DECLINAZIONI Prima -a -ae -ae -arum -ae -is -am -as -a -ae -a -is locativo -ae Quinta -es -es -ei -erum -ei -ebus -em -es -es -es -e -ebus Seconda Terza Quarta -us/i-er/um -i/a -es/a -es -e/al/ar -ia -us -us -i -orum -is -um -is -ium -is -ium -us -uum -o -is -i -ibus -i -ibus -i -ibus -ui -ibus -um -os/a -em/ -es/a -em/ -es/ia -e/al/ar -ia -um -us -e/i-er/um -i/a -es/a -es/ia -e/al/ar -ia -us -us -o -is -e -ibus -e -ibus -i -ibus -u -ibus locativo -i locativo -is (dom-i loc.) Aggettivi di prima classe Aggettivi di seconda classe -a -ae -us -i -um -a -es -is -es -e/ -ia -ae -arum -i -orum -i -orum -is -ium -is -ium -is -ium -ae -is -o -is -o -is -i -ibus -i -ibus -i -ibus -am -as -um -os -um -a -em -es -em -es -e/ -ia -a -ae -e -i -um -a -es -is -es -e/ -ia -a -is o -is o -is -i -ibus -i -ibus -i -ibus PARTICOLARITÀ Prima declinazione Genitivo singolare in -as per: familia accanto a pater/mater/filius/filia Genitivo plurale in -um per: sostantivi derivati dal greco; composti terminanti in -cola e -gena Dativo ed ablativo in -abus: per filia, dea, serva, liberta, asina (se no uguali a 2°) Seconda declinazione Vocativo singolare in -i per: filius, genius, nomi propri terminanti in -ius (con i breve) Genitivo singolare in -i (lunga) per nomi: in ius e ium (con i breve), Genitivo plurale in -um per nomi: commerciali indicanti valore o misura, nomi inseriti in formule ufficiali Terza declinazione Accusativo singolare in -im e ablativo singolare in -i per: buris; puppis; ravis; sitis; tussis; vis; Neapolis; Tiberis Alternanza tra le forme -em/-im ed -e/-i per: febris, is; navis, is; secures, is; turris, is Accusativo plurale in -is per: 2° gruppo (parisillabi/imparisillabi due consonanti davanti) nei testi poetici Nomi irregolari: Bos, bovis: bobus o bubus per dativo e ablativo plurale Femur, femoris: preferisce feminis per gen. sing. e femina, feminum per plurale Iecur, iecoris: ha anche iecur, iecinoris/eris per gen. dat. e abl. sing. e tutto plurale Iter, itineris, itineri, iter, iter, itinere itinera, itinererum, itineribus, itinera, itinera, itineribus Iuppiter, Iovis, Iovis, Iovem, Iuppiter, Iove Sus, suis: ha subus/suibus per dat. e abl. plur. Vis, roboris, robori, vim, vis, vir vires, viribus, vires, viribus Quarta declinazione Dativo e ablativo in -ubus: per bisillabi terminanti in -cus e tribus, artus e partus Nomi con solo ablativo singolare: iussu, iniussu, ductu, hortatu, impulsu, natu in coppia con altri nomi Quinta declinazione Dies: maschile ma femminile al singolare se giorno stabilito o data o in senso generico per periodo Eterocliti:iugerum, iugeri (2° s e 3° p) plebs, plebis (3° + 5° dat/gen s) iuventus, iuventutis e senectus, senectutis (3° + 1°) requiest, requietis (+ requiem e requie) luxuries/a, materies/a, pigrities/a (1° + 5°) vas, vasis (3° s e 2° p); senatus, ficus, pinus (2° + 4° gen s + a volte nom/acc p) vesper, vesperis (3 + 2°) Nomi/aggettivi indeclinabili: fas, fors, mane, nefas, pessum, pondo, sponte, venum | frugi, necesse, nequam Aggettivi pronominali: desinenze tipiche dei pronomi per genitivi (-ius) e dativo (-i) alius, a, ud; alter, a, um; neuter, a, um; nullus, a, um; solus, a, um; totus, a, um; ullus, a, um; unus, a, um PRONOMI Pronomi personali: prima e seconda persona sia riflessive che non, mentre la terza ha bisogno di due pronomi ego mei mihi me me tu tui tibi te te Sui sibi Se Se is, ea, id eius, eius, eius ei, ei, ei eum, eam, id eo, ea, eo nos nostri, nostrum nobis nos nobis vos vestri, vestrum vobis vos vobis Pronomi determinativi Stesso, medesimo: identità rispetto termine già citato (rafforzativo) idem eadem idem iidem eiusdem eiusdem eiusdem eorundem eidem eidem eidem iisdem eundem eandem idem eosdem eodem eadem eodem iisdem Stesso, proprio lui ipse ipsa ipsum ipsi ipsius ipsius ipsius ipsorum ipsi ipsi ipsi ipsis ipsum ipsam ipsum ipsos ipso ipsa ipso ipsis Pronomi dimostrativi Questo: vicino a chi parla hic haec huius huius huic huic hunc hanc hoc hac Codesto: vicino a chi ascolta iste ista istius istius isti isti istum istam isto ista Quello: lontano da tutti ille illa illius illius illi illi illum illam illo illa ii, ea, ea eorum, earum, eorum iis, iis iis eos, eas, ea iis, iis, iis sui sibi se se eaedem earundem iisdem easdem iisdem eadem eorundem iisdem eadem iisdem ipsae ipsarum ipsis ipsas ipsis ipsa Ipsorum Ipsis Ipsa Ipsis hoc huius huic hoc hoc hi horum his hos his hae harum his has his haec horum his haec his istud istius isti istud isto isti istorum istis istos istis istae istarum Istis istas Istis ista istorum istis ista istis illud illius illi illud illo illi illorum illis illos illis Illae illarum Illis Illas Illis illa illorum illis illa illis Pronomi relativi e interrogativi qui quis quae quis quod quid cuius cuius cuius (rei) cui cui cui (rei) quem quam quem quod quid quo qua quo quo qua re qui quorum quibus quos quibus quae quarum quibus quas quibus qui quorum quos quae quorum quarum rerum quibus (rebus) quae quibus (rebus) [I pronomi personali, determinativi, dimostrativi, relativi e interrogativi non presentano il caso vocativo] PRIMA CONIUGAZIONE INDICATIVO CONGIUNTIVO Presente Perfetto (tdp) Presente Perfetto (tdp) -o -or -i P.P. sum -em -er -erim P.P. sim -as -aris -isti P.P. es -es -eris -eris P.P. sis -at -atur -it P.P. est -et -etur -erit P.P. sit -amus -amur -imus P.P. sumus -emus -emur -erimus P.P. simus -atis -amini -istis P.P. estis -etis -emini -eritis P.P. sitis -ant -antur -erunt P.P. sunt -ent -entur -erint P.P. sint Imperfetto Piuccheperfetto (tdp) Imperfetto Piuccheperfetto (tdp) -abam -abar -eram P.P. eram -arem -arer -issem P.P. essem -abas -abaris -eras P.P. eras -ares -areris -isses P.P. esses -abat -abatur -erat P.P. erat -aret -aretur -isset P.P. esset -abamus -abamur -eramus P.P. eramus -aremus -aremur -issemus P.P. essemus -abatis -abamini -eratis P.P. eratis -aretis -aremini -issetis P.P. essetis -abant -abantur -erant P.P. erant -arent -arentur -issent P.P. essent Futuro semplice Futuro anteriore (tdp) IMPERATIVO -abo -abor -ero P.P. ero Presente Futuro -abis -aberis -eris P.P. eris -a -are -to -ator -abit -abitur -erit P.P. erit N.E. N.E. -to -ator -abimus -abimur -erimus P.P. erimus -ate -amini -tote -abimini -abitis -abimini -eritis P.P. eritis N.E. N.E. -anto -antor [la prima persona, singolare o plurale, non esiste mai] -abunt -abuntur -erint P.P. erunt INFINITO GERUNDIO (solo att.) PARTICIPIO Presente gen. -andi Presente Perfetto Futuro -are -ari dat. -ando -ans, antis -atus, a, um -aturus, a, um Perfetto acc. (ad) -andum SUPINO -avisse P.P. esse abl. -ando -atum -atu Futuro GERUNDIVO (solo pass.) TEMA DEL PERFETTO (tdp) -aturum esse supino + iri -andus, a, um -avi SECONDA CONIUGAZIONE INDICATIVO CONGIUNTIVO Presente Perfetto (tdp) Presente Perfetto (tdp) -eo -eor -i P.P. sum -eam -ear -erim P.P. sim -es -eris -isti P.P. es -eas -earis -eris P.P. sis -et -etur -it P.P. est -eat -eatur -erit P.P. sit -emus -emur -imus P.P. sumus -eamus -eamur -erimus P.P. simus -etis -emini -istis P.P. estis -eatis -eamini -eritis P.P. sitis -ent -entur -erunt P.P. sunt -eant -eantur -erint P.P. sint Imperfetto Piuccheperfetto (tdp) Imperfetto Piuccheperfetto (tdp) -ebam -ebar -eram P.P. eram -erem -erer -issem P.P. essem -ebas -ebaris -eras P.P. eras -eres -ereris -isses P.P. esses -ebat -ebatur -erat P.P. erat -eret -eretur -isset P.P. esset -ebamus -ebamur -eramus P.P. eramus -eremus -eremur -issemus P.P. essemus -ebatis -ebamini -eratis P.P. eratis -eretis -eremini -issetis P.P. essetis -ebant -ebantur -erant P.P. erant -erent -erentur -issent P.P. essent Futuro semplice Futuro anteriore (tdp) IMPERATIVO -ebo -ebor -ero P.P. ero Presente Futuro -ebis -eberis -eris P.P. eris -e -ere -eto -etor -ebit -ebitur -erit P.P. erit N.E. N.E. -eto -etor -ebimus -ebimur -erimus P.P. erimus -ete -emini -etote -ebimini -ebitis -ebimini -eritis P.P. eritis N.E. N.E. -ento -entor [la prima persona, singolare o plurale, non esiste mai] -ebunt -ebuntur -erint P.P. erunt INFINITO GERUNDIO (solo att.) PARTICIPIO Presente gen. -endi Presente Perfetto Futuro -ere -eri dat. -endo -ens, entis -itus, a, um -iturus, a, um Perfetto acc. (ad) -endum SUPINO -uisse P.P. esse abl. -endo -itum -itu Futuro GERUNDIVO (solo pass.) TEMA DEL PERFETTO (tdp) -iturum esse supino + iri -endus, a, um -ui TERZA CONIUGAZIONE INDICATIVO CONGIUNTIVO Presente Perfetto (tdp) Presente Perfetto (tdp) -o -or -i P.P. sum -am -ar -erim P.P. sim -is -eris -isti P.P. es -as -aris -eris P.P. sis -it -itur -it P.P. est -at -atur -erit P.P. sit -imus -imur -imus P.P. sumus -amus -amur -erimus P.P. simus -itis -imini -istis P.P. estis -atis -amini -eritis P.P. sitis -unt -untur -erunt P.P. sunt -ant -antur -erint P.P. sint Imperfetto Piuccheperfetto (tdp) Imperfetto Piuccheperfetto (tdp) -ebam -ebar -eram P.P. eram -erem -erer -issem P.P. essem -ebas -ebaris -eras P.P. eras -eres -ereris -isses P.P. esses -ebat -ebatur -erat P.P. erat -eret -eretur -isset P.P. esset -ebamus -ebamur -eramus P.P. eramus -eremus -eremur -issemus P.P. essemus -ebatis -ebamini -eratis P.P. eratis -eretis -eremini -issetis P.P. essetis -ebant -ebantur -erant P.P. erant -erent -erentur -issent P.P. essent Futuro semplice Futuro anteriore (tdp) IMPERATIVO -am -ar -ero P.P. ero Presente Futuro -es -eris -eris P.P. eris -e -ere -ito -itor -et -etur -erit P.P. erit N.E. N.E. -ito -itor -emus -emur -erimus P.P. erimus -ite -imini -itote -emini -etis -emini -eritis P.P. eritis N.E. N.E. -unto -untor [la prima persona, singolare o plurale, non esiste mai] -ent -entur -erint P.P. erunt INFINITO GERUNDIO (solo att.) PARTICIPIO Presente gen. -endi Presente Perfetto Futuro -ere -i dat. -endo -ens, entis -tus, a, um -turus, a, um Perfetto acc. (ad) -endum SUPINO -isse P.P. esse abl. -endo -tum -tu Futuro GERUNDIVO (solo pass.) TEMA DEL PERFETTO (tdp) -iturum esse supino + iri -endus, a, um -xi o si QUARTA CONIUGAZIONE INDICATIVO CONGIUNTIVO Presente Perfetto (tdp) Presente Perfetto (tdp) -io -ior -i P.P. sum -iam -iar -erim P.P. sim -is -iris -isti P.P. es -ias -iaris -eris P.P. sis -it -itur -it P.P. est -iat -iatur -erit P.P. sit -imus -imur -imus P.P. sumus -iamus -iamur -erimus P.P. simus -itis -imini -istis P.P. estis -iatis -iamini -eritis P.P. sitis -iunt -iuntur -erunt P.P. sunt -iant -iantur -erint P.P. sint Imperfetto Piuccheperfetto (tdp) Imperfetto Piuccheperfetto (tdp) -iebam -iebar -eram P.P. eram -irem -irer -issem P.P. essem -iebas -iebaris -eras P.P. eras -ires -ireris -isses P.P. esses -iebat -iebatur -erat P.P. erat -iret -iretur -isset P.P. esset -iebamus -iebamur -eramus P.P. eramus -iremus -iremur -issemus P.P. essemus -iebatis -iebamini -eratis P.P. eratis -iretis -iremini -issetis P.P. essetis -iebant -iebantur -erant P.P. erant -irent -irentur -issent P.P. essent Futuro semplice Futuro anteriore (tdp) IMPERATIVO -iam -iar -ero P.P. ero Presente Futuro -ies -ieris -eris P.P. eris -i -ire -ito -itor -iet -ietur -erit P.P. erit N.E. N.E. -ito -itor -iemus -iemur -erimus P.P. erimus -ite -imini -itote -imini -ietis -iemini -eritis P.P. eritis N.E. N.E. -iunto -iuntor [la prima persona, singolare o plurale, non esiste mai] -ient -ientur -erint P.P. erunt INFINITO GERUNDIO (solo att.) PARTICIPIO Presente gen. -iendi Presente Perfetto Futuro -ire -iri dat. -iendo -iens, ientis -itus, a, um -iturus, a, um Perfetto acc. (ad) -iendum SUPINO -isse P.P. esse abl. -iendo -itum -itu Futuro GERUNDIVO (solo pass.) TEMA DEL PERFETTO (tdp) -iturum esse supino + iri -iendus, a, um -ivi CONIUGAZIONE MISTA (verbi in -io che mutano la -i del tema con una -e davanti a -r) INDICATIVO CONGIUNTIVO Presente Perfetto (tdp) Presente Perfetto (tdp) -io -ior -i P.P. sum -iam -iar -erim P.P. sim -is -eris -isti P.P. es -ias -iaris -eris P.P. sis -it -itur -it P.P. est -iat -iatur -erit P.P. sit -imus -imur -imus P.P. sumus -iamus -iamur -erimus P.P. simus -itis -imini -istis P.P. estis -iatis -iamini -eritis P.P. sitis -iunt -iuntur -erunt P.P. sunt -iant -iantur -erint P.P. sint Imperfetto Piuccheperfetto (tdp) Imperfetto Piuccheperfetto (tdp) -iebam -iebar -eram P.P. eram -erem -erer -issem P.P. essem -iebas -iebaris -eras P.P. eras -eres -ereris -isses P.P. esses -iebat -iebatur -erat P.P. erat -eret -eretur -isset P.P. esset -iebamus -iebamur -eramus P.P. eramus -eremus -eremur -issemus P.P. essemus -iebatis -iebamini -eratis P.P. eratis -eretis -eremini -issetis P.P. essetis -iebant -iebantur -erant P.P. erant -erent -erentur -issent P.P. essent Futuro semplice Futuro anteriore (tdp) IMPERATIVO -iam -iar -ero P.P. ero Presente Futuro -ies -ieris -eris P.P. eris -i -ere -ito -itor -iet -ietur -erit P.P. erit N.E. N.E. -ito -itor -iemus -iemur -erimus P.P. erimus -ite -imini -itote -imini -ietis -iemini -eritis P.P. eritis N.E. N.E. -iunto -iuntor [la prima persona, singolare o plurale, non esiste mai] -ient -ientur -erint P.P. erunt INFINITO GERUNDIO (solo att.) PARTICIPIO Presente gen. -iendi Presente Perfetto Futuro -ire -i dat. -iendo -iens, ientis -tus, a, um -turus, a, um Perfetto acc. (ad) -iendum SUPINO -isse P.P. esse abl. -iendo -tum -tu Futuro GERUNDIVO (solo pass.) TEMA DEL PERFETTO (tdp) -iturum esse supino + iri -iendus, a, um vari VERBO SUM (e composti) INDICATIVO CONGIUNTIVO Presente Perfetto Presente Perfetto sum fui sim fuerim es fuisti sis fueris est fuit sit fuerit sumus fuimus simus fuerimus estis fuistis sitis fueritis sunt fuerunt Sint fuerint Imperfetto Piuccheperfetto Imperfetto Piuccheperfetto eram fueram essem fuissem eras fueras esses fuisses erat fuerat esset fuisset eramus fueramus essemus fuissemus eratis fueratis essetis fuissetis erant fuerant Essent fuissent Futuro semplice Futuro anteriore IMPERATIVO ero fuero Presente Futuro eris fueris es esto ∄ erit fuerit esto erimus fuerimus este estote ∄ eritis fueritis sunto [la 1° persona, sing. o pl., non esiste mai] erunt fuerint INFINITO PARTICIPIO Presente Perfetto Futuro Futuro esse fuisse futurum, a, um os, as, a esse o fore futurus, a, um absum: essere assente adsum: essere presente desum: mancare insum: essere dentro intersum: partecipare obsum: danneggiare possum: potere praesum: essere a capo prosum: essere utile subsum; essere sotto supersum: restare sopravvivere VERBI DEPONENTI Coniugazione passiva con significato attivo o riflessivo. Eccezioni: Sia forma che significato attivo per: participio presente e futuro, infinito futuro, supino attivo e gerundio Significato passivo per: gerundio e supino in -u Verbi (che possono essere transitivi e intransitivi): arbitror: ritenere nascor: nascere conor: sforzarsi di orior: nascere experior: sperimentare patior: partire for: parlare potior: impadronirsi fruor: godere precor: pregare imitor: imitare profiscor: partire hortor: esortare queror: lamentarsi labor: scorrere/cadere reor: pensare/ritenere loquor: parlare sequor: seguire miror: stupirsi tueor: difendere morior: morire, finire utor: usare, servirsi moror: soffermarsi vescor: nutrirsi/vivere di VERBI SEMIDEPONENTI Nei tempi derivati dal presente seguono la forma attiva e nei tempi derivati dal perfetto seguono la forma passiva Verbi: audeo: osare fio: essere fatto/divenire confido: confidare gaudeo: gioire/rallegrarsi diffido: diffidare soleo: essere solito fido: fidarsi COMPLEMENTI Dativo di possesso Sum + dativo: preferibilmente per cose astratte Dativo → soggetto / sum → avere / nominativo → compl. oggetto Di abbondanza e privazione ablativo Di agente o causa efficiente a/ab + ablativo: per persone o animali ablativo semplice: per cose Di allontanamento: e/ex + ablativo de + ablativo a/ab + ablativo: separazione da persona Di argomento de + ablativo nominativo: se nome proprio di persona Di causa ablativo: causa interna ob/propter + ablativo: causa esterna al soggetto prae + ablativo: causa impediente genitivo + causa / gratia: se causa è il punto di origine di qualcosa Di compagnia o unione cum + ablativo Di fine dativo ad/in + accusativo genitivo + causa / gratia Di limitazione ablativo Di luogo Stato in luogo in + ablativo locativo: per città o piccola isola al singolare ablativo: per città o piccola isola al plurale Moto a luogo in + accusativo: ingresso ad +accusativo: avvicinamento accusativo: città o piccola isola Moto per luogo per + accusativo: ablativo: passaggio obbligatorio (compl. di mezzo) Di materia e/ex + ablativo Di mezzo per + accusativo: per persona ablativo: per cosa / animale Di modo cum + ablativo ablativo semplice / cum interposto: se presente aggettivo Di qualità (morali o fisiche) genitivo/ablativo: se qualità morali / intellettuali permanenti ablativo: se qualità fisiche o doti morali temporali genitivo: se peso, misura, spazio, tempo, numero, classe, genere Di origine: a/ab, de, e/ex + ablativo: se pronome o nomi ad indicare genitore ablativo: se indicata la famiglia o la condizione sociale di provenienze Di tempo: Determinato ablativo / avverbio in + ablativo/ ablativo + genitivo / aggettivo: per momenti della vita Continuato per + accusativo / accusativo / ablativo (raro) Di vantaggio e svantaggio dativo: la persona / cosa a vantaggio / svantaggio SUBORDINATE Causale LAT: oggettive / reali: (propterea) quod / quia / quoniam / quandoquidem / siquidem + indicativo soggettive / oblique ITA: esplicita = poiché / perché ecc + indicativo (causa reale) / condizionale (ipotesi) implicita = di / da / per + infinito | participio passato | gerundio Completiva dichiarativa con ut e ut non: LAT: ut / ut non + congiuntivo (CONSECUTIO TEMPORE) verbi fatto / avvenimento o conseguenza / risultato | nome / agg. neutro / avverbio + sum ITA: esplicita = che + indicativo / congiuntivo Implicita = di + infinito Completiva volitiva (comando, preghiera, invito, esortazione) LAT: ut/uti o ne + congiuntivo (CONSECUTIO TEMPORUM ma sempre contemporaneità) ITA: esplicita = che + congiuntivo implicita = di + infinito Consecutiva LAT: ut / ut non + congiuntivo NO CONSECUTIO TEMPORUM: pres. ⇒ cons. nel presente | imp. / perf. ⇒ cons. nel passato ITA: esplicita = che / a tal punto che / in modo che + indicativo / condizionale (ipotesi) Implicita = da / per / a + infinito Esclamativa (proposizione principale riconoscibile da “ ! “) Finale LAT: ut/uti o ne + congiuntivo (CONSECUTIO TEMPORUM ma sempre contemporaneità) ITA: esplicita = affinché / perché / in modo che + congiuntivo implicita = a / di / da / in modo da + infinito Infinitiva LAT: soggetto in accusativo (SEMPRE ESPRESSO) + infinito (CONSECUTIO TEMPORUM DELL’INFINITO) soggettive rette da: verbi / espressioni impersonali | forme impersonali dei verbi che esprimono un’affermazione o un’opinione oggettive rette da: verbi di dire / opinione / sentimento / volontà soggetto (se pron. di 3° persona): pronomi personali riflessivi se uguale a reggente = “se” non riflessivi se diverso = eum, eam, id e pl. illum, illam, illud e pl. ITA: esplicita = che + indicativo (certo) / congiuntivo (opinione) / condizionale (azione posteriore) Interrogativa diretta (proposizione principale riconoscibile da “ ? “) LAT: indicativo (+ infinito più enfatica) semplice introdotta da pronomi / aggettivi / avverbi interrogativi disgiuntive introdotta da “utrum … an” (= … o) / “-ne … an” (= … o) / “ … an” (= … o) reale (non si sa risposta) introdotte da -ne retorica introdotte da “nonne” (forse non? ⇒ risposta positiva) / num (forse? ⇒ risposta negativa) ITA: indicativo / congiuntivo / condizionale o infinito semplice se una sola domanda | disgiuntiva se pone un’alternativa con o / oppure Interrogativa indiretta LAT: pronomi / aggettivi / avverbi (tutto come diretta) + congiuntivo (CONSECUTIO TEMPORUM) ITA: non hanno un punto di domanda ma dipendono da verbi che esprimono un dubbio Narrativa (cum narrativo) LAT: cum + congiuntivo (CONSECUTIO TEMPORUM) valore temporale / causale / concessivo / avversativo ITA: esplicita = bisogna individuare il valore sintattico e rendere la proposizione in italiano implicita = gerundio | participio | per / dopo infinito passato Relativa LAT: pronome / avverbio relativo / relativo-indefinito + indicativo (proprie) / congiuntivo (improprie) genere + numero concordano, caso per funzione nella subordinata (se uguale è omesso) RELATIVE IMPROPRIE valore consecutivo con cong. presente / imperfetto / perfetto (qui = ut + pronome pers.) valore finale con cong. presente / imperfetto (qui = ut + pronome personale) valore causale con congiuntivo (qui = cum / quod + pronome personale) valore concessivo valore condizionale ITA: pronome / avverbio relativo / relativo-indefinito anticipato da antecedente (regg) esplicita = indicativo / congiuntivo / condizionale implicita = da / con + infinito | participio presente / passato Temporale LAT: indicativo / congiuntivo cum / ut / ubi / dum = cont cum primum / ut primum / ubi primum / statim ut / simul ac - atque = ant. immediata / cont. postquam = anteriorità antequam / priusquam = posteriorità quamdiu / donec / quoad / dum = azione temporale dura quanto azione reggente per ant. dell’azione sub: nel presente ⇒ ind. presente (regg) e perfetto (sub) nel passato ⇒ ind. imperfetto / perfetto (regg) e piuccheperf. (sub) nel futuro ⇒ ind. futuro semplice (regg) e futuro anteriore (sub) ITA: esplicita = quando / mentre / allorché / prima che / dopo che ecc + indicativo / congiuntivo implicita = a / in / su / prima di / dopo di + infinito | gerundio presente o passato | participio passato ABLATIVO ASSOLUTO (temporale, causale, concessivo, ipotetico) participio usato con valore assoluto = no legami con la reggente: soggetto + participio in ablativo participio presente: contemporaneità, reso con subordinata o gerundio presente participio passato: anteriorità, reso con subordinata o gerundio / participio passato si può fare con transitivi attivi (valore passivo) o intransitivi deponenti (valore attivo) solo sostantivi / aggettivi / pronomi: sottintende il verbo sum (non ha participio) solo participio: valore impersonale del verbo CONSECUTIO TEMPORUM del CONGIUNTIVO reggente subordinata presente cont. tempo principale (presente o futuro) perfetto ant. imperfetto cont. tempo storico (tempi passati) piuccheperfetto ant. CONSECUTIO TEMPORUM dell’INFINITO reggente subordinata presente imperfetto futuro cont. ant. post.