ผศ.ดร.อุไรพร จิตต์ แจ้ ง
การประชุมพัฒนาศักยภาพเครื อข่ าย
25 เมษายน 2554
ณ โรงแรมเดอะ ทวินทาวเวอร์ กรุ งเทพมหานคร
ประเด็นการอภิปราย
• สถานการณ์ /ปัจจัยเสี่ ยง/พฤติกรรมเสี่ ยงทีเ่ กีย่ วข้ องกับพฤติกรรมสุ ขภาพทั้งใน
และต่ างประเทศ
• ความสาคัญของพฤติกรรมเสี่ ยง
• คำจำกัดควำม/กำรจำแนกประเภทแต่ละพฤติกรรมสุ ขภำพ
• เครื่องมือทีค่ วรนามาประยุกต์ ใช้ ในการเฝ้ าระวัง/สารวจพฤติกรรมสุ ขภาพ พร้ อม
ตัวอย่ าง/การวิเคราะห์ และแปลผล
• แนวคิดและเกณฑ์ การตัดสิ นใจเพือ่ การเฝ้ าระวังและการเตือนภัยพฤติกรรม
สุ ขภาพเพือ่ ใช้ พฒ
ั นารายงานเป็ น Behavior Mapping GIS ต่ อไป
( สัญญาณสี เขียว เหลือง แดง )
• ข้ อเสนอแนะในการพัฒนาอย่ างต่ อเนื่อง
องค์การอนามัยโลก:
• คนทัว่ โลกเสียชีวิตจากโรคหัวใจและหลอดเลือด
ปีละ 17 ล้านคน และมีแนวโน้มว่า การตายจาก
โรคนี้จะเพิ่มขึ้นเป็น 25 ล้านคน ในปี พ.ศ.2563
• ประเทศไทย พบว่ามีคนตายด้วยโรคหัวใจและ
หลอดเลือดในปี พ.ศ.2546 เป็นจานวน 999,413
คน ถ้านามาเฉลี่ยแล้ว จะพบว่าคนไทยตายด้วย
โรคนี้ ชัว่ โมงละ 5 คน
สถาบันโภชนาการ มหาวิทยาลัยมหิดล
ประไพศรี ศิริจกั รวาล
สถิติการเสียชีวิตของประชากรโลก
ทุกๆ 2 วินาที มีผเู้ สียชีวิตจาก "โรคหัวใจและหลอดเลือด"
ทุกๆ 5 วินาที มีผเู้ สียชีวิตจาก "โรคหัวใจตายเฉียบพลัน"
ทุกๆ 6 วินาที มีผเู้ สียชีวิตจาก "โรคหลอดเลือดสมองอุดตัน"
ปัจจุบนั โรคหัวใจและหลอดเลือดเป็นสาเหต ุการเสียชีวิตอันดับ 1 ของโลก
และเป็น 1 ใน 3 ของสาเหต ุการเสียชีวิตทัง้ หมดของประชากรทัว่ โลก
http://www.medicthai.com/news/news_detail.php?id=2185 ศ.นพ. .ปิยะมิตร ศรีธรา
สถาบันโภชนาการ มหาวิทยาลัยมหิดล
รพ.รามาธิบดี
ประไพศรี ศิริจกั รวาล
รายงาน การสารวจส ุขภาพประชาชนไทย
โดยการตรวจร่างกายพ.ศ. 2547 และ 2551-52
จากการศึกษาพบว่าประชาชนคนไทยอาย ุ 15 ปีขึ้นไป
2547
2551-52
ชาย หญิง
ชาย
หญิง
อ้วน
23
34
28
41
อ้วนลงพุง
15
36
19
45
โคเลสเตอรอลสูง 14
17
17
21
เบาหวาน
6
7
6
8
ความดันโลหิตสูง 23
21
22
21
โลหิตจาง
11
22
16
30
REF: สำนักงำนสำรวจสุขภำพไทย, 2553
สถาบันโภชนาการ มหาวิทยาลัยมหิดล
ประไพศรี ศิริจกั รวาล
วิถีชีวิตของคนไทยปัจจุบนั
• การบริโภคอาหาร
- อาหารพลังงานสูง กินเนื้อสัตว์เพิ่มขึ้น
- ขนมขบเคี้ยว
- น้าหวาน น้าอัดลม
- กินผัก ผลไม้นอ้ ยลง
• การใช้พลังงานลดลง
- ออกกาลังกายน้อยลง
- มีเครือ่ งทนุ่ แรงมากขึ้น
ประไพศรี ศิริจกั รวาล
การกินผัก ผลไม้นอ้ ย
 โรคหัวใจและหลอดเลือด 31%
 โรคหลอดเลือดสมองอ ุดตัน 11%
 โรคมะเร็งระบบทางเดินอาหาร 19%*
สถาบันโภชนาการ มหาวิทยาลัยมหิดล
ประไพศรี ศิริจกั รวาล
Convincing and probable relationships between
dietary factors and chronic diseases
ความสัมพันธ์ระหว่างปั จจัยด้านอาหารและโรคเรื้อรัง
กินไขมันที่ดตี อ่
สุขภาพ
กินผัก-ผลไม้มาก
เป็ นประจา
กินธัญพืชขัดสีนอ้ ย
แทนธัญพืชขัดขาว
จากัดการบริโภค
นา้ ตาล
จากัดการบริโภค
อาหารพลังงานสูง
จากัดการบริโภค
โซเดียม
ดร. วันทนีย์ เกรียงสินยศ
สถาบันโภชนาการ มหาวิทยาลัยมหิดล
ประไพศรี ศิริจกั รวาล
พืช ผัก ผลไม้ ป้องกันโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง:
- สารต้านอน ุมูลอิสระ
เช่น เบต้า-แคโรทีน วิตามินซี วิตามินอี
- สารพฤกษเคมี
- ใยอาหาร
WHO/FAO แนะนาให้กินผักผลไม้ให้หลากหลาย
อย่างน้อยวันละ 400 กรัม
* WHO International Agency for Research on Cancer
ประไพศรี ศิริจกั รวาล
ปริมาณการบริโภคผักผลไม้ของคนไทยปัจจุบัน
กลมุ่ อาย ุ (ปี)
1-5
6-14
13.9
15-59
>60
หญิงตัง้ ครรภ์
หญิงให้นมบ ุตร
ผัก
(กรัม)
9.8
61.5
23.1
21.0
21.4
20.4
ผลไม้ (กรัม)
44.0
77.1
63.6
88.9
87.1
ข้อมูล: รายงานการสารวจภาวะอาหารและโภชนาการ กองโถชนาการ กรมอนามัย กระทรวงสาธารณส ุข 2546
ประไพศรี ศิริจกั รวาล
แผนการเฝ้าระวังพฤติกรรมเสี่ยง
ต่ อโรคความดันโลหิตสูงและโรคเบาหวาน
• วัตถุประสงค์
เพื่อทรำบสถำนกำรณ์พฤติกรรมกำรบริโภคอำหำร
• ขอบเขตเฝ้าระวัง
พฤติกรรมกำรบริโภคอำหำรได้ แก่
การกินผักและผลไม้ สด ครึ่งกิโลกรั ม/คน/วัน
• เครื่องมือ (แบบสอบถำมที่กองสุขศึกษำกำหนด)
จัดทาแผนเฝ้าระวัง
1. เฝ้าระวังพฤติกรรมเสี่ยงอะไร
กินผักผลไม้ สดอย่ างน้ อย ½ กิโลกรัมต่ อ 1 วัน
2. กลุ่มเสี่ยงเป็ นใคร
กลุม่ ปกติ กลุม่ เสี่ยงสูง กลุม่ ป่ วย กลุม่ ป่ วยที่มีภำวะแทรกซ้ อน
3. ใช้ เครื่องมืออะไรในการเก็บรวบรวมข้ อมูล
กำรสัมภำษณ์ กำรสนทนำกลุม่ ให้ กลุม่ เสี่ยงตอบแบบสอบถำมด้ วยตนเอง
4. ใครเป็ นผู้เก็บข้ อมูล
อสม. เจ้ ำหน้ ำที่สำธำรณสุข
ผัก 1 ทัพพี = 40 กรัม
5 ทัพพี = 200 กรัม
ผลไม้ 1 ส่วน = 75 กรัม
4 ส่วน = 300 กรัม
ประไพศรี ศิริจกั รวาล
กลมุ่ ผัก
วันละ 4-6 ทัพพี
1 ส่วน (1 ทัพพี)
พลังงาน 11 กิโลแคลอรี
ประไพศรี ศิริจกั รวาล
ผลไม้ผลใหญ่ 6-8 คา
(แตงโม, มะละกอ, สับปะรด)
ผลไม้ขนาดกลาง 1-2 ผล
(ส้ม, ชมพู่)
ผลไม้ขนาดเล็ก 4 ผล
(เงาะ, มังค ุด)
ผลไม้ขนาดเล็กมาก 8-10 ผล
(องนุ่ , ลาไย, ลางสาด)
15
ประไพศรี ศิริจกั รวาล
แนวทางการบริโภคอาหารตามธงโภชนาการ
Food Based Dietary Guidelines
New Zealand
บริโภคผัก 5 สี
Color Your Way to 5 A Day
More Color
More Health
- แดง
- เขียว
- เหลือง/ส้ม
- ม่วง/น้าเงิน
- ขาว
ประไพศรี ศิริจกั รวาล
Example for 1 cup
ผัก 1 ส่ วน~ 40 ก.~ ผักสด 1 ถต.~ ผักสุก 1 ทัพพี
www.5aday.co.nz
What is a serving?
A serving is about a handful – this is why we have
a hand in our logo to measure serving
size. Everyone uses their own hand to measure
their servings. This means a serving for an adult
is a lot bigger than a serving for a small child.
www.cdc.gov/nccdphp/dnpa/5aday
ผลไม้ที่มีพลังงานน้อย 1 ส่วน
แตงโม 1 ชิน้
สัปปะรด 1 ชิน้
ส้มโอ 2 กลีบ
ชมพู่ 3 ผลเล็ก
ส้มเขียวหวาน 1 ผลใหญ่
ฝรัง่ ½ ผลขนาดกลาง
มะละกอ 1 ชิน้
34
Wt. (g)
Energy (kcal)
=
200
50
=
100
60
=
70
32
=
110
34
=
116
52
=
80
26
=
80
33
ประไพศรี ศิริจกั รวาล
ผลไม้พลังงานปานกลาง-สูง
35
ทุเรียน
น้อยหน่า
มะขามหวาน 4 ฝัก
กล้วยนา้ ว้า 1 ผลขนาดกลาง
ขนุน 5 ยวง
มังคุด 4 ผล
มะม่วงสุก ½ ผล
ลาไย 10 ผล
Wt. (g)
Energy (kcal)
=
100
156
=
125
136
=
40
130
=
110
125
=
100
113
=
100
76
=
90
72
=
93
70
ประไพศรี ศิริจกั รวาล
FRUIT AND VEGETABLE CONSUMPTION
: POSSIBILITY TO OBTAIN APPROPRIATE FIBER FOR THAI ADULT
P. Edson, U. Chittchang, S. Charoenkiatkul,
K. Sranacharoenpong, W. Kriengsinyos
Institute of Nutrition, Mahidol University, Thailand
OBJECTIVE
To determine the appropriate proportion
between fruit and vegetable consumption to
obtain recommended fiber and safety sugar
Characteristic of consumption
Dietary fiber
Sugar
Only vegetables

-
Only fruits


Fruits and vegetables


Dietary Fiber Goal
Thai RDI recommend 25 g DF/ day
Source : dietary fiber
Stable food ( white rice 10 servings ) 4.6 g DF
Nut ,seed, pulse 0.7 g DF ( average consumption 50 g)*
fruit and vegetable
Therefore DF of Fruit and vegetable => 25 – 4.6
20 g DF or 25 g DF
*ข้ อมูลการบริโภคอาหารของประเทศไทย, 2549
Categorization of fruits by fiber content
DF (g/serving)
Group

Value
Range
L
1
<1.5
M
2
1.5-3.0
H
4
3.1-5.0
VH
8
>5
DF = Dietary fiber, L = Low fiber group, M = Medium fiber group, H =
High fiber group, VH = Very high fiber group,
Categorization of fruits by sugar content
Sugar (g/serving)

Group
Value
Range
S1
4
<5
S2
8
5-10
S3
12
>10
S1 = Low sugar group, S2 = Medium sugar group, S3 = High sugar group
Number servings of fruit in each category should be consumed
to meet dietary fiber goal and
safety amount of sugar obtained from fruits
Category
of fruit
L
Number of servings
meet DF goal
(servings)
H
Longan, Banana
S3
240
Mango(ripe),
Rambutan
S1
S2
40
Durian
80
Pear
S3
120
S2
40
Orange
Apple, Guava
60
Star fruit
24
Sapodilla, Strawberry
S3
VH
Example of fruit
160
S2
20
M
Possible sugar obtained
from fruits (g)
S2
10
5
2.5
CONCLUSION
Consumption of fruit in “H” and “VH” 3-5 servings daily
could meet dietary fiber goal, in which sugar obtained from
these fruits are 24-60 g (4.8-12% of 2,000 Kcal).
Ten servings daily of “M” are needed to meet DF goal, which
may not be practical in the real life, and may receive sugar
from fruit up to 120 g (24% of 2,000 Kcal).
It is impossible to obtain enough DF if anyone consumes
only fruit in “L” group.
Classification of fruits by dietary fiber and sugar
Categorization of vegetables by fiber content
DF (g/serving)
Group

Value
Range
L
1
<1.5
M
2
1.5-2.4
H
3
2.5-3.4
VH
4
>3.5
DF = Dietary fiber, L = Low fiber group, M = Medium fiber group, H =
High fiber group, VH = Very high fiber group,
จากการจาแนกผักได้ กลุ่ม
ตามปริมาณใยอาหารต่ อ 1 ส่ วนเป็ น 4 ระดับ
การบริโภคผัก 1 – 6 ส่ วนต่ อวัน
สามารถมีได้ ถงึ 193 รูปแบบการบริโภค
ได้ ใยอาหาร ตัง้ แต่ 1 – 24 กรัมต่ อวัน
โดยมิได้ ขนึ ้ กับปริมาณผัก
(นา้ หนักหรือจานวนส่ วน)
แต่ เพียงอย่ างเดียว
ตัวอย่ าง : การกินผัก 5 ส่ วน
5 serving of V1 (1g/serving) gave the min (DF 5 g)
5 serving of V4 (4g/serving) gave the max (DF 20 g)
other patterns in between gave DF 6-19 g
การเฝ้าระวังพฤติกรรมการกินผัก-ผลไม้ สด
ครึ่งกิโลกรั มต่ อวัน
เพียงพอที่จะเตือนภัยหรื อไม่ ???
นิยาม/ความหมาย
“การเฝ้าระวังพฤติกรรมสุขภาพ”
• คือ “การเก็บ รวบรวมข้ อมู ลพฤติกรรมเสี่ ยงอย่ างสม่ าเสมอและ
ต่ อเนื่ อง เพื่อน าข้ อมู ลไปใช้ ในการลดปั จ จัยเสี่ ยง ส่ ง ผลต่ อการ
ป้องกันหรือลดความรุ นแรงของปั ญหาสุขภาพ ”
• กำรเฝ้ ำระวั ง พฤติ ก รรมเสี่ ยงต่ อโรคความดั น โลหิ ต สู ง และ
โรคเบาหวาน จึงเป็ นกำรเก็บรวบรวมข้ อมูลพฤติกรรมออกกำลังกำย
กำรจัดกำรควำมเครี ยด การบริโภคอาหาร อย่ำงสม่ำเสมอและต่อเนื่อง
และนำข้ อมูลไปใช้ ในกำรลดปั จจัยเสี่ยง เพื่อป้องกันหรื อลดควำมรุ นแรง
ของโรคควำมดันโลหิตสูงและโรคเบำหวำน
ในรอบ 1 เดือนที่ผ่านมา ท่ านกินผัก-ผลไม้ สด
ครึ่งกิโลกรั มต่ อวัน
เลือกตอบเพียงคำตอบเดียว
 6-7 วัน/สัปดาห์
 3-5 วัน/สัปดาห์
 1-2 วัน/สัปดาห์
 น้ อยกว่ า 1 วัน/สัปดาห์
 กินน้ อยกว่ าครึ่งกิโลกรัมต่ อวัน
ปั จจัยสาคัญที่เป็ นตัวกาหนดพฤติกรรมสุขภาพของบุคคล
ประกอบด้ วย ปั จจัยหลัก 3 ประกำร คือ
1) ปั จจัยภายในตัวบุคคล ซึง่ ประกอบด้ วย ควำมรู้ เจตคติ ฯลฯ
2) ปั จจัยเอือ้ ที่จาเป็ นต่ อการเกิดพฤติกรรม เช่น กำรที่จะให้ บคุ คลมี
พฤติกรรมกำรบริโภคผัก-ผลไม้ สด จำเป็ นต้ องมีผกั -ผลไม้ ในท้ องถิ่นที่รำคำ
เหมำะสม และมีตลอดปี
3) ปั จจัยเสริมเป็ นปั จจัยที่กระตุ้นหรือยับยัง้ พฤติกรรม
มีผลต่อกำรเกิดพฤติกรรมสุขภำพที่ถำวรและต่อเนื่อง
ปั จจัยทั้ง 3 ด้ านจะถูกกาหนดโดยวัฒนธรรมของสังคม
5+ A Day® Key Messages
•
Eat five handfuls of colourful fruit and vegetables every day for better health, taste and
variety.
•
New Zealand nutrition guidelines recommend that you eat five or more servings of fresh
fruit and vegetables every day. Specifically, three or more servings of vegetables and
two of fruit.
•
A serving of fruit and vegetables is about a handful and everyone uses their own hand,
so a child’s serving is smaller than an adult’s.
•
Colourful fruit and vegetables contain many of the vitamins, minerals and
phytochemicals (fight-o-chemicals) that the body needs to maintain good health and
energy.
Research conducted in 2010 shows 78% of Kiwi’s are familiar with the 5+ A Day
message with 41% of the population actually eating 5+ A Day. This is up from 31% in
1995. The aim now is to get 50% of New Zealanders eating 5+ A Day fresh fruit and
vegetables by 2015 for better health, taste and variety.
•
•
A family of four can purchase a week’s worth of fruit and vegetables for as little as 28
cents a serving**.
*Colmar Brunton research conducted for 5+ A Day in May 2010 (unprompted awareness)
**Shopping done at two Auckland supermarkets in August 2010