ZESZYTY NAUKOWE WSOWL Nr 2 (164) 2012 ARTYLERYJSKIE ROZPOZNANIE RADIOLOKACYJNE Norbert ŚWIĘTOCHOWSKI, Jacek PIONTEK Instytut Dowodzenia, Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych e-mail: n.swietochowski@wso.wroc.pl e-mail: j.piontek@wso.wroc.pl Artykuł wpłynął do redakcji 2.03.2012 r. Zweryfikowaną i poprawioną wersję po recenzjach i korekcie otrzymano w maju 2012 r. W artykule przedstawiono możliwości bojowe oraz sposób wykorzystania artyleryjskiego rozpoznania radiolokacyjnego. W pierwszej części wskazano uwarunkowania techniczne stacji radiolokacyjnych, które mają zasadniczy wpływ na możliwość ich wykorzystania w działaniach taktycznych. W drugiej części zaprezentowano opcjonalny sposób ich wykorzystania w działaniach taktycznych, w tym ugrupowania bojowe oraz sposób maskowania stacji radiolokacyjnych przed rozpoznaniem elektronicznym. Słowa kluczowe: rozpoznanie radiolokacyjne, rozpoznanie artyleryjskie, stacje radiolokacyjne artyleryjskie, Liwiec (stacja radiolokacyjna), AN/TPQ-36 (stacja radiolokacyjna), AN/TPQ-37 (stacja radiolokacyjna) WSTĘP Jednym z najważniejszych zadań systemów wsparcia ogniowego, również artylerii, która stanowi jego zasadniczy komponent, jest realizacja ognia przeciwbateryjnego (ang. counter batery fire)1. Skuteczne zwalczanie artylerii przeciwnika zapewnia wojskom własnym swobodę działania i zwiększa ich bezpieczeństwo. Warunkiem realizacji ognia przeciwbateryjnego jest posiadanie sprawnego systemu dowodzenia, rozpoznania oraz środków oddziaływania (artyleria, śmigłowce, samoloty szturmowe, środki walki elektronicznej). W owym systemie kluczowe jest posiadanie sprawnego rozpoznania, umożliwiającego wykrywanie zarówno aktywnych, jak i nieaktywnych ogniowo środków artyleryjskich. Rozpoznanie artyleryjskie stanowi zespół sił i środków realizujących zadania wykrywania i wcinania obiektów na rzecz ognia artylerii. Jednym z jego elementów jest rozpoznanie radiolokacyjne, definiowane jako podsystem rozpoznania artyleryjskiego, w którego skład wchodzą artyleryjskie stacje radiolokacyjne oraz nie1 Ogólne zadania artylerii: prowadzenie bliskiego ognia wspierającego (ang. close supporting fire), zwalczanie baterii ogniowych (ang. counterbattery fire), wzbranianie obrony przeciwlotniczej przeciwnika (ang. SEAD – suppresion of enemy air defence), zwalczanie systemu dowodzenia przeciwnika (ang. C2W – command and control warfare), prowadzenie głębokiego ognia wspierającego, (ang. deep supporting fire), według: AArtyP-5 NATO Field Artillery Tactical Doctrine, wrzesień 2001, s. 2-1. Norbert ŚWIĘTOCHOWSKI, Jacek PIONTEK zbędne systemy dowodzenia i łączności, przeznaczone do wykrywania oraz obsługiwania strzelania artylerii. Rozpoznanie radiolokacyjne odgrywa zatem ważną rolę podczas rażenia baterii ogniowych oraz korygowania ognia artylerii, który nie może być obserwowany z naziemnych punktów obserwacyjnych (w ramach głębokiego wsparcia ogniowego). Do zasadniczych jego zalet należy duży zasięg obserwacji obiektów przeciwnika z możliwością ich wcinania z dokładnością wystarczającą dla ognia artylerii. Celem niniejszego opracowania jest wskazanie właściwości konstrukcyjnotechnicznych stacji radiolokacyjnych, które mają zasadniczy wpływ na skuteczność oraz określenie optymalnego sposobu ich wykorzystania w działaniach taktycznych. Bezpośrednią przyczyną podjęcia tematyki rozpoznania radiolokacyjnego było wdrożenie radiolokacyjnego zestawu rozpoznania artyleryjskiego (RZRA) LIWIEC w naszej armii, który uzupełnił lukę w systemie rozpoznania na rzecz Wojsk Rakietowych i Artylerii. Niniejsze opracowanie może być pomocne w scharakteryzowaniu możliwości oraz określaniu koncepcji użycia stacji LIWIEC w działaniach taktycznych2. 1. UWARUNKOWANIA TECHNICZNE WYKORZYSTANIA STACJI Artyleryjskie stacje radiolokacyjne użytkowane są od lat pięćdziesiątych ubiegłego stulecia. Pierwsze stacje służyły głównie do wykrywania strzelających stromotorowo moździerzy, bowiem ze względu na niedoskonałości konstrukcyjne, nie posiadały możliwości obserwacji pocisków poruszających się z dużą prędkością po płaskim torze balistycznym. Dopiero wdrożenie nowoczesnych anten parabolicznych, wysyłających silniejsze promieniowanie elektromagnetyczne pozwoliło na zwiększenie możliwości stacji. Współczesne artyleryjskie stacje radiolokacyjne zdolne są do wykrywania dział i moździerzy na odległości 20-30 km oraz artylerii rakietowej na odległości 40 km. Większość artyleryjskich stacji radiolokacyjnych w swoim działaniu wykorzystuje efekt Dopplera3. Wysyłając promieniowanie elektromagnetyczne, stacja rejestruje fale odbite od wszelkiego rodzaju przeszkód znajdujących się w jej zasięgu i rejestruje ich ruch w przestrzeni. W wypadku pojawienia się obiektów o zadanych parametrach (np. pociski artyleryjskie), stacja śledzi je i poprzez analizę toru lotu balistycznego, określa współrzędne środków ogniowych oraz punktów upadku pocisków. Stacje radiolokacyjne wykorzystywane są w wielu armiach. W armii rosyjskiej największe zastosowanie znalazły stacje ARK-1M RYŚ oraz nowsza ZOOPARK-1. W krajach Europy Zachodniej użytkowane są stacje typu COBRA oraz ARTHUR. W Siłach Zbrojnych RP, jak wspomniano wyżej, wdrożony został RZRA LIWIEC. Jednak najbogatsze doświadczenia związane z użytkowaniem artyleryjskich stacji radiolokacyjnych posiada armia USA, stosująca z powodzeniem stacje przeciwmoździerzowe AN/TPQ-36 oraz przeciwartyleryjskie AN/TPQ-37 i 47. W operacjach w Zatoce Per2 Do momentu powstania niniejszego artykułu w Siłach Zbrojnych RP wdrożono już trzy stacje radiolokacyjne – po jednej w 23 BA, 11 pa oraz PKW Afganistan. 3 Efekt Dopplera – zjawisko obserwowane dla fal, polegające na powstawaniu różnicy częstotliwości wysyłanej przez źródło fali oraz zarejestrowanej przez obserwatora, który porusza się względem źródła fali. Radar dopplerowski wysyła fale radiowe, które odbijają się od ruchomego obiektu (pocisk na torze lotu), a ich częstotliwość zmienia się w zależności od prędkości i kierunku ruchu obiektu. 6 ARTYLERYJSKIE ROZPOZNANIE RADIOLOKACYJNE skiej wykazano, iż jest to sprzęt zoptymalizowany do określana współrzędnych aktywnych ogniowo środków walki przeciwnika, takich jak działa i artyleryjskie wyrzutnie rakietowe. Stacje umożliwiały szybkie i skuteczne zdominowanie systemu wsparcia ogniowego armii irackiej, stwarzając warunki do precyzyjnego rażenia pododdziałów artylerii. Użytkowane obecnie artyleryjskie stacje radiolokacyjne różnią się jedynie w niewielkim stopniu cechami konstrukcyjnym oraz sposobem obliczania współrzędnych punktów wystrzału i upadku pocisków, natomiast posiadają zbliżone parametry taktyczno-technicze, które przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 1. Dane taktyczno-techniczne wybranych stacji radiolokacyjnych Lp. 1. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. * Nazwa stacji Wyszczególnienie * Zasięg (km) Liczba żołnierzy obsługi Dokładność wcięcia (m) Sektor rozpoznania (o) w płaszczyźnie poziomej Sektor rozpoznania (o) w płaszczyźnie pionowej Czas rozwinięcia (min) Czas zwinięcia (min) Średni czas między uszkodzeniami Przeznaczenie stacji AN/TP-Q 36 AN/TPQ-37 COBRA LIWIEC 18 6-9 50-100 30 12 50-100 40 3 40 3 0.35% odległości powyżej 15 km 0.5% odległości powyżej 10 km 90 90 90 90 4,5 6 23 20 9,5 4,5 30 15 20 5 10 5 bd bd 400 godz. 400 godz. Wykrywanie moździerzy Wykrywanie dział i wyrzutni Wykrywanie dział i wyrzutni Wykrywanie dział i wyrzutni wartości uśrednione Źródło: Opracowanie własne Stacje radiolokacyjne posiadają dwa tryby pracy, różniące się zasadniczo od siebie, tj. tryb wykrywania artylerii przeciwnika oraz tryb obsługiwania strzelania własnej artylerii4. Praca stacji zazwyczaj nie jest możliwa w obu trybach jednocześnie, stąd należy określić z góry, co będzie priorytetem: rozpoznanie przeciwnika czy obsługiwanie strzelania. W trybie wykrywania artylerii przeciwnika stacja obserwuje pociski na wznoszącym odcinku toru lotu, natomiast w trybie obsługiwania strzelania własnej artylerii – na odcinku opadającym. W obydwu trybach pracy sprawne działanie artyleryjskiej stacji radiolokacyjnej możliwe jest, jeżeli: – pocisk porusza się po balistycznym torze lotu; – pociski znajdują się w zasięgu promieniowania stacji, – kaliber pocisków odpowiada zadanym parametrom stacji i jest na tyle duży, aby odbita wiązka promieniowania została wychwycona przez antenę stacji; 4 Dotyczy do między innymi takich stacji, jak: ARTHUR, COBRA, LIWIEC, AN/TPQ-36 i AN/TPQ-37. 7 Norbert ŚWIĘTOCHOWSKI, Jacek PIONTEK – pocisk jest śledzony przez stację przez odpowiednio długi czas5. Stacje radiolokacyjne mają specyficzne uwarunkowania konstrukcyjne. Przede wszystkim prowadzą rozpoznanie w ograniczonym sektorze. Na przykład stacja AN/TPQ-37 prowadzi rozpoznanie w sektorze poziomym, wynoszącym 15-00 tys. (90o) oraz w sektorze pionowym, wynoszącym 0-97 tys. (5,8 o). Maksymalny zasięg rozpoznania uzależniony jest od charakteru wcinanego obiektu i wynosi: 30 km przy wykrywaniu dział i moździerzy oraz 50 km podczas wykrywania wyrzutni rakietowych. Możliwości prowadzenia rozpoznania przez stację przedstawiono na rysunku poniżej. 50 km – rakiety 30 km – działa, moździerze 15-00 . Rys. 1. Zasięg i sektor pracy stacji radiolokacyjnej AN/TPQ-37 Źródło: Opracowanie własne Istotne jest odpowiednie ustawienie stacji względem toru lotu pocisków wystrzeliwanych przez artylerię przeciwnika, będącą obiektem rozpoznania stacji. Tor lotu pocisku nie może przecinać się z kierunkiem rozpoznania stacji pod kątem mniejszym niż 15-00 (90o). Stąd w trybie wykrywania środków ogniowych przeciwnika, będzie ona skutecznie wcinać artylerię strzelającą w kierunku stacji, a nie odwrotnie (patrz rysunek 5 8 FM 3-09.12, Target aquisition, s. 4-1. ARTYLERYJSKIE ROZPOZNANIE RADIOLOKACYJNE poniżej). Ponadto istnieją ograniczenia technicznie związane z prędkością lotu pocisków. Stacja Q-37 może wcinać obiekty zbliżające się do niej z prędkością 130 – 1500 m/s, a oddalające się z prędkością 50-80 m/s. Legenda: - niewcięte - małe prawdopodobieństwo wcięcia - wcięte Rys. 2. Możliwości wcięcia artylerii przeciwnika przez stację Źródło: Opracowanie własne Pierwszym etapem przygotowania stacji do prowadzenia rozpoznania jest określenie linii horyzontu radiolokacyjnego. Horyzont radiolokacyjny stanowi linię, w której promieniowanie stacji styka się z powierzchnią Ziemi. Stacja wysyła serię wiązek promieniowania, za pomocą których określa ukształtowanie linii horyzontu w sektorze rozpoznania. W ten sposób określony zostaje poziomy tor przeszukiwania horyzontu przez stację, odpowiadający linii nierówności terenowych, ograniczających zasięg jej wiązek promieniowania. 9 Norbert ŚWIĘTOCHOWSKI, Jacek PIONTEK Linia horyzontu radiolokacyjnego Rys. 3. Sposób pracy RZRA LIWIEC Źródło: Przemysłowy Instytut Telekomunikacji (PIT) Pocisk zostaje po raz pierwszy wcięty przez stację, gdy poruszając się z określoną prędkością, przetnie wiązki promieniowania wysyłane przez stację. Stacja natychmiast wysyła wiązki weryfikujące, sprawdzające, czy porusza się on po torze balistycznym, określając jednocześnie jego prędkość, kierunek lotu oraz odległości i azymut. Po uzyskaniu pozytywnego wyniku stacja wysyła wiązki śledzące pocisk w określonym czasie, aby otrzymać niezbędne dane do obliczenia współrzędnych punktu wystrzelenia pocisku lub jego punktu upadku. Aby współrzędne strzelającego środka lub punktu upadku pocisku zostały określone z wymaganą dokładnością, stacja musi bezbłędnie śledzić pocisk w czasie co najmniej 5-8 s, to jest w przybliżeniu 45 tys. kątowej miary toru lotu pocisku, wysyłając przy tym kilkanaście wiązek śledzących6. Stacja przestaje wysyłać wiązki śledzące pocisk w następujących przypadkach: – gdy współrzędne środka strzelającego lub punktu upadku pocisku zostały obliczone z wymaganą dokładnością; – jeżeli w ciągu wysłania pięciu kolejnych wiązek śledzących stacja nie wcięła pocisku; – jeżeli przewidywany kierunek wysłania kolejnej wiązki śledzącej wykracza poza granice rozpoznania stacji w sektorze poziomym i pionowym.7 Z powyższego wynika, iż prawidłowe wcięcie pocisku przez stację uzależnione jest od tego, czy znajduje się on w sektorze rozpoznania stacji przez czas potrzebny do 6 7 10 FM 3-09.12, Target aquisition, s. 4-1. Tamże, s. 4-8. ARTYLERYJSKIE ROZPOZNANIE RADIOLOKACYJNE określenia jego toru lotu oraz czy istnieje linia bezpośredniej obserwacji stacja – cel. Stąd, nie każdy pocisk wystrzelony przez artylerię przeciwnika, nawet jeśli będzie przelatywał przez sektor rozpoznania stacji, zostanie przez nią wcięty. Prawdopodobieństwo wcięcia pocisku artyleryjskiego przez stację AN/TPQ-37 wynosi 85 % i jest ono uzależnione, oprócz powyższego, od wysokości wierzchołkowej pocisku, kąta wystrzelenia i upadku pocisku, odległości wcięcia i kalibru pocisku8. W celu ograniczenia prawdopodobieństwa nadmiernego przeładowania stacji niepotrzebnymi danymi, cele wykryte w promieniu 200 m od średniego punktu obliczonego przez stację mogą być grupowane w jeden obiekt, o średnich współrzędnych, który jest traktowany jako pododdział artylerii w rejonie stanowisk ogniowych. Funkcję te włącza lub wyłącza operator stacji. Stacja posiada funkcję autocenzury, która po włączeniu pozwala na ignorowanie przez stację wystrzałów, które pochodzą z tego samego rejonu (np. o promienu 500 m), z którego wcięto już poprzednio środki ogniowe. Operator może ustalić maksymalną liczbę wcięć obiektów z danego rejonu (np. 15 poprawnie wciętych obiektów), po czym stacja już nie będzie podejmować śledzenia pocisków wystrzelonych z zadanego obszaru. Należy jednak posługiwać się tą funkcją w ostrożny sposób, ponieważ w jej rezultacie stacja może ignorować ważne środki ogniowe przeciwnika9. O skuteczności i niezawodności stacji w dużej mierze decyduje jej prawidłowe ustawienie w terenie. Przy wyborze stanowiska pracy stacji należy kierować się następującymi uwarunkowaniami: – nachylenie terenu – w miejscu postawienia stacji nie powinno przekraczać 7o (1-16 tys.), ponieważ warunkiem poprawnej pracy stacji jest jej wypoziomowanie, aczkolwiek niewielkie nachylenie terenu opadające w kierunku obserwacji anteny jest wskazane; – obszar bezpośrednio przed frontem anteny (ok. 300 m) – powinien być pozbawiony przeszkód w postaci roślinności, folii ekranowych, itp.; – elektroniczna linia obserwacji – możliwość bezpośredniego obserwowania pocisków przez stację; – brak innych stacji radiolokacyjnych w bezpośredniej bliskości, które mogłyby powodować zakłócenia. Ponadto stacja powinna posiadać cyfrowe mapy terenu, które umożliwiają automatyczne wprowadzanie poprawki na różnicę wysokości pomiędzy nią a wcinanymi obiektami. Należy bowiem podkreślić, iż przelicznik balistyczny stacji określa punkt wystrzelenia pocisku (punkt upadku pocisku) odpowiadający wysokości bezwzględnej stacji nad poziomem morza, a dzięki wprowadzonemu cyfrowemu zobrazowaniu terenu automatycznie oblicza poprawkę na różnicę wysokości stacji i punktu wystrzelenia (punktu upadku pocisku). Wybór stanowiska pracy stacji ma duży wpływ na możliwość maskowania, a co za tym idzie, bezpieczeństwa stacji na polu walki. W celu utrudnienia wykrycia stacji przez środki walki elektronicznej przeciwnika należy: 8 9 Tamże, s. 4-8. Tamże, s. 4-44. 11 Norbert ŚWIĘTOCHOWSKI, Jacek PIONTEK – ustawiać ją za grzbietem zakrywającym (maskującym) – w odległości 1000 m od stacji powinno znajdować się wzniesienie prostopadłe do azymutu obserwacji stacji o względnej wysokości w stosunku do stacji nie większej niż 1015 m (rys. 4); – kanalizować promieniowanie stacji – w celu zmniejszenia pola rozchodzenia się promieniowania należy umieszczać ją pomiędzy budynkami, wzgórzami, które ograniczą możliwość rozchodzenia się promieniowania w rejony, gdzie mogą znajdować się środki rozpozna elektronicznego przeciwnika (rys. 5); tył i boki stacji obkładać workami z piaskiem zatrzymującymi promieniowanie; – zmieniać częstotliwości promieniowania stacji – co w takich stacjach, jak COBRA i LIWIEC odbywa się automatycznie. 10-15 m 1 km Rys. 4. Grzbiet zakrycia przed stacją Źródło: Opracowanie własne Biorąc pod uwagę powyższe, optymalnym punktem umiejscowienia stacji radiolokacyjnej w danym rejonie jest miejsce, w którym teren przez 200-300 m od stacji opada łagodnie w kierunku prowadzonego rozpoznania, a następnie wznosi się powoli aż do grzbietu zakrycia, znajdującego się w odległości 1 km od stacji. Jeżeli istnieje zagrożenie wykrycia stacji przez środki walki elektronicznej, czas pracy stacji należy ograniczyć do minimum. Według instrukcji amerykańskich, stacja nie powinna emitować ciągłego promieniowania w czasie dłuższym niż 2 minuty. Czas pracy stacji na jednym stanowisku uzależniony jest od podjętych środków maskujących (grzbiet zakrycia, kanalizowanie promieniowania), ale zazwyczaj nie powinno się emitować promieniowania z jednego stanowiska w czasie łącznym większym niż piętnaście minut10. 10 12 FM 3-09.12, Target aquisition, s. 4-37. ARTYLERYJSKIE ROZPOZNANIE RADIOLOKACYJNE Rys. 5. Kanalizowanie promieniowania stacji Źródło: Opracowanie własne 2. UŻYCIE STACJI W DZIAŁANIACH TAKTYCZNYCH Jednym z determinantów powodzenia operacji jest zwalczanie, w ramach głębokiego wsparcia ogniowego, celów wysokowartościowych i wysokoopłacalnych11. Artyleryjskie rozpoznanie radiolokacyjne stanowi ważny element w systemie rozpoznania na rzecz głębokiego ognia wspierającego. Wykorzystanie stacji radiolokacyjnych, jako podstawowego środka rozpoznania artylerii przeciwnika, musi być zgodne z koncepcją prowadzenia operacji i ściśle skoordynowane z działaniem wojsk walczących. Stacje radiolokacyjne mogą być wykorzystywane w sposób scentralizowany lub zdecentralizowany. Pierwszy z wymienionych sposobów polega na podporządkowaniu wszystkich środków rozpoznania radiolokacyjnego bezpośrednio dowódcy (szefowi 11 Cele wysokowartościowe (ang. high value targets) to ważne obiekty w ugrupowaniu bojowym przeciwnika, odgrywające decydującą rolę w wykonaniu zadania bojowego. Ich rażenie (wyeliminowanie) z walki znacznie obniży możliwości wykonania zadania przez przeciwnika. Określenie takich celów dokonywane jest przez oficerów rozpoznania w trakcie przedstawiania możliwych wariantów działania przeciwnika oraz określenia, jakie obiekty będą spełniać decydującą dla przeciwnika rolę podczas wykonywania zadania bojowego. Cele wysokoopłacalne (ang. high payoff targets) są to te cele spośród celów wysokowartościowych, których zwalczanie ma kluczowe znaczenie z punktu widzenia powodzenia planowanych działań wojsk własnych. Cele te są precyzowane w trakcie oceny zadania bojowego, przeciwnika, wojsk własnych, terenu i pogody oraz kalkulacji czasu, niezależnie od posiadanych możliwości rozpoznawczych. 13 Norbert ŚWIĘTOCHOWSKI, Jacek PIONTEK artylerii) związku taktycznego (korpusu, oddziału). W ten sposób stacje radiolokacyjne uzupełniają system rozpoznania danej jednostki, realizują zadania zgodnie z intencją dowódcy artylerii i zdobywają dane, które mogą być przekazane poprzez środki dowodzenia do wykonawców wsparcia ogniowego. Z drugiej strony scentralizowanie dowodzenie stacjami radiolokacyjnymi może wydłużać czas przekazywania informacji z rozpoznania do środków ogniowych. Podczas zdecentralizowanego użycia stacje są wydzielane zazwyczaj do dywizjonów artylerii. Stacje przeciwmoździerzowe (AN/TPQ-36) przydzielane są do dywizjonów wsparcia bezpośredniego, natomiast stacje przeciwartyleryjskie (AN/TPQ-37) do dywizjonów artylerii rakietowej, realizujących zadania zwalczania artylerii przeciwnika (ang. counterfire). Niewątpliwą zaletą wykorzystania stacji w sposób zdecentralizowany jest skrócenie czasu przepływu informacji ze stacji do punktu kierowania ogniem artylerii, a co za tym idzie czasu reakcji ogniowej pododdziału artylerii. Podczas realizacji zadań w konfliktach linearnych, o wysokim natężeniu działań bojowych, stacja Q-37, pracująca w trybie wykrywania artylerii przeciwnika, rozwijana jest w odległości od 8 do 12 km od przedniego skraju wojsk (zob. rys. 6)12. Umiejscowienie stacji w rejonie oraz kierunek rozpoznania określane są w wyniku informacyjnego przygotowania pola walki (ang. information preparation of battlefield). Podczas tego procesu wskazywane są potencjalne rejony stanowisk ogniowych artylerii przeciwnika oraz możliwości oddziaływania przeciwnika na wojska własne, w tym na stacje radiolokacyjne. W wyniku tego określa się rubieże oraz kierunki prowadzenia rozpoznania radiolokacyjnego. Rys. 6. Stacje radiolokacyjne w ugrupowaniu bojowym dywizji podczas pracy w trybie wykrywania artylerii przeciwnika Źródło: Opracowanie własne 12 14 FM 3-09.12, Target aquisition, s. 4-19. ARTYLERYJSKIE ROZPOZNANIE RADIOLOKACYJNE Rozmieszczenie artyleryjskich stacji radiolokacyjnych w dużej odległości od FLOT zwiększa żywotność stacji oraz stwarza optymalne warunki do prowadzenia obserwacji, ponieważ przy większej odległości wcięcia uzyskuje się także odpowiednio większy sektor rozpoznania w zakresie kątów pionowych i poziomych, co może zwiększyć prawdopodobieństwo poprawnego wcięcia środków ogniowych przeciwnika. Stacje przeciwmoździerzowe, charakteryzujące się zazwyczaj mniejszą odległością rozpoznania, muszą być rozmieszczane bliżej FLOT. Stacja Q-36 zazwyczaj umieszczana jest na głębokości 3-6 km, jednakże charakteryzuje się ona mniejszymi rozmiarami oraz niższą mocą emitowanych fal elektromagnetycznych, stąd może być łatwiej zamaskowana13. Natomiast w operacjach stabilizacyjnych stacje radiolokacyjne muszą być rozmieszczane wewnątrz baz wojskowych, co zapewni ich odpowiednią ochronę przed atakami rebeliantów. Możliwość prowadzenia rozpoznania przez stację może być przez to bardzo ograniczona (sąsiedztwo budynków, wzgórz itp.). W celu sprecyzowania priorytetów rozpoznania i obsługiwania strzelania dla stacji wyznacza się strefy obserwacji, którym nadaje się odpowiednią wagę14. Strefy wybierane są zgodnie z intencją dowódcy ogólnowojskowego. Najwyższy priorytet otrzymuje tzw. strefa szczególnej wagi dla wojsk własnych – CFZ (ang. critical friendly zone). CFZ mogą obejmować rejony stanowisk ogniowych własnej artylerii, rejony forsowania przeszkód wodnych, lotniska i lądowiska śmigłowców, w operacjach stabilizacyjnych – bazy wojskowe. Jeżeli stacja wcina pociski artyleryjskie przeciwnika, których upadek przewidziany jest w tej strefie, to wcięcie i realizacja zadania ogniowego do strzelającego środka otrzymuje pierwszeństwo. Stacja w sposób automatyczny generuje zadanie ogniowe i przesyła je do wyznaczonego wykonawcy wsparcia ogniowego. Drugą, co do ważności strefą obserwacji stacji jest tzw. obszar wezwania ognia– CFFZ (ang. call for fire zone). Strefa ta otacza rejony, w których najprawdopodobniej znajdują się środki wsparcia ogniowego przeciwnika, stanowiące cele wysokoopłacalne (HPT), których rażenie jest szczególnie ważne dla powodzenia prowadzonej operacji. Realizacja zadań ogniowych do celów z tej strefy otrzymuje drugi priorytet, jednak w uzasadnionych przypadkach dowódca może ustanowić dla tej strefy priorytet najwyższy15. W celu ciągłej obserwacji wybranych stref dowódca może ustanowić obszary monitorowania celów artyleryjskich – ATIZ (ang. artillery target intelligence zones). Dane o obiektach wykrytych w tej strefie zbierane są i przekazywane zawczasu przez system rozpoznania artyleryjskiego. ATIZ może obejmować obszar prawdopodobnego występowania środków wsparcia ogniowego przeciwnika, których działanie dowódca chce obserwować także wtedy, gdy pozostają one poza zasięgiem własnych środków ogniowych. Aby uniknąć wcinania przez stację własnych obiektów, a co za tym idzie, omyłkowego ich ostrzału, ustanawia się dla stacji obszary wyłączone z obserwacji – CZ (ang. censor zones). Stacja ignoruje wszystkie pociski, które wystrzeliwane są z zadanego rejonu. CZ określone są zazwyczaj w operacjach o charakterze nielinearnym, pod13 14 15 FM 3-09.12, Target aquisition, s. 4-31. Por.: M. Echta, Wykorzystanie RZRA Liwiec, [w:] „Przegląd Wojsk Lądowych”, nr 2010/12, s. 24. FM 3-09.12, Target aquisition, s. 5-6. 15 Norbert ŚWIĘTOCHOWSKI, Jacek PIONTEK czas działań przenikania i rajdowych na tyły przeciwnika. CZ mogą obejmować między innymi stanowiska ogniowe własnej artylerii i obszary desantowania wojsk własnych w głębi grupowania przeciwnika. Podczas obsługiwania strzelania własnej artylerii umiejscowienie stacji w ugrupowaniu wojsk walczących uzależnione jest od położenia strzelających baterii oraz rejonu celów, do których będzie prowadzony ogień. Kąt pomiędzy stacją radiolokacyjną a środkami ogniowymi, z wierzchołkiem na obiekcie rażenia (kąt obserwacji), musi zawierać się w przedziale od 8-00 do 12-00 (52o – 79o) (zob. rys. 7)16. Podczas pracy w trybie obserwowania ognia własnej artylerii stacja radiolokacyjna zazwyczaj ma ograniczony sektor rozpoznania w płaszczyźnie poziomej, co pozwala zwiększyć moc promieniowania, a co za tym idzie, prawdopodobieństwo wcięcia pocisków na torze lotu. Dla stacji AN/TPQ-37 sektor ten wynosi 4-40 (29o). W przypadku niskiego prawdopodobieństwa oddziaływania przeciwnika na stację, można ją umiejscowić bliżej przedniego skraju wojsk, np. 4 km od FLOT – pozwoli to na zwiększenie rzeczywistego zasięgu obserwacji stacji (zob. rys. 7). Rys. 7. Stacja radiolokacyjna podczas pracy w trybie obsługiwania strzelania własnej artylerii Źródło: Opracowanie własne Osobnym problemem jest określenie, kiedy i kto powinien nakazywać rozpoczęcie pracy stacji w przypadku, gdy nie może ona pracować w sposób ciągły. Według poglądów amerykańskich, wyróżnia się dwa zasadnicze sposoby inicjowania działania stacji radiolokacyjnych, to jest sposób sytuacyjny i na żądanie17. Częściej wybierany jest sposób sytuacyjny, ponieważ w praktyce wydaje się bardziej elastyczny. Moment włączenia stacji określany jest w czasie informacyjnego przygotowania pola walki (IPB) i następuje zazwyczaj w momencie, gdy zachodzą na polu walki charakterystyczne wydarzenia, takie jak np. wzmożona aktywność przeciwnika, rozpoczęcie ataku lub operacji desantowej przez wojska własne itp. Ten sposób 16 17 16 Taki kąt pomiędzy stacją a obsługiwanymi środkami ogniowymi umożliwia uzyskanie optymalnej powierzchni odbicia promieniowania stacji od pocisków przy jednoczesnym wyraźnym dla stacji ruchu oddalającym się pocisków, co zwiększa pewność i dokładność wcięcia. Por.: E. Marcin, op. cit., s. 25. ARTYLERYJSKIE ROZPOZNANIE RADIOLOKACYJNE wykorzystania stacji wydaje się lepiej odzwierciedlać intencję dowódcy, pozwalając na realizację zadań przez stację w kluczowych momentach walki. Drugi sposób polega na włączaniu stacji zawsze po rozpoczęciu działalności ogniowej przez przeciwnika. W tym przypadku należy wskazać osoby, które wyślą żądanie włączenia stacji oraz ustanowić bezpośrednią łączność pomiędzy nimi a stacją. Uprawnienia do inicjowania pracy stacji mogą otrzymywać w pierwszym rzędzie oficerowie (koordynatorzy) wsparcia ogniowego, dowódcy sekcji wysuniętych obserwatorów, dowódcy bojowych patroli rozpoznawczych, a ponadto oficerowie rozpoznania lub operacyjni jednostek walczących różnego szczebla. Podczas realizacji zadań na żądanie skutecznym sposobem wykorzystania stacji, będzie wydzielenie jej do pododdziału artylerii wyznaczonego do zwalczania środków wsparcia ogniowego przeciwnika (zdecentralizowany sposób wykorzystania stacji). Stacja będzie posiadać bezpośrednie łącze z punktem kierowania ogniem, przekazując bezpośrednio komendę do realizacji ognia. W ten sposób eliminuje się udział pośrednich szczebli dowodzenia, jednocześnie skracając czas obiegu informacji. Wszelkie dane o wykrytych obiektach przeciwnika będą przesyłane do systemu kierowania ogniem pododdziału artylerii w sposób zautomatyzowany. Stacja radiolokacyjna może pracować samodzielnie, ale najlepsze wyniki daje zastosowanie dwóch czy trzech stacji w obszarze odpowiedzialności związku taktycznego. Za pomocą kilku stacji radiolokacyjnych można zorganizować system artyleryjskiego rozpoznania radiolokacyjnego obejmujący większy obszar, charakteryzujący się zwiększoną pewnością i dokładnością wcinania obiektów. Ponadto dysponowanie kilkoma stacjami, które mogą pracować naprzemiennie, może zwiększyć ich żywotność na polu walki. Dzięki skróceniu pracy stacji na jednym stanowisku do minimum, mało prawdopodobne staje się jej wykrycie przez środki rozpoznania elektronicznego18. Dysponując trzema stacjami, można zorganizować ich pracę w ten sposób, że jedna prowadzi rozpoznanie, druga osiąga gotowość do prowadzenia rozpoznania, natomiast w tym czasie trzecia realizuje manewr na kolejne stanowisko rozpoznania19. Gdy zagrożenie oddziaływania ze strony przeciwnika jest niewielkie, np. podczas operacji stabilizacyjnych i pokojowych, stacja radiolokacyjna może pracować w sposób ciągły, monitorując rejon odpowiedzialności przez dwadzieścia cztery godziny na dobę, co czyni ją niezwykle wydajnym środkiem rozpoznania. W tym aspekcie stacje radiolokacyjne przeważają nad bezzałogowymi środkami rozpoznania. PODSUMOWANIE Szybki rozwój technologiczny uzbrojenia wiąże się ze znacznym wzrostem rangi rozpoznania. Według koncepcji wojny sieciocentrycznej20 informacja będzie czynnikiem 18 19 20 PIT podaje, że ze względu bezpieczeństwa, stacja nie powinna przebywać w trybie pracy na jednym stanowisku dłużej niż 15 minut. Propozycja PIT wykorzystania stacji. Wojna sieciocentryczna definiowana jest jako opierająca się na przewadze informacyjnej koncepcja prowadzenia operacji, według której wzrost siły bojowej jest generowany przez połączenie w sieć informacyjną sensorów, decydentów i systemów walki w celu osiągnięcia wspólnej świadomości, zwiększenia szybkości dowodzenia oraz tempa operacji, potęgowania skuteczności uzbrojenia, wzrostu odporności na uderzenia przeciwnika oraz zwiększenia stopnia synchronizacji działań. 17 Norbert ŚWIĘTOCHOWSKI, Jacek PIONTEK dającym przewagę nad przeciwnikiem, co determinuje konieczność ciągłej modernizacji środków rozpoznania. Artyleryjskie rozpoznanie radiolokacyjne jest skutecznym narzędziem na polu walki, zwiększającym znacząco możliwości bojowe rozpoznania artyleryjskiego. Stacje radiolokacyjne rozpoznają i śledzą obiekty, których wykrycie za pomocą innych sensorów jest bardzo trudne lub wręcz niemożliwe. Jak wykazano powyżej, stacje radiolokacyjne nie są doskonałe, stąd ich użycie musi być planowane w sposób szczególnie dokładny, zgodnie z powyższymi uwagami. Do ich wad można zaliczyć duże rozmiary, łatwość wykrycia na polu walki lub podatność na zakłócenia elektroniczne. Jednak ich zalety, w tym przede wszystkim duża odległość obserwacji, dokładność wcięcia i krótki czas obróbki danych, powodują, że są powszechnie wykorzystywane. W przyszłości planowane jest zastosowanie mobilnych, wielozadaniowych stacji radiolokacyjnych, prowadzących rozpoznanie okrężne, posiadających możliwości wcinania zarówno naziemnych systemów ogniowych i wybuchów, jak i celów powietrznych, w tym różnorodnych aparatów latających i pocisków. Będą one obsługiwały strzelanie zarazem artylerii polowej, jak i przeciwlotniczej. W armii USA planowane jest wprowadzenie tego typu stacji radiolokacyjnych w latach 2012-201521. Stacje radiolokacyjne mogą jednak okazać się mniej skuteczne, bowiem przyszłe pociski precyzyjne będą charakteryzowały się możliwością poruszania się po niebalistycznym torze lotu. Stosowane obecnie pociski ATACMS (ang. Army Tactical Missiles) mają zdolność zbaczania z balistycznego toru lotu w pierwszej fazie po odpaleniu, w celu uniemożliwienia wcięcia pozycji wyrzutni przez rozpoznanie radiolokacyjne. Przyszłe pociski rakietowe będą posiadały możliwość poruszania się po torze nieregularnym w różnych fazach lotu, co uniemożliwi wcięcie wyrzutni. Stąd wynika, że stacje radiolokacyjne będą wykorzystywane przede wszystkim do wykrywania stanowisk ogniowych artylerii lufowej. ARTILLERY RADAR RECOGNITION Summary The authors present artillery radar recognition combat effectiveness and the way of its implementation in operations. Artillery firefinder radar stations are designed to provide deep reconnaissance for artillery fires. They provide information on enemy missiles, artillery and mortar fire positions. The first part of the article lists and describes the technical determinants which influence the operations of artillery radar stations. The factors affecting radar capabilities are the probability of the object location, coverage area and accuracy. In the other part of the article, the optional way of artillery radar operations is shown, in particular radar positioning and concealment. Keywords: radar recognition, artillery reconnaissance, artillery firefinder stations, Liwiec (firefinder radar), AN/TPQ-36 (firefinder radar), AN/TPQ-37 (firefinder radar) 21 18 D. Caldwell, Radar Planing, Preparation and Employment of 3-Tiered Coverage:LCMR, Q-36 and Q-37, [w:] “Field Artillery”, September-October 2004, s. 45.
