‫فعالیت آنتی اکسیدانی ضایعات چای ( ‪(Camellia‬‬
‫‪sinensis L.‬‬
‫رضا فرهوش‪ ،‬محمد حسین حداد خداپرست‪ ،‬غالمعلی گل موحد‬
‫دانشگاه فردوسی مشهد‪ ،‬دانشکده کشاورزی‪ ،‬گروه علوم و صنایع‬
‫غذایی‬
‫چکیده‬
‫فعالیت آنتی اکسیدانی ضایعات چای اعم از برگهای‬
‫قدیمی چای و ضایعات فراوری چای سیاه در مقایسه با‬
‫برگهای سبز چای مورد ارزیابی قرار گرفت‪ .‬بیشترین‬
‫بازده استخراج و فعالیت آنتی اکسیدانی در عصاره حاصل‬
‫از استخراج برگهای سبز چای با آب داغ مشاهده شد‪.‬‬
‫عصاره حاصل از استخراج برگهای قدیمی چای و ضایعات چای‬
‫سیاه با آب داغ دارای فعالیت آنتی اکسیدانی یکسانی از‬
‫دید آماری بودند (‪ .) P<0/05‬همچنین اختالف معنی داری‬
‫بین فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره های استخراجی از آنها‬
‫به روشهای آگاروالی و متانولی مشاهده نشد‪ ،‬و حتی در‬
‫برخی موارد عصاره های آنتی اکسیدانی ضایعات چای سیاه‬
‫حائز عملکرد بهتری نیز بودند‪ .‬از این رو‪ ،‬برگهای‬
‫ً به عنوان‬
‫قدیمی چای و ضایعات چای سیاه را که غالبا‬
‫ضایعات کشاورزی محسوب می شوند می توان به عنوان منابع‬
‫توانمند آنتی اکسیدانهای طبیعی مورد استفاده قرار‬
‫داد‪.‬‬
‫واژهای کلیدی‪ :‬فعالیت آنتی اکسیدانی‪ ،‬ضایعات چای‪ ،‬برگ‬
‫قدیمی چای‪ ،‬ضایعات چای سیاه‪.‬‬
‫مقدمه‬
‫برگهای سبز چای حاوی ‪ 10‬تا ‪ 30‬درصد (بر مبنای وزن‬
‫خشک) ترکیبات پلی فنلی شامل کاتشینها‪ ،‬فالوونولها‪،‬‬
‫فالوانونها‪ ،‬اسیدهای فنلی و گلیکوزیدهاست (‪ .)1‬پلی‬
‫فنلهای چای‪ ،‬آنتی اکسیدانهای طبیعی بوده (‪ ،)2‬مسئول‬
‫خصوصیات ضد سرطانی و ضد جهش زایی چای و نیز آثار‬
‫حمایتی آن در مقابل بیماریهای قلبی عروقی می باشند‬
‫(‪ .)5 ،4 ،3‬آنها همچنین برخوردار از فعالیت آنتی‬
‫اکسیدانی قوی تری نسبت به ‪ BHT ،BHA‬و ‪ -‬توکوفرول‬
‫بوده‪ ،‬ویژگیهای ایمنی شناسی آنها بهتر از انواع یاد‬
‫‪1‬‬
‫شده است (‪ .)6‬فعالیت آنتی اکسیدانی قوی عصاره های چای‬
‫ً برگرفته از حضور کاتشین‪ ،‬اپی کاتشین‪ ،‬اپی‬
‫عمدتا‬
‫گالوکاتشین‪ ،‬اپی گالوکاتشین گاالت و اپی کاتشین گاالت‬
‫است (‪ .)7‬کاتشینها ترکیبات طعمی غیرفرار چای سبز به‬
‫شمار می آیند (‪ )8‬و ‪ 8‬تا ‪ 15‬درصد از وزن برگ خشک چای‬
‫را به خود اختصاص می دهند (‪.)9‬‬
‫ً‬
‫چایهای سبز و سیاه از پایجوشهای جوان‪ ،‬عمدتا ‪ 2‬تا‬
‫‪ 4‬برگ اول به انضمام یک جوانه‪ ،‬تولید می شوند‪ .‬سایر‬
‫برگهای چای (برگهای قدیمی چای) که در چای سازی به کار‬
‫نمی روند و نیز ضایعات الینفک صنعت تولید چای سیاه در‬
‫مجموع تحت عنوان ضایعات چای در ردیف ضایعات کشاورزی‬
‫قرار می گیرند‪ .‬هدف از این پژوهش‪ ،‬مطالعه قدرت آنتی‬
‫اکسیدانی ضایعات چای در مقایسه با برگهای سبز چای و‬
‫نیز بررسی اثر شیوه استخراج بر فعالیت و بازده‬
‫استخراج آن می باشد‪.‬‬
‫مواد و روشها‬
‫مواد اولیه‪ .‬برگهای سبز و قدیمی چای از یک باغ چای و‬
‫ضایعات چای سیاه از یک کارخانه چای سازی در رامسر‬
‫تهیه شدند‪ .‬فعالیت پلی فنل اکسیدازی برگهای سبز و‬
‫قدیمی چای با فرو بردن آنها در آب جوش به مدت ‪ 3‬دقیقه‬
‫نابود گردید‪ .‬برگها پس از آبکشی و خشک کردن در دمای‬
‫اتاق آسیاب شدند (‪ .)10‬تمام معرفها و مواد شیمیایی با‬
‫درجه آنالیتیکال از شرکتهای مرک آلمان و سیگما‪-‬‬
‫آلدریچ انگلستان خریداری گردیدند‪.‬‬
‫آماده سازی عصاره های چای‪ .‬عصاره های چای بر طبق سه روش‬
‫ذیل آماده شدند ‪:‬‬
‫(الف) روش آگاروال‪ .‬ده گرم نمونه خشک با ‪ 150‬میلی‬
‫لیتر آب مقطر داغ (‪ )80°C‬سه بار استخراج شد‪ .‬عصاره‬
‫استحصالی پس از خنک کردن به دمای اتاق و صاف کردن‪ ،‬در‬
‫معرض همان حجم کلروفورم قرار گرفت تا کافئین و‬
‫رنگدانه های آن حذف گردد‪ .‬فاز آبی جدا و دو بار با‬
‫همان حجم اتیل استات استخراج گردید‪ .‬فاز اتیل استاتی‬
‫با دستگاه تبخیر گردان تحت فشار کاهش یافته در دمای‬
‫‪ 40°C‬حذف شد‪ .‬عصاره تغلیظ شده تحت خأل و دمای ‪ 40°C‬خشک و‬
‫توزین گردید (‪.)11‬‬
‫(ب) روش آب داغ‪ .‬چهار گرم نمونه خشک به مدت ‪ 20‬دقیقه‬
‫در یک اتوکالو‪ 80‬تا ‪ 105°C‬با ‪ 40‬میلی لیتر آب مقطر‬
‫‪2‬‬
‫استخراج شد (فراکسیون ‪ .)1‬بقایای نمونه با ‪ 60‬میلی‬
‫لیتر آب مقطر در محدوده دمایی ‪ 100‬تا ‪130°C‬به مدت ‪30‬‬
‫دقیقه استخراج گردید (فراکسیون ‪ .)2‬دو فراکسیون پس از‬
‫خنک کردن به دمای اتاق و صاف کردن‪ ،‬با هم ترکیب و تحت‬
‫خأل در دمای ‪ 40°C‬خشک و سپس توزین شدند (‪.)12‬‬
‫(ج) روش متانولی‪ .‬ده گرم نمونه خشک با ‪ 70‬میلی لیتر‬
‫متانول به مدت یک ساعت در دمای اتاق و ضمن تکان دادن‬
‫استخراج گردید (دو بار)‪ .‬بقایای نمونه با ‪ 60‬میلی‬
‫لیتر متانول در دمای اتاق به مدت ‪ 12‬ساعت عصاره کشی‬
‫شد‪ .‬تمام عصاره ها پس از صاف کردن با کاغذ صافی و‬
‫ترکیب با یکدیگر‪ ،‬تحت فشار کاهش یافته و دمای ‪40°C‬‬
‫تغلیظ‪ ،‬خشک و سپس توزین گردیدند (‪.)13‬‬
‫تعیین فعالیت آنتی اکسیدانی‪ .‬فعالیت آنتی اکسیدانی بر‬
‫طبق روش تیوسیانات تعیین گردید‪ .‬به طور خالصه‪ ،‬مخلوطی‬
‫از ‪ 200‬میلی گرم بر لیتر عصاره چای (‪ 2‬میلی لیتر) در‬
‫آب مقطر‪ ،‬اسید لینولئیک ‪ %2/51‬در اتانول مطلق (‪ 2‬میلی‬
‫لیتر)‪ ،‬بافر فسفات ‪ 0/05‬موالر (‪ pH‬مساوی ‪ 4( )7‬میلی‬
‫لیتر)‪ ،‬و آب مقطر (‪ 2‬میلی لیتر) در ظرف شیشه ای‬
‫دربداری به ابعاد ‪ 38‬در ‪ 75‬میلی متر ریخته و به دور از‬
‫نور در آون ‪ 40°C‬قرار داده شد‪ .‬به ‪ 0/1‬میلی لیتر از‬
‫این محلول‪ 9/7 ،‬میلی لیتر اتانول ‪ %75‬و ‪ 0/1‬میلی لیتر‬
‫کلرید فرو ‪ 0/02‬موالر در اسید کلریدریک ‪ %10‬اضافه شد‪.‬‬
‫درست ‪ 3‬دقیقه بعد‪ ،‬جذب نمونه پس از افزودن ‪ 0/1‬میلی‬
‫لیتر تیوسیانات آمونیوم ‪ %30‬در طول موج ‪ 500‬نانومتر‬
‫خوانده شد‪ .‬اندازه گیریها هر ‪ 24‬ساعت یکبار تا زمان‬
‫رسیدن جذب به حد اکثر میزان خود ادامه یافت‪ .‬نمونه‬
‫شاهد (آب مقطر) نیز در معرض مراحل مزبور قرار گرفت‬
‫(‪ .)14‬اثر عصاره چای بر اکسایش سیستم لیپیدی بر اساس‬
‫دو پارامتر سینتیکی فاکتور حمایتی (‪ )F‬و نسبت سرعت‬
‫اکسایشی (‪ )ORR‬تعیین گردید (نمودار ‪.)15( )1‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Tea extract‬‬
‫‪Control‬‬
‫‪F = IPinh/IP0‬‬
‫‪ORR = Winh/W0‬‬
‫‪Peroxide‬‬
‫‪value PV‬‬
‫)‪(meq/kg‬‬
‫‪Slope = W0‬‬
‫‪Slope = Winh‬‬
‫‪Time‬‬
‫‪IP0‬‬
‫‪IPinh‬‬
‫نمودار ‪ .1‬نمای ترسیمی منحنی سینتیکی تجمع پراکسیدها طی اکسایش‬
‫سیستم لیپیدی و مقادیر سینتیکی مشتق شده از آن‪ IPinh .‬و ‪ Winh‬دوره‬
‫القا و سرعت آغازین اکسایش در حضور ترکیب آنتی اکسیدانی‪ ،‬و ‪P0‬‬
‫و ‪ W0‬دوره القا و سرعت آغازین اکسایش در حضور ترکیب آنتی‬
‫اکسیدانی است‪.‬‬
‫تجزیه و تحلیل آماری‪ .‬تمام اندازه گیریها در سه تكرار‬
‫انجام و نتایج در قالب طرح كامالً تصادفي تجزیه واریانس‬
‫گردید‪ .‬میانگین صفات با نرم افزار آماري ‪ MSTATC‬و بر‬
‫اساس آزمون چند دامنه اي دانكن در سطح ‪ 5‬درصد مورد‬
‫مقایسه قرار گرفت‪.‬‬
‫نتایج و بحث‬
‫بازده استخراج نمونه های مختلف چای در نمودار ‪2‬‬
‫نشان داده شده است همان طور که مشاهده می شود‪ ،‬بازده‬
‫عصاره های ناشی از روش آب داغ (به طور متوسط ‪)%30/56‬‬
‫به طور معنی داری بیش از عصاره های متانولی (به طور‬
‫متوسط ‪ )%14/53‬و این به نوبه خود بیش از عصاره های‬
‫آگاروالی است (به طور متوسط ‪ .)%5/17‬این را می توان‬
‫به میل ترکیبی متفاوت روشهای استخراج در خصوص اجزاء‬
‫تشکیل دهنده برگ حسب شرایط مختلف استخراج نظیر قطبیت‬
‫حالل‪ ،‬دما و غیره نسبت داد (‪ .)16‬بازده هر سه روش‬
‫استخراج با افزایش عمر برگهای چای به طور معنی داری‬
‫کاهش پیدا کرد که این ممکن است ناشی از تغییرات‬
‫‪4‬‬
‫فیزیولوژیکی برگ و یا فرایند انتقال مواد در گیاه طی‬
‫دوره رشد باشد (‪ .)17‬بر خالف روش آگاروال‪ ،‬هر دو روش‬
‫آب داغ و متانولی‪ ،‬اختالف معنی داری بین بازده استخراج‬
‫برگهای قدیمی چای و ضایعات چای سیاه به وجود آوردند‪.‬‬
‫آگاروال ‪ -‬برگهای سبز چای‬
‫‪d‬‬
‫آگاروال ‪ -‬برگهای قدیمی چای‬
‫‪f‬‬
‫آگاروال ‪ -‬ضایعات چای سیاه‬
‫‪f‬‬
‫آب داغ ‪ -‬برگهای سبز چای‬
‫‪a‬‬
‫آب داغ ‪ -‬برگهای قدیمی چای‬
‫‪c‬‬
‫آب داغ ‪ -‬ضایعات چای سیاه‬
‫‪b‬‬
‫متانول ‪ -‬برگهای سبز چای‬
‫‪c‬‬
‫متانول ‪ -‬برگهای قدیمی چای‬
‫‪d‬‬
‫متانول ‪ -‬ضایعات چای سیاه‬
‫‪e‬‬
‫‪40‬‬
‫‪35‬‬
‫‪30‬‬
‫‪25‬‬
‫‪20‬‬
‫‪15‬‬
‫‪10‬‬
‫‪5‬‬
‫‪0‬‬
‫بازده استخراج (‪)%‬‬
‫نمودار ‪ .2‬بازده عصاره های مختلف چای‪ .‬میانگینهای با حروف‬
‫می‬
‫یکسان فاقد هرگونه اختالف معنی داری در سطح ‪ 5‬درصد‬
‫باشند‪.‬‬
‫نتایج اثر روش استخراج و نوع ماده خام بر روند‬
‫اکسایشی امولسیون اسید لینولئیک در دمای ‪ 40°C‬در جدول‬
‫به استثنای عصاره آگاروالی حاصل از‬
‫‪ 1‬درج شده است‪.‬‬
‫ضایعات چای سیاه‪ ،‬دوره القای تمام عصاره های چای به‬
‫طور معنی داری بیش از نمونه شاهد بود‪ .‬در بین عصاره‬
‫های چای‪ ،‬عصاره استخراجی از برگهای سبز چای به روش آب‬
‫داغ حائز بیشترین اثر معنی دار بود‪ .‬بر خالف این حقیقت‬
‫که روشهای آگاروالی و متانولی فراهم آورنده خلوص‬
‫باالتری از کاتشینها هستند‪ ،‬عصاره های حاصل از روش آب‬
‫داغ دارای فاکتور حمایتی باالتری از دید آماری بودند‪.‬‬
‫مانزوکو و همکاران (‪ )1998‬نشان دادند عملیات حرارتی‬
‫سبب افزایش خصوصیات گیرندگی رادیکالی عصاره های چای‬
‫می شود (‪ .)18‬می و همکاران (‪ )1990‬دریافتند هنگامی که‬
‫‪5‬‬
‫برگهای سیاه چای در معرض محیطهای آبی با دمای ‪ 120‬تا‬
‫‪ 210‬درجه سانتیگراد قرار گیرند‪ ،‬عصاره هایی به وجود‬
‫می آیند که حاوی مقادیر قابل مالحظه اسید گالیک می‬
‫باشند‪ .‬این عصاره ها دارای فعالیت آنتی اکسیدانی‬
‫همسنگ یا بیش از آنتی اکسیدانهای سنتزی هستند (‪.)12‬‬
‫فاکتور حمایتی باالتر عصاره آگاروالی برگ سبز چای از‬
‫عصاره متانولی آن را می توان به خلوص باالتر ترکیبات‬
‫پلی فنلی در آن نسبت داد‪ .‬جالب توجه است که اختالف‬
‫معنی داری میان فاکتور حمایتی عصاره های حاصل از‬
‫برگهای قدیمی چای و ضایعات چای سیاه در هر سه روش‬
‫استخراج وجود نداشت‪.‬‬
‫جدول ‪ .1‬پارامترهای سینتیکی مشخص کننده اثر روش استخراج و نوع‬
‫ماده خام بر روند اکسایشی امولسیون اسید لینولئیک در‪PV0 = ( 40°C‬‬
‫‪.)0 meq/kg, IP0 = 59.224 h, W0 = 0.006 meq/kg/h‬‬
‫نوع‬
‫روش استخراج و‬
‫ماده خام‬
‫آگاروال – برگ سبز‬
‫چای‬
‫آگاروال – برگ قدیمی‬
‫چای‬
‫ضایعات‬
‫–‬
‫آگاروال‬
‫چای سیاه‬
‫آب داغ – برگ سبز‬
‫چای‬
‫آب داغ – برگ قدیمی‬
‫چای‬
‫آب داغ – ضایعات چای‬
‫سیاه‬
‫متانول – برگ سبز‬
‫چای‬
‫متانول – برگ قدیمی‬
‫چای‬
‫متانول – ضایعات چای‬
‫سیاه‬
‫پارامتر سینتیکی‬
‫)‪ORR (Winh/W0‬‬
‫)‪F (IPinh/IP0‬‬
‫‪3/883 c‬‬
‫‪2/524 e‬‬
‫‪2/290 e‬‬
‫‪18/620 a‬‬
‫‪14/350 b‬‬
‫‪12/940 b‬‬
‫‪3/245 d‬‬
‫‪2/576 e‬‬
‫‪2/697 e‬‬
‫‪0/556 cd‬‬
‫‪0/583 cd‬‬
‫‪0/694 d‬‬
‫‪0/003 a‬‬
‫‪0/005 a‬‬
‫‪0/014 a‬‬
‫‪0/589 cd‬‬
‫‪0/435 c‬‬
‫‪0/256 b‬‬
‫میانگینهای با حروف مشترک در هر ستون فاقد هرگونه تفاوت معنی‬
‫داری در سطح ‪ 5‬درصد می باشند‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫نسبت سرعت اکسایشی عصاره های چای حاصل از روش آب‬
‫داغ به عنوان معیاری از سرعت اکسایش طی دوره القا به‬
.‫طرز معنی داری پایین تر از دو روش استخراج دیگر بود‬
‫ اختالف معنی داری میان نسبت سرعت اکسایشی تمام‬،‫همچنین‬
‫ جالب‬.‫عصاره های چای حاصل از روش آب داغ مشاهده نشد‬
‫توجه است که عصاره متانولی ضایعات چای سیاه از این‬
‫نظر حائز عملکرد بهتری نسبت به عصاره های متانولی‬
.‫ناشی از برگهای سبز و نیز قدیمی چای بود‬
‫ نتایج این تحقیق نشان داد برگهای قدیمی‬،‫در مجموع‬
‫ً به عنوان ضایعات‬
‫چای و ضایعات چای سیاه را که غالبا‬
‫کشاورزی محسوب می شوند می توان به عنوان منابع‬
‫توانمند آنتی اکسیدانهای طبیعی مورد استفاده قرار‬
.‫داد‬
‫منابع‬
(1)
Pan, X., Niu, G., & Liu, H. (2003). Microwave-assisted extraction of tea
polyphenols and tea caffeine from green tea leaves. Chemical Engineering and
Processing, 42, 129-133.
(2) Tanizawa, H., Toda, S., Sazuka, T., Taniyama, T., Hayashi, T., Arichi, S., &
Takino, Y (1984). Natural Antioxidants. I. Antioxidative components of tea leaf
(Thea sinensis L.). Chemical and Pharmaceutical Bulletin, 32, 2011-2014.
(3) Shahidi, F., & Wanasundara, P.D. (1992). Phenolic antioxidants. Critical Reviews
in Food Science and Nutrition, 32, 67-103.
(4) Wiseman, S.A., Balentine, D.A., & Frei, B. (1997). Antioxidants in tea. Critical
Reviews in Food Science and Nutrition, 37, 705-718.
(5) Tijburg, L.B.M., Mattern, T., Folts, J.D., Weisgerber, U.M., & Katan, M.B. (1997).
Tea flavanoids and cardiovascular diseases: a review. Critical Reviews in Food
Science and Nutrition, 37, 771-785.
(6) Chen, W.J., & Wan, S.Q. (1994). Research progress on polyphenols of tea. Natural
Products Research and Developments, 6, 74-80.
(7) Salah, N., Miller, N.J., Parganga, G., Tifburg, L., Bolwell, G.P., & ice-Evan, C.
(1995). Polyphenolic flavonols as scavengers of aqueous phase radicals and as
chain-breaking antioxidants. Archives of Biochemistry and Biophysics, 322, 339346.
(8) Nwuha, V., Nakajima, M., Tong, J., & Ichikawa, S. (1999). Solubility study of
green tea extracts in pure solvents and edible oils. Journal of Food Engineering, 40,
161-165.
(9) Goto, T., Yoshida, Y., Amano, I., & Horie, H. (1996). Chemical composition of
commercially available Japanese green tea. Foods Food Ingredients J. Jpn., 170,
46-51.
(10) Zandi, P., & Gordon, M.H. (1999). Antioxidant activity of extracts from old tea
leaves. Food Chemistry, 64, 285-288.
7
(11) Agarwal, R., Katiyar, S.K., Zaidi, A., & Mukntar, H. (1992). Inhibition of skin
tumor promoter-caused induction of epidermal ornithine decarboxylase in SENCAR
mice by polyphenolic fraction isolated from green tea and its individual epicatechin
derivatives. Cancer Research, 52, 3582-3588.
(12) Mai, J., Chamber, L.J., & McDonald, R.E. (1990). Process for inhibiting lipid
oxidation in food and composition thereby. United State Patents No. 4, 925, 681.
(13) Sakanaka, S., Tachibana, Y, & Okada, Y. (2005). Preparation and antioxidant
properties of extracts of Japanese persimmon leaf tea (kakinoha-cha). Food
Chemistry, 89, 569-575.
(14) Xu, J., Yang, F., Chen, L., Hu, Y., & Hu, Q. (2003). Effect of selenium on
increasing antioxidant activity of tea leaves harvested in early spring tea producing
season. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 51, 3379-3381.
(15) Farhoosh, R. (2005). Antioxidant activity and mechanism of action of butein in
linoleic acid. Food Chemistry (in press).
(16) Moure, A., Cruz, J.M., Franco, D., Dominguez, J.M., Sineiro, J., Dominguez, H.,
Nunez, M.J., & Parajo, J.C. (2001). Natural antioxidants from residual sources-a
review. Food Chemistry, 72, 145-171.
(17) Taiz, L., & Zeiger, E. (2001). Plant Physiology. Sunderland: Sinauer Associates,
Inc.
(18) Manzocco, L., Anese, M, & Nicoli, M.C. (1998). Antioxidant properties of tea
extracts as affected by processing. Lebensmittel-Wissenschaft Uun-Technologie, 31,
694-698.
Antioxidant Activity of Tea Wastes (Camellia sinensis L.)
Reza Farhoosh, Mohammad Hossein Haddad Khodaparast, Gholam Ali Golmovahhed
Ferdowsi University of Mashhad, Faculty of Agriculture, Food Science and Technology
Department, Mashhad, Iran.
P.O. Box: 91775-1163, Tel: +98 511 8795618, Fax: +98 511 8787430
E-mail: rfarhoosh@um.ac.ir
Abstract
The antioxidant activity of various extracts of old tea leaves and black tea wastes in
comparison with that of green tea leaves was evaluated. The highest extraction yield and
8
antioxidant activity were found in hot water extracts of green tea leaves. Hot water
extracts of old tea leaves and black tea wastes showed the same statistically significant
antioxidant activity (P<0.05). Also, there was not statistically significant difference
between the antioxidant activity of the extracts of old tea leaves and black tea wastes in
the other two extraction methods (Agarwal and methanolic methods), and even in some
cases, the extracts of black tea wastes acted better than the extracts of old tea leaves. The
extracts of black tea wastes had the antioxidant activity comparable with or even better
than that of the extracts of old tea leaves. Hence, old tea leaves and black tea wastes,
which are often considered as agricultural wastes, can be used as potent natural
antioxidative sources.
Key words: Antioxidant activity, tea wastes, old tea leaves, black tea wastes.
9