាពនដយាបាយ
31
 ដោលការណ៍១០៖ េងគមម្បឈមមុម និងការលះបង់រយ៍ៈដពលមៃីរវាងអរិផរណា និងនិកមែភាព
(Society face at short-term trade off between inflation & unemployment)
 ដរើអរិផរណា (Inflation) គឺជាអវី?
 អរិផរណា គឺជាការេទះបណាដញរូបិយវរាុ ដដ្ខយស្ថរការដលើេច្ំនួនម្កដ្ខេម្បាក់ ដម្បៀបដធៀបដៅនឹងរម្មូវការចាំបាច្់ពិរននដេដ្ឋកិច្ច ខ្ដ្លរូបិយវរាុ
ច្ុះដថាក មដធាបាយកនុងការខ្បងខ្ច្កដ ើងវិញនូវច្ំណូលជារិ និងធនធានធមែជារិេងគមជាគុណម្បដយាជន៍ននរដ្ខឋភិបាល។
 នថ្ៃទ្យំនិញ និងដេវាកមែ ឬនថ្ៃមធយមននទ្យំនញិ េពវស្ថរដពើដ ើងនថ្ៃ (CPI)
 ច្ំណូលកនុងម្េុកេរុបបរិរតផរណា GDP deflator
 អរិផរណាមានផលប៉ាះពាល់វិជជមានដៅដលើអនកខ្ដ្លមានច្ំណូលទប ច្ំណូលមធយម ច្ំណូលដថ្រ។ ឧទេរណ៍៖ ផលិរករ អាជីវកររូច្តាច្ ម្គូ
បដម្ងៀន មង្គ្នតីច្ូលដស្ថធនិវរតន៍ជាដដ្ើម។
 អរិផរណាជាអំដពើបនតមាននូវឱនភាពថ្វិកា។
• CPI: Consumer Price Index/េនទេសន៍រនមៃលក់រាយ
• CPO: Compulsory Purchase Order/ បញ្ជ ទ្យិញជាកំេិរ
• GDP: Gross Domestic Production / ផលិរផលកនុងម្េុកេរុប
32
 ដេរុអវីបានជាដគនិយាយថាអនកដោលនដយាបាយម្រូវម្បឈមមុមនឹងបញ្ា កនុងការដ្ឹកនាំដេដ្ឋកិច្ចរបេ់មៃួនដៅវិញ?
ការការ់បនាយអរិផរណានាំឲ្យមានការដកើនដ ើងជាបដណាដះអាេនននននិកមែភាព (Unemployment)
ដ្ូដច្នះការលះបង់ដនះមានខ្រកនុងរយ៍ៈដពលមៃី រវាងអរិផរណា និងនិកមែភាព។ នថ្ៃមៃះមានការខ្ម្បម្បួលកនុងរយ៍ៈដពលដ្៏យឺរ។
o ឧទេរណ៍៖ រដ្ខឋភិបាលការ់បនាយបរិមាណរូបិយវរាុដៅកនុងដេដ្ឋកិច្ច។ ដៅកនុងដ្ំដណើរការខ្វងលទ្យធផលបានការ់បនាយបរិមាណរូបិយវរាុដៅ កនុងដេដ្ឋកិច្ច។
o នថ្ៃបងករឲ្យមានភាពអាប់អួរ (Sticky) ដៅកនុងរយ៍ៈដពលមៃី
o នថ្ៃគឺជាបញ្ា ពិបាកដដ្ខះម្ស្ថយដោលនដយាបាយរបេ់រដ្ខឋភិបាលមានឥទ្យធិពលកនុងរយ៍ៈដពលមៃ។ី ឧទេរណ៍៖ ដៅដពលខ្ដ្លរដ្ខឋភិបាលការ់បនាយបរិមាណរូបិយ
វរាុ មានន័យថារដ្ខឋភិបាលការ់បនាយបរិមាណរូបិយវរាុខ្ដ្លនឹងម្រូវចាយវាយ។
o ការចាយវាយរិច្ ជាមួយនឹងនថ្ៃមពេ់បានការ់បនាយបរិមាណ ទ្យំនិញ និងដេវាកមែខ្ដ្លេេម្ោេម្រូវលក់។ ដ្ូដច្នះេេម្ោេម្រូវការ់បុគគលិកខ្ដ្រ។
33
ដេរុអវីបានជាដគនិយាយថាអនកដោលនដយាបាយម្រូវម្បឈមមុមនឹងបញ្ា កនុងការដ្ឹកនាំដេដ្ឋកិច្ចរបេ់មៃួនដៅវិញ? (រ)
 អនកដោលនដយាបាយអាច្ទញផលម្បដយាជន៍អំពីការលះបង់តាមរយ៍ៈឧបករណ៍ដោលនដយាបាយដផសងៗដ្ូច្ជា៖
o ការផ្លៃេ់បដូរច្ំនួនខ្ដ្លរដ្ខឋភិបាលច្ំណាយ
o ច្ំនួនខ្ដ្លរដ្ខឋភិបាលដ្ខក់ពនធ
o ច្ំនួនរូបិយវរាុខ្ដ្លរដ្ខឋភិបាលដបាះពុមបខ្ភ នាមកនុងដ្ំដណើរការមៃី
 ការម្បម្ពឹរតដៅននមា៉ាម្កូដេដ្ឋកិច្ខ្ច េដងដ ើងតាមរយ៍ៈទ្យិននន័យ ៣យា៉ា ងេំ្ន់ៗដ្ូច្ជា៖
o អម្តាអរិផរណា (Inflation Rate)
o អម្តាកំដណើនដេដ្ឋកិច្ច (Economy Growth Rate)
o អម្តានិកមែភាព (Unemployment Rate)
34
 ដរើនិកមែភាពគឺជាអវ?ី What is Unemployment?
 និកមែភាពេំដៅដ្ល់ការោែ នការររដធវើ ការបារ់បង់ការររ បារ់បង់វជាជជីវ៍ៈ និងភាពឧេាេ៍ពាយាមរបេ់មនុេស។ ជាលទ្យធផលបញ្ា េងគមនឹង
ដកើរមានដ ើងដ្ូច្ជា អំដពើឆក់បៃន់ ដចារកមែ ដពេាចារ និងអេីលធម៌កនុងេងគម។
 ការពិចារណាដៅនិកមែភាព៖




ដរើមនុេសមានឆនទ៍ៈកនុងការដធវើការឬដទ្យ?
ដរើមនុេសមានេមរាភាពកនុងការដធវើការឬដទ្យ?
ដរើមនុេសមានបានខ្េវងរកការររដធវឬដទ្យ?
ើ
ដរើទ្យទ្យួលបានការររឬដទ្យ?
35
36
 េំណួរ????
A.
B.
C.
D.
ដរើបនាទប់ពីបានេិកាដមដរៀនទ្យី២ដនះច្ប់អនកយល់ថាដោលការណ៍ដេដ្ឋកិច្ចមានអវមី ៃះ? ច្ូរបកម្ស្ថយ?
ដរើកតាតអវមៃី ះខ្ដ្លបងករឲ្យមានអរិផរណា ? ច្ូរបកម្ស្ថយ?
ដេរុអវីបានជាដគនិយាយថាអនកដោលនដយាបាយម្រូវម្បឈមមុមនឹងបញ្ា កនុងការដ្ឹកនាំដេដ្ឋកិច្ចរបេ់មៃួនដៅវិញ?
ដរើដពលណាមៃះខ្ដ្លរដ្ខឋភិបាលអាច្ដធវឲ្យ
ើ ម្បដេើរដ ើងដ្ល់លទ្យធផលទ្យីផារ ?ច្ូរបកម្ស្ថយ?
E. ដរើនិកមែភាពគឺជាអវ?ី What is Unemployment?
F. ដរើមនុេសអាដឆៃើយរបនឹងការដលើកទ្យឹកច្ិរតដ្ូច្ដមដច្មៃះ? ច្ូរបកម្ស្ថយ?
37
 ច្ដមៃើយ!!!!!!!
A. បនាទប់ពីបានេិកាដមដរៀនទ្យី២ដនះច្ប់ម្ុំយល់ថាដោលការណ៍ដេដ្ឋកិច្ចមាន១០ យា៉ា ងគឺ៖
១. មនុេសម្បឈមុមនឹការល៍ៈបង់
២. ការច្ំណាយដលើអវីមួយ ដនាះគឺជាអវីខ្ដ្លអនកម្រូវលះបង់ដដ្ើមែីបានវា
៣. មនុេសេមដេរុផលគិរអំពីមា៉ាជីន (ការដម្បើម្បាេ់)
៤. មនុេសដឆៃើយរបដៅនឹងការដលើកទ្យឹកច្ិរត
៥. ពាណិជកមែ
ជ អាច្ដធវឲ្យ
ើ ម្គប់ោនទ្យទ្យួលបានផលច្ំដណញ
៦. ទ្យីផារគឺជាមធយបាយដ្៏ម្បដេើរកនុងការដរៀបច្ំេកមែភាពដេដ្ឋកិច្ច
៧. ដពលមៃះរដ្ខឋភិបាលអាច្ដធវើឲ្យម្បដេើរដ ើងដ្ល់លទ្យធផលទ្យីផារ
៨.បទ្យដ្ខឋនរេ់ដៅរបេ់ម្បដទ្យេមួយអាម្េ័យដលើេមរាភាពរបេ់មៃួនកនុងការផលិរទ្យំនិញ និងដេវាកមែ
៩. នថ្ៃដកើនដ ើងដពលរដ្ខឋភិបាលដបាះពុមភលុយដម្ច្ើនម្ជុល
១០.េង្គ្រគមម្បឈមមុមនឹងការលះបង់រយ៍ៈដពលមៃរវាងអរិ
ី ផរណា និង និកមែភាព
38
 ច្ដមៃើយ!!!!!!!
B. កតាតខ្ដ្លបងករឲ្យមានអរិផរណាគឺ
 កំដណើនបរិមាណរូបិយវរាុ
 ឱនភាពថ្វិកា
 អេមរុលយននជញ្ជីងពាណិជជកមែ (ការនាំដច្ញ នាំច្ូល)
 អដេារភាពនដយាបាយ
39
 ច្ដមៃើយ!!!!!!!
C. បានជាដគនិយាយថាអនកដោលនដយាបាយម្រូវម្បឈមមុមនឹងបញ្ា កនុងការដ្ឹកនាំដេដ្ឋកច្ិ ចរបេ់មៃួនដៅវិញដម្ពាះ៖
 ការការ់បនាយអរិផរណានាំឲ្យមានការដកើនដ ើងជាបដណាដះអាេនននននិកមែភាព (Unemployment)
 ដ្ូដច្នះការលះបង់ដនះមានខ្រកនុងរយ៍ៈដពលមៃី រវាងអរិផរណា និងនិកមែភាព។ នថ្ៃមៃះមានការខ្ម្បម្បួលកនុងរយ៍ៈដពលដ្៏យឺរ។
o ឧទេរណ៍៖ រដ្ខឋភិបាលការ់បនាយបរិមាណរូបិយវរាុដៅកនុងដេដ្ឋកិច្ច។ ដៅកនុងដ្ំដណើរការខ្វងលទ្យធផលបានការ់បនាយបរិមាណរូបិយវរាដៅ
ុ កនុងដេដ្ឋកិច្។ច
o នថ្ៃបងករឲ្យមានភាពអាប់អួរ (Sticky) ដៅកនុងរយ៍ៈដពលមៃី
o នថ្ៃគឺជាបញ្ា ពិបាកដដ្ខះម្ស្ថយដោលនដយាបាយរបេ់រដ្ខឋភិបាលមានឥទ្យធិពលកនុងរយ៍ៈដពលមៃ។ី ឧទេរណ៍៖ ដៅដពលខ្ដ្លរដ្ខឋភិបាលការ់បនាយបរិមាណរូបិយវរាុ មានន័យ
ថារដ្ខឋភិបាលការ់បនាយបរិមាណរូបិយវរាខ្ុ ដ្លនឹងម្រូវចាយវាយ។
o ការចាយវាយរិច្ ជាមួយនឹងនថ្ៃមពេ់បានការ់បនាយបរិមាណ ទ្យំនិញ និងដេវាកមែខ្ដ្លេេម្ោេម្រូវលក់។ ដ្ូដច្នះេេម្ោេម្រូវការ់បុគគលិកខ្ដ្រ។
40
 ច្ដមៃើយ!!!!!!!(រ)
C. បានជាដគនិយាយថាអនកដោលនដយាបាយម្រូវម្បឈមមុមនឹងបញ្ា កនុងការដ្ឹកនាំដេដ្ឋកច្ិ ចរបេ់មៃួនដៅវិញដម្ពាះ៖
 អនកដោលនដយាបាយអាច្ទញផលម្បដយាជន៍អំពីការលះបង់តាមរយ៍ៈឧបករណ៍ដោលនដយាបាយដផសងៗដ្ូច្ជា៖
o ការផ្លៃេ់បដូរច្ំនួនខ្ដ្លរដ្ខឋភិបាលច្ំណាយ
o ច្ំនួនខ្ដ្លរដ្ខឋភិបាលដ្ខក់ពនធ
o ច្ំនួនរូបិយវរាុខ្ដ្លរដ្ខឋភិបាលដបាះពុមបខ្ភ នាមកនុងដ្ំដណើរការមៃី
 ការម្បម្ពឹរតដៅននមា៉ាម្កូដេដ្ឋកិច្ខ្ច េដងដ ើងតាមរយ៍ៈទ្យិននន័យ ៣យា៉ា ងេំ្ន់ៗដ្ូច្ជា៖
o អម្តាអរិផរណា (Inflation Rate)
o អម្តាកំដណើនដេដ្ឋកិច្ច (Economy Growth Rate)
o អម្តានិកមែភាព (Unemployment Rate)
41
 ច្ដមៃើយ!!!!!!!
D. ដពលខ្ដ្លរដ្ខឋភិបាលអាច្ដធវើឲ្យម្បដេើរដ ើងដ្ល់លទ្យធផលទ្យីផារគឺ៖
 ដេរុផលច្ំបងពីររបេ់រដ្ខឋភិបាលច្ំដពាះអនតរាគមន៍ច្ូលដៅកនុងកិច្ការ
ច ដេដ្ឋកិច្ច ការលូកនដ្ច្ូលរបេ់រដ្ខឋភិបាលដពលដនះ គឺច្ង់ដធវើឲ្យម្បដេើរដ ើងដ្ល់ម្បេិទ្យធភាព និងេីលធម៌ ដពាលគឺច្ង់ឲ្យផ្លយដេដ្ឋកិច្ចកាន់ខ្រធំ
ដ ើងម្ពមទំងផ្លៃេ់បដូររដបៀបខ្ដ្លផ្លយដនះម្រូវខ្បងខ្ច្ក។
 នដ្អរូបីដ្ឹកនាំទ្យីផារឲ្យដធវើការដម្បើម្បាេ់ ឬនលលកធនធានម្បកបដដ្ខយម្បេិទ្យធភាព។
 ការបរាជ័យទ្យីផារ (Market Failure) ទ្យីផារបរាជ័យកនុងការនលលកដម្បើម្បាេ់ធនធានឲ្យមានម្បេិទ្យធភាព។
 ផលប៉ាះពាល់មកពី្ងដម្ៅ (Externality) គឺជាមូលដេរុេំ្ន់ខ្ដ្លរដ្ខឋភិបាលអនតរាគមន៍ដៅកនុងទ្យីផារ។
 អំណាច្ទ្យីផារ (Market Power)
 ឯកាធិភាព ( Monopoly) គឺជាការមវះនូវការម្បកួរម្បខ្ជង ភាពោែ នខ្ដ្គូម្បកួរម្បខ្ជង។
 ផ្លតច្់មុមគឺអវរតមានននការម្បកួរម្បខ្ជង។ ផ្លតច្់មុមអាច្ការពារម្បេិទ្យធភាពរឹរបនតឹងទ្យិននផលការខ្បងខ្ច្កដៅកនុងដោលបំណងដដ្ើមែីបដងកើនឬរនមៃនិងបដងកើនម្បាក់ច្ំដណញដេដ្ឋកិច្ច។
42
 ច្ដមៃើយ!!!!!!!
E. និកមែភាពជា Unemployment:
 និកមែភាពេំដៅដ្ល់ការោែ នការររដធវើ ការបារ់បង់ការររ បារ់បង់វជាជជីវ៍ៈ និងភាពឧេាេ៍ពាយាមរបេ់
មនុេស។ ជាលទ្យធផលបញ្ា េងគមនឹងដកើរមានដ ើងដ្ូច្ជា អំដពើឆក់បៃន់ ដចារកមែ ដពេាចារ និងអេីលធម៌
កនុងេងគម។
43
 ច្ដមៃើយ!!!!!!!
F. មនុេសអាដឆៃើយរបនឹងការដលើកទ្យឹកច្ិរតដ្ូច្ជា៖
មនុេសដធវើដេច្កដីេដម្មច្ច្ិរតដដ្ខយដធវើការដម្បៀបដធៀបនថ្ៃដដ្ើម ឬច្ំណាយដៅនឹងអរាម្បដយាជន៍
ឥរិយាបថ្របេ់មនុេសមានការផ្លៃេ់បដូរដៅដពលនថ្ៃដដ្ើមឬអរាម្បដយាជន៍មានការខ្ម្បម្បួល ដពាលគឺមនុេសដឆៃើយរបដៅនឹងការដលើកទ្យឹកច្ិរត។
ឧទេរណ៍៖ ដៅដពលស្ថច្់មាន់ដ ើងនថ្ៃ មនុេសេដម្មច្ច្ិរញុត ំស្ថច្់ម្ជូកដម្ច្ើនជាងមុន ឬស្ថច្់មាន់រិច្ជាងមុន ដដ្ខយស្ថរខ្រការច្ំណាយកនុងការ
ទ្យិញស្ថច្់មាន់មពេជាងមុ
់ ននាំឲ្យកេិដ្ខឋនច្ិញ្ចឹមមាន់ដម្ជើេដរើេកមែករបខ្នាមដដ្ើមែីបដងកើនការច្ិញ្ចឹមមាន់។
ដនះគឺជាច្ាប់រម្មូវការ និងការផគរ់ផគង់ (Law of Demand and Supply)
44
 ច្ដមៃើយ!!!!!!!
F. មនុេសអាដឆៃើយរបនឹងការដលើកទ្យឹកច្ិរតដ្ូច្ជា៖
ដោលនដយាបាយស្ថធារណ៍ៈ (Public Policy) ដធវើឲ្យនថ្ៃដដ្ើមខ្ម្បម្បលួ ឬផលម្បដៅជន៍នន
េកមែភាពឯកជន។
ឧទេរណ៍៖ ច្ាប់រម្មូវឲ្យម្កុមេុនផលិររថ្យនតបដងកើរេុវរាិភាពេម្មាប់រថ្យនត ដ្ូច្ជាខ្មសេុវរាិភាព និង
ឧបករណ៍បំពាក់ការពារេុវរាិភាព។
រដបៀបខ្ដ្លមនុេសដធវទ្យំើ នាក់ទ្យំនង How to interact ការេដម្មច្ច្ិរមិត នម្រឹមម្រូវមានឥទ្យធីពលដៅ
ដលើមៃួនដយើងផ្លទល់ខ្រ ខ្ថ្មទំងមានឥទ្យធិពលដលើអនកដ្៏នទ្យផងខ្ដ្រ។
45
46