Sahitik Rang-2

advertisement

;kfjse ozr^2 d;thA iwks bJh

;?ANob p'ov nk| ;?ezvoh n?i{e/PB gqhs ftjko, fd~bh^110092

SAHITAK RANG-2 (For Class X) gfjbh tko ^ 2016 w[Zb L o[gJ/

XzBtkd n;hA T[jBK ;ko/ b/yeK d/ fdb'A XzBtkdh jK fiBQK B/ nkgDhnK ouBktK fJ; g[;se ftZu Pkwb eoB bJh nkfrnk fdZsh.

©

;?ANob p'ov nk| ;?ezvoh n?i{e/PB, fdZbh^110092 gqekPe

;?eo/Noh, ;?ANob p'ov nk| ;?ezvoh n?i{e/PB, fdZbh^110092

This book or part there of may not be reproduced by any person of agency in any manner.

w[~y Ppd

‘;kfjse ozr^2’ ;?ANob p'ov nk| ;?ezvoh n?i{e/PB tb'A gqekfPs g[;se j?. fJ; ƒ \k; s"o T[go d;thA iwks d/ ftfdnkoEhnK bJh fsnko eotkfJnk frnk j?. ;kfjs dhnK tZy'^tZyohnK ftXktK ƒ w[Zy oZyfdnK fJ; ftu ftfGzB gqeko dhnK ouBktK dh g/Pekoh j'Jh j?.

g[;se okjhA ftfdnkoEhnK dh ejkDh, fJeKrh s/ ihtBh Bkb ;KM g[nkJh rJh j?. edoK^ehwsK T[~go nXkfos ouBktK ftfdnkoEhnK ftu ihtB d/ tzB^;[tzB/ ozr GoB bJh isBPhb jB. fJ; g[;se ftu g/P ejkDhnK pdb ojh ihtB^iku ƒ ;zp'Xs jB. fJ;/ fdPk ftu fJeKrh ;wkie p[okJhnK s/ fGqPNkuko d/ w;fbnK T[~go ftnzr jB.

wjkB P\;hnsK pko/ gq;s[s ihtBhnK ftfdnkoEhnK bJh pj[w[Zb/ gq/oBk ;o's jB. fJ; g[;se dh fsnkoh ftu ;w[Zuh Nhw B/ Gog{o

:'rdkB gkfJnk j?. fJ; ftu b/ye, nfXnkge s/ gq'|?;o Pkwb jB, fiBQK B/ oks^fdB fJe eoe/ pj[w[ZbhnK ouBktK ƒ fJe g[;se dk o{g fdZsk j?. fJ; bJh fJj ;ko/ w/o/ XzBtkd d/ gkso jB.

T[go'es Nhw ftu ;hHphHn?;HJhH d/ nfXekoh s/ w[bkIw th Pkwb jB. ftP/P s"o ’s/ nf;;N?AN vkfJo?eNo ;qh nb fjbkb nfjwd B/ fJ; Nhw dk wkor^doPB eoe/ fJe ftP/P G{fwek fBGkJh j?. T[j tXkJh d/ gkso jB. w?ƒ g{oh T[whd j? fe fJj g[;se ftfdnkoEhnK dk okj^fd;/ok pDB ftu g{oh wdd eo/rh. g[;se pko/ s[jkv/ ;[Mkn dk jw/PK ;[nkrs j?.

tkJhHn?;He/H P/P{ e[wko

(u/now?B)

;kfjse ozr^2

;hHphHn?Z;HJhH ;bkjeko ew/Nh L

tkJhH n?;H e/H P/P{ e[wko u/now?B, ;hHphHn?~;HJhH, fdZbh

;zgkdeh wzvb L

vkH fgqEth oki Ekgo — nf;;N?AN gq'c?;o, fdnkb f;zx (JhH) ekbi, b'Xh o'v, BthA fdZbh gqekP f;zx fr~b — ghHihHNhH, r[o{ jfofeqPB gpfbe ;e{b, b'Bh o'v, Pkjdok, fdZbh pbftzdo f;zx ;'Yh — ;kpek b?euoko, ;oekoh ;e{b, ow/P Bro, BthA fdZbh i;ftzdo e"o — ghHihHNhH, r[o{ jfofeqPB gpfbe ;e{b, fJzvhnk r/N, BthA fdZbh

;[yftzdo e"o — ghHihHNhH, n?;HihHNhHphH ykb;k robI ;e{b, nbhrzi, b'Xh o'v, BthA fdZbh

yoVk ohftT{eko L

vkH jowhs f;zx — vkfJo?eNo, r[o{ BkBe ekbi nkc n?i[e/PB, t?;N gzikph pkr, BthA fdZbh vkH okitzs e"o — ;kpek fgqz;hgb, nwo f;zx P/o/^gzikp ;hH ;?H ;e{b, eo'b pkr, BthA fdZbh irdhP e"o — ;kpek ;hBhno b?ueoko, vkfJN, w'sh pkr, BthA fdZbh nftekP e"o — NhHihHNhH, GkJh i'rk f;zx ykb;k robI ;hH;?H ;e{b, Jh;N gN/b Bro, BthA fdZbh

gqki?eN^n|;o L

;qh nb fjbkb nfjwd — i[nkfJzN vkfJo?eNo (GkPktK), ;hHphHn?~;HJhH, fdZbh

ge Hkkjr ds yksx] Hkkjr dks ,d

1

¼lEiw.kZ izHkqRo&laiUu lektoknh iaFkfujis{k yksdra=kkRed x.kjkT;½ cukus ds fy,] rFkk mlds leLr ukxfjdksa dks % lkekftd] vkfFkZd vkSj jktuSfrd U;k;] fopkj] vfHkO;fDr] fo'okl] /keZ vkSj mikluk dh Lora=krk] izkIr djus ds fy,] izfr"Bk vkSj volj dh lerk rFkk mu lc esa

O;fDr dh xfjek vkSj

2

¼jk"Vª dh ,drk vkSj v[k.Mrk½ lqfuf'pr djus okyh ca/kqrk c<+kus ds fy, n`<+ladYi gksdj viuh bl lafo/kku lHkk esa vkt rkjh[k 26 uoEcj] 1949 bZ0 dks ,rn~}kjk bl lafo/kku dks vaxhd`r] vf/kfu;fer vkSj vkRekfiZr djrs gSaA

1lafo/kku ¼C;kyhloka la'kks/ku½ vf/kfu;e] 1976 dh /kkjk 2 }kjk ¼3-1-1977 ls½ ^^izHkqRo&laiUu yksdra=kkRed x.kjkT;** ds

LFkku ij izfrLFkkfirA

2lafo/kku ¼C;kyhloka la'kks/ku½ vf/kfu;e] 1976 dh /kkjk 2 }kjk ¼3-1-1977 ls½ ^^jk"Vª dh ,drk** ds LFkku ij izfrLFkkfirA

¼d½ lafo/kku dk ikyu djs vkSj mlds vkn'kksZa] laLFkkvksa] jk"Vª /ot vkSj jk"Vª xku dk vknj djs]

¼[k½ Lora=krk ds fy, gekjs jk"Vªh; vkanksyu dks izsfjr djus okys mPPk vkn'kksZa dks ân; esa latks, j[ksa vkSj mudk ikyu djsa]

¼x½ Hkkjr dh izHkqrk] ,drk vkSj v[kaMrk dh j{kk djsa vkSj mls v{kq..k j[ksa]

¼?k½ ns'k dh j{kk djsa vkSj vkg~oku fd, tkus ij jk"Vª dh lsok djsa]

¼M½ Hkkjr ds lHkh yksxksa esa lejlrk vkSj leku Hkzkr`Ro dh Hkkouk dk fuekZ.k djs tks /keZ] Hkk"kk vkSj izns'k ;k oxZ ij vk/kkfjr lHkh HksnHkko ls ijs gksa] ,slh izFkkvksa dk R;kx djs tks fL=k;ksa ds lEeku ds fo:) gSa]

¼p½ gekjh lkekfld laLd`fr dh xkSjo'kkyh ijaijk dk egRo le>s vkSj mldk ijh{k.k djs(

¼N½ izkd`frd i;kZoj.k dh ftlds varxZr ou] >hy] unh vkSj oU; thou gSa] j{kk djsa vkSj mldk lao/kZu djsa rFkk izk.kh

ek=k ds izfr n;k Hkko j[ksa

¼t½ oSKkfud n`f"Vdks.k] ekuookn] vkSj KkuktZu rFkk lq/kkj dh Hkkouk dk fodkl djsa]

¼>½ lkoZtfud laifÙk dks lqjf{kr j[ksa vkSj fgalk ls nwj jgsa]

¼ × ½ O;fDrxr vkSj lkewfgd xfrfof/k;ksa ls lHkh {ks=kksa esa mRd"kZ dh vksj c<+us dk lrr~ iz;kl djsa ftlls jk"Vª fujarj c<+rs gq, iz;Ru vkSj miyfC/k dh ubZ ÅpkbZ;ksa dks Nw ys(

¼V½ ;fn ekrk&firk ;k lja{kd gS] Ng o"kZ ls pkSng o"kZ rd dh vk;q okys vius] ;FkkfLFkfr] ckyd ;k izfrikY; ds fy;s f'k{kk ds volj iznku djsA

1lafo/kku ¼N;klhoka la'kks/ku½ vf/kfu;e] 2002 dh

/kkjk 4 }kjk ¼12-12-2002½ ls var% LFkkfirA

THE CONSTITUTION OF INDIA

PREAMBLE

WE, THE POEPLE OF INDIA, having solemnly resolved to constitute India into a 1 (SOVEREIGN SOCIALIST

SECULAR DEMOCRATIC REPUBLIC) and to secure to all its citizenes :

JUSTICE, social economic and political;

LIBERTY of thought, experssion, belief, faith and worship;

EQUALITY of status and of opportunity; and to promote among them all

FRATERNITY assuring the dignity of the individual and the 2 [unity and integrity of the Nation];

IN OUR CONSTITUENT ASSEMBLY this twenty-sixty day of November, 1949, do HEREBY ADOPT,

ENACT AND GIVE TO OURSELVES THIS CONSTITUTION.

1.

Subs. by the Consitution (Forty-Second Amendment) Act, 1976, sec. 2, for "Sovereign Democratic Republic" (w.e.f. 3.1.1977)

2.

Subs. by the Consitution (Forty-Second Amendment) Act, 1976, sec. 2, for "unity of the Nation" (w.e.f. 3.1.1977)

THE CONSTITUTION OF INDIA

Chapter IVA

Fundamental Duties

ARTICLE 51A

Fundamental Duties —It shall be the duty of every citizen of India—

(a) to abide the Consititution and respect its ideals and institutions, the National Flag and the National

Anthem ;

(b) to cherish and follow the noble ideals which inspired our national struggle for freedom ;

(c) to uphold and protect the sovereignty, unity and integrity of India;

(d) to defend the country and render national service when called upon to do so;

(e) To promote harmony and the spirit of common brotherhood amongst all the people of India transcending religious, linguistic and regional or sectional diversities ; to renounce practices derogatory to the dignity of women ;

(f) to value and preserve the rich heritage of our composite culture;

(g) to protect and improve the natural environment including forests, lakes, rivers, wild life and to have compassion for living creature ;

(h) to develop the scientific temper, humanism and the spirit of inquiry and reform;

(i) to safeguard public property and to abjure violence;

(j) to strive towards excellence in all shperes of individual and collective activity so that the nation constantly rises to higher levles of endeavour and achievement.

1 (k) Who is a parent or gaurdian to provide apportunities for aducation to his/her child or, as the case may be, ward between age of six and forteen years.

1. Ins. by the constitution (Eighty-Sixth Amendment)

Act. 2002 A.4 (w.e.f. 12.12.2002)

sseok

w[~y Ppd

tkJhHn?;He/H P/P{ e[wko

5

1H w?A fe;/ s'A x~N BjhA (ejkDh)

vkH doPB f;zx nkPN

2H BkBh dk fgnko (ejkDh)

nP'e tkf;Pm

3H Jhno |'B (ejkDh)

pbftzdo f;zx ;'Yh

4H d[PwDh (ejkDh)

pbftzdo f;zx pokV

5H p/p/ okw GiBh (fJeKrh)

gq'H nkJhH;hH Bzdk

6H okfink oki eo/Afdnk (fJeKrh)

e/tb Xkbhtkb

7H phph GkBh ih (ihtBh)

;[yftzdo e"o

9

15

25

31

39

55

70

8H T[ZvDk f;~y ^ fwbyk f;zx (ihtBh)

gqekP f;zx fr~b

9H nDE~e ftfrnkBh vkH npd[b ebkw (ihtBh)

vkH fgqEth oki Ekgo

10H Bktbeko L BkBe f;zx (ihtBh)

i;ftzdo e"o

75

81

88

w?A fe;/ s'A x~N BjhA oiBh dh T[wo j't/rh e'Jh frnkoK^pkoK ;kbK dh. g'bhU dh phwkoh eoe/

T[; dhnK d't/A bZsK Bekok j' u[ZehnK ;B, go T[; ftu nZr/ tXD dk pj[s iIpk s/ T[sPkj ;h. eJh y/v w[ekpfbnK ftu T[; B/ fJBkw fiZs/ ;B.

oiBh dh \k;hns fJj ;h fe T[j ;e{b'A ed/ r?o jkIo BjhA ofjzdh ;h.

T[j nkgD/ fgzv'A NqkJh ;kJheb ’s/ fszB feb'whNo d{o Pfjo d/ ;e{b ftu gVQB bJh nkT[Adh ;h. eJh tko w";w \okp j'D eoe/ wzwh T[; ƒ ;e{b'A S[ZNh eo b?D bJh nkydh sK oiBh nr'A nkydh, “wzwh, \okp w";w dh w?ƒ e'Jh gotkj

BjhA. PkfJd s[jkƒ BjhA gsk fe ;kv/ ;e{b ftu ;kbkBk ;wkrw ftu jo/e iwks d/ T[; ftfdnkoEh ƒ fJBkw fdZsk iKdk J/ fi; dh jkIoh ;ko/

;kb ftu d{finK Bkb'A tZX j[zdh J/. w?A BjhA ukj[zdh fe w/oh jkIoh fe;/ j'o

Bkb'A xZN j't/. fJ; bJh w?A ;e{b iktKrh. E'VQk pj[s \okp w";w w/ok okj

BjhA o'e ;edk.” fJj ;[D e/ oiBh d/ gkgk efjzd/, “oiBh mhe jh sK efj ojh J/.” nZr'A oiBh w[;eok g?Adh s/ nbftdk nky NqkJh ;kJheb ’s/ ;e{b/ ikD bJh otkBk j' iKdh.

whAj g?D ekoB ;e{b d/ nk;^gk; xkj ek|h tZvk j' frnk ;h. ;e{b dk wkbh w'jB eJh fdBK s'A fpwko ;h. fJ; eoe/ ;e{b ftu xkj eZND dk pzd'p;s

BjhA ;h j' ;fenk. oiBh dh iwks d/ ewo/ d/ fgSb/ gk;/ th ek|h xkj j' frnk

;h. eJh tkoh oiBh d/ fJzukoi nfXnkge

;qh w'jB bkb ih nky u[Ze/ ;B fe tZvk j' u[Zfenk xkj eNtkT[Dk pj[s Io{oh j?.

n"y/ PpdK d/ noE

Bekok iIpk xkj

L p/eko, ngkji, nzrjhD

L GktBk, tbtbk

L xk;, ukok, xkj^gZmk

n"y/ PpdK d/ noE ukDuZe L nukBe, nuBu/s, oZp ;pZphA xkpo

T[r/

L p/u?B, vo

L g?dk j'J/ pkoh L fyVeh jkb^d[jkJh L uh\^g[eko,

;jkfJsk bJh g[eko y[Zv ftT[As vzr

L w'oh, y[Zsh, x[oBk

L ;ehw, i[rs,

:'iBk

L eZNDk feT[Afe T[; ftu e'Jh Ifjohbk iht th sK j' ;edk j? s/ T[jh j'fJnk fi; dk ;qh w'jB bkb ih ƒ vo ;h.

fJe fdB dh rZb j?.

oiBh dh iwks d/ ;ko/ ftfdnkoEh w?dkB ftu y/v oj/

;B. fjzdh d/ ghohnv dh xzNh tZih sK ;ko/ nkgD/ ewo/ tZb d"V/ s/ nkgD/ ewo/ ftu nk e/ pfjD bZr/. nfXnkge ih dh T[vhe j'D bZrh.

ukDuZe jh iwks ftu fgZS/ p?m/ okj[b dh BIo nkgD/ p?Au dh fJe bZs

Bkb fbgN/ gJ/ ;Zg ’s/ gJh sK T[j fJedw xkpo frnk. T[; B/ o"bk gk fdZsk, “;Zg, ;Zg.” gbK^fSDK ftu jh iwks ftu jkjkeko wZu rJh. ;ko/ ftfdnkoEh o"bk gkT[Ad/ j'J/ ewo/ ftu'A pkjo GZiD bZr/. T[j ;Zg ewo/ d/ pkjo T[r/ tZv/ xkj ftu'A ezX ’s/ uVQdk j'fJnk pkoh okjhA ewo/ ftu nk frnk ;h.

oiBh iwks d/ ftueko nkgDh ;j/bh g{ik Bkb p?Au ’s/ p?mh j'Jh ;h.

g{ik B/ T[; ƒ cNkcN pkjo fBebD bJh nkfynk go fJedw pkjo fBebDk

T[; bJh n"yk ;h.

oiBh B/ t/fynk, ;Zg fszB c[ZN s'A th e[M tZvk ;h. ftfdnkoEhnK dh jkb^d[jkJh Bkb ;Zg th xkpo frnk. ewo/ dk coP gZek ;h. fJ; bJh ;Zg nkgD/ S[gD bJh e'Jh y[Zv tr?ok bZGD fJXo^T[Xo d"VB bZrk.

oiBh B/ c"oB fdwkr s'A ezw fbnk. T[; B/ nkgDk ’s/ g{ik dk p?r T[bNk fdZsk. d't/A p?r ykbh eoe/ E'VQ/^E'VQ/ nzso Bkb nkgD/ B/V/ jh coP ’s/

;[ZN fdZs/.

oiBh dh ftT[As ezw eo rJh.

fiT[A jh ;Zg coP ’s/ gJ/ fJe ykbh p?r ftu ik tfVnk sK oiBh B/ c[osh Bkb p?Au s'A T[m e/ d'tK jZEK Bkb p?r dk wz{j pzd eo fdZsk. ;Zg dh g{S p?r s'A E'VQh fijh pkjo ftykJh d/ ojh ;h.

“oiBh, p?r SZv e/ pkjo d"V nk. ;Zg s?ƒ vzr bJ/rk. p?r SZv d/.”

ewo/ d/ pkjo yVQ/ g{ik s/ j'o iwksh uhe uhe e/ efj oj/ ;B go oiBh

B/ p?r dk wz{j x[ZN e/ pzd ehsk j'fJnk ;h.

sd se ;e{b dk ;/tkdko gqkD BkE jZE ftu ;'Nh cVh ewo/ ftu nkfJnk. id'A T[; B/ oiBh ƒ nfijh jkbs ftu t/fynk sK T[j dzr ofj frnk.

gqkD BkE p'fbnk, “e[VhJ/, \sok w[Zb Bk b?. fJj p?r SZv d/. cNkcN eo. p?Au ’s/ ik uVQ. w?A fJ; ƒ p?r ftu jh wko fdnKrk. S/sh eo. ;Zg s?ƒ vzr wko dJ/rk.”

“nzeb ih, ;Zg j[D fJ; p?r ’u'A pkjo BjhA fBeb ;edk feT[Afe w?A pVh wip{sh Bkb x[ZN e/ p?r dk wz{j pzd ehsk j'fJn?.” oiBh B/ T[~so fdZsk.

;Zg p?r ftu'A c[zeko/ wko fojk ;h go oiBh fpbe[b BjhA ;h vo ojh.

fgqz;hgb ;kfjp, nfXnkge s/ e[M j'o eowukoh th MNgN T[E/ nk rJ/.

u"ehdko B/ nkfynk, “fJ; ƒ ibdh wko fdT[ HHH.” fJj rZb ;[DfdnK ;ko Jh oiBh p'bh, “Bk Bk nzeb ih, fJ; ƒ Bk wkoBk gbhI. fJj w/oh geV ftu'A pkjo BjhA nk ;edk s/ Bk jh j[D fJj fe;/ dk B[e;kB eo ;edk J/. fJ; ƒ fuVhnkxo tkfbnK ƒ fdZsk ikt/ sK pVk uzrk j't/rk.”

“tkj oiBh, sz{ sK f;nkfDnK tkbhnK rZbK eo ojh J/A.” fgqz;hgb ;kfjp

B/ nkfynk.

gqkD BkE B/ oiBh e'b'A pVh ;ktXkBh Bkb p?r cV fbnk s/ fco T[; p?r

dk wz{j x[ZN e/ oZ;h Bkb pzBQ fdZsk.

;kfJz; tkb/ nfXnkge p'b/, “oiBh mhe efj ojh n? ;o. fJ; ƒ fuVhnk xo ftu fGitkfJnk ikt/.” gqkD BkE s/ fJe d' j'o nkdwh ;Zg ƒ fuVhnk xo ftu ;"AgD bJh ub/ rJ/.

fuVhnk xo d/ tZv/ n|;o ƒ id'A ;koh rZb dk gsk bZfrnk sK T[j nkyD bZrk, “w?A fJj ikD e/ j?okB jK fe fJ; ;Zg ƒ fJe nfijh pjkdo bVeh B/ ekp{ ehsk J/ fijVh g'bhU n"y/ PpdK d/ noE cz[eko/ L ;Zg d/ P{eD dh nktkI

n"y/ PpdK d/ noE fw;kb L T[dkjoD ngzrsk L nzrjhDsk,

BekokgD dh fPeko J/. d{ih tZvh rZb fJj fe T[; d/ wB ftu iht izs{nK gqsh pj[s ;B/j n?. T[j ikDdh n? fe ;Zg ;kvk d[PwD BjhA ;r'A fJj \sok wfj;{; eoB t/b/ jh ftnesh ƒ nkgD/ pukT[ tk;s/ vzr wkod?. nkw b'eK

ƒ fJ; rZb dk BjhA gsk fe fJ; d/ Ifjo s'A eJh bkGdkfJe dtkJhnK pDdhnK B/.”

;e{b dk ;kbkBk ;wko'j j'fJnk. oiBh ƒ pjkdoh dk fJBkw d/D bJh fuVhnk xo d/ w[Zy n|;o \[d ;e{b/ nkJ/ s/ ;kfonK ƒ ;zp'XB eod/ nkyD bZr/, “fJj pjkdo bVeh ;kv/ ;kfonK tk;s/ fJe fw;kb n?

i' nkgDh ;ohoe ngzrsk d/ pkti{d th fe;/ e'b'A xZN BjhA. w?A nkgD/ tb'A fJ; dk BK okPNogsh n?tkov bJh G/iD dh f;|koP eoKrk feT[Afe fJ; B/ nkgDh jkIo fdwk}h Bkb Bk e/tb nkgD/ iwkshnK ƒ \so/ s'A pukfJn? ;r'A pVh pjkdoh Bkb ;Zg ekp{ eoe/ ;kv/ sZe gj[zukT[D ftu wdd ehsh n?.” fJBkw b?D T[gozs id'A oiBh nkgDhnK ;j/bhnK ƒ fwb ojh ;h sK e[M

;j/bhnK efj ojhnK ;B, “oiBh, fijVk ezw n;hA BjhA eo ;ehnK, T[j sz{ fJeZbh B/ eo fdykfJn?. ;kƒ s/o/ ’s/ wkD n?.” oiBh p'bh, “fdqVQ fBPuk j't/ sK tZv/ s'A tZv/ ;zeN ƒ th nk;kBh Bkb ekp{ ehsk ik ;edk J/.” oiBh B/ t/fynk, T[; d/ e[M iwksh skVhnK tikT[Ad/ j'J/ nky oj/ B/,

“oiBh fIzdkpkd ` oiBh fIzdkpkd `” fJzB/ ƒ nkgD/ iwkshnK ftu fxoh oiBh e'b T[; d/ wzwh gkgk nkJ/.

T[BQK nk e/ oiBh ƒ rbteVh ftu b? fbnk.

oiBh ƒ ikfgnk fit/A T[; dhnK p/ikB bZsK ftu ikB nk rJh j't/ s/

T[; dh skes th d[ZrDh j' rJh j't/.

vkH doPB f;zx ‘nkPN’

fN~gDh

T[go'es ejkDh ftu ;kƒ fJe ngkji e[Vh d/ ;kj;h ekoBkw/ pko/ gsk brdk j?. oiBh fi; dhnK d't/A bZsK g'bhU dh phwkoh ekoB Bkekw j' u[ZehnK jB j"A;b/ s/ db/oh dk ;p{s fdzdh j?. NqkJh ;kJheb T[~go o[IkBk ;e{b ik e/ T[j nkgDh gVQkJh ftu fe;/ Bkb'A fgZS/ BjhA ofjDk ukj[zdh. jo ezw ftu

T[j fJe szdo[;s pZu/ tKr g/P nkT[Adh j?. \okp w";w th T[;d/ ;e{b ikD ftu o[ektN BjhA gk ;edk. iwks ftu ;Zg d/ dk\b j'D T[gozs T[j xpokT[Adh BjhA ;r'A pjkdoh Bkb T[; dk w[ekpbk eodh j?. ;ko/ ftfdnkoEh

;Zg d/ vo ekoB iwks ftu'A pkjo ub/ iKd/ jB. go oiBh fJeZbh nkgD/ p?Au T[~go p?mh ofjzdh j?. T[j p?r dh wdd Bkb ;Zg ƒ ekp{ eoB ftu ;|b j' iKdh j?. fJ; s'A th nZr/ fJe j'o edw tXk e/ T[j iht^izs{nK gqsh wkBth

;B/j dk ;zd/P fdzdh j?. T[j ;e{b d/ ;/tkdko s/ fgqz;hgb ƒ ;Zg ƒ wkoB s'A o'edh j'Jh T[; ƒ fuVhnkxo ƒ ;"Ag d/D dh nghb eodh j?. T[; dh fJ; pjkdoh s/ ;{M^p{M ekoB T[; ƒ wkB^;BwkB fwbdk j?. oiBh ;G bJh fJe gq/oBk^;o's pD e/ T[Godh j?.

nfGnk;

1H d~;' yK Gbk L

(i) oiBh ƒ fejVh fpwkoh ;h <

(ii) oiBh ;e{b ikD bJh fe; dh gotkj BjhA eodh ;h <

(iii)

;Zg, iwks d/ ewo/ ftu fet/A dk\b j'fJnk ;h <

(iv)

;G s'A gfjbK ;Zg ƒ fe; B/ t/fynk <

(v) nfXnkge w'jB bkb ƒ fe; dk vo ;h <

(vi)

;Zg eh bZGD tk;s/ fJXo^T[Xo d"V fojk ;h <

(vii) oiBh B/ ;Zg ƒ feE/ G/iD dh p/Bsh ehsh ;h <

(viii) fuVhnkxo d/ n|;o B/ oiBh d/ BK dh fe; e'b f;|koP eoB dh rZb ejh ;h < nkT[ e[M j'o eohJ/

TH gkm s'A n~r/

(i) ejkDh dh gkso oiBh d/ feodko dk s[jkv/ T[go eh n;o j'fJnk< ft;Eko ftu fby'.

(ii) eh s[;hA nfij/ fe;/ j'o ftnesh ƒ ikDd/ j' i' ngkji j'D d/ pkti{d ;kj;h j't/ < T[dkjoBK ;fjs T[; d/ r[DK dk ftnkfynkB eo'.

(iii) i/eo oiBh dh EK s[;hA fJ; ;zeN ftu c; iKd/ sK eh eod/ < nkgD/ Gkt ftnes eo'.

(iv) eh s[;hA ;wMd/ j' fe tksktoB gqsh ;ktXkBh dh xkN ekoB jh nfijhnK xNBktK tkgodhnK jB < fJBQK s'A puD bJh nkgD/

;[Mkn g/P eo'.

nH gkm ftu'A ;wk;h Ppd u[D e/ T[BQK dh ;{uh pDkT[.

JH gkm ftu'A w[jkto/ b~G e/ tkeK ftu pdb'.

;H j/mK fd~s/ tkeK ftu'A BKt u[D e/ T[BQK dh fe;w d~;' L

(i) nfXnkge B/ xkj eZND bJh fejk. HHH

(ii) oiBh fJe pjkdo bVeh j?. HHH

(iii) fgqz;hgb iwks ftu nkfJnk. HHH

(iv) oiBh g'bhU dh phwkoh dh fPeko j?. HHH

(v)

;Zg iwks ftu d"V fojk ;h. HHH

BkBh dk fgnko

“Ng HHH Ng HHH Ng” x'V/ dhnK NkgK dh rz{i B/ wB w'j fbnk, pkJh, bzw/

;w/A wro'A fJj rz{i ;[BD ƒ fwbh J/, nkjk ` HHH wIk nk frnk pkJh nZi sK HHH.” o'fjs nkg^w[jko/ p'b fgnk.

“feT[A s[jkv/ BjhA x'V/ d"Vd/ ;VeK ’s/ HHH<” Bkb p?mh ;tkoh B/ j?okB

j[zfdnK g[ZfSnk.

“ekjƒ, pugB ftu ;[Dd/ j[zd/ ;K HHH NKrk ;[nkoh d/ feZ;/ HHH tZv/ pI[orK gk;'A. NKr/ dh rZb SZv', j[D sK x'V/ th d/yD ƒ BjhA fwbd/, SZph iBtoh dh go/v ;w/A jo ;kb Io{o d/y bJhd/ B/.”

“fJ; dk wsbp nk T[E'A dhnK ;VeK x'fVnK s'A ;ZyDhnK j' rJhnK

B/ HHH n;hA sK fJBQK fpBK ofj jh BjhA ;ed/ HHH.” gfjbh ;hN ’s/ p?mh shih

;tkoh B/ E'VQk j?okB j[zfdnK g[ZfSnk.

“nIkdh s'A pknd e[M tfoQnK se ibzXo, nzfwqs;o ns/ b[fXnkDk fij/ tZv/ PfjoK dhnK ;VeK ’s/ NKr/ y{p d"Vd/ oj/. go ;kv/ d/yfdnK jh d/yfdnK fJj nb'g j' rJ/. i/ NKr/ BjhA sK x'fVnK dk eh ezw HHH ;kvh nZi dh ghVQh

B/ sK ;VeK ’s/ NKr/ d"Vd/ d/y/ jh BjhA HHH fJe fdB fe;/ g[okDh f|bw ftu nkfwo ykB ƒ othBk NzvB Bkb NKr/ dh ;[nkoh eofdnK s/ o'wKfNe rkDk rkT[AfdnK d/y w/o/ w[zv/ B/ g[ZfSnk ;h, ‘gkgk, fJj fej'^fijh ;tkoh j[zdh

J/HHH’ id w?A dZf;nk gJh g[okD/ IwkB/ ftu id'A N?e;hnK, ekoK iK d{ihnK rZvhnK ;VeK ’s/ pj[shnK BjhA d"VdhnK ;B sK NKr/ ubd/ jz[d/ ;B. eh nwho s/ eh rohp, ;ko/ uKJhA^uKJhA fJ; dh ;tkoh dk nkBzd wkDd/ ;B sK

T[; ƒ nihp bZrk ;h.”

“pkJh ih, s[;hA feZE/ ofjzd/ U <” fgSbh ;hN ’s/ p?mh nZXyV T[wo dh

;tkoh B/ g[ZfSnk.

“ibzXo HHH.”

“c/o sK s[;hA T[E/ d/ izw gb j' <” n"y/ PpdK d/ noE

NkgK

’s/

NKrk

L x'V/ d/ ;[zw d/ j/mb/ Gkr dh nktkI

L T[~s/

L x'V/ Bkb ubdh fJe ;[nkoh feZ;/ rZvh, Nw^Nw

L ejkDhnK, pksK

;ZyDhnK L ykbh tfoQnK L ;kbK nb'g nZXyV

L rkfJp

L f;nkDh T[wo,

T[wo d/ nZX ftu

n"y/ PpdK d/ noE rokJhA

EkgDk

L fJe' fgzv dk

L PkpkP, Egeh w[\kfsp L ;zp'fXs jwT[wo L fJe' fezBh

T[wo dk ftjb L ykbh ;wK, c[o;s

;zrhdk L PowkDk

“J/dK jh ;wM bU, tzv j'D s'A d' ;kb wro'A w/ok iBw j'fJnk ;h.

w/o/ dkdk ih fJE/ bkj"o ftu ofjzd/ ;B.”

“b? pkJh, w/ok wkwbk th e[M fJj'^fijk J/.”

“T[j feZdKHHH<” o'fjs B/ shih ;tkoh dh rZb ftu fdbu;gh b?AfdnK g[ZfSnk.

“T[j fJ; soQK, w/ok iBw ibzXo ftu j'fJnk, w?A th T[; ;w/A d' tfoQnK dk ;K id gkfe;skB pfDnk. uzrk Gbk eko'pko ;h ;kvk, rbh w[jZb/ ftu fJe tZvh ;koh jt/bh ;h w/o/ dkdk jI{o dh”, efjzfdnK T[jdh IpkB bVyVk rJh.

“c/o sK pJh sz{ ;kvk rokJhA n?AHHHT[E/ eh eod/ ;B s[jkv/ dkdk ih HHH.”

“EkD/dko ;B HHH fszB Bzpo u"eh d/ fJzukoi HHH pVk o'jp ;h w/o/ dkdk jI{o dk HHH.”

“nzro/IK d/ ;w/A sK do'rk Jh wkD BjhA j[zdk ;h, c/o T[j sK EkD/dko

;B HHH.” o'fjs B/ fJe soQK Bkb T[; ƒ EkgDk fdZsh.

“GkJh w/o/, sz{ ;kvk wfjwkB J/A. fe;/ soQK dh fdZes nkt/ sK GoktK ƒ

:kd eohA.” fJ; tko T[BQK ftueko p?mh ;tkoh o'fjs ƒ w[\kfsp j'Jh. T[j

T[; dk jwT[wo ikgdk ;h.

“eZbQ nkiw wkoehN frnk ;K, e[M egV/ yohdD/ ;B, go piko dhnK

G[Zb G[bkJhnK ftu r[nku fijk frnk. Gbk j't/, fJe tZvh d[ekB d/ wkbe dk. T[j th s[jkv/ tKr ibzXo dk ;h. id fJj gsk bZrk fe w?A ibzXo dk jK sK T[j nkgDh ;hN s'A T[~Sb fgnk. x[ZN e/ rbtZeVh gk bJh w/o/ tho

B/. w?ƒ e[o;h ’s/ pjkfJnk, ukj^gkDh fgbkT[D wro'A g[ZSD bZrk, ‘ezw dh rZb sK pknd ftu eoKr/, w/o/ d';s, gfjbK fJj dZ; ;t/o dk s?A e[M ykXk^ghsk th J/ <’ ;Zuh rZb sK fJj t/ ;t/o dh BZm^GZi ftu ykDk ykD dh ftjb Jh BjhA fwbh go T[; ƒ efjD dk j"A;bk

BjhA fgnk. w/o/ jkt^Gkt d/y

T[j ;wM frnk fe fJjB/ ;t/o dk e[M ykXk BjhA, go efjD ftu

;ze'u eo fojk J/. ‘GoktK e'b nk e/ ;zrhdk BjhA j[zdk, w?A ikD

fbn?, s?A e[M BjhA ykXk, ;|o ftu j' iKdk J/, uZb nzdo, T[E/ gfjbK g/N g{ik eohJ/, c/o d/yKr/ d[Bhnkdkoh dhnK rZbK ƒ’.”

‘w/ok S'Nk GkJh eh ykJ/rk, T[j jkIo j' ikt/rk.’

‘e[M yk; BjhA, i' th p/p/ B/ nkgD/ jZEK Bkb pDk e/ G/fink J/, T[jh yktKrk’, w?A itkp fdZsk.

‘pJh s/oh fJj ykjP sK w?A g{oh BjhA eo ;edk feT[Afe p/p/ T[~go nZbk whnK e'b ik u[Zeh J/.’

‘Uj ` wk| eohA tho w?A BjhA ikDdk ;h.’

‘ewbk Bk j't/ sK, sz{ e'Jh Bi{wh J/A fijVk s?ƒ p/p/ dk gsk j[zdk. uZb e'Jh Bk, s/oh Gkph d/ jZEK dk pfDnk getkB jkIo j?. U w[zfvnk, ik d"V e/ e'Jh fwmkJh b? nk, Bkb/ d' rbk; bZ;h th wzrtk bJhA. i/ djhA j't/ sK

T[j th b? nkthA. w/ok fBZek tho ibzXo'A nkfJn?, fJ; bJh fwmkJh th ibzXo

;thN Pkg s'A fbnkJhA.’ ykDk yk e/ ftjb/ j'J/ sK e'b vZp/ wzi/ tZb ;?Bs

eofdnK T[; fejk, ‘j[D sz{ E'VQk nkokw eo b?. fijVk ;kwkB b?Dk Jh, T[; dh fb;N d/, w?A g?e eok oZyKrk.’ wzi/ ’s/ b/NfdnK jh r{VQh BhAd/ ;"A frnk. PkwK gJhnK sK w;K T[fmnk, w[zvk ukj b? nkfJnk, g{ok ;?~N ;h, Bkb e[M fwmkJh^BwehB.

‘j[D pj[sk d/y Bk, N[ZN e/ g? ik.’

T[j w/o/ ;oQkD/ nk yb'sk, Gkt/A ykDk ykfXnK d'^fszB xzN/ j' u[Ze/ ;B, go ni/ th G[Zy BjhA bZrh ;h, id T[j th w/o/ ;kjwD/ p?m ukj ghD bZrk sK pj[sh

BKj^B[Zeo BjhA eo ;fenk.

‘;Zuh rZb sK fJj t/ fe s/oh Peb, rZb eoB dk nzdkI fJzB^fpzB w/o/ woj{w S'N/ Gok nfjwd/ Bkb fwbdk^i[bdk J/, sz{ fJj Bk ;'uhA fe fJe nBikD nkdwh s/ T[j th god/; ftu s/o/ ’s/ n?t/A bZN{ j' frn? HHH w?A nkgD/

Gok Bkb pj[s fgnko eodk ;K, s?ƒ d/y g[okDk fgnko w[V ikr fgn? HHH’, efjzfdnK T[; dhnK nZyK ftu nZEo{ nk rJ/ ;B.

‘s[;hA d[yh feT[A j[zd/ j', w?A th sK s[jkv/ fBZe/ tho fijk jK, nfjwd/ s/ w/o/ ftu eh coe J/ HHH < w/ok e'Jh tZvk tho BjhA, oZp B/ nZi fJj ewh th g{oh eo fdZsh.’ fJj efjzfdnK w/ok rZu Go frnk ;h. fJ; s'A nZr/ e[M p'b BjhA ;fenk. ftPk pdbD bJh rZb/ ’s/ p?m/ ;ZiD ƒ fejk, ‘GkJh ;kfjp fpb d/ d/Dk.’ w/o/ J/Bk efjD dh d/o ;h fe T[j I'o dh djkfVnk, ikD'A n"y/ PpdK d/ noE

Bi{wh L i'sPh fJzB^fpzB L fpbe[b woj{w Lfwose, r[Ifonk rZu

Go frnk LGkte j' frnk djkfVnk Lrofink, rVQfenk

n"y/ PpdK d/ noE nfj;k; uzv prkBk fBZx

Lwfj;{;, gSsktk

LEZgV

LgokfJnk

Lfgnko w[be Ld/P f;nk;sdkB LokiBhse b'e nZgV ikDk Lgj[zu ikDk nb'ekoh L fBokbh, nB'yh, ndG[s n;wkBh fpibh eVeh j't/ HHH T[jd/ GZyd/ fujo/ tZb se w?A f;o s'A g?oK se ezp frnk ;K.

‘fyZu e/ uzv wkoKrk, s/o/ wz{j ’s/, s/oh fjzws feZdK gJh fJj' fijh xNhnk rZb eoB dh. fJe gk;/ w?ƒ nkgDk tZvk Gok efjzd?, s/ d{i/ gk;/ prkBk pD foj?A. nfjwd j[zdk sK rb ’u r{mk d/ e/ ;kok ;kwkB j[D se b? th frnk j[zdk s/ J/Xo sz{ HHH’, fJ; s'A nZr/ T[j e[M p'b BjhA ;fenk. w?ƒ nkgDh rbsh dk nfj;k; j' frnk ;h, w/o/ f;o M[e frnk T[jd/ nZr/, T[; d/ g?oK ƒ jZE bkfJnk s/ rb bfrnk, tZv/ Gok dk fBZx fwfbnk sK nkgD/ ’s/ ekp{ Bk oZy

;fenk, w/ok o'D fBeb nkfJnk.

o'fjs dhnK nZyK ’u nZEo{ d/y, fJ; tko NKr/ tkb/ B/ fejk, “GkJhikB, fJj' n;b n? HHH eh j'fJnk HHH ;kv/ w[be tzv/ rJ/ B/ HHH go ;kv/ nzdo XVed/ fdb fJe B/ HHH fJBQK ƒ e'Jh tZy BjhA eo ;edk HHH f;nk;sdkB Gkt/A bZy

:sB eo b?D HHH.”

“s[jkv/ pkpk ih B/ fJE/ nkgDk wekB th pDkfJnk j'D?A HHH <” fgSbh

;hN ’s/ p?mh ;tkoh B/ g[ZfSnk.

“jK pDkfJnk ;h, fJ;bkwhnk ekbi B/V/ g?Ad/ w[jZbk gq/w rbh ftu.”

“T[j sK fJE'A B/V/ jh j? HHH fdb w[jzwd o'v ’s/ HHH.”

“s[;K mhe cowkfJnk HHH ;kvk xo fdb w[jzwd o'v ’s/ g?Adh ;Ve g'yo

;NohN ftu j?.”

“j[D/ n;K fdZbh r/N nZgV ikDk HHH T[; d/ ;kjwD/ bzv/ pkIko n? HHH T[E'A

NKrk fwb iKdk HHH.”

“T[E'A jh NKrk cV e/ frnk ;K HHH e[M fwzNK ftu g[Zi frnk ;K HHH fdb eod? tkg; ikD s'A gfjbK fJe tko c/o j' nktK, w[V gsk BjhA ed nkT[Dk j't/ HHH nk th ;eKrk iK BjhA, efj BjhA ;edk HHH fBs BtK gzrk g?

iKd? HHH”, o'fjs B/ sb\ nktkI ftu fejk.

“nkgD/ xo ik e/ fej'^fijk bZrk HHH <” Bkb p?mh ;tkoh B/ T[s;[esk

Bkb g[ZfSnk.

“bZrDk sK uzrk Jh ;h HHH go T[E/ fJe nb'ekoh rZb j' rJh HHH xZN'^xZN w/o/ bJh sK nb'ekoh ;h HHH s[jkv/ bJh Gkt/A nkw j't/.” T[j dZ;D bZrk.

“feXo/ T[E/ th nkIw wkoehN tkb/ GkJh ;kfjp sK BjhA fwb

rJ/ HHH <” d{ih ;tkoh B/ jZ;fdnK fejk.

“T[j sK BjhA fwb/, go fijV/ GkJh ;kfjp fwb/ T[j th xZN BjhA ;B”, o'fjs B/ dZf;nk.

“T[j feZdK HHH <” fgSbh

;hN tkbh ;tkoh B/ g[ZfSnk.

“j'fJnk fJj HHH tzv s'A gfjbK ;kv/ r[nKY ftu fJe d'Xh ofjzdk ;h—fJwkw pyP. T[j j[D th d[ZX dk eko'pko eod/ B/. w/oh G{nk B/ ibzXo s'A s[oB ;w/A Ujdk gsk w?ƒ fdzfdnK ;koh ikDekoh d/ fdZsh ;h. fJj th dZf;nk ;h gJh Ujdk fJe g[s wzBQk J/, T[j s/o/ p:k;h uku/ dk bzr'Nhnk

;h, y{p :koh d';sh ;h T[BQK d'jK dh HHH i/ T[j fwb frnk sK s?ƒ e'Jh sebh|

BjhA j'D fdzdk HHH T[j ;KG bJ/rk s?ƒ HHH.”

“go nb'ekoh rZb eh j'Jh <” NKr/ dh fgSbh ;hN ’s/ p?m/ pI[or B/ ekjb/ g?AfdnK g[ZfSnk.

“T[j th d;dK HHH E'Vk ;po eo' HHH”, o'fjs B/ fejk.

“;po BjhA j[zdk ;kE'A HHH fdZbh r/N nkT[D tkbk J/ HHH T[E/ T[soBk HHH.” pI[or B/ nkgDh rZb ’s/ I'o fdzfdnK fejk.

“feT[A xkpod/ U wkbe' HHH ej' sK E'VQh d/o fJE/ Jh yb' ikB/ nK HHH”,

NKr/ tkb/ B/ pI[or ƒ s;Zbh fdzfdnK fejk. “jK ;Zu, s[;hA fcb"o th rJ/

U ed/ HHH <” T[; B/ o'fjs ƒ g[ZfSnk.

“ed/HHH< T[Xo sK ne;o iKd/ Jh ojhd?HHHT[E'A gzi^S/ feb'whNo dh d{oh

’s/ w/ok BkBek fgzv n?HHHpugB d/ nB/eK j;hB gb r[Iko/ B/ J/; fJbke/ ’u.”

“go T[j nb'ekoh rZb fejVh ;h HHH <” pI[or B/ rZb dk No?e pdbD

’s/ ekjb/ g?AfdnK fejk.

“wzBQ/ uku/ B/ g[ZfSnk, ‘nkgDk xo d/yDk HHH<’ ‘d/yDk sK j? HHH.’ w?A fejk.

‘uzrk uZb c/o HHH.’ T[j w?ƒ Bkb b? s[fonk.

“wzBQ/ uku/ B/ ekb p?~b tikJh, uzr/ Got/A s/ rmhb/ ;oho d/ wkbe, gfjbtkB fij/ wod B/ dotkIk y'fbQnk, T[; nZr/ tX e/ uku/ d/ r'vhA jZE bkfJnk, ‘nkU ih, nZi o;sk fet/A G[Zb rJ/ HHH <’ n"y/ PpdK d/ noE r[nKY d'Xh

L gV';, Bkb jh

L d[ZX t/uD tkbk bzr'Nhnk L gZek d';s

;KG ekjb/ xkpod/ yb'

J/dQ/

No?e

L ;zGkb

L T[sktb/

L xpokT[Ad/

L yV'

L fJ; d/

L o[y

n"y/ PpdK d/ noE eVfenk L rofink, rVQfenk gkih L M{mk, w{oy, gkyzvh wzdGkrh L pdfe;wsh w/wDk L(pZeoh dk pZuk) fJE/ Gkt j? ewI'o

‘nkgD/ xo dk th e'Jh o;sk G[Zbdk HHH.’

‘fJj w/ok Gshik n? HHH ibzXo'A nkfJn? HHH tzv s'A gfjbK J/dQ/ pI[or

J/E/ Jh ofjzd/ ;B HHH J/;/ xo ftu HHH fJj fJjd/ pkp/ dk xo n? HHH’, wzBQ/ uku/ B/ fJjBK PpdK Bkb w/oh ikD^gSkD eokJh.

‘gzfvs eow uzd dk g'sk sK BjhA fJj HHH <’ got/I B/ w/o/ tZb sZfenk, T[j e[M ;'uD bZrk, fco nukBe gsk BjhA eh j'fJnk. T[j nkgDh I'odko nktkI ftu eVfenk, ‘T[m fJE'A, gkih fe;/

EK dk HHH s/oh fjzws feZdK gJh J/; xo ftu J/dK nkT[D dh <’ got/I dh eVe nktkI ;[D o;'Jh ftu ezw eo ojh T[; dh p/rw MN d/Dh pkjo fBebh HHH‘feT[A ntk stk p'bh ik oj/ U HHH nkgD/ uku/ dk sK e[M fbjki eo' HHH.’ got/I w/o/ w{jo/ nk yb'sk HHH w?A ;fjwhnK BIoK Bkb T[; ƒ sZfenkHHH

T[; d't/A pkjK T[go u[ZehnK HHH ikfgnk fe T[j j[D/ w/ok rbk dpk d/t/rk.

“eh T[; ;Zuh w[ZuhA jZE u[Ze fbnk ;hHHHi/ jK sK fJ; s'A tZvh wzdGkrh s/ xNhnk rZb j'o j' BjhA ;edhHHHw?ƒ sK Pow nk ojh J/HHH.” pI[or ftu'A p'b fgnk.

“s{z GkJhnk HHH gfjbK g{oh rZb sK ;[D b?, ny/ w?ƒ sK Pow nk ojh n? HHH”, NKr/ tkb/ B/ fuVQfdnK fejk.

“w?ƒ th fJj' bZrk ;h HHH go ekjƒ HHH T[j w/o/ B/V/ nkfJnk HHH w?ƒ x[ZN e/ ebkt/ ftu b? fbnk s/ efjD bZrk, ‘fJj eh pjkdo pkp/ dk g'sk w/wDk pfDnk yb'sk w/o/ nZr/ HHH’ T[; w/ohnK rZbQK gb';hnK s/ w[V efjD bZrk,

‘ewbk Bk j't/ sKHHHJ/dK th prkfBnK tKr nkJhd? ed/ nkgD/ xo HHH fJj s/ o/ pkp/ dh fBPkBh J/ HHH sz{ ed/ th nk ;ed?A fJE/ HHH fe;/ ƒ g[ZSD iK dZ;D dh e'Jh b'V BjhA.’

“wzB/Q uku/ B/ dZf;nk, “got/I pVk tZvk ebkeko n?, BkNe y/vdk ofjzd?, ;fGnkukoe gq'rokwK ftu tZX^uVQ e/ fjZ;k b?Ad?, s?ƒ d/y e/ w{v ftu nk frnk.’ j[D gsk bZrk wzBQk ukuk u[Zg feT[A p?mk ;h, T[j sK wI/ b? fojk ;h, got/i dh n?efNzr d/ HHH.

‘sz{ e[M Bk g[ZS, vokwk sK J/BQK dh fIzdrh n? HH.’ got/I dh p/rw

B/ dZf;nk.

got/I B/ fJe tko c/o w?ƒ x[ZN fbnk. ;'|/ ’s/ pfjD ;w/A th w?ƒ nkgD/

Bkb uzp/Vh ofynk. ‘s?ƒ gs?, nZi w?A ehjdk o'b ehsk HHH <’

‘fJjƒ eh gsk j'D? HHH fJj sK tzv s'A wro'A j'fJn? HHH’, wzBQ/ B/ T[jƒ

N'efdnK fejk.

‘fJj s/o/ pkp/ dk o'b ;h, uku/ ns/ w[jZb/ d/ g[okD/ b'eK s'A ;[D e/ w?A

T[jd/ feodko ftu nkgD/ nkg ƒ Ykb fbn? HHH id pj[sk y[P j[zBk sK fJ; feodko ftu nk ikBk HHH J/; feodko B/ w/oh P'jos pj[s tXk fdZsh J/ HH.

j[D sK b'e w?ƒ got/i dh EK gzfvs eow uzd jh efjD bZr gJ/ B/. T[jdk g'sk HHH T[jdk nkgDk \{B uZb e/ nZi nkgD/ d"bs\kB/ ftu nkfJnk J/ HHH e'Jh BIokBk sK g/P eoBk jh ;h.’

‘T[j pj[s fdbdko ;h, :koK dk :ko, fJj' fijk pzdk bZGDk fes/ HHH <’ wzBQ/ uku/ B/ fejk.

got/I dh PoXk d/y w/ohnK nZyK ’u'A nZEo{ feoB bZr/, ‘ewbk Bk j't/ sK HHH n?t/A BjhA o'Jhdk HHH eh j'fJnk i/ tzv^tzvJhnk j' frnk HHH wBZ[yh foPs/ sK BjhA pdbd/ HHH nZi th n;hA fJe jK HHH.’ got/I B/ w?ƒ T[go s'A EZb/ se ;kok xo fdykfJnk. ‘fJj s/o/ pkp/ dh p?me ;h HHH T[j fJE/ jh p?md/ ;B, okfinK tKr, rbh^w[jZb/ ftu g{ok o'jp

;h T[; dk, got/I B/ T[;dk Nq/bo fdyk Jh fdZsk J/ HHH’, wzBQ/ uku/ dh ew?ANoh

th Bkb^Bkb ubdh ojh.”

“fJj' fij/ gb pV/ :kdrkoh jz[d/ B/ <” pI[or B/ fNZgDh ehsh.

“c/o sK pJh tkeJh fJj s/o/ ihtB dh nb'ekoh xNBk n? HHH”, Bkb p?mh

;tkoh B/ fejk.

“T[j fet/A HHH < \ksodkoh sK j'oBK B/ th ehsh J/ HHH.” d{ih ;tkoh

B/ fejk.

“feT[Afe j'o EktK ’s/ fJjd/ nZr/ T[j pzdk BjhA ;h nkfJnk fi; B/ \[d

ƒ fJjd/ pkp/ d/ feodko ftu Ykb fbnk j't/. j[D got/I B/ nkgDh n?efNzr

Bkb T[; ƒ fiT{Adk oZyD ftu e'Jh e;o pkeh BjhA ofjD fdZsh.” pI[or B/

I'odko soe fdZsk.

“s[;hA ;jh cowkfJn?, w?ƒ T[E/ nkgD/ pkp/ d/ doPB j'J/ HHH T[j n"y/ PpdK d/ noE d"bsykB/ Lxo, mfjoD dh EK tzv^tzvJhnk Ltzfvnk frnk

n"y/ PpdK d/ noE uzr/o L tZvk N'eok, ftPkb

:kdkPs

M[oVhnK L tZN, fYbfenk wk; p[oe/ L g{o/ ;oho ƒ

YeD tkbh g"Pke

Xkj L ftobkg,

Gkt[esk bzv/ pkIko L bkj"o d/ fJe pkIko dk BK got/I d/ ntsko ftu fiT[Adk^ikrdk w/o/ ;kjwD/ nkD yb'sk HHH nZi th T[; dk tk;k J/ HHH got/I, T[; dh p/rw, wzBQk ukuk s/ j'o b'eK d/ u/fsnK dh uzr/o ftu HHH T[BQK gbK ftu w?A th |oP'A noP ’s/ g[Zi frnk ;K.”

NKrk bzv/ pkIko dh ;kjwDh ;Ve s'A bzx fojk ;h sK nukBe fgSbh ;hN

’s/ fJe gk;/ j[D se u[Zg p?mh n"os dh nktkI ;[DkJh fdZsh, “p/Nk fJE/ o'ehA Iok.” o'fjs B/ j?okBh Bkb fgZS/ d/fynk. T[j n"os f;o s'A g?oK se p[oe/ ftu Yeh j'Jh ;h HHH pkjK dhnK M[oVhnK T[; dh pI[orh do;kT[D bJh ekch ;B. T[j j/mK T[soh, ;Ve d/ yZp/ gk;/ yb'sh fezB{nK dh o/jVh gk; rJh.

“feZdK d/ foj?A fezB{ HHH <”

“d; o[gJ/ d/ gziHHH.” o/jVh tkb/ B/ fejk.

“;'jD/ fij/ d; fezB{ SKN d/ HHH.” pI[or n"os B/ fezB{ tkb/ ƒ nkjo/ bkT[AfdnK jZE d/ fJPko/ Bkb o'fjs ƒ j/mK ;Zfdnk.

o'fjs NKr/ s'A T[so fezB{nK dh o/jVh e'b yb'sh pI[or nzwK e'b frnk. nzwk B/ Xkj rbteVh gkJh, T[; dk f;o gb'f;nk, wZEk u[zfwnk, w[V

Sksh Bkb bkfJnk s/ T[; d/ wz{j ’s/ fgnko Gfonk jZE c/ofdnK fejk, “wK

;de/, tkoh iktK, nkgD/ ;'jD/ fij/ g[Zs s'A.” o'fjs ƒ Gkt/A ni/ se n;b rZb dh ;wM BjhA ;h gJh go nzwk dh Sksh Bkb bZrD ’s/ T[; fBZx dk nfj;k; Io{o j'fJnk fijVk xo dh tZvh pI[or dh Sksh Bkb bZrD ’s/ j[zdk j?. nzwk dh o'Djkeh nktkI ;[D T[j nkgD/ ’s/ ekp{ BjhA oZy ;fenk HHH T[; nzwk d/ r'vhA^jZE bkT[D ftu d/o BjhA bkJh.

“w?A s/o/ BkBfenK d/ fgzv bKXVk dh jK”, nzwk B/ fJj efjzfdnK o/jVh tkb/ s'A fezB{nK dk E?bk fbnk s/ o'fjs d/ jZE cVkT[AfdnK fejk, “BkBh dk fgnko b?Adk ik HHH.”

nP'e tkf;Pm

fN~gDh nP'e tkf;Pm dh ejkDh “BkBh dk fgnko” tkoskbkg dh ftXh okjhA nozG j[zdh j? s/ o'fjs BK dk gkso bkj"o c/oh d/ ;w/A dhnK :kdK skIhnK eodk j?. NKr/ dh nb'g j' ojh ;tkoh pko/ o"ue ikDekoh b/ye B/ fdZsh j?.

o'fjs dh bkj"o c/oh ;w/A w[;bwkB d[ekBdko tZb'A jwtsB dh nkT[^Grs eoBh s/ g[okD/ r[nKYh d/ tZb'A g/P ehsh GkJhuko/ dh s;tho fJ; ejkDh ftu

iks^Xow ekoB j' oj/ |;kdK s'A d{o ofjD dh g/qoBk d/Adh j?. ejkDh ftu bkj"o d/ pkIkoK s/ o;fsnK dh ihtzs g/Pekoh ehsh rJh j?. id'A o'fjs nkgD/ iZdh wekB ftu iKdk j? sK T[E/ nb'ekoh fdqP (xNBk) T[; ƒ vokT[Adk j? go e[M ;w/A pknd T[; d/ wB ftu'A vo fBeb iKdk j?. T[j tfoQnK pknd th nkgD/ dkdk ih dh :kd ƒ r?o Xow tkfbnK d/ fdb ftu tf;nk d/y e/ dzr ofj iKdk j?. NKr/ ftu ;tko wod gksoK Bkb o'fjs dh rZbpks ftu ejkDh nkgD/ nzsb/ gVkn T[~s/ g[Zidh j?. NKr/ ftu ;tko ykw'P p[oekXkoh n"os

B/ NKrk o[etk e/ fezB{ yohd/ s/ o'fjs ƒ fJj efj e/ fdZs/ fe T[; dk fgzv

T[jh j?, fijVk o'fjs dh BkBh dk ;h s/ fJj BkBh dk fgnko j?. fJ; soQK fJj ejkDh ;ojZdK d/ nko^gko d/ b'eK$t;BheK dh g[okDh ;KM ƒ g/P eodh j?. b/ye dh GkPk o'ue j? s/ feXo/^feXo/ m/m gzikph s/ T[od{ d/ PpdK dh tos'A th ehsh j'Jh j?.

nfGnk;

1H d~;' yK Gbk L

(i) o'fjs ƒ fejVh ;tkoh eoe/ wIk nk fojk ;h <

(ii)

NKr/ ftu ;tko nZXyV ftnesh feE'A dk izwgb ;h <

(iii) o'fjs dh ;G s'A gfjbK gqkj[Dkukoh fe; B/ s/ fet/A ehsh <

(iv) d'Xh^gfotko Bkb o'fjs d/ gfotko dh fej' fijh ;KM ;h < bkj"o nk e/ o'fjs ƒ fJ; gfotko Bkb fwb e/ eh wfj;{; j'fJnk <

(v) nkgD/ dkd/ d/ g[Ps?Bh wekB ftu gj[zu e/ o'fjs Bkb eh xNBk tkgoh < nkgD/ PpdK ftu fby'.

(vi)

NKr/ ftu e"D^e"D ;tko ;h <

(vii) p[ZYh nzwk B/ o'fjs ƒ fezB{ feT[A b? e/ fdZs/ <

(viii) fJ; ejkDh s'A ;kƒ eh f;Zfynk fwbdh j? < nkT[ e[M j'o eohJ/

TH gkm s'A n~r/

(i)

Gkos dh tzv dk ;G s'A fInkdk n;o fejV/ gqKs d/ b'eK

T[~s/ fgnk<

(ii) gzikph GkPk dhnK T[g^GkPktK d/ BK fby'. fJj fejV/^fejV/ fJbke/ ftu p'bhnK iKdhnK jB < ikDekoh fdU.

(iii) eh d/P dhnK ;ojZdK dh tzv b'eK d/ fdbK ƒ tzv ;edh j? < nkgD/ xo d/ pI[orK Bkb ftuko ;KM/ eoe/ T[~so fby'.

(iv)

‘BkBh dk fgnko’ ejkDh s'A s[jkƒ eh f;Zfynk fwbh. fJ; soQK dh e'Jh xNBk s[jkv/ Bkb th tkgoh j't/rh iK xo d/ fe;/ w?Apo B/ s[jkƒ ;[DkJh j't/rh. nfijh xNBk ƒ nkgD/ PpdK ftu fby'.

nH nP[~X PpdK ƒ P[~X eo' L nZdyV, w[ykfst, ibAXo, bzr[fNnk, gzxk, P'jos, w'ek, gAvs

JH gkm d/ nXko T[~s/ j/m fby/ w[jktfonK ƒ tkeK ftu pdb' L rd^rd j'Dk, xo f;o ’s/ u[ZeDk, x'V/ t/u e/ ;"Dk, uoB X' e/ ghDk, dk} bZrDk

;H j/m fby/ tkeK ƒ ft;okw fuzBQ brkT[ L

(i) tkj pJh tkj s[;hA ibzXo s'A j'

(ii) o'fjs d/P ftu eh fgnk j?

(iii) gkfe;skB d/ b'eK B/ o'fjs dk wz{j w[bkjIk oZfynk

(iv) o'fjs NKr/ s/ p?m e/ fJbke/ u x[zw fojk ;h

(v) got/I B/ o'fjs ƒ fejk sz{ ;kvk nkgDk j?A

Jhno |'B

“p/Nk j[D sK Jhno |'B SZv fdU, pj[s j' frnk d' xzN/ j' rJ/ B/ rkD/ ;[Dd/

ƒ, j[D wB th Go frnk j't/rk.” whBkePh dh wzwh B/ e'b nk e/ fejk.

“wzwh s[;hA sK jo t/b/ N'ed/ ofjzd/ j'. ;t/o s'A d[gfjo she ;e{b dh gVQkJh eoe/ EZe iKdh jK, j[D i/eo w?A rkD/ Bk ;[Dk sK j'o eh eoK—e'Jh j? th BjhA fi; Bkb w?A e'Jh r/w y/v ;eK.” whBkePh B/ wZE/ tZN gkT[AfdnK fejk.

“w/ok wsbp j? pj[sh d/o rkD/ BjhA ;[Dhd/, sz{ n\pko gVQdh s/ NhHthH t/ydh j? Bk, eh dZ;d/ B/ T[j ed/ ;'funk j?, nk w?A s/o/ Bkb e?ow p'ov y/vdh jK.” whBkePh dh wzwh fBPk B/ T[; ƒ gb';fdnK fejk.

wK Xh ƒ e?ow p'ov y/vfdnK ni/ d; e[ fwzN jh j'J/ ;B fe T[; d/ xo dh xzNh tZih. whBkePh dh wzwh B/ t/fynk fe T[; dh ;j/bh g{Bw T[;

ƒ fwbD nkJh j?. whBkePh B/ T[; ƒ vokfJzr o{w ftu fpmkfJnk ns/ nkg ukj pDkT[D ubh rJh. T[Xo whBkePh ƒ Jhno |'B ’s/ rkD/ ;[DB dk w"ek fwb frnk.

fBPk ns/ g{Bw ukj dhnK u[;ehnK d/ Bkb^Bkb rZbK th eo ojhnK ;B fe fBPk B/ g{Bw e'b Jhno |'B dh rZb eofdnK rZb S/Vh fe T[; dh p/Nh whBkePh ;kok fdB Jhno |'B dk yfjVk BjhA SZvdh. nZr'A g{Bw B/ nkgD/ p/N/ pko/ dZf;nk fe T[j th ;kok fdB Jhno |'B

ƒ fuzpfVnk ofjzdk j?. nZX/ e[ xzN/ pknd fiT[A jh g{Bw fBPk d/ xo'A fBebh sK T[; ;w/A whBkePh d/ gkgk xo nk rJ/.

n"y/ PpdK d/ noE

N'ed/ Lo'ed/, wBQK eod/ wZE/ tZN gkT[AfdnK Lr[Z;k eofdnK n"y/ PpdK d/ noE gb';fdnK L fgnko eofdnK u[;ehnK L x[ZN GoBk fuzpfVnk L Bkb bfrnk, i[fVnk

u"e jbhwh

L j?okB

L fBwosk n"y/ PpdK d/ noE

|;N L gfjbk ;EkB bfjoK^pfjoKLy[Ph Sk ikDh fr|N L s'j|k n"y/ PpdK d/ noE

T[BQK B/ nzdo ik e/ t/fynk fe whBkePh Jhno |'B brk e/, nZyK pzd eoe/ fet/A w;sh ftu M{w ojh j?. whBkePh d/ gkgk u[Zgukg e[o;h ’s/ p?m e/ ;G e[M t/yd/ oj/. gzi e[ fwzN pknd id'A whBkePh B/ nZyK y'jbhnK sK T[j nkgD/ gkgk ƒ ;kjwD/ e[o;h ’s/ p?fmnK t/y e/ u"Ae rJh.

“gkgk, s[;hA ed'A nkJ/, w?ƒ gsk jh BjhA bZfrnk.” whBkePh B/ j?okBh

Bkb fejk.

“E'VQk jh ;wK j'fJnk j? nkfJnK ƒ.”

“w[nk| eoBk gkgk, w?A s[jkƒ t/fynk jh BjhA.”

“sK jh d[Bhnk ijkB s'A p/ypo ;h.” gkgk B/ ftnzr eZf;nk.

“t/y' p/Nk, ;kok fdB Jhno |'B ezBK ’s/ BjhA brkT[Dk ukjhdk, fJ; Bkb

;[DB^Pesh ewI'o j[zdh j?, Bkb/ ni/ s/oh T[wo jh eh j?.” whBkePh d/ gkgk

B/ fgnko Bkb ;wMkfJnk.

“;"oh gkgk, w?A nZr'A s[jkvhnK ejhnK rZbK dk fXnkB oZyKrh.” whBkePh

B/ jbhwh Bkb fejk.

whBkePh d/ wzwh^gkgk T[; d/ Jhno |'B dh tos'A gqsh pj[s go/PkB ;B.

T[BQK B/ eJh tko r[Z;/ Bkb efj e/ th t/y fbnk, gzqs{ fJe nZXk fdB jh whBkePh ’s/ n;o j[zdk ;h wro'A fco T[jh jkb j' iKdk ;h. whBkePh pkotQhA iwks ftu gVQdh ;h. fJ; eoe/ T[; ƒ fgnko Bkb ;wMkT[Dk jh mhe

;h. whBkePh gVQkJh ftu pj[s j[fPnko ;h. T[j jo tko gfjb/ Bzpo ’s/ nkT[Adh ;h. whBkePh d/ ;kbkBk g/go th nk rJ/. go T[; ’s/ fco th Jhno

|'B dk G{s ;tko ;h. nZXh^nZXh oks she Jhno |'B brk e/ rkD/ ;[Ddh ofjzdh ;h. id ed/ T[; d/ wzwh^gkgk ;kjwD/ nk iKd/ sK T[j Jhno |'B jNk b?Adh. T[BQK d/ ikD wro'A fco |'B ezBK ’s/ Xo b?Adh. g/go \sw j'D wro'A whBkePh nkgDh G{nk d/ xo ubh rJh.

T[; bJh sK bfjoK^pfjoK bZr rJhnK.

T[E/ T[j p/o'e^N'e Jhno |'B ;[DB bZrh.

G{nk E'VQh^pj[s BKj^B[Zeo sK eodh, go whBkePh feZE/ o[eD tkbh ;h. ny/—gzuK dk fejk f;o wZE/, goBkbk T[E/ dk T[E/.

ek|h fdBK pknd pkotQhA dk Bshik

nkT[D wro'A whBkePh d/ wzwh^gkgk T[; ƒ T[; dh G{nk d/ xo'A b? nkJ/.

“gkgk, w?A |;N nkJh jK, fJ; tko th, n?t/A s[;hA s/ wzwh w?ƒ ;kok fdB

N'ed/ ofjzd/ ;h fe Jhno |'B SZv d/ gVQkJh \okp j[zdh j?. j'Jh n? e'Jh \okp gVQkJh.” whBkePh B/ nkgD/ nzdkI ftu fejk.

“p/Nk ih, n;hA sK j[D th efjzd/ jK fe Jhno |'B brkT[D ’s/ ;[DB^

Pesh ewI'o j[zdh j?.” whBkePh d/ gkgk B/ fco ;wMkfJnk.

“nZSk gkgk j[D dZ;' w?ƒ eh fr|N fdUr/ < s[;hA fejk ;h fe i/eo |;N nkJ/Arh sK wz{j^wzfrnk fr|N fwb{rk.” whBkePh B/ T[s;[esk Bkb fejk.

“Io{o fwb/rk fr|N, dZ;' eh b?Dk J/.”

“BtK w'pkJhb.”

“tkndk eo' fe Jhno |'B BjhA ;[D/Arh.” xo g[Zi e/ T[;/ fdB whBkePh ƒ BtK w'pkJhb fwb frnk. whBkePh d/ iBw fdB nkT[D ftu thj e[ fdB pkeh ofj rJ/ ;B. T[; B/ gfjbK jh nkgD/ wzwh^gkgk ƒ dZ; fdZsk ;h fe T[j fJ; tko iBw fdB d/ w"e/ ’s/ ;kohnK ;j/ bhnK ƒ xo p[bk e/ gkoNh d/t/ rh. fJ; eoe/ vokfJzr o{w d/ god/, ;'ck ;?~N d/ eto ns/ j'o ;iktNh ;wkB th BtK fbnKdk ikt/rk. fJe fdB ;wkB dh yohddkoh bJh T[j pIko ub/ rJ/. eko gkofezr ftu brk e/ pkIko tZb ikD bZr/ sK whBkePh B/ ;[Gkte jh Jhno

|'B ezBK ftu brk fbnk. T[; d/ wzwh^gkgk B/ wBQK eoBk ukfjnk. go whBkePh d/ w{v ƒ t/y e/ u[Zg tZN rJ/. nrb/ w'V ’s/ whBkePh d/ wzwh^gkgk sK ;Ve gko eo rJ/ go whBkePh fgZS/ ofj rJh. T[; B/ nkgDh w;sh ftu fiT[A jh ;Ve gko eoBh ukjh sK

T[; dh w'No;kfJeb Bkb NZeo j' rJh. whBkePh IwhB ’s/ w{X/ wz{j fvZr gJh. T[~uh^T[~uh uheK wkoB bZrh s/ T[; dh ;Zih bZs bj{^b[jkB j'Jh gJh

;h. fJ; jkd;/ ƒ t/y e/ pkIko ftu ek|h GhV fJeZmh j' rJh. J/B/ ƒ whBkePh d/ wzwh^gkgk nk rJ/. T[BQK ƒ ;wM BjhA nk fojk ;h fe eh ehsk jkd;/ p/fMie

L wkVh xNBk, d[oxNBk

L fpBK o[ektN s'A, fBo;zd/j nfj;k; L gsk bZrDk

M{odh L gSskT[Adh,

n|;'; eodh, fBokP j[zdh

B;hjsK L wZsK, f;Zfynk,

;bkjK, T[gd/P nVhnb otZJhnk L ;\s fttjko s"pk L wkV/ eowK ƒ fsnkr d/D dh gqfsZfrnk ikt/. T[BQK B/ foeP/ ’s/ fpmk e/ whBkePh ƒ gkofezr she fbnKdk. T[j T[; ƒ j;gskb b? rJ/. j;gskb ftu vkeNoK B/ iKu s'A pkd dZf;nk fe whBkePh dh bZs dh jZvh N[ZN rJh j?. T[; ’s/ gbZ;so brk fdZsk frnk. whBkePh d/ wzwh^gkgk ƒ gsk ;h fe fJj jkd;k T[; d/ Jhno |'B ekoB jh tkgfonk j?.

gbZ;so brkT[D s'A pknd whBkePh j;gskb s'A xo nk rJh. jkd;/ dh \po

;[DfdnK jh T[BQK d/ nKYh^r[nKYh ns/ j'o foPs/dko gsk b?D bJh nkT[D bZr/ s/ T[j jkd;/ dk ekoB g[ZSD bZr/. whBkePh B/ p/fMie j' e/ ;G ƒ dZ; fdZsk fe T[j Jhno |'B brk e/ rkD/ ;[DfdnK j'fJnK w;sh ftu ;Ve gko eo ojh

;h ns/ T[; dh nkgDh }bsh Bkb jh fJj jkd;k j'fJnk j?.

j[D whBkePh gSskn ojh ;h. wzwh^gkgk dh rZb Bk wzBD ekoB j'Jh jkBh

’s/ nzdo'A^nzdo nkgD/^nkg ƒ e'; ojh ;h. r[Z;/ ftu whBkePh B/ nkgDk

Jhno |'B ;[ZN fdZsk. Bkb jh wzwh^gkgk s'A w[nk|h wzrh. whBkePh ƒ mhe j'D ftu fszB wjhB/ bZr rJ/. fJ; d"okB T[j wB jh wB ftu nkgDh }bsh ’s/

M{odh ojh. wzwh^gkgk dhnK Jhno |'B Bk brkT[D ;pzXh gfjbK fdZshnK

B;hjsK Bk wzBD ns/ nkgD/ nVhnb otZJhJ/ dhnK rZbK :kd eoe/ T[; ƒ Pow nkT[D bZrh. ;r'A T[j sK j[D nkgD/ d';sK ƒ th B;hjsK d/D bZrh. j[D T[;

ƒ ;wM nk rJh ;h fe jZd'A tZX fe;/ uhI dh tos'A B[e;kBdkfJe j' ;edh j?.

whBkePh B/ nZr'A nfijh }bsh eoB s'A s"pk ehsh.

pbftzdo f;zx ;'Yh

fN~gDh nZi d/ wkj"b ftu ;kvh B"itkB ghVQh Jhno |'B dh jZd s'A fInkdk tos'A eoB bZrh j'Jh j?. jo gk;/ ;kƒ w[zv/^e[VhnK ne;o ezBK ftu Jhno |'B brk e/ rkD/ ;[Dd/ BIo nkT[Ad/ jB. T[BQK ƒ T[; ;w/A nkgDh e'Jh ;[ZX^p[ZX

BjhA j[zdh. fJ; ejkDh ftu dZf;nk frnk j? fe i' pZu/ tZfvnK dh rZb ƒ

BIo nzdkI eoe/ nkgDh wBwoIh eod/ jB. T[j pknd ftu jw/Pk gSskT[Ad/ jB. fJ; ejkDh d/ ftu whBkePh d/ fposKs okjhA dZf;nk frnk j? fe T[j tko^tko Jhno |'B dh tos'A eoB s'A BjhA o[edh. n\ho ftu J/;/ p[oh nkds ekoB id'A T[; dh bZs N[ZN iKdh j? sK T[; ƒ wfj;{; jz[dk j? fe T[; B/ wkfgnK dh rZb ’s/ fXnkB Bk d/ e/ Jhno |'B ;[DBk ikoh ofynk ns/ T[j j[D T[; dk Bshik G[rs ojh j?.

nfGnk;

1H d~;' yK Gbk L

(i) wzwh^gkgk, whBkePh ƒ fe; rZb s'A o'ed/ ;B <

(ii) eh whBkePh Jhno |'B dh tos'A eoe/ |/b j' rJh ;h <

(iii) whBkePh dh wK T[; Bkb eh y/vDk ukj[zdh ;h <

(iv) pkotQhA iwks dk Bshik nkT[D T[gozs wzwh^gkgk, whBkePh ƒ feZE'A b? e/ nkJ/ ;B <

(v) gk; j'D d/ s'j|/ ti'A whBkePh B/ wzwh^gkgk s'A ed'A s/ fejVh uhI dh wzr ehsh <

(vi) ejkDh ftu jkd;k tkgoB dk w[Zy ekoB eh ;h < fJ; pko/ ft;sko

;fjs d;'.

nkT[ e[M j'o eohJ/

TH gkm s'A n~r/

(i) eh s[;hA nkg ed/ Jhno |'B dh jZd s'A tZX tos'A ehsh j? < nkgDk sIopk fpnkB eo'.

(ii) ejkDh ftu Jhno |'B d/ p[o/ gqGkt dZ;/ rJ/ jB < eh s[;hA fJ; d/ e[M |kfJd/ dZ; ;ed/ j' <

(iii) eh s[;hA fJ; rZb Bkb ;fjws j' fe Jhno |'B dh tX/o/ tos'A

Bkb ;[DB^Pesh gqGkts j[zdh j? < nkgD/ ftukoK Bkb nkgD/ fwZso

ƒ fet/A gqGkfts eo'r/ < 10^10 ;ztkd fby'.

(iv)

Jhno |'B dh tos'A Bkb ;wki ftu tkgodhnK xNBktK d/ jtkb/

Bkb fJe b/y fby'.

nH j/m fby/ tkeK ƒ P[~X eoe/ fby' L

(i) wzwh^gkgk pkIko iKdk j?.

(ii)

Jhno |'B whBkePh ;[Ddh j?.

(iii) vkeNo B/ whBkePh p[bkfJnk.

(iv) dZf;nk T[; B/ w?A phHJ/H eo bJh j?.

(v) whBkePh wzwh^gkgk nkgD/ Bkb j"bh^j"bh d[Zy ;[Zy c'b ojh ;h.

JH j/m fby/ tkeK d/ w[jkto/ pDkT[ L

(i) ;ZN bZrD wro'A whBkePh jZE x;kT[Adh ofj rJh.

(ii) wzwh^gkgk dhnK B;hjsK Bkb whBkePh d/ ezBK T[go i{z th BjhA

;oedh ;h.

(iii) whBkePh w{jo/ wkfgnK dh dkb BjhA rb ojh ;h.

(iv) wzwh^gkgk d/ ;[nkb g[ZSD T[go whBkePh nkgD/ g?oK T[~s/ gkDh BjhA g?D fdzdh ;h.

;H j/m fby/ tkeK ftu'A :'ie dh gSkD eoe/ T[; dh fe;w d~;' L

(i) whBkePh fiZdh ;h fJ; bJh rZb BjhA wzBdh ;h. HHH HHH

(ii) jkd;k fJzBk \soBke ;h fe whBkePh dh bZs N[ZN rJh. HHH HHH

(iii)

Gkt/A whBkePh j[fPnko j? go fIZdh j?. HHH HHH

(iv) wzwh^gkgk whBkePh ƒ fJzM ;wMk oj/ ;B fit/A T[j Bk;wM j't/. HHH HHH

(v) whBkePh ƒ nkgD/ ehs/ dk |b fwb frnk ;h. sK jh sK T[j

;[u/s j' rJh ;h. HHH HHH

d[PwDh

tzdBk B/ }wfbnK ftu e[wbkJ/ j'J/ p{fNnK tZb t/fynk. t/y e/ T[jdk fujok th e[wbk frnk. T[jd/ fdb ftu fit/A ezvk u[ZG frnk j't/. p{N/ eZbQ Bkb'A j'o fInkdk ghb/ ns/ wohnb fd; oj/ ;B. jo/ gZs/ ghb/ j' oj/ ;B ns/ ghb/ gZs/ ;[Ze e/ MV oj/ ;B. fJj ;G e[M T[jdhnK nZyK ;kjwD/ j' fojk ;h.

T[j fgSb/ eJh fdBK s'A o'IkBk t/ydh nk ojh ;h. T[j ;t/o/^Pkw SZs T[~s/ gkDh dh N?Aeh t/yD nkT[Adh fe T[j Go rJh fe BjhA. go SZs T[~s/ uko/ gk;/ gJ/ }wb/ ns/ T[jBK ftZu bZr/ p{N/ T[jdk fXnkB fyZud/. i{B wjhB/ dh rowh ftu p{fNnK dk p[ok jkb j' fojk ;h. T[jdk fdb eodk fe T[j }wfbnK ƒ gkDh Bkb Go d/t/. fco T[j T[~s/ n;wkB tb t/ydh. n;wkB T[~s/ ed/ fJek^d[Zek pZdb fd;d/ s/ ed/ pZdbK dh Gowko. T[jƒ ikgdk PkfJd nZi whAj nk ikt/ ns/ T[jƒ }wfbnK ’u gkDh Bk jh gkT[Dk gt/. NhHthH ’s/ o'I whAj g?D dh ;zGktBk dhnK \poK nkT[AdhnK. T[j ;'udh PkfJd nZi whAj nk ikt/ s/ p{N/ ;[ZeD' pu ikD.

fJj ;ko/ }wb/ nouBk d/ ;B. nouBk u'gVk N"g cb'o T[~s/ ofjzdh

;h. T[jƒ c[ZbK^p{fNnK dk P"e ;h. T[j SZs ’s/ N?o/; rkovB pDkT[Dk ukj[zdh

;h. fJ; bJh T[jB/ pj[s ;ko/ }wfbnK ftu c[Zb^p{N/ bk e/ SZs T[~s/ ;ik oZy/

;B. fJjBK s'A fJbktk nkgD/ p{j/ s'A b?

e/ N?o/; se iKdhnK g"VhnK T[~s/ th ezX d/ Bkb^Bkb }wb/ fNekJ/ j'J/ ;B. fJj vhHvhHJ/H d/ fszB wzIb/ cb?N ;B. IwhBh wzIb s'A b? e/ shih wzIb se ;G dhnK gkDh dhnK N?AehnK N?o/; ’s/ oZyhnK j'JhnK ;B. tzdBk B/ fJe tkX{ N?Aeh

SZs ’s/ oZy SZvh ;h. fi; ftu T[j n"y/ PpdK d/ noE e[wbkJ/ L w[oMkJ/, ;[Ze/ wohnb L ewI'o

n"y/ PpdK d/ noE

Gowko

’s/

N"g

L pj[s fInkdk

L T[~s/

L ;G s'A T[go nKY^r[nKY L nkbk^d[nkbk, r[nKY, gV";

}wfbnK tk;s/ gkDh iwQK eo e/ oydh. id'A gkDh nk fojk j[zdk sK T[j gkJhg bk e/ T[; N?Aeh ƒ Go b?Adh s/ fco T[; ftu'A }wfbnK ƒ gkDh fdzdh ofjzdh.

tzdBk GkNhnk T[jBK d/ j/m d{ih wzIb T[~s/ ofjzdh

;h. T[jBK dh nkg; ftZu uzrh pDdh ;h. T[j SZs T[~s/ nkgDh N?Aeh t/yD nkT[Adh, ed/ SZs T[~s/ pzBQhnK oZ;hnK ’s/ eZgV/ ;[ZeD/ gkT[D nkT[Adh iK ;[Ze/ eZgV/

T[skoD nkT[Adh. eJh tko nouBk T[jƒ T[~E/ fwb iKdh. d't/A T[~E/ yVQhnK rZbK eodhnK ofjzdhnK. ed/ c[Zb^p{fNnK pko/, ed/ pZfunK pko/ ns/ ed/ nKY^r[nKY pko/.

pZfunK dhnK rowhnK dhnK S[ZNhnK ftu nouBk nkgD/ gfotko

Bkb eJh fdBK tk;s/ fdZbh s'A gzikp ubh iKdh. iK T[j fes/ j'o x[zwD^ fcoB ub/ iKd/. nouBk ikD bZrh tzdBk ƒ efj iKdh, “tzdBk, d' j|fsnK bJh ik ojh jK. fgZS'A w/o/ gbKN; dk fXnkB oZyDk. gbhI T[jBK ƒ gkDh fdzd/ ofjDk.” tzdBk nZr'A w[;eok e/ nkydh, “sz{ f|eo Bk eo, s/o/ gbKN; dh fIzw/tkoh j[D w/oh J/. w?A fJjBK ƒ ;[ZeD BjhA fdnKrh.”

T[j ;Zuw[u T[jd/ p{fNnK ƒ o[IkBk gkDh fdzdh ojh. id'A }wfbnK bJh oZyh N?Aeh ftu'A gkDh w[Ze iKdk sK T[j nkgDh N?Aeh ftu'A T[; N?Aeh ƒ Go fdzdh. nouBk d/ gosD se p{fNnK ƒ jok^Gok oZydh.

fJj f;bf;bk uko e[ ;kb s'A ubdk nk fojk ;h, id'A s'A T[j fJZE/ nk e/ ofjD bZr/ ;B. fJj |b?N Bt/A pD/ ;B ns/ gzi toQ/ gfjbK jh fJjBK dh nbkNw?AN j'Jh ;h. nouBk dk gsh ;ziht u'gVk ns/ tzdBk dk gsh okj[b GkNhnk d't/A jh ;oekoh B"eoh ftu ;B, go tZy^tZy wfjefwnK ftu.

j[D tzdBk }wfbnK ftub/ ;[Ze oj/ p{fNnK ƒ t/y e/ go/PkB j' ojh

;h. T[j }wfbnK ƒ gkDh BjhA gkT[Dk ukjz[dh feT[Afe j[D T[j rZb BjhA ojh.

T[jBK dh nkg; ftu nDpD j' rJh ;h. nDpD jh BjhA, ;r'A T[jBK dh bVkJh j' u[Zeh ;h. wkwbk g[fb; se g[Zfink ;h. fJjdk ekoD ;h gkDh dh N?Aeh. fJjBK |b?NK dhnK SZsK T[~s/ oZyhnK gkDh dhnK N?AehnK

gzi^gzi ;" bhNo dhnK ;B. gkDh dh ;gbkJh f;o| ;[pQk fJe t/b/ jh nkT[Adh ns/ gq?Po th pj[s xZN jz[dk. SZs se gkDh g[Zidk jh BjhA ;h.

fJ; bJh ;GBK B/ jIko bhNo dh fJe^fJe N?Aeh cb?NK d/ fgZS/ EZb/ jh oZy e/ w'No^gzg bkJ/ j'J/ ;B. ;[pQk N?AehnK Go bJhnK iKdhnK. SZs tkbhnK N?AehnK ykbh j'D ’s/ w'No ubk e/ EZb/ tkbhnK N?AehnK ftu'A Go bJhnK iKdhnK.

rowhnK ftu eJh tko gkDh dh feZbs nk iKdh. fe;/ fdB fpibh d/ eZN ekoD iK fe;/ j'o tiQk eoe/ ;gbkJh Bk nkT[Adh sK w[Pfeb j' iKdh.

tzdBk d/ xo fJj w[Peb tX/o/ nkT[Adh. T[jBK dk gfotko tZvk ;h. T[jd/ d' pZfunK s'A fJbktk ;Z;^;j[ok ns/ fJe fdUo th T[jBK d/ Bkb ofjzd/ ;B.

eJh tko wfjwkB nk iKd/ sK w[Pfeb j'o tX iKdh. fJ; eoe/ tzdBk ns/

T[jd/ gsh B/ ;bkj pDkJh fe SZs tkbh gzi ;" bhNo dh N?Aeh jNk e/ T[~E/ fJe jIko bhNo dh N?Aeh oZy d/D.

T[j fJe S[ZNh tkb/ fdB BthA gbk;fNe dh N?Aeh \ohd fbnkJ/. gbzpo

ƒ ;Zd fbnk frnk. id'A N?Aeh fcZN eoB bZr/ sK nouBk ƒ gsk BjhA eh j' frnk. PkfJd T[j N"g cb'o ’s/ ofjD eoe/ nkgD/ nkg ƒ SZs dh wkbeD

;wMD bZr gJh ;h. T[; s'A fJj podkPs Bk j'fJnk fe e'Jh T[jBK ƒ fpBK g[ZS/ jh SZs T[~s/ N?Aeh bk fojk j?. T[jB/ SZs T[~s/ nk e/ T[jBK ƒ N?Aeh bkT[D s'A o'eD bJh bVBk P[o{ eo fdZsk, “s[;hA fJj N?Aeh BjhA bk ;ed/. w?A s[jkƒ fJj N?Aeh BjhA bkD fdnKrh.” T[j T[~uh^T[~uh p'bD bZrh.

tzdBk ns/ T[jdk gsh j?okB ofj rJ/. T[jBK B/ sK ;'funk th BjhA

;h fe nouBk T[jBK Bkb bVB nk ikt/rh. T[jBK B/ T[; ƒ ;wMkT[D dh pj[s e'fPP ehsh. tzdBk dk gsh ;ziht p'fbnk, “n;hA d' N?AehnK BjhA bk oj/. n;hA nkgDh S'Nh N?Aeh jNk e/ T[; dh irQk ’s/ jh BthA N?Aeh

bk oj/ jK.” tzdBk sob/ eodh j'Jh nky ojh ;h, ‘ny/ fi; sB bkr/,

;' sB ikD/’.

nouBk B/ fJe Bk ;[Dh. T[j T[;/ soQK o"bk gkT[Adh ojh. fco T[jB/ |'B n"y/ PpdK d/ noE gosD L tkg; nkT[D wfjefwnK L ftGkrK nDpD L bVkJh MrVk

;[pQk feZbs

L ;t/o/

L xkN, ewh,

E[VQ

n"y/ PpdK d/ noE fXoK p'bukb

L XfVnK, i[ZNK

L rZbpks eoe/ nkgD/ gsh okj[b ƒ

;Zd fbnk, i' T[; t/b/ pkIko frnk j'fJnk ;h. fco T[j gsh^gsBh d't/A T[jBK Bkb bVB bZr/. o"bk ;[D e/ j'o nKYh^r[nKYh th SZs ’s/ nk rJ/. T[jBK B/ th d'jK fXoK ƒ u[Zg eokT[D dh e'fPP ehsh.

go okj[b p'fbnk, “c"oB BthA

N?Aeh fJZE'A jNk fdU, BjhA sK w?A g[fb; p[bk btKrk.”

;ziht ns/ tzdBk B/ N?Aeh jNkT[D s'A wBQK eo fdZsk. okj[b B/ ;Zuw[u |'B eoe/ g[fb; ƒ p[bk fbnk. g[fb; nk rJh. ;ziht dh N?Aeh g[fb; d/ nkT[D s'A gfjbK jh bZr u[Zeh ;h. g[fb; B/ d'tK fXoK dh rZb ;[Dh. T[jBK t/fynk fe okj[b T[jBK dh BthA tZvh N?Aeh ƒ jNkT[Dk ukjz[dk j?, id'A fe nkg T[jB/ fJe j'o N?Aeh }wfbnK ƒ gkDh d/D bJh SZs ’s/ oZyh j'Jh j?. g[fb; tkfbnK

B/ d'tK ƒ ;wMkfJnk ns/ T[jBK dk ;wM"sk eotk fdZsk. ;ziht dh N?Aeh T[;/ soQK bZrh ofjD fdZsh rJh.

Gkt/A T[jBK dk ;wM"sk j' frnk. d'tK B/ g[fb; d/ ;kjwD/ jZE fwbk bJ/

;B. go T[jBK d'tK gfotkoK ftu gfjbK tkbk w/b^fwbkg Bk fojk. T[jBK dh p'bukb pzd j' rJh.

fJ; rZb ƒ uko^gzi wjhB/ j' rJ/ ;B. j[D rowhnK dhnK S[ZNhnK nkJhnK sK fco okj[b u'gVk nkgD/ g{o/ gfotko Bkb fes/ pkjo ubk frnk.

fJ; tko ikD s'A gfjbK Bk sK nouBk B/ tzdBk ƒ fJj dZf;nk fe T[j feZE/ ns/ fezB/ fdBK tk;s/ ik oj/ jB s/ Bk jh T[jƒ c[Zb^p{fNnK ƒ gkDh gkT[D bJh nkfynk.

tzdBk ƒ th fJ; rZb dk r[Z;k ;h fe nouBk T[; ƒ nkeV dh wkoh nky e/ BjhA rJh. fJ; bJh T[j th p{fNnK ƒ gkDh BjhA d/t/rh. gfjbK sK T[jB/

;'funk fe PkfJd fe;/ d{i/ rtKYh ƒ efj rJh j't/rh. PkfJd e'Jh Bk e'Jh nk e/ }wfbnK ’u gkDh gk ikt/rk. fco T[jB/ t/fynk fe fszB^uko fdB se fe;/ B/ gkDh BjhA fdZsk. p{N/ e[wbk oj/ jB. T[j f|eowzd j' rJh. fco

T[j ;'udh ojh fe j' ;edk j? fJ; tko T[j S/sh tkg; nk ikD. fJe fdB n;wkB ’s/ SkJh xNk ƒ t/y e/ T[; B/ ;'funk PkfJd nZi^Gbe whAj jh nk ikt/ ns/ p{fNnK ƒ gkDh d/Dk jh Bk gt/.

fJe fdB T[jB/ nkgD/ gsh ƒ fejk, “jkJ/ ` t/y' nouBk d/ ;ko/ gbKN;

;[Ze oj/ B/. e'Jh gkDh BjhA gk fojk. w?A sK nkg BjhA gKdh gkDh. w?ƒ fejVk

T[j efj e/ rJh J/. i/ T[jd/ ’u J/Bh nkeV J/ sK T[jd/ gbKN; ;kv/ eh brd/ B/. ;[ed/ gJ/ B/ sK ;[ZeD ;kƒ eh <”

;ziht u[Zgukg ;[Ddk fojk ns/ fco T[j th T[jdh jK ftu jK fwbkT[Adk p'fbnk, “nkgK eh b?Dk J/ T[jd/ prhu/ s'A. ;[Ze ikD d/ goK ` T[d'A fet/A p'bdh

;h uto^uto ` HHH N?APB b?D dh e'Jh b'V BjhA.” go tzdBk SZs T[~s/ iKdh sK T[jƒ ;[Ze oj/ p{fNnK ƒ t/y e/ so; nkT[D brdk. go nrb/ jh gb T[jƒ r[Z;k uVQ iKdk, “w?A eh b?Dk J/.” brgr fJe j|sk j' frnk. Bk fe;/ rtKYh B/ p{fNnK ƒ gkDh gkfJnk,

Bk jh nouBk tkg; w[Vh ns/ Bk jh whAj nkfJnk. tzdBk B/ n;wkB tZb t/fynk n;wkB ;k| ;h. pZdbK dk feXo/ Bkw'^fBPkB BjhA ;h. rowh Bkb p{N/ M[b; rJ/ ;B. eJh S'N/ p{N/ fpbe[b ;[Ze rJ/ ;B. t/y e/ tzdBk s'A fojk

Bk frnk. T[j wB s'A pj[s fInkdk fdnkb{ ;h. T[; B/ wB jh wB ;'funk

‘n?t/A frZbk ghjD BjhA gkJhdk’. uZb j'T{ SZv goQ/. T[jB/ N?Aeh e'b w{Xh gJh pkbNh u[Zeh ns/ N?Aeh y'bQ e/ p{fNnK ƒ gkDh d/D bZr gJh.

id'A tzdBk ƒ ek|h fuo j' frnk sK ;ziht ƒ fuzsk j'D bZrh fe tzdBk

;[Ze/ eZgV/ T[skoB rJh ni/ se tkg; feT[A BjhA nkJh < tzdBk ƒ t/yD T[j

SZs T[~s/ nk frnk. T[j }wfbnK ƒ gkDh gk ojh tzdBk ƒ t/y e/ jZek^pZek ofj frnk. fJ; s'A gfjbK fe T[j tzdBk ƒ e[M efjzdk, T[j ;ziht ƒ t/y e/ p'bh, “w?A ;'funk T[j sK j? Jh fJj'^fij/. nkgDh bVkJh sK T[jBK Bkb j'Jh J/. fJjBK ftuko/ gbKN; Bkb sK ;kvh e'Jh d[PwDh BjhA.”

;[D e/ ;ziht ‘tkj ` tkj `’ eodk w[;eokT[D bZfrnk.

fN~gDh

‘d[PwDh’ e[dos ƒ ;wofgs ejkDh j?. fJ; okjhA fdZbh tor/ wjKBroh ihtB ftu g"fdnK dh wjZssk ƒ pk\{ph do;kT[D dk isB ehsk frnk j?.

fJ; d/ eEkBe nB[;ko d' gfotko fJ; d/ gkso jB. go fJj ejkDh nouBk n"y/ PpdK d/ noE nkeV xNk

L jzeko, em'osk

L pZdb

M[b; L ;VBk, w[oMk ikDk jZek^pZek L j?okB, nuzfGs

u'gVk s/ tzdBk GkNhnk d/ eko^ftjko d[nkb/ x[zwdh j?. d{i/ gk;/ c[Zb^p{N/ fJ; d/ e/Ado ftu jB. T[go'es d't/A gkso g"fdnK ƒ fgnko eod/ jB. d'tK dh nkg;h d';sh th pj[s r{VQh j?. nouBk B/ N?o/; (SZs) T[~go }wfbnK ftu

‘cZ[b^p{N/’ bkJ/ j'J/ jB. gkDh Bkb g"fdnK dh ;KG^;zGkb eoe/ T[BQK d/ ftuko ek|h fwbd/^i[bd/ jB. nouBk u'gVk dh }?o jkIoh ftu tzdBk T[; d/

‘gbKN;’ ƒ gkDh fdzdh j?. go SZs T[~go gkDh dh N?Aeh pdbD ƒ b? e/ d'tK gfotkoK ftu MrVk j' iKdk j?. rZb g[fb; se gj[zu iKdh j?. j[D nouBk dh }?o^jkIoh ftu tzdBk T[; d/ g"fdnK ƒ gkDh BjhA d/Dk ukjz[dh go e[wbkT[Ad/ p{fNnK ƒ t/y e/ T[; dk wB g;hi iKdk j?. T[j p{fNnK ƒ gkDh d/D bJh okIh j' iKdh j?.

pbftzdo f;zx pokV

nfGnk;

1H d~;' yK Gbk L

(i) nouBk u'gVk fejV/ cb'o T[~s/ ofjzdh ;h <

(ii) tzdBk B/ SZs T[~go tkX{ N?Aeh feT[A oZyh j'Jh ;h <

(iii) nouBk ns/ tzdBk fwb e/ fej'^fijhnK rZbK eodhnK ;B <

(iv) d'tK r[nKYDK ftu nDpD dk eh ekoB ;h <

(v)

“s[;hA fJj N?Aeh BjhA bk ;ed/. w?A s[jkƒ fJj N?Aeh BjhA bkD fdnKrh.” fJj Ppd fe; B/ fe; ƒ ej/ <

(vi) n;wkB ftu xNk SkT[D Bkb tzdBk d/ wB ftu fe; soQK d/ ftuko g?dk j[zd/ jB <

(vii) g[fb; ƒ e"D p[bkT[Adk j? s/ feT[A <

(viii) tzdBk, g"fdnK ƒ gkDh feT[A d/D bJh okIh j' rJh < nkT[ e[M j'o eohJ/

TH gkm s'A n~r/

(i) T[go'es ejkDh gVQ e/ s[jkv/ wB ftu fej' fij/ ftuko g?dk j'J/ jB < ft;sko ;fjs fby'.

(ii) eh s[;hA ed/ c[Zb^p{N/ brkJ/ jB < fJ; sIop/ ƒ nkgD/ PpdK ftu fby'.

(iii) ejkDh ƒ fXnkB Bkb gVQ e/ tzdBk s/ nouBk dh c[Zb^p{fNnK Bkb r[Iodh fIzdrh pko/ fJe gq'i?eN fsnko eo'.

(iv) eh s[;hA fJ; rZb Bkb ;fjws j' fe e[dos wB[ZyK ftueko B|os xZN eoB ftu ;jkJh jz[dh j? < fJ; pko/ nkgD/ ftuko fby'.

(v)

PfjoK ftu c[Zb^p{fNnK bJh EK dh xkN j[zdh ik ojh j?. fJBQK d/ gkbD^g';D ƒ T[s;kjs eoB bJh nkgD/ ;[Mkn fdT[.

nH j/m fby/ fBod/PK nB[;ko T[Zso fdT[ L

(i) ejkDh ftu ‘jkJ/ `’ s/ ‘tkj ` tkj `’ tor/ ft;fwe Ppd tos/ rJ/ jB. fJj' fij' j'o ft;fwe PpdK dh ;{uh pDkT[.

(ii) j/m fby/ ft;fwe tke dh fe;w dZ;' L

‘;[D' ih ` fJBQK g"fdnK dh th g[eko ;[D'.’

(T) ;{uBk^tkue, (n) fJZfSnk^tkue, (J) ;fseko^tkue

JH

(i)

j/m fbfynK ftu'A ;jh ;wk;h Ppd fejVk j? <

(T) BthA^N?Aeh

(J) jIko^bhNo

(n) T[~uh^T[~uh

(;) ekch^fuo

(ii) ejkDh ftu'A ;wk;h PpdK ƒ bZG e/ T[BQK d/ tke pDkT[.

;H j/mK fd~s/ nykDK ƒ g{ok eo' L

(i) fi; sB HHH, ;' sB ikD/.

(T) dod

(J) bkr/

(n) EektN

(;) rzdrh

(ii)

SZi sK p'b/, HHH th p'b/.

(T) SkDBh (n) ez{vk

(J) s"Vk (;) fSZek

(iii) fe;/ rZb ƒ j'o tXkT[D s'A o'eD bJh fejV/ nykD dh tos'A j[zdh j?^

(T) yzGK dh vko pDdh j?

(n) frZbk ghjD BjhA gkJhdk

(J) rb fgnk Y'b tikT[Dk jh g?Adk j?

(;) fiT[A^fiT[A fGZi/ ezpbh, fsT[A^fsT[A Gkoh j'J/

jH j/m fby/ gqPBK d/ ;jh ftebg u[D' L

(i) ‘;p’ nr/so dk ;jh Ppd u[D' ^

(T) ;pi?eN

(J) ;p^fJz;g?eNo

(n) Ppdktbh

(;) ;p^pZdb

(ii) ‘}?o’ nr/so tkbk ;jh Ppd u[D'^

(T) }?o^;oekoh (n) }?o^u[okjk

(J) }?os

(;) r?oki

(iii) ‘skJh’ fgS/so dk ;jh Ppd u[D'^

(T) ;\skJh

(J) w{oyskJh

(n) PowkJh

(;) f;ZfynkskJh

(iv) ‘nkb{’ fgS/so tkbk ;jh Ppd u[D'^

(T) fdnkb{ (n) ukb{

(;) ikd{rokb{ (J) G[ZyVkb{

p/p/ okw GiBh

gkso p/p/ okw GiBh ^ d[Bhnk s'A fBok; nZXyV shthA

Pkw dk; ^ T[; dk gsh d' i[nkohJ/ ^ Pkw dk; d/ d';s fJe p[ZYh ^ okw GiBh dh r[nKYD fJe w[fNnko ^ r[nKYD dh ƒj fJe ;kX{ fJe gKXk

Mkeh L Pfjo dh rbh ftu wekB j?. ;kjwD/ ewo/ ftu okw GiBh g{ik dhnK uhIK ;zGkb e/ fJe gk;/ oydh gJh j? s/ Bkb/ r[Dr[DkT[Adh j?, “okw Jh okw, okw Jh okw, okw ;tko/ ;G e/ ekw.” r[nKYD d/ B/V/ okw GiBh nk p?mdh j?.

t/bk L YbdhnK d[gfjoK okw GiBh L p/p/, w?A nZi s'A d[Bhnk SZvh. eh ofynk j? d[Bhnk ftu.

fijV/ uko fdjkV/ j'o ofjzd/ B/, T[j shoEK ’s/ eNKrh.

;G dkB eo d/Dk J/ s/ okw Bkw Jh igDk J/.

r[nKYD okw GiBh r[nKYD okw GiBh

L G?D, XzB iBw J/ s/ok. fJ; s'A tX e/ j'o uzrh rZb eh

J/ gJh dkB^g[zB eo/A s/ shoEhA ik e/ nkgD/ jZv ;[Zu/ eo/A. okw pE/ok fdZsk j'fJnk J/.

L ;kv/ bJh sK E'VQk th pE/ok J/, p/p/ ` s/ pkeh SZv th ehjd/ bJh ikJhJ/ < ;kvk fgS'A e"D J/ ;KGD tkbk < p/p/ ` s?ƒ d;K, gJh nZi w/o/ ihn ftu eh gJh nkT[Adh j? <

L dZ;, ;" tkoh dZ;. Bk, w?A s/ sz{ e'Jh d' nK <

L sz{ w?ƒ G?DK d/ EK J/A, ;r'A G?DK Bkb'A th tX e/ J/A. w?A

s?ƒ dZ;Bh nK. nZi ;t/o/ gow/PoK d/ t/b/ s'A w/o/ ihn n"y/ PpdK d/ noE r[nKYD L gV';D t/bk L ;wK

’s/ pE/ok gJh

L T[~s/

L pj[s fInkdk

L pJh (;zp'XBh

Ppd)

n"y/ PpdK d/ noE nkrwdh L nkT[Adh jZEhA L jZEK Bkb r'uok L bJh, bkfJe r[nKYD okw GiBh r[nKYD okw GiBh r[nKYD okw GiBh r[nKYD okw GiBh okw GiBh

;kX{ okw GiBh

;kX{ ftu eh gJh nkrwdh J/. w?A nZi g{ik pVh ;t/o/ eo bJh

;h s/ s/o/ tZb nkT[D jh tkbh ;K.

L jK ` jK `` dZ; c/o.

L ;[D, w/oh woIh J/ gJh i' e[M w/o/ e'b J/, w?A nkgD/ jZEhA d/ btK. T[jB/ Pokp s/ i{J/ d/ wz{j J/Bk T[ikfVnk J/, T[j fe; ezw nkfJnk < w?A efjBh nK gJh fisBk th okw d/ BK fdZsk ikJ/, T[sBk jh jZSk J/.

L jz{, s/ sz{ p/p/ xo dh wkbe J/A. fiZdK ih ukj/, eo. s/o/ e'Jh jZE cVB brk J/<

L uzr/ eowK ftu fYZb BjhA ukjhdh. i' fdZsk frnk, ;' fdZsk frnk. i' ofj frnk, ;' ofj frnk.

L c/o dZ; e'Jh w/o/ r'uok ezw.

L ik fco p[ZY/ gKX/ ƒ ;Zd fbnk gJh nkD e/ ;zebg eok ikJ/ s/ i' o;s/ ftu e'Jh ;kX{, ;zs fwb/ sK T[jƒ th fJXo

G/idh ikJhA.

L jZSk, w?A iKdh nK.

(r[nKYD ubh iKdh j?.)

L (nkgD/ nkg Bkb) fJj c[bekohnK Gbk w/o/ fe; ezw B/ < Bk w/oh ƒj, Bk Xh, gkT[D^jzYkT[D tkbh. fJj o/Pwh eZgV/, fJj sK w?A go/w' G?D dh ƒj ƒ fdnKrh. go/w' pVh uzrh J/.

(pkjo'A fJe nktkI nkT[Adh j?)

“UbZy ` UbZy ` UbZy ``”

L

(dotkI/ tZb S/sh Bkb iKdh j?)

pkpk ih ` pkpk ih ``

L UbZy, wkJh GrsDh,

BkokfJD jo/,

BkokfJD, okw jh j?.

L nkU pkpk ih, ih nkfJnK ƒ. s[jkƒ p/ p/ B/ G/fink j'Dk J/<

L jK GrsDh ` J/e

okw GiBh

;kX{ okw GiBh

;kX{ okw GiBh

;kX{ okw GiBh

;kX{ okw GiBh

;kX{ okw GiBh

;kX{ okw GiBh

;kX{ okw GiBh

;kX{ okw GiBh wkJh B/ jw e' p'fbnk Ek. GrsDh fgSb/ iBw w/A pV/

P[G eow ehJ/ j?A. okw s[w g/ nsh gq;zB j?A.

L pkpk ih ` d[Bhnk dk pVk ;[y G'frnk j?, go w'j^wwsk d/ ikb ftu c; e/ pzdk e"vh ezw dk BjhA ofjzdk.

L ;Zs j?, wkJh, ;Zs j?.

L pkpk ih ` pZu/ w'j^wwsk d/ ehV/ B/, i' fdB^oks bj{ ghAd/ ofjzd/ B/. okw B/ w?ƒ fJ; wjKikb ftu'A eZY fbnk

J/. fJe'^fJe ihn fijk ;h, ;'Jh fBZek j[zdk Jh y/vD

N[o frnk.

L jo/ ` jo/ `` jo/ BkokfJD ```

L sd s'A w?A okw tZb Jh fXnkB bkfJnk J/.

L XzB j' wkJh ` XzB iBw j? ``

L wjkoki, j[D fJj ihn ftu nkT[Adk J/ gJh d[Bhnk si d/tK. d[Bhnk ftu e[M BjhA. fijƒ okw fwfbnk, T[jƒ

;G e[M fwfbnk.

L ;Zs j?, GrsDh, ;Zs j?.

L w?ƒ nrw s'A nktkI nkT[Adh J/, dkB^g[zB eo, s/ okw d/ uoBhA bZr.”

L wkJh s[w f;nkDh j', fJ; ;z;ko e/ Ghso n?;/ gokDh Gh j?A, i' oks^fdB XB i'VB/ ftu br/ ofjs/ j?A. go n?;/

Gh j?A, i' ikDs/ j?A fe Bk XB w/ok, Bk XB s/ok, s/ fJj ir o?D p;/ok.

L wjkoki ` w?A th e[M dkB eo d/Dk J/ s/ c/o, wjkoki, shoEhA ub/ ikDk J/.

L XzB j' wkJh, f;ZXh ;_or e' ikJ/Arh.

L jo/, jo/, w?A sK gkgD^ngokXD nK, w/o/ n?v/ Gkr feE'A<

L i' iht dkBh j?, ;_or Xkw e' iksk t' j?.

L jZSk, wjkoki ` dZ;', w?A s[jkvh eh ;/tk eoK <

L wkJh GrtkB eh d:k j?, jw e' o[fgnk^g?;k eh b'V BjhA, jK, e'Jh p;so fwb ikJ/.

L (ukdo b? e/) b" wjkoki ` n"y/ PpdK d/ noE

;zebg ihn

;'Jh si ihn nrw

L fJokdk, ftuko

L gqkDh, ftnesh

L T[jh, mhe,

T[j jh

L SZvDk, fsnkr

L wB, fdb

L ngj[zu fiE/ gj[zfunk Bk ik

;e/

n"y/ PpdK d/ noE efbnkB L Gbk, so ikDk d[Pkbk L Gkoh Pkb, gPwhB/ dhnK d' ukdoK dk i'Vk rVtk L fJe GKvk

;kX{ okw GiBh

;kX{ okw GiBh

;kX{ okw GiBh

;kX{ okw GiBh

;kX{ okw GiBh

;kX{ okw GiBh gKXk okw GiBh gKXk okw GiBh r[nKYD

L fJj jwko/ ekw eh BjhA.

L c/o wjkoki ` i' wz{j'A wzr', d/tK. i' j?, ;G s[jkvk jh j?.

L wkJh, jw e' b'G BjhA j?, go T[j d[Pkbk d/ fdU s/ efbnkB j'.

L wjkoki ` d[Pkbk sK w/o/ wkbe dk J/.

L jo/ BkokfJD, GrsDh s[w s' fsnkr eosh j'. T[; e'

;woEk j?, j'o b? bJ/rk, d[Pkbk ek dkB eo. Uo J/e posB th fwb ikJ/, wkJh.

L fJe rVtk b? bU, wjkoki `

L s[w pVh fdnkb{ j', GrsDh `

L j'o e[M ukjhdk J/ wjkoki <

L BjhA GrsDh ` pj[s nk frnk, pj[s nk frnk.

L pkpk ih i' e[M wz{j'A wzr', d/tKrh.

L (M'bh ftu'A e[M eY e/) b' wkJh, fJ; e' ;dk nkgD/ gk; oy', edh d[y B/V/ BjhA nkt/rk. (S/sh Bkb ufbnk iKdk j?.)

L (xpok e/ dotkI/ tZb d"Vdh j'Jh) pkpk ih ` pkpk ih ` j?A, ubk frnk ` BZm frnk ` jkJ/ rVtk ` d'Pkbk ` tkbhnK ` jkJ/ tkbhnK ` b? frnk ` b? frnk ` (fco u"Ae

T[mdh j?) sz{ fdZsk eh J/ i' s?ƒ gSsktk br frnk J/ < b'ehA jIkoK o[gJhJ/ dkB eod/ B/, wzdo pDtkT[Ad/ B/,

}ohp^}[op/ ƒ fdzd/ B/. s/ wBk, sz{ ftu'A fdZsk eh J/, fi; dk fjoy br frnk J/ s?ƒ <

(p[ZYk gKXk nkT[Adk j? s/ Bkb jh r[nKYD nkT[Adh j?.)

L i? okw ih `

L XzB Gkr w/o/, i' s[;hA th nkJ/. ehVh d/ xo Bo?D ` (fuZNh ukdo IwhB T[s/ ftSk e/) n?E/ pfj ikU.

L jo/ ` jo/ `` w?A e"D nK, fJj ;G okw dh d:k J/.

L XzB Gkr w/o/ ` P[eo J/ `

L p/p/, okw nkg Jh ekoi ;ztkoB tkbk J/. w?A Gbk gKX/ j'oK ƒ fedK fbnkT[Dk ;h i/ okw ;jkfJsk Bk eodk. gKX/

gKXk r[nKYD okw GiBh gKXk r[nKYD gKXk okw GiBh gKXk okw GiBh gKXk okw GiBh gKXk r[nKYD gKXk okw GiBh r[nKYD gKXk j'ohA pkjo ikD ƒ fcod/ ;B, tehb dk nkdwh ;ZdD nkfJnk j'fJnk ;h.

L jK phph ` tehb d/ bVek j'fJnk J/ s/ T[BQK B/ N/tk btkT[D bJh ;Zfdnk J/.

L okw jo fe;/ d/ eb/i/ mzY gkt/.

L ;Zu fejk phph <

L gKXk ih, id'A dk w/ok fJe'^fJe ihn fijk y/vD N[o frnk

J/, fJj ;z;ko w/o/ wB'A T[so frnk J/. jZSk, T[j okw dh d"bs ;h, okw B/ b? bJh, go s[jkƒ gsk Jh J/ w/o/ wkbe dhnK eos{sK dk. oks^fdB i{nk s/ Pokp, p;. edh gb

Go th j'P ftu BjhA j[zdk. ;?AefVnK s/ jIkoK ƒ jz{Mk c/o SZfvnk J/.

L phph, ;z;ko pfDnk jh fJ;/ soQK J/. fJjd/ ftu uzr/ th j?D s/ wzd/ th, go “i'VhnK ir E'VQhnK s/ BoV pE/o/.”

L jK ih, j[D t/y' gJh fJj e'Jh eowK dh rZb j?rh i/ Bk gJh fJj n?vh Xowkswk i/ s/ T[j HHH

L Bk p/p/, fJj Bk ej', w?A pVh gkgD nK, pVh ngokXD nK.

L BjhA phph ` sz{ nkgDk iBw ;|b ehsk J/.

L s/o/ Bkb s/ok wkbe th so ikJ/rk.

L fJe Grs Bkb ;?AeV/ gkgh th so iKd/ B/. uzfrnK Bkb wzd/ th so iKd/ B/.

L w?A s/ wjkoki d[Bhnk dk yfjVk SZfvnk. pE/ok ykXk^ ghsk. ;[Zy th G'frnk s/ d[Zy th. id'A dh w?A okw dh j'Jh nK, w?ƒ d[Bhnk ftu e[M th uzrk BjhA brdk.

L XzB iBw J/ phph `

L wjkoki ` ;/tk ƒ w/tk J/, sd/ sK okw B/ doPB fdZs/ .

L fJjdh Grsh dk Jh cb J/.

L w?A s/ T[jd/ p{j/ dh wzrsh nK.

L j[D fJjd/ e'b'A dkB^g[zB, ;zebg Bkb eokU. HHH p/p/, i' d/Dk Jh eZY fbnk.

L jK phph ` t/bk iKdk J/, fYZb Bk eo'.

n"y/ PpdK d/ noE fjoy

N/tk

BoV gkXk

Bo?D

wkbe

L nc;';

L i'fsP rDBk nB[wkB

L ni'V

L pqkjwD, g[ikoh

L GrtkB, gow/

Po, tkfjr[o{

L gsh

n"y/ PpdK d/ noE wzrsh wD; rkroK fusko'

L fGykoB,

PoXkb{, rohpDh

L fJE/ ;G e[M g[zB dkB eoB s'A Gkt j?

L szr wz{j tkbk fwZNh dk posB, ebP, xVk

L ig', nokX' okw GiBh r[nKYD okw GiBh gKXk r[nKYD okw GiBh gKXk okw GiBh gKXk okw GiBh gKXk okw GiBh gKXk okw GiBh gKXk okw GiBh gKXk r[nKYD okw GiBh gKXk okw GiBh r[nKYD

L p/p/, w/ok s/ ihn eodk J/ gJh fJ;/ soQK ybk^yb'sk Gok^

GokfJnk xo ;ko/ dk ;kok wD; d/tK.

L xo dh wkbe J/A, fiZdK ih ukj/ eo.

L w?ƒ T[jdk Jh vo J/ gJh nkt/rk s/ bV/rk w/o/ Bkb.

L phph dkB eoB bfrnK ftukoK ftu g?Dk wkVk j[zdk J/.

L gKXk ih mhe efjzd/ B/.

L s/ Gbk w?A wzdk ezw E'VQk Jh eo ojh nK. i' T[j BkokI j[zdk J/ sK j't/, w?A uzr/ ezw s'A feT[A jNK <

L mhe nkfynk J/, phph, wkB; iBw ;ekoEk Bk j't/ s/ fJjdk bkG eh J/ < (okw GiBh T[~m e/ nkgD/ rfjD/, eZgV/ s/ GKv/^NhAv/ fbnkT[Adh j?.)

L fJj bU wjkoki, d' rkroK.

L (wzso gVQdk j?) phph okw fusko'.

L okw Jh okw, okw Jh okw, okw Jh okw.

L j'o eh J/ < S/sh eo.

L fJj ukdoK dk i'Vk J/, fJj d' o/Pwh e[Vs/ B/.

L (wzso gVQ e/ ;zebg eokT[Adk j?)

L fJj w/ok rfjfDnK dk vZpk J/, p; ;wM' ;G e[M jh J/.

L XzB firok J/, phph `

L w/o/ fe; ezw B/, wjkoki `

L XzB iBw J/ ` sz{ ;ko/ NZpo ƒ sko SZfvnk J/, phph `

L e[M j'o th d/D tkbk J/ <

L j'o ofj eh frnk J/ < p; fJj xo j?rk, fJj th d/ d/tK, go wkbe dk vo J/.

L BjhA, BjhA, xo ƒ ofjD d/.

L jkJ/, w/ok nZr brk u/sk, w?A o/Pwh e[Vs/ th d/ SZv/

B/. T[j s/ w?A nkgDh Xh^okDh bJh oZy/ ;B. p/p/ sz{ eh

;wMdh j't/Arh <

(e'Jh j'o e[Vsk bGdh fcodh j?.)

L eh gJh eodh J/A, G?D < b?, T[j nr/ th s/o/ Jh e[Vs/ gkT[Adh J/ fe HHH

okw GiBh r[nKYD okw GiBh gKXk okw GiBh gKXk r[nKYD okw GiBh gKXk okw GiBh gKXk

L (fJe e[Vsk bZG e/) XzB okw J/, i' w/oh bki oydk

J/. fJj fes/ EZb/ fgnk j'fJnk ;h.

L ofjD d/ phph, sz{ nkgD/ bJh e[M BjhA oZyDk <

L

(e[Vsk d/ e/)

BjhA, w/o/ e'b r[Iko/ bJh pE/o/ B/. b? b?.

(gKXk uhIK ;zGkb e/ s[oB bJh fsnko j[zdk j?.)

L jZSk phph, w?A sK S/sh ikDk J/ tehbK d/. P[eo J/ s/ok wB'oE j' frnk. okw ;G d/ wB'oE g{o/ eo/. fJj rkroK w?A c/o b? iktKrk.

L BjhA, c/o BjhA, w?A fprkBh nwkBs feE/ ;KGdh fcoKrh< ub' \K s[;hA w?A nkg ;Zs tkoh SZv nkT[Bh nK ik e/.

L XzB J/A ` phph, XzB iBw J/ ``

(okw GiBh rkroK u[ZeD brdh J/ s/ r[nKYD T[;d/ jZE'A cV b?Adh j?.)

L b? fJj eh rZb j'Jh Gbk, w?A G?D s?ƒ jZE bkT[D d/Bh nK < sz{ j[D g{ik eoBh j't/rh. w?A SZv nkT[Bh nK.

L t?ohnK d/ d[yD g?o ` n?t/A Bk p'b^ep'b wz{j'A eZY fdnk eo. w?A g{ik th eo btKrh, nkD e/.

L t/y p//p/, w/ok pVk joik j'D fvjk j'fJnk J/. tehb B/

;fdnk ;h.

L ub' Bk c/o gKXk ih, S/sh eo'. b? G?D, sz{ fgS/ xo dk f\nkb oyhA, w?A j[D/ nkJh.

L BjhA p/p/, sz{ j[D PKs fjod/ Bkb p?m, okw Bkw ig, rkroK w?A nkg/ jh cVh iktKrk.

r[nKYD L b? fJj jZd j'Jh, ub' s[;hA uZbD tkb/ pD'.

(rkroK cV e/ s[o g?Adh j?.)

r[nKYD dh ƒj L p/p/ s[jkv/ BjhA < okw GiBh L phph nkJh s/ ;h, go gKXk ih d/ xo s'Vh rJh J/. j[D/ nkT[Adh j't/rh. pfj ik.

r[nKYD dh ƒj L xo S/sh p[bkfJnk J/ ` gfjb'A sK w?A bkrb/ xo rJh, fco

T[E'A gsk brk gJh fJE/ nkJh J/.

n"y/ PpdK d/ noE nwkBs L fe;/ d/ ;g[od ehsh t;s{ joik fvjk

L B[e;kB

L j' fojk

n"y/ PpdK d/ noE

Vkw Vkw L okw okw cVQ L rZg wkoBh, dpek, dwrIk t;kj L Go';k okw GiBh L S/sh p[bkfJnk J/ < jZSk sK w?A ik e/ p[bkT[Bh nK. sz{ Ioh dh Ioh J/E/ pfj.

r[nKYD dh ƒj L p//p/ w?A th Bkb ubK go/.

okw GiBh L fe; tk;s/ < sz{ ;r'A fJE/ p?mhA. xVh dh xVh okw Bkw ig b?.

(T[jƒ nkgDh EK fpmkbdh j?)

iBw ;cb j[zdk

Pkw dk;

J/. w/oh EK g{ik T[s/ sz{ p?m s/ w?A j[D/ Jh nkJh.

L (fgZm fgZS'A Jh T[jƒ t/y e/ nkgDh tj[Nh ;wMdk j?) jo t/b/ ‘Vkw Vkw’ jo t/b/ ‘Vkw Vkw’. eh gyzv pDk ofynk J/ <

(r[nKYD dh ƒj f;o w'V e/ nkdwh ƒ t/ydh j? s/ ;G' e[M SZv^S[vk xpok e/ pkjo fBeb iKdh j?.)

Pkw dk; L j?A ` fJj e"D ;h < gfjbk i[nkohnk L e'Jh u/bh j'Dh J/ GrsDh dh.

Pkw dk; L w?A s/ e[M j'o Jh ;wMdk fojk.

d{ik i[nkohnk L jZSk ih, j[D rZbK ftu Bk gkU s/ nrbh rZb eo'.

Pkw dk; L n?v/ xpoKd/ feT[A U < fizBhnK pkIhnK ej'r/, bktKr/.

gfjbk itkohnk L t/y b? uzd{ fJjƒ cVQ wkod/ ƒ. s/ n;b'A fJjdh rZb dk t;kj BjhA.

d{ik i[nkohnk L n;hA ikDd/ nK, n;hA ikDd/ nK. t/fynk ;h Ud'A, wz{j

J/dK T[so frnk ;h.

Pkw dk; L fJj M{mhnK rZbK B/. jko e/ ehjdk ih wkVk BjhA j[zdk< gfjbk i[nkohnk L sK Gkt/A e'Jh thj ;kb y/vdk fojk j't/, c/o th eZu/ dk eZuk. fijƒ jko dk jktk br/, T[jB/ eh y/vDk j'fJnk< d{ik i[nkohnk L y/v ftu ;?AeV/ jkohd/ s/ ;?AeV/ fiZshd/ B/, jko fiZs Bkb jh j[zdh J/ fe.

Pkw dk; L w?A n?vk p'dk s/ BjhA, go i/ gZb/ j't/ e[M Bk sK tZyoh rZb J/. j[zfdnK^jtKfdnK fgZS/ jND tkbk w?A th BjhA.

gfjbk i[nkohnk L n?t/A rZgK ` d{ik i[nkohnk L firok ukjhdk J/ ` gfjbk i[nkohnk L w?dkB ftu nkT[Dk P/oK dk ezw J/.

d{ik i[nkohnk L s/ frZdVK dk SZv e/ BZ; ikDk.

Pkw dk; L GJh w?ƒ fizd dh e;w J/ w?A fJj' fijk BjhA. s[;hA t/y

Jh b?Dk s/ Bkb/ w?A

fJj th efj d/tK gJh fJj pkIh th w/oh J/.

gfjbk i[nkohnk L fBohnK P/\hnK ` d{ik i[nkohnk L nkU c/o y/vhJ/, gKXk fejVk g[Sd/ U <

Pkw dk; L GJh ekjbh ekjdh g? rJh J/ < Iok dw eo', u[;eh s/ bk bJhJ/.

d'B'A i[nkohJ/ L tkj tk, tkj tk, fbnk c/o fbnk. (Pkw dk; p'sb s/ rbk; b?D bJh nzdo iKdk j?.) gfjbk i[nkohnk L b? GJh, Iok db/o sK j'fJnk j?.

d{ik i[nkohnk L T[~b{ J/ T[~b{.

gfjbk i[nkohnk L i/ dkT[ br frnk s/.

d{ik i[nkohnk L gfjbh pkIh T[jƒ Jh ikD fdU.

gfjbk i[nkohnk L jK, jK, Gkt/A d{ih th, p/Pe.

d{ik i[nkohnk L nkj', nkj', mhe J/.

Pkw dk; L bU, GJh ghU.

d{ik i[nkohnk L

(gh e/ s/ wz{j ;ztko e/)

tkj tkj, wIk j' frnk.

Pkw dk; L j'o bU, j'o.

gfjbk i[nkohnk L p; GJh, p;.

Pkw dk; L j'o bU j'o, fJE/ fejVh gotkj j?.

d{ik i[nkohnk L p; eoB tkb/ ƒ edh Bk uVQ/, nkT[D fdU ih.

gfjbk i[nkohnk L

(j'o gh e/)

GJh i/ oZp Pokp Bk pDkT[Adk.

Pkw dk; L ;kv/ tor/ wo iKd/.

d{ik i[nkohnk L ;koh d[Bhnk wo iKdh.

Pkw dk; L w/oh s/ ikB fJ; d/ ftu J/.

gfjbk i[nkohnk L ;kƒ th Bk fwb/ sK dw N[ZND br g?Adk J/.

Pkw dk; L ;Zu J/, ;Zu J/.

n"y/ PpdK d/ noE jktk p'dk firok

L vo, gSsktk,

M'ok

L ewI'o

L j"A;bk, ;kj;, skes

d{ik i[nkohnk L n?t/A efjzd/ B/ gJh d[BhnK ftu d[Zy jB.

gfjbk i[nkohnk L j?D, Io{o j?D, go T[BQK bJh fijV/ ghAd/ BjhA

(jZ;dk j?)

jk, jk, jk.

d{ik i[nkohnk L nkU j[D Iok pkIh bkJhJ/.

Pkw dk; L Iok BPk nk b?D fdU GkJh. UBh d/o rZb^rZg wkoB/ nK.

fgSbh dhtkbh s/ joh okw Bkb e/jh j'Jh < gfjbk i[nkohnk L fijh fe;/ Bkb Bk j't/.

d{ik i[nkohnk L nzfwqs;o'A d' i[nkohJ/ nkJ/, go d't/A T[;skd.

Pkw dk; L joh okw dk eZy BjhA SZfvnk.

d{ik i[nkohnk L T[BQK th e'Jh E'VQk BjhA ;h i'fVnk j'fJnk.

gfjbk i[nkohnk L fJj fJ;/ soQK Jh j[zdk J/. i'VB tk;s/ E'VQk j[zdk J/.

d{ik i[nkohnk L wIk s/ ;kok j'fJnk y/v ftu. jko^fiZs s/ Bkb n?t/A fwou^w;kbk j'fJnk.

gfjbk i[nkohnk L s/ Bkb/ fi; jkoBk BjhA, T[; fiZsDk eh <

Pkw dk; L jko^fiZs dh fejVh rZb J/, ;"dk s/ y/v dk i/.

d{ik i[nkohnk L nkU c/o Iok fJe^nZX pkIh br ikJ/.

Pkw dk; L uzrk, uzrk, ub', gzi bkJ/.

gfjbk i[nkohnk L e[Zb `

Pkw dk; L jZSk ` uzrk fco, gzMh ;jh.

(gfjbk s/ d{ik i[nkohnk e"vhnK ;[Nd/ jB s/ jko iKd/ jB.)

d{ik i[nkohnk L frnk tko ykbh.

Pkw dk; L

(o[fgnk o'b e/)

w?A s[jkƒ gfjb'A jh fejk ;h, gJh pkIh w/oh J/.

gfjbk i[nkohnk L fe;ws tkbk J/A, GJh.

d{ik i[nkohnk L S[fgnk o[;sw fBefbnk fJj sK.

Pkw dk; L s/ eh s[;hA w?ƒ T[~b{ ;wMd/ ;h< bU fJ; tkoh gzikj bkJ/.

gfjbk i[nkohnk L pVh Skb wkoh J/. gzikj ` ;kvh tZb t/y, d' ;" d/ pND bkJ/. j? Bk P/oK tkbk j"A;bk.

d{ik i[nkohnk L pb/, pb/, wodkBrh J/ GJh.

Pkw dk; L nrbh tko t/yKr/, e"D tXdk J/. w?A ;kok wekB pkIh s/ bk d/D tkbk nK.

gfjbk i[nkohnk L T[j fdB v[Zpk, fi; fdB x'Vh ufVQnk e[Zpk.

Pkw dk; L xpokU BjhA, w?A ;Zu eo fdyktKrk.

d{ik i[nkohnk L nrb/ iBw ftu.

gfjbk i[nkohnk L j?A ` s/ sz{ eh ;wfMnk ;h, fJ;/ ftu jh <

Pkw dk; L jK, jK, nZi' jh, j[D/.

(T[j e"vhnK ;[Nd/ jB. fiZs fco

Pkw dk; dh jz[dh j?.)

tkj tkj ` tkj tkj ` nZi \{p ib;k T[v/ c/o.

gfjbk i[nkohnk L ;kvh fe;ws s/ nZi fgZm ftykT[Adh bGdh J/.

d{ik i[nkohnk L ;koh P/yh fBeb rJh fJ; t/b/. Pkw{, s/oh fe;ws s/I

Pkw dk;

J/ GJh.

L ni/ t/y', mfjo' s[jkƒ jZE ftyktKrk.

gfjbk i[nkohnk L b[N fbnk Jh GJh j'o eh nkjBk J/A <

Pkw dk; L

(rbk; ftu Pokp d/ e/)

fJj bU Iok row j' ikU.

gfjbk i[nkohnk L

(jT[ek Go e/)

j/ d[Zy fBtkoBh `

Pkw dk; L p; jT[e/ GoB br gJ/ < gfjbk i[nkohnk L BjhA, BjhA, y/v ftu jT[e/ ekjd/ < nkU pkIh bkJhJ/.

Pkw dk; L

(Pokp d/ e/)

ghU, ghU, dZp e/ ghU.

gfjbk i[nkohnk L b? j[D y/v, ftykb j";bk.

Pkw dk; L j";bk eh, w?A Gkt/A e[M bk d/tK. w/oh fe;ws s/I J/.

d{ik i[nkohnk L d' ;" s/ w/oh nzr{mh.

Pkw dk; L ;'B/ dhnK fszB u{VhnK.

gfjbk i[nkohnk L rZbK jh rZbK.

Pkw dk; L s[;hA wzBd/ BjhA < jZSk w?A fbnk e/ oZy d/tK < d{ik i[nkohnk L t/bk fejVk t/yBk J/A c/o <

(Pkw dk; nzdo u{VhnK b?D iKdk j?.)

gfjbk i[nkohnk L

(d{i/ ƒ)

j[D Iok fXnkB Bkb, ;zGb e/.

d{ik i[nkohnk L w[ork c; frnk J/.

gfjbk i[nkohnk L j[D pu e/ BjhA fBebdk. g" pkoK B/ ;kv/.

(Pkw dk; nzdo'A \kbh jZE fBebdk j?.)

d'B'A i[nkohJ/

Pkw dk;

L feT[A < feT[A ` u{VhnK feE/ B/ <

L w/oh tj[Nh ƒ nk b?D fdU. Noze dh ukph T[jd/ e'b J/.

n"y/ PpdK d/ noE

P/\hnK jT[e/

L vhArK, cVK

L vz{x/ ;kj b?D/ fBtkoBh L d{o eoB tkbh

gfjbk i[nkohnk L n?t/A pjkB/, s/ tj[Nh s?ƒ d/D brh J/ u{VhnK < d{ik i[nkohnk L firok ukjhdk J/, u{VhnK fbnkT[D bJh.

Pkw dk; L s[jkƒ i[ w?A fejk J/ gJh w?A bk fdZshnK B/.

gfjbk i[nkohnk L eZY Bk c/o.

Pkw dk; L s[jkƒ w/o/ T[s/ PZe J/ < \?o j[D/ gsk br ikJ/rk. s/ d{ih d'B'A i[nkohJ/

Pkw dk; pkIh sK c/o w/oh J/. w/oh fe;ws ni s/I J/ `

L T[j n;hA wzBD/ nK, go oZp dhnK oZp ikD/, e'Jh fbfynk j'fJnk s/ BjhA. i/ sz{ jko ikt/A s/ <

L jko iktK s/ fiZsD tkb/ ƒ u{VhnK d/ d/tK. fJj w/ok Xow j'fJnk. go fiZsDk j'o fe; B/ j? < gfjbk i[nkohnk L jZSk, y/v' GJh y/v'.

d{ik i[nkohnk L

(e"vhnK ;[ZND brk)

j/ ekbh ebeZs/ tkbh ` s/ok tko Bk

Pkw dk; ikJ/ \kbh, s/ok tko Bk ikJ/ \kbh.

L j/ jƒwkB pbtkB ` gfjbk i[nkohnk L j/ G?o' BkE ` ftyk d/ jkE `

(e"vhnK ;[Ndk j?)

. pkIh okw GiBh w/oh, w/oh, jk, jk, jk, G?o' BkE eh i? `

L okw ` okw ` okw `

(i[nkohJ/ X"D w'V e/ t/yd/ jB.)

gfjbk i[nkohnk L nk rJh T[. fbnk j[D u{VhnK, S/sh eo.

okw GiBh L j?A ` s[jkv/ p/Vk }oe ` s[;hA spkj eo SZfvnk fJjƒ.

s[jkƒ YkJhnK xVhnK dh nkt/.

gfjbk i[nkohnk L Pkw{ S/sh eo, u{VhnK fbnk.

Pkw dk; L

(okw GiBh ƒ)

u{VhnK eY d/, S/sh j'.

okw GiBh L fe; tk;s/ < i[nkohnK bJh < gfjbk i[nkohnk L fbnk GJh, w?A fgnk u{VhnK T[vhedk nK.

okw GiBh L fBeb ikU fJE'A, s[jkƒ c/Nh gt/ `

Pkw dk; okw GiBh

L fbnk, fbnk, S/sh eo.

L fJj th uzrk j'fJnk, w?A dkB eo SZfvnk, BjhA sK UdK th i{J/ d/ wz{j Jh ikDhnk ;h Bk.

gfjbk i[nkohnk L t/y Pkw{ ` pjkB/ gJh eodh nk. nkg ik e/ eY fbnk.

okw GiBh L t/ sz{ e"D J/A < p[ZY/ gKX/ dk g[Zso ` jkJ/, jkJ/ ` t/ fgU

s/ok b'eK d/ dkB ;KGdk fcodk J/ s/ sz{ i{nk y/vdk J/A.

fJj eos{s s[jkvh < i[nkohnk

Pkw dk; okw GiBh

L j/ w/ok okw, j/ w/o/ okw ``

L mfjo',

(j;dk j?.)

(okw GiBh ƒ)

eZY fbnk u{VhnK S/sh.

L b? ik fJBQK eb^w{zfjnK ƒ fJE'A. s[jkƒ okw u[e bJ/.

gfjbk i[nkohnk L S/sh eo GJh u{VhnK fbnk. ;kƒ rkbQK feT[A g[nkT[D fvjk j'fJnk J/A < okw GiBh L t/ u{VhnK b? frnk J/ s/ok fgU. ik j[D d|k j' ik fJE'A` gfjbk i[nkohnk L

(fyZbh wko e/)

jZSk, fgU b? frnk J/ w/ok < fJj th

Pkw dk; okw GiBh uzrk j'fJnk.

L w?A fejk J/ u{Vhnk fbnk S/sh. ;[Ddh BjhA sz{ <

L d|k eo fJBQK rd{dK ƒ fJE'A. s?ƒ w?A fejk BjhA gJh w?A

u{VhnK dkB eo SZvhnK B/ < gKXk ;zebg eok frnk

J/ ni.

Pkw dk; L j?A ` j?A `

(i[nkohnK ƒ)

i' e[M w?A d/Dk J/, w?A d/tKrk.

w/ok Xow j'fJnk, go fJ; t/b/ s[;hA ikU.

d{ik i[nkohnk L uzrk jZE y/fvnk J/ ;kv/ Bkb GJh ` okw GiBh L jkJ/, okw s[jkƒ }oe eo/ ` d|k j' ikU J/E'A ` gfjbk i[nkohnk L fbnk GJh b/yk ;k| eo Bk.

Pkw dk; L U w?A eh eoK < w/ok xo b[fNnk frnk J/. j[D oZp dk okw GiBh

Pkw dk; okw GiBh tk;sk i/ ub/ ikU.

L jkJ/ s[;hA ;[Zs/ ;"A ikU ` jkJ/ t/ gKX/ fdnk g[Zsok ` sz{ th e[b ƒ ebze bkfJnk Jh `

L ikU, GJh ikU, w?A d/tKrk. ;G e[M frD^frD e/ d/tKrk, j[D ikU.

L jkJ/ jB/o ;kJhA dk ` x'o ebi[r nk frnk ` fgU go'js

Pkw dk; okw GiBh s/ g[Zs itkohnk ` fgU dkB ;KG/ s/ g[Zs i{nk y/v/ ` fJj dkB th X'yk, |o/p, gyzv `

L dZ; w?ƒ eh e[M ehsk Jh, BjhA s/ ikB eYBk JhA.

L i' e[M w/ok j? ;h, rfjDk eh s/ eZgVk eh, w?A ;G e[M okw d/ Bkw dkB d/ fdZsk J/.

n"y/ PpdK d/ noE e[b

|Bkj

L ykBdkB

L spkj

Pkw dk; okw GiBh

Pkw dk; okw GiBh

Pkw dk; okw GiBh

Pkw dk; okw GiBh

Pkw dk; okw GiBh

Pkw dk;

L w?A efjBk nK, w?ƒ dZ; eh eh fdZsk Jh < n?t/A fuV fuV

Bk eo.

L df;nk s/ j? gJh ;kok rfjDk^eZgVk ;G e[M.

L j?A ` j?A ` }Ip ehsk sz{, w?ƒ spkj eo SZfvnk, eZy BjhA ofjD fdZsk. (T[m e/ wkoB g?Adk j?, frZfuT[A cV b?Adk j?.)

L

(N[ZNh j'Jh nktkI ftu)

okw ` j/ okw ` j/ okwk ` j/ okwk ` j/ okwk `

L

(XZek d/ e/)

xo T[ikV fdZsk szz{, ;G e[M |Bkj eo fdZsk sz{.

L

(T[m e/)

sz{ nkgD/ nkg ƒ nkg spkj ehsk J/. okw s?ƒ pukt/rk. w?A ;G e[M okw d/ BK bk fdZsk J/, sz{ ;G e[M i{J/ d/ wz{j rtkfJnk J/.

L w?A s?ƒ wko ;[NDk J/, SZvDk BjhA s?ƒ.

L nr/ sz{ ed'A xZN ehsh j'Jh J/ < w/oh EK e'Jh j'o j[zdh s/ Ifjo yk e/ wo iKdh.

L s/ sz{ feT[A Bk wo rJh < ubh ik w/o/ nr'A, w/ohnK nZyK s'A d{o j' ik, BjhA s/ wko ;[NKrk.

L j/ okw ` sz{ ;G e[M t/ydk J/A, sz{ ;G e[M ikDdk J/A. w?A

d[Bhnk SZvh. xo pkjo, nzr^;ke, ;G SZv/. w?A j[D fJE/ BjhA ofj ;edh. j/ okw ` s/o/ fpB w/ok j'o e'Jh BjhA.

j[D s/ok okw ;jkJh, okw ;jkJh. j/ okwk ` j/ okwk ` w?A s/oh `

(ubh iKdh j? s/ Pkw dk; jZek^pZek yVk j?.)

L jkJ/, ubh rJh. w?A jo gkf;T[A b[fNnk frnk ` UfJ, w?A

eh eoK ` jkJ/ w/o/ okw, jkJ/ w/ok okw, okw ` okw``

(‘okw, okw’ e{edk pkjo ƒ BZmdk j? s/ godk fvrdk j?.)

g'qH nkJhH;hH Bzdk

fN~gDh

‘p/p/ okw GiBh’ fJeKrh ftu fJeKrheko B/ tfjw^Gow, Xkowe gkyzv,

Pokp s/ i{J/ torhnK ;wkie p[okJhnK T[go ftnzr eZf;nk j?. p/p/ okw

GiBh fJe Xkowe ftukoK tkbh n"os j?. go T[; dk gsh Pokph s/

i{J/pkI j?. T[j g{ik^gkm ftu ftPtk; eodh j?. T[j nkgD/ gsh Pkw dk; dhnK p[ohnK nkdsK s'A pj[s d[yh j?. T[; ƒ jw/Pk fJj fuzsk ;skT[Adh j? fe T[j xo dhnK uhIK fJzM jh r[nk d/t/rk. fJ; jkbs ftu T[j fJe

;kX{ ns/ gKX/ ƒ xo dhnK ehwsh t;sK dkB eo fdzdh j?. fJe r[nKYD dh wdd Bkb T[j fJj B/e ezw eodh j?. T[; dk gsh Pkw dk; i{J/ ftu u{VhnK jko ikD T[gozs id'A p/p/ okw GiBh s'A u{VhnK dh wzr eodk j? sK T[j dkB^g[zB eoB dk ;kok ;Zu fpnkB eo fdzdh j?. jehes dk gsk bZrD T[go Pkw dk; nkgD/ nkg ƒ mZfrnk wfj;{; eoB brdk j?.

i{J/ ftu j'Jh jko d/ Bkb^Bkb xo dhnK ehwsh uhIK dkB eoB dk T[;

ƒ ;dwk brdk j?. T[j th nyho ftu okw^okw dk ikg eodk pkjo tZb d"Vdk j?.

nfGnk;

1H d~;' yK Gbk L

(i) okw GiBh e"D j? <

(ii) gKX/ ƒ okw GiBh e'b e"D b? e/ nkT[Adk j? <

(iii) okw GiBh ƒ ‘d[Pkbk’ dkB eoB bJh e"D nkydk j? <

(iv) tehb B/ gKX/ ƒ feT[A p[bkfJnk ;h <

(v) okw GiBh B/ o/Pwh e[Vs/ fe; bJh oZy/ ;B <

(vi) nzfwqs;o s'A e"D nkfJnk ;h <

(vii)

Pkw dk;, okw GiBh s'A fe; uhI dh wzr eodk j?.

(viii) ‘w?A jo gkf;T[A b[ZfNnk frnk. UfJ, w?A eh eoK’, fJj e"D s/ feT[A p'bdk j?. T[~so 100 PpdK ftu fby'.

(ix) fJeKrh d/ ftP/^t;s{ s/ ftuko eo'.

(x) p/p/ okw GiBh dk ufoZso nkgD/ PpdK ftu fby'.

nkT[ e[M j'o eohJ/

TH gkm s'A n~r/

(i) eh s[;hA dkB^g[zB eoB ftu ftPtk; eod/ j' < nkgD/ ftuko dbhbK ;fjs fby'.

(ii) s[jkv/ ftuko nB[;ko gkyzvh ;kX{nK iK pkfpnK s'A ;wki ƒ fet/A S[Nekok d[nkfJnk ik ;edk j? < ft;sko ftu fby'.

(iii)

‘BP/ s/ i{J/ torhnK ;wkie p[okJhnK xo^gfotko ƒ spkj eo fdzdhnK jB.’ eh s[;hA fJ; eEB Bkb ;fjws j' < nkgD/ ;[Mkn g/P eo'.

nH fJeKrh ftu'A nykD^w[jkto/ b~G e/ T[BQK ƒ tkeK ftu pdb'.

JH fJ; fJeKrh ƒ wzu T[Zgo y/vD tk;s/ b'VhAdh ;w~roh dh ;{uh fsnko eo'. ukoN T[go wzuB dk fJe ;e?Zu pDkT[.

;H gkm ftu'A ft;we tkeK ƒ b~G e/ T[BQK dhnK fe;wK th d~;'.

jH j/mK fbfynK d/ i'V/ pDkT[ L e[Vsh rVtk u{VhnK ^

^

^ pKj g"Pke gkDh

w?Bk

s'sk w?Bk

s'sk w?Bk

s'sk w?Bk

s'sk w?Bk

okfink oki eo/Afdnk gfjbk fdqP

(oks dk shik gfjo jB/o/ izrb ftu s'sk w?Bk fJe NkjDh

’s/ p?m/ jB. s's/ ƒ BhAd BjhA nk ojh. T[;btN/ b? fojk j?. w?Bk T[; ƒ t/y e/ go/PkB J/.)

L t/ s'fsnk, wB w'fsnk t/ s'fsnk, wB w'fsnk

L dZ; Bh w?Bk, sz{ eh b?Dk.

L t/ s'fsnk, e'Jh rhs ;[Dk.

L b? j[D sK nZXh oks rJh oks rJh sK pks rJh.

L nZXh oks skJhA w?ƒ BhAd Bk nkt/ ftu cf;nk sz{ fejVhnK ;'uK fejVk d[Zy s?ƒ tZY tZY ykt/ w?A ikBDk b'uK

L b'eK ftu feT[A jkekeko wZuh J/ w/oh ;'u sK J/E/ c;h J/.

L t/ i/ e'Jh j? b'eK ƒ d[Zy i/ szr eodh ;G ƒ G[Zy sK b'ehA oki/ e'b iktD ik e/ nkgDk d[y ;[BktD.

L oki/ e'b sK ftjb BjhA j?.

goik th eodh gfjb BjhA j?.

L go fe;/ ƒ sK nZr/ nkT[Dk gT{ uko/ gk;/ u[Zg j? i/ fco fe;/ ƒ sK fprb tikT[Dk gT{.

n"y/ PpdK d/ noE

T[;btN/ LeotNK pdbDhnK, b'uK gk;/ wkoB

LukjK

n"y/ PpdK d/ noE gqGksK

;ko jhbk t;hbk

L;t/o

Lg[ZSfrS, ypo

Le'fPP, T[gkn

LT[dw s'sk w?Bk

rhs

L i/ sz{ w/ok ;kE d/t/A sK nkgK d't/A fprb tikJhJ/.

oks jB/oh w[eD tkbh gqGksK dk e'Jh rhs jh rkJhJ/

L w?A s/o/ Bkb ojKrh jodw

\[PhnK dh n;hA pks eoKr/ sK i' fwN iktD ;G }w

(w?Bk nkgDk jZE nZr/ eodh j? s'sk T[; dk jZE cVdk j? s/ d't/A T[vd/ B/. T[vd/ T[vd/ d't/A oki wfjb d/ pB/o/ ’s/ ik p?md/ B/.)

d{ik fdqP

(oki wfjb dk fdqP, e[M gfjo/dko gfjok d/ oj/ B/. okik

;[Zsk fgnk j?. s'sk w?Bk d't/A rhs p'bd/ B/.)

L okfink oki eo/Afdnk s/o/ oki ’u jkjkeko t/

T[m e/ pkjo nk Iok s/ b? b'eK dh ;ko t/ okfink oki eo/Afdnk s/o/ oki ’u G?V/ uZi t/ eo e'Jh jhbk, e'Jh t;hbk d[Zy iktD ;ko/ GZi t/ okfink oki eo/Afdnk s/o/ G?V/ G?V/ :ko t/ i/ b'eK ftu j? p/u?Bh

s/oh fe; ezw dh ;oeko t/ okfink oki eo/Afdnk s/o/ oki d/ ftu ftu w'ohnK jB/o/ dh sK b'V BjhA

J/E/ f;yo d[gfjo/ u'ohnK

okik tIho okik tIho okik tIho okik tIho okik tIho okik okfink oki eo/Afdnk s/o/ oki d/ ftu ftu u'o t/ e[M sK prb/ ikgd/ e[M ikgD ihez{ w'o t/ okfink oki eo/Afdnk sz{ eo b'eK Bkb fgnko t/ ik b'eK d/ d[y ;[D b?

s/ pD goik dk :ko t/.

(rhs \sw j[zdk j?. okik nkgD/ tIho Bkb pkjo nkT[Adk j?.)

L fJj e"D rk fojk ;h <

L jI{o fJj sK s'sk w?Bk ;kv/ wfjb d/ pkjo rk oj/ ;h.

L w?ƒ sK fJzi bfrnk fit/A ;kok Pfjo rk fojk j't/.

L jI{o, T[j rk sK d't/A jh oj/ ;h, go rZb ;ko/ Pfjo dh eo oj/ ;h.

L J/; rhs B/ ;kƒ go/PkB eo fdZsk J/.

L jI{o, nfijh fejVh rZb j' rJh.

L J/; s'sk w?Bk B/, w/ohnK nZyK y'jb fdZshnK B/.

L T[j fet/A jI{o <

L w?ƒ nZi fJt/A bZr foj?. fit/A w?A ;dhnK dk ;[Zsk j'tK s/ w/o/ oki d/ ftu b'e uhy oj/ j'D, fubk oj/ j'D s/ w?ƒ e[M

\po jh BjhA.

L jI{o brdk J/ s[jkvh sphns mhe BjhA.

s[;hA nkokw eo' jI{o.

L BjhA, n;hA pj[s nkokw eo fbnk.

j[D n;hA nkg b'eK ftu ik e/ T[jBK d/ d[Zy^;[Zy ;[DKr/.

n"y/ PpdK d/ noE ihez{ Lfit/A

n"y/ PpdK d/ noE

G/; pzB/ i'tK go?Dh

Lgfjoktk, pkDk, gSkD

Lgk;/, fJe fdPk ftu

Li's b?D s'A

Gkt

LfJe ;'Nh iK vzvk, fi; d/ fJe f;o/ ftu feZb bZrh j[zdh j?

tIho okik tIho s'sk w?Bk

fe;kB okik fe;kB tIho fe;kB okik fe;kB

L go jI{o i/ b'eK B/ s[jkƒ gfjukD fbnk sK b'eK B/ vod/ wko/ s[jkƒ nkgD/ d[Zy jh BjhA d;D/.

L J//;/ bJh n;hA G/; tNk e/ b'eK ftu iktKr/ s/ w/o/ Bkb s[;hA th ub'r/.

L ih jI{o.

(d't/A G/; tNk e/ s[o g?Ad/ B/.)

L okik s/ tIho d't/A s[o gJ/ d't/A G/; tNk e/

;[DBk j? d[Zy goik dk b'e'

;[DBk j? G/; tNk e/ s[od/ s[od/ gj[zu/ y/sK d/ pzB/ fe;kB fgnk ;h jZb ubkt/ jZb ubkt/ Bkb/ rkbQK eZYdk

;[D e/ okik xpokt/.

(fJe gk;/ fe;kB y/s ’u pbd bJh yVk j?. Bkb/ T[go tZb t/ydk

L

j? s/ rkbQK eZYdk J/. okik s/ tIho fJe gk;/ yV/ ;[Dd/ B/.)

L wo ikJ/ U okik J/; d/; dk, fJjdk p/Vk pfj ikJ/, eZy Bk oj/ J/; ezio dk. i/ fes/ w?ƒ NZeo ikJ/ sK okik s/ T[; d/ tIho, wko wko gokDhnK fJjBK pbdK dh EK T[jBK ƒ i'tK s/ ;koh fdjkVh T[jBk e'b'A ezw eotktK.

(nZr/ nk e/)

pJh eh rZb j' rJh. oki/ B/ s/ok eh ftrkV

’sk, i' T[jƒ rkbQK eZYh ikBk J/A <

L sz{ oki/ dk wkwk brdk J/A, fijVk s?ƒ J/Bk d[Zy j'fJnk

J/.

(okik vodk fgZS/ j' iKdk J/.)

L BjhA, BjhA fJjBK dk wsbp ;h fe s[;hA ;kƒ nkgDk d[Zy d;' PkfJd n;hA s[jkvh e'Jh wdd eo ;ehJ/.

L T[J/ s[;hA eh wdd eo'r/, s[;hA s/ nkg G[Zy/ Bzr/ dhAjd/ U.

L go c/o th dZ; sK ;jh, s/ok oki/ Bkb eh d[Zy J/ <

L brdk J/ sz{ Io{o oki/ d/ ;j[fonK ’u'A J/A, fijVh s?ƒ J/Bh ghV j'Jh nk.

(jZE tkbh ;'Nh ftyk e/)

nkj t/y bk go?Dh, id'A tZih Bk s//o/ fgSb/ gk;/ sK BkBh u/s/ nk ikDh nk s?ƒ s/ Bkb/ s/o/ oki/ s/ T[; d/ tIhoK ƒ. ikT[ d"V ikU J/E'A.

tIho okik fe;kB okik fe;kB

L Goktk ` n;hA th s/o/ tor/ Jh nK. sz{ ;kv/ e[M s/ gZb/ gk.

L feT[A rkbQK eZY e/ nkgDh I[pkB rzdh eodk J/A. nk ik HHH

J/E/ y/s dh tZN ’s/ pfj e/ ;kv/ Bkb nkgDk d[Zy ;KMk eo.

L t/y' Gokt' ` i/ ;kvk okik uzrk j't/, uzr/ okfinK tKrz{ oki eo/ sK ;G mhe mke j't/. ;kv/ fgzv ’u iK fe;/ Pfjo e;p/ ’u u'o T[uZe/ BIo Bk nkT[D. xo ’u PKsh j't/ s/ pkjo th PKs j't/. fJE/ sK Goktk jo t/b/ jkb gkjfonk j'Jh ofjzdh nk. w/oh Xh w[fNnko, go w/oh IBkBh fpwko. d'tK ’u e'Jh th GZsk b? e/ nk BjhA ;edh.

j[D w?A J/E/ p/jhnK o'NhnK nuko rzY/ Bkb yk e/ r[Ikok eoB fvnK.

L

L go fJ; ’u oki/ dk eh e;{o <

(rZ[;/ Bkb)

e;{o < ;kok e;{o Jh oki/ dk nk. id'A itkB e[VhnK o'NhnK b? e/ nkT[AdhnK sK okj ’u w[PNzv/ yV/ jz[d/ nk, fijV/ nkT[AdhnK iKdhnK ;kvhnK XhnK G?DK ƒ

S/Vd/ nk. eJh b[u/ sK IBkBhnK dhnK tkbhnK bkj b?Ad/

B/, u?BhnK bkj b?Ad/ B/. XhnK G?DK dk xoK ’u'A fBebDk w[Peb j'fJnk fgnk. w/oh shthA fpwko nk. fe;/ th

;oekoh dtkykB/ ’u e'Jh uZi Bkb dtk^dko{ BjhA eodk. w?A

s/ ;[fDnk ;oekoh t?d jehw pzfdnK d/ nzdo'A uho^ ckV eoe/ eJh e[M eZY e/ t/u fdzd/ nk. J/;/ vo'A n;hA

;oekoh dtkykB/ BjhA tVd/. w?A j[D xo t/yK fe y/s < i/ y/sK ’u ezw Bk eoK sK c;b BjhA j'Dh. i/ c;b Bk j'Jh sK nfjbekoK ƒ wkbhnk feE'A dT{Ark. T[J/ ;kv/ fgzv d/ eJh fe;kB sK wkbhnk d/D d/ vo'A Bfjo ’u v[Zp e/ wo rJ/. T[J/ w?A c/o efjBK wo ikJ/ fJj' fijk okik ihjd/ oki ’u fe;kB \[de[PhnK eo eoe/ woB vj/ B/. J/j' fij/ oki/ d/ ehV/ g?D, ihjd/ oki ’u ;oekoh dtkykB/, PwPkB^ xkN pD rJ/. (T[jBK d'tK tZb t/y e/) j[D s[;hA th w/o/

Bkb oki/ ƒ rkbQK eZY' BjhA s/ wko wko gokDhnK bk;K gk dT{A.

n"y/ PpdK d/ noE tZN LIwhB ƒ fjZf;nK ftu tzvD bJh fwZNh dh pDh j'Jh

T[~uh gkb jkb gkjfonk Lo"bk^oZgk, uhe fujkVk, p[oh rs p/jhnK Lpk;hnK fvnK b[u/

Leo fojk jK

LpdwkP nfjbeko LB"eo, w[bkIw, nj[d/dko wkbhnk LN?e; bk;K LfBPkB, Bhb

n"y/ PpdK d/ noE nkeh u{bk

Lpkrh, j[ew nd{bh eoB tkb/

Le{bk, Yke, bZe iK ewo d/ BIdhe dk nzr okik s/ tIho L BjhA BjhA Goktk, n;hA BjhA rkbQK eZY ;ed/. n;hA ub/ nK.

fe;kB L ub/ feE/ U

(oki/ s/ tIho d/ fJe fJe ;'Nh wkodk j?)

p?m' okik s/ tIho L fe;kB L

J/E/ s' p'b' l UJ/ okfink s/ok p/Vk roe j' i/.

(vod/ vod/ p'bd/ B/)

T[J/ okfink s/ok p/Vk roe j' i/.

(d'tK ƒ)

d't/A J/;/ soQK p'bd/ p'bd/ nrb/ fgzv skJhA s'sk w?Bk

gj[zu ikU.

(okik s/ tIho ‘T[J/ okfink s/ok eZy Bk oj/’, ‘s/ok p/Vk roe j' ikJ/’, efjzd/ efjzd/ o'Ad/ j'J/ pkjo iKd/ B/.)

L G/; tNk e/ G/s b?D rJ/

G/s ;ko/ y[bQ rJ/

G/s ;ko/ y[bQ rJ/ go jkb/ e[M j'o G/s y[bQD/ i' pkeh B/ oki/ d/ f;gkjh sK oki/ s'A jh nkeh B/ oki/ ƒ brdk ;h ;G e[M mhe J/ go ;G e[M mhe BjhA fJj sK g[okDh ohs J/ fJj oki/ dh goik i' nzdo'A fbpVh fbpVh s/ pkjo'A BQksh BQksh b'e'' jkb/ ikfJU Bk jkb/ sK pj[s MkehnK p[ZYh i' s[;hA d/yDhnK B/ pkeh

(fJe gk;/ s'A fJe p[ZYh wkJh nkT[Adh j?. ekch d[Zyh j? s/

T[~uh^T[~uh o"bk gk ojh j?.)

L t/ eb?QfDnk okfink, t/ s/ok eZy Bk ot/, jkJ/ w?A wo rJh t/ okfink, s/ok d[o fcN/^wz{j. t/ okfink p[ZY/ tko/ w/ok u{bk N[ZN frnk sK w?ƒ t/yD tkbk sK e'Jh th BjhA.

t/ okfink s/ok eZy Bk oj/.

(d{i/ gk;/ s'A okik s/ tIho nkT[Ad/ B/.)

tIho okik tIho okik tIho p[[ZYh tIho p[ZYh tIho p[ZYh okik p[ZYVh tIho okik tIho okik okik

L jI{o w;K w;K T[; fe;kB e'b'A pu e/ nkJ/ nK, j[D J/; p[ZYVh dhnK rkbQK B/ ;kƒ ek;/ i'rk BjhA i/ SZvDk.

L go J/; ƒ g[ShJ/ s/ ;jh fe fJjƒ d[Zy ehJ/ <

L jI{o, fJjd/ d[Zy dk s/ w?ƒ gsk BjhA, go w?A pVk d[yh i/.

L pJh sz{ dZ[yh feT[A J/A < sz{ s/ okiwjZb ftu tXhnk EK ’s/ ofj fojk J/A. tXhnk sohe/ dh fIzdrh ihn fojk J/A. s?ƒ eh d[Zy j' ;edk J/ <

L jI{o, w?ƒ fJe' d[Zy J/ fe n?BhnK rkbQK s/ w?ƒ wK^fgT[ B/ th BjhA eZYhnK fizBhnK j[D ;[DBhnK g? ojhnK B/.

L T[J/ p/te{|k ` sz{ ’eZbk s/ BjhA rkbQK ;[DB tkbk, n;hA th s/ s/o/ Bkb nK.

L jI{o, J/;/ bJh sK w?ƒ rkbQK ;[DBhnK g? ojhnK, feT[Afe w?A

s[jkv/ Bkb nK.

L e'Jh Bk, f|eo Bk eo. nk gfjbK J/; wkJh ƒ g[ZShJ/ s/

;jh.

(p[ZYh d/ e'b ik e/)

L eh rZb j' rJh wksk <

L t/ Yfj ikfDnK w?A fes/ wksk nK. s?ƒ s/o/ wK fgT[ B/ p'bD dh iku BjhA dZ;h s/ nkgD/ s'A tZfvnK Bkb fet/A p'bhdk nk.

L j'o d;', n;hA s[jkƒ eh ejhJ/ <

L t/ i' nkgDh wK ƒ efjBk J/A <

L T[jƒ s/ w?A wK ih efj e/ p[bkT[Bk tK.

L s/ c/o w?ƒ wK ih efjD bZfrnK s?ƒ rP g?Adh nk.

L ;kE'A G[Zb j' rJh wK ih, j[D dZ;' s[jkƒ eh d[Zy J/ i' oki/

ƒ rkbQK eZYh iKd/ T[.

L t/ g[Zso' w?ƒ fszB ;kb j' rJ/ wzrsh pD e/ r[Ikok eofdnK

ƒ. wo ikJ/ okik. fijdh c"i ftu w/ok fJe' fJe g[Zs frnk, tkg; BjhA nkfJnk. wzr szr e/ r[Ikok eodh nK, g[Zs pko/ gsk bZrk ;h fe izr ’u wo frnk. go w/ok fdb

BjhA wzBdk. J/;/ nk;o/ s[oh fcodh nK fe edh sK w/ok g[Zso nkJ/rk. i' w?ƒ ;[Zy dJ/rk.

L go wK ih, s[;hA oki/ e'b |fonkd feT[A BjhA ehsh < n"y/ PpdK d/ noE ek;/ rP

Lfe;h

Lp/;[os, p/j'Ph

izr

M'eh

G'An owkB

LbVkJh

LG/iDk,

Ipod;sh XZe d/Dk

LIwhB

Lnkokw p[ZYh okik tIho okik tIho okik tIho okik tIho okik tIho p[ZYk okik

L t/ T[; nT[Aso/ e'b ftjb jh feE/ nk b'eK dhnK |fonkdK

;[DB dh. Bkb/ w?A T[jd/ e'b'A eh wzrK, T[j s/ nkg wzrsk pfDnk yb'sk d{finK d/PK d/ nZr/. eJh j'o okfinK dk

T[; B/ eoIk d/Dk nk s/ T[j' r[nKYhnK Bkb fBs gzr/ b? e/ wo ikDk okik fBZs izr bkJh oZydk tk. w?A efjBh nK

J/; izr ’u i/ fes/ oki/ dk nkgDk g[Zso frnk j[zdk sK T[jdk ekbik wZudk. ;kv/ rohpK d/ pZu/ izr ’u M'eh oZyd?. w?A

g[ZSdh nK fJj oki/ izrK eod/ Jh feT[A B/. fJjBK e'b'A owkB Bkb, PKsh Bkb nkg' nkgD/ xohA BjhA p?fmnk iKdk.

gJh dZ;' s[;hA uZgk e[ G'An b? e/ j'o eh eo bT[r/ i/ n?v/ tZv/ d/P Bkb BjhA oZi ;e/.

(o'Adh j'Jh s[o g?Adh j?)

w?A efjBh nK bZy bkjBs J/j' i/j/ okfinK d/ fijV/ wktK d/ g[Zso wotkJh iKd/ nk—t/ okfiU s[jkvk eZy Bk ot/ t/.

(iKdh j?)

L b? pJh fJj wkJh s/ fJe oki/ ƒ BjhA ;kfonK ƒ rkbQK eZYh iKdh nk.

L wjkoki ` wktK bJh g[Zs th ;ko/ fJe' ij/ j[zd/ B/ s/ oki/ th.

L sz{ eh p[MkosK gkT[D bZr fgnk.

L jI{o, p[Mkos s/ T[; wkJh B/ gkJh ;h. i' w?A s/ p[ZM bJh j[D s[jkvh tkoh J/.

L uZb j[D tkg; ubhJ/.

L jI{o J/Bh ibdh.

L feT[A jkb/ e'Jh e;o pkeh J/.

L w?ƒ brdk sK J/dK Jh J/.

L T[j fet/A <

(fJe gk;/ s'A fJe pI[or d/ uheD dh ntkI nkT[Adh J/.

jkJ/ jkJ/ ezvk u[ZG frnk. T[J/ jkJ/ w?A wo frnK.)

L bT[ jI{o j[D/ gsk bZr iKdk.

(pI[or bkr/ nkT[Adk j?.)

L

L jkJ/ T[J/ ezYk u[ZG frnk, w?A wo frnk T[J/.

(j"bh fijh tIho ƒ)

b? pJh nk gfjbk pzdk Jh, fijVk efjzdk w?A wo frnK. fijB/ jkb/ se oki/ ƒ rkbQ BjhA eZYh.

p[ZYk okik p[ZYk p[ZYk okik p[ZYk okik p[ZYk okik pZ[ZYk tIho p[ZYk tIho p[ZYk okik okik p[ZYk s'sk^w?Bk

L

L jkJ/ T[J/ wo ikJ/A okfink, s/ok p/Vk roe ikJ/. ihjd/ oki

’u pI[orK d/ g?oK ’u ezv/ u[ZGh iKd/ nk.

(e'b nk e/)

go pI[or' i/ ezvk s[jkv/ g?o ’u u[ZfGnk sK fJjd/ ’u oki/ dk eh e;{o J/.

L e;{o Jh ;kok oki/ dk nk ihjd/ oki ’u J/Bk rzd fgnk, i/ ;ckJh j'Jh j't/ sK ;kv/ g?ok ’u ezv/ feT[A u[ZGD <

L pI[or' ezvk sK Ikbw J/, fbnkU w?A eZY fdnK.

L ofjD d/ T[J/ tZfvnk jwdodk. w?A nkg/ eZY bT{A.

L BjhA pI[or' n;hA ekjd/ bJh nK.

L e'Jh ;{Jh j?rh nk.

L BjhA.

L e'Jh ;{b jh cV fbnkU tZvh ;koh.

L ;{b T[j eh eoBh nk <

L ;{b fijVh s/o/ T[; fgT[ oki/ eoe/ c;h nk T[j eZYDh BjhA.

L ;{b, ;{b Bkb eZYDh nK <

L T[J/ p/nefbnk ;[Dh BjhA ejkts fe ezv/ Bkb ezv/ eZfYnk frnk.

L go w/o/ e'b sK sbtko nk.

L d[o fcN/ wz{j s/ok, edh e'Jh sbtko Bkb th ;{b eZYdk nk.

sbtkoK Bkb izr bVhdh J/.

L

L pI[or', s[jkƒ sK oki/ dh c"i ’u j'Dk ukjhdk ;h.

(r[Z;/ ’u)

oki/ dh c"i ’u. fJ; e[Zs/ oki/ dh c"i ’u.

(tIho

ƒ r[Z;k nkT[Adk j?, go okik o'e b?Adk j?)

fiE/ uZs/ gfjo u'o^T[ue/ nfjbekoK Bkb fwb e/ fdB^fdjkV/ vke/ wkod/

B/. r[nKYh ƒ r[nKYh ’s/ Go';k BjhA. b'ehA feeoK SKr^SKr e/ xoK d[nkb/ tkV eoB vj/ B/. eh gsk w[ypoK Bkb fwb e/ r[nKYh okik uVQ nkt/. bVB oki/ s/ woB b'e. d[o fcN/ wz{j s/ok s/ Bkb/ s/o/ oki/ dk. (T[;/ soQK bzrVkT[Adk j'fJnk ubk iKdk j?)

L j[D sz{ th e[M p'b okfink fdb dh x[zvh y'bQ okfink n"y/ PpdK d/ noE

J/dK

;{b

LfJ; soQK

Lezvk d[ofcZN/ wz{j Ld[oekoBk, fsq;ekoBk uZs' gfjo Ljw/Pk w[[ypoK Li;{;K

n"y/ PpdK d/ noE

;'ek ekb froM

Lrowh, ;[Zek, whAj B g?D dh

;fEsh

Lnekb dh

;fEsh, nzB s/

XB dh xkN j' rJh, E[VQ

LfrZX, fJe gzSh tIho okik tIho okik vZv{ okik tIho okik vZv{ okik vZv{ okik vZv{ p'b okfink p'b okfink fdb dhnK gosK c'b okfink go okik eh p'b/

T[j sK Eo Eo v'b/

L feT[A jI{o, eh jkb ukb J/ <

L brdk J/, fJj s/oh e'Jh BthA ukb J/.

L jI{o goik ƒ fwb e/ brdk.

fit/A uko/ gk;/ ;'ek s/ ekb J/.

L ;kƒ e[M eoBk ukjhdk.

(fJe vZv{ o"bk gkT[Adk nkT[Adk j?.)

L jkJ/ T[J/ okfink, s/ok eZy Bk oj/, s/o/ \kBdkB dk eZy Bk ot/.

L j?A fJj eh <

L fJj th.

(okik tIho vZv{ e'b iKd/ B/.)

L feT[A T[J/ vZv{nk, s?ƒ eh j' frnk. feT[A oki/ ƒ rkbQK eZYh ikB?A.

L sz{ eh eo bJ/Ark w/ok, j'Dh tkgo rJh J/.

L fejVh j'Dh.

L froM w/o/ ;kEh ƒ yk rJh.

L go J/; ’u oki/ dk eh e;{o <

L sz{ e;{o g[ZSdk J/A < ekb tofsnk fgnk. b'ehA vzro gP{ b? e/ d{i/ oki ftu ub/ rJ/ B/. oki/ d/ nfjbeko ;kv/ ;kEh ikBtoK dk fPeko eoh ik oj/ B/. ikBto vod/ izrbK

’u ik b[e/ B/. oki/ d/ f;gkjhnK B/ izrb eNtkT[D/ P[o{ eo fdZs/ B/. T[E/ tZv/ tZv/ wfjb T[;ko oj/ B/. eJhnK B/ ;kv/

;kEh ikBtoK ƒ fgzifonK ’u pzd eo ofynk J/. j[D n;hA ikJhJ/ s/ feE/ ikJhJ/. T[J/ s[jkv/ w{oy oki/ ƒ BjhA gsk i/ izrb eNtk fdZs/ sK jfonkbh \sw j' ikT{, whAj BjhA g?D/, mzvhnK jtktK BjhA ubDhnK. i/ ;kv/ ;kEh ikBtoK dk

J/;/ soQK fPeko j[zdk fojk sK c/o e'Jh ikBto Xosh ’s/

BjhA puDk. nkgDh nkT[D tkbh B;b ƒ c/o s[;hA p; feskpK ftu jh ikBtoK dhnK c'N'nK ftykT[Ad/ ofjDk^s/ fejk eoBk L

okik tIho okik tIho s'sk^w?Bk

okik tIho s'sk^w?Bk

fJe ;h fuVh s/ fJe ;h eK wo ikJ/ s[jkv/ oki/ dh wK fi; izfwnk n?;k okik fBezwk

(efjzdk efjzdk iKdk j?.)

L j[D okik eh p'b/, eheD x[zvh y'b/ j[D okik e[M efj BjhA ;edk

Pofwzdrh T[j ;fj BjhA ;edk go e[M sK eoBk g?Dk, i/ok oZyDk g?Dk

s/ ;G e[M ;fjDk g?Dk

(okik s/ tIho d{i/ gk;/ s'A nkT[Ad/ B/.)

L uZb T[J/ Goktk, uZb tkg; wfjbK ƒ ubhJ/.

L go jI{o ` jkb/ sK n;hA E'fVnK ƒ Jh fwb/ nK, Iok j'o nZr/ sK ubhJ/.

L T[J/, ;kvh E'fVnK B/ jh s;Zbh eotk ’sh nk. j[D j'o e'Jh e;o pkeh ofj rJh nk. fijVk nZr/ ikD ƒ efj foj?A.

L c/o th jI{o, w?ƒ brdk J/ fe ;kƒ nkg nkgD/ f;gkjhnK dh ekor[Ikoh e'stkbh ’u ik e/ t/yDh ukjhdh nk. eh gsk goik ;kv/ e'b M{mhnK Pe?sK jh Bk bkT[Adh j't/.

L rZb sK s/oh mhe J/, uZb n;hA j[D e'stkbh ubd/ nK.

L ub' jI{o.

(d't/A s[od/ B/.)

L bT[ t/y' oki/ dh e'stkbh dk jkb

J/E/ wkV/ w'N/ dh rbdh BjhA dkb s[jkvh rZb sK ;[Ddh i/ i/p ’u j't/ wkb

;G ;/m Pkj{eko ubd/ B/ nkgDh ukb rohp goik dk J/E/ e'Jh Bk g[ZSdk jkb

J/E/ sK ftSkfJnk iKdk J/ ekƒB dk ikb

J/E/ sK vzvk J/ okik s/ tIho J/ rkbQ

(e'stkbh dk ;hB. jtkbdko s/ f;gkjh fJe rohp ƒ IwhB

’s/ fbNk e/ T[; d/ vzv/ wko oj/ B/ s/ rkbQK eZY oj/ B/. rohp uhy fojk J/ ‘pukUHHHpukU, jI{o j'o Bk wko' w?A u'oh BjhA ehsh ih.’)

n"y/ PpdK d/ noE fBezwk eheD

Lp/eko

Lfet/A e'stkbh Lw[Zy g[fb;

;N/PB, g[fb;

EkDk

n"y/ PpdK d/ noE i/ok wjhBk

Lfirok, fjzws

Ljo wjhB/ foPts d/D s'A

Gkt

Bkrk L}?o jkIoh,

S[ZNh fsZso j' ikDk Ld"V ikDk e'stkb nkdwh e'stkb nkdwh e'stkb nkdwh okik nkdwh okik okik e'stkb okik nkdwh okik e'stkb

L

(bzw/ gJ/ j'J/ nkdwh d/ vzvk wko e/)

j[D p'b wjhBk

;w/A f;o g[ukJ/Ark fe BjhA.

L

(o'Ad/ j'J/)

jI{o, wkJh pkg Io{o gj[zuktKrk.

L Bkrk s/ BjhA g?D dJ/Ark.

L BjhA jI{o, w?ƒ p\P fdT[.

L uzrk j[D fsZso j' ik BjhA sK e[ZeV pDk e/ X[Zg/ gNk c/oz{rk.

(nkdwh iKdk j?) (e'stkbh d/ pkjo yVQ/ okik s/ tIho

;G t/y oj/ B/. nkdwh T[jBK d/ e'b'A dh bzxdk j'fJnk p'bdk j?.)

L T[J/ t/fynk i/ Goktk, fJE/ rohp ƒ fet/A e[fNnk s/ b[fNnk iKdk J/, w?A efjBk wo ikJ/ fJj' fijk okik ihjd/ oki ’u fdB fdjkV/ fJB;kc xoK ’u p/fJB;k|h j'D vjh nk.

L go sz{ Io{o e'Jh e;{o ehsk j'D?.

L e;{o s/oh wK dk f;o ehsk tk. Pfjo d/ tZv/ u"e ’u o/jVh bk e/ ;kwkB t/udk ;K. fJj f;gkjh efjzd/ ;kƒ wjhBk Gfonk eo. d;' w?A rohp feE'A wjhBk GoK. fJjBK ftjbVK bJh.

L uZb nk w/o/ Bkb w?A rZb eodk tK.

L go sz{ e"D J/A <

L w?AHHHw?A Bkb d/ fgzv dk ;ogzu, nk w/o/ Bkb.

(fszB'A nzdo iKd/ B/.)

L

(e'stkb ƒ)

eh rZb J/, e'stkb ;kfjp s[;hA fJ; rohp ƒ feT[A e[fNnk, w?A oki/ e'b s/oh fPekfJs eoKrk.

L sz{ fJjdk wkwk brdk J/A, i' fJjdh f;ckoP eoB nkfJnk

J/A. T[J/ iK s/ sz{ fJjdh EK wjhBk Go fdnk eo. BjhA s/ fsZso j' ik J/E'A.

L sz{ ikDdk BjhA ehjd/ Bkb rZb eo foj?A <

L T[J/ rKj ik, s/o/ tor/ eJh nkT[Ad/ B/.

(f;gkjh ƒ)

T[J/

Gwhoh bkb gk fJjBK d'tK ƒ th bzwk, nkJ/ tZv/ jw?shJ/.

(f;gkjh okik s/ tIho ƒ bzw/ gk e/ eZ[Ndk j?. d't/A uhed/

B/. nkdwh T[jBK ƒ e[ZN g?Adh t/y e/ fy;e iKdk j?.)

tIho okik tIho okik tIho okik tIho e'stkb vzv/ dk J/. ub' d/t/A iD/ w[ork pD' s/ p'b/—jI{o ;kƒ w[nk| eo'.

(okik s/ tIho w[ork pDd/ B/ s/ p'bd/ B/.)

okik^tIho L jI{o ;kƒ w[nk| eo'.

e'stkb

L feT[A pZu{ j[D gsk bZrk, nkJ/ tZv/ jw?shJ/, efjzd/ ;h oki/ e'b fPekfJs eoKr/. T[J/ J/E/ ;kvh e'stkbh ’u oki oki/ dk BjhA

L d"V ikT[ J/E'A i/ w[V e/ BIo nkJ/ sK nzdo eo dz{ nzdo.

(d't/A d"V e/ pkjo ;Ve tZb iKd/ B/. e'stkb s/ f;gkjh ub/ iKd/ B/.)

okik tIho okik tIho s'sk^w?Bk

L feT[A jI{o j[D feXo ikDk i/ <

L j[D s/ fes/ ikD i'r/ oj/ Jh BjhA.

L BjhA, ;oeko tkg; wfjbK ƒ ubhJ/.

L J/; soQK N[ZN/ GZi/ <

L iBkp iktKr/ sK N[ZN/ GZi/ jh, go ;p{fsnK tKr iktKr/.

L s/ ;kvh Broh dk eh pD/rk <

L jI{o, J/; Broh ƒ N[ZN GZi dh nkds g? rJh J/. s[;hA t/fyT[ T[;/ soQK fJe gk;/ ftnkj w[ebkt/ j' oj/ j'Dr/. d{i/ gk;/ noEhnK th fBeb ojhnK j'DrhnK.

L go b'eK ƒ fwbKr/ fet/A <

L fit/A gfjbK fwbd/ ;K (rZb pdb e/) ;kƒ Bkno/ bkT[D/ nkT[Ad/ B/. nkj go/PkBh sK ;kƒ G/; pdbD eoe/ T[mkT[Dh gJh J/. ub' wfjbK ƒ ubhJ/ s/ ;[Zy dh BhAd ;"AJhJ/.

L go T[j s'sk w?Bk dh g[eko.

L jI{o fJj' fij/ eJh s's/, fJj' fijhnK eJh w?Bk g[eko g[eko e/ jzG rJ/, go ;kvh f;js ’s/ e'Jh n;o fgnk.

BjhA Bk s/ g?Dk th BjhA.

fJj oki ;dk ;h J/dK s/ J/dK jh ofjDk s/ J/dK jh ofjDk

(efjzd/ efjzd/ iKd/ B/.)

L i/ oki ;dk s'A J/dK sK J/dK BjhA ofjDk n"y/ PpdK d/ noE jw?shJ/

Broh

Lwddrko, so|dkoh eoB tkb/, gZy g{oB tkb/

LBro, Pfjo

n"y/ PpdK d/ noE y'bk Lpr?o SZs s'A ns/ YZmhnK ezXK dk e'mk

M{m w{m ’s/ T[;fonk fJj wfjb sK fJe fdB YfjDk okfink oki eo/Afdnk sz{ j' frT[A feT[A p'bk t/ s/o/ fjZ;/ wfjb w[Bko/ feT[A ;kv/ fjZ;/ y'bk t/ okfink oki eo/Afdnk

;dk oki Bk J/dK ofjDk t/ i' ;kv/ nZyhA xZN gk fojk j[D b'eK B/ Bk ;fjDk t/ s/ok wfjb sK fJe fdB YfjDk t/ j[D b'eK B/ Bk ;fjDk t/.

e/tb Xkbhtkb

fN~gDh

T[go'es fJeKrh ftu fJeKrheko e/tb Xkbhtkb B/ oki^gqpzX ftu ewhnK j'D ekoB b'eK d/ d[y^dod ƒ T[GkoB dh e'fPP ehsh j?. s'sk^w?Bk

d' gksoK d/ wkBtheoB dh i[rs okjhA Bkekok gqPk;B T[go ftnzr eZf;nk frnk j?. G/; pdb e/ b'eK ftu ftuod/ okik s/ tIho d/ gkso fJeKrh dh ;wZf;nk ƒ j'o g[\sk o{g ftu g/P eod/ jB. fe;kB, pI[or, n"os, vZv{, nkdwh, e'stkb nkfd gkso ;wki ftub/ ftrkV ƒ j{pj{ gq;s[s eod/

BIo nkT[Ad/ jB. s'sk^w?Bk d/ feodko ekfte^nzdkI ftu oki/ ƒ T[; dhnK fIzw/tkohnK dk nfj;k; eokT[Ad/ jB.

nfGnk;

1H d~;' yK Gbk L

(i)

G/; tNk e/ b'eK ftu e"D iKd/ jB <

(ii) fe;kB, oki/ s/ tIho ƒ fet/A wkodk^e[ZNdk j? <

(iii)

“w?ƒ wK ih efjD bZfrnK s?ƒ rP g?Adh nk”, fJj Ppd fe; B/ fe; ƒ ej/ <

(iv)

‘;{Jh’ e"D fe; e'b'A wzrdk j? <

(v) froM fe; d/ ;kEh ƒ yk rJh <

(vi) e'stkb, nkdwh ƒ feT[A wkodk j? < s/ okik e'stkb ;kjwD/ nkgD/ nkg ƒ d;dk j? <

(vii) s'sk^w?Bk feZE/ rk oj/ ;B < fJBQK d/ rhs okjhA fJeKrheko eh

;[B/jk d/ fojk j?. nkgD/ ftuko 100 PpdK ftu fby'.

nkT[ e[M j'o eohJ/

TH gkm s'A n~r/

(i) w"i{dk oki^gqpzX pko/ fJ;/ soQK d/ fJe j'o fJeKrh dh w"fbe ouBk eo'.

(ii) eh s[;hA ;wMd/ j' fe b'eK dhnK d[Zy^sebh|K B/sktK tb'A T[BQK

Bkb ;KM gk e/ d{o ehshnK ik ;edhnK jB < nkgD/ ftukoK dh g[PNh bJh dbhbK fdT[.

(iii) fGqPNkuko s/ oki^gqpzX dk pj[s BIdheh tkbk ;zpzX j? < fJ;

ƒ d{o eoB bJh nkgD/ ;[MktK T[go o"PBh gkT[.

nH “jI{o, J/; Broh ƒ N[~N^G~i dh nkds g? rJh J/. s[;hA t/fyT[ T[;/ soQK fJe gk;/ ftnkj^w[ebkt/ j' oj/ j'Dr/. d{i/ gk;/ noEhnK th fBeb ojhnK j'DrhnK.” tIho dh T[go'es fN~gDh s'A eh Gkt j? < fJ; ;'u

ƒ fet/A pdfbnk ik ;edk j? < edoK^ehwsK d/ nkXko T[go nkgDk fdqPNhe'D g/P eo'.

JH g[fb;^gqpzX ftu c?b/ fGqPNkuko ƒ do;kT[Adk fJe gq'i?eN fsnko eo'.

phph GkBh ih

n"y/ PpdK d/ noE r[o{ wfjb L r[o{ xo Bkb

;zpzXs r[o{ gsBhnK r[o{ wfjb gozgok ;kvk fto;k, ;kvh PkB s/ ;kvk r"ot j?. T[j nfijk ukBD w[Bkok ;B fiBQK s/ g{oh fJ;soh iksh ƒ wkD j?. T[BQK ftu fJe nfijh

Pesh ;h fiXo th r[o{ ;kfjpkB B/ fJPkok eo fdZsk nzsw ;tk;K sZe

T[; nkfrnk ƒ s'V fBGkfJnk. T[BQK r[o{ wfjbK ftu'A r[o{ okwdk; ih d/ wfjb phph GkBh ih dk Bkw nkdoP f;Zy ;[nkDhnK ftu frfDnk iKdk j?.

phph GkBh ih r[o{ gsBh s/ r[o{ wksk j'D d/ Bkb^Bkb j'o foPfsnK dh

S'j Bkb r[o{ ;kfjpkB Bkb ;zpzXs ;B. wksk ih r[o{ nwodk; ih s'A b?

e/ r[o{ r'fpzd f;zx ih sZe fe;/ Bk fe;/ foPs/ ftu i[V/ ;B. phph

GkBh ih B/ gsh ns/ fgsk d/ foPs/ ftu wjZstg{oB G{fwek fBGkJh. T[BQK dk iBw T[; ;w/A j'fJnk id'A f;Zy Xow nkgDhnK iVQK ek|h jZd se iwk u[Zfenk ;h.

phph GkBh ih dk iBw r[o{ nwodk; ih d/ xo wksk wB;k d/th dh e[Zy'A, fgzv pk;oe/, fIbQk ;qh nzfwqs;o fty/ 1590 ftu j'fJnk. r[o{ nwodk; ih d/ xo d' bVehnK g?dk j'JhnK, fiBQK ftu'A phph GkBh ih S'N/ ;B. pugB s'A jh, phph

GkBh ih nkgD/ fgsk dh ;/tk ftu bZr/ ofjzd/

;B. T[BQK dh r[o{^Grsh s/ ;/tk^Gkt ƒ t/y e/ jh T[BQK dk BK GkBh oZfynk frnk. T[BQK

B/ nkgD/ ihtB ftu nfsnzs ;z[do ekoBkw/ ehs/. fJe tko fgsk ih d/ fJPBkB d"okB u"eh dk gktk N[ZN frnk. r[o{ ;kfjp ƒ e'Jh w[Peb Bk nkt/ fJ; bJh gkt/ dh EK T[BQK B/ nkgDk jZE oZy fdZsk. fgsk d/ g[ZSD ’s/ e'Jh itkp Bk fdZsk s/ pVh fPZds Bkb fJ; dk

;kjwDk ehsk.

phph GkBh ih dh fIzdrh dk pj[s tZvk fjZ;k fgsk s/ nkgD/ g[Zso dh d/yGkb ftu r[Ifonk.

r[o{ xo d/ ;ko/ ekoiK pko/ fgsk ns/ gsh s'A ikDekoh bJh.

gzit/A r[o{ ;kfjpkB B/ i' th gqkgshnK ehshnK T[BQK dh fwjBs dk |b ;h. go Bkb jh phph

GkBh dhnK n;h;K th ;B.

phph ih B/ nkgD/ pI[orK d[nkok nozG ehs/ ;ko/ ekoiK ƒ ;cbskg{ote fBGkT[D dh ;bkj fdZsh. T[BQK B/ xo/b{ ihtB ƒ ;[yktK pBkT[D bJh ftP/P :'rdkB gkfJnk. r[o{ jfor'fpzd ih d/ gkbD^g'PD ftu phph GkBh ih dk ftP/P :'rdkB j?. wK GkBh dhnK poesK tkbhnK b'ohnK B/ fJe nfij/

:'X/ ƒ iBw fdZsk fi; B/ r[o{ xo ftu ubdh nk ojh PKs bfjo ƒ Mzi'V e/ ghoh d/ Bkb whoh th i'V fdZsh.

ftnkj :'r j'D ’s/ wksk wB;k d/th ih B/ r[o{ nwodk; ih nZr/ fIeo ehsk. T[BQK B/ g[Zsoh bJh to bZGD bJh fejk. fJj fJZSk th gqrN ehsh fe to GkJh i/mk tork j'Dk ukjhdk j?. r[o{ ;kfjp B/ fejk fe GkJh i/mk sK i/mk jh j' ;edk j? T[; s'A f;tkJ/ j'o e'Jh BjhA. i/mk ih t/yD ƒ pj[s jh ;z[do ;B. fJ; soQK i/mk ih ƒ ftnkj bJh u[fDnk frnk. ftnkj s'A pknd phph GkBh ih s/ i/mk ih r[o{ nwodk; ih d/ B/V/ jh ofjD bZr/.

r[o{ ih B/ eJh tko i/mk ih dh gqhfynk bJh, fi; ftu T[j jo tko yo/

T[so/. phph ih d/ xo fszB g[ZsoK B/ iBw fbnk fiBQK ftu'A fgqEh uzd ih gfjb/, wjKd/t ih d{i/ ns/ r[o{ noiB d/t ih ;G s'A S'N/ ;B. phph ih nzdo wB[Zysk d/ jkt^Gkt e[ZN^e[ZN e/ Go/ j'J/ ;B.

phph ih B/ e[M nfij/ ihtB^w[ZbK dk gquko s/ gq;ko ehsk i' sg, fsnkr, ;/tk^Gkt s/ e[opkBh d/ iIp/ Bkb Gfonk j'fJnk ;h. fJfsjk; ƒ nfs BkI[e s/ ;zeN Go/ d"o ftu fJe wjkB fIzw/tkoh ;"AgDh ;h. r[o{ nwodk; ih B/ phph GkBh ih ƒ to wzrD bJh fejk sK nkg B/ r[o{ gozgok nkgD/ jh tzP ftu ubdh ofjD dk to wzfrnk. go nkg ih ƒ gsk BjhA

;h fe fpBK ftuko/ i' to nkg B/ wzfrnk j? T[; dk Bshik ;zeNK s'A ofjs n"y/ PpdK d/ noE ghoh whoh

GkBh

L;zs^wjkswk bJh gqEk, w[esh

L o k i B h s e nwhoh, pkdPkjh

L GkDk wzBD tkbh (fJZE/

Gkt j? phph

GkBh)

Mzi'VBk L fjbk d/Dk yo/ T[soBk L g{ok T[soBk

BjhA j't/rk, ns/ fJjh eEB GftZy ftu ;jh fBefbnk. r[o{ noiB d/t ih, r[o{ s/} pjkdo ih s/ ;kfjpIkfdnK ƒ fezM e[opkBhnK d/DhnK gJhnK. go uVQdh ebk ftu ofjD tkbh nkswk nkgD/ d[ZyK ftu Gkt[e j' e/ v'bh BjhA

;r'A fJ; rZb dk nfj;k; eotkfJnk fe nfij/ fdb fjbk d/D tkb/ I[bw

T[BQK dk \kBdkB jh ;fj ;edk j?. T[BQK B/ d[Zy^;[y ƒ Bdh d/ d' feBkfonK dh soQK fbnk. i' fe nkg; ftu fwbd/ BjhA go nkgDh j'Ad dk nfj;k;

Io{o eotkT[Ad/ jB.

f;Zy Xow ftu r[o^gsBh ƒ ;BwkB dh fdqPNh Bkb t/fynk iKdk j? sK jh s/ T[BQK ƒ r[o{^wfjb Bkw Bkb ;zp'fXs ehsk iKdk j?. T[AM sK f;Zy Xow ftu r[o{ wfjbK B/ nkgDh ;woZEk nB[;ko :'rdkB gkfJnk j? go Grsh Gkt d[nkok i'

;EkB phph GkBh ih ƒ gqkgs j'fJnk j?, j'o fe;/ ƒ jk;b BjhA j'fJnk.

phph GkBh ih r[o{ Gkt,

;/tk Gkt oZyD tkb/, ePN ;fjD ftu ;kj;h, fwjBsh s/ d{o nzd/

Ph ;B. r[o{ xo dh ;/tk, bzro dh ;/tk eoB ftu wkfjo phph

GkBh B/ fJ; rZb dh ;'Mh th fdZsh fe ;po, ;zs'y Bkb d[ZyK

ƒ ;fjDk ukjhdk j? sK jh r[o{ oZfynk eodk j?. 1655 JhH ftu phph ih r'fJzdtkb fty/ i'sh^i's ;wk rJ/. nkgDh e"w bJh uzrh ;/X gqdkB eoB tkbh phph GkBh ih torh P\;hns dh b'V j? i' e"w s/ fJfsjk; ƒ BtK w'V d/ ;e/.

;[yftzdo e"o

fN~gDh fJ; gkm s'A ;kƒ phph GkBh ih d/ ihtB pko/ ikDekoh fwbdh j?. phph

GkBh ih nzdo nEkj ;/tk, PoXk, fgnko, ftPtk; s/ ufoZso dh ;kc ;[Eoh

Mbe fdykJh fdzdh j?. T[j fBwosk Bkb Gog{o g[Zsoh, gsh dh nkfrnk dk gkbD eoB tkbh gsBh s/ fJe ;kj;h wK ;B. T[BQK B/ Grsh s/ ;/tk ftu g{oh soQK bhB r[o{ wfjbK dh fw;kb ekfJw ehsh j?. ihtB ftu ;/tk ns/

;/tk ftu ihtB gkT[D tkbh phph GkBh ih B/ f;Zy Xow ftu fi; soQK nkgDk

T[~u ;EkB pDkfJnk fJj fJe nd[Zsh fw;kb j?. T[j ;kv/ ;G bJh ukBD^ w[Bkok jB.

nfGnk;

1H d~;' yK Gbk L

(i) phph GkBh ih d/ wZ[Yb/ ihtB T[~s/ o"PBh gkT[ <

(ii) f;Zy Xow ftu r[o{^gsBh ƒ fejV/ BK Bkb ;zp'XB ehsk iKdk j?<

(iii) phph GkBh ih dk iBw ed'A s/ feE/ j'fJnk <

(iv) phph GkBh ih d/ fgsk, gsh, g[Zso ns/ g'so/ dk eh BK ;h < eqwtko d;' fe T[j f;ZyK d/ fejV/^fejV/ r[o{ ;kfjp jB <

(v) phph GkBh ih fejV/ r[DK d/ XkoBh ;B <

(vi) phph GkBh ih B/ fe; s'A s/ eh to wzfrnk < nkT[ e[M j'o eohJ/

TH gkm s'A n~r/

(i) f;Zy Xow ftu nkJhnK phphnK ftu'A fe;/ fJe j'o wjkB phph pko/ ikDekoh fdT[ <

(ii) phph GkBh ih pko/ r[o{ g[Zsoh, r[o{ gsBh, r[o{ wksk d/ o{g ftu ftP/P ikDekoh fJeZso eod/ j'J/ gq'i?eN fsnko eo'.

(iii) s[jkƒ phph GkBh dhnK fezBQK rZbK B/ gqGkfts ehsk j? < ft;Eko

Bkb fby'.

JH ykbh EktK Go' L

(i) phph GkBh ih HHHHH ftukoK d/ XkoBh ;B.

(ii) fBPekw ;/tk HHHHHH dh Py;hns dk nfjw r[D ;h.

brB

(iii) phph GkBh ih nzdo gqG{ gqsh HHHHHH ftPtk; ;h.

(iv) phph ih nzdo wB[Zysk d/ HHHHHH e[ZN^e[ZN e/ Go/ ;B.

r'fJzdtkb

Xkofwe

(v) phph GkBh HHH Jh;th ftu HHH fty/ i'sh i's ;wkJ/.

r[D

T[BQK

1655

nH PpdK ƒ P[~X eoe/ fby' L

;?jo ^ woDk ^ voDk ^

;'jBk ^

;/js ^

X[AX ^

JH tkeK ƒ P[~X eoe/ fby' L

(i) w/jBs dk fwmk cb j[zdk j?.

(ii) T[j gfNnkbk ikBk j?.

(iii) g[okD/ b'r pfjwK^GowK ftu c;/ j?.

(iv) Grs f;zx dk Bjkok ;h ‘fJBebkp fIzdkpkd’.

(v) w/o/ gk; pkfjr[o{ dk fdsk pE/ok e[i j?.

;H ft;okw fuzBQ brkT[ L feT[A ekek sz{ d[ZX ghJ/Ark wK B/ fgnko Bkb g[ZfSnk oftzdo B/ T[~so fdZsk

BjhA wksk ih nZi w/oh f;js mhe BjhA

T[vDk f;~y ^ fwbyk f;zx fwbyk f;zx ;Zso w[beK ’u w[ekpb/ dh d"V d"fVnk. fpnk;h w[ekpfbnK ’u

T[Bk;h tko T[jƒ fiZs B;hp j'Jh. ni/ sZe J/Phnk dh Xosh T[jd/ fijk j'o d"Vke g?dk BjhA eo ;eh. 1960 ftu T[jB/ 400 whNo dh d"V 45H6

;?fezv ftu bkJh ;h. d[BhnK jo o'I soZeh eodh j? go nZi se th

J/Phnk dk e'Jh nEbhN fwbyk f;zx d/ foekov se BjhA gj[zu ;fenk. uko

;" whNo dh d"V ftu irs gqf;ZXh jk;b eoB bJh T[jƒ shj jIko whb d"VB dk nfGnk; eoBk fgnk.

fJ; nd[Zsh wB[Zy dh iBw fwsh dk fe;/ ƒ th BjhA gsk. T[j nkg th J/Bk e[ ikDdk j? fe T[jdk pugB gZSwh gzikp d/ w[IZcorVQ ftu e'N nZd{ d/ B/V/ fgzv r'fpzdg[ok ftu phfsnk. wksk^fgsk dk ;kfJnk pugB ftu jh T[m frnk ;h. T[; dk gkbD g';D tZvh G?D B/ ehsk.

fJj nZm G?D^GoktK ftu'A ;G s'A

S'Nk ;h. T[jBK dk gfotko y/sh eodk ;h. T[j gzi Gok ;B s/ fszB

G?DK. fgzv'A gzi^S/ whb d{o T[j Bzr/ g?ohA gVQB iKdk. sgdhnK X[ZgK ftu o/sb/ okj T[~s/ T[jd/ g?o G[Zid/ sK

T[j d"VB br g?Adk s/ fe;/ feZeo dh

Skt/A ik e/ mzY/ eodk. mzYh SK dh sKx ftu T[j fJ; wjkB d"Vke d/ ihtB dhnK gfjbhnK d"VK ;B.

1947 ftu d/P dh tzv ;w/A fwbyk f;zx ;ZsthA^nZmthA ’u gVQdk n"y/ PpdK d/ noE nd[Zsh L ndG[Zs, fBokbh, ftbZyD

n"y/ PpdK d/ noE c[fbnk BjhA

;wkfJnk L pj[s y[P j'Dk w{jo/ L nZr/

;h. T[jdk tZvk Gok wZyD f;zx, w[bskB |"i ftu ;h. go d/P d/ dzfrnK

B/ T[; dk ihtB jh pdb fdZsk. fwbyk f;zx ikB pukT[D tk;s/ w[bskB ubk frnk.

fwbyk f;zx d/ tZv/ Gok B/ T[; ƒ |"i ftu Gosh eotkT[D bJh tko^tko e'fPP ehsh go ekw:kph T[jBK ƒ 1952 ftu ik e/ j'Jh. T[; fdB fwbyk f;zx c[fbnk BjhA ;h ;wkfJnk.

1953 ftu T[jƒ d"V^w[ekpfbnK dk gsk bZrk. T[d'A T[jdh T[wo thj

;kb s'A T[go j't/rh. :{og, nwohek d/ nEbhN thj^pkJh ;kb dh T[wo ftu jh nkgDk f;\o S'j b?Ad/ ;B.

;oho gZy'A fwbyk f;zx ewI'o ;h. Sksh dk xZN Bkg T[; bJh c"i ftu

Gosh j'D ’u tZvh o[ektN ;h. Gosh eoB tkb/ T[jdh fwDsh eoe/ fgS/ w'V fdzd/. ozro{Nh eoB t/b/ i[nkBK dhnK y/vK j'JhnK. fwbyk f;zx eok; ezNoh ftu S/t/A Bzpo ’s/ nkfJnk. fco fwbyk f;zx s'A g[ZfSnk frnk, “uko

;" whNo d"V bJ/Ark <” fwbyk f;zx B/ g[ZfSnk, “uko ;" whNo d"V fezBh j[zdh n? <” id'A T[jƒ dZf;nk frnk fe 400 whNo No?e dk fJe' uZeo j[zdh j? sK T[jB/ fejk, “fJe uZeo SZv w?A d; uZeo bk ;edK.” fco T[;skd B/ ;wMkfJnk fe fJe' uZeo ftu d; uZeoK fizBk I'o bk d/Dk j?. fwbyk f;zx B/ T[t/A jh ehsk s/ nkgDh ezgBh ftu gfjb/ Bzpo ’s/ nk frnk. T[d'A T[jdk NkJhw fJe fwzN fszB ;?fezv ;h. fJ; fgS'A T[jd/ X[o nzdo'A ;[ZshnK PeshnK ikr gJhnK. |"ihnK tkbh ;kXkoB dkb^o'Nh yk e/

T[j fdB^oks d"VB dk nfGnk; eoB bZrk. T[jd/ n|;o T[jd/ nzdo j'Djko d"Vke pDB dhnK ;zGktBktK t/yd/, T[jƒ fvT{Nh s'A S[ZNh d/ fdzd/ s/ T[j rokT{Av ftu d"fVnk fcodk. oks ƒ id'A T[jd/ ;kEh ;"A iKd/ sK T[j T[jBK s'A nZy puk c/o rokT{Av ftu nk iKdk. jB/o/ ftu whb e[ d/ eohp d"Vdk, c/o p?m iKdk, c/o d"Vdk, c/o p?m iKdk. T[jƒ e'Jh pkekfJdk f;ybkJh BjhA

;h fwb ojh. nkfyo EZfenk N[ZfNnk T[j wzih j/mK gb/N Bkb YZeh o'Nh yk e/ ;"A iKdk.

j"bh^j"bh T[jdh d"V s/I j[zdh rJh. ;oho I'o cVdk frnk s/ dw j'o gZedk frnk. nkgD/ ;?ANo d/ d"V^w[ekpfbnK s'A b? e/ ;w[Zuh |"i d/ d"V^ w[ekpfbnK ftu T[j w{jo/ nkT[D bZrk. T[jBhA fdBhA Gkosh |"i d/ d' j'o

tXhnk d"Vke ;B—i'frzdo f;zx s/ ;'jD f;zx. T[jBK B/

Bt/A T[md/ fwbyk f;zx ƒ jw/Pk dpkT[D dh jh e'fPP ehsh. go fwbyk f;zx T[jBK dh Jhoyk s'A fBob/g nkgDh

X[B ftu bZrk fojk. rokT{Av

T[jd/ bJh oZp^xo pD frnk s/ d"VBk fBZsB/w. d"VfdnK tX/o/ I'o bZrD Bkb T[j eJh tko p/j'P j'fJnk. fJ; d/ pkti{d T[jB/ d"VBk ikoh oZfynk.

1956 ftu w?bp'oB dhnK T[bzfge y/vK ftu fwbyk f;zx Gkosh Nhw ftu u[fDnk frnk. y/vK dh ozr^pozrh s/ ftPkb d[Bhnk dk n;bh gsk T[jƒ w?bp'oB ik e/ jh bZrk. T[j ftPkb ;N/vhnw t/y e/ j?okB ofj frnk.

i/s{nK dk Pkjh ;BwkB T[jd/ nzdo th e[se[skVhnK eZYD bZrk. T[E/ T[j

Gkt/A d"VK ftu jko frnk go nrKj fiZsD bJh BtK T[sPkj b? e/ w[fVnk.

shihnK J/PhnkJh y/vK 1958 ftu N'ehU fty/ j'JhnK. T[E/ fwbyk f;zx

;G s'A seVk nEbhN f;X j'fJnk. gkfe;skB dk npd[b \kfbd d' ;" whNo dh d"V dk fJe s/I^ soko d"Vke ;h. d"V s'A gfjbK T[; dh fwbyk f;zx

Bkb ikD^ gSkD eokJh sK T[; B/ nkw gzikphnK tKr cVQ wkoh,

“J/; f;yV/ B/ w/ok XZek feE'A ;fjDk J/ <” fJj ;[D e/ fwbyk f;zx r[Z;/ ƒ nzdo'^nzdoh gh frnk. fwbyk f;zx s/ npd[b \kfbd ftu'A fijVk th fJ; d"V ƒ fiZs iKdk T[jh J/Phnk dk ;G s'A seVk n?EbhN wzfBnk ikDk ;h. n\pkoK ftu eJh soQK d/ fenk; ;B s/ nB/eK PosK bZrhnK ;B. d'jK B/ fJe' ;w/A chs/ ƒ S'fjnk. d"V d/ nzs dh c'N' t/yD T[gozs n?bkB j'fJnk—fwbyk f;zx gqEw. ;kok ;N/vhnw jZbk^

P/oh ftu rz{i T[fmnk. fwbyk f;zx d/ y[Ph Bkb jzM{ tfj fBeb/. n\pkoK d/ B[wkfJzfdnK B/ T[jƒ x/o fbnk. e?wfonK dhnK nZyK irD^p[MD bZrhnK.

i' rZb \[nkp ftu BjhA ;h jehes pD rJh. ikgkB dk PfjBPkj T[jƒ fJBkw d/ fojk ;h. nrb/ fdB d[BhnK ftu fwbyk f;zx, fwbyk f;zx j' rJh.

1958 s'A 60 se T[j J/Bk x[zfwnk fe tsB bJh so; iKdk. T[d'A T[jdk n"y/ PpdK d/ noE fBob/g L ofjs, go/ oZp^xo L oZp dk xo, gftZso ;EkBozr^pozrh L pj[ozrh, pj[s/ ozrK tkbh fenk; L nzdkI/, nB[wkB, nNeb jZbkP/oh L tkj^tkj y[nkp L ;[gBk

n"y/ PpdK d/ noE

B[wkfJzfdnKL gqshfBXhnK w[Zy fNekDk bzvB j[zdk ;h. go

T[j bZfGnK BjhA ;h bZGdk. fJ;

;w/A T[jB/ d[BhnK d/ u'Nh d/ d"Vke jokJ/. fco fJzv'^gkfe whN bkj"o ftu j'Jh, fwbyk f;zx dh wks^G{wh d/ B/V/. T[E/ fwbyk f;zx fJzuK^c[ZNK dh EK rIK d/ |k;b/ Bkb gqEw nkfJnk s/ nBkT{A;o efjD bZrk, “fwbyk f;zx B/ fJj d"V e/ BjhA T[~v e/ g{oh ehsh j?. fJ; bJh fwbyk f;zx ƒ ‘|bkfJzr f;Zy’ efjDk ukjhdk j?.”

T[d'A s'A ‘|bkfJzr f;Zy’ dk f\skp fwbyk f;zx d/ BK Bkb i[fVnk nk fojk j?. pknd ftu gdw Pqh dk ;BwkB th T[jƒ fwfbnk. T[; B/ nkgDh ;t?^ihtBh dk

BK ‘|bkfJzr f;Zy^fwbyk f;zx’ oZfynk j?.

T[bzfge y/vK s'A e[M ;wK gfjbK fwbyk f;zx ƒ Gkos d/ |"ih nEbhNK dh Nhw dk egskB pDk e/ :{og d/ d"o/ T[~s/ G/i fdZsk frnk.

fJ; d"o/ ftu T[; ƒ d"V d/ ek|h ;\s w[ekpb/ g/P nkJ/. ;thvB ftu d"VfdnK fwbyk f;zx B/ uko ;" whNo dh d"V gfjb/ T[bzfge foekov fizB/ ;w/A, Gkt 45H9 ;?fezv ftu g{oh ehsh. g?fo; ftu d"VfdnK T[; B/

45H8 ;?fezv NkJhw eZfYnk. T[jdk ftPtk; gZek j' frnk fe T[j T[bzfge fiZs bt/rk. T[; B/ Xko fbnk fe T[j e/tb 400 whNo jh d"V/rk s/ 200 whNo SZv d/t/rk. go fJj |?;bk T[jƒ d}k d/ frnk. ;ko/ wzBd/ jB i/eo fwbyk f;zx d' ;" whNo d"Vdk sK o'w s'A e'Jh Bk e'Jh s}wk

Io{o fiZsdk.

o'w dh d"V fgS'A fwbyk f;zx T[dk; j' frnk. n\ho d';sK, fwZsoK s/ n|;oK d/ fdbk;/ d/D s/ ;wMkT[D fgS'A T[j ;zGb frnk. T[; B/ fco feZbK tkb/ p{N (;gkJhe;) gfjB bJ/ s/ w[V nkgD/ shoE ;EkB ƒ ik wZEk N/fenk.

1962 ftu iekosk fty/ u"EhnK J/fPnkJh y/vK ftu T[; B/ fco ;'B/ d/ s}w/ fiZs/. 1964 dhnK T[bzfge y/vK ftu shih tko fjZ;k fbnk. n\ho N'feU dh T[bzfge d"V d"VB fgZS'A d"V ƒ nbftdk efj e/ feZbK tkb/ p{N feZbh T[~s/

Nzr fdZs/, i' tzrko oj/ jB, nkt/ e'Jh fBso/.

gqekP f;zx fr~b

fN~gDh fJj ihtBh ;kƒ fJ; rZb dk p'X eokT[Adh j? fe fwbyk f;zx ihtB dhnK nB/eK n"eVK dk ;kjwDk eodk j'fJnk, wjkB fyvkoh pfDnk. pugB ftu jh wK^pkg dk ;kfJnk f;o T[s'A T[m ikD fgS'A T[; dh tZvh G?D B/ T[jdk gkbD^g';D ehsk ns/ n"y/ t/b/ ;dk T[; dk ;kE fdZsk. T[j p[oh ;zrs ftu c; frnk go |"i ftu Gosh j'D fgZS'A T[j fJe nB[Pk;s f;gkjh pD frnk.

fJZE/ jh T[; ftu d"VB dk ukn ikfrnk. fco sK T[; B/ fgZS/ w[V e/ BjhA d/fynk. d"V ƒ T[; B/ nkgDk \[dk pDk fbnk ns/ nkgDk ;G e[M d"V bJh e[opkB eo fdZsk. d"V ftu T[; d/ pDkJ/ rJ/ foekov J/Phnk d/ nEbhNK bJh gq/PkBh dk ;pZp pD/ oj/ jB.

nfGnk;

1H d~;' yK Gbk L

( i

) fwbyk f;zx B/ fezB/ d"V w[ekpfbnK ’u fjZ;k fbnk ns/ fezB/ w[ekpfbnK ftu fiZs jk;b ehsh <

( ii ) uko ;" whNo dh d"V ftu irs gqf;ZXh jk;b eoB bJh T[; ƒ fezBk e[ nfGnk; eoBk fgnk <

(iii) w?bpoB dh fejVh uhI B/ fwbyk f;zx ƒ gqGkfts ehsk <

(iv) 1958 dhnK N'ehU J/PhnkJh y/vK ftu fwbyk f;zx w{jo/ fejVk fyvkoh ;G s'A tZvh u[B"sh ;h.

( v

) fejVh d"V fiZsD fgZS'A d[BhnK ftu fwbyk f;zx^fwbyk f;zx j' rJh<

(vi) fwbyk f;zx ƒ ‘cbkfJzr f;Zy’ dk f\skp ;G s'A gfjbK feZE/ fwfbnk<

(vii) fwbyk f;zx fejVh d"V ekoB T[dk; j' frnk <

(viii)

fwbyk f;zx B/ d"V ƒ nbftdk ed'A nkyh <

nkT[ e[M j'o eohJ/

TH gkm s'A n~r/

(i) i/eo s[;hA fwbyk f;zx tKr fJe s/I^soko d"Vke j[zd/ sK s[jkvh y/v gqsh fej' fijh GktBk j[zdh < ft;sko Bkb fby'.

(ii) fe;/ nfij/ fyvkoh pko/ fJe b/y fby' fi; ftu fwbyk f;zx tKr jh fdqVsk s/ ;t?^ftPtk; tkb/ r[D j'D.

(iii)

T[bzfge y/vK pko/ s[;hA eh ikDd/ j' < fJe ikDekoh Gog{o b/y fby'.

(iv) y/vK ftu B?fsesk dh b'V T[go pb fdzd/ j'J/ fJBQK d/ wjZst pko/ nkgD/ ftuko g/P eo'.

nH j/m fby/ tkeK ƒ ft;okw^fuzBQ bk e/ fby' L

(i)

T[;skd B/ fejk fwbyk f;zx d"V'

(ii) d"Vd/ d"Vd/ fwbyk f;zx dk ;kj gZe frnk

(iii) ekP w?A uko ;" whNo Bk d"Vdk

(iv) fwbyk f;zx B/ j/mK fby/ PfjoK fty/ d"V ftu fjZ;k fbnk

N'ehU bkj"o g?fo;

JH j/m fby/ tkeK ƒ ;'X e/ fby' L

(i) fwbyk f;zx dk Gok tZvk w[bskB ftu c"i ;h.

(ii) d"fVnk fwbyk f;zx ftu T[bzfge.

(iii) p{N tkb/ feZbK gk e/ ;h d"Vdk T[j.

(iv) w[zv/ fJ; ƒ w?A sK ftu okj d/ jh d/Dk SZv j?.

(v) d"V fwbyk f;zx B/ ehsh g{oh ;h T[~v e/.

;H j/m fbyhnK ykbh EktK Go' L

(i) fwbyk f;zx HHH npd[b \kfbd ftueko

;\s w[ekpbk ;h.

(ii) fwbyk f;zx HHH iBw r'fpzdg[ok HHH j'fJnk.

(iii) fwbyk f;zx eok; ezNoh ftu HHH Bzpo

dk fty/ s/

S/t/A

’s/ nkfJnk.

(iv) fwbyk f;zx B/ HHH whNo d"V SZvD dk

ftd/P 200

|?;bk fbnk ;h.

(v)

HHH ik e/ fwbyk f;zx ƒ y/vK dh ozr^fpozrh s/ ftPkb d[BhnK dk gsk bZrk.

nDE~e ftfrnkBh vkH npd[b ebkw

‘w/o/ woB T[gozs S[ZNh dk n?bkB Bk eoBk. i/eo s[;hA w?ƒ ;Zu^w[Zu fgnko eod/ j' sK T[; fdB tZX s'A tZX ezw eoBk.’ fJj Ppd ej/ ;B Gkos d/ ;kpek okPNogsh ns/ ftfrnkBh ;torh vkH J/HghHi/H npd[b ebkw

B/. vkH ebkw dk iBw Gkos d/ skfwbBkv{ ;{p/ d/ ow/Ptow ftu XB[ZPe'vh fty/ fJe w[;fbw gfotko ftu j'fJnk. nkg d/ fgsk dk BK i?B[bkp{dhB s/ wK dk BK nkfPnkwk ;h. fJj fJe ;kXkoB gfotko ;h. ebkw xo ftu nkgD/ uko GoktK s/ fJe G?D s'A S'N/ ;B. ebkw d/ g[ofynK dk fePshnK dk uzrk^u'yk tgko ;h. go eko'pko ftu xkNk g?D ekoB T[j ek|h }ohp j' rJ/. fJ; bJh np[db ebkw ƒ n\pko t/u e/ xo tkfbnK dh ;jkfJsk eoBh gJh. ;e{bh gVQkJh d"okB ebkw fJe ;kXkoB ftfdnkoEh ;B. go

T[j fwjBsh ;B s/ e[M BtK f;ZyD dh fJZSk oZyd/ ;B. T[BQK dh nze^rfDs d/ ftP/ ftu ftP/P o[uh ;h. okwkBkEg[ow s'A d;thA gk; eoe/ vkH ebkw

B/ sfou[okgZbh (skfwbBkv{) fty/ ;/AN i';| ekbi s'A G"fse^ftfrnkB

(f|fIe;) ftu phHJ/H gk; ehsh.

ftfrnkBh ti'A vkH ebkw dk ihtB ;zxoP^Gog{o fojk. ;zB 1955 JhH ftu nkg g[bkV ftfdnk bJh wdok; (u/BZJh) fJz;NhfuT{N nk| seBkb'ih ftu dk\b j' rJ/. T[j Gkosh jtkJh |"i d/ izrh ijkI dk gkfJbN pDB tkb/ nkgD/ ;[gB/ s'A y[zM rJ/

;B. 1960 JhH ftu vkH ebkw ps"o ftfrnkBh oZfynk y'i s/ ftek; ;z;Ek (vhHnkoH vhHUH) ftu Pkwb j' rJ/.

n"y/ PpdK d/ noE o[uh Lfdbu;gh yz[M rJ/ Lofj rJ/

n"y/ PpdK d/ noE wZbK

BkwDk

LgqkgshnK

Lgqf;ZX, wPj{oh, gq;z;k

T[BQK B/ fJe S'N/ j'toeok|N (gkDh iK IwhB d/ B/V/ T[~v ;eD tkbk ijkI) dk fBowkD eoe/ nkgD/ g/P/to ihtB dh P[o{nks ehsh. go T[j nkgDh

B"eoh dh fJ; u'D s'A ;zs[PN BjhA ;B. fco T[j Gkosh g[bkV y'i ;z;Ek

(fJ;o') ub/ rJ/. T[E/ T[j gfjb/ Gkosh b"Ai tjheb (n?~;Hn?~bHthH^111) d/ gq'i?eN vkfJo?eNo fB:[es j'J/.

1982 ftu vkH ;kfjp ps"o vkfJo?No vhHnkoHvhHUH ftu tkg; nk rJ/. fJZE/ T[BQK B/ ;zrfms fBod/Ps fw;kfJb ftek; gq'rokw dh P[o{nks ehsh. 1992 ftu T[j Gkosh oZfynk wzsoh d/ ;hBhno ftfrnkBe ;bkjeko pD/. fJ; nj[d/ dh T[BQK B/ gqwkD{ goyK d/ ftek; dh w[fjzw bJh tos'A ehsh.

wJh 1998 dhnK g'yoB^2 goyK fiBQK ftu gzi gqwkD{ izsoK dk ft;|'N ehsk frnk ;h, ftu vkH ebkw dh w[Zy G{fwek ;h. fJBQK goyK dh d[BhnK dhnK j'oBK skesK B/ B[eskuhBh eofdnK gkpzdhnK brk fdZshnK ;B. fJ; d/ pkti{d d/P dh oZfynk d/ y/so ftu ebkw fJe okPNoh jho' d/ o{g ftu

T[~Go e/ ;kjwD/ nkJ/.

ftfrnkB d/ y/so ftu wkohnK wZbK ekoB ebkw ;kfjp ƒ \{p gqf;ZXh fwbh. ;oeko/^dopko/ T[BQK dk wkB^;BwkB tfXnk. ;zB 2002 ftu okPNoh

;ZskXkoh b'eokih rZmi'V (n?~BHvhHJ/H) dh wdd Bkb vkH J/H ghH i/H npd[b ebkw Gkos d/ 11t/A okPNogsh pD rJ/. fJ; nj[d/ T[go th T[BQK B/ uzrk

BkwDk yZfNnk. T[j pj[s jh fwbD;ko ;B. T[BQK B/ nkgD/ okPNogsh^ekb dh gzi ;kbk fwnkd d"okB gzi bZy B"i[nkBK Bkb ftneshrs s"o ’s/ whfNzrK eoB dk Nhuk fwfEnk. T[BQK ƒ ‘ghgbI go?Ihv?AN’ eoko fdZsk frnk.

okPNogsh d/ nj[d/ s'A ;/tk^w[es j'D wro'A vkH ebkw B/ eJh ftfdne

;z;EktK ftu ps"o ftfIfNzr gq'|?;o gVQkT[Dk

P[o{ ehsk. T[j ;wZf;nktK d/ ;[Mkn BjhA pbfe T[BQK d/ jZb fdzd/ ;B. d/P bJh

T[j jw/Pk f|eowzd ofjzd/

;B. wJh 2012 ftu vkH

;kfjp B/ fGqPNkuko \sw eoB d/ we;d Bkb Gkos d/ B"i[nkBK bJh ‘tN e?B nkJh frt w{tw?AN’ dh P[o{nks ehsh. T[BQK dk wzBDk ;h fe i/eo fe;/ d/P ƒ fGqPNkuko^ofjs s/ ;z[do wB tkb/ b'eK dk d/P pDkT[Dk j? sK ;wki d/ fszB gqw[Zy w?Apo fgsk, wksk ns/ r[o{ fJj ezw eo ;ed/ jB. nkgDh feskp ‘fJzvhnk 2000’ ftu vkH ebkw B/ Gkos ƒ ‘Bkb/i ;[gogkto’ pDkT[D tkbh ekoi^:'iBk dh tekbs ehsh ;h. T[BQK B/ Gkos d/ gqwkD{ jfEnkoK d/ gq'rokw ƒ Gkos dh Gkth wjKPesh bJh fJe okj eoko fdZsk. fJ; \kso

T[BQK B/ gzi y/soK dh gSkD ehsh. fJj ;B—y/shpkVh s/ \[okeh t;sK, f;Zfynk s/ f;js, ;{uBk s/ ;zuko seBkb'ih, d/P d/ jo fjZ;/ bJh Go';/:'r s/ fwnkoh fpibh T{oik, ;Veh nktkikJh dk p[fBnkdh YKuk ns/ nfjw seBkb'ihnK ftu ;t?^fBoGosk. vkH ebkw B/ fejk fe fJj ;ko/ y/so fJe^d{i/ Bkb ;zpzXs jB. i/eo fJj ;ko/ fJeZm/ nZr/ tXDr/ sK fJ; Bkb d/P \[oke, nkofEesk ns/ okPNoh ;[oZfynk d/ y/so ftu nZr/ tX/rk. vkH ebkw dk wzBDk ;h fe ;k|Nt/no dh tZvh gZXo T[~go tos'A Bkb tZX s'A tZX b'eK se ;{uBk seBkb'ih d/ |kfJd/ gj[zuDr/. ;t?wkB jk;b eoB pko/

T[BQK B/ fejk ;h, “eh n;hA fJj BjhA ikDd/ fe nksw^;BwkB nksw^ fBoGosk d/ Bkb nkT[Adk j?.” npd[b ebkw fsnkr dh w{osh ;B. T[BQK B/ ftnkj Bk eotk e/ nkgDh

;koh fIzdrh d/P d/ b/y/ bk fdZsh. T[j ;kdrh^g;zd fJB;kB ;B. T[j tZv/ sVe/ Gkt oks ƒ 2 ti/ ;"A e/ ;t/o/ ;kY/ S/^;Zs ti/ T[~mD d/ nkdh ;B.

T[BQK dh ;kdk ofjDh^pfjDh ;h. T[BQK B/ ed/ NhHthH BjhA oZfynk. w"s

;w/A T[BQK dhnK e[M wBg;zd fBZih uhIK^t;sK gqkgs j'JhnK. T[BQK ftu Pkwb

;B—e[M feskpK, eZgV/^bZs/, thDk, ;hHvhH gb/no s/ b?gN"g. ;zB 2011 ftu pDh f|bw ‘nkJh n?w ebkw’ ftu T[BQK ƒ rohpK dk w;hjk do;kfJnk frnk j?. S'N{ BK d/ fJe oki;EkBh pZu/ B/ nkgD/ fJPN d/ ;BwkB ftu nkgDk

BK ebkw oZfynk.

Xow^fBogZysk ;koh T[wo vkH ebkw bJh pj[s wjZstg{oB w[Zdk ojh.

T[BQK dh fJj GktBk T[BQK tb'A gqw[Zy ;[nkwh ih Bkb nfXnkswe nB[Gt pko/ fbyh fJe feskp ftu'A gqrN j[zdh j?. o'IkBk BwkI s/ owIkB d/ o'I/ vkH ebkw d/ Xkowe ftPtk;K ftu Pkfwb ;B. T[BQK d/ fgsk B/ nkgD/ pZfunK ftu Xkofwe ;z;eko e[ZN^e[ZN e/ Go/ j'J/ ;B. T[j B"i[nkB ebkw d/ n"y/ PpdK d/ noE tekbs LjZe ftu G[rsBk iK fpnkB d/Dk

Gkth LGftZy dh n"y/ PpdK d/ noE fwnkoh LT[~u gZXo dh,

T[~u doi/ tkbh,

T[~u e'Nh tkbh b/y/ fJPN

LBK

Lg{iD:'r, wBGkT[Adh

P\;hns owIkB Lfjioh ebzvo w[skpe w[;bwkBK dk

B"AtK wjhBk, id'A T[j o'I/

$tos oZyd/ jB.

n"y/ PpdK d/ noE gqtuB LpuB r[VQsh LiBw x[ZNh, fJZE/ w[ZYbh f;Zfynk s'A Gkt nk;Ek LftPtk;,

Go';k, :ehB tke| LikDeko, ikDd/

Pkekjkoh Lwk; Bk ykD tkbk fJew[Zm LJ/esk tkb/ u[D"shnK LtzrkoK tekbs Lso|dkoh, jZe ftu G[rsDk

T[;ko{ Lgqrsh tkbh, jK^gZyh nzso^Xow ftPtk; ns/ gqtuB tkb/ r[D s'A pj[s gqGkfts ;B. d/P d/

Xkowe, ;wkie s/ f;nk;h B/sktK ftueko rZbpks s/ gqtuB dh r[VQsh T[BQK

ƒ xo ftu'A jh gqkgs j'Jh ;h. T[BQK dk wzBDk ;h fe wjkB b'eK bJh Xow

‘d';s’ pDkT[D dk fJe wkfXnw j?, idfe S'Nh ;'u tkb/ b'eK bJh fJj bVB dk ;kXB j?. T[BQK B/ fJj rZb I'o Bkb T[mkJh fe fe;/ th Xow ftu nkgD/

Xow ƒ poeoko oZyD iK T[; ƒ nZr/ tXkT[D bJh d{finK ƒ wkoBk BjhA dZf;nk frnk. fJ;bkw ns/ e[okB Poh| ftu nk;Ek d/ Bkb^Bkb ebkw fjzd{ fotkfJsK s'A th tke| ;B. T[BQK B/ ;z;feqs GkPk f;Zy e/ Grts rhsk gVQh.

T[j Pkekjkoh ;B. T[BQK B/ ;tkwh BkokfJD ;zgodk d/ r[o{ gqw[Zy ;[nkwh ƒ nkgDk nk\oh Xkowe r[o{ wzfBnk. okPNogsh pDB T[gozs gkobhw?AN ftu fdZs/ nkgD/ w[ZYb/ GkPBK ftu vkH ebkw B/ fejk ;h fe T[j tX/o/ fJew[Zm

Gkos bJh e'fPPK eoBhnK ukj[zd/ jB.

ftek; pko/ vkH ebkw dh ;'u pj[s ;gPN ;h. dfjPstkd, nzdo{Bh fttkd s/ p/o[Irkoh ƒ T[j w[Zy u[D"shnK wzBd/ ;B. T[BQK B/ rohpK ƒ f;jswzd pDkT[D ns/ gVQkT[D dh tekbs ehsh. T[BQK dk wzBDk ;h fe o'r^w[esh,

T[sgkdB s/ ;[oZfynk d/P ƒ nZr/ fbikD ftu ;jkJh j' ;ed/ jB. T[;ko{ noE^ftt;Ek s/ gqpzXeh ;woZEk Bkb d[BhnK ftu nkgDk teko pDkfJnk ik ;edk j?. b'eokih gqDkbh ftu ;zftXkB dk gkbD eoBk pj[s Io{oh j?.

n"osK ;w/s ;G ƒ nfXekoK dk frnkB j'Dk ukjhdk j?. vkH ebkw B/

;op^Xow tkbh ;'u ƒ d/P dh skes eoko fdZsk. nkgDh ;\s fwjBs okjhA vkH ebkw

B/ B/e ftukoK dk fBowkD ehsk. T[j fejk eod/

;B ‘;[gB/ T[j BjhA j[zd/ i' s[;hA BhAd ftu t/yd/ j' pbfe ;[gB/ T[j j[zd/ jB i' s[jkƒ ;"D BjhA fdzd/.’

27 i[bkJh, 2015 ƒ vkH ebkw 83 tfoQnK dh

T[wo ftu fJ; d[Bhnk ƒ nbftdk nky rJ/. T[j fJzvhnB fJz;NhfuT{N nk| w?B/iw?AN ftu GkPB d/ oj/ ;B fe T[BQK dk fdb d/ d"o/ Bkb fdjKs j' frnk.

30 i[bkJh, 2015 ƒ T[BQK d/ nkgD/ ;{p/ ftu g{o/ ;oekoh ;BwkBK Bkb T[BQK dk nzfsw ;z;eko eo fdZsk frnk. skfwbBkv{ ;oeko B/ ftfrnkBhnK s/ wkBth ftfPnK ƒ T[sPkjs eoB tkb/ b'eK bJh ‘vkH J/HghHi/H np[db ebkw n?tkov’ BK dk fJe fJBkw th P[o{ ehsk. T[BQK d/ iBw fdB 15 nes{po

ƒ ‘B"i[nkB g[Bo^ ikroB fdt;’ ti'A n?bkfBnk frnk.

vkH np[db ebkw ƒ 40 :{Bhtof;NhnK B/ vkeNo/N dh nkBo/oh fvroh

Bkb fBtkfink. ;oekoh oZfynk seBkb'ih d/ BthBheoB bJh T[BQK ƒ Gkos d/ ;op T[~u f;tb fJBkwK gdw G{PB (1981), gdw ftG{PB (1990) s/ Gkos osB (1997) Bkb ;BwkfBs ehsk frnk. T[BQK B/ ;t?^ihtBh ‘ftzrI nk|

|kfJo’ ;w/s eJh g[;seK dh ouBk ehsh. fejk iKdk j? fe dZyDh e'ohnk ftu T[BQK dhnK fbyhnK feskpK d/ nB[tkd gVQB dh tZvh wzr ojh j?.

ebkw d/ Bkw T[go d/P ftu eJh ;z;EktK ;Ekgs ehshnK rJhnK jB.

fBo;zd/j T[j jo d/Ptk;h d/ gq/oDk^;o's jB.

vkH fgqEth oki Ekgo

fN~gDh fJ; ihtBh ftu ;kƒ fJe gqf;ZX ftfrnkBh ns/ Gkos d/ ;kpek okPNogsh vkH J/HghHi/H npd[b ebkw d/ ihtB pko/ gsk ubdk j?. d/P dh jo soQK dh soZeh dk iIpk T[BQK nzdo e[ZN^e[ZN e/ Gfonk j'fJnk ;h. fJe ftfrnkBh d/ s"o T[~s/ T[BQK B/ y'i eoe/ eJh goyK s/ sIofpnK ƒ iBw fdZsk. oZfynk d/ y/so ftu T[BQK B/ nkgDk b'jk wBtkfJnk. T[j d/P d/ okPNogsh th pD/. }?o^f;nk;sdkB j'D d/ pkti{d T[BQK B/ nkgDh fJj fIzw/tkoh th pk\{ph fBGkJh. T[BQK B/ eJh w[fjzwK ubk e/ d/P ƒ soZeh dk o;sk ftykfJnk. fJ; bJh T[BQK B/ ftfrnkB s/ ;{uBk seBkb'ih ƒ gqw[Zysk fdZsh. ;kdk ofjDh^pfjDh d/ wkfbe vkH ebkw B/ b'eK ƒ Xkowe J/esk poeoko oZyD dk ;pe gVQkfJnk. nkgDh w"s ;w/A th T[j ekoiPhb ;B.

fJe GkPB d"okB fdb d/ d"o/ Bkb T[BQK dh w"s j'Jh. T[BQK d/ ihtB dh nk\oh xNBk th ‘ezw jh g{ik’ d/ f;XKs ƒ j'o fdqVQ eodh j?.

n"y/ PpdK d/ noE nbftdk Lftdk j'Dk, SZv e/ ub/ ikDk

BthBheoB LBtK pDkT[Dk,

BtK o{g d/Dk fBo;zd/j LfpBk PZe, fBPfus o{g

Bkb

nfGnk;

1H d~;' yK Gbk L

(i) vkH ebkw B/ nkgD/ g/P/to ihtB dh P[o{nks feE'A ehsh <

(ii) vkH ebkw dh w"s ed'A e/ fezBh T[wo ftu j'Jh <

(iii) vkH npd[b ebkw dh ofjDh^pfjDh fej' fijh ;h <

(iv)

Xow pko/ vkH ebkw d/ eh ftuko ;B <

(v) d/P dh soZeh bJh vkH npd[b ebkw B/ fezBK uhIK ƒ Io{oh dZf;nk<

(vi) vkH ebkw B/ phHJ/H dh gVQkJh feZE'A ehsh <

(vii) ebkw ;kfjp T[go T[BQK d/ fgsk dhnK fejVhnK rZbK dk gqGkt fgnk.

(viii) vkH ebkw ƒ Gkos d/ fejV/ tZv/ ;BwkB jk;b j'J/ < nkT[ e[M j'o eohJ/

TH gkm s'A n~r/

(i) d/P dh ;/tk eoB tkb/ fe;/ j'o ftfrnkBh pko/ ikDekoh fdT[ <

(ii) eh s[;hA fJe nfijh n"os ftfrnkBh ƒ ikDd/ j' i' nkgD/ gq:'r

;w/A d/P bJh ikB e[opkB eo rJh ;h. T[; dhnK gqkgshnK dk t/otk fdT[.

(iii) eh s[jkv/ wB ftu ed/ vkH npd[b ebkw tKr e[M BtK eoB dh fJZSk g?dk j'Jh j? < fJ; pko/ nkgD/ ftuko g/P eo'.

(iv) vkH npd[b ebkw d/ ihtB s'A ;kƒ fejVhnK wkBth edoK^ehwsK dh f;Zfynk fwbdh j? < T[dkjoBK ;fjs fby'.

nH j/m fby/ tkeK ftu'A ;jh ft;fwe dh u'D eo' L

(i) ‘nkjk ` ;kvh goy ;|b j' rJh.

(T) n|;'; tkbk (n) bkjBs tkbk

(J) \[Ph tkbk (;) PkpkP tkbk

(ii)

‘ekP ` w/ok d/P fGqPNkuko w[es j[zdk.’

(T) fJZfSnk^tkue

(J) j?okBh tkue

(n) gqPB^tkue

(;) n;h; tkue

JH

(i) j/m fbfynK ftu'A ;jh ;wk;h Ppd fejVk j? L

(T) e[M^feskpK

(J) ofjDh^pfjDh

(n) npd[b^ebkw

(;) g/P/to^ihtB

(ii) fJ; ihtBh ftu'A e[M j'o ;wk;h Ppd b~G e/ T[BQK d/ tke pDkT[.

jH ;jh ftebg u[D' L

(i)

‘nD’ nr/so tkbk ;jh Ppd u[D' L

(T) nD;|b

(J) nDy[Pfe;ws

(n) nDEZe

(;) nDnzs

(ii)

‘wB’ nr/so tkbk Ppd u[D' L

(T) wBubk (n) wByZN{

(J) wBg;zd (;) wBihtBh

(iii)

‘wzd’ fgS/so tkbk ;jh Ppd u[D' L

(T) Powwzd

(J) fwbktNwzd

(n) ykBdkBwzd

(;) f|eowzd

(iv)

‘;ko’ fgS/so tkbk ;jh Ppd u[D' L

(T) fwbD;ko (n) BowkJh;ko

(J) wZsjhD;ko (;) uwseko;ko jH j/mK fd~s/ nykDK ƒ g{ok eo' L

(i) rohpK oZy/ o'I/, fdB HHH nkJ/.

(T) S'N/ (n) mzY/

(J) tZv/ (;) row

(ii) fiT[A^fiT[A fGZi/ HHH, fsT[A^fsT[A Gkoh j'J/.

(T) doh (n) u[zBh

(J) ukdo (;) ezpbh

Bktbeko L BkBe f;zx

n"y/ PpdK d/ noE

BktbekoL Bktb fbyD tkbk b/ye nkVQs L wkb d/ yohdD s/ t/uD tkbh

J/iz;h, dbkbh ethPo L eth, PkfJo, rtZJhnk fbysK L ouBktK yoVk L jZE^fbys,

;?Auh, w;"dk

Ips L nfXeko iK epI/ ftu b?Dk, fB:zsqD

Ipo L I[bw, tXheh,

XZe/Pkjh

T[~dw L e'fPP, T[gokbk

BkBe f;zx dk iBw 1897 JhH ftu gkfe;skB d/ fIbk i/jbw d/ fgzv uZe jwhdK fty/ fgsk pjkdo uzd yZsoh d/ xo j'fJnk. T[BQK dk pugB dk BK jz;oki ;h. nkg dk pugB ;zxoP–Gog{o fojk. ni/ T[j gzithA iwks ftu jh gVQd/ ;B fe T[BQK d/ fgsk dh w"s j' rJh. T[BQK dk fgPkto fty/ nkVQs dk ezw ;h. S'Nh T[wo ftu jh jz;oki T[~go tZvhnK fIzw/tkohnK g? rJhnK. frnkBh pkr f;zx d/ gqGkt ekoB T[j p[oh

;zrs ftu ikD' pu rJ/. Bkb jh T[BQK dk fjod/–gfotosB th j' frnk.

T[j jz;oki s'A BkBe f;zx pD rJ/. T[j f;Zy Xow ftu nk e/ frnkBh

P/o f;zx torhnK ;\PhnsK s'A th gqGkfts j'J/. T[j fJe Po'wDh ethPo th ;B.

nekbh w'ofunK d"okB BkBe f;zx B{z i/bQ th ikDk fgnk. T[j fjzdh Bktbeko w[BPh g®/w uzd dhnK fbysK s'A pj[s gqGkfts

;B. i/bQ ftu r[Iko/ ;w/A

B/ BkBe f;zx B{z ;kfjs tZb gq/fos ehsk. 1922 JhH ƒ r[o{ e/ pkr w'ou/ d"okB T[BQK B/ bkj"o dh p'o;NB i/bQ ftu ‘nZXfyVh ebh* Bktb dk yoVk fsnko ehsk. go fJ; Bktb B{z i/bQ nfXekohnK B/ Ips eo fbnk.

Gkt/A BkBe f;zx dk fJj Bktb

Ipo dk fPeko j' frnk, go

T[BQK d/ fJ; T[~dw ;dek T[BQK ftu fJe Bktbeko pDB

dh ;zGktBk T[sgzB j' rJh.

i/bQ s'A fojkn j'D T[gozs BkBe f;zx B/ Bktb fbyD ftu ftP/P o[uh fdykJh. T[BQK s' gfjbK gzikph ftu

Xkowe Bktb fbyD dh gozgok ;h. go

BkBe f;zx B/ nkgDh ebw dk o[y ;wkie ftfPnK tZb w'fVnk. i/bQ s'A pkjo nk e/ T[BQK B/ ;wkie BktbK ‘wso/Jh wK*, ‘ekb uZeo*, ‘gq/w ;zrhs*, ns/ ‘fwZmk wj[ok* dh ouBk ehsh.

BkBe f;zx fJe wB'ftfrnkBh ;B. T[j ;wkie ;[XkoK d/ jZe ftu

;B. n"os gqsh T[BQK d/ wB ftu ftP/P ;fseko ;h. T[BQK dk fJj r[D T[BQK tb'A ou/ BktbK ftu gqsZy BIo nkT[Adk j?. T[j fJe :EkoEtkdh Bktbeko

;B. T[BQK B/ BktbK okjhA ;wkie ftekoK B{z g/P ehsk. wZX P/qDh d/ gksoK okjhA T[j nkgD/ ftukoK B{z PpdK dk ikwk gfjBkT[Ad/ ;B. T[BQK d/ Bktb

Bkoh dhnK wjkB ;wZf;nktK Bkb ;zpzXs jB. ‘fuZNk bj{* s/ ‘gq/w ;zrhs*

BktbK ftu BkBe f;zx dh Bkoh–u/sBk d/ dhdko j[zd/ jB. Bktb ‘nZX fyfVnk c[Zb* dh gkso ;o'i pkb–ftXtk dh ;wZf;nk ekoB ;[y BjhA wkD

;edh. BkBe f;zx B/ nkgD/ isBK okjhA gzikph Bktb dk o[Zy gZSwh Bktb tZb w'fVnk.

gzikph Bktb d/ y/so ftu gkmeK dk x/ok tXkT[D ftu BkBe f;zx dk ftP/P :'rdkB j?. T[BQK d/ ihtB–ekb ftu gzikph gkmeK dh frDsh pj[s xZN

;h. BkBe f;zx s' gfjbK GkJh tho f;zx, w'jB f;zx t?d s/ uoB f;zx Pjhd

B/ e[M Xkowe s/ ;wkie Bktb fby e/ gkmeK B{z g®/oB dh e'fPP ehsh. go fJj Bkek|h ;h. T[go'es BktbekoK s'A pknd BkBe f;zx B/ gzikph gkmeK

B{z tZvh gZXo T[~go Bktb tZb nkeofPs ehsk. gzdoK–thj ;kbK se

T[j fJeZb/ jh gkmeK dh Bktb gVQB dh ohM g{oh eod/ oj/. tDikok p/dh n"y/ PpdK d/ noE

T[sgzB L g?dk

fojkn L i/bQ ftu'A S[ZN ikDk, w[es j'Dk, o[uh o[y

L fdbu;gh

L fdPk ftekoK L d'PK, ftrkVK dhdko L doPB ohM L fJZSk

n"y/ PpdK d/ noE fgos L gozgok, fotkI w[jkos L j[Bo, nB[Gt iIp/ L GktBk wkfXnw L ;kXB, t;hbk gq?~; L SkgkykBk, g[;seK SkgD tkbh EK$ezgBh o[MkB L M[ekn, o[uh wk:{; L fBokP, BkT[whd dk wzBDk j? fe ;w[Zu/ gzikphnK ftu gVQB bJh Bktb fbyD dh fgos

BkBe f;zx B/ jh s'oh. T[j gkmeK dh o[uh s/ b'V B{z fXnkB ftu oZy e/ ouBk eod/ ;B. ejkDh o; B{z T[j ftP/P wjZst fdzd/ ;B. ouBkswe g/Pekoh dh w[jkos ekoB gkme jw/Pk T[BQK d/ nrb/ Bktb dh T[vhe eoB bZrd/ ;B. pboki ;kjBh dk efjDk j? fe BkBe f;zx d/ BktbK ftu w[BPh gq/w uzd d/ BktbK tkb/ r[D w"i{d jB. fizBk fgnko g®/w uzd B{z fjzdh s/ T[od{ gkmeK dk fwbdk ;h T[;/ soQK BkBe f;zx ƒ gzikph gkmeK B/ pj[s g;zd ehsk.

BkBe f;zx B/ r[op\P f;zx dh gqhs bfjo s'A gqGkfts j' e/ w'j–fgnko d/ iIp/ B{z nkgD/ BktbK dk fjZ;k pDkfJnk. fJj Mbe T[BQK d/ BktbK ‘nZX fyfVnk c[Zb*, ‘gftZso gkgh* s/ ‘fgnko dh d[Bhnk* ftu fwbdh j?. T[BQK d/ BktbK dh ;|bsk dk okI T[BQK ftubhnK nkeoPe ejkDhnK jB. gkme

T[BQK d/ Bktb B{z fJe' p?me ftu w[ekT[D dh e'fPP eod/ jB. d/P dh nIkdh

Bkb ;zpzXs T[BQK d/ Bktb ‘fJe fwnkB d' sbtkoK* B{z ;kfjs nekdwh dk fJBkw fwfbnk. T[BQK d/ Bktb ‘gftZso gkgh* T[~go pboki ;kjBh B/ fjzdh f|bw pDkJh.

BkBe f;zx ‘ebk ebk bJh* f;XKs d/ fto[ZX ;B. T[BQK dk wzBDk ;h fe ;kfjs, ;kfjs bJh Bk j' e/ ;wki bJh j[zdk j?. fJ; bJh BkBe f;zx

B/ ;wkie p[okJhnK ƒ d{o eoB bJh ;kfjs \k; eoe/ Bktb ouBk B{z nkgDk wkfXnw pDkfJnk. T[j nkg fJe eow:'rh ;B fiBQK B/ Pkjeko BktbK dh ouBk ehsh.

gzikph b/yeK tb'A wkf;e gZso eZYD, gq?~; y'bQD s/ pzd eoB dh gozgok nB[;ko BkBe f;zx B/ th fIzdrh ftu eJh sIop/ ehs/. T[BQK B/ th fJ; o[MkB B{z ngDkfJnk. T[BQK B/ gq?~; y'bQ/ s/ pzd eo fdZs/. eko'pko ftu eoIk uVQ ikD eoe/ T[BQK B{z wk:{; j'Dk fgnk. 1950 ftu T[BQK B/ ‘b'e ;kfjs*

BK dk wk;e o;kbk P[o{ ehsk. gzi ;kbK se Skg e/ w[|s tzvD T[gozs fJ;

B{z th pzd eoBk fgnk.

vbj"Ih dk ozrhB tksktoB BkBe f;zx ƒ pj[s g;zd ;h. fJE/ T[BQK

B/ pj[s ;ko/ Bktb fby/. BkBe f;zx B/ 36 Bktb fby/. ;kfjs dhnK j'o ftXktK T[~go th T[BQK B/ jZE niwkfJnk. T[BQK B/ S/ ejkDh–

;zrqfj, eftsk, BkNe, b/y ns/ ;t?–ihtBh dh ouBk ehsh. T[BQK dk

;kfjs j'oBK GkPktK ftu th nB[tkd j'fJnk. Gkt/A BkBe f;zx B/ ;kfjs dhnK tZy'–tZyohnK ftXktK bJh ebw ubkJh, go T[BQK B{z gqf;ZXh Bktb d/ y/so ftu jh fwbh. BkBe f;zx B/ ‘w/oh d[Bhnk* BK dh ;t?–ihtBh th fbyh.

;kfjseko j'D d/ Bkb–Bkb BkBe f;zx fJe ;|b rqfj;Eh ;B.

gfotkoe fIzw/tkohnK B{z T[BQK B/ pk\{ph fBGkfJnk. nkg ih dh Xow–gsBh oki e"o B/ T[BQK dk g{ok ;kE fdZsk. T[j BkBe f;zx bJh g{oh soQK ;wofgs

;B. gsh dhnK ouBktK gVQ e/ T[j T[BQK dh g®;z;k eod/ ;B. T[j

BkBe f;zx B{z j'o fbyD dh jZbkP/oh fdzd/ ;B. T[j nkg fejk eod/ ;B,

“gfotkoe s"o *s/ fijVk ;[y w?B{z g®kgs j?, fe;/ bZyK iK eo'VKgsh B{z th gqkgs BjhA j[zdk j't/rk. fJ; s'A tZvh d"bs j'o e'Jh BjhA j?.@ BkBe f;zx

B/ wkBt–dod B{z t/fynk BjhA ihftnk j?. T[j nkgDh wK B{z ‘pdB;hp wK* efjzd/ ;B i' i[nkBh ftu jh ftXtk j' e/ nkgD/ pZfunK bJh ;zxoP eodh ojh.

T[j fJe wkBttkdh b/ye ;B. T[BQK dh fJj GktBk T[BQK dhnK ouBktK ftu'A gqrN j' iKdh j?. Bkb jh T[j d/P–Grsh d/ jkwh ;B.T[BQK dhnK feosK ftu'A ;wki–;[Xko d/ Bkb–Bkb d/P–fgnko dh GktBk th T[sgzB j[zdh j?.

BkBe f;zx nB[;ko, “Bktbeko nkgD/ ;wki dk gE–godPe th j?, u"ehdko th j? s/ vkeNo th.@

BkBe f;zx d/ ihtB T[gozs th T[BQK B{z g{ok wkB–;BwkB fwfbnk.1997

ftu gqXkB wzsoh fJzdo e[wko r[iokb B/ T[BQK dh iBw Pskpdh T[~go fJe vke fNeN ikoh eoe/ T[BQK dh b/yDh B{z PoXKibh fdZsh. gzikph ;kfjsekoK

B/ BkBe f;zx dh s[bBk w[BPh g®/w uzd, w?fET{ nkoBbv, ukob; fveBI nkfd wjkB b/yeK Bkb ehsh j?.

BkBe f;zx dk gzikph Bktb d/ ftek; ftu pj[s tZvk :'rdkB j?.

Gkt/A T[BQK B/ pkekfJdk T[~u ftfdnk jk;b BjhA ehsh, go T[j nkgD/ gkmeK bJh ukBD w[Bkok pD/. Bktbeko BkBe f;zx 1971 JhH ftu ;dhth ftS'Vk d/ rJ/ ;B. T[j nkf\oh ;kjK se ;kfjs ouBk ftu ftn;s oj/. BkBe f;zx d/ fJBQK r[DK eoe/ gzikph gkme jw/Pk T[BQK B{z ;dk

:kd oZyDr/.

i;ftzdo e"o

n"y/ PpdK d/ noE ftXktK L o{gK wkBt L wB[Zyh ftn;s L o[M/ ihftnk L jzYkfJnk feosK L ouBktK gE^ godPe L wkor doPe, okj fdykT[D tkbk

fN~gDh fJ; ihtBh ftu ;kƒ gsk ubdk j? fe Bktbeko BkBe f;zx B/ ihtB d/ ;zxoP ftu'A fe; soQK fJe ;|b b/ye dk f\skp jk;b ehsk. BkBe f;zx yZsoh gfotko d/ izwgb ;B. fJBQK d/ fgsk ih nkVQs dk ezw eod/ ;h s/ T[BQK d/ nekb^ubkD/ s'A pknd BkBe f;zx, fi; dk gfjbk

BK ‘jz;oki’ ;h B/ nkgD/ fgsk dk eko'pko ;zGkfbnk go ekw:kp Bk j'J/. pugB dhnK }bshnK s'A pknd frnkBh pkr f;zx d/ ;zgoe ftu nk e/ f;Zy Xow d/ XkoBh pD/ s/ Xow :[ZX ftu fjZ;k b?D eoe/ i/bQ :ksok th ehsh.

i/bQ ftu jh T[j w[BPh gq/w uzd d/ Bktb gVQ e/ pj[s gqGkfts j'J/ s/ gzikph Bktb d/ fgskwk d/ o{g ftu ;kfjs gq/whnK ftu ikD/ ikD br gJ/. nkg B/ brGr fszB doiB Bktb fby/. nkg d/ Bktb :EkoEtkd T[go nkXkfos jB. ;wkie ;wZf;nktK ƒ T[BQK B/ nkgDhnK ouBktK dk ftPk pDkfJnk. pj[s ;kohnK ejkDhnK, b/y s/ Bktb gzikph ;kfjs dh M'bh gkJ/. r[op\P f;zx gqhsbVh Bkb nkg ih dk pj[s fgnko ;h s/ T[BQK d/ t;kJ/ gqhs Bro ftu nkg B/ nkgDh fojkfJP ehsh. BkBe f;zx nkgD/ gfotko gqsh fizw/tkoh fBGkT[D s/, foPfsnK ƒ fBGkT[D tkb/ jowB fgnko/ ftnesh ;B. f|bwh ebkeko s/ wK^p'bh gzikph d/ gqPz;e pboki ;kjBh

B/ T[BQK d/ gqf;X Bktb ‘gftZso gkgh’ ’s/ f|bw pDk e/ doPeK ƒ T[~sw ebk G/N ehsh. BkBe f;zx ƒ nkgDhnK T[sw ouBktK eoe/ eJh T[~u gZXoh wkB^;BwkB th fwb/.

nfGnk;

1H d~;' yK Gbk L

(i)

BkBe f;zx dk gfjbk BK eh ;h <

(ii)

BkBe f;zx B/ fejVh gZXo sZe ftfdne :'rsk$gVQkJh jk;b ehsh<

(iii) BkBe f;zx fejV/ Bktbeko dh ouBk gVQe/ gzikph Bktb fbyD bJh gq/fos j'fJnk <

(iv) r[o{ e/ pkr w'ou/ ftu Pkwb j'D eoe/ BkBe f;zx Bz{ fejVh i/bQ ftu ofynk frnk <

(v)

‘gqhsBro’ fejV/ wjkB ;kfjseko B/ t;kfJnk ;h <

(vi)

‘nZXfyVh ebh’ BkBe f;zx dh gfjbh ouBk ;h < fJj gkmeK se gj[zuh iK BjhA <

(vii)

BkBe f;zx d/ fejV/ Bktb dh ejkDh T[go fjzdh f|bw pDh < fJ; f|bw ƒ fe; B/ pDkfJnk <

(viii)

Bktbeko BkBe f;zx d/ BktbK dk ftPk eh j? <

(ix) BkBe f;zx dk ihtB fe; P\;hns B/ pdfbnk < nkT[ e[M j'o eohJ/

TH gkm s'A n~r/

(i) gkm ftu nkJ/ BkBe f;zx d/ BktbK dh ;{uh fsnko eo'.

(ii) gzikph d/ fe;/ gqf;ZX Bktbeko pko/ 10^15 ;soK ftu fby'.

(iii) BkBe f;zx d/ pugB pko/ ikDekoh 100 PpdK ftu fby'.

(iv) eh s[;hA gzikph d/ fe;/ j'o Bktbeko ƒ gfVQnk j? < i/ jK sK

T[; d/ fe;/ fJe Bktb dk ;ko nkgD/ PpdK ftu fby'.

(v) s[jkƒ BkBe f;zx d/ ihtB s'A eh gq/oBk fwbdh j? < ft;sko ftu fby'.

nH mhe i'V/ pDkT[ L

(i) i/jbw

(ii) w'ouk r[o{ ek pkr

1936 vbj"Ih

(iii) ekrdK dh p/Vh gftZso gkgh

(iv)

BkBe f;zx dk g;zdhdk Bro gkfe;skB

(v) eBV nB[tkd p'o;Nb i/bQ

JH (i) PpdK ƒ P[~X eoe/ fby' L

NA[pdh, ejkBheko, ;zroj, ibQhnk tkbk pkr, bkj'o

(ii) j/m fby/ tkeK ƒ P[~X eoe/ fby' L

1H T[j iKdk j? pIko o'IkBk.

2H fgskwk j? gzikph Bktb dk BkBe f;zx.

3H j[D j? gkfe;skB ftu uZe jwhdK.

4H vbj"Ih j? ftu nzfwqs;o.

;H j/m fby/ w[jktfonK d/ noE fby' L bj{ fuZNk j'Dk, yZb T[X/VBh, brdh tkj, ewo eZ;/ eoB/, yzv^yho j'Dk,

Skgk wkoBk, x'V/ t/u e/ ;"Dk, ukdo t/y e/ g?o

g;koB/

pboki ;kjBh

wB'ftfrnkBh

jH ykbh EktK Go' L

(i) BkBe f;zx gzikph Bktb dk HHH j?.

(ii)

BkBe f;zx fJe HHH ;h.

(iii) gftZso gkgh f|bw HHH B/ pDkJh.

(iv)

BkBe f;zx dk ;[ortk; HHH Jh;th ftu j'fJnk.

1971 b/ye

eH gzikph p'bh d/ fbysh o{gK d/ P[~X gqrNkt/ bJh fejV/^fejV/ ft;okw fuzBQ tos/ iKd/ jB. T[BQK d/ BK fby' ns/ T[BQK dh tos'A feE/ s/ fe; soQK ehsh iKdh j?, T[dkjoBK ;fjs fby'.

Download