«Graduate School of Business and Entrepreneurship»
Course: Human Resources Management.
Week 1.
INTRODUCTION TO THE SCIENCE
OF "MANAGEMENT OF HUMAN
RESOURCES"
Suyunov
Dilmurod
Holmuradovich
Head of Department of
"Corporate Governance
Theory and Practice",
Doctor of Science,
Professor.
«Бизнес ва тадбиркорлик олий мактаби»
Фаннинг номи: Инсон ресурсларини бошқариш.
Мавзу 1.
«ИНСОН РЕСУРСЛАРИНИ
БОШҚАРИШ» ФАНИГА КИРИШ
Суюнов
Дилмурод
Холмурадович
«Корпоратив бошқарув
назарияси ва амалиёти»
кафедраси мудири, и.ф.д.,
профессор.
Бошқарув
менежерларининг
асосий функциялари
[2]
Режалаштириш
Ташкиллаштириш
Раҳбарлик
Назорат
Кадрларни бошқариш
Инсон ресурсларини бошкариш менежментнинг
бир қисми сифатида [3].
Инсон ресурсларини бошқаришкорхона бошқарувининг энг муҳим соҳаси,
чунки Инсон хар қандай ташкилотнинг
муҳим ресурслари ҳисобланади.
Инсонлар молиявий ресурслардан
фойдаланиб янгиликлар, янги маҳсулотлар
яратади ва сифатини назорат киладилар.
Шунингдек,
инсоният
доимо
такомиллашиб, ривожланмокда, шунинг учун
уларнинг имкониятлари чексиздир, бошқа
ресурслар чекланган.
Шу сабабли замонавий бошқарув ривожланишининг ўзига хос
хусусияти ишлаб чиқариш тизимида инсон ресурсларининг ролини тан
олишдир.
Инсон ресурсларини
бошқариш -менежментнинг
бир қисми сифатида
ИНСОН
РЕСУРСЛАРИНИ
БОШҚАРИШНИНГ
ЗАМОНАВИЙ
НУҚТАИ НАЗАРИ
БЎЙИЧА
 Малакали менежер
бошкарувининг барча ишлаб
чикилган ёндошувларини;
 Ташкилотнинг хакикий
жараёнларини;
 Ташкилотга ташқи
таъсирлар ва ички потенциални;
 Ташкилотнинг ўзгариш
қобилияти ҳақидаги турли хил
қарашларни камраб олиши
керак.
Инсон ресурслари - бу ташкилот билан меҳнат
муносабатларида бўлган ва ташкилий мақсадларга
еришишга имкон берадиган маълум хусусиятларга эга
бўлган одамлар тўплами [1].
Инсон ресурсларини бошқариш-бу ташкилотни
бошқариш жараёнининг бир қисми бўлиб, у
ташкилотдаги одамларнинг хатти ҳаракатларини
бошқаришга қаратилган қисмидир[1].
HRM мақсади-керакли ходимларни жалб қилиш,
сақлаш ва рағбатлантириш орқали ташкилот миссияни
амалга оширишга ва ташкилот мақсадларига эришишга
кўмаклашиш[1].
Инсон ресурсларини бошқариш (инглизча: инсон
ресурсларини бошқариш, ИКМ, кадрлар менежменти) - бу
ташкилотни ўзига юкланган меҳнат функцияларини
бажаришга қодир бўлган салоҳиятли кадрлар билан
таъминлашга ва улардан самарали фойдаланишга
қаратилган билим ва амалий фаолият соҳасидир.
Инсон ресурсларини бошқариш ташкилотнинг сифат
менежменти тизимларининг ажралмас қисмидир [6].
Кадрларни
бошқариш
фаолияти
бу
ходимларнинг имкониятларини ва ташкилотнинг
ривожланиш мақсадлари, стратегиялари ва
шартларини мувофиқлаштиришга қаратилган
ташкилотнинг инсон ресурсларига қаратилган
мақсадли таъсиридир.
* Инсон ресурсларини бошқариш-бу ходимларни
бошқаришдаги ёндашув бўлиб, унда ходимлар рақобат
шароитида
компаниянинг
активи
сифатида,
ташкилотнинг стратегик мақсадларига еришиш учун
рағбатлантирилиши ва ривожланиши керак бўлган
инсон салоҳияти сифатида қаралади.
* Инсон ресурсларини бошқариш ташкилот ва
унинг ходимлари ўртасидаги муносабатларга оид
барча бошқарув қарорларини қамраб олади.
Номзодлар
ни топиш
Ташкилот
(йиғиш)
нинг
ташкилий
тузилмаси
Компенсац
ия ва
имтиёзлар
Баҳолаш,
аттестация
HRM
Корпорат
ив
маданият
Мотивация
Ротация,
Кадрлар
заҳираси
Ўқитиш
ва
ривожлан
тириш
Адаптац
ия

Инсон ресурсларини
бошқариш схемаси
Ишга
кирувчи
Ишчи
ходимлар
Ишдан
бўшаган
ходимлар
Инсон ресурсларини
бошқариш цикллари [4]:
ТАНЛАШ
АТТЕСТАЦИЯ
РАҒБАТЛАНТИРИШ
01
02
03
РИВОЖЛАНТИРИШ
04

Асосий вазифалар [4]:
 Ходимларни жалб қилиш (ташкилотга кириш, ташкилот ичидаги ҳаракатларвертикал, горизонтал, ташкилотдан чиқиш)
 Ходимлар ишини ташкил этиш (иш жойини, вақтини ташкил етиш, ишни
структуралаш, ишлаб чиқариш вазифалари)
 Кадрлар тайёрлаш (ўқитишнинг 2 тури: ўқитиш (жорий ишларни бажаришга
ёрдам бериш учун мўлжалланган), ишлаб чиқиш (расмий ва касбий мартаба
қилишга ёрдам бериш учун мўлжалланган))
 Кадрларга ҳақ тўлаш (ички, ташқи (молиявий, молиявий бўлмаган))
 Самарали меҳнат муносабатлари тизимини яратиш ва техник хизмат кўрсатиш
(ички-ташкилий коммуникация тизими, ички АМАЛГА ошириш, ижтимоийпсихологик қулай иқлим яратиш яратиш ва техник хизмат кўрсатиш)
ИНСОН РEСУРСЛАРИНИ БОШҚАРИШНИНГ
МАҚСАД ВА ВАЗИФАЛАРИ[8]
МАҚСАД ВА ВАЗИФАЛАРИ [3]
ИҚТИСОДИЙ
МИҚДОРИЙ
 Фойдани
максималлаштириш  Бозор улушини ўсиши
Рентабиллик
 Савдо айланмасининг ўсиши
 Доимий ишлаш
 Ишлаб чиқаришнинг ўсиши
 Aктивлар рентабиллиги
 Харажатларни камайтириш
СИФАТ
РИВОЖЛАНИШ
 Xизмат кўрсатиш стандартлари
 Ривожланиш
 Истемолчилар вa хамкорларнинг  Янги технологиялар
фикр-мулохазалари
 Бошқаришнинг oқилона шакллари ва
 Бозор талабларини талқин қилиш
усуллари
 Стандартлаштириш вa унификация  Tашкилий тузилмани рационализация
қилиш
 Xодимларнинг
истиқболли
ривожланиши
СТРАРЕГИК
 Машғулотлар, xизматларнинг рақобатбардошлиги
 Бошқарувнинг рақобатбардошлиги
 Tашкилотнинг рақобатбардошлиги
 Инвесторлар учун жозибадорлик
ТАШКИЛОТНИНГ МАҚСАДЛАРИГА ЭРИШИШДА ИНСОН
РЕСУРСЛАРИНИ БОШҚАРИШ ТИЗИМЛАРИ [5]
Ташкилотнинг мақсадларига эришиш учун ходим
ларни бошқариш тизими қуйидаги бошқарув тизимларини ўз
ичига олиши керак:
 меҳнат шароитлари (меҳнатни муҳофаза қилиш ва хавфсизлик);
 Иш
жойи
меҳнат
психофизиологияси,
меҳнат
эргономикаси, техник эстетика);
 меҳнат ва ижтимоий муносабатлар (гуруҳлар ва шахслар
аро муносабатларни таҳлил қилиш ва тартибга солиш;
 бошқарув ва қарорлар қабул қилиш маданияти;
 ходимларнинг вакиллари билан ўзаро муносабатларни
бошқариш;
 ишлаб чиқариш низолари ва стрессларини бошқариш;
маъмурият (ишга қабул қилиш, ротация қилиш, ишдан бўшатиш
ва бошқалар тартибларини расмийлаштириш ва ҳужжатлаштириш;
электрон маълумотлар базаларини шакллантириш ва юритиш; кадр
лар қарорларини ахборот билан таъминлаш; маълумотларни архивлаш
ва сақлаш;
меҳнат муносабатларининг асосий шартларидаги ўзгаришлар тўғри
сида маълумотни назорат қилиш ва сақлаш);
режалаштириш ва прогнозлаш (бошқарув фалсафасини ва ходим
ларни бошқаришнинг асосий стратегияларини ишлаб чиқиш;
тадбирларни ўтказишнинг ижтимоий оқибатларини прогнозлаш ва
таҳлил қилиш, қоидаларни жорий этиш, ижтимоий ва меҳнат муноса
батлари бўйича бошқарув қарорларини қабул қилиш;
меҳнат бозорини мониторинг қилиш ва таҳлил қилиш; эҳтиёжни
аниқлаш
ходимлар учун ташқи ёллаш манбалари билан муносабатларни
амалга
ошириш,
ахборотни
тарқатиш ва олиш каналлари билан алоқаларни амалга ошириш,
ишларнинг тавсифи;
-
-
-
ишга қабул қилиш (номзодларни жалб қилиш; номзодлар
нинг талабларга мувофиқлигини баҳолаш; кадрларни жой
лаштириш);
мослашув (янги ишга қабул қилинганларнинг касбий ва
ижтимоий психологик мослашуви; ротатсия, бўшатиш пайтида);
ривожланиш кадрлар тайёрлаш (кириш, жорий, истиқболли;
ўқув эҳтиёжларини аниқлаш; ўқув дастурларини шакл
лантириш; ўқув жараёнини ташкил этиш ва таъминлаш;
инсон
капиталига
инвестицияларни
бошқариш
ва карера (кадрларни режалаштириш ва назорат қилиш;
кадр
лар тайёрлаш ва улар билан ишлаш) захира, стажёрлар, стипенди
яларни режалаштириш, тайёрлаш ва ротация, ишдан бўшатиш,
нафақага чиқиш);
рағбатлантириш ва мотиватция (рағбатлантириш ва мотив
атсия йўналишларини белгилаш; меҳнат жараёнини тартибга
солиш ва ҳисоб китоб қилиш; иш натижаларига кўра
тўлаш; моддий, номоддий рағбатлантириш ва рағбатлантириш
тизимларини ишлаб чиқиш; ходимларнинг фойда олишда ишти
рок этиш тизимларини ишлаб чиқиш. ва капитал);
ходимлар билан ишлашни ҳуқуқий таъминлаш (меҳнат
муносабатларини ҳуқуқий тартибга солиш; ходимлар билан иш
лаш бўйича ташкилий маъмурий ҳужжатларни ишлаб
чиқиш; меҳнат муносабатлари соҳасидаги низолар ва
келишмовчиликларни
тартибга
солиш;
бошқа
касбий
ва
функтсионал
гуруҳлар
билан
меҳнат
муносабатларини
ҳуқуқий
тартибга
солишни
мувофиқлаштириш.
-
-
режим, хавфсизлик, тижорат сири (режим, хавфсиз
лик ва тижорат сири талаблари ва схемаларини ишлаб
чиқиш; тижорат сирини ташкил этувчи маълумотлар
рўйхатини шакллантириш; режим, хавфсизлик ва тижор
ат сири схемаларини жорий этиш);
ижтимоий таъминот ва инфратузилма (овқатланиш;
соғломлаштириш ва дам олишни ташкил этиш; маиший
хизмат кўрсатишни ташкил этиш; ижтимоий инфрату
зилманинг алоҳида элементлари фаолиятини мувофиқ
лаштириш ва бошқариш);
-
-
-
иш ва фаолият натижаларини баҳолаш (баҳолаш мезон
ларини
ишлаб
чиқиш;
баҳолаш
тартибқоидаларини ишлаб чиқиш; баҳолаш фаолиятини ташкил
этиш ва мувофиқлаштириш; тавсиялар ишлаб чиқиш ва
баҳолаш натижаларидан фойдаланиш; ходимларни аттеста
циядан ўтказиш; индивидуал натижаларни баҳолаш);
ахборот оқимлари (тарқатиладиган ходимлар ва ташки
лот тўғрисидаги маълумотларни аниқлаш; ташкилот ичида
ҳам, ташқарисида ҳам ахборот тарқатиш каналларини
шакллантириш; фикр-мулоҳазаларни қабул қилиш);
компаниянинг ташкилий тузилиши ва ривожланиши
тузилмавий номувофиқликларни таҳлил қилиш; ўзгариш
ларни лойиҳалаш: тузилма, штат таркиби; ўзгаришларни
бошқариш).
Инсон ресурсларини бошқаришнинг
усуллари [1]
 НАТИЖАГА АСОСЛАНГАН БОШҚАРУВ
 ДЕЛЕГАЦИЯ АСОСИДА БОШҚАРУВ
 ИШТИРОКЧИЛИК БОШҚАРУВИ
Инсон ресурсларини бошқаришнинг
усуллари
Натижага асосланган бошқарув:
Бу бошқарув марказлаштирилмаган ташкилотиларда қўлланилади
ган модел. Бу ташкилот аъзоларининг бошқарув, фикрлаш ва хатти
ҳаракатлар тизимидир.
Ушбу тизим муваффақиятининг калити бу ташкилот ходимлари
нинг маълум натижаларга эришиш истаги. Инсон ресурсларини рағ
батлантириш, меҳнат жамоасининг барча аъзолари ўртасида ҳамкор
ликка эришиш, ходимларнинг узлуксиз ривожланиши ва меҳнатини б
ойитиш масалаларига эътибор қаратган.
Натижага асосланган бошқарувни, белгиланган мақсад ва натижалар
га эришишга қаратилган жараён сифатида қараш мумкин.
Делегация асосида бошқариш
Бу ишлаб чиқариш ва бошқарув вазифаларини қуйи даражадаги
бошқаришга ўтказиш орқали тўғридан тўғри
унинг қуйида тайинланган раҳбарларга функцияларни узатишни
назарда тутади.
Ушбу модел билан вазифаларни аниқ белгилаш, бошқарув қарор
ларини қабул қилиш доирасини аниқ белгилаш, якуний натижалар
учун жавобгарликни аниқ белгилаш шарт. Ушбу модел асосида
инсон ресурсларини бошқаришнинг асосий афзаллиги ходимлар
нинг ташаббуси, мустақиллиги, меҳнат мотивацияси ривожлани
ши бўлиб, бу ташкилот фаолиятининг самардорлигини оширади.
Иштирокчилик бошқаруви
Бу моделда агар ходим ташкилот бошқарув ишларида иштирок
этса ва бундан қониқиш ҳосил қилса, у кўпроқ манфаатдор ва самара
ли ишлайди. Инсон ресурсларини бошқаришнинг ушбу модели, агар
у ерда маълум шароитлар яратилган бўлса, ташкилотда самарали
фаолиятни амалга ошириши мумкин.
Ходимларга ўз меҳнат фаолиятини ва иш вақтини режалаштириш
бўйича мустақил қарор қабул қилиш ҳуқуқи берилади. Улар бошқа
рув томонидан ресурслардан фойдаланиш бўйича қарорларни
тайёрлаш ва қабул қилишда, тўлов ва моддий рағбатлантириш шакл
ларини шакллантиришда иштирок этадилар. Уларга маҳсулот сифати
ни назорат қилиш ва меҳнатнинг якуний натижаси учун масъулиятни
ошириш ҳуқуқи берилади. Ходимлар меҳнатга ҳақ тўлашнинг турли
шаклларидан фойдаланган ҳолда инновацион, тадбиркорлик
фаолияти билан шуғулланадилар.
Инсон ресурсларини бошқариш ички ва ташқи
омилларни ҳисобга олиб, бошқарув функцияларини интеграци
я қилиш ва дифференциаллашти ришга
асосланган мураккаб тизимдир.
Инсон ресурсларини бошқариш тизими инсон ресурсларини
шакллантириш, улардан фойдала
ниш ва ривожлантириш билан ўзаро боғлиқ
қуйи тизимлар
идан иборат бўлиб, унда тизимни яратишда ваколат, малака в
а иш тажрибаси
асосий омил бўлиб хизмат қилади.
Инсон ресурсларини шакллантиришни
бошқариш тизимининг мақсади
Бу ташкилотнинг стратегик режаларини ўз вақтида ишлаб чиқиш
ва юқори сифатли кадрлар билан таъминлаш.
Унинг вазифалари:
кадрларга бўлган эҳтиёжни прогнозлаш ва режалаштириш;
кадрлар мониторинги ва аудитини ўтказиш;
кадрларни маълум сифат хусусиятларига кўра танлаш ва жалб қи
лиш,
янги ходимларнинг касбий ва ижтимоий мослашувини амалга
ошириш.
Инсон ресурсларидан фойдаланишнинг қуйи тизими бу ташкилот ходимларининг қўйилган мақсадларни ҳал
қилишда касбий, ижодий ва тадбиркорлик қобилиятларини
самарали амалга ошириш учун шарт шароитларни
таъминлашга қаратилган чора тадбирлар мажмуидир.
Унинг вазифалари: ишчилар меҳнатини ташкил этиш ва
такомиллаштириш;
меҳнатга ҳақ тўлаш ва меҳнатни рағбатлантиришнинг мос
лашувчан
тизимларини
жорий
этиш;
ижтимоий дастурларни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш;
шериклик ва ҳамкорлик асосида меҳнат муносабатларини
тартибга солиш;
инновацияларни, ижодкорликни, компания ичидаги тад
биркорликни ривожлантириш;
меҳнат интизоми ва кадрлар алмашинувини бошқариш;
ходимларнинг иш фаолиятини баҳолаш (сертификатлаш).
Инсон ресурсларини ривожлантириш
Инсон ресурсларини ривожлантириш тизими корпоратив мада
ният ва ташкилотнинг янги стратегияларига мувофиқ ходимлар
нинг билимлари, қобилиятлари ва мотивлари даражасини ошириш
га қаратилган.
Унинг вазифалари: касбий таълим; кадрларни тайёрлаш ва қайта
тайёрлаш; малака ошириш; карерани режалаштириш; ротатсия ва
ваколатларни топшириш; захира билан ишлаш; бошқарувда ишти
рок этиш; шериклик ва ҳамкорлик асосида меҳнат муносабатлари
ни тартибга солиш.
Моддий бойликларни яратиш жараёнида
Иқтисодий ва Инсон Ресурсларидан фойда
ланиш
.
Иқтисодий ресурсларнинг
деярли барчаси чекланган миқдор
да мавжуд, шунинг учун иқтисоди
ётнинг асосий муаммоси ресурс
лардан самарали фойдаланиш
муаммосидир.Деярли барча
ресурслар эскиришга мойил ва
уларни таъмирлаш ва янгилаш
учун маблағ керак
Инсон ресурсларининг бошқа
ресурслардан асосий фарқловчи
хусусияти уларнинг шахсий ўзига
хослиги, яъни техника ва хом ашё
лардан фарқли ўлароқ, инсонлар
ақлга эга ва ишлаб чиқариш
жараёнида уларнинг иштироки
ривожланиш характерига эга.
Вазифа
Ходимларни ривожлантиришнинг айрим масалаларига етарлича
эътибор берилмаслиги сабабли ташкилотингизда юзага келиши
мумкин бўлган оқибатлар ва йўқотишларни санаб ўтинг.
Ҳозирда етарлича
Т/Р эътиборга олинмаётган
масала
Юзага келиши
мумкин оқибатлар
Ташкилотнинг мумкин
бўлган йўқотишлари
(молиявий, репутация...)
Фойдаланилган ва таклиф этилаётган адабиётлар рўйхати:
1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги «2022–2026
йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегияси тўғрисида»ги ПФ-60
сонли Фармони.
2.Бобрешова, И.П. Применение компетентного подхода в управлении персоналом / И.П.
Бобрешова // Университетский комплекс как региональный центр образования, науки и
культуры материалы Всероссийской научно-методической конференции. – 2020.
3. Верна, В.В. Управление персоналом организации как основополагающий фактор ее
устойчивого развития / В.В. Верна // Успехи современной науки. – 2019.
Виханский, О. С. Менеджмент: человек, стратегия, организация, процесс: учебное пособие /
О. С. Виханский. - М.: МГУ, 2016.
4. Гутгарц, Р.Д. Эволюция подходов к проблеме управления кадрами предприятия / Р.Д.
Гутгарц // Менеджмент в России и за рубежом. – 2016.
5. Дегтяренко, Е.А. Управление персоналом как ключевая роль в развитии бизнеса
предприятия / Е.А. Дегтяренко, Д.О. Труфанова, В.И. Рой // Новая наука: Стратегии и векторы
развития. – 2019.
5. Дейнеки А.В. Управление персоналом: Учебник / А.В. Дейнеки. – М. : Дашков и К, 2017
7. Дергачев В.Д. Современные тенденции управления персоналом / В.Д. Дергачев //
Современные проблемы и тенденции развития экономики и управления. – 2017.
8. 4,7.8,9, 14 слайдлардаги расмлар “Управления человеческими ресурсами картинки
https://www.google.com/search» манбадан олинган.
ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАҲМАТ!