Socjologia (łac. socio + gr. lógos) – nauka o społeczeństwie, dostarczająca wiedzy o
zjawiskach i procesach zachodzących w zbiorowościach ludzkich. Bada naturę ludzkiego
działania i zachowania, związków i relacji między ludźmi oraz ich rezultatów. Poszukuje
prawidłowości życia społecznego, opisuje i wyjaśnia zjawiska społeczne.
Socjologia to badanie grup i społeczeństw ludzkich, ze szczególnym uwzględnieniem
społeczeństw uprzemysłowionych. Socjologia należy do nauk społecznych, do których
zaliczają się również antropologia, ekonomia, nauki polityczne i geografia społeczna. Nie
istnieją wyraźne rozgraniczenia między poszczególnymi naukami społecznymi i wszystkie
mają częściowo wspólne zainteresowania, pojęcia i metody (A. Giddens 2012).
Do powstania socjologii prowadziły trzy kroki w procesie refleksji nad życiem społecznym
człowieka:
•
Rozważania filozofii greckiej;
•
Zmiany społeczno-polityczno-ekonomiczne w XVII i XVIII wiecznej Europie (pokój
westfalski – 1648);
•
Kryzysy przełomu XVIII i XIX wieku: (a) Rewolucja Francuska; (b) Rewolucja
Przemysłowa; kształtuje się nowy porządek społeczny. Kryzysy te były
poprzedzone rozwojem nauki (fizyka, biologia, demografia, klasyczna ekonomia
brytyjska) oraz myślą filozoficzną Oświecenia.
Socjologia jako nauka tworząca wiedzę o społeczeństwie wyłoniła się w połowie XIX wieku.
Tak jak filozofia i inne nauki jest „córą kryzysu”. Natomiast refleksja dotycząca społeczeństwa
towarzyszyła ludziom od ich początków (mity, opowieści, legendy, przysłowia, magia, religia,
teologia, filozofia, etc. – socjologia potoczna).
Ojcem założycielem socjologii był Auguste Comte (1789 -1857), który w 1838 roku
zaproponował nazwę socjologia dla nauki społecznej, „pozytywnej teorii społeczeństwa”,
która miała odpowiadać wyzwaniom nowych, porewolucyjnych czasów. Socjologia była
odpowiedzią na problemy społeczne narastające wraz z procesami modernizacji społecznej
REWOLUCJA-termin wieloznaczny, odnosi się do różnego rodzaju zjawisk. Generalnie
oznacza zmianę i transformację istniejącego stanu rzeczy i pojawienie się nowych zjawisk w
miejsce wcześniej istniejących. W naukach społecznych rewolucja to stosunkowo rzadkie ale
ważne, gwałtowne wydarzenie/przewrót niszczące istniejący porządek społeczny i polityczny
oraz wprowadzający nowe zasady życia społecznego. Rewolucje-oznaczają fundamentalny
przełom, zerwanie ciągłości procesu dziejowego, przekształcenie całej struktury i trybu
funkcjonowania społeczeństwa, a także życia codziennego, mentalności i postaw członków
społeczeństwa. Krisis-należy do pojęć podstawowych, tj. do nieprzetłumaczalnych pojęć
języka greckiego. Wyprowadzone od „krino” – rozdzielać, wybierać, decydować, oceniać, a
zwrotnie: mierzyć się, spierać się, walczyć, „krisis” wyraża ostateczną, nieodwołalną decyzję.
„Kryzys” zrobił (…) podobną karierę, jak „rewolucja” i „postęp”. Kryzys-to poważne
zagrożenie podstawowych struktur lub fundamentalnych wartości i norm systemu
społecznego, które to zagrożenie - pod presją czasu i wysoce niepewnych okoliczności narzuca konieczność podejmowania krytycznych decyzji (Uriel Rosenthal, Paul ‘t Hart, and
Michael T. Charles. Fizyka; Sir I. Newton (1642 – 1727);
Klasyczna ekonomia brytyjska i jej nurt liberalny; A. Smith (1723 -1790); Demografia; Th.
Malthus (1766 – 1834) – teoria ludności;Biologia; lamarkizm - J. B. Lamarck (1744 -1829);
darwinizm/teoria doboru naturalnego K. Darwin (1809 – 1882) oraz A. Wallace (1823 – 1913)
 organicyzm  ewolucjonizm OŚWIECENIE (okres w historii europejskiej od powstania
nowożytnej nauki w XVII w. do rewolucji francuskiej)
Myśl i filozofia Oświecenia – walka z irracjonalizmem i dążenie do budowy świata
alternatywnego (nowe ideologie  utopie);
Różne spojrzenia na relacje społeczeństwo – państwo:
T. Hobbes (1588–1679), koncepcja natury ludzkiej i stanu natury, suwerenności, powinności
obywatelskich, prawa, umowy społecznej i suwerena, absolutna konieczność istnienia rządu
(najlepiej ograniczonego) Lewiatan (1651);
J. Locke (1632-1704), istnienie naturalnych uprawnień (prawo do życia, nietykalność,
wolność działania, własność prywatna), koncepcja rządu ograniczonego opartego na zgodzie
rządzonych, konstytucja, zasady liberalizmu;
Charles Montesquieu (1689 – 1755), krytyka ustroju monarchicznego, trójpodział władzy,
społeczeństwo obywatelskie twórcą prawa;
J. J. Rousseau (1712 – 1778), współtwórca romantyzmu „ Człowiek urodził się wolnym a
wszędzie jest w okowach”, człowiek z natury jest wolny i dobry a złym czynią go instytucje,
demokracja, umowa społeczna;
E. Kant (1724 – 1804), Rozum człowieka (Sapere aude!) warunkiem postępu; racjonalizm;
idea postępu: władze umysłowe człowieka umożliwiają kumulację wiedzy i coraz lepsze
życie; dzięki ludzkim osiągnięciom ludzie mogą stać się wolnymi, lepszymi, bogatszymi,
szczęśliwymi; Krytyka istniejącego społeczeństwa:
- tradycyjnych systemów religijnych (kategoria natury);
- autorytetów;
- filozofii spekulacyjnej, metafizycznej (ważne są tylko fakty: wzorem nauka indukcyjna,
fizyka Newtona i biologia);
- krytyka instytucji politycznych (szczególnie despotyczni władcy);
Procesy społeczne:
rewolucje (chaos)  kryzys zainteresowanie porządkiem społecznym  reformizm i
konserwatyzm;
postęp  zainteresowanie zmianą społeczną;
pojawienie się wolnego rynku  „laissez faire, laissez paser” (dajcie nam swobodę działania
i ruchu)  liberalizm;
powstanie kapitalizmu  nowe podziały społeczeństwa  zainteresowanie strukturą
społeczną  procesy społeczne 
industrializacja;urbanizacja; migracje;postępująca sekularyzacja i indywidualizacja życia
społecznego;
Pojawienie się czterech, porewolucyjnych, ekstremistycznych nurtów ideologicznych:
Liberalizm; Konserwatyzm; Socjalizm-komunizm;Nacjonalizm; ) Dlaczego istnieje
społeczeństwo ludzkie? Jak jest ono możliwe? Co powoduje, że społeczeństwo istnieje jako
pewna całość? Co trzyma ludzi razem? Czym jest owa całość? Z jakich elementów czy części
się składa? (2) Jak zmienia się – dokładniej, jak się rozwija - społeczeństwo ludzkie? Jakie
czynniki wywołują zmiany społeczne? Jakie są przyczyny i mechanizmy zmienności
społeczeństw? Czy możemy zidentyfikować jakieś wzory i prawidłowości tej zmienności?
Czy postęp ludzkości jest prawem, czy jest nieunikniony i nieodwracalny? imperatywie
poznawczym (wymogu nakładania porządku na otaczające nas zdarzenia). Ważną rolę
odgrywają też procesy transgresji ludzkiej (swoistego dążenia do przekraczania własnych
ograniczeń, w tym ograniczeń poznawczych)