MICRO-ECONOMIE
Juan-José Gebruers
2
Inhoudstafel
Hoofdstuk 1: Algemene basisprincipes van economie........................................................ 5
1
2
Definities van economie .................................................................................................. 5
Tien economische principes ............................................................................................. 5
Hoofdstuk 2: Denkpatronen in de economie ..................................................................... 8
Hoofdstuk 3: Het marktmechanisme van vraag en aanbod .............................................. 10
1
2
3
4
5
Markten en concurrentie ............................................................................................... 10
De vraag ........................................................................................................................ 11
Het aanbod ................................................................................................................... 12
Analyse van vraag en aanbod......................................................................................... 13
Verandering in het marktevenwicht ............................................................................... 14
Hoofdstuk 4: Elasticiteit en zijn toepassingen .................................................................. 15
1
2
3
4
Inleiding en definitie ...................................................................................................... 15
De prijselasticiteit van de vraag ..................................................................................... 15
De prijselasticiteit van het aanbod ................................................................................. 20
Toepassingen ................................................................................................................ 22
Hoofdstuk 5: Determinanten van de vraag ...................................................................... 23
1
2
Budgetbeperking: de budgetrechte (BR) ......................................................................... 23
Preferenties van de consumenten: Indifferentiecurves ................................................... 23
Hoofdstuk 6: Determinanten van het aanbod .................................................................. 24
1
2
3
4
5
6
Definiëring van de kosten .............................................................................................. 24
Productie en kosten....................................................................................................... 24
Verloop van de kosten op KT versus LT ........................................................................... 27
Wat is een markt van volkomen concurrentie? ............................................................... 29
Winstmaximalisatie ....................................................................................................... 30
Aanbodcurve en winst op LT in een markt van volkomen concurrentie ........................... 32
Hoofdstuk 7: Consumenten- en producentensurplus en efficiëntie .................................. 34
1
2
3
Consumentensurplus ..................................................................................................... 34
Producentensurplus ...................................................................................................... 35
Efficiëntie van de markt ................................................................................................. 35
Hoofdstuk 8: Vraag, aanbod en overheidsbeleid ............................................................. 37
1
2
Prijsmaatregelen ........................................................................................................... 37
Belastingen ................................................................................................................... 40
Hoofdstuk 9: Het belastingsysteem en de economische kost van belastingen .................. 43
1
2
3
4
Inleiding ........................................................................................................................ 43
Deadweight loss (onvermijdelijk verlies) van belastingen ............................................... 43
Determinanten van deadweight loss .............................................................................. 45
DWL en belastingopbrengst naarmate belasting verandert ............................................. 45
Hoofdstuk 10: Publieke goederen, gemeenschappelijke hulpbronnen ............................. 46
1
2
3
4
5
6
Inleiding ........................................................................................................................ 46
Verschillende soorten goederen..................................................................................... 46
Publieke goederen......................................................................................................... 46
Gemeenschappelijke hulpbronnen (middelen) ............................................................... 47
Clubgoederen (vaak voorbeeld natuurlijke monopolie) .................................................. 47
Waardering publieke goederen in MKBA ........................................................................ 47
3
Hoofdstuk 11: Externe effecten ....................................................................................... 49
1
2
3
4
5
6
7
Inleiding en definitie ...................................................................................................... 49
Externe effecten en marktefficiëntie .............................................................................. 49
Private (particuliere) oplossingen voor externe effecten ................................................. 51
Overheidsbeleid ten aanzien van externe effecten ......................................................... 52
Aantal beleidsprincipes m.b.t. milieu en ontwikkeling .................................................... 54
Waardering externe effect in MKBA ............................................................................... 54
Besluit ........................................................................................................................... 54
Hoofdstuk 14: Monopolie ............................................................................................... 55
1
2
3
4
5
Ontstaan monopolie: houdt verband met toetredingsbarrières ...................................... 55
Het welvaartsverlies van monopolies ............................................................................. 57
Overheidsbeleid ten aanzien van monopolies................................................................. 57
Prijsdiscriminatie ........................................................................................................... 58
Gerelateerde marktvorm: monopolie aan kopers zijde ................................................... 59
Hoofdstuk 15: Monopolistische concurrentie .................................................................. 60
1
2
3
4
5
6
Inleiding en definitie ...................................................................................................... 60
Marktmodel monopolistische concurrentie: grafisch ...................................................... 60
Vergelijking monopolistische concurrentie versus volkomen concurrentie ...................... 61
Welvaart economische analyse monopolistische concurrentie ........................................ 62
Rol van reclame ............................................................................................................. 62
Besluit ........................................................................................................................... 62
Hoofdstuk 16: Oligopolie ................................................................................................ 63
1
2
3
4
5
Inleiding en definitie ...................................................................................................... 63
Gedrag van de oligopolist in geval van duopolie ............................................................. 63
Oligopolie met meerdere deelnemers ............................................................................ 63
Speltheoretische verklaring van oligopolistisch gedrag ................................................... 64
Overheidsbeleid ten aanzien van oligopolies .................................................................. 65
Hoofdstuk 17: De markt voor productiefactoren ............................................................. 66
1
2
3
4
De vraag naar arbeid ..................................................................................................... 66
Aanbod van arbeid ........................................................................................................ 67
Evenwicht in de arbeidsmarkt ........................................................................................ 68
Overige markten productiefactoren: kapitaal en natuur ................................................. 69
Inkomensongelijkheid en armoede ................................................................................. 70
4
Hoofdstuk 1: Algemene basisprincipes van economie
1 Definities van economie




Aristoteles:
Oikonomos = het managen van een huishouden (huishouden en economie zijn nauw
verwant)
Neoklassieke paradigma (Robins):
De studie van het menselijk gedrag in relatie tot de schaarsheid en alternatieve goederen
Neo-institutionalistische paradigma (Commons):
Maatschappij bestaat uit verschillende groepen met tegengestelde en gelijke belangen 
conflicten  oplossen door collectieve acties en democratie (instituties =
gemeenschappelijke regels)
Neo-institutionalistische definitie (Schotter):
Economie is de studie naar hoe individuele personen hun eigen belangen nastreven
2 Tien economische principes
Een economie heeft tien principes en deze zijn ingedeeld in drie groepen. De eerste 4 hebben
betrekking op hoe mensen beslissingen nemen. De volgende 3 hoe dat mensen interageren
met elkaar en de laatste 3 hoe dat de economie in zijn geheel werkt:
1. Mensen moeten keuzes maken:
Een keuze maken zorgt voor trade-offs (afruil)  als je het ene kiest, moet je het andere
laten vallen. Bv: auto kopen of op vakantie gaan
Grote trade-off van de maatschappij = equity – efficiency  efficiëntie is het maximale
halen uit wat je ter beschikking hebt. Equity is de rechtvaardige verdelen van de zaken die
je uit de efficiëntie hebt gehaald (vgl. Efficiëntie met economische cake en equity de
stukken waarin de cake verdeeld is)  vaak conflicten hiertussen. Bv: als de maatschappij
de lonen gelijker wil verdelen (de stukken cake gelijker verdelen)  loon inhouden van
de rijken = hard werk minder belonen  reactie: minder werk, minder goederen, minder
efficiëntie!
5
2. Opportuniteitskosten:
= Kost van datgene wat je opgeeft (van de trade-off die je maakt)
Bv. Studeren
 + intellectuele verrijking, betere job
 – inschrijvingsgeld, loon dat je misloopt
3. Marginale termen:
= Kost van iets ‘extra’, MO > MK
Rekening houden met beperkte rationaliteit en instituties
 Beperkte rationaliteit = mogelijkheid gegevens te verwerken is beperkt, je weet nooit
met zekerheid wat de gevolgen van je keuze zijn, uitstel van beslissing zorgt voor
opportuniteitskost
 Instituties = ingebedde gewoonten en regels, zij geven ons info over hoe onze acties
eruit moeten zien bv. rechtsregels, sociale normen, verkeersregels
Darwinisme – instituties: instituties zijn het resultaat van een proces van aanpassing via
evolutie (instituties worden langzaamaan in het leven geroepen)
4. Reageren op prikkels:
Doordat we kijken naar de kost van iets extra, zullen wij ons gedrag aanpassen als de kost
van een bepaald product hoger wordt. We zullen dan een ander product kopen
(substitutiegoederen).
5. Ruilhandel:
Zorgt voor specialisatie  lagere eenheidskost  meer productie  meer efficiëntie en
meer verdeling (equity) en meer consumeren = voordeel!
Geen ruilhandel = autarkie = consumeert enkel wat men zelf heeft geproduceerd
(moestuin)
Wisselbrief was eerste vorm van ruil met papieren geld  moest daardoor geen geld
vervoerd worden tussen landen, maar enkel brief (soort factuur).
Werking: A levert goederen aan B  B heeft schuld op A  A trekt wisselbrief op B (want
A moet betaald worden)  D levert goederen aan C  C heeft schuld op D  i.p.v. recht
met geld te betalen, gaat C de wisselbrief (vordering op B) afkopen van A  C betaalt D
met de wisselbrief  op vervaldag gaat D naar B en krijgt D het geld van B  Excursie 2,
ADD 9
6
6. Markten zorgen voor economische activiteit:
Centrale planning
Markteconomie
Communisme
Nu
Bedrijfsleiders afkerig t.o.v. verandering
=
gedecentraliseerd
systeem
van
Beperkte rationaliteit (weinig planners, dus beslissingen van gezinnen en bedrijven die
verwerken gegevens is beperkt)
interactie voeren op de markt
Overboord gegooid en naar
Decentralisatie, maar geen chaos door
onzichtbare hand van Adam Smith en
mededinging
Onzichtbare hand:
Zelfregulerend effect van een markt waar
iedereen eigenbelang nastreeft, maar toch
collectieve welvaart weet te creëren (was in
centrale planning ook, maar werd door
slechts paar mensen gecreëerd voor hele
markt)
Mededinging = concurrentie
7. Overheid zorgt voor betere resultaten van de markt:
Overheid is nodig om:
Beschermen van onzichtbare hand: bv. Resto zal geen eten serveren als ze er niet zeker
van zijn dat ervoor wordt betaald
Marktfaling tegengaan: monopolie (marktmacht) + merit bads (betalingsbereidheid
consument hoog, welvaart verlaagd bv. sigaretten) en merit goods (betalingsbereidheid
consument laag, welvaart verhoogd bv. onderwijs) voorzien
8. Levensstandaard van een land (economie) hangt af van de hoeveelheid die men
produceert  dit zorgt voor de verschillen in levensstandaard tussen verschillende landen
9. Prijs stijgt als overheid meer geld drukt:
Meer geld  waarde geld daalt  hoge inflatie  prijzen stijgen
Productiehoeveelheid verandert niet, maar mensen hebben meer geld bij zich
Bv. Hyperinflatie in Duitsland 1922: door een politieke keuze (uitbetalen van stakende
arbeiders ter reactie op Frankrijk) ging Duitsland massaal bankbiljetten bijdrukken,
waardoor de prijzen op 1 dag 10 keer stegen
10. Maatschappij moet op KT een afweging maken tussen inflatie en werkloosheid:
Inflatie stijgt, dan daalt werkloosheid en omgekeerd = Philipscurve
Mensen maken individuele keuzes o.b.v. Trade-offs, kijken naar opportuniteitskosten,
houden rekening met marginale termen, hun gedrag dat verandert als reactie op prikkels.
Er is ook een continue interactie tussen verschillende mensen o.b.v. Ruilhandel, markten
en overheid kunnen deze ruilhandel beter organiseren en zorgen voor economische
activiteit.
In een economie is de productiviteit van G&D zeer belangrijk voor de levensstandaard, als
men meer geld drukt zullen de prijzen ook stijgen doordat de waarde verminderd en een
economie moet beslissingen treffen op KT ivm inflatie en werkloosheid.
7
Hoofdstuk 2: Denkpatronen in de economie
Economie is een sociale wetenschap, dus geen exacte wetenschap zoals fysica en biologie.
Hierdoor kunnen er ook geen experimenten uitgevoerd worden, men kan alleen assumpties
(aannamen, veronderstellingen) maken. Hierdoor wordt de wereld vereenvoudigd waardoor
je het denken kan focussen. Men doet dit in de economie door de wereld bv voor te stellen
als 2 landen die elk 2 goederen
produceren  vergelijken 
heel wereld beter verstaan.
Aan de hand van die assumpties
worden economische modellen
opgesteld, deze bestaan altijd uit
2 variabelen: endogene en
exogene variabelen. Endogene
variabelen zijn diegene die we
willen uitleggen a.d.h.v. het
model. Bv: a.d.h.v. een model
uitleggen hoe de uitgave aan
kleren stijgt als het inkomen
stijgt  uitgave aan kleren
willen we uitleggen = endogene
variabele  inkomen = exogene.
Een eerste model is de economische
kringloop. Hierbij staan de G&Dmarkt t.o.v. de markt van de
productiefactoren en de huishoudens
t.o.v. de bedrijven. De binnenste
kringloop is de goederenstroom, de
buitenste is de geldstroom.
8
Een tweede model is het model van de productiemogelijkheid grens die de grens van de
productiecapaciteit weergeeft. Hierop lezen we de mogelijke output af met de beschikbare
productiefactoren en technologie (efficiënt frontiermodel). Punten op de kromme zijn
efficiënt, eronder inefficiënt en erboven onbereikbaar.
Er is een onderscheid tussen positieve en normatieve economie:
1. Positieve economie = descriptief, beschrijvend  hoe de wereld is  kan getest worden
 ‘wetenschapper’
2. Normatieve economie = prescriptief, normatief  hoe de wereld zou moeten zijn 
opinie, dus kan niet getest worden  ‘beleidsadviseurs’
9
Hoofdstuk 3: Het marktmechanisme van vraag en aanbod
1 Markten en concurrentie
Een markt is een groep van kopers en verkopers die interageren met elkaar, waarbij dat de
markt een institutie is (een plaats waar ingebedde regels en gewoonten zijn, ontstaan door
evolutie en gebruik). Er bestaan sterk gereguleerde markten (bv. landbouwmarkt) en minder
sterk gereguleerde markten (bv. markt voor roomijs).
Markten kunnen verschillende soorten aannemen: volkomen concurrentie (veel aanbieders
en veel verkopers, waardoor ze geen prijs kunnen zetten), monopolie (1 aanbieder,
prijszetter), oligopolie (paar grote aanbieders) en monopolistische concurrentie (veel
aanbieders maar ieder met een verschillend product, waardoor ze allemaal een beetje prijs
kunnen zetten).
10
2 De vraag
2.1 De determinanten van de individuele vraag
𝑸𝒅 = 𝒇 (𝑷𝒏 , 𝑷𝟏𝑷𝟐 … 𝑷𝒏 − 𝟏 , 𝒀 , 𝑻 , 𝑷𝒍𝒔 , 𝑬 )
2.2 Bewegingen van de V-curve (verandering van de gevraagde hoeveelheid):

Prijs Pn
Pn ↑ → Qd ↓ = Wet van de vraag
2.3 Verschuiving van de V – curve (verandering in de vraag):





Prijs van verwante producten P1P2...Pn-1
Substitutiegoederen vervangen elkaar (appel, peer)  Pa ↑ → Qa ↓ → Qb ↑
Complementaire goederen zorgen voor een aanvulling op elkaar (printer, inkt) 
Pa ↑ → Qa ↓ → Qb ↓
Inkomen Y
Normaal goed  𝐘 ↑ → 𝐂 ↑ → 𝐐𝐝 ↑
Inferieur goed (auto – bus tickets)  𝐘 ↑ → ↓ 𝐐𝐝
Smaak en preferenties
𝐓 ↑ → 𝐐𝐝 ↑
Structuur van de bevolking
𝐏𝐥𝐬 ↑ → 𝐐𝐝 ↑
Verwachtingen:
Als men verwacht dat het inkomen volgende maand stijgt, gaat de Qd gaan stijgen omdat
men meer gaat consumeren
Marktvraag is de horizontale sommering van alle individuele vragen.
11
3 Het aanbod
3.1 De determinanten van het individuele aanbod
𝑸𝒔 = 𝒇 (𝑷𝒏 , 𝑷𝒏 … 𝑷𝒏 − 𝟏 , 𝑯 ,
𝑵
, 𝑭𝟏. . . 𝑭𝒎 , 𝑬 , 𝑺𝒒)
𝑺
3.2 Bewegingen van de A-curve (verandering van de aangeboden hoeveelheid):

Prijs Pn
Pn ↑ → Qa ↑ = Wet van het aanbod
3.3 Verschuiving van de A – curve (verandering in het aanbod):






Prijs van verwante producten P1P2...Pn-1
Technologie H
𝐇 ↑ → 𝐭𝐞𝐜𝐡𝐧𝐨𝐥𝐨𝐠𝐢𝐬𝐜𝐡𝐞 𝐯𝐨𝐨𝐫𝐮𝐢𝐭𝐠𝐚𝐧𝐠 → 𝐩𝐫𝐨𝐝𝐮𝐜𝐭𝐢𝐞 𝐠𝐨𝐞𝐝𝐤𝐨𝐩𝐞𝐫 → 𝐐𝐚 ↑
Natuurrampen en sociale normen
Als er een natuurramp is die de oogst vernield, gaat er minder aangeboden worden. Als
er regels i.v.m. milieu worden opgelegd, zodat het moeilijker en duurder wordt om te
produceren gaat men minder aanbieden. Als er acties tegen bont worden gevoerd, gaat
men minder aanbieden.
Productiekosten
Pinput ↑ → Qa ↓ want het is minder winstgevend per product
Verwachtingen:
Als de bedrijven verwachten dat de P volgende maand gaat stijgen, gaat de Qa nu gaan
dalen. Ze zetten dit dan in de voorraad om het volgende maand tegen een betere prijs te
kunnen verkopen.
Hoeveelheid aanbieders
Sq ↑ → Qa ↑
Marktaanbod is de horizontale sommering van alle individuele aanbodcurves.
12
4 Analyse van vraag en aanbod
Bij het marktevenwicht wordt de markt opgeruimd. De kopers hebben gekocht wat ze wilden
tegen een prijs die ze wilden, de verkopers hebben verkocht wat ze wilden tegen de prijs die
ze wilden. Er zijn geen overschotten (Qa > Qd), voorraden of tekorten (Qa < Qd). Als de
marktprijs boven het evenwicht ligt, zal er een overschot zijn, waardoor de marktprijzen terug
gaan dalen.
13
5 Verandering in het marktevenwicht
14
Hoofdstuk 4: Elasticiteit en zijn toepassingen
1 Inleiding en definitie
Elasticiteit is een maat dat aangeeft in hoeverre de gevraagde en aangeboden hoeveelheid
veranderen als er een wijziging in de determinanten gebeurt.
2 De prijselasticiteit van de vraag
2.1 Definitie en berekening
De prijselasticiteit van de vraag geeft weer in hoeverre de gevraagde hoeveel Qd verandert
als er een verandering van de prijs P plaatsvindt.
𝐸𝑃𝐷 =
∆𝑄𝑑
𝑄𝑑
∆𝑃
𝑃
=
𝑄𝑑2−𝑄𝑑1
𝑄𝑑1
𝑃2−𝑃1
𝑃1
Als > 1  Elastische vraag = Qd verandert sterk op veranderingen in P
Als < 1  Inelastische vraag = Qd verandert zwak op veranderingen in P
Als de verandering in P en Qd zeer groot zijn, gebruiken we best de middelpuntmethode.
Hierbij wordt Qd en P vervangen door het gemiddelde:
𝑄𝑑2 − 𝑄𝑑1
𝑄𝑑1 + 𝑄𝑑2
2
𝐷
𝐸𝑃 =
𝑃2 − 𝑃1
𝑃1 + 𝑃2
2
15
2.2 De determinanten van de prijselasticiteit van de vraag
De prijselasticiteit van de vraag hangt af van het soort goederen (noodzakelijke of luxe), de
beschikbaarheid van substituten, het aandeel in het gezinsinkomen, de definitie van de markt
en van de tijdshorizon.
Wanneer het over een noodzakelijk goed gaat, dan zal de prijselasticiteit laag zijn (bv. brood).
Een verslavingsgoed heeft ook een lage prijselasticiteit, dit zijn luxegoederen maar voor
sommige noodzakelijk (tabak). Luxegoederen hebben een hoge prijselasticiteit.
Als er substituten aanwezig zijn, zal de prijselasticiteit hoog zijn. Men gaat dan meteen het
andere product gaan kopen (boter en margarine). Zijn er geen substituten aanwezig (eieren),
dan is de prijselasticiteit laag en mag de prijs zoveel verhogen als men wil, ze zullen bij dit
product blijven.
De definitie van de markt speelt ook een belangrijke rol. Als de markt eng wordt gedefinieerd,
wanneer er niet veel aanbieders zijn dan is de prijselasticiteit hoog. Men gaat dan meteen
naar een ander merk overstappen (roomijs). Als de markt ruim wordt gedefinieerd, dan is de
prijselasticiteit laag (eten, men gaat niet op andere substituten overschakelen want dat is er
niet).
Het aandeel wat het product inhoudt in het gezinsbudget beïnvloedt ook de elasticiteit. Als
het een groot deel inneemt dan zal de prijselasticiteit hoog zijn (meubels). Neemt het maar
een klein deeltje in dan zal de prijselasticiteit laag zijn (ijsje).
De consument heeft tijd nodig om zijn gedrag aan te passen. Op lange termijn zal de
prijselasticiteit dus hoog zijn, maar op korte termijn niet.
2.3 Verschillende vraagcurven
Verticale vraagcurve = perfect inelastisch: E = 0
Inelastisch: E < 1
 Bij elke verhoging van de prijs verandert de  Een verhoging in de prijs zorgt voor
Qv niet
een kleinere verandering in de Qv
16
Eenheidselastische vraag: E = 1
Elastische vraag: E > 1
 Een prijsverandering zorgt voor dezelfde  Een prijsverandering zorgt voor een
grootte van verandering in Qv
grotere verandering in Qv
Horizontale vraagcurve = perfect elastisch:
E = oneindig groot
 Bij elke kleine prijsverandering hoger
dan de evenwichtsprijs zal de Qv: 0 worden
17
2.4 Marktomzet en prijselasticiteit van de vraag
Wanneer de elasticiteit groter is dan 1, hebben we te maken met een prijselastische vraag.
Bij een prijselastische vraag verhoogt of verlaagd de Qv sterker dan de P (zie hierboven):

Prijsverhoging  Qv daalt sterker  marktomzet dalen
 Hoeveelheidseffect > Prijseffect

Prijsverlaging  Qv stijgen  marktomzet stijgen
 Hoeveelheidseffect > Prijseffect
Als de elasticiteit kleiner is dan 1, hebben we te maken met een inelastische vraag. Als er een
prijsverandering gebeurt, zal de Qv niet zo sterk gaan stijgen of dalen als de prijs:

Prijsverhoging  Qv licht dalen  marktomzet stijgen
 Prijseffect > Hoeveelheidseffect

Prijsverlaging  Qv licht stijgen  marktomzet dalen
 Prijseffect > Hoeveelheidseffect
2.5 Prijselasticiteit van de vraag langsheen de
vraagcurve
Bovenaan is het prijselastisch (E > 1). Temidden is de
elasticiteit gelijk aan 1. Vanonder is het inelastisch (E < 1).
18
2.6 De inkomenselasticiteit van de vraag
De inkomenselasticiteit van de vraag geeft weer in welke mate de gevraagde hoeveelheid
verandert als er een wijziging in het inkomen plaatsvindt:
𝐸𝑌𝐷
=
∆𝑄𝑑
𝑄𝑑
∆𝑌
𝑌
=
𝑄𝑑2−𝑄𝑑1
𝑄𝑑1
𝑌2−𝑌1
𝑌1
=
𝑄𝑑2−𝑄𝑑1
𝑌2−𝑌1
𝑄𝑑
𝑌1
=
∆𝑄𝑑
∆𝑌
𝑄𝑑
𝑌
Als > 1 : Inkomenselastische vraag = Qd verandert sterk op veranderingen in Y
Als 0 < E < 1 : Inkomensinelastishe vraag = Qd verandert zwak op veranderingen in Y
Als < 1 : Inferieur goed = Als het inkomen stijgt, zal er minder gevraagd worden
De verhouding tussen Y en Qv wordt voorgesteld door Engelkrommen:
2.7 De kruiselingse prijselasticiteit van de vraag
De kruiselingse prijselasticiteit van de vraag geeft weer in welke mate de Qv van goed A
verandert door een prijswijziging in goed B:
𝐷
𝐸𝑃𝑎,𝑏
∆𝑄𝑑𝑎
𝑄𝑑2 − 𝑄𝑑1
𝑄𝑑𝑎
𝑄𝑑1
=
=
𝑌2 − 𝑌1
∆𝑃𝑏
𝑌1
𝑃𝑏
Als > 0 : Substituten
Als < 0 : Complementaire goederen
19
3 De prijselasticiteit van het aanbod
3.1 Definitie en berekening
De prijselasticiteit van het aanbod geeft weer in hoeverre de aangeboden hoeveel Qs
verandert als er een verandering van de prijs P plaatsvindt.
∆𝑄𝑠
𝑄𝑠2 − 𝑄𝑠1
𝑄𝑠
𝑄𝑠1
𝐸𝑃𝑆 =
=
∆𝑃
𝑃2 − 𝑃1
𝑃
𝑃1
Als > 1 : Elastisch aanbod = Qs verandert sterk op veranderingen in P
Als < 1 : Inelastisch aanbod = Qs verandert zwak op veranderingen in P
Als de verandering in P en Qs zeer groot zijn, gebruiken we best de middelpuntmethode.
Hierbij wordt Qs en P vervangen door het gemiddelde:
𝑄𝑠2 − 𝑄𝑠1
𝑄𝑠1 + 𝑄𝑠2
2
𝑠
𝐸𝑃 =
𝑃2 − 𝑃1
𝑃1 + 𝑃2
2
3.2 De determinanten van de prijselasticiteit van het aanbod
De prijselasticiteit van het aanbod hangt af van de flexibiliteit van de verkopers, als zij hun
productiecapaciteit makkelijk kunnen vergroten of niet. Ook van de grootte van de industrie,
mobiliteit van productiefactoren, mogelijk tot voorraadvorming.
Het hangt dus af van de flexibiliteit van de aanbieders, als zij gemakkelijk hun productie
kunnen vergroten of niet. Wanneer zij makkelijk de productie kunnen vergroten of verkleinen,
dus bij industrie, is de prijselasticiteit hoog. Als de productie niet flexibel is, in de landbouw
waar men afhankelijk is van wat men oogst, is de prijselasticiteit laag.
De omvang van de industrietak is ook belangrijk. Des te groter de industrietak, des te lager
de prijselasticiteit.
De mobiliteit van de productiefactoren geeft ook een invloed. Als de productiefactoren niet
mobiel zijn (gespecialiseerde artsen) zal de prijselasticiteit laag zijn. Zijn de productiefactoren
wel mobiel zal de prijselasticiteit hoog zijn.
Een laatste factor is de voorraadvorming. Als er geen mogelijkheid is tot voorraadvorming
(fruit) dan is de prijselasticiteit van het aanbod laag. Kan men wel een voorraad aanvullen,
dan is de prijselasticiteit hoog.
20
3.3 Marktomzet en prijselasticiteit van het aanbod
Voor het inelastisch aanbod is dit hetzelfde als de inelastische vraag, maar voor het elastische
aanbod niet. Bij een elastische vraag zal het hoeveelheidseffect groter zijn dan het prijseffect,
waardoor de marktomzet zal dalen. Dit is niet bij een elastisch aanbod. Als de prijs verhoogd
bij een elastisch aanbod, zal de Qs gaan verhogen en zal dus de marktomzet ook gaan stijgen.
3.4 Prijselasticiteit van het aanbod langsheen de aanbodcurve
Als de aanbodcurve de oorsprong snijdt, dan is het eenheidselastisch: E = 1.
Snijdt de aanbodcurve de ordinaat, P-as, dan is het elastisch: E > 1.
Snijdt de aanbodcurve de abscis, Q-as, dan is het inelastisch: E < 1.
21
4 Toepassingen
4.1 De wet van d’Avenant - King
Deze wet zegt dat doordat zowel de V als A-curve in de landbouw inelastisch zijn, dat een
goede oogst (waardoor de Qa naar rechts verschuift) kan leiden tot een daling van de prijs en
daardoor tot een daling van de marktomzet.
4.2 Nieuwe technologie voor productie van chips in computers
Door de nieuwe technologie, wordt de productiekost minder. Hierdoor zal de Qa stijgen en
naar rechts verschuiven. De V-curve verschuift niet of bijna niets doordat deze inelastisch is,
want er zijn niet veel substitutiegoederen voor chips. Hierdoor zal de prijs gaan dalen en zal
dus de marktomzet ook gaan dalen.
4.3 Prijselasticiteit van het aanbod langsheen de aanbodcurve
In het hoogseizoen verhoogt de V zoveel dat deze een stuk naar rechts verschuift, waardoor
de prijs aanzienlijk verhoogd en de marktomzet dus ook verhoogd.
Spinnenwebtheorema of de varkenscyclus
De spinnenwebtheorie zegt dat het aanbod altijd tijd nodig heeft om zich te kunnen
aanpassen aan de prijsverandering. Hierdoor ontstaat het exploderend spinnenweb en het
imploderend spinnenweb.
4.4 Reductie van het olieaanbod door OPEC
Op LT is het aanbod elastischer dan op KT, dus op LT zal het zich meer aanpassen. Dit wil
zeggen dat door een reductie van het aanbod de Qa naar links zal verschuiven. Op KT leidt dit
dus tot een stijging van de prijs omdat ze inelastisch zijn. Op LT zal dit een minder grote
prijsstijging tot gevolg hebben, omdat het minder elastisch is en zich dus meer kan aanpassen.
22
Hoofdstuk 5: Determinanten van de vraag
1 Budgetbeperking: de budgetrechte (BR)
De budgetrechte geeft de combinaties weer die kunnen geconsumeerd worden met het
𝑃𝑥
beschikbaar budget. De helling wordt berekend door: 𝑃𝑦
2 Preferenties van de consumenten: Indifferentiecurves
Een indifferentiecurve geeft weer wat de consument echt wenst, voor welke combinaties van
goederen er eenzelfde nutsniveau is. Des te hoger de IC ligt, des te hoger is het nutsniveau.
De marginale substitutievoet geeft weer in welke mate de consument een product opgeeft
∆𝑌
voor een ander goed = ∆𝑋 = helling raaklijn IC.
IC’s zijn altijd convex en dalend door de wet van het dalend grensnut. Deze zegt dat des te
meer men bezit van het goed, des te lager wordt het marginaal nut (er komt niet veel nut bij
als je nog een extra eenheid koopt als je er al zoveel hebt). IC’s kunnen elkaar nooit kruisen.
Wanneer we te maken hebben met perfecte substituten (een briefje van 20 euro wisselen in
twee van 10 euro) dan zijn de IC-curves recht. Hebben we te maken met perfecte
componenten (7 rechterschoenen en 5 linkerschoenen geeft hetzelfde nut als 5
rechterschoenen en 5 linkerschoenen) dan zijn de IC-curves rechte hoeken.
De hoogste IC die raakt aan de BR is het optimaalst voor de consument.
Inkomenseffect = een prijsverandering zorgt ervoor dat de koopkracht van het inkomen stijgt,
want je kan er meer producten mee kopen door de prijsdaling van het ene product
Substitutie – effect = door de prijsdaling van het ene product ga je hier meer van kopen en
van het duurdere iets minder.
Meestal is het substitutie-effect > inkomenseffect, maar als dit niet zo is dan verloopt de Vcurve niet meer dalend. Dit valt enkel maar voor met inferieure goederen (Giffen-goederen).
Veblen-goederen reageren ook averechts. Als de prijs duurder wordt gaan sommigen het
goed meer kopen omdat het exclusiever wordt, dit is vooral bij rijken.
Ook bij het aanbod is er een BR en IC. De BR geeft hier de verdeling weer van de tijd in werktijd
en vrije tijd. De IC geeft de combinaties weer hoe de consument wilt dat ze verdeeld worden.
Hier treden ook het inkomenseffect en substitutie-effect op. Het inkomenseffect zegt dat als
je loon stijgt, je koopkracht stijgt en je meer gaan consumeren (vrije tijd). Het substitutieeffect zegt als je loon stijgt de consumptie (vrije tijd) dus duurder wordt en je dit minder gaat
doen.
23
Hoofdstuk 6: Determinanten van het aanbod
1 Definiëring van de kosten
Totale kost
Expliciete kost
Impliciete kost
Geld dat we echt uitgeven, bv. loon, huur
= out-of-the-pocket money
Geld dat we niet binnen krijgen, bv. gederfd
loon en gederfde intrest = not-in-theBoekhoudkundige winst
pocket money, opportuniteitskost
Heeft een component voor vergoeding voor
impliciete kost + economische winst
Economische winst
Overwinst, superwinst, na aftrek van totale kosten
2 Productie en kosten
De productie is een functie van de 3 productiefactoren Arbeid, Kapitaal en Natuur. Het is een
relatie tussen de geproduceerde output en de vereiste input:
𝑄 𝑃 = 𝑓 (𝐴 , 𝐾 , 𝑁)
2.1 Arbeidsproductiviteit en kapitaalsproductiviteit
2.1.1 Gemiddeld product
Het gemiddeld product van arbeid of kapitaal is de hoeveelheid output die gemiddeld wordt
geproduceerd voor elke hoeveel arbeid of kapitaal:
𝑮𝑷𝑨 𝒐𝒇 𝑲 =
𝑸𝒑
𝑨 𝒐𝒇 𝑲
24
2.1.2 Marginaal product
Het marginaal product is de kost wat één eenheid extra arbeid of kapitaal kost:
𝑴𝑷𝑨 𝒐𝒇 𝑲 =
∆ 𝑸𝒑
∆𝑨 𝒐𝒇 ∆𝑲
2.2 Vorm en verloop van de productiecurven
2.2.1 Inleiding
Op heel korte termijn zijn zowel A als K niet variabel, er zal geput worden uit de voorraad. Op
KT is enkel A variabel, bij een hogere vraag kan men meer mensen aannemen wat leidt tot de
wet van de toe en afnemende meeropbrengsten. Op LT zijn zowel A als K variabel, dit kan
leiden tot schaaleffecten (meer fabrieken bouwen). Op heel LT kunnen de economische regels
aangepast worden.
2.2.2 De productiefunctie en de totale kostencurve
De wet van de toe- en afnemende
meeropbrengsten bij arbeid zegt dat
de MP eerst gaat stijgen bij elke
arbeider dat wordt aangenomen
(teamwork), maar op een bepaald
punt gaat voor elke extra arbeider de
MP dalen omdat de arbeiders elkaar
maar in de weg lopen.
De raaklijn aan de productiefunctie
geeft de MP-curve weer. De
voerstraal de GP-curve. Als de
raaklijn steiler is dan de voerstraal
ligt de MP boven de GP. Op het punt
waar de raaklijn horizontaal is, daar
is MP nul en kruist MP de x-as. Op
het punt waar de raaklijn en de
voerstraal samenvallen, kruisen GP
en MP elkaar.
De MP-curve snijdt de GP-curve in
haar maximale punt.
25
De totale kostencurve stijgt
altijd eerst vertraagd en
daarna pas snel, want in het
begin als men arbeiders gaat
toevoegen gaat de productie
nog stijgen. Maar daarna
gaat het aantal arbeiders
toevoegen
niet
meer
productief zijn, waardoor ze
meer kosten gaan opleveren
en de TK dus versneld gaat
stijgen.
Als de productiefunctie
concaaf is (bolle zijde naar
boven), dan is de TK convex
en de MK stijgend.
Als de productiefunctie
convex is (bolle zijde naar
onder), dan is de TK concaaf
en de MK dalend.
De MK-curve snijdt de GKcurve in haar minimum, dit
punt is de efficiënte schaal.
2.3 Verschillende manieren om kosten te berekenen
2.3.1 Vaste en variabele kosten
Vaste kosten zijn de kosten die altijd hetzelfde blijven, zoals de huur. Variabele kosten kunnen
met de productie mee veranderen, zoals ingrediënten.
2.3.2 Gemiddelde en marginale kost
𝑻𝑲
𝑮𝑻𝑲 =
𝑸
𝑮𝑭𝑲 =
𝑻𝑭𝑲
𝑸
𝑮𝑽𝑲 =
𝑻𝑽𝑲
𝑸
𝑴𝑲 =
∆𝑻𝑲
∆𝑸
26
3 Verloop van de kosten op KT versus LT
3.1 Relatie tussen de GTK op KT en op LT
1
3
2
4
6
5
7
1. Dit is de GTK-curve van bedrijven die op kleine schaal produceren op KT. Hierbij zal als de
Q stijgt, de GTK eerst dalen, maar geleidelijk aan weer stijgen doordat men meerdere
arbeiders gaat toevoegen die niet meer productief zijn, wat tot meer kosten leidt. Van
punt 1 tot punt 2 is het dus het beste om op kleine schaal te produceren.
2. Dit is de GTK-curve van een bedrijf dat op medium schaal produceert op KT. Van punt 2
tot punt 3 is het het best om op medium schaal te produceren.
3. Dit is de GTK-curve van een bedrijf dat op grote schaal produceert op KT. Vanaf punt 3 is
het het optimaalst om op grote schaal te produceren.
4. De GTK-curve op LT is de enveloppecurve van de verschillende KT-curves.
5. Schaalvoordelen: het verhogen van het aantal machines en het aantal arbeiders om een
lagere eenheidskost te verkrijgen.
6. Constante eenheidskost, deze blijft altijd dezelfde.
7. Schaalnadelen
27
3.2 Oorzaken van stijging en daling van de GTK
3.2.1 Schaaleffecten
Produceren op kleine schaal
Produceren op grote schaal
Qp = f (A,K)
Q*p = f (λA, λK)
f (A,K) = f (λA, λK)
% verandering schaal = % verandering Q
Constante schaalopbrengsten, constante eenheidskosten
f (A,K) > f (λA, λK)
% verandering schaal > % verandering Q
Schaalnadelen
f (A,K) < f (λA, λK)
% verandering schaal < % verandering Q
Schaalvoordelen = schaal van de productie van een bep product neemt toe (bv fusie)
3.2.2 Voordelen van schaalvoordelen
 Betere verhouding tussen FK en VK
Des te groter de productie is, over des te meer producten kunnen de vaste kosten
verdeeld worden, wat leidt tot lagere eenheidskosten
 Betere verhouding tussen R&D en reclame-uitgaven
Des te groter de productie is, des te lager is de kost per product voor R&D en reclame
 Leidt tot specialisatie
Specialisatie leidt op zijn beurt tot grotere productie met een lagere eenheidskost
 Grotere bedrijven kunnen beter personeel aantrekken
Dat personeel kan zich dan ook weer gaan specialiseren zodat er nog lagere
eenheidskosten kunnen gemaakt worden.
3.2.3 Gevolgen van schaalnadelen
 Hogere kosten voor controle, communicatie en coördinatie
 Onoverzichtelijk
 Opwaartse druk op de lonen omdat men meer arbeiders moet aannemen en de
arbeidsmarkt klein is
 Hogere distributiekosten als de productie een bepaald niveau overschrijdt
28
3.2.4 Interne en externe schaalvoor- en nadelen
Interne schaalvoordelen ontstaan als de schaal van het eigen bedrijf toeneemt. Externe
schaalvoordelen ontstaan als de schaal van de sector in zijn geheel toeneemt, hierdoor
kunnen ondersteunende diensten en bevoorrading goedkoper worden aangeboden. Externe
schaalnadelen zijn bijvoorbeeld milieuverontreiniging of opwaartse druk op de lonen.
3.2.5 Economies of scope = assortimentsvoordelen
Schaalvoordelen die ontstaan als de schaal van de productie toeneemt bij de productie van
eenzelfde product in één bedrijf (bv door een fusie van vliegtuigmaatschappijen).
Assortimentsvoordelen of scopevoordelen die ontstaan als één bedrijf twee of meer
verwante producten produceert, omdat deze dezelfde distributiekanalen, infrastructuur en
managementstructuur gebruiken. Een voorbeeld hiervan is dat een school verschillende
richtingen geeft.
4 Wat is een markt van volkomen concurrentie?
In een markt van volkomen concurrentie zijn vele vragers en aanbieders die allemaal
prijsnemers zijn, zij beïnvloeden de marktprijs niet. Daarom kan elke extra eenheid ook
verkocht of gekocht worden aan de prijs van de voorgaande. Hierdoor is de P = GO = MO.
De producten zijn homogeen en het productieproces is identiek. Er is veel informatie
beschikbaar en de toetreding tot de markt is volledig vrij.
29
5 Winstmaximalisatie
De winst is maximaal wanneer MO = MK.
Want:
 MO < MK Q laten zakken om W te doen stijgen
 MO > MK Q laten stijgen om W te laten stijgen
5.1 De outputbeslissingen op KT
Op KT valt de MK-curve samen met de aanbodcurve zolang deze boven de GVK-curve blijft.
Wanneer de prijs zich boven de TK bevindt, zal het bedrijf verder draaien met een zekere
winst. Omdat de vaste kosten op KT onvermijdbaar zijn (sunk costs), zal het bedrijf, als de prijs
onder de TK, maar nog steeds boven de VK ligt, verder draaien met een zeker verlies. Valt de
prijs onder de VK dan stopt het bedrijf.
30
5.2 De outputbeslissingen op LT
Op LT zijn de vaste kosten niet meer onvermijdbaar, want het kapitaal wordt ook variabel en
er kan bijvoorbeeld activa verkocht worden om meer kapitaal in de onderneming te brengen.
Op LT wil men dus de TK dekken. Het bedrijf zal dus blijven bestaan zolang de prijs zich boven
de TK bevindt, valt de prijs eronder dan zal het bedrijf stoppen.
5.3 Grafische voorstelling van de winst
W = (P – GTK) * Q
Als de prijs boven de GTK ligt, is het een winst. Ligt de prijs eronder, is er verlies.
31
6 Aanbodcurve en winst op LT in een markt van volkomen concurrentie
Als er in een bepaalde sector een economische winst wordt gemaakt, gaan er – door de vrije
toetreding in de markt van volkomen concurrentie – veel aanbieders bijkomen, waardoor de
prijs zal gaan dalen en de overwinst zal verdwijnen. Als de economische winst verdwijnt, gaan
er weer veel bedrijven uittreden, prijs gaat weer stijgen, economische winst en zo verder. Dit
principe zorgt ervoor dat de aanbodcurve op LT horizontaal is.
32
Dit principe gaat NIET op als we het over een goed hebben dat maar beperkt beschikbaar is
en dus niet meer kan aangeboden worden, zonder de prijs te laten stijgen. Dit kan ook niet
als het bedrijf continu innoveert (innoveren – economische winst – toetreders – daling winst
– opnieuw innoveren – winst – ...), hierdoor ontstaat de Schumpeteriaanse rente. Het gaat
ook niet wanneer de kostprijs tussen bedrijven anders is door het verschil in productiviteit
van arbeiders en gronden. Hierdoor ontstaat de locational rent (locatie specifieke huur), de
rente die ontstaat uit wat een man wil betalen voor het land te gebruiken zonder verlies te
maken
33
Hoofdstuk 7: Consumenten- en producentensurplus en efficiëntie
1 Consumentensurplus
Het consumentensurplus of het Dupuit-Marshall-surplus is het verschil tussen wat de koper
bereid is te betalen en wat de koper echt betaald. Dit is zeer subjectief en hangt bijvoorbeeld
af van het inkomen. Het consumentensurplus meet de economische welvaart, de baat die de
consument realiseert met het kopen van een bepaald goed. In sommige gevallen is het geen
goed idee om de economische welvaart met het consumentensurplus te meten. Een
voorbeeld hiervan is drugs: drugsverslaafden zijn veel meer bereid om veel te betalen, maar
dit heeft absoluut niets met economische welvaart te maken.
Dit wordt gemeten a.d.h.v. de V-curve: het gedeelte onder de V-curve, maar boven de prijs:
34
2 Producentensurplus
Het producentensurplus is het verschil tussen de prijs die hij werkelijk ontvangt en de prijs
waartegen hij bereid is om het product te verkopen (productiekost). Deze verkoopprijs wordt
bepaald door zijn opportuniteitskost (out-of-pocketkost + waarde van de tijd). Het meet de
baat wat de producent realiseert bij het verkopen van een bepaald goed. Het waardeoordeel
is hierbij wel minder dan bij het CS, want de producent kan zijn prijs zo hoog zetten als hij wil
omdat hij weet dat hij misschien sowieso werk heeft op een ander en daar meer kan
verdienen.
Dit wordt gemeten a.d.h.v. de A-curve: het gedeelte boven de A-curve, maar onder de P.
3 Efficiëntie van de markt
3.1 Totaal surplus
Het totale surplus bestaat uit de som van het consumentensurplus en het
producentensurplus.
TS = CS + PS  maximaal in het marktevenwicht
Wanneer de P nu zou stijgen en de
Q daalt, dan spreken we van
welvaartsverlies (het gedeelte
rechts
van
Q
tot
aan
evenwichtspunt). Er is dan minder
CS en meer PS.
35
3.2 Evaluatie van het marktevenwicht
In het marktevenwicht is de totale surplus maximaal, want de vrije markt (onzichtbare hand)
gaat het goed automatisch toewijzen aan de consumenten die er de hoogste waarde aan
geven (af te lezen a.d.h.v. het consumentensurplus) en aan de producenten die dat goed
kunnen produceren met de laagste productiekost (a.d.h.v. producentensurplus). Voor het
marktevenwicht is de waarde voor de consument hoger dan de productiekost, na het
evenwicht is de waarde voor de consument kleiner dan de productiekost. Hierdoor gaat de
markt automatisch net die hoeveelheid goederen produceren zodat het totale surplus
maximaal is. Als men in deze situatie zit is men Pareto-efficiënt, dit wil zeggen dat er geen
verbetering meer mogelijk is zonder de welvaart van anderen te verlagen. Wanneer men niet
in de situatie zit waar het totale surplus maximaal is, moet men Pareto-verbeteringen
doorvoeren. Hier gaat men dan de welvaart van personen verhogen zonder de welvaart van
anderen te verlagen (win-win situatie creëren).
In de praktijk wordt dit toegepast bij de Maatschappelijke Kosten-Baten-analyse
(interpersoonlijke nutsvergelijkingen) en de welvaartseconomie.
36
Hoofdstuk 8: Vraag, aanbod en overheidsbeleid
1 Prijsmaatregelen
1.1 Maximumprijzen (prijsplafonds)
Als de maximumprijs boven de evenwichtsprijs ligt is er geen enkel probleem, ligt deze
eronder dan wel. Als de maximumprijs onder de evenwichtsprijs ligt, is deze binden en moet
men zich hier dus aan houden. Dat betekent dat de vraag gaat stijgen, maar het aanbod daalt
drastisch, dus komt er een groot aanbodtekort of vraagoverschot. Dit zorgt voor wachtrijen,
rantsoenering, ...
37
1.1.1 Maximum huurprijzen
Als er een maximum wordt gezet op de huurprijzen zal dit op KT voor een klein aanbodtekort
zorgen. Dit omdat zowel de V als het A inelastisch zijn. Op KT zal de V niet sterk veranderen,
want mensen gaan niet halsoverkop naar een ander appartement verhuizen, maar ze kijken
er rustig naar. Aanbieders kunnen op korte termijn hun aanbod ook niet veranderen, ze
kunnen niet huizen gaan afbreken bijvoorbeeld.
Op LT is dit anders, omdat hier zowel de V als A-curve wel elastisch zijn omdat er tijd overgaat.
Op LT zullen de aanbieders geen huizen meer bijbouwen omdat ze niet uit de kosten komen
of omdat ze doorhebben dat ze geen winst meer maken met hun investeringen. Hierdoor zal
de A-curve van heel inelastisch naar een redelijk elastische aanbodcurve verschuiven. De
vraag zal ook veel elastischer worden en dus horizontaler. Hierdoor zal het aanbodtekort en
vraagoverschot veel groter worden en dit leidt dan ook tot verkrotting. Want waarom zou de
aanbieder nog moeite doen en er geld insteken als de vrager ook zo in het huis wil zoals het
er nu staat? (Verwijzing naar het vierde principe van de economie: mensen reageren op
prikkels). Als er geen prikkel meer is van de koper, dan zal de verkoper niets meer doen en
zijn huis zo verhuren. Wanneer de verkopers nu subsidies krijgen aangeboden, krijgen zij weer
een prikkel en zullen zij de huizen weer beter onderhouden.
38
1.2 Minimumprijzen (prijsbodems)
Als de minimumprijs onder de evenwichtsprijs ligt, is eer geen probleem. Ligt deze erboven
dan wel, dan hebben we te maken met een aanbodsoverschot en een vraagtekort.
1.2.1 Minimumlonen
Een minimumloon invoeren dat boven het evenwichtsloon ligt, zorgt in de lagere
inkomensklassen voor meer werkloosheid. Hier gaat een aanbodoverschot zijn en een
vraagtekort. Subsidies kunnen hiermee helpen.
Voordelen:
Verhoogd inkomen in bepaalde klassen
Effect op werkloosheid is beperkt als bedrijven de extra kost kunnen
doorrekenen in de verkoopprijs (vooral bij V-curves van arbeid en
eindproductie die inelastisch zijn)
Nadelen:
Leidt maar tot een verhoogd inkomen voor diegene die hun werk behouden,
diegene die hun werk verliezen of geen werk vinden zullen een lager inkomen
hebben.
Werkloosheid in de lagere klassen en dit vooral bij V-curve van arbeid en
eindproductie die elastisch zijn.
39
2 Belastingen
Wanneer aan de kopers een belasting wordt opgelegd, zullen zij minder gaan consumeren en
zal de vraag dus dalen en naar links verschuiven. Dit zorgt voor een lagere P en een lagere Q.
Als aan de verkopers een belasting wordt opgelegd, zal de winst per eenheid veel minder zijn
en zullen zij minder gaan aanbieden, waardoor de A-curve ook naar links verschuift. Dit zorgt
voor een hogere P en een lagere Q. Desondanks dat er een hogere prijs wordt gevraagd, zullen
zij een lagere prijs krijgen, want de taxen gaan hier nog van af en naar de overheid. Dus het
blijft eigenlijk net hetzelfde of de kopers of verkopers belast worden.
Beide belastingen zorgen voor een daling van de Q, dus voor een marktinkrimping, en voor
een belastingwig. Dit is het verschil tussen wat de betaalde prijs door de kopers en de
ontvangen prijs van de verkopers. Dus in dit nieuwe evenwicht, betalen de kopers meer en
ontvangen de verkopers minder. Hierdoor worden de belastingen dus zowel op de koper als
op de verkoper afgewenteld, maar niet in dezelfde mate. Diegene met de meest verticale
inelastische curve moet de meeste belastingen dragen, want deze partij kan minder reageren
op de gedane veranderingen.
40
Met andere woorden: Door de tax die op het product wordt geheven, gaat de prijs voor de
koper stijgen en de prijs die de verkoper ontvangt gaan dalen. Dit zorgt voor een belastingwig
tussen de koper en de verkoper, waar door de Q ook sterk gaat dalen tot onder de
evenwichtshoeveelheid die zou geproduceerd worden wanneer er geen tax was. Dus een
belasting zorgt dus voor het inkrimpen van de markt.
41
2.1 Effect van subsidies:
Subsidies zorgen voor een lagere productiekost, waardoor ze meer gaan aanbieden. Hierdoor
kunnen de kopers van een lagere prijs profiteren.
42
Hoofdstuk 9: Het belastingsysteem en de economische kost van belastingen
1 Inleiding
Een belastingsysteem zou zowel efficiënt als gelijk verdeeld moeten zijn. Een
belastingsysteem wordt toegepast om geld te creëren voor verschillende overheidsdiensten
én om gedrag te beïnvloeden (minder tabak, minder drugs).
Met belastingen komen drie kosten mee voor de betalers: de belastingen zelf, de deadweight
loss (het onvermijdelijk verlies, de vermindering van het totale surplus) en de administratieve
last.
Een goed belastingssysteem bestaat erin om deze drie kosten zo laag mogelijk te houden.
2 Deadweight loss (onvermijdelijk verlies) van belastingen
Als T de belastingen zijn en Q de hoeveelheid, dan krijgt de overheid een totale tax van T * Q
binnen. Dit komt eigenlijk niet toe aan de overheid, maar wel aan diegene waar die winst aan
gespendeerd wordt. De totale winst aan taxen kunnen we in het diagram van de V- en Acurves meten door de rechthoek te nemen tussen deze 2 curves. De hoogte van de rechthoek
zijn de T, de breedte de Q.
43
Het heffen van belastingen verminder het economiche welzijn. Doordat de prijs voor de koper
gaat stijgen en de Q gaat dalen, is er minder consumentensurplus. Doordat de prijs voor de
verkopers gaat dalen, geombineerd met een lagere Q zorgt dit ook voor een lager
producentensurplus.
Het gebied hiertussen is de totale winst van de belastingen voor de overheid. Het heffen van
een belasting heeft dus een nadeel voor de consument en producent, maar maakt de
overheid beter. Het verschil in totale welzijn is dus het verschil in het CS, het verschil in het
PS en het verschil in de winst van belastingen.
Er blijft nog een driehoek over die we kwijtraken, dit is het deel van het totale welzijn dat de
economie niet meer heeft. Deze driehoek is de deadweight loss. Dus de vermindering van het
totale surplus door het heffen van een belasting is de deadweight loss of het onvermijdelijk
verlies.
Voorbeeld:
A kuist het huis van B voor 100 euro. De prijs waarvoor A het zou willen doen is 80 euro, dus
zij creëert 20 euro PS en de prijs waar B voor wil betalen is 120 euro, dus zij creëert ook 20
euro CS. In totaal is er dus een surplus van 40 euro. Als de overheid nu een tax van 50 euro
gaat heffen, dan gaat er niemand nog tevreden zijn. Want als B dan 120 euro betaalt, houdt
A maar 70 euro over wat onder haar prijs ligt. Dit zorgt ervoor dat A het huis van B niet meer
gaat kuisen, en ze beiden nadelig achter blijven en de 40 euro verliezen. Het verlies van die
40 euro is de deadweight loss door het heffen van een tax.
44
3 Determinanten van deadweight loss
Bij inelasticiteit zal de deadweight loss klein zijn, bij elasticiteit groot. Dit komt omdat een tax
een deadweight loss heeft door het gevolg van het aanpassen van het gedrag. Als de
aanpassing van het gedrag groot zal zijn, zoals bij elasticiteit, dan zal de deadweight loss groot
zijn. Is de aanpassing van het gedrag miniem, zal de deadweight loss dit ook zijn.
4 DWL en belastingopbrengst naarmate belasting verandert
Bij een kleine tax zal de deadweight loss ook klein zijn, maar de tax revenue groot. Bij een
middelmatige tax zal de deadweight loss al iets groter zijn (omdat de markt meer krimpt) en
de winst op belastingen kleiner. Wanneer men veel tax vraagt, gaat de deadweight loss heel
groot zijn (want heel veel mensen voeren het niet meer uit) en de winst heel klein. De
deadweight loss groeit nog sneller dan de tax.
𝑻 ↑ → 𝒅𝒆𝒂𝒅𝒘𝒆𝒊𝒈𝒉𝒕 𝒍𝒐𝒔𝒔 ↑↑ (𝒕𝒐𝒕 𝒅𝒆 𝟐𝒅𝒆) → 𝒘𝒊𝒏𝒔𝒕 𝒐𝒑 𝒅𝒆 𝑻 ↓
45
Hoofdstuk 10: Publieke goederen, gemeenschappelijke hulpbronnen
1 Inleiding
Goederen worden aangeboden op de private markt, waarbij dat de prijs zorgt voor een prikkel
om een beslissing te maken tussen verkoper en koper. Als goederen gratis worden
aangeboden, ontbreekt deze prikkel.
2 Verschillende soorten goederen
Er zijn 4 verschillende soorten goederen, die worden opgedeeld door 2 criteria:

Uitsluitbaarheid: niet-betalers kunnen uitgesloten worden van de consumptie van het
goed
- Ja  Private goederen (chocoladereep, kleren) en clubgoederen (tolwegen)
- Nee  Gemeenschappelijke hulpbronnen (vis in de oceaan, milieu) en Publieke
goederen (straatlicht)

Rivaliteit: de consumptie van 1 persoon zorgt ervoor dat de beschikbare hoeveelheid voor
andere personen verminderd
- Ja  Private goederen (chocoladereep) en Gemeenschappelijke hulpbronnen (vis in
de oceaan)
- Nee  Clubgoederen (tolwegen) en Publieke goederen (straatverlichting)
3 Publieke goederen
Bij de publieke goederen komt vaak het vrijbuitersprobleem opzetten, dit is het probleem dat
ontstaat doordat personen willen profiteren van de baten van het goed, maar geen kosten
willen betalen. Daarbij is de dominante strategie de strategie die op alle vlakken het beste
resultaat geeft. Door het vrijbuitersprobleem (en de twee criteria uitsluitbaarheid en
rivaliteit) kunnen publieke goederen niet privaat aangeboden worden, maar private goederen
wel publiek. Dit is dan vaak om sociale redenen.
46
4 Gemeenschappelijke hulpbronnen (middelen)
Het probleem bij de gemeenschappelijke hulpbronnen zijn de tragedy of commons. Door de
niet-uitsluitbaarheid wordt alles ‘over’ gedaan en daardoor riskeert het te verdwijnen, denk
maar aan de overbevissing. Door de common van overbevissing dreigen de vissen weg te
raken, de afbakening ervan (quota) is een goede oplossing, maar andere beleidsstructuren
ook.
5 Clubgoederen (vaak voorbeeld natuurlijke monopolie)
Naarmate het aantal leden stijgt, dalen de baten en stijgen de kosten. Een voorbeeld is een
tolweg, kabel-tv.
6 Waardering publieke goederen in MKBA
47
48
Hoofdstuk 11: Externe effecten
1 Inleiding en definitie
Externe effecten, zoals vervuiling, is het gevolg van een handeling dat een persoon verricht,
maar niemand hier geld voor ontvangt. Dit tast dus de welvaart van een of meerdere
personen aan. Om te spreken van een extern effect, moet er voldaan zijn aan twee
voorwaarden.
De eerste voorwaarde is dat er een niet-prijsvoorwaarde moet zijn: de vervuiler mag geen
prijs betalen voor zijn handelingen, doet hij dit wel is het geen extern effect meer, maar een
geïnternaliseerd effect. Dit betekent dat er dan rekening gehouden wordt met de kostprijs
van de vervuiling. De tweede voorwaarde is de technologische interdependentie: de output
van A moet een input zijn voor B.
2 Externe effecten en marktefficiëntie
Zowel aan productie als aan consumptie zijn negatieve en positieve externe effecten
gebonden:
Een negatief extern effect van een producent naar een andere producent kan bijvoorbeeld
een chemisch bedrijf zijn dat het rivierwater aantast, waardoor deze ook een brouwerij gaat
aantasten die dit water gebruikt (technologische interdependentie). Als het chemisch bedrijf
nu bijvoorbeeld de factuur betaald voor de waterzuivering is er geen extern effect meer, maar
een geïnternaliseerd.
Een negatief extern effect van de producent naar de consument kan de geluidsoverlast van
een luchthaven zijn. Als de luchthaven nu gaat investeren in isolaties en afschermen, dan is
het ook weer geen extern effect meer, maar een geïnternaliseerd effect.
Er kunnen ook negatieve externe effecten van de consumenten naar de producenten gaan.
Bijvoorbeeld als het rivierwater vervuild wordt door huishoudafval en dit water wordt
gebruikt door een brouwerij, dan tast de consument de brouwerij aan.
De consument zorgt ook voor filevorming voor de andere consument, dit is een negatief
extern effect van consument naar consument toe.
49
De overheid kan externe effecten internaliseren door een sociale kost op te leggen. Bij
negatieve externe effecten ligt de waarde die de maatschappij aan het product geeft onder
de private waarde, de overheid gaat dus een sociale kost bovenop de private kost heffen.
Hierdoor zal het aanbod dalen en de prijs stijgen. Hierdoor kan de overheid de producenten
en consumenten er op attent maken dat hun productie of consumptie niet altijd goed is. Het
optimaal evenwicht zal dus onder het marktevenwicht liggen, wat zorgt voor
marktinefficiëntie.
Externe effecten moeten niet altijd negatief zijn, ze kunnen elkaar ook postief beïnvloeden.
Bijvoorbeeld bijen en fruit: de bijen zorgen voor de bevruchting van het fruit en het fruit zorgt
op hun beurt voor de nectar. Of studeren: studeren zorgt voor een hoger opgeleide bevolking,
waardoor de productie meer efficiënt zal veerlopen + het zorgt voor economische welvaart.
De waarde van studeren is dus voor de maatschappij belangrijker als voor de particulier.
Hierdoor zal het optimale evenwicht boven het marktevenwicht liggen, wat zorgt voor
inefficiëntie.
50
2.1 Nieuwe schaarste
Door het stijgen van eht milieubewustzijn is er een nieuwe schaarste ontstaan. De schaarste
die onstaat door de spanning tussen de productie, bevolking en het milieubewustzijn.
Milieugoederen zijn nu ook economische goederen geworden, met als gevolg dat ecologische
effecten even belangrijk zijn als economische effecten. De prijs is dus geen goede indicator
meer voor een schaars goed, tenzij het in schaduwprijzen is aangepast (alternatieve kost van
de productiefactoren).
3 Private (particuliere) oplossingen voor externe effecten
Er zijn verschillende oplossingen die men privaat kan toepassen als bedrijf, namelijk morele
codes volgen (het gewoon niet doen omdat het slecht is), MVO, labels opplakken die een
duurzame produtie garanderen (milieubewust, geen sociale uitbuiting), liefdadigheid en
sponsoring (mecenaat, private sponsoring om kunst te beschermen), fusie tussen 2 bedrijven
waarbij dat de externe effecten automatisch geïnternaliseerd worden of een privaat contract
afsluiten (het Coase-theorema).
3.1 Coase-theorema
Stel nu dat huis A een negatief effect heeft op huis B. Als de kost van B dan hoger is dan de
baat die A krijgt, is er geen probleem en zal A zijn huis afbreken. Stel nu dat de baat van huis
A groter is dan de kost van B dan is er een probleem. Dan zijn er 2 opties: B betaald A om zijn
huis af te breken of A betaald B om zijn huis te mogen laten staan. Dit hangt af van de rechten,
als B volledig in zijn recht is dan zal A B betalen, maar is A volledig in zijn recht dan zal B A
betalen. Stel nu dat huis B huis A betaald om weg te doen, dan gaat huis A hiermee akkoord
gaan als het bedrag van het geld groter is dan zijn baat. Stel nu dat huis A huis B betaald, dan
gaat B hiermee akkoord gaan als het bedrag van het geld zijn kost overstijgt.
Rekening houdende met van wie de eigendomsrechten zijn, kan A B gaan uitkopen (als B de
rechten heeft) en B A uitkopen (als A de rechten heeft. Algemeen is wel dat het negatieve
externe effect wordt verder gezet als baat > kost.
Het Coase theorema zegt dat particulieren, de bedrijven zelf en de private sector, de
negatieve externe effecten zelf kunnen oplossen door te onderhandelen met de
benadeelden. In theorie kan dit inderdaad, maar dit werkt zelden in de praktijk. In de praktijk
wordt de efficiëntie van de private markt tegengewerkt door transactiekosten en de
prospecttheorie.
De transactiekosten om het contract over te kopen en de uitvoering van het contract af te
dwingen zorgen eroor dat de markt niet efficiënt kan werken.
De prospecttheorie maakt het ook niet mogelijk in de praktijk door het endowment effect en
reference dependence. Het endowment effect is dat mensen de goederen die ze reeds
bezitten veel hoger inschatten van waarde dan de goederen die ze nog niet bezitten. Dit zorgt
ervoor dat de WTA > WTP (men gaat een huis nooit veerkopen aan de waarde dat het waard
is, maar men wil er altijd meer voor krijgen). De reference dependence zegt dat mensen winst
en verlies ook op een andere manier waarderen: aan verlies wordt een veel hogere negatieve
waarde gegeven dan dat aan winst een positieve waarde wordt gegeven.
51
Door de tegenwerking in de private markt (transactiekosten, prospecttheorie) blijft het
verdelingsprobleem (equity- of rechtvaardigheidsprobleem) in de economie bestaan, want
de toewijzing van de eigendomsrechten zorgt ervoor wie er zal uitbetaald (uitgekocht)
worden of niet.
4 Overheidsbeleid ten aanzien van externe effecten
4.1 Regulering
Om externe effecten tegen te gaan kan de overheid regels, normen en vervuilingsnormen
opleggen. Dit is niet zo een efficiënte theorie, want de vervuiling verlagen hangt af van de
technologie. Er zijn bedrijven die de technologie makkelijk kunnen veranderen, tegen lage
kosten en bedrijven die dit niet kunnen, tegen hoge kosten. Het probleem bij de regulering is
dat bedrijven die tegen een lage kost de vervuiling kunnen minderen, zij maar gaan tot de
norm die opgelegd is, i.p.v. nog meer te dalen en de bedrijven die dit tegen een heel hoge
kost moeten doen, mogen boven de norm blijven.
4.2 Pigouviaanse belasting
Het heffen van een Pigouviaanse belasting is een meer efficiënte manier om de vervuiling te
laten dalen. Dit is een externe kost (sociale kost – private kost) die men enkel maar moet
betalen als men vervuild, dus deze zet werkelijk aan tot handelen. De bedrijven gaan een KBA
toepassen, ze gaan bekijken wat voor hun de beste optie is. Bedrijven die makkelijk hun
vervuiling kunnen laten dalen (tegen een lage kostprijs, die onder de Pigouviaanse belasting
valt) zullen hun vervuiling verminderen (door over te schakelen naar een andere technologie)
om de belasting niet te moeten betalen. Bedrijven die enkel maar kunnen reduceren met een
hoge kostprijs (een kostprijs die hoger is dan de Pigouviaanse belasting) gaan gewoon de
belasting gaan betalen.
De Pigouviaanse belasting zet aan tot het gebruik van andere methodes, andere
technologieën.
52
4.3 Handel in vervuilingsrechten/Verhandelbare emissierechten
De overheid gaat per sector kijken welk niveau van vervuiling verantwoord is, de rechten op
die vervuiling gaan zij daarna gaan verkopen op een veiling waar de bedrijven kunnen bieden.
Voordeel:
De bedrijven maken weer een KBA. De bedrijven die de vervuiling tegen lage
kost kunnen reduceren zullen dit doen i.p.v. een hoog bedrag te betalen voor
de emissierechten (bedrag rechten > kost om vervuiling te verlagen). De
bedrijven die de vervuiling enkel kunnen laten dalen door heel hoge kosten
zullen de emissierechten kopen. Wanneer daarna hun kost toch nog zou dalen,
kunnen zij de rechten nog op de secundaire markt verkopen.
Het bedrag van de rechten moet niet op voorhand worden vastgelegd, dit doen
de bedrijven zelf door te bieden (verschil met pigouviaanse belasting, waarbij
de overheid het bedrag wel moest vastleggen)
Nadeel:
Bedrijven zijn niet zeker van de prijs voor de emissierechten, deze kost kan
stijgen of dalen.
De handel in emissierechten zet aan tot het bestrijden van de vervuiling daar waar het tegen
de gunstigste prijs kan.
53
5 Aantal beleidsprincipes m.b.t. milieu en ontwikkeling
Duurzame ontwikkeling
Ontwikkeling die voorziet in de behoeften van het heden, zonder de behoeften van volgende
generaties in het gedrang te brengen.
MVO
Binnen de bedrijfsactiviteiten houdt men, bovenop de wettelijke en contractuele
verplichtingen, ook nog rekening met het milieu en sociale overwegingen.
Ecologische voetafdruk
Geschatte oppervlakte dat een persoon nodig heeft om te produceren wat er wordt
geconsumeerd en ook wat er wordt weggeworpen. Daarbij is de VS en België een echte
wegwerpmaatschappij, India daarentegen gebruikt alles en heeft dus een kleine voetafdruk.
6 Waardering externe effect in MKBA
Er bestaan verschillende methodes om de externe effecten om te zetten in geld en zo een
betere MKBA-analyse uit te voeren:

Methode van de gebleken voorkeur (revealed preference)
Hedonische prijzenmethode: Prijsverschillen in verschillende surrogaatmarkten laten de
betalingsbereidheid van de mensen zien tov milieugoederen. Denk bijvoorbeeld aan
stilte: huizen in een stille omgeving zijn veel duurder dan huizen in een lawaaierige
omgeving.

Methode van de beweerde voorkeur (stated preference)
Via een enquête wordt gepeild naar de betalingsbereidheid.

Methode van de verloren gegane productie
Kunnen de externe effecten niet omgezet worden in geld om een MKBA te doen,
bijvoorbeeld bij landschappen (kunnen geen waarde plakken op landschappen), dan
kunnen we gebruik maken van de Multicriteria-analyse (MCA).
7 Besluit
Economie en milieu kunnen niet meer apart bekeken worden, deze behoren tot elkaar. Alle
schaarse (milieu) goederen zijn dus ook economische goederen geworden. Dit is ook wat
Robins van het neoklassieke paradigma zei (economie is de studie van het gedrag van de mens
in relatie tot de schaarsheid van goederen en alternatieve methoden). Er is misschien nog wel
een tegenstelling tussen de commerciële belangen en milieubelangen.
54
Hoofdstuk 14: Monopolie
1 Ontstaan monopolie: houdt verband met toetredingsbarrières
Bij een monopolie is er maar één aanbieder, waardoor deze een prijszetter is binnen de
grenzen van de vraagcurve, zij kunnen de marktprijs dus wel beïnvloeden. Doordat er maar
één aanbieder is, heeft deze het exclusieve gebruiksrecht op de grondstoffen. Als dit te groot
wordt, moet het soms afgebouwd worden.
De overheid kan ook bewust
monopolies creëren d.m.v. octrooien
en patenten. Als ze dit niet zouden
doen, zouden bedrijven niet zoveel
investeren in R&D, want dan zouden
andere bedrijven hun gewoon
kunnen imiteren. Ook d.m.v.
exclusieve licenties kan men
monopolies creëren, denk bv aan de
spoorwegen.
Natuurlijke monopolies ontstaan
door een natuurlijke selectie. Door de
schaalvoordelen
kunnen
deze
bedrijven, bv: waterdistributie, de
goederen aanbieden tegen de laagste
prijs. Een extra klant toevoegen aan
hun netwerk kost hun niets, de MK =
0. Als er kleine bedrijven gaan
bijkomen in deze sector, gaan deze
op natuurlijke wijze weer verdwijnen.
De overheid kan dit ook creëren door
exclusieve licenties te geven, dit doen
ze vooral bij openbare werken. Zo
voorkomen ze dat de straat twee keer moet worden opgebroken.
Bij een volkomen concurrentie is de GTK-curve U-vormig, bij een monopolie niet:
55
2. Hoe monopolisten beslissen m.b.t. prijs en hoeveelheden
Het verschil tussen een markt met volkomen concurrentie en een monopolie is dat de V-curve
anders verloopt. In een volkomen concurrentie is de P = MO = GO dus deze loopt horizontaal.
Bij een monopolie is de MO < P = GO, want des te meer Q er wordt verkocht, des te lager zakt
de prijs (prijszetters). Deze V-curve verloopt dus dalend en de MK-curve maar de helft zo steil.
De winst is nog altijd maximaal wanneer MO = MK. Hierdoor ligt de monopoliehoeveelheid
met bijhorende prijs onder de Q van de volkomen concurrentie (want de MO-curve bij een
monopolie ligt onder de V = MO = P = GO – curve bij volkomen concurrentie).
In een volkomen concurrentie wordt de prijs bepaald door het snijpunt van V en A, in een
monopolie wordt de prijs bepaald door het Punt van Cournot. Dit is het punt op de V-curve
dat overeenkomt met de hoeveelheid die ontstaat door het snijpunt van MO en MK.
56
2 Het welvaartsverlies van monopolies
Het welvaartsverlies bij monopolies ontstaat doordat de Q daalt onder de efficiënte Q (van
een volkomen concurrentie, want is het snijpunt van V en MO). Hierdoor blijft er een deel
over dat de consument bereid is om meer te betalen, maar waar een geen Q voor is. Het
totale surplus is dus niet maximaal, en er ontstaat een deadweight loss (welvaartsverlies). De
situatie van een monopolie is dus niet Pareto-efficiënt, want er zijn nog Pareto-verbeteringen
mogelijk om het surplus te maximaliseren.
Er ontstaat ook nog welvaartsverlies doordat er onvoldoende innovatie is. Innovatie is nodig
om te kunnen produceren tegen lagere kosten en dus een lagere prijs te kunnen aanbieden,
wat goed is als er veel concurrentie is (dus bij volkomen concurrentie). Bij monopolie kan men
dus geen innovatie toepassen, want hier hebben ze al de laagste prijs op de markt omdat ze
alleen zijn, innoveren heeft dus ook niet veel nut.
Een monopolie behoudt blijvende overwinsten, want doordat de markt niet toetreedbaar is,
kunnen hier geen andere bedrijven komen (zoals bij volkomen concurrentie) waardoor de
overwinst zou dalen. Monopolies genereren dus altijd meer en meer winst en de consument
moet meer betalen. Dit is niet zozeer het probleem van efficiëntie (maximale uit de productie
halen), maar eerder van equity (de niet rechtvaardige verdeling, want er is maar 1 bedrijf dat
alles opstrijkt. De cake is dus helemaal niet in stukken gesneden.). Het wordt wel een
efficiëntie- en equity probleem als de overwinst gaat gebruikt worden om de OH te
overtuigen dat ze mogen blijven bestaan (rent-seeking-costs = poging om voordeel te halen
bij de politiek, om economische rente te verkrijgen. Dit gaat dus ten koste van de samenleving
en dus ook ten koste van de efficiëntie).
3 Overheidsbeleid ten aanzien van monopolies
Het overheidsbeleid omvat het mededingingsrecht, wat volgende zaken inhoudt:
3.1 Verhogen van de concurrentie
Om monopolies deels tegen te gaan, en dan vooral de kartelvorming en het machtsmisbruik
(machtspositie bezitten mag, maar misbruik niet), neemt de OH soms maatregelen. In België
is er bv de Raad voor mededinging opgericht en op EU vlak splitst men de grote monopolies.
Denk maar aan de spoorwegmaatschappij die opgeslitst is in Infrabel en de NMBS om de
concurrentie wat te vergroten.
57
3.2 Regels toepassen
Het voorstel van de regering is om P = MK, waardoor deze horizontaal komt te liggen. Dit kan
leiden tot bedrijfsverliezen, die de OH dan moet bijpassen. Maar het grote probleem hierbij
is dat deze verliezen moeten bijgepast worden door de belastingbetaler en het heffen van
belastingen zorgt ook voor welvaartsverlies (DWL) + de monopolie zal ook proberen om zijn
bedrijfsinfo aan te passen.
3.3 Niets doen
Niets doen is soms nog beter, want regels treffen of de concurrentie vergroten kan misschien
leiden tot marktfalen en tot overheidsfalen en dan is er niemand beter af.
4 Prijsdiscriminatie
Prijsdiscriminatie is het proces waarbij dat dezelfde goederen aan verschillende prijzen aan
verschillende consumentengroepen worden aangeboden. De winst van de monopolist neemt
hierdoor toe, als de consument de prijs betaalt.
4.1 Soorten



Eerstegraadsprijsdiscriminatie
De prijs die men aanbiedt aan de consument is gelijk aan zijn betalingsbereidheid (P =
WTP)
Bv. boekhouder of advocaat
Tweedegraadsprijsdiscriminatie
De prijs hangt af van de verkochte hoeveelheid
Bv. Inkopen van stookolie, des te grotere hoeveelheid, des te minder de prijs
Derdegraadsprijsdiscriminatie
De consumenten worden ingedeeld in groepen en moeten elk een andere prijs betalen
Bv. cinematickets
58
4.2 Welvaart economische analyse van prijsdiscriminatie
Wanneer de monopolist prijsdiscriminatie gaat toepassen, gaat het CS verdwijnen. Doordat
de hele oppervlakte nu gelijk is aan de winst, is dit gelijk aan het TS en de DWL verdwijnt.
Prijsdiscriminatie draagt dus bij aan de welvaart (in eerste en tweede graad, in de derde graad
zijn we er niet zeker van). Door prijsdiscriminatie gaan er misschien consumenten zijn die het
goed wel gaan kopen, terwijl ze dat tegen een vaste prijs niet gedaan zouden hebben.
5 Gerelateerde marktvorm: monopolie aan kopers zijde
Wanneer er een monopolie aan kopers zijde voorkomt, dan is er maar één koper maar
meerdere verkopers. Dit wordt een monopsonie genoemd. Een voorbeeld hiervan is de
overheid.
59
Hoofdstuk 15: Monopolistische concurrentie
1 Inleiding en definitie
Een monopolistische concurrentie is een markt waar veel aanbieders zijn. Het zijn prijszetters,
want door productdifferentiatie en reclame zorgen zij voor een soort van monopolie rond
hun product. Er is een vrije toetreding tot de markt en het zijn heterogene producten.
2 Marktmodel monopolistische concurrentie: grafisch
Op KT zal een monopolistische concurrentie winst of verlies maken. Winst wordt gemaakt als
de prijs boven de GTK-curve ligt, verlies als deze eronder ligt.
Door de vrije toetreding, gaan er bedrijven bijkomen waardoor de winst van de
monopolistische concurrenten gaat gaan zakken. Als deze zakt, gaan er weer bedrijven weg
gaan, enzovoort. Dit zorgt ervoor dat op LT er geen winst meer zal zijn voor de
monopolistische concurrentie.
60
3 Vergelijking monopolistische concurrentie versus volkomen
concurrentie
Er zijn 2 grote verschillen tussen een monopolistische concurrentie en een volkomen
concurrentie.
We zien hier zowel de monopolistische concurrentie op LT als de volkomen concurrentie op
LT. Een eerste grote verschil is dat de monopolistische concurrentie te maken krijgt met een
overcapaciteit. Dit komt doordat zij minder produceren dan de efficiënte schaalgrootte
(minimum van de GTK). Bij een volkomen concurrentie is dit niet het geval, zij produceren op
efficiënte schaalgrootte.
Het tweede verschil is dat bij de monopolistische concurrentie de P boven de MK ligt. Bij de
volkomen concurrentie is de P = MK = minimum van de GTK. De reden hiervoor is dat de
monopolistische concurrentie niet produceert op het minimum van de GTK, zoals bij de
volkomen concurrentie, maar op het dalende gedeelte van de curve. Hierdoor is bij de
monopolistische concurrentie de P > MK en P > minimum GTK.
Elke aanbieder in een monopolistische concurrentie probeert klanten van de anderen af te
snoepen door reclame te maken voor zijn product. Als een aanbieder extra klanten krijgt, dan
geeft dat als gevolg dat hij goekoper kan gaan produceren (tegen lagere GTK) en dus meer
kan gaan aanbieden, waardoor hij dichter bij de efficiënte schaalgrootte komt. (V schuift naar
R, dus MO schuift naar R, dus Qmarkt komt dichter bij Qefficiënt).
61
4 Welvaart economische analyse monopolistische concurrentie
Bij de monopolistische concurrentie is ook deadweightloss, net als bij het monopolie, dus het
TS is niet maximaal en de situatie is dus niet Pareto-efficiënt. Zoals we bij het monopolie
gezien hebben, kan de overheid hierop ingrijpen, maar het beste is om dit niet te doen. Want
als men ingrijpt, kan het leiden tot verliezen en die verliezen moeten betaald worden met
belastinggelden, waardoor de deadweightloss weer stijgt.
Een vermindering van het aantal aanbieders zou wel goed zijn, dit levert positieve externe
effecten op. Dit zorgt ervoor dat per bedrijf de klanten gaan stijgen, waardoor deze
goedkoper kan gaan produceren (GTK daalt) en men dus dichter bij de efficiënte
schaalgrootte komt te liggen en meer winst maakt.
Omgekeerd zorgt het toetreden van bedrijven voor een negatief extern effect. Meer
bedrijven betekent minder klanten per bedrijf, waardoor de productie duurder zal worden en
ze verder weg gaan van de efficiënte schaal en minder winst maken. Dit is de business stealing
externality.
Maar
Het toetreden van nieuwe bedrijven zorgt niet alleen voor een negatief extern effect voor
bedrijven, maar ook voor een positief extern effect voor de consumenten. De product-variety
externality zegt dat bij het toetreden van een bedrijf, er meer productvariëteit op de markt
komt, wat een extra baat voor de consument geeft.
Ook is de macht bij een monopolistische concurrentie niet zo groot als bij een monopolie net
door die productvariëteit, de vele substitutiemogelijkheden.
De analyse van de welvaart is hier dus niet duidelijk. We hebben langs de ene kant dus de
deadweight loss en de business stealing externality. Maar langs de andere kant is de macht
niet zo groot en hebben we de product-variety externality.
5 Rol van reclame
Reclame wordt enkel maar zeer veel toegepast bij een monopolistische concurrentie. Dit
doen ze omdat ze hun product willen differentiëren van de andere producten en om hun
marktaandeel te vergroten (klanten afsnoepen van de anderen om dichter naar efficiënte
schaalgrootte te gaan en meer winst te maken).
Reclame heeft enerzijds een manipulatieve rol, maar anderzijds geeft dit ook veel informatie
en zorgt dit ervoor dat de mensen denken dat het een zeer goed product is (want als ze blijven
investeren in reclame dan kan het geen slecht product zijn). Door reclame houden bedrijven
ook hun merknaam in ere, dus is het een soort van investeringskost. Reclame stimuleert ook
de concurrentie, tenzij het zorgt voor een beperkte toetreding.
6 Besluit
De monopolistische concurrentie is een mix van een monopolie en een volkomen
concurrentie. Het heeft met een monopolie gemeenschappelijk dat het beide prijszetters zijn,
daardoor verloopt de V-curve dalend want de P > MK. Dat er veel aanbieders zijn en de
toetreding open is, is gemeenschappelijk met de volkomen concurrentie. De open toetreding
zorgt ervoor dat op LT de winst 0 wordt.
62
Hoofdstuk 16: Oligopolie
1 Inleiding en definitie
In een oligopolie verkopen een paar grote aanbieders dezelfde homogene producten.
2 Gedrag van de oligopolist in geval van duopolie
Als men in een duopolie markt zit, dus met twee grote aanbieders, heeft men de keuze om
samen te werken (colluderen, een kartel te vormen) of om niet samen te werken (cheating,
de kartelafspraak breken).
Als men gaat colluderen, dus een kartel gaat vormen, functioneert de duopolie zoals een
monopolie. Zij gaan op dezelfde manier hun prijs zetten (P > MK) en de winst gaan ze
onderling onder elkaar verdelen.
Wanneer ze cheaten en dus geen kartel vormen, gaat het ene kartellid stiekem zijn
marktaandeel trachten te vergroten en zo zijn winst te gaan vergroten. Door de vergrootte
winst en het prijseffect, zal de winst van de andere kartelspeler gaan verkleinen. Waarop het
benadeelde kartellid weer hetzelfde gaat doen. Dit spel tussen de twee kartelleden kan
natuurlijk niet eeuwig doorgaan, dus uiteindelijk gaan ze in een Nash-evenwicht uitkomen.
Dit is het evenwicht waarbij dat de twee kartelleden interageren met op elkaar op de markt,
maar elk een strategie hebben gekozen die voor hun het voordeligste is. Dit Nash-evenwicht
is niet hetzelfde als het evenwicht bij de volkomen concurrentie (dus niet hetzelfde als de
efficiënte schaalgrootte), maar het ligt er wel dichterbij dan het monopolieevenwicht. De P is
dus nog altijd groter dan het MK, maar ligt onder de P van de monopolie en boven de P van
de volkomen concurrentie.
3 Oligopolie met meerdere deelnemers
Des te meer deelnemers er in de oligopolie zijn, des te minder invloed heeft het prijseffect
nog (daling van de prijs, vergroting van de winst). Enkel het outputeffect zal nog invloed
hebben (door het vergroten van de output stijgt de winst). Des te meer leden er zijn, des te
moeilijker het is om het kartel in stand te houden, dus veel meer bedrijven gaan cheaten om
hun winst te vergroten.
63
4 Speltheoretische verklaring van oligopolistisch gedrag
Een evenwicht in dominante strategieën komt overeen met een Nash-evenwicht. Hier is
zowel voor de blauwe als voor de groene bekennen de dominante strategie en dit is dan ook
het Nash-evenwicht. Er moet niet altijd maar één Nash-evenwicht zijn, er kunnen vaak ook
meerdere zijn.
Een kartelafspraak blijft beter in stand als het vaker opnieuw wordt gedaan (oog om oog, tand
om tand).
64
5 Overheidsbeleid ten aanzien van oligopolies
Het overheidsbeleid tegen oligopolies is net hetzelfde als het beleid tegen monopolies,
namelijk het mededingingsrecht. Dit omvat het verbod op kartelvorming (verhogen van de
concurrentie), opleggen van regels (P = MK) of niets doen.
Hier moeten we wel enkele opmerkingen bij formuleren:
 Opleggen van de verkoopprijs
Zoals bij de monopolie ook al was gezegd, kan het opleggen van een verkoopprijs leiden
tot verliezen. Verliezen die moeten betaald worden door belastinggelden, waardoor de
deadweightloss nog kan vergroten. Dit is dus niet altijd een goede maatregel.
 Predatory pricing (roofzuchtige prijszetting)
Overheden moeten niet alleen opletten dat oligopolies hun prijzen niet te hoog zetten,
maar ze mogen ze ook niet te laag zetten. Wanneer ze de prijs te laag zouden zetten, heeft
dit als bedoeling om het hele marktaandeel in te nemen en de overige aanbieders uit de
markt te gooien, zodat zij een monopolie kunnen gaan vormen. Hierbij doen oligopolies
aan predatory pricing, waarbij de concurrentie belemmerd wordt. In sommige gevallen
kan dit positief aflopen, maar in vele gevallen ook niet. Om dit te doen, moeten ze hun
prijzen laten zakken tot ver onder de kosten, waardoor ze verlies draaien. Daar bovenop
gaan er dus heel veel klanten naar dit bedrijf komen en zullen ze meer capaciteit moeten
gaan inzetten, waar ze het geld niet voor hebben. Dit maakt de tegenstander (het
slachtoffer van de predatory pricing) eigenlijk sterker.
 Koppelverkoop (tying)
Koppelverkoop is verschillende producten aanbieden voor de prijs van één. Eigenlijk is dit
een vorm van prijsdiscriminatie, want als de producten apart verkocht zouden worden,
dan zouden de consumenten misschien niet beide producten kopen. Dus koppelverkoop
zorgt voor meer winst voor het bedrijf. Dit zorgt dus ook voor een belemmering van de
concurrentie.
65
Hoofdstuk 17: De markt voor productiefactoren
1 De vraag naar arbeid
1.1 Gedrag van een winstmaximaliserend bedrijf in een markt van volkomen
concurrentie
Het marginaal product kan uitgedrukt worden in fysische termen of in monetaire termen.
Wanneer het in fysische termen wordt uitgedrukt, dan wordt er gesproken over de
hoeveelheid dat de laatste eenheid arbeid of kapitaal heeft opgebracht. Wordt er gesproken
in monetaire termen, dan bedoelt men hoeveel waarde (verkoopbedrag) de laatste eenheid
arbeid of kapitaal heeft opgebracht.
𝑴𝑷𝑮𝒂 𝒐𝒇 𝑮𝒌 = 𝑴𝑷𝑭𝒂 𝒐𝒇 𝑭𝒌 ∗ 𝑷
Het marginaal product in monetaire termen is de V-curve, want de vraag naar arbeid of
kapitaal wordt uitgedrukt in marginaal product + zolang dat het MP > kost worden er
eenheden arbeid en kapitaal toegevoegd
1.2 Verschuivingen vraagcurve van arbeid
Volgende drie zaken zorgen voor een verschuiving van de vraagcurve van arbeid:
 Prijs output
Als de P stijgt, stijgt MP ook, dus verschuift de V-curve naar rechts
Want:
𝑴𝑷𝑮𝒂 𝒐𝒇 𝑮𝒌 = 𝑴𝑷𝑭𝒂 𝒐𝒇 𝑭𝒌 ∗ 𝑷

Technologische verandering
Technologische vooruitgang zorgt voor de verandering van 𝑴𝑷𝑭𝒂 want dit laat de
hoeveelheid toenemen. Als 𝑴𝑷𝑭𝒂 toeneemt dan neemt 𝑴𝑷𝑮𝒂 ook toe dus de V-curve
verschuift naar rechts.

Aanbod van de andere productiefactoren (kapitaal en natuur)
Als het kapitaal per arbeider stijgt, dan zal zijn 𝑴𝑷𝑭𝒂 ook stijgen en dus zijn 𝑴𝑷𝑮𝒂 ook,
de V-curve schuift dus naar rechts.
66
2 Aanbod van arbeid
Wanneer men arbeid aanbiedt, dan moet men automatisch de afruil (keuze) maken tussen
werken of vrije tijd. Meestal als het loon stijgt, zal men meer willen werken en minder
spenderen aan vrije tijd (bij middenklasse lonen).
2.1 Verschuivingen aanbodcurve van arbeid
Volgende drie zaken zorgen voor een verschuiving van de aanbodcurve van arbeid:

Veranderingen in de smaken en preferenties
Als er meer aanbod komt van vrouwen of studenten, zal de het aanbod toenemen.

Veranderingen in de opportuniteiten
Als het loon voor perenplukkers stijgt, zal het aanbod van appelplukkers dalen.

Migratie
Immigratie leidt tot een stijging van het aanbod, Emigratie tot een daling van het aanbod.
67
3 Evenwicht in de arbeidsmarkt
Het evenwicht op de arbeidsmarkt vind plaats in de evenwichtsloonvoet. Dit is de loonvoet
waarbij de arbeidsmarkt wordt opgeruimd. Deze loonvoet zorgt ook voor de maximalisatie
van de winst.
Verschuivingen in het aanbod van arbeid (immigratie, veranderingen in smaak, veranderingen
in andere opportuniteiten) zorgen voor een loonstijging of –daling. Als het aanbod vergroot,
zal het loon dalen, maar zal er een grotere hoeveelheid werk zijn. Als het aanbod daalt, stijgt
het loon, maar vermindert ook de hoeveelheid werk.
Een verschuiving van de vraag naar arbeid (prijs output, technologische veranderingen of
veranderingen in de andere productiefactoren) zorgt ook voor een loonwijziging. Als de vraag
stijgt, stijgt het loon en stijgt de werkgelegenheid. Daalt de vraag dan daalt het loon en daalt
de werkgelegenheid.
68
4 Overige markten productiefactoren: kapitaal en natuur
Net als bij arbeid ontstaat er hier ook een evenwicht (bij arbeid was het het loon). Bij kapitaal
is het evenwicht de intrest en zolang dat MP > i blijft men kapitaal aantrekken. Bij land onstaat
er pacht en zolang het MP > pacht ligt, blijft men land aantrekken. Land kan natuurlijk ook
gekocht worden.
4.1 Link tussen de markten van productiefactoren




Een orkaan verwoeste de ladders van de appelplukkers
De hoeveelheid kapitaal daalde, waardoor de intrest steeg. Daardoor daalt de MPfa en
dus ook de vraag naar appelplukkers, daarom daalt ook het loon van de plukkers.
Uitbreken van de pest maakte de landheren arm
Het aanbod van arbeid daalde, waardoor het loon ging stijgen. Dus de landheren moesten
meer betalen. Door de loonstijging, ging de MPfl dalen.
Invoeren van de slavernij maakte de landheren rijker
Het aanbod van arbeid steeg, waardoor de lonen daalden, de MPfa steeg dus ook en de
MPfl dus ook.
Afschaffen van de slavernij maakte de landheren armer
Aanbod arbeid daalde, waardoor de lonen stegen. Daardoor werd de MPfa kleiner en dus
ook de MPfl kleiner.
69
Inkomensongelijkheid en armoede
De vraag naar arbeid is een afgeleide vraag, want de productiefactoren worden gebruikt om
een bepaalde output te behalen. Men blijft productiefactoren aantrekken tot dat de P = MK.
De aanbodcurve van arbeid komt tot stand door de trade-off die de mensen moeten maken
tussen werk of vrije tijd. Als de aanbodcurve opwaarts verloopt, dan gaan de personen
wanneer ze een hoger loon krijgen meer uren gaan werken (middenklasse). Verloopt de
aanbodcurve negatief dan gaan ze voor een hoger loon minder uren werken, maar meer vrije
tijd nemen.
De prijs die betaald wordt voor elke productiefactor komt overeen met het evenwicht tussen
de vraag en het aanbod (loon, intrest en pacht). De vraagcurve geeft de marginale productie
weer van die factor.
Omdat de productiefactoren allemaal afhangen van elkaar, hangt het MP van een
productiefactor af van de hoeveelheid van de andere variabele productiefactoren. Hierdoor
gaat een verandering in het aanbod van een productiefactor het evenwicht verstoren voor
alle factoren.
Er bestaan loonverschillen voor verschillende redenen. Werknemers die een gemakkelijke en
leuke job hebben, zullen minder betaald krijgen dan werknemers die een zware en moeilijke
job hebben.
Werknemers met een hoger human capital (opleidingen door werk) krijgen meer betaald dan
werknemers met een laag human capital. Het is de laatste tijd terug veel belangrijker
geworden om een hoog human capital te hebben.
Loonverschillen obv studies, ervaring en jobkarakteristieken zijn meetbaar, maar er zijn ook
loonverschillen obv niet-meetbare dingen. Deze zaken zijn dan vooral het natuurlijk
vermogen, de inspanning die iemand levert en het geluk.
Sommige economisten zeggen dat hoger opgeleide werknemers geen hoger loon verdienen
omdat ze een hoger diploma hebben, maar wel omdat deze mensen met een hoog vermogen
door hun studie weten hoe ze dat vermogen moeten overdragen op anderen (signaleren). Als
dit juist is dan zouden de lonen niet verhogen wanneer alle werknemers een hoger
opleidingsniveau zouden hebben.
Soms is het loon niet gelijk aan het evenwicht wat tot stand komt door de vraag en het
aanbod, maar ligt het loon boven de evenwichtsloonvoet. Dit kan door de wetten op de
minimumlonen (zie grfiek), de efficiëntielonen of de unies (onderhandelingen van vakbonden
met wgs over de lonen).
70
Sommige loonverschillen zijn ook te wijten aan discriminatie obv ras, geslacht of andere
factoren. Meten hoe vaak zo een discriminatie voorkomt is niet makkelijk.
Competitieve markten proberen de loonverschillen obv discriminatie in te perken. Als de
lonen van een groep werkers lager zijn dan de lonen van een andere groep voor geen enkele
reden die gelinkt is aan de MP dan zullen de niet-discriminerende bedrijven meer winst
maken dan de discriminerende bedrijven (want zij zijn dan productiever).
Winstmaximaliserend gedrag kan dus de loonverschillen obv discriminatie verminderen.
Discriminatie zal wel blijven bestaan in competitieve markten als de consument bereid is om
meer te betalen aan bedrijven die discrimineren of als de overheid wetten inlegt om te
discrimeren.
71
Niet alleen de aanbodcurve geeft weer wanneer men meer gaat werken en wanneer meer
vrije tijd neemt, maar ook de aanbodcurve zegt ons iets over wat men doet als het loon stijgt
of daalt. Het evenwicht W1 op de figuur is de evenwichtsloonvoet die tot stand komt bij de
vraag en het aanbod. Wanneer het loon nu W2 zou zijn, dan zou er niemand willen werken.
Bij een W hoger dan W2 zullen de consumenten bereid zijn om werk aan te bieden.
72