11e)Antwerpse)Oncologiedag,)28/03/14)
Virussen(en(kanker(
Pathofysiologie(van(viraal(geïnduceerde(kankers(
Prof.(dr.(Filip(Lardon(
Faculteit)Geneeskunde)en)Gezondheidswetenschappen)
Centrum)voor)Oncologisch)Onderzoek)/)Center)for)Oncological)Research)
Universiteit)Antwerpen)
)
Virussen)
©)
©)Het)is)niet)toegelaten)figuren,)teksten)of)beelden)uit)deze)voordracht)over)te)nemen,)te)kopiëren)en/
of)te)verspreiden.)
)
©)The)figures)are)copyright)protected)by)the)first)authors)or)publishers)as)menNoned)in)the)references.)
The)illustraNons)are)only)intended)for)students)of)the)University)of)Antwerp)and)for)aOendees)of)the)
11e)Oncologiedag,)for)educaNonal)purposes.)No)part)of)the)text,)tables)or)figures)may)be)further)
reproduced)or)transmiOed,)in)any)form)or)by)any)means.)
)
Een)deel)van)de)figuren)uit)/)Part)of)the)figures)from:))
)
The$biology$of$cancer$–)Weinberg)Robert)–)Garland)Science,)New)York,)2013)–)ISBN)9780815342205)
)
Kanker$biomedisch$bekeken$–)Bracke)Marc,)Lardon)Filip,)Vandenberghe)Peter,)Vanderkerken)Karin)–)
Standaard)Uitgeverij)/)WPG)Uitgevers)België)nv,)Antwerpen,)2011)c)ISBN)978)90)341)9365)0)
)
Een$duidelijke$kijk$op$kanker.$Als$een$cel$in$het$lichaam$ontspoort$...$–)Lardon)Filip)–)Standaard)
Uitgeverij)/)WPG)Uitgevers)België)nv,)Antwerpen,)2011)–)ISBN)978)90)341)9440)4)
)
Biology,$Life$on$Earth,$with$Physiology$–)Audesirk)T,)Audesirk)G,)Byers)BE)–)Pearson)EducaNon)
InternaNonal,)2008)/)2014)–)ISBN)ISBN)0c13c203882cX)
)
)
)
)
Virussen)
Virussen)
Virussen)
Virussen)
Virussen)
!  leven?)
•  geen))
–
–
–
–
–
cellen)(cytoplasma,)membranen,)...))
homeostase)
ribosomen)(geen)synthese))
zelfstandige)groei)of)reproducNe)
mogelijkheid)om)energie)te)gebruiken)of)op)te)slaan)
Virussen)
!  leven?)
•  wel)
+  enveloppe)
+  proteïnemantel)
+  enzymen)
+  bijzondere)proteïnen)
+  DNA)of)RNA)
)
"  DNAcvirussen)
"  RNAcvirussen)of)retrovirussen)
Virussen)
Virussen)
!  leven?)
•  wel)
+
+
+
+
+
enveloppe)
proteïnemantel)
enzymen)
bijzondere)proteïnen)
DNA)of)RNA)
•  geen))
–
–
–
–
–
cellen)(cytoplasma,)membranen,)...))
homeostase)
ribosomen)(geen)synthese))
zelfstandige)groei)of)reproducNe)
mogelijkheid)om)energie)te)gebruiken)of)op)te)slaan)
Virussen)
Virussen)
Virussen)en)kanker)
!  is(een(virus(oncogeen?(
•  lyNsche)cyclus)/)lyNsch)virus)
•  lysogene)/)oncogene)virussen?))
Virussen)en)kanker)
!  geschiedenis)
•  1908))
–  Københavns)Universitet)
–  kippenleukemie)
–  gefilterd)agens)#)
transmissie)
•  1909))
–  Rockefeller)InsNtute)
New)York)
–  Peyton)Rous)
Virussen)en)kanker)
Virussen)en)kanker)
•  1909))
–  Rockefeller)InsNtute)New)York)
–  Peyton)Rous)
•  1911))
–  “RSV”)Rous)sarcoma)virus)
–  eerste)oncogene)(retro)virus)beschreven)
Virussen)en)kanker)
Virussen)en)kanker)
•  1958))
–  experimenten)van)Temin)en)Rubin))
–  chicken)embryo)fibroblasts)+)RSV)
#)“geïmmortaliseerde”)cel)
#)“oncogene)transformaNe”)(voor)
het)eerst)in$vitro$aangetoond))
Virussen)en)kanker)
#  geïmmortaliseerde)cel)
#  oncogene)transformaNe)
#  verlies)van)contacNnhibiNe)
#  gewijzigde)morfologie)en)fysiologie)
#  clonale)expansie)
#  tumorvorming(
Virussen)en)kanker)
•  1960))
–  nieuw)oncogeen)virus)bij)konijnen)$)papilloma’s)
–  papillomavirus)
–  DNAcvirus)
Virussen)en)kanker)
•  1960)c)...)
–  nieuwe)oncogene)DNAc)en)RNAcvirussen)
Virussen)en)kanker)
)
–  polyoma)
–  papilloma)
–  SV40)
papovavirussen)
–  polyomavirus)#)verschillende)tumortypes)bij)muizen)
–  papillomavirus)#)papilloma’s,)carcinoma’s)(HPV))
–  SV40)#)simian)virus)type)40;)apenvirus)
o  eerst)geïdenNficeerd)als)lyNsch)virus)(vacuoles)in)geïnfecteerde)cellen))
o  contaminant)van)polyovirusvaccin)(’50))
o  later)ook)oncogeen)type)virus)
Virussen)en)kanker)
)
–  polyoma)
–  papilloma)
–  SV40)
papovavirussen)
Virussen)en)kanker)
)
–  papovavirussen)
–  hepadnavirussen,)adenovirussen)
–  herpesvirussen)
%  herpesvirus)type)1)en)2:)niet)oncogeen)
%  EpsteincBarr)virus)(EBV):)wel)oncogeen)
o  lymphoma’s)
o  nasopharynxtumoren)
Virussen)en)kanker)
)
–  papovavirussen)
–  hepadnavirussen,)adenovirussen)
–  herpesvirussen)
%  herpesvirus)type)1)en)2:)niet)oncogeen)
%  EpsteincBarr)virus)(EBV):)wel)oncogeen)
o  lymphoma’s)
•  BurkiO’s)lymphoma)
•  voor)het)eerst)beschreven)(’50))in)OostcAfrika)
•  later)onderzoek)door)Epstein)en)Barr)(‘64))toonden)virale)
oorsprong)
)
)
Virus(par=cles(in(cultured(lymphoblasts(from(Burki@'s(lymphoma(
Lancet$1:702G3,$1964)
Epstein)M)A,)Achong)B)G)&)Barr)Y)M))
University)of)Bristol,)England)
Virussen)en)kanker)
!  hoe)en)waarom)is)een)virus)oncogeen?)
"  rechtstreekse)oncogeniciteit)
"  oncoviraalgeïnfecteerde)cellen)krijgen)
bijzondere)pathofysiologische)
eigenschappen)
andere)morfologie)(rond))
verlies)van)contacNnhibiNe)
“anchorage”conatankelijk)
geïmmortaliseerd)(oneindige)proliferaNe))
verminderde)atankelijkheid)aan)
mitogene)groeifactoren)
!  snellere)deling)
!  geen)(geneNsche))controlemechamismen)
!  verhoogd)glucosetransport)
!
!
!
!
!
Virussen)en)kanker)
!  is(een(virus(oncogeen?(
•  lyNsche)virussen)
•  oncogene)virussen)#)ja(
!  )hoe(en(waarom(is(een(virus(oncogeen?(
"  onrechtstreekse)oncogeniciteit)
!
!
!
!
afweersysteem)verzwakken)of)omzeilen)
cirrose)
secundaire)stoffen)(radicalen))
...)
"  rechtstreekse)oncogeniciteit)
)
"  viraal(geïnduceerde(kankers(
•  blaastumorcellijn)>)ras)gen)
•  raOecsarcoomvirus)
•  puntmutaNes,)inserNes,)
translocaNes)
Virussen)en)kanker)
)
virussen(in(de(strijd(tegen(kanker(
•  vaccinaNe)tegen)viraal)geïnduceerde)kankers))
(prevenNeve)vaccinaNe))
•  viruscgemedieerde)geneNsche)manipulaNe)van)de)kankercel)
(gentherapie))
•  viruscgemedieerde)geneNsche)manipulaNe)van)afweersysteemcellen)
(immunotherapie,)therapeuNsche)vaccinaNe))
Virussen)en)kanker)
virussen(in(de(strijd(tegen(kanker(
Virussen)en)kanker)
Virussen)en)kanker)
Virussen)en)kanker)
ReferenNes)
Centrum)voor)Oncologisch)Onderzoek)
Center)for)Oncological)Research)(CORE))
(
Laboratory)of)Cancer)Research)and)Clinical)Oncology)
Laboratory)of)Pathology)
TranslaNonal)Cancer)Research)Unit)
The$biology$of$cancer$–)Weinberg)Robert)–)Garland)Science,)New)York,)2013)–)ISBN)9780815342205)
)
Kanker$biomedisch$bekeken)–)Bracke)Marc,)Lardon)Filip,)Vandenberghe)Peter,)Vanderkerken)Karin)–)
Standaard)Uitgeverij)/)WPG)Uitgevers)België)nv,)Antwerpen,)2011)c)ISBN)978)90)341)9365)0)
)
Een$duidelijke$kijk$op$kanker.$Als$een$cel$in$het$lichaam$ontspoort$...)–)Lardon)Filip)–)Standaard)
Uitgeverij)/)WPG)Uitgevers)België)nv,)Antwerpen,)2011)–)ISBN)978)90)341)9440)4)
)
www.uantwerpen.be/filipclardoncinfo)