Rekeningkunde Alles-in-1: Leerboek Boekhouden

Rekeningkunde: Alles-in-1 Sewende uitgawe REKENINGKUNDE: ALLES-IN-1 Sewende uitgawe L Cornelius B Rek (NWU), HOD (NWU), Honn B Com (NWU) Honn BA (Bib Arch) (Unisa), MA (Bib Arch) (Unisa) Senior Lektor in Rekeningkunde Noord-Wes Universiteit M Weyers B Rek (NWU), Honn B Com (NWU), M Com (NWU) Senior Lektor in Rekeningkunde Noord-Wes Universiteit Lede van die LexisNexis Groep wêreldwyd Suid-Afrika LexisNexis (Edms) Bpk www.lexisnexis.co.za Gebou 8, Country Club Estate Kantoorkompleks, Woodlandsrylaan 21, Woodmead, 2191 JOHANNESBURG KAAPSTAD TBE Waterfront, Dockstraat 3, V&A Waterfront, Kaapstad, 8001 TBE Umhlanga, Blok A, Park Square, Centenary Boulevard, Umhlanga, 4319 DURBAN Australië LexisNexis, CHATSWOOD, Nieu-Suid-Wallis Benelux LexisNexis Benelux, AMSTERDAM Duitsland LexisNexis Duitsland, MÜNSTER Frankryk LexisNexis, PARYS Hongkong LexisNexis, HONGKONG Indië LexisNexis, NIEU-DELHI Italië Giuffrè Editore, MILAAN Japan LexisNexis, TOKIO Kanada LexisNexis Kanada, MARKHAM, Ontario Maleisië LexisNexis, KUALA LUMPUR Nieu-Seeland LexisNexis, WELLINGTON Oostenryk LexisNexis Verlag ARD Orac, WENE Pole LexisNexis Poland, WARSKOU Singapoer LexisNexis, SINGAPOER Sjina LexisNexis, BEIJING Suid-Korea LexisNexis, SEOEL Verenigde Koninkryk LexisNexis, LONDEN Verenigde State LexisNexis, DAYTON, Ohio © 2022 Eerste uitgawe 2010 Tweede uitgawe 2011 Derde uitgawe 2014 Vierde uitgawe 2015, Herdruk 2016 Vyfde uitgawe 2017, Herdruk 2019 Sesde uitgawe 2020, Herdruk 2022 ISBN 978-1-77617-458-4 (sagteband) 978-1-77617-459-1 (e-boek) Kopiereg van hierdie werk word voorbehou. Geen gedeelte van hierdie werk mag in enige vorm of op enige wyse sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gekopieer word nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ƌ skending van kopiereg beskou word en die dader sal ingevolge siviele reg sowel as strafreg aanspreeklik gehou word. Alhoewel alles moontlik gedoen is om te verseker dat die inligting in hierdie werk akkuraat is, neem die redakteurs, uitgewers en drukkers geen verantwoordelikheid vir enige verlies of skade wat enige persoon mag ly as gevolg van die gebruik van inligting hierin vervat nie. Stilering en bladuitleg deur Susan van Biljon VOORWOORD Hierdie boek is geskryf met die doel om die basiese beginsels en toepassings van rekeningkunde verstaanbaar en bruikbaar te maak vir studente wat nie rekeningkunde as skoolvak geneem het nie en ook nie as hoofvak gaan neem nie. Mens kan jou amper nie indink dat daar in die samelewing ƌ veld bestaan waar rekeningkunde nie ƌ rol speel nie. ƌ Basiese kennis van rekeningkunde is belangrik: nie net in jou beroep nie, maar ook in jou persoonlike lewe. Rekeningkunde is die boekstawing van transaksies en gebeure van ƌ entiteit in monetêre terme, met die hoofdoel om betroubare inligting aan alle gebruikers te voorsien. Die proses behels die versameling, sortering en boekstawing van rekeningkundige data wat deur die bestuur van ƌ entiteit, asook gebruikers buite die entiteit, benodig word om ekonomiese besluite te neem. Omdat hierdie inligting so belangrik is, is dit nodig om reëls neer te lê en beginsels te ontwikkel om die aantekening van transaksies en gebeure op so ƌ wyse te boekstaaf dat bruikbare inligting aan gebruikers beskikbaar gestel word. Wees verseker dat dié kursus baie van jou sal vereis. Jy moet gedissiplineerd en toegewyd in jou studies wees en eerlik wees wanneer jy die self-evaluasievrae en opdragte doen. Onthou dat jou studies jou kennis sal verbeter in die voorbereiding van jou loopbaan. Met hierdie doel voor oë sal die eindresultaat veel swaarder weeg as die insette wat van jou vereis word. Wapad v INHOUDSOPGAWE Bladsy Voorwoord v Hoofstuk 1 Inleiding en die Konseptuele Raamwerk ................................................. 1 1.1 Uitkomste ............................................................................................................... 1 1.2 Historiese oorsig .................................................................................................... 1 1.3 Waarvoor word rekeningkunde gebruik? ............................................................... 2 1.4 Terreine van rekeningkunde .................................................................................. 3 1.5 Soorte entiteite....................................................................................................... 4 1.6 Die konseptuele raamwerk .................................................................................... 10 1.7 Waaruit bestaan finansiële state?.......................................................................... 11 1.8 Die elemente van finansiële state .......................................................................... 12 1.9 Toevallingsrekeningkunde ..................................................................................... 12 1.10 Grondliggende veronderstelling ............................................................................. 12 1.11 Kwalitatiewe eienskappe van finansiële state........................................................ 13 Opdrag 1 ........................................................................................................................... 19 Hoofstuk 2 Die rekening ............................................................................................... 21 2.1 Uitkomste ............................................................................................................... 21 2.2 Wat jy alreeds moet weet ...................................................................................... 21 2.3 Die rekening........................................................................................................... 21 2.4 Die rekeningkundige proses .................................................................................. 27 Opdrag 1 ........................................................................................................................... 28 Hoofstuk 3 Die algemene joernaal ............................................................................... 29 3.1 Uitkomste ............................................................................................................... 29 3.2 Wat jy alreeds moet weet ...................................................................................... 29 3.3 Hulpjoernale........................................................................................................... 29 3.4 Praktiese voorbeeld 1 ............................................................................................ 33 Antwoordblad ...................................................................................................... 34 3.5 Belasting op toegevoegde waarde (BTW) ............................................................. 36 3.6 Praktiese voorbeeld 2 ............................................................................................ 39 Antwoordblad ...................................................................................................... 40 vii Bladsy Opdrag 1 ........................................................................................................................... 40 Opdrag 2 ........................................................................................................................... 41 Opdrag 3 ........................................................................................................................... 42 Opdrag 4 ........................................................................................................................... 43 Opdrag 5 ........................................................................................................................... 45 Hoofstuk 4 Die algemene grootboek en proefbalans ................................................ 47 4.1 Uitkomste ............................................................................................................... 47 4.2 Wat jy alreeds moet weet ...................................................................................... 47 4.3 Die verskillende grootboeke .................................................................................. 47 4.4 Praktiese voorbeeld 1 ............................................................................................ 51 Antwoordblad ...................................................................................................... 52 4.5 Handelsentiteite ..................................................................................................... 53 4.6 Praktiese voorbeeld 2 ............................................................................................ 61 Antwoordblad ...................................................................................................... 62 Praktiese voorbeeld 3 ............................................................................................ 63 Antwoordblad ...................................................................................................... 63 4.8 Die proefbalans...................................................................................................... 64 4.9 Praktiese voorbeeld 4 ............................................................................................ 65 Antwoordblad ...................................................................................................... 65 4.10 Foute in die proefbalans ........................................................................................ 65 4.11 Praktiese voorbeeld 5 ............................................................................................ 67 Antwoordblad ...................................................................................................... 68 Opdrag 1 ........................................................................................................................... 69 Opdrag 2 ........................................................................................................................... 70 Opdrag 3 ........................................................................................................................... 72 Opdrag 4 ........................................................................................................................... 73 Opdrag 5 ........................................................................................................................... 75 Opdrag 6 ........................................................................................................................... 76 Opdrag 7 ........................................................................................................................... 77 Opdrag 8 ........................................................................................................................... 78 Opdrag 9 ........................................................................................................................... 79 Opdrag 10 ......................................................................................................................... 81 Opdrag 11 ......................................................................................................................... 82 Opdrag 12 ......................................................................................................................... 84 4.7 viii Bladsy Hoofstuk 5 Eienaarsbelang/Ekwiteit (kapitaal) ........................................................... 87 5.1 Uitkomste ............................................................................................................... 87 5.2 Wat jy alreeds moet weet ...................................................................................... 87 5.3 Kapitaal en onttrekkings ........................................................................................ 87 5.4 Samevatting ........................................................................................................... 92 5.5 Praktiese voorbeeld .............................................................................................. 93 Antwoordblad ...................................................................................................... 93 Opdrag 1 ........................................................................................................................... 97 Hoofstuk 6 Niebedryfsbates (vaste bates) .................................................................. 99 6.1 Uitkomste ............................................................................................................... 99 6.2 Wat jy alreeds moet weet ...................................................................................... 99 6.3 Niebedryfsbates en depresiasie ............................................................................ 99 6.4 Praktiese voorbeeld ............................................................................................... 110 Antwoordblad ...................................................................................................... 112 Opdrag 1 ........................................................................................................................... 115 Hoofstuk 7 Bedryfsbates .............................................................................................. 117 7.1 Uitkomste ............................................................................................................... 117 7.2 Wat jy alreeds moet weet ...................................................................................... 117 7.3 Bedryfsbates .......................................................................................................... 117 7.4 Praktiese voorbeeld ............................................................................................... 130 Antwoordblad ...................................................................................................... 131 Opdrag 1 ........................................................................................................................... 136 Hoofstuk 8 Laste ........................................................................................................... 137 8.1 Uitkomste ............................................................................................................... 137 8.2 Wat jy alreeds moet weet ...................................................................................... 137 8.3 Laste ...................................................................................................................... 137 8.4 Praktiese voorbeeld ............................................................................................... 142 Antwoordblad ...................................................................................................... 143 Opdrag 1 ........................................................................................................................... 146 ix Bladsy Hoofstuk 9 Inkomstes en uitgawes ............................................................................. 147 9.1 Uitkomste ............................................................................................................... 147 9.2 Wat jy alreeds moet weet ...................................................................................... 147 9.3 Inkomstes en uitgawes .......................................................................................... 147 9.4 Praktiese voorbeeld ............................................................................................... 154 Antwoordblad ...................................................................................................... 155 Opdrag 1 ........................................................................................................................... 159 Hoofstuk 10 Voltooiing van die rekeningkundige siklus ........................................... 161 10.1 Uitkomste ............................................................................................................... 161 10.2 Wat jy alreeds moet weet ...................................................................................... 161 10.3 Aansuiwerings ....................................................................................................... 161 10.4 Praktiese voorbeeld 1 ............................................................................................ 165 Antwoordblad ...................................................................................................... 166 10.5 Die na-aansuiweringsproefbalans ......................................................................... 167 10.6 Praktiese voorbeeld 2 ............................................................................................ 167 Antwoordblad ...................................................................................................... 168 10.7 Sluitingsjoernaalinskrywings .................................................................................. 169 10.8 Praktiese voorbeeld 3 ............................................................................................ 169 Antwoordblad ...................................................................................................... 170 10.9 Die na-afsluitingsproefbalans ................................................................................ 171 10.10 Praktiese voorbeeld 4 ............................................................................................ 171 Antwoordblad ...................................................................................................... 171 Opdrag 1 ........................................................................................................................... 172 Opdrag 2 ........................................................................................................................... 173 Hoofstuk 11 Die rekeningkundige vergelyking .......................................................... 175 11.1 Uitkomste ............................................................................................................... 175 11.2 Wat jy alreeds moet weet ...................................................................................... 175 11.3 Die dualiteitsbeginsel ............................................................................................. 175 11.4 Praktiese voorbeeld ............................................................................................... 176 Antwoordblad ...................................................................................................... 178 Opdrag 1 ........................................................................................................................... 180 Opdrag 2 ........................................................................................................................... 182 x Bladsy Hoofstuk 12 Aanbieding van finansiële state ............................................................. 183 12.1 Uitkomste ............................................................................................................... 183 12.2 Inleiding ................................................................................................................. 183 12.3 Die doelwit, struktuur en inhoud van finansiële state ............................................. 184 12.4 Algemene eienskappe ........................................................................................... 185 12.5 Staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste ...................................... 187 12.6 Staat van finansiële posisie ................................................................................... 190 12.7 Staat van verandering in ekwiteit ........................................................................... 194 12.8 Aantekeninge tot die finansiële state ..................................................................... 196 12.9 Voorbeelde van finansiële state............................................................................. 197 12.10 Voorbeeld: Aantekeninge tot die finansiële state................................................... 198 12.11 Praktiese voorbeeld 1 ............................................................................................ 200 Antwoordblad ...................................................................................................... 201 12.12 Praktiese voorbeeld 2 ............................................................................................ 204 Antwoordblad ...................................................................................................... 206 Opdrag 1 ........................................................................................................................... 209 Opdrag 2 ........................................................................................................................... 210 Opdrag 3 ........................................................................................................................... 211 Opdrag 4 ........................................................................................................................... 213 Opdrag 5 ........................................................................................................................... 216 Opdrag 6 ........................................................................................................................... 218 Opdrag 7 ........................................................................................................................... 220 Hoofstuk 13 Niewinsgewende entiteite ....................................................................... 223 13.1 Uitkomste ............................................................................................................... 223 13.2 Wat jy alreeds moet ken ........................................................................................ 223 13.3 Agtergrond ............................................................................................................. 223 13.4 Erkenning van inkomste ........................................................................................ 224 13.5 Fondsrekeningkunde ............................................................................................. 227 13.6 Finansiële state...................................................................................................... 233 13.7 Praktiese voorbeeld ............................................................................................... 237 Antwoordblad ...................................................................................................... 238 Opdrag 1 ........................................................................................................................... 241 Opdrag 2 ........................................................................................................................... 242 Opdrag 3 ........................................................................................................................... 244 Opdrag 4 ........................................................................................................................... 246 Opdrag 5 ........................................................................................................................... 248 xi Bladsy Hoofstuk 14 Staat van kontantvloei............................................................................. 249 14.1 Uitkomste ............................................................................................................... 249 14.2 Wat jy alreeds moet weet ...................................................................................... 249 14.3 Inleiding ................................................................................................................. 249 14.4 Die formaat van die staat van kontantvloei ............................................................ 250 14.5 Praktiese voorbeeld ............................................................................................... 253 Antwoordblad ...................................................................................................... 256 Opdrag 1 ........................................................................................................................... 258 Opdrag 2 ........................................................................................................................... 260 Opdrag 3 ........................................................................................................................... 262 Opdrag 4 ........................................................................................................................... 264 Opdrag 5 ........................................................................................................................... 267 Hoofstuk 15 Ontleding en vertolking van finansiële state ........................................ 271 15.1 Uitkomste ............................................................................................................... 271 15.2 Wat jy alreeds moet weet ...................................................................................... 271 15.3 Inleiding ................................................................................................................. 271 15.4 Gebruikers en hul behoeftes.................................................................................. 272 15.5 Verhoudingsontledings .......................................................................................... 273 15.6 Vergelykende verhoudings .................................................................................... 279 15.7 Praktiese voorbeeld ............................................................................................... 280 Antwoordblad ...................................................................................................... 282 Opdrag 1 ........................................................................................................................... 283 Opdrag 2 ........................................................................................................................... 285 Opdrag 3 ........................................................................................................................... 288 Hoofstuk 16 Bankrekonsiliasie .................................................................................... 291 16.1 Uitkomste ............................................................................................................... 291 16.2 Wat jy alreeds moet weet ...................................................................................... 291 16.3 Inleiding ................................................................................................................. 291 16.4 Diagram ................................................................................................................. 293 16.5 Verskille ................................................................................................................. 293 16.6 Stappe ................................................................................................................... 294 16.7 Bankstaat deur die bank aan die entiteit voorsien ................................................. 295 16.8 Formaat van die bankrekonsiliasiestaat ................................................................ 296 16.9 Praktiese voorbeeld 1 ............................................................................................ 297 Antwoordblad ...................................................................................................... 298 xii Bladsy 16.10 Praktiese voorbeeld 2 ............................................................................................ 299 Antwoordblad ...................................................................................................... 302 Opdrag 1 ........................................................................................................................... 304 Opdrag 2 ........................................................................................................................... 306 Opdrag 3 ........................................................................................................................... 308 Opdrag 4 ........................................................................................................................... 310 Hoofstuk 17 Basiese kosteberekening en vervaardigingsentiteite .......................... 313 17.1 Uitkomste ............................................................................................................... 313 17.2 Inleiding ................................................................................................................. 313 17.3 Terme en begrippe ................................................................................................ 314 17.4 Vervaardigingsondernemings ................................................................................ 315 17.5 Vervaardigingskostestaat ...................................................................................... 316 17.6 Ongerealiseerde wins ............................................................................................ 318 17.7 Berekenings ........................................................................................................... 319 17.8 Boekstawing van transaksies ................................................................................ 320 17.9 Finansiële state...................................................................................................... 328 17.10 Praktiese voorbeeld 1 ............................................................................................ 329 Antwoordblad ...................................................................................................... 330 17.11 Praktiese voorbeeld 2 ............................................................................................ 331 Antwoordblad ...................................................................................................... 333 Opdrag 1 ........................................................................................................................... 335 Opdrag 2 ........................................................................................................................... 336 Opdrag 3 ........................................................................................................................... 338 Opdrag 4 ........................................................................................................................... 339 Opdrag 5 ........................................................................................................................... 341 Opdrag 6 ........................................................................................................................... 342 Hoofstuk 18 Begrotings ................................................................................................ 347 18.1 Uitkomste ............................................................................................................... 347 18.2 Inleiding ................................................................................................................. 347 18.3 Begrotingsdiagram................................................................................................. 348 18.4 Soorte begrotings .................................................................................................. 349 18.5 Praktiese voorbeeld 1 ............................................................................................ 354 Antwoordblad ...................................................................................................... 355 18.6 Praktiese voorbeeld 2 ............................................................................................ 358 Antwoordblad ...................................................................................................... 359 xiii Bladsy Opdrag 1 ........................................................................................................................... 361 Opdrag 2 ........................................................................................................................... 363 Opdrag 3 ........................................................................................................................... 365 Opdrag 4 ........................................................................................................................... 366 Opdrag 5 ........................................................................................................................... 368 Opdrag 6 ........................................................................................................................... 370 Opdrag 7 ........................................................................................................................... 372 Hoofstuk 19 Koste-volume-winsanalise...................................................................... 375 19.1 Uitkomste ............................................................................................................... 375 19.2 Inleiding ................................................................................................................. 375 19.3 Terme en konsepte ................................................................................................ 375 19.4 Marginale inkomste................................................................................................ 376 19.5 Gelykbreekpunt...................................................................................................... 377 19.6 Veiligheidsgrens .................................................................................................... 378 19.7 Toepassing van koste-volume-winsanalise ........................................................... 378 19.8 Praktiese voorbeeld ............................................................................................... 382 Antwoordblad ...................................................................................................... 383 Opdrag 1 ........................................................................................................................... 385 Opdrag 2 ........................................................................................................................... 386 Opdrag 3 ........................................................................................................................... 387 Hoofstuk 20 Etiek ............................................................................................................ 389 20.1 Uitkomste ............................................................................................................... 389 20.2 Inleiding ................................................................................................................. 389 20.3 Etiek en morele waardes ....................................................................................... 390 20.4 Etiek en waardes ................................................................................................... 391 20.5 Morele kwessies .................................................................................................... 392 20.6 Besigheidsetiek...................................................................................................... 392 20.7 Persoonlike en besigheidsetiek ............................................................................. 393 20.8 Professionele etiek ................................................................................................ 393 20.9 Besluitneming ........................................................................................................ 394 Hoofstuk 21 Salarisse betaalstelsel .............................................................................. 395 21.1 Uitkomste ............................................................................................................... 395 21.2 Inleiding ................................................................................................................. 395 21.3 Terme en konsepte ................................................................................................ 395 21.4 Werknemersaftrekkings ......................................................................................... 396 xiv Bladsy 21.5 Bruto verdienste..................................................................................................... 397 21.6 Netto verdienste..................................................................................................... 397 21.7 Werkgewerbydraes ................................................................................................ 398 21.8 Praktiese voorbeeld ............................................................................................... 400 Antwoordblad ...................................................................................................... 401 Opdrag 1 ........................................................................................................................... 402 Opdrag 2 ........................................................................................................................... 403 Opdrag 3 ........................................................................................................................... 404 Opdrag 4 ........................................................................................................................... 405 xv Bladsy Bylae Praktiese voorbeelde – Voorgestelde oplossings ........................................... 407 Hoofstuk 3 – Praktiese voorbeeld 1 .................................................................................. 409 Hoofstuk 3 – Praktiese voorbeeld 2 .................................................................................. 410 Hoofstuk 4 – Praktiese voorbeeld 1 .................................................................................. 411 Hoofstuk 4 – Praktiese voorbeeld 2 .................................................................................. 413 Hoofstuk 4 – Praktiese voorbeeld 3 .................................................................................. 415 Hoofstuk 4 – Praktiese voorbeeld 4 .................................................................................. 416 Hoofstuk 4 – Praktiese voorbeeld 5 .................................................................................. 417 Hoofstuk 5 – Praktiese voorbeeld ..................................................................................... 418 Hoofstuk 6 – Praktiese voorbeeld ..................................................................................... 421 Hoofstuk 7 – Praktiese voorbeeld ..................................................................................... 424 Hoofstuk 8 – Praktiese voorbeeld ..................................................................................... 428 Hoofstuk 9 – Praktiese voorbeeld ..................................................................................... 431 Hoofstuk 10 – Praktiese voorbeeld 1 ................................................................................ 435 Hoofstuk 10 – Praktiese voorbeeld 2 ................................................................................ 436 Hoofstuk 10 – Praktiese voorbeeld 3 ................................................................................ 437 Hoofstuk 10 – Praktiese voorbeeld 4 ................................................................................ 438 Hoofstuk 11 – Praktiese voorbeeld ................................................................................... 439 Hoofstuk 12 – Praktiese voorbeeld 1 ................................................................................ 441 Hoofstuk 12 – Praktiese voorbeeld 2 ................................................................................ 445 Hoofstuk 13 – Praktiese voorbeeld ................................................................................... 449 Hoofstuk 14 – Praktiese voorbeeld ................................................................................... 452 Hoofstuk 15 – Praktiese voorbeeld ................................................................................... 454 Hoofstuk 16 – Praktiese voorbeeld 1 ................................................................................ 455 Hoofstuk 16 – Praktiese voorbeeld 2 ................................................................................ 456 Hoofstuk 17 – Praktiese voorbeeld 1 ................................................................................ 458 Hoofstuk 17 – Praktiese voorbeeld 2 ................................................................................ 460 Hoofstuk 18 – Praktiese voorbeeld 1 ................................................................................ 463 Hoofstuk 18 – Praktiese voorbeeld 2 ................................................................................ 466 Hoofstuk 19 – Praktiese voorbeeld ................................................................................... 468 Hoofstuk 21 – Praktiese voorbeeld ................................................................................... 470 xvi HOOFSTUK 1 INLEIDING EN DIE KONSEPTUELE RAAMWERK 1.1 UITKOMSTE By voltooiing van hierdie hoofstuk, behoort jy in staat te wees om: x rekeningkunde te definieer; x die volgende te definieer en te bespreek: – die doel van rekeningkunde, – finansiële resultate, en – die finansiële tydperk; x die gebruikers van finansiële inligting te identifiseer en te bespreek; x die terreine van rekeningkunde op te noem en te bespreek; x die verskillende soorte entiteite op te noem en te bespreek; x die verskillende verslae waaruit finansiële state bestaan op te noem; x die vyf elemente van finansiële state op te noem; x die toevallingsbegrip te verduidelik; en x die volgende op te noem en te bespreek: 1.2 – die grondliggende veronderstelling van rekeningkunde, en – die kwalitatiewe eienskappe van finansiële state. HISTORIESE OORSIG 1.2.1 Waar het rekeningkunde ontstaan? x 8000vC Die stad Jerigo is gebou as ƌ sentrum vir southandel. Ruilhandel was algemeen in gebruik. x 7500vC Landbou het ontstaan en voorraadtellings is met behulp van kleiballe gehou, byvoorbeeld een kleibal het een dier verteenwoordig. Bron: Gary Giroux: A Short History of Accounting and Business 1 x 3200vC Skrif is deur boekhouers ontwikkel en kleitablette is gebruik om op te skryf. x 800 vC Munte van ƌ goud- en silwermengsel is gemaak. Vervalsing het toe reeds begin! x 1200–1350nC Die dubbelinskrywingsmetode is ontwikkel. x Luca Pacioli ƌ Wiskundige en vriend van Leonardo da Vinci, het in 1494 ƌ boek geskryf wat handel oor die eerste volledige beskrywing van die dubbelinskrywingsbeginsel. x 1868 Die huidige formaat van die proefbalans is ontwikkel. x Bron: James deSantis: A Brief History of Accounting: From Prehistory to the Information Age Voor Wêreld Oorlog II Die inkomstestaat is ontwikkel. 1.3 WAARVOOR WORD REKENINGKUNDE GEBRUIK? 1.3.1 Definisie van rekeningkunde Rekeningkunde behels die volgende: x Identifisering – bepaal die aard van transaksies. x Meting – bepaal die waarde van transaksies. x Aantekening – skryf transaksies in die rekeningkundige rekords. x Verslagdoening – rapporteer die finansiële resultate. 1.3.2 Doel van rekeningkunde Die doel van rekeningkunde is: x om finansiële inligting x aangaande die ekonomiese aktiwiteite x van ƌ entiteit x aan die gebruikers van finansiële state te verskaf. Finansiële inligting – inligting in terme van geld uitgedruk. Ekonomiese aktiwiteite – aktiwiteite waardeur hulpbronne word om waarde te skep. 2 aangewend Entiteit – ƌ onafhanklike ekonomiese eenheid. Gebruikers – persone/entiteite wat die finansiële inligting gebruik om ingeligte besluite te neem. 1.3.3 Finansiële resultate Die finansiële resultate van ƌ entiteit word in terme van die finansiële posisie en finansiële prestasie uitgedruk: x Finansiële posisie – dui die stand van sake op ƌ spesifieke tydstip aan; word in die staat van finansiële posisie getoon. x Finansiële prestasie – dui die finansiële prestasie in terme van die wins of verlies vir ƌ spesifieke tydperk aan; word in die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste getoon. x Finansiële tydperk – dui die tydperk tussen die meting van een finansiële posisie en die volgende finansiële posisie aan, byvoorbeeld 1 Maart 2009 tot 28 Februarie 2010. Dit hoef nie noodwendig ƌ kalenderjaar te wees nie. 1.4 TERREINE VAN REKENINGKUNDE Twee terreine van rekeningkunde, naamlik finansiële rekeningkunde en bestuursrekeningkunde, is van belang vir hierdie kursus. 1.4.1 Finansiële rekeningkunde x Finansiële rekeningkunde behels die opstel van die formele finansiële state, hoofsaaklik vir bestudering deur eksterne gebruikers. x Eksterne gebruikers is persone/instansies wat nie direk by die entiteit betrokke is nie en wat graag die formele finansiële state wil bestudeer. x Voorbeelde: Beherende belang – byvoorbeeld eienaars/aandeelhouers, gebruik die inligting om te bepaal of die fondse wat hulle in die entiteit belê het, reg aangewend en bestuur word. 3 Beleggers – gebruik die inligting om die winsgewendheid en finansiële stand van sake te bepaal vir moontlike verdere beleggings en/of onttrekkings. Skuldeisers – stel in die finansiële resultate belang om te bepaal of die entiteit sy skulde sal kan vereffen. Klante – wil verseker wees dat die entiteit in staat sal wees om dienste/produkte te kan lewer. Werknemers – verlang werksekuriteit ten opsigte van vergoeding en loopbaangeleenthede. Die gemeenskap – is afhanklik van winsgewende entiteite vir skenkings. Staatsinstansies – is afhanklik van die betaling van belastings en heffings. Die finansiële state verskaf die inligting waarop die berekenings gedoen moet word. 1.4.2 Bestuursrekeningkunde x Bestuursrekeningkunde behels die opstel van finansiële verslae wat voldoen aan die spesifieke vereistes van die verskillende afdelings binne ƌ entiteit (interne gebruikers). x Interne gebruikers is persone wat in die entiteit werksaam is en wat spesifieke inligting bestudeer wat hulle in staat stel om hulle daaglikse pligte uit te voer en ingeligte bestuursbesluite te neem. x Voorbeelde: Werknemers – het deurlopende inligting nodig vir die uitvoering van hulle daaglikse pligte. Afdelingsbestuurders – het inligting nodig om beplanning te doen en beheer uit te oefen. Topbestuur – het inligting nodig om strategiese besluite ten opsigte van die bestuur van die entiteit te neem. 1.5 SOORTE ENTITEITE Eenmansake – een eienaar Vennootskappe – twee tot twintig vennote Beslote korporasies – een tot tien lede Privaat maatskappye – een tot vyftig aandeelhouers Publieke maatskappye – onbeperkte getal aandeelhouers Niewinsgewende entiteite – onbeperkte getal lede 4 1.5.1 Eenmansake Soos die naam aandui, bestaan ƌ eenmansaak uit een persoon, die eienaar, wat die kapitaal voorsien om die onderneming te begin. Die enigste regsformaliteit is die verkryging van ƌ handelslisensie wat die onderneming magtig om handel te dryf. Die eenmansaak as besigheidsvorm is nie aanspreeklik vir die betaling van inkomstebelasting nie, maar die eienaar word wel in sy/haar persoonlike naam belas op die winste van die eenmansaak. ’n Eenmansaak is nie ’n regspersoon en het dus geen regspersoonlikheid nie, met ander woorde, die eienaar loop al die risiko’s wat verband hou met die besigheid maar pluk ook al die vrugte. Voordele x Die eienaar is onafhanklik. x Die eienaar is direk betrokke by sy/haar kliënte. x Die eienaar hou self toesig oor die werknemers. x Besluite kan vinnig geneem word, wat baie tyd spaar. x Die entiteit kan maklik aangepas word om voordeel te trek uit besigheidsgeleenthede. Beperkings x Die eienaar het beperkte toegang tot kapitaal. x Die eienaar is persoonlik verantwoordelik of het beperkte verantwoordelikheid vir die skulde van die entiteit indien die besigheid finansiële moeilikheid ervaar. x Die eienaar is moontlik nie bevoeg of opgelei om al die verantwoordelikhede van die entiteit self te behartig nie. x Daar is geen kontinuïteit indien die eienaar bedank of tot sterwe kom nie. 1.5.2 Lang- en korttermynvennootskappe ’n Vennootskap is ƌ wettige ooreenkoms tussen ’n minimum van twee en ’n maksimum van 20 vennote. Elke vennoot se winsdeel is in sy/haar eie hande belasbaar, soortgelyk aan die eenmansaak. Voordele x Nuwe vennote verskaf addisionele kapitaal en nuwe idees. x Vennote kan spesialiseer in verskillende areas. x Addisionele kapitaal het tot gevolg dat die entiteit kan uitbrei en maak die verdeling van pligte moontlik. 5 Beperkings x Vennote is gesamentlik en afsonderlik verantwoordelik vir die skulde van die vennootskap, met ander woorde, as die vennootskap nie die skulde kan betaal nie, moet die vennote dit uit persoonlike fondse betaal. In die geval waar een vennoot nie kan betaal nie, moet die ander vennote sy deel ook betaal. x Kontinuïteit beëindig die oomblik wanneer ƌ vennoot uittree of afsterf, met ander woorde, die vennootskap word ontbind en ƌ nuwe vennootskap kom tot stand tussen die oorblywende lede indien hulle met die besigheid wil voortgaan. 1.5.3 Beslote korporasies ’n Beslote korporasie (BK) is ’n regsentiteit wat uniek aan Suid-Afrika is. Hierdie entiteit is oorspronklik geïnkorporeer ingevolge die Wet op Beslote Korporasies (69 van 1984). Die Maatskappyewet (71 van 2008) verbied egter sedert 1 Mei 2010 die stig van nuwe BKs. Bestaande maatskappye word ook sedert dié datum verbied om na ’n BK omgeskakel te word. Bestaande BKs mag voortbestaan totdat dit deregistreer of ontbind. ƌ BK bestaan uit een tot tien lede wat hoofsaaklik natuurlike persone is. Die BK word volgens wet verplig om die letters “BK” na die naam van die entiteit op al die dokumentasie of naamborde te vertoon. ƌ BK is ƌ regspersoon wat onafhanklik van die lede handel dryf en word dus as regsentiteit verantwoordelik gehou vir enige regsgeding. Die BK word in die Inkomstebelastingwet (58 van 1962) as ƌ privaat maatskappy gedefinieer en word teen dieselfde koers as maatskappye belas. Voordele x Die registrasie as BK is ƌ eenvoudige proses. x Die BK het baie minder regskomplikasies as ƌ maatskappy, byvoorbeeld geouditeerde finansiële state word nie vereis nie, maar banke, krediteure en die Suid-Afrikaanse Inkomstediens (SAID) mag geouditeerde state aanvra. x Algemene jaarvergaderings is nie ƌ vereiste nie. Dit maak die bestuur van die entiteit minder ingewikkeld. x Die BK is ƌ aparte regsentiteit wat beteken dat die entiteit onafhanklik van sy lede kan voortbestaan. x Winsverdeling aan lede is vrygestel van normale inkomstebelasting. 6 x ƌ BK mag finansiële bystand aan ƌ persoon verleen om ƌ belang in die BK te bekom. x Die beskikbare kapitaal by BKs is gewoonlik meer as dié van die gemiddelde eenmansaak of klein besigheid. x Die aanspreeklikheid van die lede is hoofsaaklik beperk behalwe in sekere uitsonderlike gevalle. x Die stigtingsvoorwaardes van ƌ BK kan maklik verander word. x Daar is nie ƌ aparte raad van direkteure nie; die lede is verantwoordelik vir die bestuur van die BK. x Die lede se belang in die BK hoef nie in verhouding tot hulle bydraes te wees nie, byvoorbeeld ƌ lid mag minder kapitaal bydra omdat hy/sy oor spesifieke vaardighede en/of kennis beskik wat tot voordeel van die BK aangewend kan word. x ƌ BK mag aandele in ƌ maatskappy besit, terwyl ƌ maatskappy nie lidmaatskap in ƌ BK mag bekom nie. Beperkings x Die beperking aan die aantal lede toegelaat tot ’n BK kan die groei en uitbreiding van die entiteit negatief beïnvloed. x ’n Lid van ’n BK kan persoonlik verantwoordelik gehou word vir skulde van die entiteit indien die lid onregmatig of roekeloos optree. x Finansiële instellings kan geouditeerde state versoek indien nodig. Lenings sal nie toegestaan word indien geouditeerde state nie beskikbaar is nie. x Al die lede moet toestemming gee vir die beëindiging van die lidmaatskap van ƌ lid. Dit bemoeilik die uitbetaling van ledebelange. x Elke lid tree op as agent van die BK en die entiteit is gebonde aan die optrede van die lede. x Die BK mag nie aan ƌ maatskappy verkoop word nie. Die BK mag wel omskep word in ƌ maatskappy, maar dit is baie tydrowend. x ƌ BK mag nie deel vorm van ƌ groep maatskappye nie, byvoorbeeld die BK mag nie ƌ filiaal van ƌ maatskappy of ƌ ander BK wees nie. x Sekere belangrike besluite rakende die BK mag slegs geneem word deur lede wat ten minste 75% ledebelang in die BK het en moet in ooreenstemming met die stigtingsooreenkoms van die BK wees. x Die grootste nadeel van ’n BK is dat die entiteit belas word asof dit ƌ maatskappy is. Die belastingkoers is aansienlik hoër as die persoonlike belastingkoers van toepassing op individue en vennootskappe. 7 1.5.4 Privaat en publieke maatskappye Hierdie entiteite word onder die Maatskappyewet (71 van 2008) gestig. Twee tipes maatskappye word onderskei, naamlik, winsgewende en niewinsgewende maatskappye. Indien die koop van aandele in ƌ maatskappy beperk is tot ƌ sekere aantal persone, word die maatskappy gestig as ƌ privaat maatskappy en die letters “(Edms) Bpk” verskyn agter die naam van die maatskappy. “(Edms) Bpk” staan vir “eiendoms beperk” wat beteken dat eienaarskap beperk is. Daar mag slegs een tot 50 aandeelhouers in ƌ privaat maatskappy wees. Indien die publiek aandele mag koop en die maatskappy is op die Johannesburg Effektebeurs (JSE) gelys, staan die maatskappy bekend as ƌ publieke maatskappy. Die letters “Bpk” verskyn agter die maatskappy se naam. Daar moet ƌ minimum van sewe aandeelhouers wees, maar die maksimum is onbeperk. Die maatskappy is ƌ regspersoon en beskik oor al die handelsbevoegdhede van ƌ natuurlike persoon, met ander woorde, die maatskappy dryf handel in eie naam. Aandeelhouers het beperkte aanspreeklikheid wat beteken dat die aandeelhouers nie verantwoordelik gehou kan word vir die maatskappy se laste nie. ƌ Maatskappy word deur ƌ raad van direkteure bestuur wat op ƌ algemene jaarvergadering verkies word. Die hoof-uitvoerende beampte staan aan hoof van die direksie. Die maatskappy bestaan onafhanklik voort ongeag enige verandering in aandeelhouers. Rekeningkundige en openbaarmakingsvereistes x Die direkteure is verplig om die finansiële resultate van die maatskappy met die aandeelhouers op ƌ jaarlikse basis te bespreek. Die finansiële state bestaan uit die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste, die staat van finansiële posisie, die staat van verandering in ekwiteit, die staat van kontantvloei asook die aantekeninge tot die finansiële state. ƌ Ouditeursverslag oor die stand van sake moet die finansiële state vergesel. x ƌ Geregistreerde lid van die Openbare Rekenmeesters en Ouditeure Raad moet die finansiële state oudit en daaroor verslag lewer. x Die state moet volgens internasionale rekeningkundige standaarde opgestel word. 8 Voordele x ’n Publieke maatskappy kan relatief maklik addisionele kapitaal bekom deur ekstra aandele uit te reik. x Aandeelhouers is nie direk betrokke by die bestuur van die maatskappy nie. x Die maatskappy is ’n afsonderlike regsentiteit wat onafhanklik van die aandeelhouers bestaan. Aandeelhouers geniet beperkte aanspreeklikheid. Die aanspreeklikheid van die aandeelhouers is beperk tot die kapitaal wat hulle in die maatskappy belê het. Direkteure is slegs aanspreeklik vir skulde wat ontstaan het as gevolg van onwettige of nalatige optrede. x Die oordrag van eienaarskap is eenvoudig – dit behels slegs die koop of verkoop van aandele. x Stemreg in ’n privaat maatskappy word in die stigtingsakte bepaal; stemreg in ’n publieke maatskappy vind plaas in verhouding tot die aantal aandele besit. x ’n Privaat maatskappy is nie verplig om finansiële jaarstate by die Kommissie vir Maatskappye en Intellektuele Eiendom in te dien nie. Beperkings x Die stigting van ’n maatskappy is ’n omvattende en duur proses aangesien daar verskeie formaliteite vir die stigting en registrasie van ’n maatskappy bestaan. x ’n Privaat maatskappy se aandele mag nie aan die publiek aangebied word nie aangesien dit nie op die JSE gelys mag word nie. Dit beperk dus die oordraagbaarheid van aandele. x ’n Maatskappy is onderhewig aan ’n konstante belastingkoers ongeag die vlak van inkomste. x Dubbelbelastingheffings geld vir maatskappye, eerstens, in die vorm van normale maatskappybelasting en, tweedens, in die vorm van dividendbelasting in die hande van die aandeelhouers. x Die insluitingskoers vir kapitaalwinsbelasting is hoër vir maatskappye as vir individue. Vir die doeleindes van hierdie kursus, fokus ons slegs op die eenmansaak. 9 1.6 DIE KONSEPTUELE RAAMWERK 1.6.1 Hoekom bestaan die Raamwerk? x x Ons wil graag: – die verskille en verskeidenheid tussen verskillende entiteite se finansiële state beperk, – ongewenste alternatiewe uitskakel, – nie te streng voorskryf nie, en – redelike aanbieding bereik. Mense het verskillende maniere om dinge te doen. As elke entiteit finansiële state volgens sy eie manier opstel, kan dit verwarring veroorsaak. Dit is derhalwe nodig om inligting konsekwent en verstaanbaar aan gebruikers te verskaf. Die raamwerk is ontwikkel met die volgende doelwit in gedagte: – om bruikbare finansiële inligting aan huidige en toekomstige beleggers, krediteure en ander gebruikers te verskaf. 10 1.7 WAARUIT BESTAAN FINANSIËLE STATE? Die finansiële state van ƌ entiteit bestaan hoofsaaklik uit vier verslae en die verduidelikende aantekeninge: 1.7.1 Staat van finansiële posisie ƌ Beroepsgholfspeler wat aan die begin van ƌ jaar nommer 10 op die wêreldranglys beklee, besluit hy wil teen die einde van die jaar sy posisie op die wêreldranglys verbeter. Indien hy teen die einde van die jaar tot nommer 7 op die ranglys verbeter het, is nommer 7 sy posisie aan die einde van die jaar. Op dieselfde manier word die finansiële posisie van ƌ entiteit op ƌ spesifieke tydstip bepaal. ƌ Individu se rykdom word bepaal deur die bedrag van sy skulde (laste) van die waarde van sy besittings (bates) af te trek. Hierdie rykdom verteenwoordig sy ekwiteit en dui sy finansiële posisie aan. Die bates, laste en ekwiteit van ƌ entiteit dui die finansiële posisie van die entiteit aan en word in die staat van finansiële posisie getoon. Die elemente bates, laste en ekwiteit gaan in latere hoofstukke in diepte behandel word. 1.7.2 Staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste Die bogenoemde voorbeeld van ƌ beroepsgholfspeler word weer hier gebruik. Die gholfspeler het sy posisie op die wêreldranglys van nommer 10 tot nommer 7 verbeter. Sy prestasie vir die jaar is dus dat hy drie plekke opgeskuif het. Op dieselfde manier word die finansiële prestasie van ƌ entiteit vir ƌ spesifieke tydperk bepaal. Die inkomste en uitgawes van ƌ entiteit bepaal die finansiële prestasie (wins of verlies) van die entiteit en word in die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste aangedui. 1.7.3 Staat van verandering in ekwiteit Hierdie staat verteenwoordig die eienaar se belang, oftewel sy ekwiteit in die entiteit. Dit sluit in die wins of verlies vir die finansiële tydperk, enige bydraes wat die eienaar aan die entiteit gemaak het (kapitaal) en enige onttrekkings deur die eienaar gemaak. 1.7.4 Verduidelikende aantekeninge Die aantekeninge tot die finansiële state behels gedetailleerde inligting ten opsigte van inkomste, uitgawes, ekwiteit, bates en laste asook ƌ verklaring van die entiteit se rekeningkundige beleid. 11 1.7.5 Staat van kontantvloei Hierdie staat dui die invloei en uitvloei van kontant gedurende ƌ spesifieke tydperk aan. Voorbeelde van die finansiële state van ƌ eenmansaak volg aan die einde van die hoofstuk. 1.8 DIE ELEMENTE VAN FINANSIËLE STATE Die elemente van die finansiële state bestaan uit die volgende: x bates x laste x ekwiteit wat uit kapitaal (bedrae deur eienaar gestort) en onttrekkings (bedrae deur eienaar onttrek) bestaan, asook: – inkomstes – uitgawes wat die wins of verlies bepaal Hierdie elemente sal in latere hoofstukke afsonderlik behandel word. 1.9 TOEVALLINGSREKENINGKUNDE Dit gebeur dikwels in die praktyk dat ƌ transaksie op een datum en die betaling daarvan op ƌ ander datum plaasvind. Op watter datum moet hierdie transaksie dan aangeteken word? Volgens die toevallingsbegrip, moet transaksies in die rekeningkundige rekords aangeteken word sodra dit aangegaan word en nie noodwendig wanneer kontant ontvang of betaal word nie. Die datum waarop die geld toeval is die datum waarop die transaksie plaasvind, en te boek gestel moet word. 1.10 GRONDLIGGENDE VERONDERSTELLING Wanneer finansiële state opgestel word, word die volgende aanname gemaak: 1.10.1 Lopendesaak-begrip Hierdie begrip bepaal dat daar by die opstel van finansiële state aanvaar word dat die entiteit vir ƌ onbepaalde tydperk met sy aktiwiteite sal voortgaan en dat ƌ wesenlike deel van die entiteit se aktiwiteite nie gestaak sal word nie. Indien die entiteit nie ƌ lopende saak is nie, moet die elemente van die finansiële state teen likwidasiewaardes (kontantwaardes) gemeet word en ƌ aantekening hieroor moet in die finansiële state gemaak word. Likwidasiewaardes van bates is gewoonlik minder as wat die bates eintlik werd is omdat die entiteit gedwing word om sy bates te verkoop. 12 1.11 KWALITATIEWE EIENSKAPPE VAN FINANSIËLE STATE Die primêre oogmerk van rekeningkunde is om finansiële inligting aangaande die verslagdoeningsentiteit te verskaf. Hierdie inligting moet nuttig wees ten einde gebruikers van finansiële state in staat te stel om finansiële besluite te kan neem en word in die vorm van finansiële state voorgelê. Die inligting wat in die finansiële state vervat is, moet oor sekere kwalitatiewe eienskappe beskik om nuttig vir gebruikers te wees. Hierdie eienskappe word in twee groepe verdeel, naamlik, fundamentele en ondersteunende eienskappe. 1.11.1 Fundamentele kwalitatiewe eienskappe a) Toepaslikheid Soos alreeds genoem, die doel van finansiële state is om inligting aan gebruikers te verskaf. Hierdie inligting moet gebruikers in staat stel om ingeligte besluite te kan neem, byvoorbeeld as ƌ verskaffer aan ƌ entiteit goedere wil verkoop, behoort die finansiële state voldoende inligting te bevat wat hom in staat sal stel om te bepaal of die entiteit hom sal kan betaal. Indien hierdie besluite nie geneem kan word nie, is die inligting nie nuttig nie en dus nie toepaslik nie. Toepaslikheid word deur die aard en wesenlikheid van die inligting bepaal. Die aard van die inligting alleen kan die toepaslikheid daarvan bepaal, terwyl wesenlikheid ’n oordeelskwessie is en word deur die aard en omvang van die entiteit se aktiwiteite bepaal. b) Getroue weergawe Gebruikers moet vertroue hê dat inligting in die finansiële state vervat aan die volgende vereistes voldoen: x Die inligting moet volledig wees; weglating veroorsaak wanvoorstelling en is nie toelaatbaar nie. x Die inligting moet neutraal (onpartydig) wees; die state moet sonder vooroordeel opgestel word en mag nie gemanipuleer word om die entiteit te pas nie. x Inligting moet sonder foute wees; dit impliseer nie noodwendig dat inligting ten volle akkuraat moet wees nie. Byvoorbeeld wanneer ƌ beraming gemaak word, bestaan daar onsekerhede oor die akkuraatheid van die beraming, maar die prosesse wat gebruik word om die beraming te maak moet toepaslik wees en duidelik en akkuraat aangebied word. 13 1.11.2 Ondersteunende kwalitatiewe eienskappe a) Vergelykbaarheid Finansiële state behoort met vorige finansiële tydperke, asook met finansiële state van soortgelyke entiteite, vergelykbaar te wees. Inligting moet dus konsekwent van een finansiële tydperk na ƌ volgende finansiële tydperk aangebied word. Die doel hiervan is om tendense te bepaal. b) Bevestigbaarheid Gebruikers moet in staat wees om die inligting in die finansiële state te verifieer in sover dit die ware stand van sake van die entiteit verteenwoordig. Dit beteken egter nie dat onafhanklike waarnemers en eksterne gebruikers ten volle sal saamstem nie, maar daar moet ten minste ’n ooreenkoms oor redelike aanbieding bereik kan word. Voorbeelde van verifikasie sluit in die nagaan van kontant voorhande (tel die geld); debiteure en krediteure (vergelyk fakture en ontvangstes met bedrae geboekstaaf) en voorraad (vermenigvuldig fisiese hoeveelhede met eenheidspryse om berekenings te verifieer). c) Tydigheid Dit is belangrik dat finansiële state tydig beskikbaar gestel word om gebruikers in staat te stel om besluite te neem terwyl dit nog relevant is. Hoe later die inligting beskikbaar is, hoe minder werd is dit. d) Verstaanbaarheid Die gebruikers van finansiële state moet die state kan verstaan. Daar word egter aanvaar dat gebruikers ƌ redelike kennis van rekeningkunde sal hê en dat hulle die finansiële state met noukeurigheid sal bestudeer. Inligting moet nie weggelaat word bloot omdat dit vir sommige gebruikers moeilik verstaanbaar sal wees nie. 14 STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE (DIENSENTITEIT) ML KONSULTANTE STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200Y 200Y 200Y 200X 200X R’000 R’000 R’000 R’000 Inkomste: Dienste gelewer 285 Uitgawes: 238 (147) (114) Salarisse 105 78 Telefoon 6 5 Depresiasie 36 Bedryfswins 31 138 Finansieringskoste: 124 (12) (12) Rente-inkomste 3 2 Rente-uitgawe (15) (14) Wins vir die jaar 126 15 112 STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE (HANDELSENTITEIT) ML HANDELAARS STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200Y 200Y 200Y 200X 200X R’000 R’000 R’000 R’000 Netto verkope 430 368 Koste van verkope (200) (170) Bruto wins 230 198 55 40 Inkomste: Huurinkomste Uitgawes: Salarisse 285 238 (147) (114) 105 78 Telefoon 6 5 Depresiasie 36 31 Bedryfswins 138 Finansieringskoste: 124 (12) (12) Rente-inkomste 3 2 Rente-uitgawe (15) (14) Wins vir die jaar 126 16 112 STAAT VAN VERANDERING IN EKWITEIT ML KONSULTANTE/HANDELAARS STAAT VAN VERANDERING IN EKWITEIT VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200Y 200Y 200X R’000 R’000 Saldo aan die begin van die tydperk 88 229 Plus/Min: Wins/(Verlies) vir die tydperk 126 (112) 214 117 Min: Onttrekkings (113) (29) Saldo aan die einde van die tydperk 101 88 17 STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE ML KONSULTANTE/HANDELAARS STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE OP 31 DESEMBER 200Y 200Y 200Y 200X 200X R’000 R’000 R’000 R’000 BATES Niebedryfsbates: 68 58 Eiendom, aanleg en toerusting 60 50 Finansiële bates 8 8 Bedryfsbates: 60 49 Voorraad 15 12 Handels- en ander debiteure 43 36 Kontant en kontantekwivalente 2 Totale bates 1 128 107 EKWITEIT EN LASTE Ekwiteit: 101 Kapitaal 101 Niebedryfslaste: 88 88 1 Rentedraende lening 1 Bedryfslaste: 2 2 26 17 Handels- en ander krediteure 16 15 Korttermynlening 2 1 Korttermyngedeelte van langtermynlenings 1 1 Oortrokke bank 7 0 Totale ekwiteit en laste 128 18 107 HOOFSTUK 1 OPDRAG 1 1. Definieer rekeningkunde. 2. Wat is die doel van rekeningkunde? 3. Noem die eksterne gebruikers van finansiële state. 4. Noem die interne gebruikers van finansiële state. 5. Verduidelik die begrip “finansiële posisie”. 6. Verduidelik die begrip “finansiële prestasie”. 7. Noem die verskillende verslae waaruit finansiële state bestaan. 8. Noem die elemente van finansiële state. 9. Wat is die onderliggende veronderstelling wat gemaak word wanneer finansiële state opgestel word? 10. Noem die fundamentele en ondersteunende kwalitatiewe eienskappe van finansiële state. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van die opdrag, hersien weer hoofstuk 1. 19 HOOFSTUK 2 DIE REKENING 2.1 UITKOMSTE By voltooiing van hierdie hoofstuk, behoort jy in staat te wees om: x die begrippe rekening, debiet, krediet, debiteer en krediteer te beskryf; x te begryp hoe ƌ rekening in die boekstawingsproses aangewend word; x die samestelling van rekeninge in hoofgroepe te verduidelik; x die formaat van ƌ rekening te verduidelik; x die dualiteitsbegrip (dubbelinskrywingsbeginsel) te verduidelik; en x die vloei van die rekeningkundige proses aan te dui. 2.2 WAT JY ALREEDS MOET WEET x Daar bestaan vyf elemente van rekeningkunde, naamlik, bates, laste, ekwiteit, inkomste en uitgawes. x Die finansiële prestasie van ƌ entiteit word in terme van die wins of verlies in die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste vir ƌ bepaalde finansiële tydperk bereken. x Die finansiële posisie van ƌ entiteit dui die stand van sake op ƌ spesifieke tydstip aan en word in die staat van finansiële posisie getoon. 2.3 DIE REKENING ƌ Rekening is ƌ formele rekord van ƌ entiteit se transaksies ten opsigte van ƌ bepaalde item. Die toenames en afnames in elke bate-, las-, ekwiteits-, inkomste- en uitgawe-item word in grootboekrekeninge aangeteken. Bestuur moet verantwoording doen oor die entiteit se aktiwiteite en bates en sal dus die bewegings in die individuele rekeninge noukeurig bestudeer. 21 2.3.1 Die klassifikasie van rekeninge Rekeninge word in die volgende hoofgroepe geklassifiseer: x bates x laste x ekwiteit: – kapitaal (bedrae deur eienaar gestort) – onttrekkings (bedrae deur eienaar onttrek) – inkomste die inkomste en uitgawe rekeninge – uitgawes staan bekend as nominale rekeninge Hierdie groepering van rekeninge staan gesamentlik bekend as die algemene grootboek en word in die rekeningkundige rekords en in die finansiële state gebruik. Elke entiteit bepaal self watter rekeninge benodig sal word. 2.3.2 Die formaat van ƌ rekening Daar bestaan twee formate van ƌ rekening, naamlik, die drie-kolomformaat en die Trekeningformaat. Vir die doeleindes van hierdie kursus word daar op die T-rekeningformaat gefokus. Elke rekening is in die vorm van ƌ hoofletter “T” en die linkerkant en regterkant lyk presies dieselfde. ƌ Rekening bestaan uit die volgende afdelings: x die naam van die rekening; x die rekeningnommer; x die linkerkant van die rekening, genoem die debietkant (DT); x die regterkant van die rekening, genoem die kredietkant (KT); x die saldo van die rekening (indien van toepassing); en x die totaal van die rekening. NAAM VAN ENTITEIT ALGEMENE GROOTBOEK DT REKENINGNAAM Datum Jaar Maand Besonderhede Fol Dag R c REKENINGOMMER Datum Jaar Maand DEBIESALDO OF -TOTAAL Besonderhede Fol Dag KREDIESALDO OF -TOTAAL 22 KT R c Transaksies word eers in kronologiese volgorde in verskillende joernale (boeke van eerste inskrywing) aangeteken. Hierdie joernale word in hoofstuk 3 behandel. Die transaksies word vanaf die joernale na die grootboekrekeninge oorgeboek. Die grootboekrekeninge is ƌ opsomming van die transaksies in die joernale. Elke joernaal het ƌ verwysingskode en hierdie kode word by elke inskrywing in die grootboek in die foliokolom aangeteken om as kruisverwysing te dien. Hierdie verwysing dui aan in watter joernaal die inskrywing ontstaan het. 2.3.3 Debiet- en kredietprosedure ƌ Rekening word gedebiteer wanneer ƌ inskrywing aan die linkerkant van die rekening gemaak word en gekrediteer wanneer ƌ inskrywing aan die regterkant gemaak word. ƌ Debietinskrywing is dus ƌ inskrywing aan die linkerkant en ƌ kredietinskrywing is ƌ inskrywing aan die regterkant van ƌ rekening. Die saldo van ƌ rekening is die verskil tussen die bedrae aan die debietkant en die bedrae aan die kredietkant van ƌ rekening. Indien die totaal van die bedrae aan die debietkant die totaal van die bedrae aan die kredietkant oorskry, is die saldo ƌ debietsaldo, en indien die totaal van die bedrae aan die kredietkant die totaal van die bedrae aan die debietkant oorskry, is die saldo ƌ kredietsaldo. Grootboekrekeninge word aan die einde van elke maand gebalanseer. Hierdie saldo’s staan bekend as eindsaldo’s en word na die eerste dag van die volgende maand as openingsaldo’s afgebring. Daar sal geen openingsaldo’s vir ƌ nuwe entiteit wees nie, maar vanaf die begin van die tweede maand se bedrywighede sal openingsaldo’s wel bestaan. 2.3.4 Lys van rekeninge Soos alreeds genoem, ƌ aparte rekening word vir elke bate-, las- en ekwiteit-item (kapitaal, onttrekkings, inkomste en uitgawes) geopen. ƌ Naam word aan elke rekening toegeken, byvoorbeeld voertuie. Nadat ƌ entiteit besluit het watter rekeninge geopen gaan word, kry elke rekening ƌ rekeningnommer of -kode. Hierdie kode word volgens die lys van rekeninge van ƌ entiteit toegeken. In Diagram 2.1 word ƌ voorbeeld van die toekenning van rekeningkodes voorgelê. 23 Diagram 2.1 24 Hieronder volg ƌ voorbeeld van ƌ lys van rekeninge: NAAM VAN ENTITEIT LYS VAN REKENINGE Hoofgroepe rekeninge: Rekeningkodes: Bates B1 – B100 Laste L1 – L100 Ekwiteit E1 – E100 Inkomste I1 – I100 Uitgawes U1 – U100 Bates Meubels B1 Toerusting B2 Voertuie B3 Bank B7 Debiteurekontrole B8 Laste Langtermynlening L1 Krediteurekontrole L5 Ekwiteit Kapitaal E1 Onttrekkings E2 Inkomste Dienste gelewer I1 Huur ontvang I2 Uitgawes Skryfbehoeftes U1 Water en elektrisiteit U2 Diagram 2.2 25 2.3.5 Die dualiteitsbegrip Die onderstaande vergelyking staan bekend as die rekeningkundige vergelyking: Ekwiteit = Bates – Laste Dit kan ook op die volgende manier geskryf word: Bates = Ekwiteit + Laste Die dualiteitsbegrip bepaal dat die finansiële posisie van ƌ entiteit in terme van die rekeningkundige vergelyking gedefinieer word. Om te verseker dat die rekeningkundige rekords aan die dualiteitsbegrip voldoen, het elke transaksie ƌ tweeledige uitwerking, dit wil sê die rekeningkundige vergelyking moet altyd balanseer. ƌ Ander term vir die dualiteitsbegrip is die beginsel van dubbelinskrywing. Dit bepaal dat ten minste twee rekeninge deur elke transaksie beïnvloed word. Een rekening word gedebiteer en die ander een gekrediteer: Totaal van DT-bedrae = Totaal van KT-bedrae BEGINSEL VAN DUBBELINSKRYWING VERMEERDER As die linkerkant van die rekeningkundige vergelyking (bates) vermeerder, moet ons die relevante grootboekrekeninge debiteer. As die regterkant van die rekeningkundige vergelyking (ekwiteit of laste) vermeerder, moet ons die relevante grootboekrekeninge krediteer. Bate Æ vermeerder = debiet Ekwiteit of laste Æ vermeerder = krediet VERMINDER As die linkerkant van die rekeningkundige vergelyking (bates) verminder, moet ons die relevante grootboekrekeninge krediteer. As die regterkant van die rekeningkundige vergelyking (ekwiteit of laste) verminder, moet ons die relevante grootboekrekeninge debiteer. Bate Æ verminder = krediet Ekwiteit of laste Æ verminder = debiet Die rekeningkundige vergelyking word in hoofstuk 11 behandel. 26 2.4 DIE REKENINGKUNDIGE PROSES Die rekeningkundige proses is die volgorde waarin ƌ transaksie wat plaasgevind het, geboekstaaf word. Hieronder volg ƌ skematiese diagram van die rekeningkundige proses: Transaksies vind plaas Aantekening van transaksies in joernale Postering van joernale na grootboek en balanseer rekeninge Opstel van voor-aansuiweringsproefbalans Joernaliseer aansuiwerings en boek oor na grootboek Opstel van na-aansuiweringsproefbalans Joernaliseer sluitingsjoernale en boek oor na grootboek Stel finansiële state op 27 Inkomste Uitgawes Bates Laste Ekwiteit HOOFSTUK 2 OPDRAG 1 1. Definieer ƌ rekening. 2. Gee die klassifikasie van rekeninge. 3. Noem die verskillende afdelings van ƌ T-rekening in die algemene grootboek. 4. Verduidelik die begrippe debiteer en krediteer. 5. Wat is die saldo van ƌ rekening? 6. Wat is die dualiteitsbegrip? 7. Hoeveel rekeninge word met elke transaksie beïnvloed? Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van die opdrag, hersien weer hoofstuk 2. 28 HOOFSTUK 3 DIE ALGEMENE JOERNAAL 3.1 UITKOMSTE By voltooiing van hierdie hoofstuk, behoort jy in staat te wees om: x te verduidelik wat ƌ “boek van eerste inskrywing” is; x die term “joernaal” te definieer; x die verskillende tipes transaksies op te noem; x die verskillende tipes joernale op te noem en te bespreek; x verskillende transaksies in die algemene joernaal aan te teken; x die effek van belasting op toegevoegde waarde (BTW) in die rekeningkundige proses te verstaan en te bespreek; x die BTW-bedrag van ’n transaksie te bereken; en x die effek van BTW in die rekeningkundige rekords aan te teken. 3.2 x WAT JY ALREEDS MOET WEET Die dualiteitsbegrip bepaal dat ten minste twee rekeninge deur elke transaksie beïnvloed word. Een rekening word gedebiteer en die ander een gekrediteer. x Rekeninge word in vyf hoofgroepe geklassifiseer, naamlik, bates, laste, ekwiteit, inkomste en uitgawes. 3.3 HULPJOERNALE Die eerste stap in die rekeningkundige proses is om transaksies op brondokumente aan te teken. ƌ Brondokument is ƌ konkrete bewys dat ƌ transaksie plaasgevind het. Al die inligting ten opsigte van die transaksie word op die brondokument, byvoorbeeld ƌ kwitansie of kasregisterstrokie, aangeteken. Die tweede stap is om die inligting op die brondokumente in die rekeningkundige rekords aan te teken. Die inligting word op ƌ daaglikse basis in die hulpjoernale (boeke van eerste inskrywing) aangeteken. ƌ Joernaal is ƌ kronologiese rekord van die daaglikse transaksies van ƌ entiteit. Hierdie proses staan bekend as joernalisering en ƌ inskrywing in ƌ joernaal staan bekend as ƌ joernaalinskrywing. Aan die einde van elke maand word die joernale na die verskillende grootboekrekeninge oorgeboek. 29 Verskillende soorte hulpjoernale word vir verskillende soorte transaksies gebruik: Kontanttransaksies: Kontantontvangstejoernaal (KOJ) Kontantbetalingsjoernaal (KBJ) Kleinkasjoernaal (KKJ) Krediettransaksies: Verkoopsjoernaal/Debiteurejoernaal (DJ) Aankoopsjoernaal/Krediteurejoernaal (KJ) Verkoopsretoerejoernaal/Debiteure-afslagjoernaal (DAJ) Aankoopsretoerejoernaal/Krediteure-afslagjoernaal (KAJ) Diverse transaksies: Algemene joernaal (AJ) Kontantontvangstejoernaal Elke keer wanneer kontant in die bankrekening van ƌ entiteit gedeponeer word, word die transaksie in die KOJ aangeteken. Die totale ontvangstes word aan die einde van elke maand bereken en die bankrekening in die algemene grootboek word met die totaal van die KOJ gedebiteer. Kontantbetalingsjoernaal Elke keer wanneer ƌ betaling in kontant of per elektroniese fondsoorplasing (EFO) gemaak word, word die transaksie in die KBJ aangeteken. Die totale betalings word aan die einde van elke maand bereken en die bankrekening in die algemene grootboek word met die totaal van die KBJ gekrediteer. Kleinkasjoernaal Dit kan gebeur dat ƌ entiteit betalings van klein bedrae moet maak en in so ƌ geval sal dit onekonomies of onprakties wees om ƌ EFO te doen. Kontant sal dan in ƌ kleinkas blikkie gehou word om, byvoorbeeld, seëls of koffie aan te koop. Die KKJ, anders as die KOJ wat slegs ontvangstes en die KBJ wat slegs betalings toon, toon die ontvangstes (kontant wat in die kleinkas blikkie geplaas word) asook die betalings wat uit die kleinkas gemaak word. Debiteurejoernaal Debiteure is kliënte aan wie ƌ entiteit goedere of dienste op krediet of skuld verkoop. Dit beteken dat hierdie kliënte nie op die tydstip waarop die transaksie plaasvind, die entiteit betaal nie, maar dat hulle geld aan die entiteit skuld en eers gewoonlik aan die einde van die maand vir die goedere of dienste betaal. Die entiteit maak vir elke debiteur ƌ rekening in die rekeningkundige rekords oop. Al die debiteuretransaksies vir die maand word ook in ƌ grootboekrekening, genoem die debiteurekontrolerekening, gekonsolideer. 30 Krediteurejoernaal Krediteure is verskaffers wat goedere of dienste aan die entiteit op krediet of skuld verkoop, met ander woorde, die entiteit skuld geld aan sy verskaffers. Daar word deur die entiteit ook ƌ rekening vir elke krediteur oopgemaak en al die krediteuretransaksies vir die maand word in ƌ grootboekrekening, genoem die krediteurekontrolerekening, gekonsolideer. Debiteure-afslagjoernaal Dit kan gebeur dat kliënte van ƌ entiteit nie tevrede is met die goedere of dienste wat hulle gekoop het nie. Hulle mag dan die goedere terugstuur en ƌ terugbetaling daarvoor eis. ƌ Terugbetaling kan ook vir swak dienslewering geëis word. Hierdie transaksies word in die DAJ aangeteken. Krediteure-afslagjoernaal ƌ Entiteit mag ook ƌ terugbetaling van sy verskaffers vir onbevredigende goedere of dienste eis. Hierdie transaksies word in die KAJ aangeteken. Algemene joernaal Transaksies wat nie in bogenoemde joernale aangeteken kan word nie, word in die AJ aangeteken, byvoorbeeld, aansuiweringsjoernale (wat in hoofstuk 10 behandel word). Vir die doeleindes van hierdie kursus gaan ons slegs op die algemene joernaal fokus. Inskrywings wat normaalweg in die afsonderlike hulpjoernale aangeteken word sal dus in die algemene joernaal hanteer word. 3.3.1 Die formaat van die algemene joernaal ƌ Algemene joernaal bestaan uit die volgende afdelings: x die opskrif; x die verwysingsnommer van die joernaal; x die datum van die transaksie; x die name en rekeningkodes van die rekeninge wat gedebiteer en gekrediteer gaan word (die rekeningkodes word in die foliokolom aangedui); x die bedrae wat gedebiteer en gekrediteer gaan word; en x ƌ kort beskrywing van die transaksie, genoem die joernaalomskrywing. 31 NAAM VAN ENTITEIT ALGEMENE JOERNAAL DATUM BESONDERHEDE JOERNAALNR. FOL DT R c xxx xx Jaar Maand Dag Rekening gedebiteer KT Rekening gekrediteer R c xxx xx Joernaalomskrywing VOORBEELD 3.1 Die volgende transaksie word gebruik om ƌ inskrywing in die algemene joernaal te illustreer: Toerusting word deur Collins Handelaars op 10 Januarie 200X vir R15 000 kontant aangekoop. Gebruik die rekeningkodes in die lys van rekeninge in hoofstuk 2. Datum Opskrif DT- en KT-kolomme en Geldeenheid Joernaalnr. COLLINS HANDELAARS ALGEMENE JOERNAAL DATUM BESONDERHEDE J1 FOL 200X Jan 10 Toerusting B1 Bank B3 Î DT KT R R 15 000 15 000 Toerusting aangekoop vir kontant Rekening gedebiteer Joernaalomskrywing Rekening gekrediteer Rekeningkodes Spasie – dui aan dat rekening gekrediteer word 32 Debietbedrag Kredietbedrag 3.4 PRAKTIESE VOORBEELD 1 Ons gaan die onderstaande transaksies joernaliseer. Gebruik die rekeningkodes wat in die lys van rekeninge in hoofstuk 2 voorkom. 1. Kapitaalstorting deur eienaar 2 Januarie 200X: Die eienaar van Koala Snoeidienste deponeer R100 000 in die bankrekening van die entiteit as sy kapitaalbydrae. 2. Koop ƌ bate vir kontant 3 Januarie 200X: Koala Snoeidienste koop kantoormeubels en betaal R30 000 kontant. 3. Koop ƌ bate op krediet 4 Januarie 200X: Koala Snoeidienste koop snoeitoerusting vir R10 000 op krediet van Sand Snoeitoerusting. 4. Betaal uitgawes in kontant 8 Januarie 200X: 5. Koala Snoeidienste betaal R1 000 kontant vir skryfbehoeftes. Dienste vir kontant gelewer 11 Januarie 200X: Koala Snoeidienste lewer dienste vir R3 000 kontant. 6. Dienste op krediet gelewer 12 Januarie 200X: Koala Snoeidienste lewer dienste aan A Adam vir R2 000 op krediet. 7. Onttrekking deur eienaar 18 Januarie 200X: Die eienaar van Koala Snoeidienste onttrek R500 kontant vir privaatgebruik. 8. Uitgawes op krediet aangegaan 22 Januarie 200X: Koala Snoeidienste ontvang die water en elektrisiteitsrekening van R2 000. 9. Betaling van debiteur ontvang 25 Januarie 200X: Koala Snoeidienste ontvang kontant van A Adam ter vereffening van sy rekening. 10. Betaling aan krediteur 26 Januarie 200X: Koala Snoeidienste vereffen Sand Snoeitoerusting se rekening. 33 PRAKTIESE VOORBEELD 1 – ANTWOORDBLAD KOALA SNOEIDIENSTE ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL 34 DT KT R R KOALA SNOEIDIENSTE ALGEMENE JOERNAAL J2 FOL 35 DT KT R R 3.5 BELASTING OP TOEGEVOEGDE WAARDE 3.5.1 Inleiding Belasting op toegevoegde waarde (BTW) is op 30 September 1991 in Suid-Afrika geïmplementeer. Volgens die Wet op Belasting op Toegevoegde Waarde (89 van 1991) is BTW ƌ indirekte belasting wat gehef word op die verbruik van goedere en dienste. Ons kan ook sê dit is ƌ belasting wat op die toegevoegde waarde van goedere of dienste, of op die winsgedeelte van verkope, gehef word. Hierdie inkomste word deur die regering ingevorder deur sekere ondernemings te verplig om vir BTW te registreer en die BTW op sekere belasbare goedere en dienste te hef. Hierdie besighede word dan BTW-ondernemers en tree inderwaarheid as invorderingsagente vir die regering op. BTW word op elke stadium van die produksie- of verspreidingsproses gehef en word proporsioneel tot die prys bereken vir goedere en dienste. BTW word huidiglik teen ’n standaardkoers van 15% op belasbare goedere en dienste asook op invoere gehef. BTW op invoere word deur doeane-owerhede ingevorder. Daar is ’n beperkte reeks goedere en dienste wat teen ’n nulkoers belas word en ook ’n beperkte aantal wat vrygestel is van BTW. 3.5.2 Registrasie van BTW Enige persoon wat ƌ besigheid bedryf, mag as ƌ BTW-ondernemer registreer. Die term “persoon” is nie net beperk tot maatskappye nie, maar sluit ook individue, vennootskappe, trusts, buitelandse skenkerfondse en munisipaliteite in. Entiteite wat wil registreer, moet die aansoekvorms en aansoekproses suksesvol voltooi. Dit is verpligtend vir 'n persoon om vir BTW te registreer indien die belasbare lewerings wat gemaak is, of gemaak gaan word, meer as R1 miljoen in enige opeenvolgende 12-maandetydperk is. 'n Persoon kan ook kies om vrywillig te registreer indien die belasbare lewerings wat in die afgelope 12-maande tydperk gemaak is, R50 000 oorskry het. ƌ Persoon wat vir BTW geregistreer is, staan bekend as ƌ BTW-ondernemer. 3.5.3 BTW-opgawes en -betalings Die BTW-ondernemer is verplig om ’n BTW-opgawe in te dien en betalings te maak of te eis in ooreenstemming met die BTW-tydperk wat aan hom toegeken is. Die opgawes en betalings moet voor of op die 25ste dag na die einde van die BTW-tydperk gemaak word. Laat betalings en opgawes is onderhewig aan boetes en rentes. 36 3.5.4 BTW-koerse Die meeste items en dienste is onderhewig aan BTW teen die standaardkoers van 15% of teen ’n nulkoers. Die goedere wat onderhewig is aan 15% BTW word standaardkoerslewerings genoem. Sommige items soos uitvoere en petrol is onderhewig aan ’n nulkoers. Hierdie items is wel belasbaar, maar slegs teen ’n nulkoers. Items soos rente en salarisse is glad nie onderhewig aan BTW nie en staan bekend as vrygestelde lewerings. Voorbeelde van nulkoers items: x uitvoere; x petrol; x bruin brood; x mieliemeel; x verkoop van ’n lopende saak. Voorbeelde van vrygestelde items: x rente op lenings, oortrokke fasiliteite, verbande; x rente op beleggings; x lewensversekeringspremies; x pensioen- en aftreefondsbydraes; x mediesefondsbydraes; x huurgeld gehef vir residensiële akkommodasie; x passasiersvervoer; x opvoedkundige en kindersorgdienste; x salarisse; x donasies. 3.5.5 Inset- en uitsetbelasting Uitsetbelasting is die BTW wat die ondernemer hef op die verskaffing van goedere of dienste in die loop van besigheid en is aan die Suid-Afrikaanse Inkomstediens (SAID) verskuldig. Insetbelasting is die BTW wat die ondernemer betaal ten opsigte van goedere en dienste wat aan hom gelewer is en dit kan van die SAID teruggeëis word. 37 3.5.6 Berekening van BTW Indien ’n BTW-ondernemer goedere of dienste verkoop, vorm die 15% BTW-gedeelte, deel van die verkoopsprys. Hierdie BTW-gedeelte word uitsetbelasting genoem, byvoorbeeld: ’n BTW-ondernemer verkoop goedere vir R115 kontant (BTW ingesluit). Die transaksie sal soos volg aangeteken word: x Bank R115 Verkope R100 BTW-uitset R 15 Wanneer ’n BTW-ondernemer goedere aankoop of dienste word aan hom deur ’n ander BTW-ondernemer gelewer, word BTW op die transaksie gehef. In hierdie geval mag die aankoper die BTW wat aan die ander ondernemer oorbetaal is van die SAID terugeis as insetbelasting, byvoorbeeld: ’n BTW-ondernemer koop goedere vir R69 kontant (BTW ingesluit). Die transaksie sal soos volg aangeteken word: x Aankope R60 BTW-inset R 9 Bank R69 Die BTW-inset- en BTW-uitsetrekeninge word op maandeinde na die BTW-kontrolerekening oorgedra. Die verskil tussen die debiete en krediete op die rekening verteenwoordig die bedrag ontvangbaar van of betaalbaar aan die SAID. Die twee bogenoemde transaksies sal op maandeinde soos volg teen die BTW-kontrolerekening afgesluit word: x BTW-uitset R15 BTW-inset R 9 BTW-kontrolerekening R 6 Die verskil tussen die BTW-uitset- en BTW-insetrekeninge bepaal of die ondernemer BTW moet terugontvang van die SAID (indien BTW-uitset meer is as BTW-inset) of oorbetaal aan die SAID (indien BTW-inset meer is as BTW-uitset). Die bogenoemde betaling sal soos volg geboekstaaf word: x BTW-kontrolerekening R 6 Bank R 6 38 3.6 PRAKTIESE VOORBEELD 2 Die volgende inligting rakende BTW-transaksies word aan jou voorsien. Deur dieselfde formaat as hieronder te gebruik, bereken die onbekende bedrae (rond bedrae af tot die naaste rand). 12% op KP Kosprys (BTW uitg.) R 100 000 Kosprys (BTW ing.) R (a) (d) 20% op VP (e) (f) 216 500 216 500 20% op VP 173 200 (g) 4 217 350 189 000 5% op KP (h) 207 000 5 (i) 435 240 17% op KP (j) 427 800 1 Verkoopsprys (BTW ing.) R (c) Verkoopsprys (BTW uitg.) R (b) 2 218 500 3 Transaksienr. Wins % Kosprys verteenwoordig aankope van handelsvoorraad onderhewig aan BTW. PRAKTIESE VOORBEELD – ANTWOORDBLAD Transaksienr. Verkoopsprys (BTW ing.) R Verkoopsprys (BTW uitg.) R 1 Wins % 12% op KP Kosprys (BTW uigt.) R 100 000 Kosprys (BTW ing.) R 2 218 500 3 216 500 216 500 20% op VP 4 217 350 189 000 5% op KP 207 000 435 240 17% op KP 427 800 5 20% op VP (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) (i) (j) 39 173 200 HOOFSTUK 3 OPDRAG 1 1. Wat is die boeke van eerste inskrywing? 2. Definieer die term joernaal. 3. Noem die verskillende afdelings waaruit die algemene joernaal bestaan. 4. Teken die onderstaande transaksie in die algemene joernaal aan: Op 1 Februarie 200X het Pharos Handelaars ƌ voertuig vir R100 000 kontant aangekoop. Gebruik die rekeningkodes in die lys van rekeninge in hoofstuk 2. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van die opdrag, hersien weer hoofstuk 3. 40 HOOFSTUK 3 OPDRAG 2 Scroll Drukwerkdienste het op 1 Oktober 200X met besigheid begin. Die onderstaande transaksies het gedurende Oktober 200X plaasgevind: 1 Die eienaar, P Scroll, het R200 000 in die bankrekening van die entiteit as sy kapitaalbydrae gedeponeer. 3 Koop meubels aan en betaal per EFO, R60 000. 4 Koop twee rekenaars en twee drukkers van York Rekenaars op krediet, R30 000. Koop skryfbehoeftes en betaal per EFO, R10 000. 5 Lewer dienste op krediet, R10 000. 8 Lewer dienste vir kontant, R5 000. Koop skryfbehoeftes op krediet van Office Verskaffers, R7 000. 12 Lewer dienste vir kontant, R20 000. 18 Lewer dienste op krediet, R6 000. 24 ƌ Debiteur betaal ƌ gedeelte van sy rekening, R6 000. 25 Betaal die water en elektrisiteitsrekening per EFO, R3 000. Betaal die telefoonrekening per EFO, R1 000. 28 Betaal salarisse per EFO, R7 000. 30 Die eienaar onttrek R8 000 per EFO vir persoonlike gebruik. 31 Betaal R15 000 as gedeeltelike betaling van York Rekenaars se rekening. Van jou word verlang om: Die bostaande transaksies in die algemene joernaal van Scroll Drukwerkdienste vir Oktober 200X te boekstaaf. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van die opdrag, hersien weer hoofstukke 2 en 3. 41 HOOFSTUK 3 OPDRAG 3 Die volgende inligting rakende BTW-transaksies word aan jou verskaf: 10% op KP Kosprys (BTW uitg.) R 114 000 BTW op verkoopsprys R (b) 200 000 15% op KP (c) (d) 3 150 000 25% op VP (e) (f) 4 (g) 35% op KP 80 000 (h) 5 (i) 50% op VP 65 000 (j) 6 123 000 12% op VP (k) (l) 7 (m) 17% op VP 90 000 (n) 8 550 000 54% op KP (o) (p) 9 (q) 60% op KP 330 000 (r) 10 600 000 24% op VP (s) (t) 1 Verkoopsprys (BTW uitg.) R (a) 2 Transaksienr. Wins % Van jou word verlang om: Die onbekende bedrae te bereken deur dieselfde formaat as hierbo te gebruik. BTW word teen die heersende koers gehef. NB: Rond af tot die naaste rand. Die voorgestelde oplossing sal tydens die volgende kontaksessie bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hoofstuk 3. 42 HOOFSTUK 3 OPDRAG 4 DEEL A Die nuwe eienaar van Crash Builders Ondernemings moet vir BTW registreer aangesien die eienaar verwag om ’n omset van meer as R1 000 000 per jaar (p.j.) te genereer. Hy is egter onseker oor die hantering van die verskillende tipes inkomstes en die toepaslike BTW en het jou vir advies gevra. Die volgende inligting is beskikbaar: R Verkope aan debiteure 760 000 Kontantverkope 490 000 Dienste vir kontant gelewer 320 000 Dienste op krediet gelewer 230 000 Pakhuis huurinkomste 36 000 Rente op langtermynbelegging: Aandele in Satrix 40 24 000 Rente op vaste deposito 15 000 Kredietverliese verhaal 10 000 Vereffeningskorting ontvang 2 200 Addisionele inligting: Al die bedrae sluit BTW teen die heersende koers in waar van toepassing. Van jou word verlang om: 1. Aan te dui watter van die bogenoemde transaksies aan BTW onderhewig is. 2. Die BTW-bedrag vir elk van die transaksies te bereken. NB: Rond af tot die naaste rand. Die voorgestelde oplossing sal tydens die volgende kontaksessie bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hoofstuk 3. 43 DEEL B Die nuwe eienaar van Crash Builders Ondernemings moet vir BTW registreer aangesien die eienaar verwag om ‘n omset van meer as R1 000 000 p.j. te genereer. Hy is egter onseker oor die hantering van die verskillende uitgawes en toepaslike BTW en het jou genader vir advies. Die volgende inligting is beskikbaar: R Rente op langtermynlening in kontant betaal 15 000 Bankkoste in kontant betaal 700 Water en elektrisiteit (faktuur ontvang) 5 500 Skryfbehoeftes uit kleinkas betaal 450 Kredietverliese 8 000 Vereffeningskorting op debiteurerekeninge toegestaan 1 400 Depresiasie 36 000 Huur betaal 24 000 Huuruitgawe (faktuur op jaareinde ontvang) 12 000 Salarisse en lone (betaalstrokies uitgereik) 23 000 Addisionele inligting: Al die bedrae sluit BTW teen die heersende koers in waar van toepassing. Van jou word verlang om: 1. Aan te dui watter van die bogenoemde transaksies onderhewig is aan BTW. 2. Die BTW vir elk van die transaksies te bereken. NB: Rond af tot die naaste rand. Die voorgestelde oplossing sal tydens die volgende kontaksessie bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hoofstuk 3. 44 HOOFSTUK 3 OPDRAG 5 Die volgende transaksies het gedurende Junie 200X plaasgevind: DEEL A Debiteurejoernaal vir Junie 200X Datum Verkope (BTW ing.) BTW Debiteure 1 Junie 100 000 13 044 ? 5 Junie 56 000 7 304 ? 6 Junie 115 000 15 000 ? 17 Junie 34 000 4 435 ? 20 Junie 55 000 7 174 ? 21 Junie 27 000 3 522 ? 23 Junie 250 000 32 609 ? 26 Junie 167 000 21 783 ? 30 Junie 26 000 3 391 ? Verkoopsretoerejoernaal vir Junie 200X Datum Verkoopsretoere (BTW ing.) 22 Junie 20 000 ? ? 25 Junie ? 7 368 ? 29 Junie ? 1 842 ? BTW Debiteure Van jou word verlang om: Die bostaande hulpjoernale te voltooi deur die onbekende bedrae te bereken. BTW word teen die heersende koers gehef. NB: Rond af tot die naaste rand. 45 DEEL B Krediteurejoernaal vir Junie 200X Datum 2 Junie Aankope (BTW ing.) Skryfbehoeftes (BTW ing.) Diverse (BTW ing.) BTW Krediteure 110 000 150 0 ? ? 4 Junie 30 000 269 2 000 ? ? 5 Junie 122 000 0 800 ? ? 12 Junie 15 000 0 0 ? ? 18 Junie 60 000 0 0 ? ? 19 Junie 30 000 188 740 ? ? 21 Junie 180 000 280 320 ? ? 24 Junie 144 000 360 0 ? ? 28 Junie 18 000 420 0 ? ? Aankoopsretoerejoernaal vir Junie 200X Datum Aankoopsretoere (BTW ing.) BTW Krediteure 19 Junie 5 000 652 ? 20 Junie ? 5 526 ? 26 Junie 2 400 313 ? Van jou word verlang om: Die bostaande hulpjoernale te voltooi deur die onbekende bedrae te bereken. BTW word teen die heersende koers gehef. NB: Die entiteit maak van die periodieke voorraadstelsel gebruik. Rond af tot die naaste rand. Die voorgestelde oplossing sal tydens die volgende kontak sessie bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hoofstuk 3. 46 HOOFSTUK 4 DIE ALGEMENE GROOTBOEK EN PROEFBALANS 4.1 UITKOMSTE By voltooiing van hierdie hoofstuk, behoort jy in staat te wees om: x te verduidelik wat die algemene grootboek is; x te verduidelik waarom en hoe grootboekrekeninge gebalanseer moet word; x verskillende transaksies vanaf die algemene joernaal na die algemene grootboek oor te boek en die rekeninge te balanseer; x transaksies ten opsigte van die periodieke voorraadstelsel aan te teken; x die voor-aansuiweringsproefbalans op te stel; en x die foute in die proefbalans te identifiseer en die korrekte proefbalans op te stel. 4.2 WAT JY ALREEDS MOET WEET x ƌ Joernaal is ƌ kronologiese rekord van die daaglikse transaksies van ƌ entiteit. x Transaksies word vanaf die hulpjoernale na die grootboeke oorgeboek. x Die bate-, las- en ekwiteitsrekeninge word in die algemene grootboek gegroepeer. x ƌ Rekening is ƌ formele rekord van ƌ entiteit se transaksies ten opsigte van ƌ bepaalde item. x Die linkerkant van ƌ rekening word die debietkant (DT) genoem. x Die regterkant van ƌ rekening word die kredietkant (KT) genoem. x ƌ Debietinskrywing is ƌ inskrywing aan die linkerkant en ƌ kredietinskrywing ƌ inskrywing aan die regterkant van ƌ rekening. 4.3 DIE VERSKILLENDE GROOTBOEKE Daar bestaan drie grootboeke, naamlik: x die algemene grootboek wat al die bate-, las- en ekwiteitsrekeninge van ƌ entiteit bevat; x die debiteuregrootboek wat al die debiteurerekeninge bevat; en x die krediteuregrootboek wat al die krediteurerekeninge bevat. 47 Die rekeninge in die debiteure- en krediteuregrootboeke word normaalweg in die drie-kolomformaat uiteengesit. ƌ Rekening word vir elke debiteur en krediteur oopgemaak. Elke rekening hou rekord van die transaksies met die relevante debiteur of krediteur en word ook aan die einde van elke maand gebalanseer om te bepaal hoeveel ƌ debiteur skuld of hoeveel daar aan ƌ krediteur geskuld word. Op maandeinde word ƌ lys van debiteure opgestel. Hierdie lys bevat die naam van elke debiteur, die rekeningkode en die saldo (die bedrag wat aan die entiteit geskuld word). Op dieselfde manier word ƌ lys van krediteure opgestel wat die naam en rekeningkode van elke krediteur aandui asook die bedrag nog aan elke krediteur verskuldig. Daar word terselfdertyd ƌ debiteurekontrolerekening (bate) en ƌ krediteurekontrolerekening (las) in die algemene grootboek gehou. Waar ƌ gerekenariseerde stelsel gebruik word om transaksies aan te teken sal elke inskrywing wat na die individuele debiteure- en krediteurerekeninge gepos word outomaties na die kontrolerekeninge gepos word. Indien ƌ handgeskrewe stelsel gebruik word, moet hierdie inskrywings met die hand na die kontrolerekeninge gepos word. Hierdie kontrolerekeninge dien as belangrike beheermaatreëls om te verseker dat al die debiteure- en krediteuretransaksies aangeteken is. Die saldo van die debiteurekontrolerekening moet dus met die totaal van die lys van debiteure balanseer en die saldo van die krediteurekontrolerekening moet met die totaal van die lys van krediteure balanseer. Vir die doeleindes van hierdie kursus gaan ons slegs op die algemene grootboek fokus. 4.3.1 Oorboeking Die derde stap in die rekeningkundige proses is om die transaksies wat gejoernaliseer is na die verskillende grootboeke oor te boek. ƌ Grootboek is ƌ opsomming van al die joernaalinskrywings. VOORBEELD 4.1 Ons gaan dieselfde transaksie as in Voorbeeld 3.1 in hoofstuk 3 gebruik: Toerusting word deur Collins Handelaars op 10 Januarie 200X vir R15 000 kontant aangekoop. Die joernaalinskrywing vir hierdie transaksie word hieronder getoon: 48 COLLINS HANDELAARS ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL 200X Jan 10 Toerusting B2 Bank B7 DT KT R R 15 000 15 000 Toerusting aangekoop vir kontant Die oorboeking vanaf die bostaande joernaal na die algemene grootboek word vervolgens getoon: COLLINS HANDELAARS ALGEMENE GROOTBOEK DATUM BESONDERHEDE FOL BEDRAG DT DATUM BESONDERHEDE FOL BEDRAG TOERUSTING B2 KT B7 KT J1 15 000 200X Jan DT 10 Bank J1 15 000 BANK 200X Jan 10 Toerusting 4.3.2 Balansering van ’n rekening Daar kan inskrywings aan die debietkant sowel as aan die kredietkant van ƌ rekening voorkom. Dit is dus noodsaaklik om die rekening te balanseer om die saldo van die rekening aan die einde van elke maand te bepaal. Hierdie saldo moet dan na die volgende maand oorgedra word. Die stappe vir die balansering van ƌ rekening is soos volg: x Tel die bedrae aan die debietkant op en skryf die totaal in potlood neer. x Tel die bedrae aan die kredietkant op en skryf die totaal in potlood neer. x Skryf die groter totaal in pen tussen die totaallyne in die bedraekolomme aan die debietkant sowel as die kredietkant neer. 49 x Trek die kleiner totaal van die groter totaal af en skryf die verskil (saldo) in pen bokant die totaallyn in die bedragkolom aan die kant van die rekening wat die kleiner totaal het. In die dagkolom, skryf die laaste dag van die maand neer; in die besonderhede kolom, skryf die woord “Saldo” en in die foliokolom skryf “o/b” (oorgebring). x Skryf nou die saldo onder die totaallyn in die bedragkolom aan die teenoorgestelde kant van die rekening. In die maandkolom, skryf die volgende maand neer; in die dagkolom, skryf die eerste dag van die volgende maand neer; in die besonderhede kolom, skryf die woord “Saldo” en in die foliokolom skryf “a/b” (afgebring). Die saldo van die bankrekening in Voorbeeld 4.2 sal soos volg bereken word: VOORBEELD 4.2 NAAM VAN ENTITEIT ALGEMENE GROOTBOEK DT BANK 200X Jan B7 KT 200X 2 Kapitaal 9 000 5 Dienste gelewer 8 500 21 Dienste gelewer 9 000 31 Rente-inkomste 100 Jan 3 Huur 2 000 Skryfbehoeftes 1 100 4 Toerusting 3 200 25 Salarisse 4 000 28 Telefoon 1 500 31 Saldo 26 600 o/b 14 800 26 600 200X Feb 1 Saldo a/b 14 800 26 600 Saldo afgebring Debiettotaal in potlood Groter totaal tussen totaallyne in pen 50 11 800 Saldo oorgebring Krediettotaal in potlood 4.4 PRAKTIESE VOORBEELD 1 Die algemene joernaal wat ons in hoofstuk 3 opgestel het word hieronder voorgelê. Ons gaan saam hierdie joernaalinskrywings na die algemene grootboek oorboek. KOALA SNOEIDIENSTE ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL DT KT R R 200X Jan 1 Bank B7 Kapitaal 100 000 E1 100 000 Kapitaalbydrae deur eienaar 3 Meubels B1 Bank 30 000 B7 30 000 Koop meubels vir kontant 4 Toerusting B2 Krediteurekontrole 10 000 L5 10 000 Koop snoeitoerusting op krediet 8 Skryfbehoeftes U1 Bank 1 000 B7 1 000 Koop skryfbehoeftes vir kontant 11 Bank B7 Dienste gelewer 3 000 I1 3 000 Dienste vir kontant gelewer 12 Debiteurekontrole B8 Dienste gelewer 2 000 I1 2 000 Dienste op krediet gelewer 18 Onttrekkings E2 Bank B7 500 500 Eienaar onttrek kontant vir persoonlike gebruik 22 Water en elektrisiteit U2 Krediteurekontrole 2 000 L5 2 000 Ontvang water- en elektrisiteitsrekening 25 Bank B7 Debiteurekontrole 2 000 B8 2 000 A. Adam vereffen sy rekening 26 Krediteurekontrole L5 Bank B7 Vereffen Sand Snoeitoerusting se rekening 51 10 000 10 000 PRAKTIESE VOORBEELD 1 – ANTWOORDBLAD KOALA SNOEIDIENSTE ALGEMENE GROOTBOEK DT KAPITAAL E1 KT 200X Jan DT 2 Bank J1 ONTTREKKINGS E2 KT MEUBELS B1 KT TOERUSTING B2 KT BANK B7 KT 200X Jan 18 Bank J1 DT 200X Jan 3 Bank J1 DT 200X Jan 4 Krediteurekontrole J1 DT 200X Jan Feb 200X 2 Kapitaal J1 11 Dienste gelewer 25 Debiteurekontrole 1 Saldo 3 Kantoormeubels J1 J1 8 Skryfbehoeftes J1 J1 18 Onttrekkings J1 26 Krediteurekontrole J1 31 Saldo o/b a/b DT DEBITEUREKONTROLE 200X Jan Jan E1 200X 12 Dienste gelewer J1 Jan 52 25 Bank J1 KT DT KREDITEUREKONTROLE 200X Jan L5 KT 200X 26 Bank J1 31 Saldo o/b Jan 4 Toerusting J1 22 Water en elektrisiteit J1 1 Saldo a/b Feb DT DIENSTE GELEWER I1 KT 200X Jan DT 11 Bank J1 12 Debiteurekontrole J1 SKRYFBEHOEFTES U1 KT WATER EN ELEKTRISITEIT U2 KT 200X Jan 8 Bank J1 DT 200X Jan 4.5 22 Krediteurekontrole J1 HANDELSENTITEITE Diensentiteite verdien inkomste hoofsaaklik deur dienste te lewer, terwyl handelsentiteite inkomste hoofsaaklik verdien deur goedere aan te koop en dit teen ƌ wins te verkoop. Hierdie wins staan bekend as die bruto wins en word bereken deur die koste van goedere van die verkoopsprys af te trek. Die koste sluit die aankoopsprys in asook onkostes aangegaan om die goedere tot by die plek te kry waar hulle verkoop gaan word, soos afleweringskostes (vraggeld), invoerbelasting en doeanegeld. Die verkoopsprys word bepaal deur ƌ winsopslag of winsgrens by die kosprys by te voeg: Kosprys + Winsopslag = Verkoopsprys Die goedere wat gekoop en verkoop word kan ook handelsvoorraad genoem word. Dit is baie belangrik dat ƌ entiteit akkurate rekords van voorraad hou aangesien dit die winsgewendheid van die entiteit kan beïnvloed. 53 Daar bestaan twee metodes waarvolgens voorraad aangeteken kan word, naamlik: x die periodieke voorraadstelsel; en x die deurlopende voorraadstelsel. Hierdie stelsels bepaal die wyse waarop voorraadtransaksies (aankope, verkope en terugsendings) in die finansiële rekords van die entiteit aangeteken word. 4.5.1 Die periodieke voorraadstelsel Volgens die periodieke voorraadstelsel word die waarde van voorraad wat ƌ entiteit op hande het op ƌ gereelde (periodieke) basis bepaal, byvoorbeeld aan die einde van elke maand. Aankope van voorraad word in die aankoperekening aangeteken, nie in die voorraadrekening nie. Die voorraadrekening toon dus nie hoeveel voorraad op enige bepaalde tydstip beskikbaar is nie en kan ook nie gebruik word om te bepaal of voorraad gesteel is of verlore geraak het nie. Die voorraadrekening word slegs aan die einde van ƌ finansiële tydperk aangepas met die bedrag van fisiese voorraad wat op hande is. Wanneer ƌ handelsentiteit voorraad aankoop, word die volgende inskrywing gemaak indien die periodieke voorraadstelsel in gebruik is: x Debiteer Aankope x Krediteer Bank of Krediteurekontrole met die kosprys van voorraad aangekoop Die volgende inskrywing word gemaak wanneer voorraad verkoop word: x Debiteer Bank of Debiteurekontrole x Krediteer Verkope met die verkoopsprys van voorraad 4.5.2 Die deurlopende voorraadstelsel Die deurlopende voorraadstelsel bepaal dat daar nie, soos in die geval van die periodieke voorraadstelsel, ’n aankoperekening in die finansiële rekords voorkom nie. Al die transaksies rakende voorraad (aankope, verkope en terugsendings) word in die voorraadrekening aangeteken wat veroorsaak dat die waarde van voorraad na elke transaksie dadelik beskikbaar is. Wanneer ƌ handelsentiteit voorraad aankoop, word die volgende inskrywing gemaak indien die deurlopende voorraadstelsel in gebruik is: x Debiteer Voorraad x Krediteer Bank of Krediteurekontrole met die kosprys van voorraad aangekoop 54 Die volgende twee inskrywings word gemaak wanneer voorraad verkoop word: x Debiteer Bank of Debiteurekontrole met die verkoopsprys van voorraad x Krediteer Verkope verkoop x Debiteer Koste van verkope met die kosprys van voorraad verkoop x Krediteer Voorraad En Aankope Æ een joernaalinskrywing; Verkope Æ twee joernaalinskrywings Wanneer ƌ bate (in hierdie geval voorraad) verminder word, verminder die eienaar se belang in die entiteit. Hierdie vermindering in eienaarsbelang word deur die koste van verkoperekening verteenwoordig. Koste van verkope is die kosprys van die voorraad wat gedurende ƌ spesifieke tydperk verkoop is. Wanneer voorraad verkoop word, moet die voorraadrekening dus verminder word met die kosprys van daardie voorraad. Die tweede been van die transaksie is om die verkopebedrag aan te teken, met ander woorde, die bedrag waarteen die voorraad verkoop is en wat óf in kontant ontvang is óf teen ƌ kliënt se rekening gedebiteer is. 4.5.3 Verkoopsretoere en -toelae Klante van ƌ handelsentiteit kan weens verskeie redes ontevrede wees met die goedere wat hulle by die entiteit gekoop het, byvoorbeeld, die goedere kan foutief of beskadig wees. Die klant stuur dan die goedere aan die entiteit terug (verkoopsretoere). Indien dit vir kontant gekoop is, sal die klant ƌ kontantterugbetaling ontvang en indien die transaksie ƌ krediettransaksie was, sal die klant se rekening deur die entiteit gekrediteer word. Dit is ook moontlik dat die klant kan besluit om die goedere te hou, maar teen ƌ verminderde prys (verkoopstoelaag). Hierdie transaksies verteenwoordig ƌ vermindering in verkope en word na die verkoopsretoere- en toelaerekening geboekstaaf. Indien die periodieke voorraadstelsel gebruik word, moet die verkope vir die tydperk dus verminder word. Die joernaalinskrywing sal soos volg aangeteken word: x Debiteer Verkoopsretoere en -toelaerekening met die verkoopsprys van x Krediteer Bank of Debiteurekontrole voorraad terug ontvang 55 Indien die deurlopende voorraadstelsel gebruik word, moet die oorspronklike verkoopstransaksie teruggeskryf word en die goedere moet in voorraad teruggeplaas word. Die joernaalinskrywings sal dus soos volg aangeteken word: x Debiteer Verkoopsretoere en -toelaerekening met die verkoopsprys van Krediteer Bank of Debiteurekontrole voorraad terug ontvang Debiteer Voorraad met die kosprys van voorraad Krediteer Koste van verkope terug ontvang En x 4.5.4 Aankoopsretoere en -toelae Dit kan ook gebeur dat ƌ leweransier foutiewe of beskadigde goedere aan ƌ entiteit stuur of dat die prys op die faktuur foutief is. Die entiteit sal dan eis dat sy rekening gedebiteer word indien die goedere op krediet aangekoop is. Indien die goedere vir kontant aangekoop is, sal die entiteit ƌ kontantterugbetaling ontvang. Hierdie transaksies verteenwoordig ƌ vermindering in aankope. Indien die periodieke voorraadstelsel gebruik word, moet die aankope vir die tydperk dus verminder word deur middel van ƌ aankoopsretoere en -toelaerekening. Die joernaalinskrywing sal soos volg aangeteken word: x Debiteer Bank of Krediteurekontrole met die aankoopsprys van x Krediteer Aankoopsretoere en -toelae voorraad teruggestuur Indien die deurlopende voorraadstelsel gebruik word, moet die oorspronklike aankoopstransaksie teruggeskryf word (die voorraadrekening moet aandui dat minder voorraad beskikbaar is vir verkoop). Die joernaalinskrywing sal soos volg aangeteken word: x Debiteer Bank of Krediteurekontrole met die aankoopsprys van Krediteer Voorraad voorraad teruggestuur 4.5.5 Kosprys van voorraad Die kosprys van voorraad sluit al die koste in vanaf die tydstip van die aankoop van die voorraad tot dit in die ligging en toestand is waar dit verkoop kan word. Dit kan, byvoorbeeld, invoerbelasting en doeanereg (indien die voorraad ingevoer word) asook vraggeld en omskeppingskoste insluit. 56 Hierdie items sal soos volg geboekstaaf word indien die periodieke voorraadstelsel in gebruik is: x Debiteer Invoerbelasting/Doeanereg/Vraggeld/Omskeppingskoste x Krediteer Bank/Krediteure Alhoewel hierdie items elkeen normaalweg na aparte rekeninge geboekstaaf word, vorm hulle nogtans deel van die kosprys van voorraad en word die rekeninge dus aan die einde van elke finansiële tydperk teen die koste van verkoperekening soos volg afgesluit: x Debiteer Koste van verkope x Krediteer Invoerbelasting/Doeanereg/Vraggeld/Omskeppingskoste Indien die deurlopende voorraadstelsel in gebruik is, sal die bogenoemde addisionele kostes ook elkeen teen aparte rekeninge gedebiteer word: x Debiteer Invoerbelasting/Doeanereg/Vraggeld/Omskeppingskoste x Krediteer Bank/Krediteure Hierdie addisionele kostes word ook aan die die einde van elke finansiële tydperk teen die koste van verkoperekening soos volg afgesluit: x Debiteer Koste van verkope x Krediteer Invoerbelasting/Doeanereg/Vraggeld/Omskeppingskoste 4.5.6 Bepaling van eindvoorraad Ten einde die waarde van voorraad volgens die periodieke voorraadstelsel aan die einde van ƌ finansiële tydperk te bepaal (eindvoorraad), word ƌ voorraadtelling gehou. Elke voorraaditem word getel en die hoeveelheid word op ƌ voorraadlys aangeteken. Die waarde van elke item word ook op die voorraadlys aangeteken. Wanneer die voorraadtelling afgehandel is, word die hoeveelheid van elke item met die waarde daarvan vermenigvuldig. Die waardes van al die items word saamgetel om ƌ totale waarde van voorraad voorhande aan die einde van die tydperk te kry. Die eindvoorraadwaarde word soos volg in die rekeningkundige rekords aangeteken: x Debiteer Voorraad x Krediteer Koste van verkope Die waarde van eindvoorraad volgens die deurlopende voorraadstelsel word bereken deur die voorraadrekening te balanseer aangesien die voorraadrekening deurlopend met elke aankoops-, verkoops- en terugsendingstransaksie gedebiteer of gekrediteer word. ƌ Fisiese voorraadtelling word egter ook gehou met die deurlopende voorraadstelsel om die teoretiese eindvoorraad (in die voorraadrekening) met die fisiese voorraad te vergelyk om sodoende te 57 bepaal of die fisiese totaal minder (voorraadtekort) of meer (voorraadoorskot) as die teoretiese saldo is. In hierdie geval moet die eindsaldo van die voorraadrekening aangepas word sodat dit gelyk is aan die totaal van die fisiese voorraadtelling. Die verskil tussen die teoretiese en fisiese voorraad mag die gevolg van verskeie redes wees, soos rekeningkundige inskrywings wat nie in die voorraad- en koste van verkoperekening aangeteken is nie, of foutiewelik aangeteken is, of selfs fisiese voorraad wat gesteel is. Indien die fisiese totaal minder is as die teoretiese saldo, word die saldo van die voorraadrekening met die verskil tussen die teoretiese en fisiese voorraad soos volg aangepas: x Debiteer Koste van verkope x Krediteer Voorraad Indien die fisiese totaal meer is as die teoretiese saldo, word die saldo van die voorraadrekening met die verskil soos volg aangepas: x Debiteer Voorraad x Krediteer Koste van verkope 4.5.7 Beginvoorraad Die eindvoorraad op, byvoorbeeld, 31 Maart 200X word die beginvoorraad op 1 April 200X. Kom ons veronderstel dat die voorraad op 31 Maart 200X beloop R10 000. Die voorraadrekening in die algemene grootboek vir April 200X sal soos volg verskyn: NAAM VAN ENTITEIT ALGEMENE GROOTBOEK DT VOORRAAD B6 KT 200X Apr 1 Saldo a/b 10 000 Indien die periodieke voorraadstelsel in gebruik is, moet die beginvoorraadsaldo van R10 000 aan die begin van die finansiële tydperk uit die rekening gehaal word deur middel van ƌ joernaalinskrywing soos volg: x Debiteer Koste van verkope x Krediteer Voorraad 58 Die algemene grootboekrekeninge sal nou soos volg daar uit sien: NAAM VAN ENTITEIT ALGEMENE GROOTBOEK DT VOORRAAD 200X Apr B6 KT J1 10 000 U3 KT 200X 1 Saldo a/b DT 10 000 Apr 1 Koste van verkope KOSTE VAN VERKOPE 200X Apr 1 Voorraad J1 10 000 ƌ Fisiese voorraadtelling word ook aan die einde van April 200X gehou om die waarde van die voorraad voorhande te bepaal en die eindvoorraadwaarde sal deur middel van ƌ joernaalinskrywing aangeteken word, soos alreeds verduidelik. Kom ons veronderstel dat die voorraad aan die einde van April 200X R15 000 beloop. Hierdie bedrag moet as ƌ eindsaldo op 30 April 200X getoon word. Die algemene grootboekrekeninge sal dus soos volg aan die einde van die finansiële tydperk verskyn: NAAM VAN ENTITEIT ALGEMENE GROOTBOEK DT VOORRAAD 200X Apr B6 KT Koste van verkope J1 10 000 Saldo o/b 15 000 200X 1 Saldo a/b 10 000 30 Koste van verkope J15 15 000 Apr 30 25 000 25 000 200X Mei 1 Saldo a/b DT 15 000 KOSTE VAN VERKOPE 200X Apr U3 KT J15 15 000 200X 1 Voorraad J1 10 000 Apr 30 Voorraad Indien die deurlopende voorraadstelsel in gebruik is, bly die beginsaldo van voorraad in die voorraadrekening en word al die verdere voorrraadtransaksies (aankope, verkope en terugsendings) gedurende die finansiële tydperk in die voorraadrekening aangeteken, soos hierbo verduidelik. Die eindsaldo van die voorraadrekening verteenwoordig dus die eindvoorraadsyfer wat gelyk behoort te wees aan die bedrag van die fisiese voorraadtelling. Dit kan egter gebeur dat voorraad wegraak of gesteel word en dan moet die voorraadrekening met die verskil aangepas word (sien 4.5.6 hierbo). 59 4.5.8 Bepaling van bruto wins Soos alreeds genoem, word die bruto wins bereken deur die kosprys van goedere van die verkoopsprys af te trek. Wanneer die periodieke voorraadstelsel in gebruik is, word die koste van goedere (koste van verkope) deur die volgende formule bereken: Beginvoorraad Plus: Aankope Min: Aankoopsretoere Netto aankope Plus: Vraggeld, ens. Beskikbaar vir verkoop Min: Eindvoorraad Koste van verkope Die koste van verkope is die bedrag wat die entiteit vir die voorraad wat gedurende die relevante finansiële tydperk verkoop is, betaal het. Ten einde die koste van verkope te bereken moet die aankope, aankoopsretoere, vraggeld op aankope en ander rekeninge ten opsigte van voorraad aan die einde van die finansiële tydperk teen die koste van verkoperekening afgesluit word (die beginvoorraad- en eindvoorraadrekening is alreeds teen die koste van verkoperekening afgesluit). Indien die deurlopende voorraadstelsel in gebruik is, sal koste van verkope slegs bereken word deur die koste van verkoperekening te balanseer, aangesien al die verkope en verkoopsretoere teen die koste van verkoperekening geboekstaaf word. Netto verkope word bereken deur verkoopsretoere en -toelae van verkope af te trek. Die bruto wins word dan soos volg bereken: Netto verkope – Koste van verkope = Bruto wins 4.5.9 Periodieke vs deurlopende voorraadstelsels Hieronder volg ƌ skematiese voorstelling van die verskille tussen die periodieke en die deurlopende voorraadstelsels: Transaksie Periodiek Deurlopend 1. Voorraadaankope vir kontant DT Aankope KT Bank DT Voorraad KT Bank 2. Voorraadaankope op krediet DT Aankope KT Krediteure DT Voorraad KT Krediteure 3. Retoere van voorraad vir kontant aangekoop DT Bank KT Aankoopsretoere en -toelae DT Bank KT Voorraad 4. Retoere van voorraad op krediet aangekoop DT Krediteure KT Aankoopsretoere en -toelae DT Krediteure KT Voorraad 60 Transaksie 5. 6. 7. 8. Periodiek Deurlopend Voorraadverkope vir kontant DT Bank KT Verkope DT Bank KT Verkope Koste van goedere verkoop (Bereken aan einde van tydperk) DT Koste van verkope KT Voorraad Voorraadverkope op krediet DT Debiteure KT Verkope DT Debiteure KT Verkope Koste van goedere verkoop (Bereken aan einde van tydperk) Retoere van voorraad vir kontant verkoop DT Verkoopsretoere en -toelae KT Bank DT KT DT KT Koste van verkope Voorraad Verkoopsretoere en -toelae Bank DT Verkoopsretoere en -toelae KT Debiteure DT KT DT KT Voorraad Koste van verkope Verkoopsretoere en -toelae Debiteure Retoere van voorraad op krediet verkoop DT Voorraad KT Koste van verkope DT Vraggeld, ensovoorts KT Bank DT Vraggeld, ensovoorts KT Bank 10. Vraggeld, ensovoorts, op krediet DT Vraggeld, ensovoorts KT Krediteure DT Voorraad KT Krediteure 11. Beginvoorraad DT Koste van verkope KT Voorraad (Beginvoorraadsaldo bly in die voorraadrekening) 12. Eindvoorraad DT Voorraad (met fisiese voorraadtelling) KT Koste van verkope (Eindvoorraadsaldo word bereken deur die voorraadrekening te balanseer) 13. Verskil tussen teoretiese en fisiese voorraad (voorraadtekorte en -oorskotte) (Nie moontlik om hierdie verskil te bepaal nie aangesien daar geen teoretiese voorraadsyfer is nie; dit vorm reeds deel van koste van verkope) DT Koste van verkope KT Voorraad (fisies < teoreties) 9. Vraggeld, ensovoorts, kontant betaal DT Voorraad (fisies > teoreties) KT Koste van verkope Diagram 4.1 4.6 PRAKTIESE VOORBEELD 2 (periodieke voorraadstelsel) Die periodieke voorraadstelsel word aan die hand van die onderstaande voorbeeld uitgelig. Die volgende transaksies het gedurende Januarie 200X in die boeke van Permec Handelaars voorgekom: 2 Beginvoorraad beloop R15 000. 7 Koop R5 000 se voorraad op krediet aan. 10 Koop R10 000 se voorraad kontant aan en betaal R1 000 vraggeld. 13 Stuur R2 000 beskadigde voorraad, kontant gekoop, terug. 16 Verkoop voorraad vir R20 000 kontant. 18 Ontvang R2 000 se beskadigde voorraad wat op die 16de verkoop is terug. 31 Volgens die voorraadopname is daar R14 000 se voorraad voorhande. Van jou word verlang om: Die bogenoemde transaksies in die algemene grootboek van Permec Handelaars aan te teken. Die periodieke voorraadstelsel word gebruik. 61 PRAKTIESE VOORBEELD 2 – ANTWOORDBLAD PERMEC HANDELAARS ALGEMENE GROOTBOEK BANK HANDELSVOORRAAD KREDITEUREKONTROLE AANKOPE AANKOOPSRETOERE EN -TOELAE VRAG OP AANKOPE VERKOPE VERKOOPSRETOERE EN -TOELAE KOSTE VAN VERKOPE BEREKENING VAN BRUTO WINS 62 4.7 PRAKTIESE VOORBEELD 3 (deurlopende voorraadstelsel) Gebruik dieselfde inligting verskaf in Praktiese Voorbeeld 2, met die onderstaande addisionele inligting: Die kosprys van die voorraad verkoop op 16 Januarie 200X was R16 667. Die kosprys van die voorraad op 18 Januarie 200X terug ontvang was R1 667. Van jou word verlang om: Die bogenoemde transaksies in die algemene grootboek van Permec Handelaars aan te teken. Die deurlopende voorraadstelsel word gebruik. PRAKTIESE VOORBEELD 3 – ANTWOORDBLAD PERMEC HANDELAARS ALGEMENE GROOTBOEK BANK HANDELSVOORRAAD KREDITEUREKONTROLE VRAG OP AANKOPE VERKOPE 63 VERKOOPSRETOERE EN -TOELAE KOSTE VAN VERKOPE BEREKENING VAN BRUTO WINS Let wel: Die koste van verkope sal dieselfde wees vir beide die periodieke en die deurlopende voorraadstelsels. 4.8 DIE PROEFBALANS Jy het alreeds kennis gemaak met die dubbelinskrywingsbeginsel wat bepaal dat ten minste twee grootboekrekeninge deur elke transaksie beïnvloed word. Die proefbalans word opgestel om hierdie beginsel te toets. ƌ Proefbalans is ƌ twee-kolomlys van al die rekeninge in die algemene grootboek tesame met hulle saldo’s. Al die debietsaldo’s word in die debietkolom en al die kredietsaldo’s in die kredietkolom geskryf. Die proefbalans moet balanseer, met ander woorde, die totale van die debiet- en die kredietkolomme moet dieselfde wees. As die proefbalans nie balanseer nie, beteken dit dat foute gemaak is. Dit is belangrik dat hierdie foute opgespoor en reggestel word omdat die proefbalans gebruik word om die finansiële state voor te berei. 4.8.1 Die verskillende soorte proefbalanse x Die vooraansuiweringsproefbalans word opgestel voor enige aansuiweringsjoernale te boek gestel is (aansuiwerings sal in hoofstuk 10 behandel word); x Die na-aansuiweringsproefbalans word opgestel nadat aansuiweringsjoernale te boek gestel is; en x Die na-afsluitingsproefbalans word opgestel nadat die nominale rekeninge afgesluit is en die wins of verlies bepaal is (sluitingsoordragte sal in hoofstuk 10 behandel word). 64 4.9 PRAKTIESE VOORBEELD 4 Ons gaan saam die grootboeksaldo’s van praktiese voorbeeld 1 gebruik om die vooraansuiweringsproefbalans van Koala Snoeidienste op te stel. PRAKTIESE VOORBEELD 4 – ANTWOORDBLAD KOALA SNOEIDIENSTE VOOR-AANSUIWERINGSPROEFBALANS OP 31 JANUARIE 200X FOL Kapitaal E1 Onttrekkings E2 Meubels B1 Toerusting B2 Bank B7 Krediteurekontrole L5 Dienste gelewer I1 Skryfbehoeftes U1 Water en elektrisiteit U2 4.10 DT KT R R FOUTE IN DIE PROEFBALANS Indien die totale debiete en krediete in die proefbalans balanseer, beteken dit nie dat daar geen foute in die rekeningkundige rekords is nie. Dit is nodig om te onderskei tussen twee groepe foute, naamlik, dié wat deur die proefbalans aangedui word en dié wat nie deur die proefbalans uitgewys word nie. Wanneer ƌ fout gesoek word, moet die stappe vir die opstel van die proefbalans van die einde na die begin nagegaan word, met ander woorde, begin by die einde en werk terug na die begin. 4.10.1 Foute wat deur die proefbalans aangetoon word Hierdie foute mag een of meer van die volgende insluit: x Die totale van een of beide kolomme is verkeerd bereken. x Een of meer totale in die algemene grootboek is verkeerdelik na die proefbalans oorgedra, byvoorbeeld ’n verkeerde totaal is na die regte kolom oorgedra, of ’n regte totaal is na die verkeerde kolom oorgedra, of ’n grootboeksaldo is weggelaat, of ’n grootboeksaldo is twee maal aangetoon. 65 x Die saldo’s van die algemene grootboek is verkeerd bereken. x Een of meer oorboekings van die algemene joernaal is verkeerd, byvoorbeeld ’n bedrag is verkeerd gepos, ’n debietbedrag is na die kredietkant van ’n rekening gepos, of andersom, ’n joernaalinskrywing is weggelaat, of ’n joernaalinskrywing is dubbeld gepos. x Die rekeninge of bedrae van een of meer joernaalinskrywings is verkeerd vanaf die brondokument gepos. 4.10.2 Foute nie deur die proefbalans uitgewys nie In hierdie geval sal die proefbalans balanseer maar dit verseker nie noodwendig dat al die inskrywings korrek is nie. Foute wat nie deur die proefbalans uitgewys word nie, behels onder andere die volgende: x Weglatingsfoute – kom voor wanneer ’n joernaal glad nie gepos is nie. Aangesien nie die debietof die kredietinskrywing geboekstaaf is nie, sal dit nie die balansering van die proefbalans affekteer nie. x Oorboekfoute – prosessering na die verkeerde rekening – ’n bedrag wat na die debietof kredietkant van ’n verkeerde rekening gepos is, sal nie die balansering van die proefbalans beïnvloed nie. x Beginselfoute – beginselfoute affekteer nie die balansering van die proefbalans nie, byvoorbeeld, wanneer skryfbehoeftes aangekoop (ƌ gewone uitgawe) verkeerdelik na die voorraadrekening gepos word. x Kompensasiefoute – vind plaas wanneer een fout vir ’n ander fout kompenseer; die proefbalans kan nog steeds balanseer al is albei transaksies verkeerdelik geboekstaaf. x Kommissiefoute – dit gebeur wanneer ’n verkeerde bedrag na die regte kante van die betrokke rekeninge oorgeboek word. 66 4.11 PRAKTIESE VOORBEELD 5 Die onderstaande proefbalans van Tiger TV Handelaars op 31 Januarie 200X balanseer nie. Die periodieke voorraadstelsel is in gebruik. TIGER TV HANDELAARS PROEFBALANS OP 31 JANUARIE 200X FOL DT KT R R Kapitaal 114 120 Onttrekkings 28 543 Geboue 131 054 Rekenaartoerusting 45 885 Oortrokke bank 5 888 Handelsdebiteure 59 800 Voorraad 73 761 Handelskrediteure 30 291 Verkope 375 498 Aankope 143 106 Lone 621 Skryfbehoeftes 3 818 Vraggeld op verkope 2 622 Diverse uitgawes 37 053 529 529 522 531 Die volgende addisionele foute het aan die lig gekom: 1. Die totaal van die verkopekolom in die debiteurejoernaal was verkeerdelik te veel opgetel met R765. 2. Kredietverkope van R1 748 was nie in die rekeningkundige rekords aangeteken nie. 3. Lone van R520 was verkeerdelik as R250 aangeteken. 4. Ingesluit in skryfbehoeftes is ’n bedrag van R1 035 wat vir ’n tweedehandse rekenaar betaal is. 5. ’n Bedrag van R736 was dubbeld na die vraggeld op verkoperekening gepos. Van jou word verlang om: Die korrekte proefbalans op 31 Januarie 200X op te stel (toon al die berekenings). 67 PRAKTIESE VOORBEELD 5 – ANTWOORDBLAD TIGER TV HANDELAARS PROEFBALANS OP 31 JANUARIE 200X FOL Kapitaal Onttrekkings Geboue Rekenaartoerusting Oortrokke bank Handelsdebiteure Voorraad Handelskrediteure Verkope Aankope Lone Skryfbehoeftes Vraggeld op verkope Diverse uitgawes 68 DT KT R R HOOFSTUK 4 OPDRAG 1 1. Watter groepe rekeninge kom in die algemene grootboek voor? 2. Hoekom word ƌ grootboekrekening aan die einde van elke maand gebalanseer? 3. Verduidelik die begrip “saldo”. 4. Boek die onderstaande joernaalinskrywing na die algemene grootboek oor: QUEST KONSULTANTE ALGEMENE JOERNAAL FOL 200X Feb 1 Voertuie B3 Bank B7 J1 DT KT R R 100 000 100 000 Voertuig aangekoop vir kontant 5. Noem die twee soorte voorraadstelsels. 6. Watter rekening word ingevolge die periodieke voorraadstelsel gedebiteer wanneer voorraad aangekoop word? 7. Watter rekening word gedebiteer wanneer ƌ klant goedere aan ƌ entiteit terugstuur? 8. Word die aankoopsretoere en -toelaerekening gedebiteer of gekrediteer wanneer ƌ entiteit goedere aan ƌ leweransier terugstuur? Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van die opdrag, hersien weer hoofstuk 4. 69 HOOFSTUK 4 OPDRAG 2 Die onderstaande saldo’s is uit die rekords van Rock Handelaars op 30 April 200X geneem: ROCK HANDELAARS PROEFBALANS OP 30 APRIL 200X DT KT R R Kapitaal 100 000 Onttrekkings 10 000 Voertuie 110 000 Toerusting 45 000 Bank 50 000 Debiteurekontrole 10 000 Voorraad 30 000 Krediteurekontrole 25 000 Verkope 290 000 Aankope 133 000 Skryfbehoeftes 2 000 Telefoon 3 000 Salarisse en lone 15 000 Water en elektrisiteit 7 000 415 000 415 000 Die onderstaande transaksies het gedurende Mei 200X plaasgevind: 2 Koop skryfbehoeftes aan en betaal per elektroniese fondsoorplasing (EFO), R2 000. 6 Koop goedere aan en betaal per EFO, R6 000. 8 Verkoop goedere op krediet, R9 000. 12 Koop goedere op krediet aan, R14 000 en betaal afleweringskoste van R1 000 per EFO. 14 Ontvang beskadigde goedere, R1 000, wat op die 8ste verkoop is. 15 Verkoop goedere vir kontant, R6 000. 16 Stuur R3 000 beskadigde goedere terug wat op krediet aangekoop is. 70 19 Betaal die telefoonrekening per EFO, R2 000. 22 Die eienaar neem goedere vir persoonlike gebruik, R3 000. 26 Ontvang R5 000 van ƌ debiteur. 27 Betaal die water en elektrisiteitsrekening per EFO, R3 000. 30 Betaal salarisse per EFO, R11 000. Betaal R13 000 ter vereffening van ƌ krediteur se rekening. 31 Voorraad op 31 Mei 200X voorhande beloop R25 000. Die periodieke voorraadstelsel is in gebruik. Van jou word verlang om: Die bostaande transaksies in die algemene grootboek van Rock Handelaars vir Mei 200X te boekstaaf en die proefbalans op 31 Mei 200X op te stel. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hoofstuk 1 tot 4. 71 HOOFSTUK 4 OPDRAG 3 Die onderstaande saldo’s het in die rekords van Dr Mathe, ’n mediese praktisyn, op 1 September 200X verskyn: Bank R8 000 Kapitaal R8 000 Transaksies wat gedurende September 200X plaasgevind het, is soos volg: 2 Betaal huur vir September, R1 600. 6 Dr Mathe onttrek kontant vir persoonlike gebruik, R1 000. 9 Stuur ’n rekening aan ’n debiteur, me Siek, vir dienste gelewer, R2 700. 13 Betaal lidmaatskapgelde aan die Mediese Vereniging, R300. 18 Koop mediese toerusting aan by Med Health vir R3 800 en betaal R900 in kontant. 22 Ontvang ƌ EFO vanaf me Siek ter vereffening van haar rekening. 28 Betaal salarisse, R2 000. Van jou word verlang om: 1. Die bostaande transaksies in die algemene joernaal vir September 200X te boekstaaf. 2. Die joernaalinskrywings na die algemene grootboek oor te boek. 3. Die proefbalans op 30 September 200X op te stel. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hoofstuk 1 tot 4. 72 HOOFSTUK 4 OPDRAG 4 Die onderstaande proefbalans is uit die rekords van Xavier Handelaars op 30 November 200X geneem: XAVIER HANDELAARS PROEFBALANS OP 30 NOVEMBER 200X FOL DT KT R R Kapitaal 170 600 Onttrekkings 30 000 Bank 29 400 Debiteurekontrole 5 200 Voorraad 114 800 Krediteurekontrole 8 800 Verkope 296 400 Verkoopsretoere 7 400 Aankope 201 400 Advertensiekoste 6 400 Versekering 3 200 Huuruitgawe 23 000 Salarisse en lone 48 800 Water en elektrisiteit 6 200 475 800 Die onderstaande transaksies het gedurende Desember 200X plaasgevind: 1 Ontvang R5 000 in kontant van die eienaar as addisionele kapitaal. 2 Betaal huur vir die maand, R2 300. 3 Verkoop goedere vir R1 000 op krediet aan Rust Hoekwinkel. 5 Koop goedere aan op krediet van Zen Verskaffers, R2 700. 6 Vereffen ’n krediteur se rekening per EFO, R7 400. 7 Kontantverkope beloop R3 600. 9 Betaal advertensiekoste per EFO, R1 730. 73 475 800 12 Rust Hoekwinkel vereffen hulle rekening. 15 Vereffen Zen Verskaffers se rekening per EFO. 17 Verkoop goedere aan M. MacDonald op krediet vir R4 200. 19 M. MacDonald stuur beskadigde goedere terug ter waarde van R300. 21 Die eienaar onttrek R2 000 kontant vir eie gebruik. 24 Betaal die water en elektrisiteitsrekening van R3 400 per EFO. Betaal salarisse per EFO, R17 500. 29 Betaal die versekeringspremie per aftrekorder, R4 300. 31 Eindvoorraad beloop R111 200. Die periodieke voorraadstelsel is in gebruik. Van jou word verlang om: 1. Die bostaande transaksies in die algemene grootboek van Xavier Handelaars vir Desember 200X te boekstaaf. 2. Die joernaalinskrywings na die algemene grootboek oor te boek. 3. Die proefbalans op 31 Desember 200X op te stel. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hoofstuk 1 tot 4. 74 HOOFSTUK 4 OPDRAG 5 Die onderstaande saldo’s het in die rekords van ABC Agentskap, op 1 Julie 200X verskyn: DT R Kapitaal Voertuie Meubels en toerusting 12% Langtermynlening Debiteure 6% Spaarrekening Bank Krediteure KT R 17 700 15 000 5 000 6 000 6 300 5 000 3 500 11 100 34 800 34 800 Die onderstaande transaksies het gedurende Julie 200X plaasgevind: 1 Die eienaar deponeer ƌ addisionele R12 000 in die bankrekening van die entiteit. 3 Betaal kantoorhuur vir twee maande, R2 000. 7 Koop kantoormeubels op krediet van Kantoor Verskaffers vir R11 000 aan. 9 Dienste gelewer op krediet aan Smart Varsprodukte, R5 000. 11 Betaal die telefoonrekening, R800. 15 Ontvang betaling van ƌ debiteur, R900. 25 Vereffen Kantoor Verskaffers se rekening. 27 Die eienaar onttrek R2 500 kontant vir persoonlike gebruik. 30 Ontvang ’n EFO van Smart Varsprodukte ter vereffening van hulle rekening. 31 Betaal salarisse per EFO, R3 500. Betaal vir munisipale dienste per EFO, R1 200. Ontvang rente op die spaarrekening vir die maand. Betaal rente op die lening vir die maand. Van jou word verlang om: 1. Die bostaande transaksies in die algemene grootboek van ABC Agentskap vir Julie 200X te boekstaaf. 2. Die proefbalans op 31 Julie 200X op te stel. 75 HOOFSTUK 4 OPDRAG 6 Die onderstaande transaksies het betrekking op Xanadu Handelaars vir Maart 200X: 3 Koop goedere op krediet van Goud Groothandelaars vir R92 000. 5 Koop goedere van Bismark Ondernemings vir R35 000 en betaal per EFO. 10 Stuur goedere met ƌ kosprys van R3 500 terug na Goud Groothandelaars. 17 Goedere met ƌ kosprys van R50 000 is vir R65 000 kontant verkoop (hierdie sluit ƌ 30%-winsmarge op die kosprys in). 25 Verkoop goedere met ƌ kosprys van R60 000 op krediet met ƌ winsmarge van 33䱩 % op die verkoopsprys. 31 Ontvang beskadigde goedere terug wat op die 25ste vir R15 000 verkoop is. Addisionele inligting: 1. Beginvoorraad op 1 Maart 200X het R80 000 beloop. 2. Eindvoorraad volgens ƌ fisiese voorraadopname op 31 Maart 200X het R103 500 beloop. Van jou word verlang om: 1. Die bostaande transaksies in die onderstaande relevante rekeninge in die algemene grootboek van Xanadu Handelaars vir Maart 200X aan te teken deur eerstens die periodieke voorraadstelsel en tweedens die deurlopende voorraadstelsel te gebruik: Handelsvoorraad Aankope Aankoopsretoere en toelae Verkope Verkoopsretoere en toelae Koste van verkope 2. Bereken die bruto wins vir beide metodes. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hoofstuk 1 tot 4. 76 HOOFSTUK 4 OPDRAG 7 Die onderstaande transaksies het gedurende die maand geëindig 30 Junie 200X in die rekeningkundige rekords van Ergo Handelaars plaasgevind: 1. Koop goedere vir kontant en betaal per EFO, R42 800. 2. Verkoop goedere vir kontant, R88 800. 3. Koop goedere op krediet vir R52 200. 4. Stuur beskadigde goedere aan die verskaffer terug, R1 800. 5. Die eienaar het voorraad met ƌ verkoopsprys van R8 640 vir eie gebruik geneem. Addisionele inligting: 1. Die deurlopende voorraadstelsel is in gebruik. 2. Goedere word met ƌ winsmarge van 20% opgemerk om die verkoopsprys te bereken. Van jou word verlang om: 1. Die bostaande transaksies in die voorraad-, verkope- en koste van verkoperekening in die algemene grootboek van Ergo Handelaars vir die maand geëindig 30 Junie 200X aan te teken. 2. Bereken die bruto wins vir die maand geëindig 30 Junie 200X. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hoofstuk 1 tot 4. 77 HOOFSTUK 4 OPDRAG 8 Die onderstaande inligting is beskikbaar vir Kolit Algemene Handelaars vir die jaar geëindig 31 Desember 200X: 1. Die waarde (teen kosprys) van handelsvoorraad is soos volg: 1 Januarie 200X R91 200 (soos per algemene grootboek) 31 Desember 200X R75 000 (soos per fisiese voorraadopname) 2. Aankope vir die jaar, R600 000. 3. Aankoopsretoere vir die jaar, R89 000. 4. Verkope vir die jaar, R650 000. 5. Verkoopsretoere vir die jaar, R27 000. 6. Die eienaar het voorraad met ƌ verkoopsprys van R31 000 vir sy eie gebruik geneem. Addisionele inligting: 1. Die gemiddelde bruto winspersentasie is 20%. 2. Die deurlopende voorraadstelsel is in gebruik. Van jou word verlang om: 1. Die bostaande transaksies in die voorraad- en koste van verkoperekening in die algemene grootboek van Kolit Algemene Handelaars vir die jaar geëindig 31 Desember 200X aan te teken (aanvaar al die transaksies was op krediet). 2. Bereken die bruto wins vir die jaar geëindig 31 Desember 200X. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hoofstuk 1 tot 4. 78 HOOFSTUK 4 OPDRAG 9 Die volgende proefbalans van Auto Tuindienste op 31 Januarie 200X balanseer nie. Die periodieke voorraadstelsel is in gebruik. AUTO TUINDIENSTE PROEFBALANS OP 31 JANUARIE 200X FOL DT KT R R Kapitaal 9 720 Onttrekkings 720 Toerusting 24 984 Bank 4 680 Debiteurekontrole 16 290 Krediteurekontrole 7 074 Dienste gelewer 53 121 Advertensiekoste 11 Huuruitgawe 2 160 Salarisse en lone 16 740 Water en elektrisiteit 691 66 276 69 915 Die volgende foute is ontdek na die totale in die proefbalans met die grootboekrekeninge en saldo’s vergelyk is. Die oorspronklike inskrywings is ook met dié totale vergelyk. 1. ƌ Kontantonttrekking van R720 deur die eienaar is korrek in die bankrekening aangeteken, maar is aan die kredietkant van die kapitaalrekening getoon. 2. Totale kontantontvangstes van R36 340 is foutiewelik aangeteken as R36 430 aan die debietkant van die bankrekening. 79 3. Die banksaldo wat aangetoon word, is R360 kort. 4. Die balans van die advertensierekening van R110 is as R11 in die proefbalans aangeteken. 5. Diverse uitgawes van R876 is weggelaat uit die proefbalans. 6. ƌ Kredietinskrywing van R216 is weggelaat uit die krediteurekontrolerekening. 7. ƌ Debietinskrywing van R1 170 in die krediteurekontrolerekening is buite rekening gelaat met die berekening van die sluitingsaldo. Van jou word verlang om: Die korrekte proefbalans op 31 Januarie 200X op te stel (toon al die berekenings tussen hakies). Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hoofstuk 1 tot 4. 80 HOOFSTUK 4 OPDRAG 10 Die totaal van die debietkolom van die proefbalans van Titan Handelaars op 30 Junie 200X beloop R6 393 meer as die kredietkolom. ƌ Ondersoek het die volgende aan die lig gebring: 1. Die ongunstige banksaldo van R3 500 is in die verkeerde kolom in die proefbalans aangeteken. 2. Die saldo van die debiteurekontrolerekening in die algemene grootboek is R3 850, maar is in die proefbalans as R5 830 getoon. 3. ’n Bedrag van R525 ten opsigte van krediteure is nie in die proefbalans ingesluit nie. 4. Die saldo van R262 in die huurinkomsterekening is gedupliseer in die proefbalans. 5. Die kredietverliese verhaalrekening is met R1 202 te veel gekrediteer. 6. Die vraggeld op verkope van R1 094 is in die verkeerde kolom van die proefbalans aangeteken. 7. Salarisse betaalbaar ten bedrae van R540 is nie in die proefbalans aangeteken nie. Van jou word verlang om: Die aanvullende proefbalans op 30 Junie 200X op te stel om bogenoemde foute reg te stel. Begin met die verskil van R6 393. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hoofstukke 1 tot 4. 81 HOOFSTUK 4 OPDRAG 11 Donis Konsultante het op 2 Januarie 200X met besigheid begin. Die rekenmeester van die onderneming ondervind probleme om die proefbalans van 31 Desember 200X te balanseer. Hy het jou genader om met die regstelling van foute te help en het die volgende proefbalans voorgelê: DONIS KONSULTANTE PROEFBALANS OP 31 DESEMBER 200X FOL DT KT R R Kapitaal 18 975 Onttrekkings 4 770 Toerusting 16 400 Bank 20 700 Debiteurekontrole 17 250 Langtermynlening 19 700 Krediteurekontrole 9 830 Dienste gelewer 42 725 Rente-inkomste 1 440 Advertensiekoste 4 370 Huuruitgawe 4 025 Salarisse en lone 25 300 62 745 122 740 Gedurende die ondersoek is die volgende gevalle opgemerk: 1. Die totaal van die kontantontvangstejoernaal het R34 210 beloop en die totaal van die kontantbetalingsjoernaal het R13 510 beloop voor die onderstaande inligting in ag geneem is. 2. Kontantontvangstes vanaf debiteure ten bedrae van R1 670 is korrek in die kontantontvangstejoernaal aangeteken maar teen die eienaar se onttrekkingsrekening gekrediteer. 82 3. ’n Onttrekking van R1 725 deur die eienaar is teen sy kapitaalrekening gedebiteer. 4. ’n Fout is gemaak ten opsigte van ’n debiteur se rekening – ’n bedrag van R2 590 vir dienste gelewer is as R2 950 gepos. 5. Die saldo van die dienste gelewerrekening is met R215 te veel getoon. 6. Salarisse van R1 670 is aangeteken in die kontantontvangstejoernaal en gekrediteer na die salarisse en lonerekening en gedebiteer na die bankrekening. 7. ’n Rekening vir advertensies ten bedrae van R3 680 is betaal maar verkeerdelik as R2 680 gepos. Van jou word verlang om: Die korrekte proefbalans op te stel (toon al die berekenings tussen hakies). Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hoofstuk 1 tot 4. 83 HOOFSTUK 4 OPDRAG 12 Die onderstaande proefbalans is deur die onervare boekhouer van Seaworld Handelaars voorberei. In ’n poging om die proefbalans te balanseer, het hy die verskil tussen die debiete en krediete teen die kapitaalrekening gepos. Die finansiële jaareinde is 31 Julie. ’n Periodieke voorraadstelsel is in gebruik. Ignoreer BTW. SEAWORLD HANDELAARS PROEFBALANS OP 31 JULIE 200Y FOL DT KT R R Kapitaal 134 620 Onttrekkings 675 Toerusting 45 000 Debiteurekontrole 13 780 Voorraad (1 Augustus 200X) 6 195 Krediteurekontrole 18 690 Aankope 74 040 Huurinkomste 735 Diverse uitgawes 13 650 Huuruitgawes 25 320 Salarisse en lone 24 555 178 630 178 630 ’n Ondersoek het die volgende foute aan die lig gebring: 1. Die korrekte banksaldo van R9 675 (ongunstig) is weggelaat. 2. Die totale verkopesaldo is weggelaat. Die onderneming handhaaf ’n brutowinspersentasie van 33Ы% op verkope. 3. ’n EFO van R375 wat van ’n debiteur ontvang is, is in die krediteurekontrolekolom van die kontantbetalingsjoernaal aangeteken. 84 4. ’n Persoonlike versekeringspremie ten bedrae van R225 van die eienaar is met ’n EFO vanaf die besigheid se bankrekening betaal en na diverse uitgawes gepos. 5. Die eienaar het R4 500 kontant onttrek vir privaat gebruik. Die transaksie is na die salarisrekening gepos. 6. Huurinkomste beloop R10 215 vir die tydperk. 7. ’n Faktuur vir aankope ten bedrae van R560 is as R650 in die aankoopsjoernaal aangeteken. 8. Volgens die voorraadopname op 31 Julie 200Y het die voorraad voorhande R7 200 beloop. Die periodieke voorraadstelsel is in gebruik. Van jou word verlang om: Die korrekte proefbalans op 31 Julie 200Y op te stel en die korrekte saldo van die kapitaalrekening te bereken. Toon al die berekenings tussen hakies. Die voorgestelde oplossing sal tydens die volgende kontaksessie bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hoofstuk 1 tot 4. 85 HOOFSTUK 5 EIENAARSBELANG/EKWITEIT (KAPITAAL) 5.1 UITKOMSTE By voltooiing van hierdie hoofstuk, behoort jy in staat te wees om: x die volgende begrippe te definieer en te bespreek: – dualiteitsbegrip (E = B – L) – kapitaal (ekwiteit), en – onttrekkings; x die relevante brondokumente te identifiseer; x die relevante transaksies in die algemene joernaal aan te teken; x die joernaalinskrywings na die algemene grootboek oor te boek; x die verkorte proefbalans op te stel; en x die relevante rekeninge in die finansiële state te identifiseer. 5.2 x 5.3 WAT JY ALREEDS MOET WEET Die inhoud van hoofstuk 1 tot 4. KAPITAAL EN ONTTREKKINGS Wanneer ƌ persoon ƌ entiteit begin, stel hy gewoonlik fondse (geld) en ander bates beskikbaar as ƌ belegging in die entiteit. Hierdie fondse en bates wat die voornemende eienaar in die entiteit belê staan bekend as eienaarsbelang of ekwiteit (kapitaal). Die fondse word in die entiteit se bankrekening gedeponeer deur middel van internetoorplasings of kontantdeposito’s, terwyl al die ander bates (bv. voertuie, rekenaars en geboue) deur middel van ƌ joernaalinskrywing in die entiteit se boeke aangeteken word. Die eienaar van ƌ entiteit kan ook enige tyd gedurende die bestaan van die entiteit ekstra kapitaal in die entiteit belê, wat op dieselfde manier geboekstaaf word. 87 Dit gebeur ook dat die eienaar van ƌ entiteit op ƌ latere stadium weer van die fondse vir privaatdoeleindes benodig. Fondse word dan uit die bankrekening onttrek en aan die eienaar terugbetaal. Hierdie handeling staan bekend as onttrekkings. Die eienaar kan ook van die bates of voorraad vir eie gebruik neem en dan word die inskrywings in die boeke van die entiteit deur middel van ƌ joernaalinskrywing gedoen. Hierdie onttrekkings word nie deur die entiteit as ƌ uitgawe beskou nie, maar as ƌ vermindering van ekwiteit (kapitaal). Die eienaar van ƌ entiteit is geregtig om aan die einde van die finansiële tydperk te deel in die winste van die entiteit, maar hy moet ook bereid wees om enige verliese te dra. Die inkomstes en uitgawes wat die wins of verlies van die entiteit bepaal, word spesifiek in hoofstuk 9 behandel. Die wins of verlies is ook deel van die eienaar se belang (kapitaal) in die entiteit en staan bekend as wins vir die jaar of verlies vir die jaar. Die eienaarsbelang of ekwiteit bestaan uit: Kapitaalsaldo: aanvanklike kapitaal gestort by die stigting van die entiteit of die saldo aan die begin van die finansiële tydperk Plus: addisionele kapitaal gedurende die finansiële tydperk gestort Plus/Min: netto wins of verlies vir die finansiële tydperk Min: onttrekkings deur die eienaar gedurende die finansiële tydperk Is gelyk aan: eindsaldo van eienaarsbelang/ekwiteit Hierdie eindsaldo word na die volgende tydperk as ƌ openingsaldo oorgedra waar die hele proses weer van vooraf begin. Die dualiteitsbegrip (dubbelinskrywingsbeginsel) bepaal dat die finansiële toestand van ƌ entiteit deur middel van die basiese rekeningkundige vergelyking omskryf word. In kort beteken dit dat elke transaksie wat ƌ entiteit aangaan, die finansiële posisie verander deurdat een of meer van die vyf elemente, naamlik ekwiteit, bates, laste, inkomstes en uitgawes verander of beweging toon. Die dubbelinskrywingsbeginsel bepaal dat: E=B–L Ekwiteit = Bates min Laste Bates en laste word in hoofstukke 6, 7 en 8 volledig bespreek. 88 VOORBEELD 5.1 Peter Smith is ƌ finale jaar B Com Honneurs student en is deur sy vriend, William Jacobs, genader wat ƌ nuwe entiteit wil begin. Hy benodig sy dienste as rekenmeester om hom by te staan met die beplanning en boekhouding van sy entiteit, wat bekend sal staan as Enrom Handelaars. William het op 1 September 200X R500 000 kontant in die entiteit gestort, asook die geboue waarvan die entiteit bedryf sal word. Hy het ook ƌ bakkie wat as ƌ afleweringsvoertuig gebruik sal word, gegee. Die geboue is vir R2 500 000 waardeer en die bakkie se waarde is R50 000. Op 21 September 200X het William kontant van R100 000 per elektroniese fondsoorplasing (EFO) vir privaatgebruik oorgeplaas. Die onderstaande brondokumente, joernaal, grootboekrekeninge en finansiële state gee ƌ uiteensetting van al die verskillende stappe wat deur Peter gevolg moet word om die bogenoemde transaksies in die rekeningkundige rekords aan te teken. Aanvaar dat die entiteit se bankrekening reeds by Southern Bank geopen is. Die volgende uiteensetting verduidelik die vloei van inskrywings vanaf die brondokumente tot by die finansiële state vir die maand geëindig 30 September 200X. BRONDOKUMENTE 1. Kapitaalbydrae: Bankdepositostrokie en kwitansie 2. Geboue en voertuig: Waardasiesertifikaat en kwitansies 3. Onttrekkings: EFO-uitdruk en/of bankstaat 89 ALGEMENE JOERNAAL (AJ) ENROM HANDELAARS ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL DT KT R R 200X Sept 1 Bank 500 000 Kapitaal 500 000 W Jacobs deponeer R500 000 as sy kapitaalbydrae 1 Grond en geboue 2 500 000 Voertuie 50 000 Kapitaal 2 550 000 W Jacobs gee bates as kapitaalbydrae 21 Onttrekkings 100 000 Bank 100 000 W Jacobs onttrek R100 000 vir privaatgebruik ALGEMENE GROOTBOEK (AG) ENROM HANDELAARS ALGEMENE GROOTBOEK DT KAPITAAL (EKWITEIT) KT 200X Sep 1 Bank J1 500 000 Grond en geboue J1 2 500 000 Voertuie J1 50 000 3 050 000 DT ONTTREKKINGS (EKWITEIT) KT 200X Sep 18 Bank DT J1 100 000 GROND EN GEBOUE (NIEBEDRYFSBATE) 200X Sep 1 Kapitaal J1 2 500 000 90 KT DT VOERTUIE (NIEBEDRYFSBATE) KT 200X Sep 1 Kapitaal J1 DT 50 000 BANK (BEDRYFSBATE) 200X Sep KT 200X 1 Kapitaal J1 500 000 Sep 21 Onttrekkings J1 100 000 30 Saldo o/b 400 000 500 000 500 000 200X Okt 1 Saldo a/b 400 000 PROEFBALANS (PB) ENROM HANDELAARS VERKORTE PROEFBALANS OP 30 SEPTEMBER 200X FOL DT KT R R Kapitaal 3 050 000 Onttrekkings 100 000 Grond en geboue 2 500 000 Voertuie 50 000 Bank 400 000 3 050 000 91 3 050 000 STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE (SFP) ENROM HANDELAARS VERKORTE STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE OP 30 SEPTEMBER 200X 200X R BATES Niebedryfsbates: 2 550 000 Grond en geboue 2 500 000 Voertuie 50 000 Bedryfsbates: 400 000 Voorraad NUL Debiteure NUL Bank 400 000 TOTALE BATES 2 950 000 EKWITEIT EN LASTE Ekwiteit: 2 950 000 Kapitaal 3 050 000 Plus: Wins vir die tydperk NUL 3 050 000 Min: Onttrekkings (100 000) Bedryfslaste: Krediteure NUL TOTALE EKWITEIT EN LASTE 5.4 2 950 000 SAMEVATTING Ekwiteit verteenwoordig die eienaar se belang in die entiteit en sluit die bydrae wat die eienaar aan die entiteit in die vorm van kapitaal maak, in. Hierdie kapitaal bly die eiendom van die eienaar en is eintlik ƌ las vir die entiteit omdat die entiteit dit in der waarheid aan die eienaar skuld. Dit word egter nie saam met laste gegroepeer nie, maar word afsonderlik as Kapitaal getoon omdat dit deel bly van die entiteit vir die volle bestaan van die entiteit. Die ekwiteit word net aan die eienaar uitbetaal wanneer die entiteit gesluit of verkoop word. 92 5.5 PRAKTIESE VOORBEELD Op 1 Januarie 200X het Mandu, die eienaar van ƌ fietswinkel, R100 000 per EFO as ƌ addisionele kapitaalbydrae in die bankrekening van sy fietswinkel, Mandu’s, gedeponeer. Hy het ƌ nuwe rekenaar by die huis wat niemand gebruik nie en hy besluit om dit ook in die winkel te gebruik. Die waarde van die rekenaar is R15 000. Mandu het op 2 Januarie 200X fietse (voorraad) ter waarde van R25 000 aangekoop en per EFO betaal. Op 15 Januarie 200X het Mandu R30 000 per EFO as ƌ deposito vir sy vrou se nuwe BMW onttrek. Hy het ook op dieselfde dag ƌ nuwe fiets vir sy seun as ƌ verjaarsdag geskenk geneem. Die kosprys van die fiets is R2 500. Mandu het twee jaar gelede die fietswinkel begin met grond en geboue ter waarde van R500 000 en ƌ afleweringsvoertuig ter waarde van R200 000 as sy kapitaalbydrae. Ons gaan nou saam die onderstaande voltooi: 1. die identifisering van die toepaslike brondokumente; 2. die algemene joernaal vir Januarie 200X; 3. die algemene grootboek vir Januarie 200X, behoorlik afgesluit op 31 Januarie 200X; 4. die verkorte proefbalans op 31 Januarie 200X; en 5. die identifisering van die toepaslike rekeninge in die finansiële state. PRAKTIESE VOORBEELD – ANTWOORDBLAD BRONDOKUMENTE 1. Kapitaal – fondse: ________________________________________________ 2. Kapitaal – rekenaar: ________________________________________________ 3. Fietse: ________________________________________________ 4. Onttrekkings – fondse: ________________________________________________ 5. Onttrekkings – fiets: ________________________________________________ 93 MANDU'S ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL DT KT R R 200X Jan 1 Bank Kapitaal Mandu deponeer R100 000 as sy kapitaalbydrae 1 Rekenaartoerusting Kapitaal Mandu gee bates as kapitaalbydrae 1 Aankope Bank Fietse aangekoop en per EFO betaal 15 Onttrekkings Bank Mandu onttrek R30 000 per EFO vir privaatgebruik 15 Onttrekkings Aankope Mandu neem ƌ fiets ter waarde van R2 500 vir eie gebruik 31 Koste van verkope Aankope Sluit die aankoperekening af teen koste van verkope MANDU'S ALGEMENE GROOTBOEK DT KAPITAAL (EKWITEIT) KT 200X Jan DT ONTTREKKINGS (EKWITEIT) 200X Jan 1 1 Bank J1 Aankope J1 94 Saldo a/b Bank J1 Rekenaartoerusting J1 KT DT GROND EN GEBOUE (NIEBEDRYFSBATE) KT 200X Jan 1 Saldo a/b DT VOERTUIE (NIEBEDRYFSBATE) KT 200X Jan 1 Saldo DT a/b REKENAARTOERUSTING (NIEBEDRYFSBATE) KT 200X Jan 1 a/b DT BANK (BEDRYFSBATE) 200X KT 200X Jan 1 Kapitaal J1 Jan 15 31 Aankope J1 Onttrekkings J1 Saldo o/b 200X Feb 1 Saldo a/b DT AANKOPE (UITGAWE) 200X KT 200X Jan 1 Bank DT J1 Jan 15 Onttrekkings J1 31 Koste van verkope J1 KOSTE VAN VERKOPE (UITGAWE) KT 200X Jan 31 Aankope J1 MANDU'S VERKORTE PROEFBALANS OP 31 JANUARIE 200X FOL Kapitaal: Mandu Onttrekkings Grond en geboue Voertuie Rekenaartoerusting Bank Koste van verkope 95 DT KT R R MANDU'S STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE OP 31 JANUARIE 200X 200X R BATES Niebedryfsbates: Grond en geboue Voertuie Rekenaartoerusting Bedryfsbates: Voorraad xxxxx Debiteure xxxxx Bank TOTALE BATES xxxxx EKWITEIT EN LASTE Ekwiteit: Kapitaal Plus: Behoue verdienste (Wins/Verlies) Min: Onttrekkings Bedryfslaste: Krediteure xxxxx TOTALE EKWITEIT EN LASTE xxxxx 96 HOOFSTUK 5 OPDRAG 1 Ulandi Handelaars dryf handel in die verkoop van antieke meubels. Die eienaar, Jani Nel, het vyf jaar gelede die winkel met ƌ kontant kapitaalbydrae van R750 000 begin. Op 1 Januarie 200X was die waarde van voorraad R450 000 en die bankrekening het ƌ batige saldo van R300 000 getoon. Jani het besluit om die winkel uit te brei met die oog op die Aardklop kunstefees. Daar is reeds op 15 Januarie 200X met die oprigting van ƌ nuwe gebou begin en al die werk is op 31 Augustus 200X voltooi. Jani het besluit om die totale koste van R350 000 vir die aanbouings op 1 September 200X met haar persoonlike fondse te betaal as ƌ addisionele kapitaalbydrae. Sy het die fondse vanaf haar persoonlike bankrekening na die boukontrakteur oorgeplaas. Jani het op 5 September 200X nog R100 000 se antieke voorraad aangekoop en deur middel van ƌ internetoorplasing betaal. Sy het ook op dieselfde datum twee stoele en ƌ koffietafel ter waarde van R17 500 geneem vir eie gebruik. Op 15 September 200X doen Jani ƌ internetoorplasing van R25 000 uit die entiteit se bankrekening na haar persoonlike rekening om vir haar vakansie na die Aardklopweek te betaal. Van jou word verlang om: 1. Die toepaslike brondokumente te identifiseer. 2. Die transaksies in die algemene joernaal vir die jaar geëindig 31 Desember 200X aan te teken. 3. Die joernaalinskrywings na die algemene grootboek oor te boek en die rekeninge behoorlik op 31 Desember 200X af te sluit. 4. Die verkorte proefbalans op 31 Desember 200X op te stel. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hoofstuk 1 tot 5. 97 HOOFSTUK 6 NIEBEDRYFSBATES 6.1 UITKOMSTE By voltooiing van hierdie hoofstuk, behoort jy in staat te wees om: x die volgende begrippe te definieer en te bespreek: – bates, – niebedryfsbates, – beleggings, en – depresiasie; x twee depresiasiemetodes te noem; x depresiasie volgens hierdie twee metodes te bereken; x die stappe wat met die vervreemding van niebedryfsbates gevolg moet word, te identifiseer en te bespreek; x die relevante brondokumente te identifiseer; x die relevante transaksies in die algemene joernaal aan te teken; x die joernaalinskrywings na die algemene grootboek oor te boek; x die verkorte proefbalans op te stel; en x die relevante rekeninge in die finansiële state te identifiseer. 6.2 x 6.3 WAT JY ALREEDS MOET WEET Die inhoud van hoofstuk 1 tot 5. NIEBEDRYFSBATES EN DEPRESIASIE Bates is ekonomiese hulpbronne wat deur die entiteit beheer word en wat die potentiaal het om vir die entiteit ekonomiese voordele voort te bring. Hierdie bates word verkry as gevolg van vorige gebeurtenisse. Ons kan twee tipes bates onderskei: x niebedryfsbates; en x bedryfsbates (bates waarmee ons handel dryf, word in hoofstuk 7 behandel). Niebedryfsbates is bates met ƌ lang verwagte nutsduur. Hierdie bates het gewoonlik ƌ nutsduur van meer as een jaar. Ons kan ook sê dit is die bates wat aangekoop is met die doel om dit nie weer gou te verkoop nie en waarmee ons nie handel dryf nie. 99 VOORBEELDE VAN NIEBEDRYFSBATES Grond en geboue Meubels Kantoortoerusting Rekenaartoerusting Voertuie Masjinerie Hierdie bates word in die staat van finansiële posisie as Eiendom, aanleg en toerusting getoon en word volledig uiteengesit met ƌ aantekening. Ons sal in hoofstuk 12 spesifiek kyk na die openbaarmaking van Eiendom, aanleg en toerusting. Vir die doel van hierdie hoofstuk is dit voldoende as jy die niebedryfsbates kan identifiseer en die relevante transaksies kan boekstaaf. Die aankoop van ƌ bate word soos volg geboekstaaf: x Debiteer “Naam van bate” x Krediteer Bank/Lening Die kosprys van ƌ bate bestaan uit die aanvanklike kosprys (uitgesluit afslag of korting) plus al die ander kostes wat aangegaan word om die bate op die perseel en in ƌ werkende toestand te kry. Voorbeelde van hierdie kostes is aflewerings- en hanteringskoste, invoerregte en professionele gelde wat betaal word vir die installering van die bate. Omdat niebedryfsbates oor ƌ lang tydperk in die entiteit gebruik word en die aanvanklike koste nie as ƌ uitgawe afgeskryf word nie, maar as ƌ bate in die staat van finansiële posisie getoon word, word die kosprys van die bate oor die verwagte nutsduur jaarliks teen ƌ sekere persentasie of vaste bedrag afgeskryf. Hierdie rekeningkundige inskrywing staan bekend as depresiasie. Depresiasie word soos volg geboekstaaf: x Debiteer Depresiasie (uitgawerekening) x Krediteer Opgelope depresiasie “naam van bate” (niebedryfsbaterekening) Ons gaan vir die doeleindes van hierdie kursus twee depresiasiemetodes bestudeer, naamlik: x reguitlynmetode (vaste paaiement of persentasie); en x verminderdesaldo-metode. 100 6.3.1 Reguitlynmetode Soos die naam aandui, word die kosprys van die bate teen ƌ vaste bedrag of persentasie per jaar afgeskryf. Hou in gedagte dat daar dalk ƌ verwagte reswaarde (reswaarde is die bedrag wat die bate aan die einde van sy nutsduur werd is) kan wees. Vir die berekening van depresiasie word die kosprys verminder met die reswaarde en die berekening word dan op die oorblywende bedrag gedoen. FORMULE: Depresiasie bedrag per jaar = Kosprys min reswaarde Verwagte nutsduur VOORBEELD 6.1 ƌ Masjien is by Meg Handelaars op 2 Januarie 200X teen ƌ kosprys van R21 000 aangekoop. Die masjien het ƌ verwagte nutsduur van vyf jaar en ƌ slopingswaarde (reswaarde) van R1 000. Maak voorsiening vir depresiasie volgens die reguitlynmetode. Die finansiële jaar van Meg Handelaars eindig 31 Desember 200X. Depresiasie sal soos volg bereken word: Depresiasie vir die jaar = Kosprys – slopingswaarde Verwagte nutsduur = 21 000 – 1 000 5 = R4 000 p.j. 6.3.2 Verminderdesaldo-metode Soos die naam aandui, word die kosprys van die bate elke jaar teen ƌ verminderde bedrag afgeskryf. In jaar 1 word die depresiasie normaalweg op die kosprys bereken deur die vaste koers met die kosprys te vermenigvuldig. In jaar 2 word die depresiasie bedrag van jaar 1 afgetrek van die kosprys (ons praat dan van die drabedrag) en depresiasie word dan op die drabedrag teen dieselfde vaste koers bereken. In jaar 3 word die depresiasie weer op die drabedrag van jaar 2 bereken, ensovoorts. FORMULE: Depresiasiebedrag per jaar = Drabedrag × vaste koers = = = Koste × vaste koers Drabedrag van jaar 1 × vaste koers Drabedrag van jaar 2 × vaste koers, ensovoorts. BEREKENING: Depresieerbare bedrag: Jaar 1 Depresieerbare bedrag: Jaar 2 Depresieerbare bedrag: Jaar 3 101 VOORBEELD 6.2 ƌ Masjien met ƌ verwagte nutsduur van vyf jaar is by Meg Handelaars op 2 Januarie 200X vir R20 000 (kosprys) aangekoop. Voorsiening moet vir depresiasie teen 40% p.j. op die verminderdesaldo-metode gemaak word. Die finansiële jaar van Meg Handelaars eindig 31 Desember 200X. Depresiasie sal soos volg bereken word: Jaar Depresiasie Drabedrag 1 20 000 × 40% 8 000 20 000 – 8 000 12 000 2 12 000 × 40% 4 800 12 000 – 4 800 7 200 3 7 200 × 40% 2 880 7 200 – 2 880 4 320 4 4 320 × 40% 1 728 4 320 – 1 728 2 592 2 592 2 592 – 2 592 0 5 20 000 6.3.3 Pro rata-depresiasie Dit is belangrik om te weet dat ons depresiasie slegs vir die gedeelte van die jaar wat die bate vir gebruik beskikbaar was, afskryf. Indien die bate die volle jaar in gebruik was, word depresiasie vir die volle jaar afgeskryf. Indien ƌ bate gedurende die jaar gekoop, verkry of verkoop is, word die depresiasie net vir die gedeelte wat die bate in gebruik was afgeskryf. Ons noem dit ƌ pro rata-berekening. Die aantal maande wat die bate in gebruik was, word deur 12 gedeel en met die depresiasiebedrag vir die volle jaar vermenigvuldig. BEREKENING: Pro rata-depresiasie = Depresiasie bedrag per jaar × n = Aantal maande in gebruik 102 n 12 VOORBEELD 6.3 ƌ Masjien is op 30 September 200U teen ƌ kosprys van R21 000 by Meg Handelaars aangekoop. Die masjien het ƌ verwagte nutsduur van vyf jaar en ƌ slopingswaarde van R1 000. Voorsiening vir depresiasie moet volgens die reguitlynmetode gemaak word. Die finansiële jaar van Meg Handelaars eindig 31 Desember. Depresiasie sal soos volg bereken word: Depresiasie bedrag per jaar = Kosprys min slopingswaarde Verwagte nutsduur = 21 000 – 1 000 5 = R4 000 p.j. Jaar geëindig 31 Desember 200U = R4 000 × 3/12 Jaar geëindig 31 Desember 200V = R4 000 Jaar geëindig 31 Desember 200W = R4 000 Jaar geëindig 31 Desember 200X = R4 000 Jaar geëindig 31 Desember 200Y = R4 000 Jaar geëindig 31 Desember 200Z = R4 000 × 9/12 = R1 000 = R3 000 6.3.4 Vervreemding van niebedryfsbates Met die verloop van tyd gebeur dit dat van die niebedryfsbates verouder of uitgedien raak en die entiteit kan dan besluit om van die spesifieke bate ontslae te raak deur dit te verkoop, te skrap of in te ruil. Die boekstawing van hierdie gebeurtenis word vereenvoudig deur van ƌ realisasierekening gebruik te maak. Die kosprys van die bate word vanaf die baterekening na die realisasierekening oorgeplaas asook al die opgelope en huidige jaar se depresiasie. In effek sal die saldo op hierdie stadium die bate se drabedrag in die realisasierekening aantoon. Daarna word die bedrag wat vir die bate ontvang word, indien enige, ook in die realisasierekening gekrediteer en die verskil op die rekening dui dan die wins of verlies met die verkoop van die bate aan, wat weer in die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste as ƌ inkomste (in die geval van ƌ wins) of uitgawe (in die geval van ƌ verlies) getoon word. 103 Die onderstaande stappe moet gevolg word wanneer die verkope van ƌ niebedryfsbate in die rekeningkundige rekord aangeteken word: 1. Bereken die depresiasie van die bate vir die huidige finansiële jaar tot datum van verkope: 2. 3. x debiteer Depresiasie; x krediteer Opgelope depresiasie: “Naam van bate”. Dra die kosprys van die bate oor na die realisasierekening: x debiteer Realisasierekening; x krediteer “Naam van bate”. Dra die totale opgelope depresiasie bedrag van die bate oor na die realisasierekening: 4. 5. x debiteer Opgelope depresiasie: “Naam van bate”; x krediteer Realisasierekening. Teken die bedrag wat vir die bate ontvang is (opbrengs) aan: x debiteer Bank/Debiteurekontrole; x krediteer Realisasierekening. Bereken die wins/verlies met die verkoop van die bate: x debiteer Realisasierekening; x krediteer Wins met verkoop van bate; of x debiteer Verlies met verkoop van bate; x krediteer Realisasierekening. Die wins/verlies met verkoop van ƌ bate word soos volg bereken: Kosprys Min: Opgelope depresiasie Drabedrag Min: Opbrengs Wins/Verlies met verkoop van bate 104 VOORBEELD 6.4 Die opgelope depresiasie van ƌ masjien met ƌ kosprys van R100 000 bedra R60 000 op 1 Januarie 200X. Die masjien is vir R45 000 op 31 Maart 200X verkoop. Die finansiële jaareinde van die entiteit is 31 Desember en depresiasie moet teen 20% p.j. op die verminderdesaldo-metode voorsien word. Kosprys – Opgelope depresiasie = Drabedrag R100 000 – R60 000 = R40 000 Drabedrag × depresiasiekoers = Depresiasie vir die huidige finansiële jaar R40 000 × 20% × 3/12 = R2 000 Totale opgelope depresiasie = R60 000 + R2 000 = R62 000 Kosprys Min: Opgelope depresiasie 100 000 (62 000) Drabedrag Min: Opbrengs 38000 (45 000) Wins met verkoop van bate (7 000) VOORBEELD 6.5 Die opgelope depresiasie van ƌ masjien met ƌ kosprys van R80 000 bedra R60 000 op 1 Julie 200X. Die masjien is verkoop vir R3 000 op 31 Maart 200Y. Die finansiële jaareinde van die entiteit is 30 Junie en depresiasie moet voorsien word teen 20% p.j. op die reguitlynmetode. Kosprys × depresiasiekoers = Depresiasie vir die huidige jaar R80 000 × 20% × 9/12 = R12 000 Totale opgelope depresiasie = R60 000 + R12 000 = R72 000 Kosprys Min: Opgelope depresiasie 80 000 (72 000) Drabedrag Min: Opbrengs 8000 (3 000) Verlies met verkoop van bate 5 000 105 6.3.5 Beleggings Wanneer ƌ entiteit genoeg wins maak, is dit raadsaam om die surplus geld by ƌ finansiële instelling te belê om sodoende meer rente te verdien. Hierdie beleggings word ook onder niebedryfsbates gelys onder die term Finansiële bates. Niebedryfsbates sal soos volg in die staat van finansiële posisie openbaar word: BATES Niebedryfsbates Eiendom, aanleg en toerusting Teen drabedrag Finansiële bates Teen billike waarde Die besonderhede vir die bedrag vir niebedryfsbates, asook vir finansiële bates, moet in die aantekeninge tot die finansiële state verskaf word (sien hoofstuk 12). Die dubbelinskrywingsbeginsel bepaal dat: E=B–L Ekwiteit = Bates min Laste VOORBEELD 6.6 Rina Knop bedryf die afgelope twee jaar ƌ baie suksesvolle entiteit. Health Line Verspreiders dryf handel in gesondheidsprodukte. Op 1 Januarie 200X het die kapitaalsaldo R1 400 000 beloop. Die beginvoorraad was R120 000 en die bankrekening het ƌ batige saldo van R500 000 getoon. Rekenaartoerusting was R200 000 en Grond en geboue R1 180 000 werd. Behoue verdienste het ƌ saldo van R600 000 gehad. Die entiteit het so uitgebrei dat Rina besluit het om die versendingsafdeling te vergroot. 106 Die volgende transaksies is aangegaan tydens die uitbreidings (al die betalings is op 1 Desember 200X gemaak): Aankoop van grond en geboue vanaf Millennium Ontwikkelaars ter waarde van R850 000. Die betaling is per elektroniese fondsoorplasing (EFO) gemaak. Nuwe meubels is aangekoop vanaf @Furniture ten bedrae van R125 000 en per EFO betaal. ƌ Nuwe rekenaarstelsel is deur Blitz Rekenaars vir R25 000 geïnstalleer en per EFO betaal. Twee nuwe afleweringsvoertuie is van Cargo Motors per EFO teen R145 000 elk aangekoop. Rina het ook besluit om ƌ vaste belegging van R100 000 by Universal Bank, wat rente teen 15% p.j. dra, te maak om sodoende rente te verdien. Die volgende uiteensetting verduidelik die vloei van inskrywings vanaf die brondokumente tot by die finansiële state vir die jaar geëindig 31 Desember 200X. BRONDOKUMENTE 1. Grond en geboue: Kontrak en EFO-uitdruk en/of bankstaat 2. Meubels, rekenaar en voertuie: Belastingfaktuur, EFO-uitdruk en/of bankstaat en kwitansie 3. Belegging: EFO-uitdruk en/of bankstaat ALGEMENE JOERNAAL (AJ) HEALTH LINE VERSPREIDERS ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL DT KT R R 200X Des 1 Grond en geboue 850 000 Belegging: Universal Bank 100 000 Meubels 125 000 Voertuie 290 000 Rekenaartoerusting 25 000 Bank 1 390 000 Bates aangekoop om entiteit uit te brei 107 ALGEMENE GROOTBOEK (AG) HEALTH LINE VERSPREIDERS ALGEMENE GROOTBOEK DT KAPITAAL (EKWITEIT) KT 200X Jan DT 1 Saldo GROND EN GEBOUE (NIEBEDRYFSBATE) a/b 1 400 000 KT 200X Jan 1 Saldo a/b 1 180 000 Des 1 Bank J1 850 000 2 030 000 DT MEUBELS (NIEBEDRYFSBATE) KT 200X Des 1 Bank J1 DT 125 000 VOERTUIE (NIEBEDRYFSBATE) KT 200X Des 1 Bank DT J1 290 000 REKENAARTOERUSTING (NIEBEDRYFSBATE) KT 200X Des 1 Saldo a/b Bank J1 200 000 25 000 225 000 DT BELEGGING: UNIVERSAL BANK @ 15% (NIEBEDRYFSBATE) 200X Des 1 Bank J1 100 000 108 KT DT BANK (BEDRYFSBATE) 200X KT 200X Jan 1 Saldo a/b 500 000 Des 31 Saldo o/b 890 000 Des 1 Grond en geboue J1 850 000 Meubels J1 125 000 Rekenaartoerusting J1 25 000 Voertuie J1 290 000 Belegging J1 100 000 1 390 000 1 390 000 200Y Jan DT 1 Saldo a/b 890 000 VOORRAAD (BEDRYFSBATE) KT 200X Jan 1 Saldo DT a/b 120 000 BEHOUE VERDIENSTE (WINS/VERLIES) KT 200X Jan 1 Saldo a/b 600 000 PROEFBALANS (PB) HEALTH LINE VERSPREIDERS VERKORTE PROEFBALANS OP 31 DESEMBER 200X FOL DT KT R R Kapitaal 1 400 000 Grond en geboue 2 030 000 Meubels 125 000 Voertuie 290 000 Rekenaartoerusting 225 000 Belegging 100 000 Bank 890 000 Voorraad 120 000 Behoue verdienste (Wins/Verlies) 600 000 2 890 000 109 2 890 000 STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE (SFP) HEALTH LINE VERSPREIDERS STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE OP 31 DESEMBER 200X 200X R BATES Niebedryfsbates: Eiendom, aanleg en toerusting 2 670 000 Grond en geboue 2 030 000 Meubels 125 000 Voertuie 290 000 Rekenaartoerusting 225 000 Beleggings 100 000 Bedryfsbates: Voorraad 120 000 TOTALE BATES 2 890 000 EKWITEIT EN LASTE Ekwiteit: 2 000 000 Kapitaal 1 400 000 Plus: Behoue verdienste (Wins/Verlies) 600 000 Min: Onttrekkings NUL Bedryfslaste: Bank 890 000 TOTALE EKWITEIT EN LASTE 6.4 2 890 000 PRAKTIESE VOORBEELD Gebruik al die inligting in die vorige vraag van Health Line Verspreiders, en teken die transaksies ten opsigte van depresiasie op 31 Desember 200X in die rekeningkundige rekords van Health Line Verspreiders aan. Depresiasie word soos volg voorsien: Meubels: Reguitlynmetode met ƌ nutsduur van vyf jaar Rekenaartoerusting: Reguitlynmetode teen 20% p.j. Voertuie: Verminderdesaldo-metode teen 20% p.j. 110 Nota: Die berekening van depresiasie word hieronder getoon. Rekenaartoerusting van R200 000 is alreeds twee jaar terug aangekoop en depresiasie vir hierdie twee jaar moet as ƌ openingsaldo in die Opgelope depresiasie: Rekenaartoerustingrekening getoon word. Die kontra-inskrywing word in berekening gebring in die Behoue verdiensterekening (winste/verliese vir die jaar); die openingsaldo vir behoue verdienste vir die huidige jaar is dus R520 000. Die inkomste en uitgawe rekeninge sal meer volledig in hoofstuk 9 behandel word. Ons gaan nou saam die onderstaande voltooi: 1. die algemene joernaal vir Desember 200X; 2. die algemene grootboek vir Desember 200X; 3. die verkorte proefbalans op 31 Desember 200X; en 4. die identifisering van die toepaslike rekeninge in die finansiële state. Hieronder volg die berekening van depresiasie vir die jaar geëindig 31 Desember 200X: Rekenaartoerusting: Reguitlynmetode teen 20% p.j. Depresiasie Opgelope depresiasie Jaar 1: R200 000 × 20% = R40 000 R 40 000 Jaar 2: R200 000 × 20% = R40 000 R 80 000 = R40 417 R120 417 Jaar 3: (R200 000 × 20%) + (R25 000 × 20% × 1/12) Meubels: Reguitlynmetode oor vyf jaar: Jaar 1: R125 000 ÷ 5 × 1/12 = R2 083 Voertuie: Verminderdesaldo-metode teen 20% p.j. Jaar 1: R290 000 × 20% × 1/12 = R4 833 111 PRAKTIESE VOORBEELD – ANTWOORDBLAD HEALTH LINE VERSPREIDERS ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL DT KT R R 200X Des 31 Depresiasie Opgelope depresiasie: Rekenaartoerusting Opgelope depresiasie: Meubels Opgelope depresiasie: Voertuie Depresiasie vir die jaar HEALTH LINE VERSPREIDERS ALGEMENE GROOTBOEK DT KAPITAAL (EKWITEIT) KT 200X Jan DT 1 Saldo a/b GROND EN GEBOUE (NIEBEDRYFSBATE) 1 400 000 KT 200X Jan 1 Saldo a/b 1 180 000 Des 1 Bank J1 850 000 2 030 000 DT MEUBELS (NIEBEDRYFSBATE) KT 200X Des 1 Bank DT J1 125 000 OPGELOPE DEPRESIASIE: MEUBELS KT 200X Des DT 31 Depresiasie J1 VOERTUIE (NIEBEDRYFSBATE) KT 200X Des DT 31 Bank J1 290 000 OPGELOPE DEPRESIASIE: VOERTUIE KT 200X Des 112 31 Depresiasie J1 DT REKENAARTOERUSTING (NIEBEDRYFSBATE) KT 200X Jan 1 Saldo a/b 200 000 Des 1 Bank J1 25 000 225 000 DT OPGELOPE DEPRESIASIE: REKENAARTOERUSTING KT 200X DT Jan 1 Saldo a/b Des 31 Depresiasie J1 BELEGGING: UNIVERSAL BANK @ 15% (NIEBEDRYFSBATE) KT 200X Des 1 Bank J1 100 000 DT BANK (BEDRYFSBATE) 200X KT 200X Jan 1 Saldo a/b 500 000 Des 31 Saldo o/b 890 000 Des 1 Grond en geboue J1 850 000 Meubels J1 125 000 Rekenaartoerusting J1 25 000 Voertuie J1 290 000 Belegging J1 100 000 1 390 000 1 390 000 200Y Jan DT 1 Saldo a/b VOORRAAD (BEDRYFSBATE) 890 000 KT 200X Jan 1 Saldo a/b DT 120 000 DEPRESIASIE (UITGAWE) KT BEHOUE VERDIENSTE (WINS/VERLIES) KT 200X Des 31 Opg. dep: Meubels Opg. dep: Voertuie Opg. dep: Rekenaartoerusting DT J1 J1 J1 200X Jan 113 1 Saldo a/b 520 000 HEALTH LINE VERSPREIDERS VERKORTE PROEFBALANS OP 31 DESEMBER 200X FOL DT KT R R Kapitaal 1 400 000 Grond en geboue 2 030 000 Meubels 125 000 Opgelope depresiasie: Meubels Voertuie 290 000 Opgelope depresiasie: Voertuie Rekenaartoerusting 225 000 Opgelope depresiasie: Rekenaartoerusting Belegging 100 000 Bank 890 000 Voorraad 120 000 Depresiasie Behoue verdienste (Wins/Verlies) 520 000 114 HOOFSTUK 6 OPDRAG 1 Umfula Lodge (eienaar: Zac Lee) is ƌ entiteit wat die afgelope twee jaar spesialiseer in luukse behuising in die Pilanesberg Natuurreservaat. Die verkorte proefbalans van Umfula Lodge op 1 Januarie 200X word aan jou voorsien nadat Zac jou gevra het om hom behulpsaam te wees in die opstel van sy finansiële state vir die jaar geëindig 31 Desember 200X. DT Kapitaal KT 5 000 000 Grond en geboue 3 600 000 Meubels teen kosprys 700 000 Voertuie teen kosprys 400 000 Rekenaartoerusting teen kosprys 50 000 Belegging: Swissbank 12% 500 000 Onttrekkings 200 000 Bank 840 000 Behoue verdienste 841 000 Opgelope depresiasie: Meubels 280 000 Opgelope depresiasie: Voertuie 144 000 Opgelope depresiasie: Rekenaartoerusting 25 000 6 290 000 115 6 290 000 Addisionele inligting: Op 1 Julie 200X het Zac besluit om ƌ nuwe Landrover vir die entiteit te koop en hy doen ƌ internetoorplasing van R520 000 vanaf die bankrekening van die entiteit aan Bosveld Motors. Op dieselfde dag het Bosveld Motors onderneem om ƌ ou Landrover teen R50 000 by Zac te koop en ƌ EFO vir die bedrag te maak. Die kosprys van hierdie Landrover was R100 000 en die opgelope depresiasie op 1 Januarie 200X was R36 000. Op die bestuursvergadering op 25 Augustus 200X is ƌ besluit geneem om die chalets met nuwe plasmaskerm-televisies toe te rus en fondse van R100 000 is op 1 September 200X na die rekening van Pro TV’s oorgeplaas. Zac het besluit om ƌ verdere R200 000 by Swissbank te belê. Hy het die bedrag op 1 Desember 200X elektronies oorgeplaas. Geen depresiasie-inskrywings is nog vir die jaar gedoen nie. Die koerse van toepassing is soos volg: Meubels: Nutsduur van vyf jaar (20% p.j. reguitlynmetode) Voertuie: Verminderdesaldo-metode teen 20% p.j. Rekenaartoerusting: Reguitlynmetode teen 25% p.j. Van jou word verlang om: 1. Die toepaslike brondokumente te identifiseer. 2. Die berekening van depresiasie te toon. 3. Die algemene joernaal vir die jaar geëindig 31 Desember 200X vir bogenoemde transaksies op te stel. 4. Die joernaalinskrywings na die algemene grootboek oor te boek en die rekeninge behoorlik op 31 Desember 200X af te sluit. 5. Die verkorte proefbalans op 31 Desember 200X op te stel. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van die huiswerkopdrag, hersien weer hoofstuk 1 tot 6. 116 HOOFSTUK 7 BEDRYFSBATES 7.1 UITKOMSTE By voltooiing van hierdie hoofstuk, behoort jy in staat te wees om: x die volgende begrippe te definieer: – bedryfsbates; – voorraad; – debiteure; – kredietverliese; – toelaag vir kredietverliese; – bank (kontant); en – kleinkas; x die verskillende soorte korting te identifiseer en te bereken; x die toelaag vir kredietverliese te bereken/aan te pas; x die relevante brondokumente te identifiseer; x die relevante transaksies in die algemene joernaal aan te teken; x die joernaalinskrywings na die algemene grootboek oor te boek; x die verkorte proefbalans op te stel; en x die relevante rekeninge in die finansiële state te identifiseer. 7.2 WAT JY ALREEDS MOET WEET x Die inhoud van hoofstuk 1 tot 6. 7.3 BEDRYFSBATES Bedryfsbates verskil van niebedryfsbates in die sin dat dit gebruik word in die besigheidsproses en baie maklik in kontant omskep kan word. Die bates is gewoonlik tydelik van aard en die waarde verander voortdurend – gewoonlik verskeie kere gedurende die jaar. 117 VOORBEELDE VAN BEDRYFSBATES Debiteure Handelsvoorraad Verbruiksvoorraad Agterstallige inkomstes (verwys na hoofstuk 10) Bank Vooruitbetaalde uitgawes (verwys na hoofstuk 10) Kleinkas Hierdie bates word in die finansiële state as bedryfsbates getoon en word afsonderlik met aantekeninge uiteengesit. Ons sal in hoofstuk 12 spesifiek na die openbaarmakingsvereistes kyk. Vir die doel van hierdie hoofstuk is dit voldoende as jy die bedryfsbates kan identifiseer en die relevante transaksies kan boekstaaf. 7.3.1 Debiteure Debiteure is kliente wat goedere by die entiteit op krediet (skuld) gekoop het en wat nog die geld aan die entiteit skuld. Hierdie skuld kan maandeliks afbetaal word of eenmalig betaal word, wat dan kan aanleiding gee tot korting as die kliënt sy rekening voor ƌ spesifieke dag vereffen (betaal). Korting Dit is belangrik om te onderskei tussen vereffeningskorting, handelskorting en kontantkorting. Vereffeningskorting mag aan ƌ debiteur toegestaan word indien die debiteur voor of op ƌ spesifieke dag sy rekening vereffen (verwys Voorbeeld 7.3), terwyl handelskorting aan kliënte wat op krediet aankoop toegestaan word. Die korting word bloot van die faktuurprys afgetrek en slegs die netto bedrag word dan as verkope getoon. Geen verdere inskrywing ten opsigte van die handelskorting is nodig nie (verwys na Voorbeeld 7.1). Soms word ƌ kontantkorting ten tye van die transaksie op die verkoopsprys aan kliënte wat dadelik betaal, toegestaan – hierdie kontantkorting word op dieselfde wyse as handelskorting hanteer en word nie in die boeke aangeteken nie (verwys na Voorbeeld 7.2). Die transaksie moet duidelik aandui dat dit “handelskorting” of “kontantkorting” is, andersins word dit as vereffeningskorting hanteer. 118 VOORBEELD 7.1 ƌ Handelaar verkoop goedere vir R300 op krediet en staan 10%-handelskorting toe. Handelskorting = R300 × 10% = R30 Verkopebedrag = R300 – R30 = R270 Die verkopebedrag sal soos volg geboekstaaf word: x Debiteurekontrole (bedryfsbate) R270 Verkope (inkomste) R270 VOORBEELD 7.2 ƌ Handelaar verkoop goedere vir R500 kontant en staan 10%-kontantkorting toe. Kontantkorting = R500 × 10% = R50 Verkopebedrag = R500 – R50 = R450 Die verkopebedrag sal soos volg geboekstaaf word: x Bank (bedryfsbate) R450 Verkope (inkomste) R450 VOORBEELD 7.3 ƌ Handelaar verkoop goedere vir R1 000 kontant en staan 10%-kontantkorting en 5%-vereffeningskorting toe op voorwaarde dat die rekening binne 30 dae vereffen word. Aanvaar dat die debiteur betyds betaal en aanspraak maak op die vereffeningskorting. Handelskorting = R1 000 × 10% = R100 Verkopebedrag = R1 000 – R100 = R900 Vereffeningskorting = R900 × 5% = R45 Bedrag wat as betaling ontvang sal word = R900 – R45 = R855 Die transaksie sal soos volg geboekstaaf word: Stap 1: Teken die transaksie op die dag van verkope aan x Debiteurekontrole (bedryfsbate) R900 Verkope (inkomste) R900 119 Stap 2: Teken die transaksie op die dag wanneer betaling ontvang word aan x Bank (bedryfsbate) R855 Korting toegestaan (uitgawe) R 45 Debiteurekontrole (bedryfsbate) R900 Kredietverliese en toelaag vir kredietverliese ƌ Entiteit moet ook voorsiening maak vir kliënte wat dalk in die toekoms nie hulle rekening kan vereffen nie. Kleiner entiteite skryf gewoonlik die kredietverliese as uitgawe af wanneer dit plaasvind (debiteer Kredietverliese; krediteer Debiteurekontrole). Groter entiteite skep ƌ toelaag vir kredietverliese deur ƌ persentasie van die uitstaande debiteure wat moontlik ƌ probleem met betaling kan ondervind te bereken. Hierdie persentasie word vermenigvuldig met die uitstaande debiteurebedrag en as ƌ toelaag in die boeke getoon. Hierdie toelaag word dus op jaareinde geskep om sodoende voorsiening te maak vir moontlike verliese en word elke jaar herbereken en aangepas. Die bedrag van die toelaag word op jaareinde van die uitstaande debiteurebedrag afgetrek en net die netto bedrag van debiteure word as ƌ bedryfsbate in die staat van finansiële posisie getoon. VOORBEELD 7.4 Op 31 Desember 200X, die laaste dag van die finansiële jaar, beloop die saldo van die debiteurekontrole R151 000 en die saldo van die toelaag vir kredietverliese R2 000. Die volgende transaksies moet nog in berekening gebring word op 31 Desember 200X: x die rekening van ƌ debiteur ten bedrae van R1 000 moet nog afgeskryf word; en x die toelaag vir kredietverliese moet tot 2% van uitstaande debiteure aangesuiwer word. Stap 1: Bereken die bedrag van die toelaag vir kredietverliese Huidige saldo van debiteurekontrole R151 000 Min: Bedrag wat nog afgeskryf moet word (R1 000) Uitstaande debiteure op jaareinde R150 000 × 2% Toelaag vir kredietverliese moet wees R3 000 120 Stap 2: Bereken die huidige saldo van die toelaag vir kredietverliese Saldo van toelaag vir kredietverliese R2 000 Min: Bedrag wat nog afgeskryf moet word (R1 000) Huidige saldo van toelaag vir kredietverliese R1 000 Stap 3: Bereken die verhoging of verlaging van die toelaag vir kredietverliese Huidige saldo van toelaag vir kredietverliese R1 000 Saldo moet wees R3 000 Verhoging in toelaag R2 000 Die bogenoemde transaksies sal soos volg geboekstaaf word: Stap 1: Teken die bedrag aan wat afgeskryf moet word x Toelaag vir kredietverliese R1 000 Debiteurekontrole R1 000 Stap 2: Teken die verhoging in die toelaag vir kredietverliese aan x Kredietverliese R2 000 Toelaag vir kredietverliese R2 000 Indien die toelaag vir kredietverliese verlaag moet word, sal dit soos volg geboekstaaf word: x Debiteer Toelaag vir kredietverliese x Krediteer Kredietverliese Die dubbelinskrywingsbeginsel bepaal dat: E=B–L Ekwiteit = Bates min Laste 121 VOORBEELD 7.5 Zimbali Gholfklub verkoop op 1 November 200X aan ƌ lid, John Rutherford, ƌ stel gholfstokke op krediet. Die verkoopsprys was R30 000, maar omdat John ƌ lid is, kan hy 5% vereffeningskorting (normale korting) kry, indien hy onderneem om die rekening binne drie maande te betaal. Dit is ƌ nuwe beleid van die klub om voorsiening te maak vir kredietverliese teen 3% van uitstaande debiteure op jaareinde. Die saldo van debiteure het R420 000 aan die begin van die jaar (1 Januarie 200X) beloop. John het sy rekening op 30 Desember 200X betaal. Die volgende uiteensetting verduidelik die vloei van inskrywings vanaf die algemene joernaal tot by die finansiële state vir die jaar geëindig 31 Desember 200X. ALGEMENE JOERNAAL (AJ) ZIMBALI GHOLFKLUB ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL DT KT R R 200X Nov 1 Debiteurekontrole 30 000 Verkope 30 000 Verkope van ƌ gholfstel Des 30 Bank (30 000 – 1 500) 28 500 Korting toegestaan (30 000 ×5%) 1 500 Debiteurekontrole 30 000 John betaal sy rekening en kry 5% korting 31 Kredietverliese ((420 000 + 30 000 – 30 000) × 3%) Toelaag: Kredietverliese 12 600 12 600 Skep toelaag vir kredietverliese teen 3% 122 ALGEMENE GROOTBOEK (AG) ZIMBALI GHOLFKLUB ALGEMENE GROOTBOEK DT DEBITEUREKONTROLE (BEDRYFSBATE) 200X KT 200X Jan 1 Saldo a/b 420 000 Nov 1 Verkope J1 30 000 Des 30 31 Bank J1 28 500 Korting toegestaan J1 1 500 Saldo o/b 420 000 450 000 450 000 200Y Jan 1 DT Saldo a/b 420 000 TOELAAG: KREDIETVERLIESE (TREK AF VAN DEBITEURE IN SFP) KT 200X Des DT 31 Kredietverliese J1 BANK (BEDRYFSBATE) 12 600 KT 200X Des 30 Debiteurekontrole J1 DT 28 500 VERKOPE (INKOMSTE) KT 200X Nov DT 1 Debiteurekontrole KORTING TOEGESTAAN (UITGAWE) J1 30 000 KT 200X Des 30 Debiteurekontrole DT J1 1 500 KREDIETVERLIESE (UITGAWE) 200X Des 31 Toelaag: Kredietverliese J1 12 600 123 KT PROEFBALANS (PB) ZIMBALI GHOLFKLUB VERKORTE PROEFBALANS OP 31 DESEMBER 200X FOL Debiteure DT KT R R 420 000 Toelaag: Kredietverliese 12 600 Bank 28 500 Verkope 30 000 Korting toegestaan 1 500 Kredietverliese 12 600 xxxxx xxxxx STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE (SFP) ZIMBALI GHOLFKLUB VERKORTE STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE OP 31 DESEMBER 200X 200X R BATES Niebedryfsbates: Eiendom, aanleg en toerusting xxxxx Bedryfsbates: 435 900 Debiteure (420 000 – 12 600) 407 400 Bank 28 500 TOTALE BATES xxxxx Die proefbalans en staat van finansiële posisie sal nie balanseer nie omdat ons slegs sekere rekeninge ter verduideliking aantoon. 124 7.3.2 Voorraad (verwys ook na hoofstuk 4) Handelsvoorraad bestaan uit al die goedere of roumateriaal wat aangekoop word met die doel om dit weer te verkoop of om die produkte wat verkoop gaan word te vervaardig. Dit is nodig om noukeurig boek te hou van hierdie bates, aangesien dit geweldige groot bedrae kan verteenwoordig. Die voorraad word hoofsaaklik op ƌ EIEU-basis (eerste-in, eerste-uit) hanteer. Dit beteken dat die voorraad wat ontvang is eerste verkoop of verbruik word. Vir die doel van hierdie kursus is dit nie nodig om al die ander voorraadmetodes te bespreek nie. Ons gaan slegs gebruik maak van die EIEU-metode. Die waarde van die voorraad op jaareinde word onder bedryfsbates as handelsvoorraad getoon. Daar is ook ander voorraad in ƌ entiteit wat as gevolg van die omvang daarvan apart getoon word. Ons noem hierdie voorrade verbruikersvoorraad. Voorbeelde is skryfbehoeftes, verversingsvoorrade en eetgerei. Hierdie voorraad word op dieselfde wyse as handelsvoorraad hanteer, maar word apart van handelsvoorraad onder die bedryfsbates getoon. Die dubbelinskrywingsbeginsel bepaal dat: E=B–L Ekwiteit = Bates min Laste VOORBEELD 7.6 Zimbali Gholfklub koop elke jaar ƌ groot hoeveelheid gholfstelle aan om voorsiening te maak vir die gholftoernooi wat in November aangebied word. Op 1 Oktober 200X koop die klub R800 000 se voorraad aan wat op dieselfde dag deur middel van ƌ elektroniese fondsoorplasing (EFO) betaal word. Die klub het ook groot voorrade verversings vir die toernooi aangekoop. Die aankope op 1 November 200X by die plaaslike supermark het R210 000 beloop. Op 31 Desember 200X tydens die voorraadopname is die volgende voorrade nog op hande: Handelsvoorraad (gholfstelle) R350 000 Verversings R 40 000 Die volgende uiteensetting verduidelik die vloei van inskrywings vanaf die algemene joernaal tot by die finansiële state vir die jaar geëindig 31 Desember 200X. 125 ALGEMENE JOERNAAL (AJ) ZIMBALI GHOLFKLUB ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL DT KT R R 200X Okt 1 Aankope 800 000 Bank 800 000 Aankope van voorraad Nov 1 Verversings (uitgawe) 210 000 Bank 210 000 Aankope van verversings Des 31 Handelsvoorraad 350 000 Verversingsvoorraad 40 000 Koste van verkope 350 000 Verversings (uitgawe) 40 000 Boekstawing van eindvoorraad 31 Koste van verkope 800 000 Aankope 800 000 Oordrag van aankope na koste van verkope ALGEMENE GROOTBOEK (AG) ZIMBALI GHOLFKLUB ALGEMENE GROOTBOEK DT HANDELSVOORRAAD (BEDRYFSBATE) KT 200X Des 31 Aankope DT J1 350 000 VERVERSINGSVOORRAAD (BEDRYFSBATE) KT 200X Des DT 31 Verversings (uitgawe) J1 40 000 BANK (BEDRYFSBATE) KT 200X Okt 1 Aankope J1 Nov 1 Verversings J1 800 000 210 000 1 010 000 126 DT AANKOPE (UITGAWE) 200X Okt 1 Bank DT J1 800 000 Des 31 Koste van verkope J1 800 000 VERVERSINGS (UITGAWE) 200X Nov KT 200X KT 200X 1 Bank J1 210 000 Des 31 Verversingsvoorraad J1 40 000 Saldo o/b 170 000 210 000 210 000 200Y Jan 1 Saldo DT a/b 170 000 KOSTE VAN VERKOPE (UITGAWE) 200X Des KT 200X 31 Aankope J1 800 000 Des 31 Handelsvoorraad J1 350 000 Saldo o/b 450 000 800 000 800 000 200Y Jan 1 Saldo a/b 450 000 PROEFBALANS (PB) ZIMBALI GHOLFKLUB VERKORTE PROEFBALANS OP 31 DESEMBER 200X FOL DT KT R R Handelsvoorraad 350 000 Verversingsvoorraad 40 000 Bank 1 010 000 Koste van verkope 450 000 Verversings (uitgawe) 170 000 xxxxx xxxxx Die proefbalans sal nie balanseer nie omdat ons slegs sekere rekeninge ter verduideliking aantoon. 127 STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE (SFP) ZIMBALI GHOLFKLUB VERKORTE STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE OP 31 DESEMBER 200X 200X R BATES Niebedryfsbates: Eiendom, aanleg en toerusting xxxxx Bedryfsbates: 390 000 Handelsvoorraad 350 000 Verversingsvoorraad 40 000 TOTALE BATES xxxxx Bank het ƌ kredietsaldo (oortrokke) en sal onder bedryfslaste verskyn (hoofstuk 8). 7.3.3 Bank Vir die doeleindes van hierdie kursus gaan ons nie die KOJ en KBJ hanteer nie, maar slegs na die bankrekening in die algemene grootboek kyk. Die bankrekonsiliasie word in hoofstuk 16 behandel. Al die betalings, hetsy kontant of EFO, moet in die entiteit se bankrekening verskyn. Die saldo van die vorige jaar se bankrekening word as openingsaldo in die nuwe jaar getoon. Gedurende die jaar, wanneer betalings gemaak of ontvang word, word die rekening gekrediteer (betalings gemaak) of gedebiteer (betalings ontvang). Dit is belangrik om op jaareinde, wanneer die saldo van die bankrekening bepaal word, te onderskei tussen ƌ kredietsaldo en ƌ debietsaldo. ƌ Kredietsaldo dui op ƌ oortrokke bankrekening en verskyn onder bedryfslaste (verwys na hoofstuk 8), met ander woorde, die entiteit skuld vir die bank geld. ƌ Debietsaldo dui op ƌ batige balans en verskyn onder bedryfsbates in die staat van finansiële posisie, met ander woorde, die bank skuld die entiteit geld. 128 7.3.4 Kleinkas Die meeste besighede maak gebruik van ƌ kleinkas omdat daar gereeld gedurende die dag klein bedrae geld uitbetaal moet word. Hierdie kleinkas dien die doel van ƌ “mini-bank” wat op die besigheidsperseel is. Voorbeelde van kleinkasuitgawes is melk, koffie, tee, seëls, koeverte en skryfbehoeftes wat aangekoop moet word en omdat die bedrae klein is, is dit nie ekonomies of prakties om elke keer ƌ EFO te maak nie. Die kleinkas is gewoonlik ƌ voorskot in ’n blikkie wat deur die kasboekklerk of ontvangsdame in die kantoor gehou word. ƌ Spesifieke bedrag kontant word gewoonlik uit die besigheid se bankrekening onttrek, of uit die kasregister geneem met die nodige magtiging en dokumentasie, en die kontant, genoem ƌ voorskot, word aan die persoon wat verantwoordelik is vir die kleinkas oorhandig. Die voorskot word dan in die blikkie gehou en aangewend vir uitgawes wat aangegaan word. Wanneer die voorskotbedrag minder is as ƌ sekere bedrag, word die uitgawes tot op datum deur middel van ƌ joernaalinskrywing na die grootboek gepos (gewoonlik een of twee keer per maand). Kontant word dan weer uit die bankrekening onttrek, of uit die kasregister geneem, vir die totale bedrag van die uitgawes en aan die kleinkasklerk oorhandig; dit word die voorskotaanvul genoem. Die grootboekrekeninge sal soos volg lyk: ABC ONDERNEMINGS ALGEMENE GROOTBOEK DT KLEINKAS 200X Jan KT 200X 1 Saldo a/b 5 000 31 Bank J1 1 550 Jan 31 Verversings J1 1 200 Posgeld J1 350 Saldo o/b 5 000 6 550 6 550 200X Feb DT 1 Saldo a/b 5 000 BANK KT 200X Jan 31 Kleinkas Die dubbelinskrywingsbeginsel bepaal dat: E=B–L Ekwiteit = Bates min Laste 129 J1 1 550 7.4 PRAKTIESE VOORBEELD Lexi Ondernemings dryf handel in die verkoop van elektriese motors. Die openingsaldo’s op 1 Januarie 200X is soos volg: Bank (batig) R480 000 Kleinkas R Debiteure R125 000 Handelsvoorraad R385 000 Skryfbehoeftes R 12 500 500 Op 3 Desember 200X het Lexi Ondernemings 20 nuwe elektriese motors vir R315 000 aangekoop en per EFO betaal. Hulle het ook onderdele van Spares for Africa op dieselfde dag ten bedrae van R85 000 bestel en het onderneem om onmiddellik die bedrag elektronies oor te plaas. Die ontvangsdame het R6 000 se verversings op 12 Desember 200X vir die naderende feesseisoen aangekoop en per EFO betaal. Op 15 Desember 200X het Potch Skryfbehoeftes ƌ uitverkoping gehou en sy het skryfbehoeftes ten bedrae van R5 000 aangekoop en per EFO betaal. Op 20 Desember 200X het die entiteit elektriese motors ten bedrae van R420 000 aan ƌ kliënt, JL van Zyl, verkoop. Die helfte van die bedrag is op dieselfde dag betaal, terwyl die balans op 31 Januarie 200Y, betaal sal word. Mnr. van Zyl het 5%-kontantkorting ontvang op die gedeelte wat kontant betaal is. Dit is ƌ nuwe beleid van die entiteit om ƌ toelaag vir kredietverliese teen 5% van die uitstaande debiteure op jaareinde te skep. Geen toelaag was vir die vorige finansiële jaar geskep nie. Die entiteit handhaaf ƌ kleinkasvoorskot van R500. Gedurende Desember 200X, is die volgende uitbetalings uit die kleinkas gemaak: x R200 vir koffie, melk en suiker; en x R 50 vir donasies. Die saldo’s van die voorraadopname op jaareinde is soos volg: x Handelsvoorraad R435 000 x Skryfbehoeftes R 8 500 Ons gaan nou die onderstaande voltooi: 1. die algemene joernaal vir die jaar geëindig 31 Desember 200X; 2. die algemene grootboek vir die jaar geëindig 31 Desember 200X; en 3. die verkorte proefbalans op 31 Desember 200X. 130 PRAKTIESE VOORBEELD – ANTWOORDBLAD LEXI ONDERNEMINGS ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL 200X Jan 1 Koste van verkope Handelsvoorraad Plaas openingsvoorraad oor na koste van verkope Skryfbehoeftes (uitgawe) Skryfbehoeftevoorraad Plaas openingsvoorraad oor na skryfbehoeftes (uitg.) Des 3 Aankope (elektriese motors) Aankope (parte) Bank Aankope van handelsvoorraad 12 Verversings (uitgawe) Bank Aankoop van verversings vir feesseisoen 15 Skryfbehoeftes (uitgawe) Bank Aankoop van skryfbehoeftes 20 Bank (R420 000 ÷ 2 = R210 000 × 95%) Debiteure (R420 000 ÷ 2) Verkope Verkoop van handelsware op krediet en vir kontant. 5%-kontantkorting op kontantgedeelte toegestaan. 31 Kredietverliese ([R125 000 + R210 000] × 5%) Toelaag vir kredietverliese Skep toelaag vir kredietverliese teen 5% van uitstaande debiteure 31 Verversings Donasies Kleinkas Uitgawes uit kleinkas betaal 31 Kleinkas Bank Herstel kleinkasvoorskot 131 DT KT R R LEXI ONDERNEMINGS ALGEMENE JOERNAAL J2 FOL DT KT R R 200X Des 31 Handelsvoorraad Skryfbehoeftes voorhande Koste van verkope Skryfbehoeftes (uitgawe) Oorplasing van eindvoorraad- en skryfbehoeftesaldo’s 31 Koste van verkope Aankope Dra aankope oor na koste van verkope LEXI ONDERNEMINGS ALGEMENE GROOTBOEK DT DEBITEUREKONTROLE (BEDRYFSBATE) KT 200X Jan 1 Saldo a/b Des 20 Verkope J1 DT TOELAAG: KREDIETVERLIESE (TREK AF VAN DEBITEURE IN SFP) KT 200X Des DT Kredietverliese J1 HANDELSVOORRAAD (BEDRYFSBATE) 200X KT 200X Jan 1 Des Saldo a/b 31 Koste van verkope J2 1 Saldo a/b 200Y Jan 31 132 Jan 1 Des 31 Koste van verkope J1 Saldo o/b DT SKRYFBEHOETEVOORRAAD (BEDRYFSBATE) 200X 200X Jan 1 Saldo a/b Jan 1 Skryfbehoeftes J1 Des 31 Skryfbehoeftes J2 Des 31 Saldo o/b 1 Saldo a/b 3 Aankope J1 12 Verversings J1 15 Skryfbehoeftes J1 31 Kleinkas J1 31 Saldo o/b Verversings J1 Donasies J1 Saldo o/b 200Y Jan DT BANK (BEDRYFSBATE) 200X 200X Jan 1 Saldo a/b Des 20 Verkope J1 Des 200Y Jan 1 Saldo DT a/b KLEINKAS (BEDRYFSBATE) 200X 200X Jan 1 Saldo a/b Des 31 Bank J1 Des 31 200Y Jan 1 Saldo a/b DT VERKOPE (INKOMSTE) 200X Des DT Bank J1 Debiteurekontrole J1 Koste van verkope J2 AANKOPE (UITGAWE) 200X Jan 20 200X 3 Bank J1 Des 133 31 DT SKRYFBEHOEFTES (UITGAWE) 200X KT 200X Jan 1 Skryfbehoeftesvoorraad J1 Des 15 Bank J1 1 Saldo a/b Des 31 Skryfbehoeftesvoorraad J2 Saldo o/b 200Y Jan DT VERVERSINGS (UITGAWE) KT 200X Des 12 Bank J1 31 Kleinkas J1 DT KREDIETVERLIESE (UITGAWE) KT 200X Des 31 Toelaag: Kredietverliese J1 DT DONASIES (UITGAWE) KT KOSTE VAN VERKOPE (UITGAWE) KT 200X Des 31 Kleinkas DT J1 200X 200X Jan 1 Handelsvoorraad J1 Des 31 Aankope J2 1 Saldo a/b Des 200Y Jan 134 31 Handelsvoorraad J2 Saldo o/b LEXI ONDERNEMINGS VERKORTE PROEFBALANS OP 31 DESEMBER 200X FOL DT KT R R xxxxx xxxxx Debiteurekontrole Toelaag: Kredietverliese Handelsvoorraad Skryfbehoeftevoorraad Bank Kleinkas Verkope Koste van verkope Skryfbehoeftes Verversings Donasies Kredietverliese Die proefbalans sal nie balanseer nie omdat ons slegs sekere rekeninge ter verduideliking aantoon. 135 HOOFSTUK 7 OPDRAG 1 Wilde-Side Ondernemings dryf handel in die verkoop van Harley Davidson motorfietse. Die openingsaldo’s op 1 Maart 200X is soos volg: Bank (batig) R800 000 Debiteure R360 000 Handelsvoorraad R975 000 Kleinkas R 5 000 Op 1 Junie 200X het die entiteit nuwe motorfietse vir R600 000 aangekoop en per EFO betaal. Die ontvangsdame het op 1 September 200X R5 000 aan ƌ plaaslike restaurant betaal wat die kos gaan voorsien tydens die bekendstelling van die nuwe motorfietse. Op 15 September 200X het sy serpe ten bedrae van R2 800 uit die kleinkas aangekoop wat gratis uitgedeel gaan word tydens die bekendstelling op 1 November 200X (die entiteit vul die kleinkasvoorskot elke maandeinde aan). Vier motorfietse is op 1 November 200X verkoop. Twee van die motorfietse, waarvan die normale verkoopsprys R200 000 per fiets is, is kontant vir R185 000 elk verkoop (R15 000 korting is toegestaan per fiets). Die ander twee motorfietse is aan die plaaslike burgemeester mnr. De Goede, en sy vrou vir R200 000 elk op krediet verkoop. Op 1 Februarie 200Y is die entiteit in kennis gestel dat ƌ debiteur, mnr. Amos, nie sy uitstaande skuld van R35 000 sal kan betaal nie aangesien hy insolvent verklaar is. Dit is die beleid van die entiteit om op jaareinde ƌ toelaag vir kredietverliese teen 5% van uitstaande debiteure te skep. Die toelaag vir die vorige jaar het R50 000 beloop. Op jaareinde (28 Februarie 200Y) was die waarde van die motorfietse in voorraad R900 000. Van jou word verlang om: 1. Bogenoemde transaksies in die algemene joernaal vir die jaar geëindig 28 Februarie 200Y aan te teken. 2. Die joernaalinskrywings na die algemene grootboek oor te boek en die rekeninge behoorlik op 28 Februarie 200Y af te sluit. 3. Die verkorte proefbalans op 28 Februarie 200Y op te stel. 136 HOOFSTUK 8 LASTE 8.1 UITKOMSTE By voltooiing van hierdie hoofstuk, behoort jy in staat te wees om: x die volgende begrippe te definieer en te bespreek: – niebedryfslaste; – bedryfslaste; – krediteure; en – oortrokke bankrekening; x die relevante brondokumente te identifiseer; x die relevante transaksies in die algemene joernaal aan te teken; x die joernaalinskrywings na die algemene grootboek oor te boek; x ƌ verkorte proefbalans op te stel; en x die relevante rekeninge in die finansiële state te identifiseer. 8.2 x 8.3 WAT JY ALREEDS MOET WEET Die inhoud van hoofstuk 1 tot 7. LASTE Om ƌ entiteit te begin en te bedryf vereis dikwels groot bedrae geld. Die eienaar beskik nie noodwendig oor al die finansiële fondse nie en daarom is dit nodig om in sekere gevalle geld te leen by banke of ander instansies. Enige geld wat die entiteit by ƌ persoon of instansie wat nie die eienaar van die entiteit is nie, leen is ƌ las vir die entiteit. ƌ Las is ’n huidige verpligting (’n verpligting wat reeds bestaan) om ’n ekonomiese hulpbron (kontant, ’n produk of ’n diens) oor te dra en wat ontstaan as gevolg van ’n vorige gebeurtenis. As gevolg van die aard en omvang van laste, is dit nodig dat ons tussen twee soorte laste onderskei, naamlik, niebedryfslaste en bedryfslaste. 137 8.3.1 Niebedryfslaste (langtermynlaste) Langtermynlaste is laste wat oor ƌ tydperk van langer as een jaar – gewoonlik oor ƌ hele aantal jare – terugbetaalbaar is. ƌ Voorbeeld is wanneer die entiteit geld by die bank leen om die entiteit te begin of vir ƌ groot kapitale projek en die lening is terugbetaalbaar oor, byvoorbeeld, vyf jaar teen ƌ rentekoers van 10% p.j. Die gedeelte van ƌ langtermynlening wat binne 12 maande na die entiteit se jaareinde terugbetaal moet word, staan bekend as die “korttermyngedeelte van langtermynlening” en verskyn afsonderlik in die staat van finansiële posisie onder die bedryfslaste-afdeling. Ons kan dus sê dat langtermynlaste uit twee gedeeltes bestaan: 1. Die gedeelte wat nie binne 12 maande na jaareinde terugbetaalbaar is nie, word onder niebedryfslaste as ƌ langtermynlening getoon. 2. Die gedeelte wat binne 12 maande na jaareinde terugbetaalbaar is, word onder bedryfslaste as “korttermyngedeelte van langtermynlening” getoon. 8.3.2 Bedryfslaste Die entiteit het nodig om in die normale verloop van besigheid sekere produkte en/of dienste aan te koop en dit is soms nodig om dit op krediet (skuld) te doen. Die persone of instansies aan wie die entiteit geld skuld, staan bekend as krediteure. Hierdie skuld is binne 12 maande na die finansiële jaareinde betaalbaar en verskyn as “krediteure” onder bedryfslaste in die staat van finansiële posisie. As gevolg van die omvang van transaksies gebeur dit ook dat die entiteit nie altyd genoeg geld in die lopende bankrekening het om betalings te maak nie. Die bank verleen dan aan die entiteit ƌ oortrokke fasiliteit en sodoende sal die bankrekening, wat gewoonlik ƌ debietsaldo het en onder bedryfsbates verskyn, dan ƌ kredietsaldo hê wat sal beteken dat die bankrekening oortrokke is en die bankrekening se saldo verskyn dan onder bedryfslaste. Ons kyk in hoofstuk 12 spesifiek na die openbaarmaking vereistes. Vir die doel van hierdie hoofstuk is dit voldoende as jy laste kan identifiseer en die relevante transaksies kan boekstaaf. Die dubbelinskrywingsbeginsel bepaal dat: E=B–L Ekwiteit = Bates min Laste 138 VOORBEELD 8.1 Kangaroo Travel is ƌ nuwe entiteit wat toere na Australië reël. Lizzy, die eienaar, het die entiteit op 2 Januarie 200X begin en het besluit om die plaaslike bank te nader vir ƌ lening. Sy het ƌ bankrekening by Putnam Bank geopen en R40 000 gedeponeer as kapitaalbydrae. Lizzy het op 15 Januarie 200X kantoormeubels en toerusting op krediet van Potch Kantoortoerusting ten bedrae van R135 000 aangekoop. Sy het onderneem om vanaf einde November 200X R45 000 per maand terug te betaal. Putnam Bank het op 1 Maart 200X die lening goedgekeur en R75 000 is na die entiteit se bankrekening oorgeplaas. Die lening is in drie gelyke jaarlikse paaiemente terugbetaalbaar vanaf 1 Desember 200X (ignoreer rente op lening). Skryfbehoeftes ten bedrae van R5 000 is op 1 Februarie 200X van Potch Kantoortoerusting aangekoop en die rekening is binne 30 dae betaalbaar. Die volgende uiteensetting verduidelik die vloei van inskrywings vanaf die algemene joernaal tot by die finansiële state vir die jaar geëindig 31 Desember 200X. ALGEMENE JOERNAAL (AJ) KANGAROO TRAVEL ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL DT KT R R 200X Jan 2 Bank 40 000 Kapitaal 40 000 Kapitaalbydrae deur eienaar 15 Kantoormeubels en toerusting 135 000 Krediteurekontrole 135 000 Kantoormeubels en toerusting op krediet aangekoop Feb 1 Skryfbehoeftes 5 000 Krediteurekontrole 5 000 Skryfbehoeftes op krediet aangekoop Mrt 1 Bank 75 000 Langtermynlening: Putnam Bank 75 000 Langtermynlening van Putnam Bank ontvang 1 Krediteurekontrole 5 000 Bank 5 000 Betaling van skryfbehoeftes aan Potch Kantoortoerusting Nov 30 Krediteurekontrole 45 000 Bank 45 000 Terugbetaling van kantoormeubels en toerusting op krediet gekoop: 1ste paaiement 139 KANGAROO TRAVEL ALGEMENE JOERNAAL J2 FOL DT KT R R 200X Des 1 Langtermynlening: Putnam Bank (100 000 ÷ 5) 25 000 Bank 25 000 Terugbetaling van 1ste paaiement op langtermynlening 31 Krediteurekontrole 45 000 Bank 45 000 Terugbetaling van kantoormeubels en toerusting op krediet gekoop: 2de paaiement ALGEMENE GROOTBOEK (AG) KANGAROO TRAVEL ALGEMENE GROOTBOEK DT KAPITAAL KT 200X Jan DT 1 Bank J1 KANTOORMEUBELS EN TOERUSTING 40 000 KT 200X Jan 15 Krediteurekontrole DT J1 135 000 LANGTERMYNLENING: PUTNAM BANK 200X Des KT 200X 1 Bank J2 25 000 31 Saldo o/b 50 000 Mrt 1 Bank J1 75 000 75 000 75 000 200Y Jan DT 1 Saldo a/b BANK 200X 50 000 KT 200X Jan 1 Kapitaal J1 40 000 Mrt 1 Krediteurekontrole J1 5 000 Mrt 1 Langtermynlening J1 75 000 Nov 30 Krediteurekontrole J1 45 000 Des 31 Saldo o/b 5 000 Des 1 Langtermynlening J2 25 000 31 Krediteurekontrole J2 45 000 120 000 120 000 200Y Jan 140 1 Saldo a/b 5 000 DT KREDITEUREKONTROLE 200X KT 200X Mrt 1 Bank J1 5 000 Jan 15 Kantoormeubels en toerusting J1 135 000 Nov 30 Bank J1 45 000 Feb 1 Skryfbehoeftes J1 5 000 Des 31 Bank J2 45 000 Saldo o/b 450 000 140 000 140 000 200Y Jan DT 1 Saldo a/b 45 000 SKRYFBEHOEFTES KT 200X Feb 1 Krediteurekontrole J1 5 000 Die saldo van R50 000 word in die staat van finansiële posisie verdeel as ƌ langtermynlening van R25 000 (onder niebedryfslaste) en ƌ korttermyngedeelte (onder bedryfslaste) van R25 000 omdat R25 000 binne 12 maande betaalbaar is. PROEFBALANS (PB) KANGAROO TRAVEL VERKORTE PROEFBALANS OP 31 DESEMBER 200X FOL DT KT R R Kapitaal 40 000 Kantoormeubels en toerusting 135 000 Langtermynlening: Putnam Bank 50 000 Bank 5 000 Krediteurekontrole 45 000 Skryfbehoeftes 5 000 140 000 141 140 000 STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE (SFP) KANGAROO TRAVEL VERKORTE STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE OP 31 DESEMBER 200X 200X R BATES Niebedryfsbates: Eiendom, aanleg en toerusting 135 000 TOTALE BATES xxxxx EKWITEIT EN LASTE Ekwiteit: Kapitaal 40 000 Niebedryfslaste: Langtermynlening: Putnam Bank (50 000 – 25 000) 25 000 Bedryfslaste: 75 000 Krediteure 45 000 Korttermyngedeelte van langtermynlening 25 000 Oortrokke bank 5 000 TOTALE LASTE xxxxx Die staat van finansiële posisie sal nie balanseer nie omdat ons slegs sekere rekeninge ter verduideliking aantoon. 8.4 PRAKTIESE VOORBEELD Fitness World is ƌ nuwe entiteit wat spesialiseer in die verkoop van gimnasiumapparaat. Alex, die eienaar, het die entiteit op 1 Julie 200X begin. Hy het by dieselfde bank om ƌ lening van R80 000 aansoek gedoen. Alex het op 15 Augustus 200X rekenaartoerusting ten bedrae van R120 000 op krediet van Office Line aangekoop. Hy het onderneem om vanaf die einde van November 200X R40 000 per maand terug te betaal. Die langtermynlening is op 1 Oktober 200X goedgekeur en R80 000 is na die entiteit se bankrekening oorgeplaas. Die lening is jaarliks vanaf 1 Desember 200X in vier gelyke paaiemente terugbetaalbaar. Voorraad ten bedrae van R200 000 is op 1 Desember 200X op krediet van Genesis aangekoop. Die rekening is op 31 Januarie van die volgende jaar betaalbaar. 142 Van jou word verlang om: 1. Die algemene joernaal vir die jaar geëindig 31 Desember 200X vir bogenoemde transaksies op te stel. 2. Die joernaalinskrywings na die algemene grootboek oor te boek en die rekeninge behoorlik op 31 Desember 200X af te sluit. 3. Die verkorte proefbalans op 31 Desember 200X op te stel. 4. Die relevante rekeninge in die finansiële state te identifiseer. PRAKTIESE VOORBEELD – ANTWOORDBLAD FITNESS WORLD ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL 200X Aug 15 Rekenaartoerusting Krediteurekontrole (Office Line) Rekenaartoerusting op krediet aangekoop Okt 1 Bank Langtermynlening: Antilles Bank Langtermynlening by Antilles Bank verkry Nov 30 Krediteurekontrole (Office Line) Bank Betaling van rekenaartoerusting op krediet aangekoop: 1ste paaiement Des 1 Langtermynlening: Antilles Bank Bank Terugbetaling van 1ste paaiement op langtermynlening 1 Aankope Krediteurekontrole (Genesis) Aankoop van voorraad op krediet 31 Krediteurekontrole (Office Line) Bank Betaling van rekenaartoerusting op krediet aangekoop: 2de paaiement 143 DT KT R R FITNESSWORLD ALGEMENE GROOTBOEK DT REKENAARTOERUSTING KT 200X Aug 15 Krediteurekontrole DT J1 LANGTERMYNLENING: ANTILLES BANK 200X Des KT 200X 1 Bank J1 31 Saldo o/b Okt 1 Bank J1 1 Saldo a/b 200Y Jan DT BANK 200X KT 200X Okt 1 Langtermynlening: Antilles Bank J1 Nov 30 Des 31 Saldo o/b Des 1 Langtermynlening: Antilles Bank J1 31 Krediteurekontrole J1 1 Saldo a/b Krediteurekontrole J1 200Y Jan DT KREDITEUREKONTROLE 200X KT 200X Nov 30 Bank J1 Aug 15 Rekenaartoerusting J1 Des 31 Bank J1 Des 1 Aankope J1 Saldo o/b 1 Saldo a/b 200Y Jan DT AANKOPE 200X Des 1 Krediteurekontrole J1 144 KT FITNESSWORLD VERKORTE PROEFBALANS OP 31 DESEMBER 200X FOL DT KT R R Rekenaartoerusting Langtermynlening: Antilles Bank Bank Krediteurekontrole Aankope FITNESSWORLD VERKORTE STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE OP 31 DESEMBER 200X 200X R BATES Niebedryfsbates: Eiendom, aanleg en toerusting xxxxx TOTALE BATES EKWITEIT EN LASTE Niebedryfslaste: Langtermynlening: Antilles Bank Bedryfslaste: Krediteure Korttermyngedeelte van langtermynlening Oortrokke bank xxxxx TOTALE EKWITEIT EN LASTE Die staat van finansiële posisie sal nie balanseer nie omdat ons slegs sekere rekeninge ter verduideliking aantoon. 145 HOOFSTUK 8 OPDRAG 1 Dr Francelle Ladikos is ƌ plastiese chirurg in Pretoria. Sy het besluit om na haar praktiese jaar haar eie praktyk in Sandton te open. Sy deponeer op 2 Januarie 200X R500 000 as haar kapitaalbydrae in die nuwe bankrekening wat sy by Walters Bank vir haar praktyk geopen het. Dr Ladikos betaal die huurgeld vir die praktyk op 2 Januarie 200X ten bedrae van R120 000 vir die volle jaar, asook skryfbehoeftes ten bedrae van R10 000 per elektroniese fondsoorplasing (EFO). Haar pa, mnr. Ladikos, het op 15 Januarie R5 000 000 aan haar geleen om die nodige mediese toerusting vir haar praktyk aan te koop. Sy het onderneem om op 1 Desember van elke jaar R1 000 000 terug te betaal (ignoreer rente). Op 15 Januarie 200X ontvang sy R3 700 000 se toerusting en plaas slegs R3 500 000 elektronies oor aangesien die firma haar R200 000 handelskorting belowe het as sy binne sewe dae betaal. Op 1 Februarie 200X koop die praktyk R25 000 en op 1 Desember 200X R35 000 se mediese verbruiksgoedere op krediet van Medical Supplies. Die rekening is op die laaste dag van maand wat volg op die aankope betaalbaar. Neem aan dat al die aankope van mediese verbruiksgoedere direk in die mediese verbruiksvoorraadrekening aangeteken word en dat al die aangekoopte mediese verbruiksgoedere aan die einde van die jaar nog op hande was. Daar was aan die einde van die jaar geen skryfbehoeftes op hande nie. Handelskorting word nie in die boeke getoon nie! Dit word slegs afgetrek van die oorspronklike prys en geen verdere inskrywing is nodig ten opsigte van handelskorting nie. Van jou word verlang om: 1. Die algemene joernaal vir die jaar geëindig 31 Desember 200X vir bogenoemde transaksies op te stel. 2. Die joernaalinskrywings na die algemene grootboek oor te boek en die rekeninge behoorlik op 31 Desember 200X af te sluit. 3. Die verkorte proefbalans op 31 Desember 200X op te stel. 4. Identifieseer die relevante rekeninge in die finansiële state. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer die vorige hoofstukke. 146 HOOFSTUK 9 INKOMSTES EN UITGAWES 9.1 UITKOMSTE By voltooiing van hierdie hoofstuk, behoort jy in staat te wees om: x die volgende begrippe te definieer en te bespreek: – verkope; – koste van verkope; – inkomstes; en – uitgawes; x die relevante brondokumente te identifiseer; x die relevante transaksies in die algemene joernaal aan te teken; x die joernaalinskrywings na die algemene grootboek oor te boek; x die verkorte proefbalans op te stel; en x die relevante rekeninge in die finansiële state te identifiseer. 9.2 x 9.3 WAT JY ALREEDS MOET WEET Die inhoud van hoofstuk 1 tot 8. INKOMSTES EN UITGAWES 9.3.1 Inkomstes Inkomste word verdien met die lewering van goedere of dienste wat die eienaar se belang in die entiteit vermeerder. Sekere entiteite verdien inkomste deur ƌ diens te lewer en staan bekend as diensentiteite, byvoorbeeld, prokureurs en rekenmeesters. Ander entiteite koop produkte of roumateriaal aan en verkoop die produkte teen ƌ wins of verwerk die roumateriaal in ƌ produk om te verkoop. Hierdie entiteite staan bekend as handelsentiteite en vervaardigingsentiteite respektiewelik, byvoorbeeld, ƌ klerewinkel en ƌ meubelfabriek of kaasfabriek. Van hierdie entiteite verdien ook inkomstes wat nie hoofsaaklik met die verkoop van produkte of die lewering van ƌ diens geassosieer word nie, byvoorbeeld, rente-inkomste verdien deur eiendom te verhuur of rente op ƌ belegging te ontvang. Daar is verskeie soorte “ander inkomstes” wat meer duidelik sal word in die toepassingsvrae. 147 Opsommend kan ons sê Æ Inkomste is: x die invloei van ekonomiese voordele x gedurende ƌ betrokke finansiële tydperk x wat tot ƌ toename in ekwiteit (eienaarsbelang) lei x deur ƌ toename in bates of ƌ afname in laste x uitgesluit bydraes deur eienaars. VOORBEELDE VAN INKOMSTES Dienste gelewer Verkope (van goedere) Huurinkomste Rente-inkomste 9.3.2 Uitgawes Uitgawes word aangegaan vir goedere wat aangekoop word en dienste wat aan die entiteit gelewer word. By omtrent al die entiteite sal telefoonuitgawes, elektrisiteit, lone en salarisse, en skryfbehoeftes deel vorm van die maandelikse uitgawes. By ƌ handelsentiteit kom ƌ addisionele uitgawe voor wat ons “koste van verkope” noem aangesien hierdie tipe entiteit produkte aankoop om teen ƌ wins te verkoop. Koste van verkope word apart in die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste getoon. Koste van verkope word soos volg bereken: Beginvoorraad Plus: Netto aankope (totale aankope min aankoopsretoere = netto aankope) Plus: Vraggeld op aankope/Doeane gelde/Invoerbelasting Min: Eindvoorraad Opsommend kan ons sê Æ Uitgawes is: x die uitvloei van ekonomiese voordele x gedurende die betrokke finansiële tydperk x wat tot ƌ afname in ekwiteit lei x deur ƌ afname in bates of ƌ toename in laste x uitgesluit onttrekkings deur eienaars. 148 VOORBEELDE VAN UITGAWES Water en elektrisiteit Telefoon Skryfbehoeftes verbruik Salarisse en lone Rente-uitgawe Huuruitgawe Die dubbelinskrywingsbeginsel bepaal dat: E=B–L Ekwiteit = Bates min Laste VOORBEELD 9.1 The Bee’s Knees is ƌ entiteit wat handel dryf in die aankoop, verwerking en verspreiding van heuning. Op 1 Januarie 200X was die beginvoorraad vir heuning R200 000. Gedurende die finansiële jaar het die entiteit die volgende betalings vir die aankoop van heuning gemaak: 10 Januarie 200X R 35 000 1 Maart 200X R 40 000 20 Mei 200X R 70 000 1 November 200X R 30 000 Vraggeld vir die jaar het R20 000 beloop en is op 1 Desember 200X betaal. Verkope vir die jaar was soos volg: 31 Januarie 200X R 100 000 30 Junie 200X R 120 000 30 September 200X R 80 000 31 Desember 200X R 140 000 Ander inkomstes en uitgawes gedurende die jaar was soos volg (neem aan dat al die betalings en ontvangstes op 1 Desember 200X plaasgevind het): Huur ontvang R 160 000 Rente ontvang R 20 000 Salarisse en lone betaal R 180 000 Telefoon betaal R 12 000 Skryfbehoeftes verbruik R 5 000 Die voorraadwaarde op 31 Desember 200X het R130 000 beloop. Die volgende uiteensetting dui die vloei van transaksies aan vanaf die algemene joernaal tot die finansiële state vir die jaar geëindig 31 Desember 200X. 149 ALGEMENE JOERNAAL (AJ) THE BEE'S KNEES ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL DT KT R R 200X Jan 1 Koste van verkope 200 000 Voorraad 200 000 Plaas beginvoorraad oor na koste van verkope 10 Aankope 35 000 Bank 35 000 Voorraadaankope 31 Bank 100 000 Verkope 100 000 Kontantverkope van voorraad Mrt 1 Aankope 40 000 Bank 40 000 Voorraadaankope Mei 20 Aankope 70 000 Bank 70 000 Voorraadaankope Jun 30 Bank 120 000 Verkope 120 000 Kontantverkope van voorraad Sep 30 Bank 80 000 Verkope 80 000 Kontantverkope van voorraad Nov 1 Aankope 30 000 Bank 30 000 Voorraadaankope Des 1 Vrag op aankope 20 000 Bank 20 000 Betaal vrag op aankope 1 Salarisse en lone 180 000 Telefoon 12 000 Skryfbehoeftes 5 000 Huurinkomste 160 000 Rente-inkomste 20 000 Bank 17 000 Aantekening van inkomstes en uitgawes 31 Bank 140 000 Verkope 140 000 Kontantverkope van voorraad 31 Voorraad 130 000 Koste van verkope 130 000 Plaas eindvoorraad oor na voorraadrekening 31 Koste van verkope 175 000 Aankope 175 000 Oordrag van aankope na koste van verkope 150 THE BEE'S KNEES ALGEMENE JOERNAAL J2 FOL DT KT R R 200X Des 31 Koste van verkope 20 000 Vrag op aankope 20 000 Oordrag van vrag op aankope na koste van verkope ALGEMENE GROOTBOEK (AG) THE BEE'S KNEES ALGEMENE GROOTBOEK DT 200X Jan Jun Sep Des BANK 31 30 30 1 31 Verkope Verkope Verkope Huurinkomste Rente-inkomste Verkope J1 J1 J1 J1 J1 J1 100 000 120 000 80 000 160 000 20 000 140 000 KT 200X Jan Mrt Mei Nov Des 10 1 20 1 1 31 Aankope Aankope Aankope Aankope Vrag op aankope Salarisse en lone Telefoon Skryfbehoeftes Saldo J1 J1 J1 J1 J1 J1 J1 J1 o/b 620 000 200Y Jan 1 Saldo a/b DT 228 000 VOORRAAD 200X KT 200X Jan 1 Saldo a/b 200 000 Jan 1 Des 31 Koste van verkope J1 130 000 330 000 Des 31 Saldo a/b 130 000 200Y Jan 1 DT 35 000 40 000 70 000 30 000 20 000 180 000 12 000 5 000 228 000 620 000 Koste van verkope Saldo J1 200 000 o/b 130 000 330 000 VERKOPE 200X Jan Jan Sept Des KT 31 30 30 31 Bank Bank Bank Bank J1 J1 J1 J1 100 000 120 000 80 000 140 000 440 000 151 DT AANKOPE 200X 200X Jan 10 Bank J1 35 000 Mrt Mei Nov 1 20 1 Bank Bank Bank J1 J1 J1 40 000 70 000 30 000 175 000 DT Des 1 Bank J1 1 Bank J1 20 000 Des 31 J2 1 Bank J1 180 000 KT 12 000 SKRYFBEHOEFTES 1 Bank J1 KT 5 000 HUURINKOMSTE DT KT 1 Bank J1 RENTE-INKOMSTE 200X Des DT Voorraad Aankope Vrag op aankope J1 J1 J2 200 000 175 000 20 000 200X Des 395 000 1 Saldo a/b 265 000 152 160 000 KT 1 Bank J1 KOSTE VAN VERKOPE 1 31 20 000 KT 200X Des 200Y Jan Koste van verkope TELEFOON DT 200X Jan Des 175 000 KT SALARISSE EN LONE DT 200X Des J1 200X DT 200X Des Koste van verkope VRAG OP AANKOPE DT 200X Des 31 175 000 200X Des KT 31 20 000 KT Voorraad Saldo J1 o/b 130 000 265 000 395 000 PROEFBALANS (PB) THE BEE'S KNEES VERKORTE PROEFBALANS OP 31 DESEMBER 200X FOL DT KT R R Bank 228 000 Voorraad 130 000 440 000 Verkope Koste van verkope 265 000 Salarisse en lone 180 000 Telefoon 12 000 Skryfbehoeftes 5 000 160 000 Huurinkomste 20 000 Rente-inkomste xxxxx xxxxx Die proefbalans sal nie balanseer nie omdat ons slegs sekere rekeninge ter verduideliking aantoon. STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE (SWVAOI) THE BEE'S KNEES STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200X 200X 200X R R Verkope 440 000 Min: Koste van verkope (265 000) Beginvoorraad 200 000 Aankope 175 000 Vrag op aankope 20 000 395 000 Eindvoorraad (130 000) Bruto wins 175 000 Ander inkomste: 160 000 Huurinkomste 160 000 335 000 Uitgawes: (197 000) Salarisse en lone 180 000 Telefoon 12 000 Skryfbehoeftes 5 000 Wins voor rente 138 000 Rente-inkomste 20 000 Wins vir die jaar 118 000 153 9.4 PRAKTIESE VOORBEELD Cuppa is ŉ koffiewinkel in Mosselbaai wat eksotiese koffie verkoop. Op 1 Januarie 200X was die beginvoorraad R50 000. Gedurende die finansiële jaar het die entiteit die volgende betalings vir die aankoop van koffiebone gemaak: 31 Januarie 200X R 15 000 31 Maart 200X R 10 000 31 Mei 200X R 12 000 30 November 200X R 5 000 Vervoerkoste op aankope vir die jaar het R7 000 beloop en is op 31 Desember 200X per elektroniese fondsoorplasing (EFO) betaal. Verkope vir die jaar was soos volg: 31 Januarie 200X R 50 000 30 Junie 200X R 40 000 30 September 200X R 55 000 31 Desember 200X R 70 000 Ander inkomstes en uitgawes gedurende die jaar was soos volg (neem aan dat al die betalings en ontvangstes op 31 Desember 200X plaasgevind het): Huur betaal R 60 000 Rente ontvang R 10 000 Salarisse en lone betaal R 40 000 Telefoon betaal R 5 000 Advertensiekostes betaal R 5 000 Die voorraadwaarde op 31 Desember 200X het R40 000 beloop. Van jou word verlang om: 1. Die algemene joernaal vir die jaar geëindig 31 Desember 200X vir bogenoemde transaksies op te stel. 2. Die joernaalinskrywings na die algemene grootboek oor te boek en die rekeninge behoorlik op 31 Desember 200X af te sluit. 3. Die verkorte proefbalans op 31 Desember 200X op te stel. 4. Die relevante rekeninge in die finansiële state te identifiseer. 154 PRAKTIESE VOORBEELD – ANTWOORDBLAD CUPPA ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL 200X Jan 1 Koste van verkope Voorraad Plaas beginvoorraad oor na koste van verkope 31 Aankope Bank Kontantaankope van voorraad 31 Bank Verkope Kontantverkope van voorraad Mrt 31 Aankope Bank Kontantaankope van voorraad Mei 31 Aankope Bank Kontantaankope van voorraad Jun 30 Bank Verkope Kontantverkope van voorraad Sep 30 Bank Verkope Kontantverkope van voorraad Nov 30 Aankope Bank Kontantaankope van voorraad Des 31 Vrag op aankope Bank Betaal vrag op aankope 31 Salarisse en lone Telefoon Advertensiekoste Huur-uitgawe Rente-inkomste Bank Inkomste en uitgawes vir die jaar 31 Bank Verkope Kontantverkope van voorraad 155 DT KT R R CUPPA ALGEMENE JOERNAAL J2 FOL DT KT R R 200X Des 31 Voorraad Koste van verkope Plaas eindvoorraad oor na voorraadrekeninge 31 Koste van verkope Aankope Oordrag van aankope na koste van verkope 31 Koste van verkope Vrag op aankope Oordrag van vrag op aankope na koste van verkope CUPPA ALGEMENE GROOTBOEK DT VOORRAAD KT 200X Jan 1 Saldo a/b 200X Jan 1 Koste van verkope J1 Des 31 Koste van verkope J2 Des 31 Saldo o/b 1 Saldo a/b 200Y Jan DT BANK 200X KT 200X Jan Jun 31 30 Verkope Verkope J1 J1 Jan Mrt 31 31 Aankope Aankope J1 J1 Sep Des 30 31 Verkope Rente-inkomste Verkope J1 J1 J1 Mei Nov Des 31 30 31 Aankope Aankope Vrag op aankope J1 J1 J1 Advertensiekoste Salarisse en lone J1 J1 Telefoon Huuruitgawe J1 J1 Saldo o/b 200Y Jan 1 Saldo a/b 156 DT VERKOPE DT 200X Jan Jun 31 30 Bank Bank J1 J1 Sep Des 30 31 Bank Bank J1 J1 AANKOPE 200X Jan 31 Bank J1 Mrt 31 Bank J1 Mei 31 Bank J1 Nov 30 Bank J1 DT 200X Des KT 31 Koste van verkope J2 VRAG OP AANKOPE 200X Des KT KT 200X 31 Bank J1 DT Des 31 Koste van verkope J2 SALARISSE EN LONE KT TELEFOON KT ADVERTENSIEKOSTE KT HUURUITGAWE KT RENTE-INKOMSTE KT 200X Des 31 Bank J1 DT 200X Des 31 Bank J1 DT 200X Des 31 Bank J1 DT 200X Des 31 Bank J1 DT 200X Des DT Bank J1 KOSTE VAN VERKOPE 200X KT 200X Jan 1 Voorraad J1 Des 31 Aankope J2 Vrag op aankope J2 Saldo a/b Des 200Y Jan 31 1 157 31 Voorraad J2 Saldo o/b CUPPA VERKORTE PROEFBALANS OP 31 DESEMBER 200X FOL DT KT R R xxxxx xxxxx Voorraad Bank Verkope Koste van verkope Salarisse en lone Telefoon Advertensiekoste Huuruitgawe Rente-inkomste Die proefbalans sal nie balanseer nie omdat ons slegs sekere rekeninge ter verduideliking aantoon. CUPPA STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200X Verkope Min: Koste van verkope Openingsvoorraad Aankope Vrag op aankope Beskikbaar vir verkoop Eindvoorraad Bruto wins Bedryfsuitgawes: Salarisse en lone Telefoon Advertensiekoste Huuruitgawe Wins voor rente Rente-inkomste Wins vir die jaar 158 200X 200X R R HOOFSTUK 9 OPDRAG 1 Dirk’s Steelworks is ƌ entiteit in Potchefstroom wat spesialiseer in die ontwerp en vervaardiging van staalmeubels. Op 1 Januarie 200X was die staal in voorraad R110 000. Gedurende die finansiële jaar het die entiteit die volgende betalings vir die aankoop van staal gemaak: 1 Februarie 200X R 30 000 1 April 200X R 40 000 30 Junie 200X R 90 000 1 September 200X R 110 000 Vervoerkoste op aankope van staal vir die jaar het R90 000 beloop. R50 000 is op 1 April 200X en R40 000 op 1 September 200X betaal. Verkope vir die jaar was soos volg: 31 Januarie 200X R 50 000 30 Junie 200X R 40 000 30 September 200X R 55 000 31 Desember 200X R 70 000 Ander inkomstes en uitgawes gedurende die jaar (neem aan dat al die betalings en ontvangstes op 31 Desember plaasgevind het): Huur betaal R 60 000 Rente ontvang R 10 000 Salarisse en lone betaal R 40 000 Telefoon betaal R 5 000 Advertensiekoste betaal R 5 000 Die voorraadwaarde op 31 Desember 200X het R240 000 beloop. Van jou word verlang om: 1. Die algemene joernaal vir die jaar geëindig 31 Desember 200X vir bogenoemde transaksies op te stel. 2. Die joernaalinskrywings na die algemene grootboek oor te boek en die rekeninge behoorlik op 31 Desember 200X af te sluit. 3. Die verkorte proefbalans op 31 Desember 200X op te stel. 159 HOOFSTUK 10 VOLTOOIING VAN DIE REKENINGKUNDIGE SIKLUS 10.1 UITKOMSTE Na voltooiing van hierdie hoofstuk behoort jy in staat te wees om: x te verstaan waarom aansuiwerings noodsaaklik is; x die aansuiwerings te bereken en in die algemene joernaal aan te teken; x die aansuiweringsjoernale na die algemene grootboek oor te boek; x die na-aansuiweringsproefbalans op te stel; x die sluitingsoordragte te boekstaaf en na die relevante rekeninge in die algemene grootboek oor te boek; en x 10.2 x ƌ na-afsluitingsproefbalans op te stel. WAT JY ALREEDS MOET WEET Volgens die toevallingsbegrip moet transaksies aangeteken word wanneer hulle plaasvind en nie noodwendig wanneer die geld ontvang of betaal word nie (hoofstuk 1). x Die realisasiebegrip bepaal dat inkomste verdien moet word voor dit as inkomste erken kan word (hoofstuk 9). x Uitgawes word erken wanneer hulle plaasvind of volgens die paringsbegrip wanneer die inkomste wat gepaardgaan met die uitgawe erken word (hoofstuk 9). x 10.3 Bruto wins = Netto verkope – Koste van verkope AANSUIWERINGS Een van die kenmerke van finansiële state is die algemene aanvaarding dat die inligting wat in die state vervat is korrek moet wees. Dit impliseer, onder andere, dat slegs inkomstes en uitgawes wat betrekking het op die huidige finansiële tydperk erken word. Die doel van die aansuiwerings is dus om te verseker dat al die inkomstes en uitgawes, en gevolglik die wins of verlies, akkuraat weergegee word. 161 Al die inkomstes en uitgawes wat geboekstaaf is, word aan die einde van elke finansiële tydperk ondersoek om te verseker dat die inskrywings slegs op die huidige tydperk van toepassing is en dat al die bedrae wat op die vorige of toekomstige tydperke van toepassing is, na die korrekte bedryfsbates en bedryfslaste rekeninge oorgeplaas word. Sodanige aansuiwerings word deur middel van joernaalinskrywings geboekstaaf en daarna oorgeboek na die grootboek. Die volgende aansuiwerings word aan die einde van die finansiële tydperk gedoen: x eindvoorraad (reeds in hoofstuk 4 behandel); x depresiasie (reeds in hoofstuk 6 behandel); x toelaag vir kredietverliese (reeds in hoofstuk 7 behandel); x verbruikersvoorraad (reeds in hoofstuk 7 behandel); x inkomste vooruitontvang; x agterstallige inkomste; x vooruitbetaalde uitgawes; en x agterstallige uitgawes. 10.3.1 Inkomste vooruitontvang Hierdie inkomste verteenwoordig inkomste vir die volgende finansiële tydperk, maar wat reeds gedurende die huidige finansiële tydperk ontvang is. Hierdie inkomste kan nie in die huidige finansiële tydperk as inkomste erken word nie omdat dit nog nie verdien is nie. Die toevallingsbeginsel bepaal egter dat die transaksie geboekstaaf moet word wanneer dit plaasvind en nie noodwendig wanneer die geld ontvang word nie. Daarom word hierdie inkomste nie as ƌ inkomste in die huidige tydperk getoon nie, maar word in die staat van finansiële posisie as inkomste vooruitontvang onder die bedryfslaste getoon. ƌ Voorbeeld volg: x Steel Handelaars het kantoorruimte aan ƌ regsfirma vir die tydperk 1 Januarie 200X tot 31 Desember 200X (die einde van die finansiële jaar) teen R1 000 per maand verhuur. Huurgeld ten bedrae van R13 000 is gedurende die jaar ontvang en is teen die huurinkomsterekening gekrediteer. Die aansuiwering op jaareinde moet soos volg bereken en aangeteken word: x Die kantoorruimte is vir die volle jaar verhuur, dus die inkomste wat vir die jaar verdien is beloop R12 000 (R1 000 × 12 maande). R13 000 is egter ontvang. 162 x R1 000 (R13 000 – R12 000) verteenwoordig inkomste wat in die huidige jaar ontvang is maar betrekking het op die volgende finansiële jaar. R1 000 moet dus afgetrek word van die huurinkomsterekening en oorgeplaas word na die huur vooruitontvangrekening (bedryfslas). Die joernaalinskrywing word soos volg getoon: STEEL HANDELAARS ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL 200X Des 31 Huurinkomste Huur vooruitontvang Huurgeld vir Januarie vooruitontvang DT KT R R 1 000 1 000 10.3.2 Opgelope inkomste Hierdie inkomste verteenwoordig inkomste wat in die huidige finansiële tydperk verdien is, maar nog nie ontvang is nie. Agterstallige inkomste is aan die entiteit verskuldig en moet ingesluit word as inkomste vir die huidige tydperk. ƌ Debiteur (bedryfsbate) word dus geskep om aan te dui dat die inkomste aan die entiteit verskuldig is. ƌ Voorbeeld volg: x Kipp Konsultante belê R50 000 as ƌ vaste deposito teen 8% rente p.j. Rente is nog uitstaande vir die 12 maande geëindig 31 Desember 200X. x Die uitstaande rente beloop R4 000 (R50 000 × 8% × 12/12). Die joernaalinskrywing word soos volg getoon: KIPP KONSULTANTE ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL 200X Des 31 Opgelope rente-inkomste Rente-inkomste Rente op vaste belegging nog uitstaande 163 DT KT R R 4 000 4 000 10.3.3 Vooruitbetaalde uitgawes Vooruitbetaalde uitgawes verteenwoordig uitgawes ten opsigte van die volgende finansiële tydperk wat reeds in die huidige tydperk betaal is. Hierdie uitgawes kan nie as uitgawes in die huidige tydperk getoon word nie, dus word hulle nie by die berekening van die wins of verlies geboekstaaf nie. Soos alreeds genoem, die toevallingsbeginsel bepaal dat hierdie transaksies wel geboekstaaf moet word. Hulle sal egter as vooruitbetaalde uitgawes onder bedryfsbates in die staat van finansiële posisie getoon word. ƌ Voorbeeld van Falcon Handelaars volg: x Ingesluit in die versekeringsuitgawe van R3 000 vir die finansiële jaar geëindig 31 Maart 200X, is ƌ bedrag van R2 400 ten opsigte van ƌ versekeringspolis vir die tydperk 1 Januarie 200X tot 31 Desember 200X. Die aansuiwering word soos volg bereken en geboekstaaf: x Die versekeringspolis van R2 400 is vir ƌ tydperk van 12 maande, waarvan drie maande binne die huidige finansiële jaar val (1 Januarie 200X – 31 Maart 200X). Die volgende nege maande val buite die huidige finansiële tydperk (1 April 200X – 31 Desember 200X). x Die vooruitbetaalde gedeelte beloop dus R1 800 (R2 400 ÷ 12 = R200 per maand × 9 maande) en moet van die versekeringsuitgawerekening afgetrek word en na die vooruitbetaalde versekeringsrekening oorgeplaas word (bedryfsbate). Die joernaalinskrywing word soos volg getoon: FALCON HANDELAARS ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL DT KT R R 200X Mar 31 Vooruitbetaalde versekering 1 800 Versekeringsuitgawe 1 800 Versekering vooruitbetaal vir nege maande 10.3.4 Opgelope (agterstallige) uitgawes Agterstallige uitgawes word verteenwoordig deur uitgawes wat aangegaan is, maar nog nie deur die entiteit betaal is nie. Die uitgawes moet dus erken word by die berekening van die wins of verlies, deur die uitgawerekening te debiteer en ƌ krediteur te skep wat aantoon dat die entiteit nog die geld verskuldig is. Opgelope uitgawes word onder bedryfslaste in die staat van finansiële posisie getoon. ƌ Voorbeeld volg: 164 x Die water en elektrisiteitsrekening ten bedrae van R750 vir Desember was nog nie ten tye van jaareinde op 31 Desember 200X ontvang nie. Die joernaalinskrywing word soos volg getoon: SHADOW DIENSTE ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL DT KT R R 200X Des 31 Water en elektrisiteit 750 Opgelope water en elektrisiteit 750 Water en elektrisiteit betaling uitstaande 10.4 PRAKTIESE VOORBEELD 1 Op 31 Desember 200X, is die onderstaande voor-aansuiweringsproefbalans uit die rekeningkundige rekords van Archer Handelaars voorberei: ARCHER HANDELAARS VOOR-AANSUIWERINGSPROEFBALANS OP 31 DESEMBER 200X FOL DT KT R R Kapitaal 41 800 Onttrekkings 6 000 Grond en geboue 12 000 Meubels teen kosprys 10 000 Opgelope depresiasie: Meubels (1/1/200X) 7 000 Voertuie teen kosprys 12 500 Opgelope depresiasie: Voertuie (1/1/200X) 5 000 Voorraad (1/1/200X) 14 000 Aankope 34 000 Aankoopsretoere 2 000 Verkope 46 000 Verkoopsretoere 3 000 Vrag op aankope 1 500 Huurinkomste 3 900 Salarisse en lone 5 500 Kommissie-inkomste 500 Water en elektrisiteit 500 Bank 6 400 Debiteurekontrole 2 900 Toelaag: Kredietverliese 200 Krediteurekontrole 1 900 108 300 165 108 300 Die volgende transaksies moet nog in berekening gebring word by die voorbereiding van die proefbalans: 1. Voorraadwaarde was R12 000 op 31 Desember 200X. 2. Depresiasie moet nog soos volg voorsien word: Meubels teen 10% p.j. op die kosprys; en Voertuie teen 12% p.j. op die kosprys. 3. Huur was ontvang vir die 13-maandetydperk tot 31 Januarie 200Y. 4. Salarisse en lone ten bedrae van R500 is uitstaande vir Desember 200X. 5. ƌ Oorbetaling van R50 was gemaak ten opsigte van water en elektrisiteit. 6. Kommissie-inkomste beloop R45 per maand. 7. Kredietverliese van R100 moet nog afgeskryf word. 8. Die toelaag vir kredietverliese moet aangesuiwer word tot 5% van uitstaande debiteure op jaareinde. Van jou word verlang om: Die aansuiwerings vir die jaar geëindig 31 Desember 200X te joernaliseer. PRAKTIESE VOORBEELD 1 – ANTWOORDBLAD ARCHER HANDELAARS ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL 200X Jan 1 Koste van verkope Voorraad Openingsvoorraad oorgeplaas na koste van verkope Des 31 Voorraad Koste van verkope Sluitingsvoorraad aansuiwering 31 Depresiasie Opgelope depresiasie: Meubels (10 000 × 10%) Opgelope depresiasie: Voertuie (12 500 × 12%) Depresiasie afgeskryf 31 Huurinkomste Huur vooruitontvang Huur ontvang vir Januarie 200Y 31 Salarisse en lone Opgelope salarisse en lone Salarisse en lone agterstallig 166 DT KT R R ARCHER HANDELAARS ALGEMENE JOERNAAL J2 FOL DT KT R R 200X Des 31 Water en elektrisiteit vooruitbetaal Water en elektrisiteit Water en elektrisiteit vooruitbetaal 31 Kommissie ontvangbaar Kommissie-inkomste Kommissie ontvangbaar 31 Toelaag: Kredietverliese Debiteurekontrole Kredietverliese afgeskryf 31 Kredietverliese Toelaag: Kredietverliese Suiwer toelaag aan tot 5% van uitstaande debiteure 10.5 DIE NA-AANSUIWERINGSPROEFBALANS Wanneer al die aansuiwerings gejoernaliseer en oorgeboek is na die grootboekrekeninge, word die rekeninge gebalanseer en nuwe saldo’s bepaal. Eers dan kan die na-aansuiweringsproefbalans opgestel word met behulp van die saldo’s van die grootboekrekeninge. 10.6 PRAKTIESE VOORBEELD 2 Maak gebruik van die inligting van Praktiese Voorbeeld 1 en stel die na-aansuiweringsproefbalans van Archers Handelaars op 31 Desember 200X op. 167 PRAKTIESE VOORBEELD 2 – ANTWOORDBLAD ARCHER HANDELAARS NA-AANSUIWERINGSPROEFBALANS OP 31 DESEMBER 200X FOL Kapitaal Onttrekkings Grond en geboue Meubels teen kosprys Opgelope depresiasie: Meubels Voertuie teen kosprys Opgelope depresiasie: Voertuie Voorraad Koste van verkope Aankope (rekening is nog nie afgesluit na koste van verkope nie) Aankoopsretoere Verkope Verkoopsretoere Vrag op aankope Huurinkomste Salarisse en lone Kommissie-inkomste Water en elektrisiteit Depresiasie Kredietverliese Bank Debiteurekontrole Toelaag: Kredietverliese Krediteurekontrole Huur vooruitontvang Opgelope salarisse en lone Water en elektrisiteit vooruitbetaal Kommissie ontvangbaar 168 DT KT R R 10.7 SLUITINGSJOERNAALINSKRYWINGS Die boekstawing van aansuiwerings verseker dat elke inkomste- en uitgawerekening (nominale rekeninge) net die huidige tydperk se transaksies insluit. Aan die einde van die finansiële jaar moet die inkomste en uitgawe rekeninge afgesluit word om sodoende die wins of verlies vir die tydperk te bepaal. Met ander woorde, die rekeninge moet nul gemaak word. Hierdie proses vind plaas deur middel van joernaalinskrywings in die algemene joernaal. Jy het reeds in hoofstuk 4 geleer om koste van verkope en bruto wins te bepaal. Al die rekeninge ten opsigte van verkope en koste van verkope word afgesluit teen die handelsrekening, terwyl al die inkomste en uitgawe rekeninge afgesluit word teen die winsof verliesrekening (sien Diagram 10.1). Eers nadat die wins of verlies vir die jaar bereken is, word die bedrag oorgedra na die kapitaalrekening. Die saldo op die onttrekkingsrekening kan na keuse van die entiteit ook na die kapitaalrekening oorgedra word, of apart in die staat van finansiële posisie getoon word. Indien onttrekkings na die kapitaalrekening oorgedra word, sal die nuwe saldo van die kapitaalrekening die eienaar se belang in die entiteit op jaareinde verteenwoordig. NOMINALE REKENING KONTRA-REKENING Periodieke voorraadstelsel Aankope Aankoopsretoere en -toelae Vrag op aankope Koste van verkope (verwys hoofstuk 4) Verkope Verkoopsretoere en -toelae Netto verkope (verwys hoofstuk 4) Handelsrekening Deurlopende voorraadstelsel Koste van verkope (verwys hoofstuk 4) Verkope Verkoopsretoere en -toelae Netto verkope (verwys hoofstuk 4) Handelsrekening Beide periodieke en deurlopende voorraadstelsels Bruto wins/verlies (Netto verkope – Koste van verkope) Wins- of verliesrekening Al die ander inkomsterekeninge All die bedryfsuitgawerekeninge Wins of verlies vir die jaar (Bruto wins + inkomstes – uitgawes) Kapitaalrekening Onttrekkings Kapitaalrekening of apart Diagram 10.1 10.8 PRAKTIESE VOORBEELD 3 Sluit die nominale rekeninge van Archer Handelaars af deur middel van joernaalinskrywings in die algemene joernaal (die periodieke voorraadstelsel is in gebruik). 169 PRAKTIESE VOORBEELD 3 – ANTWOORDBLAD ARCHER HANDELAARS ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL 200X Des 31 Koste van verkope Aankope Vrag op aankope Sluitingsoordrag 31 Aankoopsretoere Koste van verkope Sluitingsoordrag 31 Handelsrekening Koste van verkope Sluitingsoordrag (2 000 + 35 500 – 2 000) 31 Verkope Handelsrekening Sluitingsoordrag 31 Handelsrekening Verkoopsretoere Sluitingsoordrag 31 Handelsrekening Wins- of verliesrekening Oordrag van bruto wins na winsof verliesrekening (46 000 – 35 500 – 3 000) 31 Wins- of verliesrekening Salarisse en lone Water en elektrisiteit Depresiasie Kredietverliese Sluitingsoordrag 31 Huurinkomste Kommissie-inkomste Wins- of verliesrekening Sluitingsoordrag 31 Wins- of verliesrekening Kapitaal Oordrag van wins vir die jaar na kapitaal 31 Kapitaal Onttrekkings Oordrag van ontrekkings na kapitaal 170 DT KT R R 10.9 DIE NA-AFSLUITINGSPROEFBALANS Sodra al die sluitingsjoernale in die algemene joernaal aangeteken is, word die joernale na die algemene grootboek oorgeboek en die nominale rekeninge sluit dus af. Die naafsluitingsproefbalans word nou opgestel met behulp van die saldo’s in die algemene grootboek. 10.10 PRAKTIESE VOORBEELD 4 Stel die na-afsluitingsproefbalans van Archer Handelaars op 31 Desember 200X op. PRAKTIESE VOORBEELD 4 – ANTWOORDBLAD ARCHER HANDELAARS NA-AFSLUITINGSPROEFBALANS OP 31 DESEMBER 200X FOL DT KT R R Kapitaal Grond en geboue Meubels teen kosprys Opgelope depresiasie: Meubels Voertuie teen kosprys Opgelope depresiasie: Voertuie Voorraad Bank Debiteurekontrole Toelaag: Kredietverliese Krediteurekontrole Huur vooruitontvang Opgelope salarisse en lone Water en elektrisiteit vooruitbetaal Kommissie ontvangbaar Die bostaande proefbalans sluit slegs rekeninge in wat in die staat van finansiële posisie verskyn. Al die nominale rekeninge is afgesluit – aangesien hierdie saldo’s nou nul is, word hulle nie in die na-afsluitingsproefbalans getoon nie. 171 HOOFSTUK 10 OPDRAG 1 1. Hoekom is aansuiwerings nodig? 2. Verduidelik die term “inkomste vooruitontvang”. 3. Verduidelik die term “vooruitbetaalde uitgawes”. 4. Verduidelik die term “opgelope inkomste”. 5. Verduidelik die term “opgelope uitgawes”. 6. Watter rekeninge staan bekend as die nominale rekeninge? 7. Hoekom word nominale rekeninge aan die einde van ƌ finansiële tydperk afgesluit? 8. Watter proefbalans word opgestel na die aansuiwerings geprosesseer is? 9. Watter proefbalans word opgestel na die sluitingsoordragte geprosesseer is? Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van die opdrag, hersien weer die vorige hoofstukke. 172 HOOFSTUK 10 OPDRAG 2 Die proefbalans van Rex Handelaars op 31 Desember 200X word aan jou voorgelê: REX HANDELAARS VOOR-AANSUIWERINGSPROEFBALANS OP 31 DESEMBER 200X DT KT R R Kapitaal 300 000 Onttrekkings 20 000 Grond en geboue 200 000 Voertuie 120 000 Opgelope depresiasie: Voertuie (1/1/200X) 36 000 Toerusting 45 000 Opgelope depresiasie: Toerusting (1/1/200X) 22 500 10% Vaste deposito 55 000 Bank 50 000 Debiteurekontrole 21 000 Toelaag: Kredietverliese 1 500 Voorraad (1/1/200X) 25 000 15% Langtermynlening 100 000 Krediteurekontrole 15 000 Verkope 238 500 Verkoopsretoere 5 000 Aankope 130 000 Aankoopsretoere 6 000 Vrag op aankope 3 000 Huurinkomste 13 000 Salarisse 21 000 Telefoon 6 000 Water and elektrisiteit 24 000 Skryfbehoeftes verbruik 7 500 732 500 173 732 500 Addisionele inligting: 1. Die volgende voorraad was op 31 Desember 200X op hande (die periodieke voorraadstelsel is in gebruik): 2. Voorraad R28 000 Skryfbehoeftes R 2 000 Depresiasie moet nog soos volg voorsien word: Voertuie teen 10% p.j. – reguitlynmetode, en Toerusting teen 20% p.j. – reguitlynmetode. 3. ƌ Debiteur se rekening van R1 000 moet as oninvorderbaar afgeskryf word en die toelaag vir kredietverliese moet aangesuiwer word tot 4% van uitstaande debiteure op jaareinde. 4. Huurgeld is vir 13 maande ontvang. 5. Die vaste deposito is in die vorige finansiële jaar gemaak. Rente op die belegging is nog uitstaande. 6. Salarisse van R4 000 is uitstaande vir Desember 200X. 7. Die water en elektrisiteitsrekening ten bedrae van R2 000 vir Januarie 200Y is reeds betaal. 8. Die langtermynlening is op 1 Julie 200X verkry. Rente op die lening is nog nie vir die jaar betaal nie. 9. Ignoreer BTW. Van jou word verlang om: 1. Die aansuiwerings op 31 Desember 200X te joernaliseer. 2. Die voor-aansuiweringsproefbalans op 31 Desember 200X op te stel. 3. Die sluitingsoordragte op 31 Desember 200X te joernaliseer. 4. Die na-afsluitingsproefbalans op 31 Desember 200X op te stel. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer die vorige hoofstukke. 174 HOOFSTUK 11 DIE REKENINGKUNDIGE VERGELYKING 11.1 UITKOMSTE Na voltooiing van hierdie hoofstuk behoort jy in staat te wees om: x die dualiteitsbeginsel te verduidelik; en x transaksies in die rekeningkundige vergelyking te boekstaaf. 11.2 x WAT JY ALREEDS MOET WEET Die elemente van die finansiële state bestaan uit bates, laste, ekwiteit, inkomstes en uitgawes. Ekwiteit sluit die kapitaal, onttrekkings en wins of verlies wat deur die inkomstes en uitgawes bepaal word, in. x Bates verteenwoordig die besittings van die entiteit. x Laste verteenwoordig die skulde van die entiteit. x Ekwiteit verteenwoordig die belang van die eienaar in die entiteit. x Inkomste word verdien met die lewering van goedere of dienste wat die eienaar se belang (ekwiteit) in die entiteit vermeerder. x Uitgawes word aangegaan vir goedere wat aangekoop word en dienste wat aan die entiteit gelewer word en verminder die eienaar se belang (ekwiteit) in die entiteit. 11.3 DIE DUALITEITSBEGINSEL Die dualiteitsbeginsel is reeds in hoofstuk 2 behandel. Samevattend kan ons sê: Die dualiteitsbeginsel bepaal die finansiële posisie van ƌ entiteit aan die hand van die rekeningkundige vergelyking en word soos volg voorgestel: Ekwiteit (eienaarsbelang) = Bates – Laste 175 Die eienaar se belang (ekwiteit) in die entiteit word dus verteenwoordig deur die oorskot van die bates oor die laste. Elke transaksie het ƌ tweeledige effek om te verseker dat die dubbelinskrywingsbeginsel toegepas word. Elke inskrywing in die rekeningkundige vergelyking moet balanseer. Die rekeningkundige vergelyking kan ook soos volg geskryf word: Bates = Ekwiteit + Laste 11.4 PRAKTIESE VOORBEELD Ons sal elkeen van die onderstaande transaksies in die rekeningkundige vergelyking aanteken. Die finansiële jaareinde is 31 Desember 200X. Die periodieke voorraadstelsel is in gebruik. Die rekeningkundige vergelyking moet altyd balanseer! 1. Kapitaalstorting deur eienaar Die eienaar van Krokodil Handelaars deponeer R150 000 in die bankrekening van die entiteit as sy kapitaalbydrae. 2. Koop ƌ bate vir kontant Krokodil Handelaars koop kantoormeubels en betaal R20 000 kontant. 3. Koop ƌ bate op krediet Krokodil Handelaars koop ƌ rekenaar vir R7 000 op krediet van Riva Rekenaars. 4. Betaal uitgawes in kontant Krokodil Handelaars betaal R1 200 kontant vir skryfbehoeftes. 5. Verkoop goedere vir kontant Krokodil Handelaarsverkoop goedere vir R4 000 kontant. 6. Verkoop goedere op krediet Krokodil Handelaarsverkoop goedere aan N Bear vir R3 000 op krediet. 7. Onttrekking deur eienaar Die eienaar van Krokodil Handelaars onttrek R1 000 kontant vir privaatgebruik. 8. Uitgawes vir kontant aangegaan Krokodil Handelaars koop goedere vir R2 000 kontant aan. 176 9. Koop goedere op krediet Krokodil Handelaars koop goedere vir R5 000 op krediet. 10. Betaling van debiteur ontvang Krokodil Handelaars ontvang kontant van N Bear ter vereffening van sy rekening. 11. Betaling aan krediteur Krokodil Handelaars vereffen Riva Rekenaars se rekening. 12. Eindvoorraad Openingsvoorraad op 1 Januarie 200X bedra R9 000 en eindvoorraad bedra R11 000 op die laaste dag van die finansiële jaar. 13. Depresiasie Depresiasie moet nog soos volg voorsien word: Meubels teen 10% p.j. op ƌ kosprys van R15 000, en Voertuie teen 12% p.j. op ƌ kosprys van R20 000. 14. Inkomste vooruitontvang Huur ten bedrae van R3 900 was ontvang vir die 13 maande geëindig 31 Januarie 200Y. 15. Agterstallige uitgawes Salarisse en lone ten bedrae van R500 is uitstaande vir Desember 200X. 16. Vooruitbetaalde uitgawes ƌ Oorbetaling van R50 was gemaak ten opsigte van water en elektrisiteit. 17. Agterstallige inkomste Krokodil Handelaars verdien rente op ƌ belegging van R10 000 teen 6% p.j. Totale rente van R500 is vir die jaar geëindig 31 Desember 200X ontvang. 18. Kredietverliese Kredietverliese van R100 moet nog afgeskryf word. Die saldo van die toelaag vir kredietverliese op 31 Desember 200X beloop R200. 19. Toelaag vir kredietverliese Die toelaag vir kredietverliese moet aangesuiwer word tot 5% van uitstaande debiteure op jaareinde. Die saldo van die debiteurekontrole rekening op 31 Desember 200X beloop R2 900. 177 PRAKTIESE VOORBEELD – ANTWOORDBLAD BATES = EKWITEIT + LASTE DT KT DT KT DT KT + – – + – + 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 178 BATES = EKWITEIT + LASTE DT KT DT KT DT KT + – – + – + 14. 15. 16. 17. 18. 19. 179 HOOFSTUK 11 OPDRAG 1 ƌ Uittreksel uit die proefbalans van Fest Handelaars op 31 Julie 200Y word aan jou voorsien: FEST HANDELAARS PROEFBALANS OP 31 JULIE 200Y Voertuie DT KT R R 150 000 Opgelope depresiasie: Voertuie (01/06/200X) 75 000 Toerusting 70 000 Opgelope depresiasie: Toerusting (01/06/200X) 52 500 Debiteurekontrole (01/06/200X) 8 500 Toelaag: Kredietverliese 1 200 Voorraad (01/06/200X) 29 000 Huurinkomste 18000 Rente-inkomste 2 000 Rente op lening 1 125 Skryfbehoeftes 4 000 Water en elektrisiteit 6 000 Fest Handelaars het, onder andere, die volgende transaksies gedurende Julie 200Y aangegaan. Die finansiële jaareinde is 31 Julie 200Y en die entiteit maak gebruik van die periodieke voorraadstelsel: 1. Die eienaar maak ƌ verdere kapitaalbydrae: Kontant van R20 000 en ƌ rekenaar ter waarde van R10 000. 2. Koop voorraad op krediet, R20 000. 3. Koop skryfbehoeftes en betaal per elektroniese fondsoorplasing (EFO), R500. 4. Verkoop goedere vir kontant, R4 000. 5. Koop goedere ter waarde van R15 000 en betaal afleweringskoste van R500 per EFO. 6. Ontvang R200 se beskadigde goedere wat vir kontant verkoop is, terug. 7. Verkoop goedere op krediet, R11 000. 8. Stuur R1 000 se beskadigde goedere terug wat op krediet aangekoop is. 180 9. Betaal telefoonrekening per EFO, R1 500. 10. Betaal water en elektrisiteitsrekening per EFO, R2 000. 11. Ontvang R7 000 van ƌ debiteur as gedeeltelike betaling van sy rekening. 12. Betaal salarisse per EFO, R8 000. 13. Betaal R10 000 ter vereffening van ƌ krediteur se rekening. 14. Voorraad voorhande op 31 Julie 200Y: 15. Voorraad R31 000, en Skryfbehoeftes R 1 000. Depresiasie moet soos volg voorsien word: Toerusting teen 15% p.j. op kosprys, en Voertuie teen 25% p.j. op kosprys. 16. ƌ Debiteur se rekening van R500 moet as oninvorderbaar afgeskryf word en die toelaag vir kredietverliese moet aangesuiwer word tot 6% van die uitstaande debiteuresaldo aan die begin van die jaar. 17. Stoorspasie is verhuur aan ƌ meubelvervoerentiteit vir die tydperk 1 Januarie 200Y tot 31 Desember 200Y teen R1 500 per maand. 18. R60 000 is belê as ƌ vaste deposito by Exel Bank op 1 Februarie 200Y en verdien rente teen 8% p.j. 19. Salarisse van R7 000 was uitstaande vir Julie 200Y. 20. Die bedrag van water en elektrisiteit sluit R1 200 in, wat vir Augustus 200Y betaal is. 21. ƌ Langtermynlening van R90 000 is van Smart Bank op 1 Junie 200X teen ƌ rentekoers van 15% p.j. verkry. Van jou word verlang om: Die bogenoemde transaksies in die rekeningkundige vergelyking in die boeke van Fest Handelaars vir die jaar geëindig 31 Julie 200Y in die volgende formaat aan te teken (ignoreer BTW): REKENING DEBIET REKENING KREDIET = BATES EKWITEIT + LASTE DT KT DT KT DT KT + – – + – + 1. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van die opdrag, hersien weer die hoofstuk. 181 HOOFSTUK 11 OPDRAG 2 Die volgende transaksies het gedurende die eerste maand van besigheid van Lisa’s Boutique plaasgevind (die entiteit gebruik die periodieke voorraadstelsel): 1. Open ’n bankrekening in die naam van die entiteit en deponeer R250 000 in die rekening. 2. Huur ’n besigheidsperseel by die eienaars van Mooirivier Winkelsentrum. Die kontrak stipuleer die bedrag van die huurkontrak teen R5 000 per maand. 3. Koop voorraad ten bedrae van R55 000 op krediet van Boutique Verskaffers. 4. Lisa bring huishoudelike kantoormeubels en -toerusting van haar huis ten bedrae van R5 000 om in die winkel te gebruik. 5. Kontantverkope, R4 500. 6. Kredietverkope, R5 500. 7. ’n Kliënt stuur goedere terug wat op krediet gekoop is ten bedrae van R500. 8. Stuur van die voorraad wat aangekoop is terug ten bedrae van R1 500. 9. Betaal salarisse vir die maand, R3 500. 10. Betaal die huurgeld vir die eerste maand. 11. Koop voorraad ten bedrae van R25 000 en betaal per EFO. 12. Lisa onttrek R10 000 kontant vir eie gebruik. 13. Ontvang ƌ kennisgewing van ’n debiteur wat R500 skuld dat hy nie die skuld kan vereffen nie. Skryf die bedrag as oninvorderbaar af. Geen toelaag vir kredietverliese is aan die begin van die maand gemaak nie. 14. Voorsien depresiasie op toerusting van R200. 15. Betaal die telefoonrekening van R500. 16. Ontvang ’n rekening vir munisipale kostes vir die maand ten bedrae van R1 200. Die bedrag is betaalbaar voor die einde van die volgende maand. Van jou word verlang om: Die bogenoemde transkasies in die rekeningkundige vergelyking aan te teken. Gebruik die onderstaande formaat (ignoreer BTW). = BATES + EKWITEIT LASTE DT KT DT KT DT KT + – – + – + 1. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van die opdrag, hersien weer die hoofstuk. 182 HOOFSTUK 12 AANBIEDING VAN FINANSIȬLE STATE 12.1 UITKOMSTE By voltooiing van hierdie hoofstuk behoort jy in staat te wees om: x die struktuur en inhoud van finansiële state te bespreek; x die algemene kenmerke van finansiële state op te noem en te bespreek; x die rekeningkundige beleid en ander inligting wat geopenbaar moet word by die aantekeninge tot finansiële state te bespreek; x aansuiwerings te joernaliseer; en x die finansiële state van ƌ eenmansaak voor te voorberei. 12.2 INLEIDING Alles wat jy reeds in die handboek geleer het, sal nou van nut wees by die opstel van die finansiële state. Hieronder volg ƌ skematiese diagram van die rekeningkundige proses: Transaksies vind plaas Aantekening van transaksies in joernale Postering van joernale na grootboek en balanseer rekeninge Opstel van voor-aansuiweringsproefbalans Joernaliseer aansuiwerings en boek oor na grootboek Opstel van na-aansuiweringsproefbalans Joernaliseer sluitingsjoernale en boek oor na grootboek Stel finansiële state op 183 Inkomste Uitgawes Bates Laste Ekwiteit Elke transaksie beïnvloed ten minste een van die vyf elemente, naamlik, inkomstes, uitgawes, bates, laste en ekwiteit. Hierdie elemente vorm die grondslag van die finansiële state. Inkomstes en uitgawes bepaal die finansiële prestasie, dit wil sê, die wins of verlies van ƌ entiteit en word in die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste getoon. Bates, laste en ekwiteit bepaal die finansiële posisie van die entiteit en word in die staat van finansiële posisie getoon. Ekwiteit vorm ƌ integrale deel van die entiteit en verteenwoordig die belang van die eienaar in die entiteit. Ekwiteit word uiteengesit in die staat van verandering in ekwiteit voordat dit in die staat van finansiële posisie getoon word. In hoofstuk 1 word verduidelik dat finansiële state oor sekere eienskappe moet beskik om betroubaar te wees. Hiérdie hoofstuk behandel verdere eienskappe wat in ag geneem moet word by die voorbereiding van die finansiële state. Die formaat van die finansiële state word ook behandel, aangesien dit die basis vorm van die konsekwentheid en vergelykbaarheid van die state. Dit is belangrik dat jy weer hoofstuk 1 hersien voordat jy voortgaan met hierdie hoofstuk. 12.3 DIE DOELWIT, STRUKTUUR EN INHOUD VAN FINANSIËLE STATE Die doelwit van finansiële state is om inligting aangaande die finansiële posisie, finansiële prestasie en kontantvloei van ƌ entiteit te verskaf wat vir ’n wye verskeidenheid gebruikers nuttig is ten einde ekonomiese besluite te kan maak. Die aanbieding van finansiële state word volgens Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS) uiteengesit. Hierdie standaarde fokus op die struktuur en inhoud van algemene-doel finansiële state. Algemene-doel finansiële state word opgestel om inligting aan algemene gebruikers soos eienaars en skuldeisers wat nie spesifieke vereistes ten opsigte van finansiële state het nie, te verskaf. Die doel van hierdie standaarde is om te verseker dat die finansiële state met vorige tydperke en soortgelyke entiteite vergelykbaar is. Volgens hierdie standaarde moet die opskrifte van die state die volgende bevat: x naam van entiteit; x die opskrif (naam) van die finansiële staat; x datum of tydperk van toepassing; x valuta-eenheid (bv. rand) van toepassing; en x die mate waarin die syfers afgerond is (bv. ‘000). 184 Die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste, staat van verandering in ekwiteit, staat van finansiële posisie en die staat van kontantvloei moet elk op ƌ enkele bladsy aangebied word met die nodige aantekeninge tot die finansiële state wat die besonderhede van die bedrae verder uiteensit. Finansiële state moet ten minste jaarliks voorberei word en binne ses maande na die finansiële jaareinde beskikbaar wees. 12.4 ALGEMENE EIENSKAPPE Die volgende eienskappe moet in ag geneem word by die opstel van finansiële state: 12.4.1 Redelike aanbieding Die primêre doel van rekeningkunde is om inligting te verskaf oor die finansiële prestasie en posisie van ƌ entiteit aan sy gebruikers. Dus moet die inligting in die state ƌ redelike weergawe van die finansiële toestand van die entiteit wees. Met ander woorde, die inligting moet die ware toedrag van sake van die entiteit weerspieël. Dit kan slegs bereik word as daar aan al die vereistes van die IFRS’e voldoen word. Indien die state voldoen aan IFRS, moet ƌ uitdruklike verklaring van nakoming in die aantekeninge tot finansiële state getoon word. 12.4.2 Wesenlikheid en samevoeging Indien die uitsluiting van inligting ƌ invloed het op finansiële besluite, word daardie inligting as wesenlik beskou. Wesenlikheid is onderhewig aan die aard en omvang van ƌ item. Wanneer individuele items in dieselfde kategorie val, byvoorbeeld, onthaaluitgawes (verversings en oornagkostes), kan dit saamgetel en as ƌ enkele bedrag in die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste getoon word. Items wat in verskillende kategorieë val, byvoorbeeld, skryfbehoeftes en telefoonuitgawes, moet apart getoon word. In die geval waar items saamgevoeg en as een bedrag getoon word, sal die wesenlikheid van die bedrag bepaal of ƌ aantekening noodsaaklik is om die bedrag uit een te sit. 12.4.3 Verrekening Bates en laste, asook inkomstes en uitgawes mag nie teen mekaar verreken word nie, maar moet afsonderlik geopenbaar word. 185 12.4.4 Vergelykende inligting Inligting ten opsigte van die vorige finansiële tydperk moet saam met die huidige tydperk geopenbaar word, om dit moontlik te maak om tendense tussen die twee tydperke te bepaal. 12.4.5 Konsekwentheid van aanbieding Die aanbieding van finansiële inligting moet konsekwent van jaar tot jaar wees, tensy: x wesenlike veranderinge in die entiteit se aktiwiteite plaasgevind het; x ƌ verandering die aanbieding sal verbeter; of x ƌ nuwe standaard gepubliseer is wat verandering noodsaak. In sulke gevalle moet die vergelykende bedrae van die vorige jaar op dieselfde wyse aangebied word as die huidige jaar se syfers. 12.4.6 Frekwensie van verslagdoening Soos reeds vermeld, moet die finansiële state uitgereik word op ten minste ƌ jaarlikse grondslag. Dit mag in uitsonderlike gevalle egter nodig wees om die tydperk te verkort of te verleng as gevolg van jaareinde datums wat verander. In sulke gevalle moet die volgende inligting geopenbaar word: x die rede hoekom die finansiële jaar nie 12 maande is nie; en x die feit dat die inligting nie vergelykbaar met die vorige jaar is nie. 12.4.7 Lopende saak Wanneer finansiële state voorberei word, word die aanname gemaak dat ’n entiteit vir die afsienbare toekoms sal bly voortbestaan en dat ƌ wesenlike deel van die aktiwiteite van die entiteit nie gestaak sal word nie. Indien die vermoede bestaan dat dit nie die geval is nie, moet al die elemente teen likwidasiewaardes (kontantwaardes) gemeet word en ƌ aantekening te dien effekte moet ingesluit word in die finansiële state. Likwidasiewaardes van bates is gewoonlik laer as die werklike waardes omdat die entiteit gedwing word om sy bates te verkoop. 186 12.4.8 Toevallingsbeginsel Volgens die toevallingsbeginsel word transaksies in die boeke van die entiteit aangeteken wanneer dit plaasvind en nie noodwendig wanneer die geld vir die transaksie ontvang of betaal word nie. Die transaksiedatum is die datum waarop die geld die entiteit toeval of deur die entiteit verskuldig raak, dit wil sê die datum waarop die inkomste verdien of die uitgawe aangegaan is. 12.5 STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE Die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste (SWVAOI) bestaan uit twee afdelings, naamlik, die wins of verlies vir die jaar en ander omvattende inkomste vir die jaar. Hierdie twee afdelings mag óf in twee verskillende finansiële state aangebied word óf in een finansiële staat gekombineer word. Die winsof verliesafdeling sluit al die inkomste en uitgawes in wat vir die betrokke finansiële jaar van toepassing is. Enige inkomste en uitgawes wat nie in die betrokke finansiële jaar val nie moet deur middel van joernaalaansuiwerings uitgesluit word (verwys na hoofstuk 10). Ander omvattende inkomste sluit inkomste en uitgawes in wat nie in die winsof verliesafdeling erken mag word nie, byvoorbeeld, ƌ herwaardasiesurplus op eiendom. Vir die doeleindes van hierdie kursus, word slegs die winsof verliesafdeling behandel. Inligting wat in die winsof verliesafdeling of in die staat van wins of verlies aangebied moet word, sluit die volgende in: x inkomste; x koste van verkope; x ander inkomste; x bedryfsuitgawes; x winste of verliese uit die verkoop van niebedryfsbates; x finansieringskoste; en x wins of verlies vir die jaar. 187 VOORBEEELD 12.1 Die onderstaande onvolledige staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste is deur die eienaar van Bella’s, Isabella Ferreira, voorberei. Sy het jou genader om haar met die voorbereiding van die finansiële state vir die jaar geëindig 31 Desember 200X behulpsaam te wees. BELLA’S STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200X 200X 200X R R Verkope 2 800 000 Min: Koste van verkope (875 000) Beginvoorraad 1 000 000 Aankope 460 000 Vrag op aankope 15 000 1 475 000 Min: Eindvoorraad (600 000) Bruto wins 1 925 000 Ander inkomste: Huurinkomste 36 000 1 961 000 Bedryfsuitgawes: (79 050) Water en elektrisiteit 4 200 Telefoon 5 500 Versekering 16 000 Skryfbehoeftes 750 Drukkoste 2 500 Posgeld 300 Huuruitgawe 24 000 Salarisse en lone 25 000 Bankkoste 800 Wins uit bedrywighede 1 881 950 Finansieringskoste (30 000) Rente-inkomste 50 000 Wins vir die jaar 1 901 950 Addisionele inligting: 1. Slegs die kontantverkope is in die bogenoemde syfers ingesluit. Kredietverkope vir die tydperk beloop R340 000. 2. Huurinkomste is teen R5 000 per maand vir die volle 12-maande tydperk verdien. 3. Water en elektrisiteit is tot 31 Maart 200X betaal. 4. Op 31 Maart 200X was skryfbehoeftes met ’n waarde van R250 nog op hande. 188 5. Die telefoonrekening is nog nie vir November en Desember 200X betaal nie. 6. Die huuruitgawe beloop R1 500 per maand. Die entiteit was aanspreeklik om vanaf 1 April 200X huur te betaal. 7. Op 1 Oktober 200X is tien nuwe werknemers in diens geneem. Hulle verdien elkeen ’n salaris van R2 500 per maand. Hierdie inskrywings is nog nie aangeteken nie. Die korrekte staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste vir Bella’s vir die finansiële jaar geëindig 31 Desember 200X word hieronder getoon (die periodieke voorraadstelsel is in gebruik). BTW is geïgnoreer en bedrae is tot die naaste rand afgerond. BELLA’S STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200X 200X 200X R R Verkope (2 800 000 + 340 000) 3 140 000 Min: Koste van verkope (875 000) Beginvoorraad 1 000 000 Aankope 460 000 Vrag op aankope 15 000 1 475 000 Min: Eindvoorraad (600 000) Bruto wins 2 265 000 Ander inkomste: Huurinkomste 60 000 2 325 000 Bedryfsuitgawes: (157 000) Water en elektrisiteit (4 200/3 × 12) 16 800 Telefoon (5 500/10 × 12) 6 600 Versekering 16 000 Skryfbehoeftes (750 – 250) 500 Drukkoste 2 500 Posgeld 300 Huuruitgawe (1 500 × 9) 13 500 Salarisse en lone (25 000 + (2 500 × 10 × 3)) 100 000 Bankkoste 800 Wins uit bedrywighede 2 268 000 Finansieringskoste (30 000) Rente-inkomste 50 000 Wins vir die jaar 2 188 000 189 12.6 STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE IAS 1 bepaal dat niebedryfsbates, bedryfsbates, niebedryfslaste en bedryfslaste afsonderlik in die staat van finansiële posisie (SFP) aangebied moet word. ’n Bate moet as ’n bedryfsbate geklassifiseer word indien dit aan die volgende kriteria voldoen: x dit word verwag om gerealiseer te word, of word gehou vir verkoop, of vir verbruik in die entiteit se normale bedryfsiklus; x dit word primêr gehou vir die doel om daarmee handel te dryf; x daar word verwag dat dit binne 12 maande na die verslagdoeningsdatum sal realiseer; of x dit is kontant of kontantekwivalente. Al die ander bates word as niebedryfsbates geklassifiseer. ’n Las word as ’n bedryfslas geklassifiseer indien dit aan die volgende kriteria voldoen: x dit word verwag om vereffen te word in die entiteit se normale bedryfsiklus; x dit word primêr gehou vir die doel om daarmee handel te dryf; of x daar word verwag dat dit binne 12 maande na die verslagdoeningsdatum vereffen sal word. Al die ander laste word as niebedryfslaste geklassifiseer. Die onderstaande is die minimum inligting wat in die staat van finansiële posisie aangebied moet word: x eiendom, aanleg en toerusting; x finansiële bates (beleggings); x voorrade; x handels- en ander debiteure; x kontant en kontantekwivalente; x niebedryfslaste; en x handels- en ander krediteure. Die finale afdeling wat in die staat van finansiële posisie verskyn, is ekwiteit. Hierdie afdeling mag in detail in die staat van finansiële posisie aangebied word of dit kan in die staat van verandering in ekwiteit aangebied word in welke geval die sluitingsaldo as ’n lynitem in die staat van finansiële posisie sal verskyn. 190 VOORBEELD 12.2 Die onderstaande staat van finansiële posisie van De Vette Vis vir die finansiële tydperk geëindig 31 Mei 200Y is aan jou voorgehou: DE VETTE VIS STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE OP 31 MEI 200Y 200Y R BATES Niebedryfsbates: 4 850 000 Eiendom, aanleg en toerusting 3 000 000 Dolfyn Bank: Vaste deposito teen 10% 1 850 000 Bedryfbates: 530 000 Voorraad 180 000 Handelsdebiteure 200 000 Opgelope inkomste (1 Junie 200X) 60 000 Vooruitbetaalde uitgawes (1 Junie 200X) 80 000 Kleinkas 10 000 TOTALE BATES 5 380 000 EKWITEIT EN LASTE Ekwiteit: 1 500 000 Kapitaal 1 000 000 Behoue verdienste 500 000 Niebedryfslaste: Lening: ABBA teen 20% 3 500 000 Bedryfslaste: 380 000 Handelskrediteure 150 000 Opgelope uitgawes (1 Junie 200X) 90 000 Inkomste vooruitontvang (1 Junie 200X) 30 000 Oortrokke bank 110 000 TOTALE EKWITEIT EN LASTE 5 380 000 191 Die onderstaande inligting is nog nie in die bostaande syfers in berekening gebring nie: 1. ’n Nuwe voertuig is vir krediet op 31 Oktober 200X vir R280 000 aangekoop. 2. ’n Fotostaatmasjien is op 1 Desember 200X vir kontant verkoop. Die onderstaande besonderhede aangaande die transaksie is beskikbaar: x kosprys, R100 000; x opgelope depresiasie tot datum van verkoop, R70 000; x verkoopsprys, R25 000. 3. Rente op die vaste deposito moet nog vir vyf maande geboekstaaf word. 4. Kredietverkope van R260 000 vir die laaste twee maande is nie by die bostaande syfers ingesluit nie. 5. Huurinkomste beloop R2 500 per maand. Huur vir ses maande is nog uitstaande. 6. Versekering van R800 is vir die tydperk van 1 September 200X tot 31 Augustus 200Y betaal. Hierdie betaling is by die berekening van die wins vir die jaar ingesluit. 7. Die eienaar het addisionele kapitaal van R500 000 bygedra. 8. Rente moet nog soos volg in die rekeningkundige rekords vir die volle jaar aangeteken word: 10. x die lening by ABBA; en x teen 5% op die oortrokke bank. Die huuruitgawe beloop R5 000 per maand. Die betaling van slegs die eerste drie maande is in die rekeningkundige rekords aangeteken. 11. Depresiasie is alreeds vir die jaar geboekstaaf. Die relevante joernaalinskrywings en die korrekte staat van finansiële posisie op 31 Mei 200Y word hieronder getoon. BTW is geïgnoreer en bedrae is tot die naaste rand afgerond. 192 DE VETTE VIS ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL DT KT R R 200X Okt 31 Voertuie 280 000 Krediteure 280 000 Nuwe voertuig op krediet aangekoop Des 1 Bank 25 000 Verlies met verkoop van toerusting 5 000 Opgelope depresiasie: Toerusting 70 000 Toerusting 100 000 Fotostaatmasjien teen ’n verlies verkoop 200Y Mei 31 Opgelope rente (1 850 000 × 10% × 5/12) 77 083 Rente-inkomste 77 083 Rente op vaste deposito nog uitstaande 31 Debiteure 260 000 Verkope 260 000 Kredietverkope nog nie aangeteken nie 31 Opgelope huur (2 500 × 6) 15 000 Huurinkomste 15 000 Huurinkomste vir ses maande uitstaande 31 Vooruitbetaalde versekering (800 × 3/12) 200 Versekering 200 Versekering vir drie maande vooruitbetaal 31 Bank 500 000 Kapitaal 500 000 Eienaar het addisionele kapitaal bygedra 31 Finansieringskoste (110 000 × 5% + 3 500 000 × 20%) 705 500 Opgelope finansieringskoste 705 500 Rente op oortrokke bank en lening nog uitstaande 31 Huuruitgawe (5 000 × 9) 45 000 Opgelope huuruitgawe 45 000 Huuruitgawe vir nege maande uitstaande 193 DE VETTE VIS STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE OP 31 MEI 200Y 200Y R BATES Niebedryfsbates: 5 100 000 Eiendom, aanleg en toerusting (3 000 000 + 280 000 – 100 000 + 70 000) 3 250 000 Dolfyn Bank: Vaste deposito teen 10% 1 850 000 Bedryfsbates: 1 297 283 Voorraad 180 000 Handelsdebiteure (200 000 + 260 000) 460 000 Opgelope inkomste (60 000 + 77 083 + 15 000) 152 083 Vooruitbetaalde uitgawes (80 000 + 200) 80 200 Kontant en kontantekwivalente (–110 000 + 10 000 + 25 000 + 500 000) 425 000 TOTALE BATES 6 397 283 EKWITEIT EN LASTE Ekwiteit: 1 596 783 Kapitaal (1 000 000 + 500 000) 1 500 000 Behoue verdienste (500 000 – 5 000 + 260 000 + 77 083 + 15 000 + 200 – 705 500 – 45 000) 96 783 Niebedryfslaste: Lening: ABBA teen 20% 3 500 000 Bedryfslaste: 1 300 500 Handelskrediteure (150 000 + 280 000) 430 000 Opgelope uitgawes (90 000 + 705 500 + 45 000) 840 500 Inkomste vooruitontvang 30 000 TOTALE EKWITEIT EN LASTE 12.7 6 397 283 STAAT VAN VERANDERING IN EKWITEIT Ekwiteit verteenwoordig die eienaar se belang in die entiteit. Indien die entiteit die keuse uitoefen om ’n aparte staat van verandering in ekwiteit (SVE) op te stel, moet die volgende inligting getoon word: x openingsaldo vir die finansiële tydperk (sluitingsaldo van die vorige tydperk); x wins of verlies vir die huidige finansiële tydperk; x onttrekkings vir die huidige finansiële tydperk; en x sluitingsaldo vir die huidige finansiële tydperk. 194 VOORBEELD 12.3 Die onderstaande inligting is by JCC Ondernemings vir die jaar geëindig 31 Maart 200Y verkry: DT KT Verkope 2 300 000 Koste van verkope ? Bruto wins ? Ander inkomste: 509 000 Dienste gelewer 485 000 Huurinkomste 24 000 Ander bedryfsuitgawes: Salarisse en lone ? Huuruitgawe 36 000 Water en elektrisiteit 5 000 Telefoon 2 500 Skryfbehoeftes 1 800 Depresiasie 35 000 Kredietverliese 14 000 Finansieringskoste 15 000 Wins vir die jaar ? ’n Uittreksel van die staat van finansiële posisie van JCC Ondernemings op 31 Maart 200Y word hieronder voorgelê: Ekwiteit R Kapitaal 2 500 000 Onttrekkings (60 000) Addisionele inligting: 1. Die eienaar het op 31 Oktober 200X addisionele kapitaal van R500 000 bygedra. 2. Die bruto winspersentasie op verkope word teen 10% gehandhaaf. 3. Die entiteit het die volgende werknemers in diens: x twee bestuurders wat elkeen ’n salaris van R12 000 per maand verdien; en x drie tydelike werknemers wat slegs vir drie maande teen R1 800 elk per maand gewerk het. Die staat van verandering in ekwiteit vir die jaar geëindig 31 Maart 200Y word hieronder getoon. BTW is geïgnoreer en bedrae is tot die naaste rand afgerond. 195 JCC ONDERNEMINGS STAAT VAN VERANDERING IN EKWITEIT VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 MAART 200Y 200Y R Saldo aan begin van die jaar 2 500 000 Addisionele bydrae 500 000 Plus: Wins vir die jaar 325 500 Min: Onttrekkings (60 000) Saldo aan die einde van die jaar 3 265 500 Berekening van wins vir die jaar Verkope 2 300 000 Koste van verkope (2 300 000 × 90/100) (2 070 000) Bruto wins (2 300 000 × 10/100) 230 000 Ander inkomste: 509 000 Dienste gelewer 485 000 Huurinkomste 24 000 Bedryfsuitgawes: (398 500) Salarisse en lone ((12 000 × 12 × 2) + (1 800 × 3 × 3)) 304 200 Huuruitgawe 36 000 Water en elektrisiteit 5 000 Telefoon 2 500 Skryfbehoeftes 1 800 Depresiasie 35 000 Kredietverliese 14 000 Finansieringskoste (15 000) Wins vir die jaar 325 500 12.8 AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATE Die aantekeninge tot finansiële state bestaan uit enige addisionele inligting wat nodig is om redelike aanbieding te handhaaf. Elke aantekening word kruisverwys na die betrokke item in die finansiële state. Die volgende aantekeninge word gewoonlik getoon: x ƌ verklaring van nakoming aan die rekeningkundige standaarde; x ƌ beskrywing van die basis van meting en waardasie; x rekeningkundige beleid van die entiteit; x besonderhede van bedrae wat op die gesig van die finansiële state getoon word; en x addisionele inligting wat deur IFRS verlang word. 196 12.8.1 Rekeningkundige beleid Die rekeningkundige beleid van ƌ entiteit bestaan uit beginsels, basisse van meting en praktyke wat deur die entiteit in die aanbieding van die finansiële state gebruik word. Dit sluit die volgende stellings in: x metingsbasisse gebruik by die waardering van bates; x erkenning van depresiasie en metodes; x erkenning van inkomste; en x voorsienings. 12.8.2 Addisionele inligting Die volgende addisionele inligting moet voorsien word rakende die bedrae wat in die finansiële state geopenbaar is: x domisilie (fisiese adres) van die entiteit; x wetlike vorm van die entiteit, byvoorbeeld, ƌ eenmansaak; x aard en beginsels van aktiwiteite; x besonderhede van wesenlike onsekerhede; en x of die entiteit ƌ lopende saak is, en indien nie, ƌ verklaring vir die rede daarvoor. 12.9 VOORBEELDE VAN FINANSIËLE STATE Hersien weer die voorbeelde van die finansiële state van ƌ eenmansaak in hoofstuk 1. 197 12.10 VOORBEELD: AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATE ML KONSULTANTE/HANDELAARS AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATE VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200Y 1. Rekeningkundige beleid Tensy anders aangedui, is die finansiële state opgestel volgens die historiese kostegrondslag in ooreenstemming met Internasionale Verslagdoeningstandaarde. Die rekeningkundige beleid, tensy anders vermeld, is in ooreenstemming met dié van die vorige jaar, en is soos volg: 1.1 Eiendom, aanleg en toerusting Eiendom, aanleg en toerusting word aanvanklik teen kosprys erken. Grond en geboue word nie gedepresieer nie. Aanleg en toerusting word waardeer teen kosprys min opgelope depresiasie en word afgeskryf oor hul verwagte nutsduur. Die depresiasie koerse is soos volg: Toerusting: 20% p.j. volgens verminderdesaldo-metode Voertuie: 25% p.j. volgens die reguitlynmetode 1.2 Voorraad Voorraad word aanvanklik teen kosprys waardeer en daarna teen die laagste van kosprys of netto realiseerbare waarde. Die eerste-in, eerste-uit-metode word gebruik. Netto realiseerbare waarde is die geraamde verkoopsprys min geraamde koste van verkope. 1.3 Inkomste Inkomste uit verkoop van goedere bestaan uit die netto gefaktureerde verkope. Inkomste uit lewering van dienste word getoon met inagneming van die stadium van voltooiing op verslagdoeningsdatum. Inkomste sluit belasting op toegevoegde waarde uit. 1.4 Toelaag vir kredietverliese Toelaag vir kredietverliese word bereken teen 5% van uitstaande debiteure. 2. Eiendom, aanleg en toerusting Drabedrag – begin van jaar: Kosprys Opgelope depresiasie Beweging gedurende die jaar: 200Y 200Y 200Y 200Y 200X R R R R R Grond en geboue Toerusting Voertuie Totaal Totaal 33 650 9 600 6 750 50 000 54 170 33 650 15 000 9 000 57 650 57 650 – (5 400) (2 250) (7 650) (3 480) – (4 620) 15 000 10 380 (4 170) Toevoegings – – 23 000 23 000 – Depresiasie – (1 920) (8 000) (9 920) (4 170) Vervreemding – kosprys – (3 000) – (3 000) – Vervreemding – opgelope depresiasie – 300 – 300 – Drabedrag – einde van jaar: 33 650 4 980 21 750 60 380 50 000 33 650 12 000 32 000 77 650 57 650 – (7 020) (10 250) (17 270) (7 650) Kosprys Opgelope depresiasie Grond en geboue, aangekoop op 1 Januarie 200X, geleë op Erf 1025, Potchefstroom en is aangebied as sekuriteit vir rentedraende lening (verwys aantekening 6). 198 ML KONSULTANTE/HANDELAARS AANTEKENINGE TOT FINANSIËLE STATE VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200Y 3. 200Y 200X R R 10 600 9 000 Voorraad Handelsvoorraad Skryfbehoeftes 4 700 3 100 15 300 12 100 Handelsdebiteure 40 000 35 000 Min: Toelaag vir kredietverliese (2 000) (1 750) 4. Handels- en ander debiteure Agterstallige inkomste 3 400 – Vooruitbetaalde uitgawes 1 900 3 000 43 300 36 250 5. Kontant en kontantekwivalente Kleinkas 2400 – – 1 200 2 400 1 200 7 150 – Uitstaande lening 2 000 3 000 Min: Korttermyn gedeelte oorgeplaas na bedryfslaste (1 000) (1 000) 1 000 2 000 Bank Bank oortrekking Die entiteit het onversekerde oortrokke fasiliteite van R10 000 by Care Bank onderhewig aan rente teen 17% p.j. 6. Rentedraende lenings Die langtermynlening is verseker deur ƌ verband op grond en geboue (verwys aantekening 2). Die kapitale bedrag is terugbetaalbaar in 10 gelyke paaiemente van R20 000 p.j. Rente teen 15% p.j. word op die uitstaande bedrag jaarliks betaal. 7. Handels- en ander krediteure Handelskrediteure 9 550 9 200 Agterstallige uitgawes 2 100 2 020 Inkomste vooruitontvang 600 350 Suid-Afrikaanse Inkomstediens (SAID – BTW betaalbaar) 8. Domisilie (fisiese adres) en regsvorm ML Konsultante/Handelaars is ƌ eenmansaak wat handel dryf as ƌ konsultant/algemene handelaar in Potchefstroom. 199 2 750 4 700 15 000 16 270 12.11 PRAKTIESE VOORBEELD 1 Die onderstaande na-aansuiweringsproefbalans is op 31 Desember 200X vanuit die rekeningkundige rekords van Zanzi Handelaars, ƌ algemene handelaar wat in Pretoria handel dryf, voorberei: 200X R Kapitaal Onttrekkings Grond en geboue teen kosprys Voertuie teen kosprys Opgelope depresiasie: Voertuie 6% Vaste deposito: Capex Bank Voorraad Debiteure Toelaag vir kredietverliese Versekering vooruitbetaal Agterstallige rente op belegging Bank (gunstig) 15% Lening: Prestige Bank Krediteure Agterstallige rente op lening Koste van verkope (31 200 – 35 300) Verkope Verkoopsretoere en -toelae Rente op belegging Aankope Aankoopsretoere en -toelae Salarisse en lone Huuruitgawe Advertensies Versekering Elektrisiteit Depresiasie Rente op lening Kredietverliese 80 000 50 000 120 000 55 000 33 000 50 000 35 300 9 000 300 3 400 500 25 000 150 000 12 500 22 500 4 100 282 360 4 500 3 000 95 000 1 300 60 500 6 500 1 500 23 800 15 360 11 000 22 500 200 Addisionele inligting: 1. Beginvoorraad beloop R31 200. Hierdie bedrag is alreeds in die bogenoemde proefbalans in ag geneem. Die eerste-in, eerste-uit-metode word gebruik om die waarde van voorraad te bereken. Die entiteit gebruik die periodieke voorraadstelsel. 2. Grond en geboue word nie gedepresieer nie. Voertuie word teen 20% p.j. op die kosprys gedepresieer. 3. Die toelaag vir kredietverliese word teen 3䱩 % van uitstaande debiteure gehandhaaf. 4. Ignoreer BTW. 200 Van jou word verlang om: Die finansiële state en toepaslike aantekeninge van Zanzi Handelaars vir die jaar geëindig 31 Desember 200X voor te berei. PRAKTIESE VOORBEELD 1 – ANTWOORDBLAD ZANZI HANDELAARS STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200X 200X Aant. R Netto verkope: Bruto verkope Min: Verkoopsretoere en -toelae Min Koste van verkope: Beginvoorraad Plus: Aankope Min: Aankoopsretoere en -toelae Beskikbaar vir verkoop Min: Eindvoorraad Bruto wins 188 260 Ander inkomste: Rente op belegging Bedryfsuitgawes: Salarisse en lone Huuruitgawe Advertensies Versekering Elektrisiteit Depresiasie Kredietverliese Wins voor rente en finansieringskoste Rente op lening Wins vir die tydperk 49 900 201 ZANZI HANDELAARS STAAT VAN VERANDERING IN EKWITEIT VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200X 200X R Saldo aan begin van die tydperk Plus: Wins vir die tydperk Min: Onttrekkings Saldo aan die einde van die tydperk 79 900 ZANZI HANDELAARS STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE OP 31 DESEMBER 200X 200X Aant. R BATES Niebedryfsbates: Eiendom, aanleg en toerusting 2 Finansiële bates Bedryfsbates: Voorraad 3 Handels- en ander debiteure 4 Bank 5 TOTALE BATES 264 900 EKWITEIT EN LASTE Ekwiteit: Kapitaal Niebedryfslaste: 15% Lening: Prestige Bank Bedryfslaste: Handels- en ander krediteure 6 TOTALE EKWITEIT EN LASTE 264 900 202 ZANZI HANDELAARS AAANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATE VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200X 1. Rekeningkundige beleid Tensy anders aangedui, is die finansiële state opgestel volgens die historiese kostegrondslag in ooreenstemming met Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde. Die rekeningkundige beleid, tensy anders vermeld, is in ooreenstemming met dié van die vorige jaar, en is soos volg: 1.1 Eiendom, aanleg en toerusting Eiendom, aanleg en toerusting word aanvanklik teen kosprys erken. Grond en geboue word nie gedepresieer nie. Aanleg en toerusting word waardeer teen kosprys min opgelope depresiasie en word afgeskryf oor hul verwagte nutsduur. Die depresiasie koerse is soos volg: Voertuie: 20% p.j. op kosprys. 1.2 Voorraad Voorraad word aanvanklik teen kosprys waardeer, en daarna gewaardeer teen die laagste van kosprys of netto realiseerbare waarde. Die eerste-in, eerste-uit-metode word gebruik. Netto realiseerbare waarde is die geraamde verkoopsprys min geraamde koste van verkope. 1.3 Inkomste Inkomste uit die verkoop van goedere bestaan uit netto gefaktureerde verkope. 1.4 Toelaag vir kredietverliese Die toelaag vir kredietverliese is bereken teen 3䱩 % van uitstaande debiteure. 2. Eiendom, aanleg en toerusting Drabedrag – begin van jaar: 200X 200X 200X R R R Grond en geboue Voertuie Totaal 153 000 Kosprys 175 000 Opgelope depresiasie (22 000) Beweging gedurende die jaar: Depresiasie (11 000) Drabedrag – einde van jaar: 142 000 Kosprys 175 000 Opgelope depresiasie (33 000) 203 ZANZI HANDELAARS AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATE VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200X 200X R 3. Voorraad Handelsvoorraad 4. Handels- en ander debiteure Handelsdebiteure Min: Toelaag vir kredietverliese Versekering vooruitbetaal Agterstallige rente op belegging 5. Kontant en kontantekwivalente Bank 6. Handels- en ander krediteure Handelskrediteure Agterstallige rente op lening 7. Domisilie en regsvorm Zanzi Handelaars is ƌ eenmansaak wat handel dryf as ƌ algemene handelaar in Pretoria. 12.12 PRAKTIESE VOORBEELD 2 Die volgende saldo’s verskyn in die rekords van Stone Handelaars, ƌ algemene handelaar in Johannesburg, op 28 Februarie 200Y: 200Y R Toerusting teen kosprys Voertuie teen kosprys Opgelope depresiasie: Toerusting (1 Maart 200X) Opgelope depresiasie: Voertuie (1 Maart 200X) Voorraad (1 Maart 200X) Debiteure Toelaag vir kredietverliese Bank (batig) Kapitaal Onttrekkings Krediteure 204 3 000 12 000 1 500 5 856 61 200 13 000 400 30 000 78 000 24 000 41 000 200Y R 157 000 5 044 11 440 3 480 1 200 960 1 280 240 190 000 3 000 Aankope Aankoopsretoere en -toelae Salarisse en lone Huuruitgawe Advertensies Versekering Elektrisiteit Diverse uitgawes Verkope Verkoopsretoere en -toelae Addisionele inligting: 1. Vooruitbetaalde huurgeld op 28 Februarie 200Y beloop R1 000. 2. Voorraad op 28 Februarie 200Y beloop R80 000 en word bereken op die eerste-in, eerste-uit-metode. Die periodieke voorraadstelsel is in gebruik. 3. Vooruitbetaalde versekering op 28 Februarie 200Y beloop R160. 4. Toelaag vir kredietverliese moet verhoog tot R1 000 (die toelaag word teen 7,7% van uitstaande debiteure gehandhaaf). 5. 6. Depresiasie word soos volg bereken: Voertuie: 20% p.j. op die drabedrag, en Toerusting: 5% p.j. op die kosprys. Ignoreer BTW. Van jou word verlang om: 1. Die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste vir die jaar geëindig 28 Februarie 200Y op te stel. 2. Die staat van verandering in ekwiteit vir die jaar geëindig 28 Februarie 200Y op te stel. 3. Die staat van finansiële posisie op 28 Februarie 200Y op te stel. 4. Die toepaslike aantekeninge tot die finansiële state vir die jaar geëindig 28 Februarie 200Y te toon. LW: Rond af tot die naaste rand. x x Wanneer die antwoord eindig op 49c of minder, gebruik die vorige randbedrag, byvoorbeeld, R10,49 word R10,00. Wanneer die antwoord eindig op 50c of meer, gebruik die volgende randbedrag, byvoorbeeld, R10,50 word R11,00. 205 PRAKTIESE VOORBEELD 2 – ANTWOORDBLAD STONE HANDELAARS STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEËINDIG 28 FEBRUARIE 200Y 200Y Aant. R Netto verkope: Bruto verkope Min: Verkoopsretoere en -toelae Min Koste van verkope: Beginvoorraad Plus: Aankope Min: Aankoopsretoere en -toelae Beskikbaar vir verkope Min: Eindvoorraad Bruto wins 53 844 Bedryfsuitgawes: Salarisse en lone Huuruitgawe (3 480 – 1 000) Advertensies Versekering (960 – 160) Elektrisiteit Diverse uitgawes Kredietverliese (1 000 – 400) Depresiasie (150 + 1 229) Wins vir die tydperk 34 425 STONE HANDELAARS STAAT VAN VERANDERING IN EKWITEIT VIR DIE JAAR GEËINDIG 28 FEBRUARIE 200Y 200Y R Saldo aan begin van die tydperk Plus: Wins vir die tydperk Min: Onttrekkings Saldo aan die einde van die tydperk 88 425 206 STONE HANDELAARS STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE OP 28 FEBRUARIE 200Y 200Y Aant. R BATES Niebedryfsbates: Eiendom, aanleg en toerusting 2 Bedryfsbates: Voorraad 3 Handels- en ander debiteure 4 Bank 5 TOTALE BATES 129 425 EKWITEIT EN LASTE Ekwiteit: Kapitaal Bedryfslaste: Handels- en ander krediteure 6 TOTALE EKWITEIT EN LASTE 129 425 STONE HANDELAARS AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATE VIR DIE JAAR GEËINDIG 28 FEBRUARIE 200Y 1. Rekeningkundige beleid Tensy anders aangedui, is die finansiële state opgestel volgens die historiese kostegrondslag in ooreenstemming met Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde. Die rekeningkundige beleid, tensy anders vermeld, is in ooreenstemming met dié van die vorige jaar, en is soos volg: 1.1 Eiendom, aanleg en toerusting Eiendom, aanleg en toerusting word aanvanklik teen kosprys erken. Grond en geboue word nie gedepresieer nie. Aanleg en toerusting word waardeer teen kosprys min opgelope depresiasie en word afgeskryf oor hul verwagte nutsduur. Die depresiasie koerse is soos volg: Toerusting: 5% p.j. op die kosprys Voertuie: 20% p.j. op die drabedrag 1.2 Voorraad Voorraad word aanvanklik teen kosprys waardeer, en daarna gewaardeer teen die laagste van kosprys of netto realiseerbare waarde. Die eerste-in, eerste-uit-metode word gebruik. Netto realiseerbare waarde is die geraamde verkoopsprys min geraamde koste van verkope. 1.3 Inkomste Inkomste uit die verkoop van goedere bestaan uit netto gefaktureerde verkope. 1.4 Toelaag vir kredietverliese Toelaag vir kredietverliese word bereken teen 7,7% van uitstaande debiteure. 207 STONE HANDELAARS AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATE VIR DIE JAAR GEËINDIG 28 FEBRUARIE 200Y 2. Eiendom, aanleg en toerusting 200Y 200Y 200Y R R R Toerusting Voertuie Totaal Drabedrag – begin van jaar: 7 644 Kosprys 15 000 Opgelope depresiasie (7 356) Beweging gedurende die jaar: Depresiasie (1 379) Drabedrag – einde van jaar: 6 265 Kosprys 15 000 Opgelope depresiasie (8 735) 8. Voorraad Handelsvoorraad 9. Handels- en ander debiteure Handelsdebiteure Min: Toelaag vir kredietverliese Vooruitbetaalde versekering Vooruitbetaalde huurgeld 10. Kontant en kontantekwivalente Bank 11. Handels- en ander krediteure Handelskrediteure 12. Domisilie en regsvorm Stone Handelaars is ƌ eenmansaak wat handel dryf as ƌ algemene handelaar in Johannesburg. 208 HOOFSTUK 12 OPDRAG 1 1. Watter standaard voorsien die riglyn vir die aanbieding van die algemene doel van finansiële state? 2. Wat is die doel van hierdie standaard? 3. Lys die inligting wat benodig word by die opskrifte van al die finansiële state. 4. Hoeveel maande na die finansiële jaareinde moet die state beskikbaar wees? 5. Lys die algemene eienskappe van finansiële state. 6. Watter inligting moet geopenbaar word onder die aantekening van rekeningkundige beleid? 7. Watter inligting moet in die aantekeninge geopenbaar word? Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van die opdrag, hersien weer hoofstuk 12. 209 HOOFSTUK 12 OPDRAG 2 Primrose Phoenix het op 1 Julie 200X ƌ landskapontwikkelingsbesigheid in Johannesburg begin wat handel dryf as Flower Landskap Ontwikkelaars. Die onderstaande naaansuiweringsproefbalans is uit die finansiële rekords op 30 Junie 200Y, die einde van die eerste finansiële jaar, voorberei: DT (R) Kapitaal Tuintoerusting teen kosprys Opgelope depresiasie: Tuintoerusting Voertuie teen kosprys Opgelope depresiasie: Voertuie Debiteurekontrole Versekering vooruitbetaal Oortrokke bank: Finance Bank Krediteurekontrole Fooie vir dienste gelewer vooruitontvang Agterstallige lone Agterstallige rente op oortrokke bank Dienste gelewer Salarisse en lone Brandstof Onderhoud: Tuintoerusting Diverse uitgawes Versekering Depresiasie (Tuintoerusting) Depresiasie (Voertuie) Rente op oortrokke bank KT (R) 45 000 16 500 2 475 89 000 13 350 9 845 1 125 9 595 2 848 936 750 141 89 814 19 188 8 812 2 832 516 1 125 2 475 13 350 141 164 909 164 909 Addisionele inligting: 1. 2. Depresiasie is alreeds soos volg voorsien: x Tuintoerusting teen 15% op die kosprys, en x Voertuie teen 20% op die verminderdesaldo-metode. Ignoreer BTW. Van jou word verlang om: Die finansiële state en toepaslike aantekeninge van Flower Landskap Ontwikkelaars vir die jaar geëindig 30 Junie 200Y voor te berei. 210 HOOFSTUK 12 OPDRAG 3 Die onderstaande na-aansuiweringsproefbalans is geneem uit die rekords van Techno Handelaars, ƌ alleeneienaar wat handel dryf in die verkoop van tegniese toerusting in George, op 30 Junie 200Y, die einde van die finansiële tydperk: R Kapitaal (88 700) Onttrekkings 37 800 Langtermynlening: Moose Finansiering (10 000) Voertuie teen kosprys 36 000 Toerusting teen kosprys 31 300 Opgelope depresiasie: Voertuie (16 700) Opgelope depresiasie: Toerusting (8 155) Handelsvoorraad 58 900 Skryfbehoeftesvoorraad 60 Debiteurekontrole 47 800 Toelaag: Kredietverliese (2 390) Rente op lening vooruitbetaal 350 Oortrokke bank (7 360) Kontant op hande 130 Krediteurekontrole (34 950) Agterstallige huuruitgawe (650) Verkope (330 540) Koste van verkope (62 490 – 58 900) 3 590 Aankope 247 200 Wins met verkoop van bate (1 500) Kredietverliese 1 450 Vrag op aankope 3 660 Huuruitgawe 14 400 Rente op lening 1 500 Skryfbehoeftesuitgawe 390 Lone 4 560 Depresiasie (Voertuie) 9 700 Depresiasie (Toerusting) 2 155 211 Addisionele inligting: 1. Handelsvoorraad en skryfbehoeftes op hande op 1 Julie 200X beloop R62 490 en R80 onderskeidelik. Hierdie saldo’s is alreeds in die bogenoemde proefbalans in ag geneem. Die entiteit gebruik die periodieke voorraadstelsel. 2. ƌ Voertuig met ƌ kosprys van R25 000 en opgelope depresiasie van R20 000 op 1 Julie 200X is op 31 Desember 200X verkoop vir R4 000 kontant. Hierdie transaksie is alreeds in die rekeningkundige rekords aangeteken. 3. ƌ Nuwe kasregister is op 1 April 200Y vir R5 000 kontant aangekoop. Hierdie transaksie is ook alreeds in die rekeningkundige rekords aangeteken. 4. Depresiasie is alreeds soos volg voorsien: Voertuie teen 20% p.j. op die reguitlynmetode; en Toerusting teen 10% p.j. op die verminderdesaldo-metode. 5. Rente op die langtermynlening is maandeliks betaalbaar teen ƌ koers van 15% p.j. Die lening is onverseker en aflosbaar in tien gelyke jaarlikse paaiemente van R5 000 op 30 Junie van elke jaar. Al die betalings het betyds plaasgevind. 6. Die entiteit het onversekerde oortrokke fasiliteite van R20 000 by Prospect Bank wat rente teen 22% p.j. verdien (ignoreer rente op bankoortrekking). 7. Dit is die beleid van die entiteit om die toelaag vir kredietverliese teen 5% van uitstaande debiteure te handhaaf. 8. Ignoreer BTW. Van jou word verlang om: 1. Die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste vir die jaar geëindig 30 Junie 200Y voor te berei. 2. Die staat van verandering in ekwiteit vir die jaar geëindig 30 Junie 200Y voor te berei. 3. Die staat van finansiële posisie op 30 Junie 200Y op te stel. 4. Die toepaslike aantekeninge vir die jaar geëindig 30 Junie 200Y te toon. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer die vorige hoofstukke. 212 HOOFSTUK 12 OPDRAG 4 Die onderstaande na-aansuiweringsproefbalans is uit die rekords van Walt Handelaars, ƌ eenmansaak wat in Durban in sporttoerusting handel dryf, voorberei: Walt Handelaars Na-aansuiweringsproefbalans op 28 Februarie 200Y DT (R) Kapitaal Onttrekkings Grond en geboue Voertuie teen kosprys Meubels teen kosprys Opgelope depresiasie: Voertuie Opgelope depresiasie: Meubels Vaste deposito: Lex Bank Verband: Hardy Bank Handelsvoorraad Skryfbehoeftes op hande Debiteurekontrole Toelaag: Kredietverliese Advertensies vooruitbetaal Versekering vooruitbetaal Bank Kleinkas Krediteurekontrole Huur vooruitontvang Agterstallige telefoon Rente op belegging vooruitontvang Agterstallige rente op lening Verkope Verkoopsretoere Koste van verkope (46 785 – 57 000) Aankope Vrag op aankope Huurinkomste Rente-inkomste KT (R) 226 000 14 949 191 500 97 500 56 250 42 656 18 282 37 500 75 000 57 000 190 15 660 1 566 225 90 7 325 375 42 985 1 800 260 2 620 6 750 289 500 1 240 10 215 80 585 1 875 25 200 3 000 213 Rente op lening Water en elektrisiteit Kredietverliese Telefoon Versekering Huuruitgawe Salarisse en lone Advertensies Eiendomsbelasting Verbruiksgoedere Skryfbehoeftesuitgawe Depresiasie (Meubels) Depresiasie (Voertuie) DT (R) 6 750 3 550 2 316 13 760 10 785 30 000 56 250 9 525 19 500 1 910 2 505 8 438 18 281 KT (R) 745 834 745 834 Addisionele inligting: 1. Voorraad op hande op 1 Maart 200X was soos volg (die eerste-in, eerste-uit-metode word gebruik): Handelsvoorraad R46 785 Skryfbehoeftes R 2 695 Hierdie saldo’s is alreeds in die bogenoemde proefbalans in ag geneem. Die periodieke voorraadstelsel is in gebruik. 2. Depresiasie is alreeds soos volg voorsien: Meubels teen 15% p.j. op die kosprys; en Voertuie teen 25% p.j. op die verminderdesaldo-metode. 3. Die toelaag vir kredietverliese word teen 10% van uitstaande debiteure gehandhaaf. 4. Die vaste deposito is gemaak op 1 Maart 200X teen ƌ rentekoers van 8% p.j. 5. Grond en geboue aangekoop op 1 Maart 200W, bestaan uit Erf 7683, Durban, en is as sekuriteit vir die verband aangewend. Die verbandlening van R100 000 is verkry op 1 Junie 200X teen ƌ rentekoers van 12% p.j., maandeliks betaalbaar. Die lening is terugbetaalbaar in tien gelyke paaiemente. Die eerste paaiement is betaalbaar op 28 Februarie 200Y. Hierdie transaksies is alreeds te boek gestel. 6. Ignoreer BTW. 214 Van jou word verlang om: 1. Die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste, en die staat van verandering in ekwiteit vir die jaar geëindig 28 Februarie 200Y voor te berei. 2. Die staat van finansiële posisie op 28 Februarie 200Y op te stel. 3. Die toepaslike aantekeninge vir die jaar geëindig 28 Februarie 200Y te toon. LW: Rond af tot die naaste rand. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer die vorige hoofstukke. 215 HOOFSTUK 12 OPDRAG 5 Cherry Dot het ƌ salon, Cherry Blossom, op 1 Maart 200X in Knysna begin wat spesialiseer in naelversorging. Die volgende saldo’s is verkry uit die finansiële rekords op 28 Februarie 200Y, die einde van die eerste finansiële tydperk: R Kapitaal Onttrekkings Grond en geboue teen kosprys Meubels teen kosprys Debiteurekontrole Bank (batig) Krediteurekontrole Dienste gelewer Verbruikersgoedere (uitgawe) Huurinkomste Rente-inkomste Water en elektrisiteit Telefoon Salarisse en lone Skryfbehoeftesuitgawe 113 730 1 000 50 000 30 000 3 750 27 900 2 885 22 285 12 200 2 900 130 1 730 1 200 13 500 650 Addisionele inligting: 1. Ongebruikte verbruiksgoedere beloop R800 op 28 Februarie 200Y. Voorraad van verbruiksgoedere word waardeer volgens die eerste-in, eerste-uit-metode. 2. Die eienaar het verbruiksgoedere vir persoonlike gebruik geneem ten bedrae van R130. Geen inskrywing is in die rekeningkundige rekords gedoen nie. 3. ƌ Debiteur wie se uitstaande rekening R50 beloop, moet as oninvorderbaar afgeskryf word. 4. ƌ Toelaag vir kredietverliese teen 3% van uitstaande debiteure moet nog geskep word. 5. Grond en geboue wat op 1 Februarie 200X aangekoop is, bestaan uit Erf 2226, Knysna en word nie gedepresieer nie. Depresiasie op meubels teen 20% p.j. op die kosprys moet nog voorsien word. Die meubels is ook op 1 Februarie 200X aangekoop. 6. Die eienaar het haar kapitaalbydrae verhoog deur ƌ rekenaar ter waarde van R10 000 op 1 Desember 200X aan die entiteit te gee. Die transaksie is nog nie in die rekords aangeteken nie. Depresiasie op rekenaartoerusting moet voorsien word teen 25% p.j. volgens die verminderdesaldo-metode. 7. Ignoreer BTW. 216 Van jou word verlang om: 1. Die boegenoemde aansuiwerings in die algemene joernaal aan te teken. 2. Die na-aansuiweringsproefbalans op 28 Februarie 200Y op te stel. 3. Die finansiële state en relevante aantekeninge vir die jaar geëindig 28 Februarie 200Y voor te berei. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer die vorige hoofstukke. 217 HOOFSTUK 12 OPDRAG 6 Die volgende saldo’s is geneem uit die rekeningkundige rekords van Betula Handelaars, ƌ algemene handelaar in Johannesburg, op 31 Mei 200Y, die einde van die rekeningpligtige tydperk: DT KT R R Kapitaal 114 620 Onttrekkings 12 000 Grond en geboue teen kosprys 66 700 Voertuie teen kosprys 52 000 Toerusting teen kosprys 30 000 Opgelope depresiasie: Voertuie (1 Junie 200X) 10 400 Opgelope depresiasie: Toerusting (1 Junie 200X) 8 130 Handelsvoorraad (1 Junie 200X) 8 000 Debiteurekontrole 5 200 Toelaag: Kredietverliese 500 Bank (batig) 4 900 Kleinkas 100 Krediteurekontrole 22 200 Verkope 202 770 Aankope 95 130 Verkoopsretoere 2 420 Water en elektrisiteit 3 550 Kredietverliese 300 Telefoon 2 450 Vraggeld op aankope 2 200 Huuruitgawe 30 000 Salarisse en lone 36 300 Bankkostes 100 Eiendomsbelasting 4 800 Verbruikersgoedere 1 800 Skryfbehoeftes 670 358 620 218 358 620 Addisionele inligting: 1. ƌ Fisiese voorraadopname is op 31 Mei 200Y uitgevoer en het die volgende voorraad voorhande aangetoon (die eerste-in, eerste-uit-metode word gebruik): Handelsvoorraad R10 000 Skryfbehoeftes R 130 Verbruikersgoedere R 530 Die entiteit gebruik die periodieke voorraadstelsel. 2. Op 24 Mei 200Y het die eienaar goedere vir persoonlike gebruik geneem ter waarde van R200. Geen inskrywing is nog in die rekeningkundige rekords gemaak nie. 3. ƌ Debiteur se rekening ter waarde van R200 moet as oninvorderbaar afgeskryf word. 4. Die toelaag vir kredietverliese moet aangesuiwer word tot 5% van uitstaande debiteure. 5. Grond en geboue aangekoop op 1 Junie 200W bestaan uit erf 1001, Johannesburg, en word nie gedepresieer nie. Depresiasie op ander bates moet nog soos volg voorsien word: Voertuie teen 20% p.j. op die reguitlynmetode; en Toerusting teen 10% p.j. op die verminderdesaldo-metode. 6. Ignoreer BTW. Van jou word verlang om: 1. Die bogenoemde aansuiwerings in die algemene joernaal aan te teken. 2. Die na-aansuiweringsproefbalans op 31 Mei 200Y op te stel. 3. Die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste vir die jaar geëindig 31 Mei 200Y voor te berei. 4. Die staat van verandering in ekwiteit vir die jaar geëindig 31 Mei 200Y voor te berei. 5. Die staat van finansiële posisie op 31 Mei 200Y voor te berei. 6. Die toepaslike aantekeninge tot die finansiële state vir die jaar geëindig 31 Mei 200Y te toon. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer die vorige hoofstukke. 219 HOOFSTUK 12 OPDRAG 7 Jy word van die volgende uittreksels uit die rekeningkundige rekords van Juda Handelaars op 31 Desember 200X voorsien: DT Kapitaal KT 864 500 Grond en geboue 500 000 Voertuie teen kosprys 450 000 Opgelope depresiasie op voertuie (1 Jan 200X) 100 000 Toerusting teen kosprys 12 345 Handelsdebiteure 5 000 Handelskrediteure 20 000 Bank 46 000 Handelsvoorraad 15 000 Bedryfsuitgawes 56 805 Toelaag vir kredietverliese 650 Bruto wins 100 000 1 085 150 1 085 150 Addisionele inligting: 1. Die rekenmeester het die volgende aansuiweringsjoernale voorberei wat nog nie by die voorbereiding van die bostaande proefbalans in ag geneem is nie: DT 500 Toelaag vir kredietverliese Debiteurekontrole Oninvorderbare skuld afgeskryf KT 500 Depresiasie Opgelope depresiasie: Voertuie Opgelope depresiasie: Toerusting Depresiasie vir die jaar 45 823 Onttrekkings Bank Eienaar neem kontant vir eie gebruik 3 000 220 45 000 823 3 000 2. Grond en geboue is drie jaar gelede vir R500 000 aangekoop en is op Erf 101, Potchefstroom geleë. Eiendom word nie gedepresieer nie. 3. Voertuie word teen 20% p.j. volgens die verminderdesaldo-metode gedepresieer en toerusting teen 10% p.j. op die kosprys. Aanvaar dat die bedrae wat vir depresiasie hierbo gegee is korrek bereken is. 4. Voorraad word teen die laagste van kosprys en netto realiseerbare waarde getoon en word volgens die eerste-in, eerste-uit-metode waardeer. Die periodieke voorraadstelsel is in gebruik. 5. Ignoreer BTW. Die rekenmeester het jou gevra om hom behulpsaam te wees met die volgende inligting: 1. Die toelaag vir kredietverliese moet nog tot 5% van uitstaande debiteure op jaareinde aangesuiwer word. 2. Agterstallige bedryfsuitgawes vir die huidige finansiële jaar beloop R620 en is nog nie te boek gestel nie. 3. Toerusting is gedurende die huidige finansiële jaar vir R12 345 aangekoop. Hierdie transaksie is alreeds aangeteken. 4. Voertuie: a) Voertuie se kosprys op 1 Januarie 200X het R400 000 beloop. Op dieselfde dag is ’n voertuig met ’n drawaarde van R50 000 en opgelope depresiasie van R50 000 verkoop. b) ’n Addisionele voertuig is op 1 Januarie 200X aangekoop om die verkoopte voertuig te vervang. c) Albei hierdie transaksies is reeds in die rekeningkundige rekords aangeteken. Van jou word verlang om: 1. Die na-aansuiweringsproefbalans op 31 Desember 200Y op te stel. 2. Die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste vir die jaar geëindig 31 Desember 200X op te stel. 3. Die staat van finansiële posisie op 31 Desember 200X op te stel. 4. Die rekeningkundige beleid asook die nota vir eiendom, aanleg en toerusting vir die jaar geëindig 31 Desember 200X voor te berei. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van die opdrag, hersien weer die vorige hoofstukke. 221 HOOFSTUK 13 NIEWINSGEWENDE ENTITEITE 13.1 UITKOMSTE By voltooiing van hierdie hoofstuk, behoort jy in staat te wees om: x die verskillende transaksies in die relevante fondsrekeninge in die algemene grootboek aan te teken; x die ledegeldrekening op te stel; en x die volgende voor te berei: – staat van ontvangste en betalings; – staat van inkomste en uitgawes; – staat van verandering in fondse; en – staat van finansiële posisie. 13.2 WAT JY ALREEDS MOET WEET Die inligting in hoofstuk 1 met betrekking tot die aanbieding van finansiële state is ook op niewinsgewende entiteite van toepassing. Maak seker dat jy hierdie werk verstaan en kan toepas. 13.3 AGTERGROND Niewinsgewende entiteite het, soos die naam aandui, nie winsbejag as hoofdoel nie. Hierdie entiteite word gestig met die hoofsaaklike doel om ƌ diens aan die gemeenskap en/of lede te lewer. Die volgende is voorbeelde van niewinsgewende entiteite: x sportklubs; x kerke; x opvoedkundige organisasies; x kulturele organisasies; x welsynsorganisasies; x professionele verenigings; en x regeringsliggame. 223 Hierdie entiteite dryf nie handel as sodanig nie, maar verdien wel inkomstes en gaan uitgawes aan wat in ƌ wins of verlies realiseer. Indien ƌ wins gemaak word, staan dit bekend as ƌ “oorskot”, en ƌ verlies staan bekend as ƌ “tekort”. Oorskotte word nie direk aan die lede uitbetaal nie, maar wel tot hulle voordeel aangewend. Aangesien hierdie entiteite nie winsbejag as doelwit het nie, is hulle vrygestel van inkomstebelasting. Niewinsgewende entiteite het dieselfde uitgawes as gewone handelsentiteite, soos byvoorbeeld, telefoon, skryfbehoeftes, water en elektrisiteit, depresiasie, salarisse en lone. Die volgende is voorbeelde van die verskillende bronne van inkomste wat van toepassing is by hierdie entiteite: x ledegelde; x fondsinsamelings- of inkomste-genererende projekte; x regeringsubsidies of -toelaes; x skenkings; en x bemakings. 13.4 ERKENNING VAN INKOMSTE 13.4.1 Ledegelde, toetreegelde, donasies/bemakings Ledegeld is die belangrikste bron van inkomste vir die meeste niewinsgewende entiteite. Die beleid van die entiteit sal die bedrag van die ledegeld per lid bepaal, asook die reëls met betrekking tot die toelating en bedanking van lede. Wanneer nuwe lede toegelaat word, is ƌ addisionele eenmalige toegangsgeld wat “toetreegelde” genoem word, betaalbaar, asook die gewone ledegeld vir die jaar. Die transaksie vir die ontvangs van ledegeld word soos volg aangeteken: x Debiteer Bank (Bedryfsbate) x Krediteer Ledegeld (Inkomste) Toetreegelde en donasies ontvang word normaalweg nie as inkomste beskou nie, omdat hierdie ontvangstes nie deel vorm van die hoofsaaklike bron van inkomste vir niewinsgewende entiteite nie. Hierdie inkomstes word dan gekapitaliseer wat beteken dat dit in die staat van finansiële posisie getoon word, en nie in die staat van inkomste en uitgawes nie. Vir doeleindes van hierdie kursus, sal die vraag stipuleer of donasies ontvang en toetreegelde gekapitaliseer moet word. Die inskrywing vir toetreegelde is soos volg: x Debiteer Bank (Bedryfsbate) x Krediteer Toetreegeld (Ekwiteit) 224 Die transaksie vir donasies/bemakings word soos volg aangeteken: x Debiteer Bank (Bedryfsbate) x Krediteer Donasies/bemakings ontvang (Ekwiteit) Ledegeld word as inkomste beskou op dieselfde wyse as dienste gelewer deur ƌ handelsentiteit. In die praktyk mag dit gebeur dat sommige ledegeld agterstallig of vooruitbetaal is op finansiële jaareinde. Ledegeld wat agterstallig is, word as agterstallige ledegeld (bedryfsbate), en ledegeld wat vooruitbetaal is, as ledegeld vooruitontvang (bedryfslas) in die staat van finansiële posisie getoon. Enige ledegeld wat agterstallig of vooruitontvang is, moet op jaareinde deur middel van ƌ joernaalinskrywing vanaf die ledegeldrekening oorgeplaas word na die betrokke bedryfslas of bedryfsbate rekening. Indien ƌ lid nie in staat is om sy ledegeld te betaal nie, sal die entiteit die uitstaande ledegeld soos volg afskryf: x Debiteer Kredietverliese (Uitgawe) x Krediteer Ledegeld (Inkomste) VOORBEELD 13.1 Ledegeld Die volgende openingsaldo’s verskyn in die rekeningkundige rekord van Highlands Tennisklub op 1 Januarie 200Y: Ledegelde agterstallig (vir 200X) R 4 400 Ledegelde vooruitontvang (vir 200Y) R 1 540 Die volgende transaksies het gedurende 200Y plaasgevind: 1. Ledegeld ontvang: 200X R 1 650 200Y R166 760 200Z R 500 2. Ledegeld vir 200X afgeskryf R 1 100 3. Ledegeld uitstaande vir 200Y R 2 200 Van jou word verlang om: Die bogenoemde transaksies in die relevante grootboekrekeninge aan te teken en op 31 Desember 200Y behoorlik af te sluit. 225 HIGHLANDS TENNISKLUB ALGEMENE GROOTBOEK DT AGTERSTALLIGE LEDEGELD (BEDRYFSBATE) 200Y KT 200Y Jan 1 Saldo a/b 4 400 Jan 2 Ledegeld (200X) J1 4 400 Des 31 Ledegeld (200X) J10 1 650 Des 31 Saldo o/b 3 850 31 Ledegeld (200Y) 2 200 8 250 8 250 200Z Jan 1 Saldo DT a/b 3 850 LEDEGELD VOORUITONTVANG (BEDRYFSLAS) 200Y KT 200Y Jan 2 Ledegeld (200Y) J1 1 540 Jan 1 Saldo a/b 1 540 Des 31 Saldo o/b 500 Des 31 Ledegeld (200Z) J10 500 2 040 2 040 200Z Jan DT 1 Saldo a/b LEDEGELD (INKOMSTE) 200Y 500 KT 200Y Jan 2 Ledegeld agterstallig J1 4 400 Jan 2 Ledegeld vooruitontvang J1 1 540 Des 31 Ledegeldvooruit ontvang (200Z) J10 500 Des 31 Bank (200X) J10 1 650 31 Bank (200Y) J10 166 760 Inkomstes en uitgawes (166 760 + 2 200 + 1 540) J10 31 Bank (200Z) J10 500 31 Kredietverliese (200X) J10 1 100 31 Ledegeld agterstallig (200X = 4 400 – 1 650 – 1 100) J10 1 650 31 Ledegeld agterstallig(200Y) J10 2 200 31 170 500 175 400 226 175 400 13.4.2 Inkomste-genererende projekte Selfs al is dit nie die doel van ƌ niewinsgewende entiteit om wins te maak nie, is dit tog nodig om inkomste te genereer om die voortbestaan van die entiteit te verseker. Soos reeds gemeld, is inkomste-genererende of fondsinsamelingsprojekte een van die bronne van inkomste wat beskikbaar is vir hierdie entiteite. Hierdie projekte kan deurlopend of eenmalig van aard wees en het in meeste gevalle ƌ wins tot gevolg, maar dit mag in uitsonderlike gevalle ook ƌ verlies tot gevolg hê. Die wins of verlies van hierdie projekte word deur middel van ƌ handelsrekening of -staat bepaal. Die wins of verlies in die handelsstaat word aan die einde van die projek oorgedra na die inkomste en uitgawerekening deur middel van ƌ joernaalinskrywing. ƌ Voorbeeld van die handelsrekening vir die restaurant/kroeg wat deur Die Royal Tennisklub as ’n inkomste-genererende projek bedryf word, word hier onder getoon: VOORBEELD 13.2 Handelsrekening DIE ROYAL TENNISKLUB ALGEMENE GROOTBOEK DT HANDELSREKENING: RESTAURANT/KROEG 200X KT 200X Jan 1 Voorraad (opening) J1 9 000 Des 31 Aankope J15 22 000 31 Salarisse J15 5 000 31 Water en elektrisiteit J15 3 500 31 Inkomstes en uitgawes (nota) J15 2 500 Des 31 Verkope J15 31 000 31 Voorraad (sluiting) J15 11 000 42 000 42 000 Nota: Die bedrag van R2 500 verteenwoordig die wins vir die jaar wat deur die restaurant/ kroeg gemaak is. Hierdie wins word oorgedra na die algemene inkomste en uitgawerekening op jaareinde. Die inkomste en uitgawerekening dien dieselfde doel as die wins- en verliesrekening by ƌ handelsentiteit. 13.5 FONDSREKENINGKUNDE Persone wat verantwoordelik is vir die bestuur van ƌ niewinsgewende entiteit word deur die lede van die entiteit aangestel. Hierdie persone is verantwoordelik vir die dag-tot-dag aktiwiteite en vir die verslagdoening van die aktiwiteite aan die lede en ander betrokke partye in die vorm van finansiële state. Al die fondse en bepalings moet behoorlik deur die aangewese persone bestuur word deur middel van fondsrekeningkunde. Wanneer inkomste 227 vir ƌ spesifieke doel ontvang word vanaf ƌ bron, moet ƌ aparte fondsrekening in die algemene grootboek geopen word om die transaksies (inkomstes en uitgawes) ten opsigte van die spesifieke bron van inkomste, apart te boekstaaf. Die volgende is die verskillende tipes fondse wat gebruik word: 13.5.1 Die algemene of opgehoopte fonds Elke niewinsgewende entiteit sal ƌ algemene of opgehoopte fonds hê wat dieselfde doel dien as die kapitaalrekening van ƌ handelsentiteit. Aan die einde van elke finansiële tydperk word die oorskot (wins) of tekort (verlies) na die algemene/opgehoopte fonds oorgeplaas op dieselfde manier as die wins/verlies van ƌ handelsentiteit na die kapitaalrekening. Soos alreeds genoem, word toetreegelde en donasies ontvang ook by die algemene/opgehoopte fonds getoon. Aan die einde van ƌ finansiële tydperk kan die algemene/opgehoopte fonds die volgende inligting toon: Openingsaldo Plus/Min: Netto oorskot/tekort Plus: Toetreegelde ontvang Plus: Donasies ontvang Is gelyk aan: Sluitingsaldo 13.5.2 Spesiale fondse Niewinsgewende entiteite ontvang dikwels skenkings, bemakings of subsidies met ƌ bepaling dat hierdie fondse vir ƌ spesifieke doel of projek aangewend moet word. ƌ Afsonderlike beleggingsrekening word dan by ƌ finansiële instelling geopen waarin die fondse gedeponeer word. Rente wat verdien op hierdie belegging word, word gewoonlik in die belegging herbelê. Die skenker van die fonds kan stipuleer dat die kapitaal sowel as die inkomstegedeelte (rente verdien) aangewend moet word vir ƌ spesifieke doel, of dat die kapitaal ongeskonde moet bly en slegs die inkomste aangewend moet word. Spesiale fondse mag nie vir algemene lopende uitgawes gebruik word nie, tensy die bepalings van die skenking dit toelaat. Dit is belangrik om telkens na die bepalings van die spesifieke fonds te kyk. Die volgende joernaalinskrywing sal van toepassing wees wanneer inkomste wat byvoorbeeld van mnr. X ontvang is, vir ƌ spesifieke doel aangewend moet word: x Debiteer Vaste deposito (Niebedryfslas) x Krediteer Spesiale fonds: Mnr. X (Ekwiteit) 228 VOORBEELD 13.3 Kapitaal en inkomste aangewend vir ƌ spesifieke doel Op 2 Januarie 200X, skenk R Goosen R100 000 aan Eagle Wing Gholfklub met die voorwaarde dat die kapitaal asook die inkomste gebruik moet word vir die aankoop van gholfkarre. Die skenking is dieselfde dag by Newark Bank in ƌ vaste deposito-rekening belê. Rente word elke ses maande teen 10% p.j. verdien. Op 30 Junie 200X is ƌ gholfkar gekoop vir R39 000. Op 31 Desember 200X is nog ƌ gholfkar vir R43 000 gekoop. Die balans op die belegging word aan die einde van elke ses maande herbelê teen dieselfde rentekoers. EAGLE WING GHOLFKLUB ALGEMENE GROOTBOEK DT ALGEMENE FONDS (EKWITEIT) KT 200X DT 30 Spesiale fonds: R Goosen (nota 3) J10 39 000 Des 31 Spesiale fonds: R Goosen (nota 3) J10 43 000 SPESIALE FONDS: R GOOSEN (EKWITEIT) 200X Jun Jun KT 200X 30 Algemene fonds (nota 3) J10 39 000 Jan 2 10% Vaste deposito J1 100 000 30 Saldo o/b 66 000 Jun 30 10% Vaste deposito (rente) J10 5 000 105 000 Des 105 000 31 Algemene fonds (nota 3) J15 43 000 Jul 1 Saldo a/b 66 000 31 Saldo o/b 26 300 Des 31 10% Vaste deposito (rente) J15 3 300 69 300 69 300 200Y Jan 229 1 Saldo a/b 26 300 DT 10% VASTE DEPOSITO (NIEBEDRYFSBATE) 200X KT 200X Jan 2 Spesiale fonds: R Goosen J1 100 000 Jun 30 Spesiale fonds: R Goosen (rente) J10 5 000 Jun 30 Bank (nota 1) J10 39 000 30 Saldo o/b 66 000 105 000 Jul 1 Saldo a/b 66 000 Des 31 Spesiale fonds: R Goosen (rente) J15 3 300 105 000 Des 31 Bank (nota 1) J15 43 000 31 Saldo o/b 26 300 69 300 69 300 200Y Jan 1 DT Saldo a/b 26 300 TOERUSTING: GHOLFKARRE (NIEBEDRYFSBATE) KT 200X Jun 30 Bank (nota 2) J10 39 000 Des 31 Bank (nota 2) J15 43 000 82 000 DT BANK (BEDRYFSBATE) 200X KT 200X Jun 30 10% Vaste deposito (nota 1) J10 39 000 Jun 30 Toerusting (nota 2) J10 39 000 Des 31 10% Vaste deposito (nota 1) J10 43 000 Des 31 Toerusting (nota 2) J15 43 000 Notas: 1. Die bedrae wat vir die gholfkarre betaal is, moet oorgeplaas word vanaf die vaste deposito-rekening na die klub se bankrekening (Bank word gedebiteer), sodat betaling (Bank word gekrediteer) aan die verkoper kan geskied. 2. Die aankope van gholfkarre verteenwoordig ƌ toename in die bates van die klub, daarom word Toerusting gedebiteer en Bank gekrediteer wanneer die verkoper betaal word. 3. Die bedrag moet ook vanaf die spesiale fonds oorgeplaas word na die algemene/ opgehoopte fonds, omdat die fondse aangewend is om toerusting te koop; dus sal die spesiale fonds se saldo met die bedrag verminder. 230 VOORBEELD 13.4 Inkomste vir ƌ spesifieke doel aangewend Op 3 Januarie 200W ontvang Yellow Creek Gholfklub R50 000 van die boedel van B Jones, op die voorwaarde dat die inkomste van die fonds elke jaar gebruik moet word as beurs vir klublede wat beoog om professionele gholf te speel, om hulle in staat te stel om deel te neem aan die jaarlikse kwalifiserende kampioenskappe vir die Pro-toer. Die bedrag is dieselfde dag by Hyper Bank belê in ƌ vaste deposito-rekening wat rente verdien teen 10% p.j. Rente word jaarliks ontvang. Die kwalifiserende toer vind plaas die derde naweek in Januarie van elke jaar. Op 3 Januarie 200X is een klublid vir R4 000 geborg en op 3 Januarie 200Y, ƌ tweede lid vir R5 000. Die balans van die inkomste word herbelê teen dieselfde rentekoers. Die finansiële jaareinde van die klub is 31 Desember. YELLOW CREEK GHOLFKLUB ALGEMENE GROOTBOEK DT SPESIALE FONDS: B JONES (EKWITEIT) Inkomste KT Inkomste Kapitaal 200X Kapitaal 200W Jan 3 Bank (nota 2) J1 4 000 Des 31 Saldo o/b 1 000 Jan 50 000 Vaste deposito J1 3 10% Vaste deposito (rente) J1 50 000 200Y 50 000 200X Jan 5 000 3 5 000 5 000 50 000 50 000 200Y Jan 3 Bank (nota 2) J1 5 000 Jan Des 31 Saldo o/b 1 100 50 000 6 100 50 000 1 Saldo a/b 1 000 3 10% Vaste deposito (rente) J1 5 100 6 100 50 000 1 100 50 000 200Z Jan 231 1 Saldo a/b DT 10% VASTE DEPOSITO (NIEBEDRYFSBATE) Inkomste Kapitaal 200W Jan KT Inkomste Kapitaal 200X 3 Spesiale fonds J1 3 Spesiale fonds (rente) J1 50 000 Jan 3 Bank (nota 1) J1 4 000 Des 31 Saldo o/b 1 000 50 000 5 000 50 000 200X Jan 5 000 5 000 50 000 200Y 200Y Jan 1 Saldo a/b 1 000 Jan 3 Spesiale fonds (rente) J1 5 100 50 000 6 100 50 000 1 100 50 000 Jan 3 Bank (nota 1) J1 5 000 Des 31 Saldo o/b 1 100 50 000 6 100 50 000 200Z Jan 1 Saldo a/b DT BANK (BEDRYFSBATE) 200X Jan 200X 3 10% Vaste deposito (nota 1) J1 4 000 200Y Jan KT Jan 3 Spesiale fonds (nota 2) J1 4 000 3 Spesiale fonds (nota 2) J1 5 000 200Y 3 10% Vaste deposito (nota 1) J1 5 000 Jan Notas: 1. Die bedrag van die borgskap wat namens die lid betaal is, moet oorgeplaas word vanaf die vaste deposito-rekening na die bankrekening van die klub (Bank word gedebiteer) sodat die fondse beskikbaar is vir betaling aan die organiseerders van die toernooi. 2. ƌ Klublid is geborg – betaling moet aan die toernooi-organiseerders gemaak word (Bank word gekrediteer) en die spesiale fondsrekening moet gedebiteer word. 232 13.6 FINANSIȬLE STATE 13.6.1 Staat van ontvangstes en betalings Die staat van ontvangstes en betalings is ƌ opsomming van al die kontanttransaksies van ƌ niewinsgewende entiteit. Die openingsaldo van die bankrekening, al die kontantontvangstes en -betalings, en die sluitingsaldo van die bankrekening vir die finansiële jaar, word in die staat aangeteken. Hierdie staat is die eenvoudigste verslag wat deur die entiteit voorberei word. 13.6.2 Staat van inkomste en uitgawes Die staat van inkomste en uitgawes is soortgelyk aan die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste van ƌ handelsentiteit. Dieselfde inligting word hier aangeteken, naamlik, al die inkomstes en uitgawes vir die betrokke finansiële jaar. Omdat die hoofdoel van hierdie entiteite nie winsbejag is nie, word die wins aangeteken as ƌ oorskot en die verlies as ƌ tekort. Die oorskot of tekort word na die algemene fonds op dieselfde wyse oorgedra as wat die wins of verlies van ƌ handelsentiteit na die kapitaalrekening oorgedra word. 13.6.3 Staat van verandering in fondse Die staat van verandering in fondse toon al die bewegings in die algemene/opgehoopte fonds en enige ander spesiale fondse wat die entiteit besit. Die openingsaldo van elke fondsrekening, die toetreegelde en donasies ontvang, die oorskot of tekort, en enige rente herbelê in die fondse, word in dié staat getoon. 13.6.4 Staat van finansiële posisie Die staat van finansiële posisie is soortgelyk aan dié van ƌ handelsentiteit. Die enigste verskil is dat ekwiteit in die geval van ƌ handelsentiteit vervang word deur die fondse van die niewinsgewende entiteit. Voorbeelde van die finansiële state van ƌ niewinsgewende entiteit word hieronder verskaf. 233 Onthou formaat! STAAT VAN ONTVANGSTES EN BETALINGS BEAR RIVER GHOLFKLUB STAAT VAN ONTVANGSTES EN BETALINGS VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200Y 200Y R Openingsaldo: Bank 17 200 Ontvangstes: 45 200 Toetreegelde: 200X 200 200Y 3 000 200X 2 000 200Y 24 000 200Z 1 000 Ledegeld: Baanfooie 15 000 Betalings: (37 000) Water en elektrisiteit (9 000) Salarisse (20 000) Telefoon (3 500) Onderhoud (4 500) Sluitingsaldo: Bank 25 400 234 STAAT VAN INKOMSTE EN UITGAWES BEAR RIVER GHOLFKLUB STAAT VAN INKOMSTES EN UITGAWES VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200Y 200Y R Inkomste: 46 000 Ledegelde 26 000 Baanfooie 15 000 Wins vir die jaar: Restaurant/Kroeg 5 000 Uitgawes: (40 000) Water en elektrisiteit (9 000) Salarisse (20 000) Telefoon (3 500) Onderhoud (4 500) Depresiasie (3 000) Netto oorskot vir die tydperk 6 000 STAAT VAN VERANDERING IN FONDSE BEAR RIVER GHOLFKLUB STAAT VAN VERANDERING IN FONDSE VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200Y 200Y Saldo aan begin van die tydperk 200Y 200Y R R R Algemene fonds G Normanfonds Totaal 500 000 150 000 650 000 Toetreegelde gekapitaliseer 3 000 3 000 Netto oorskot vir die tydperk 6 000 6 000 Rente herbelê Saldo aan einde van die tydperk 509 000 235 15 000 15 000 165 000 674 000 STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE BEAR RIVER GHOLFKLUB STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE OP 31 DESEMBER 200Y 200Y R BATES Niebedryfsbates: 647 000 Grond en geboue 300 000 Toerusting teen drabedrag 120 000 Voertuie teen drabedrag 77 000 10% Vaste deposito: G Norman-fonds 150 000 Bedryfsbates: 39 400 Handelsvoorraad: Restaurant/Kroeg 12 000 Handels- en ander debiteure 2 000 Kontant en kontantekwivalente 25 400 TOTALE BATES 686 400 FONDSE EN LASTE Fondsaldo’s 674 000 Bedryfslaste: Handels- en ander krediteure 12 400 TOTALE FONDSE EN LASTE 686 400 236 13.7 PRAKTIESE VOORBEELD Die volgende inligting is verkry uit die rekords van Sambati Gholfklub vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y: R Ledegelde ontvang vir 200X Ledegelde ontvang vir 200Y Ledegelde ontvang vir 200Z Verkope – Gholfvoorraad Aankope – Gholfvoorraad Salarisse en lone Eiendomsbelasting Depresiasie vir die jaar Versekering Opgelope fonds (1 Januarie 200Y) Toetreegelde ontvang Grond en geboue teen kosprys Kantoortoerusting teen kosprys Opgelope depresiasie: Kantoortoerusting (1 Januarie 200Y) Ledegelde vooruitontvang (1 Januarie 200Y) Agterstallige ledegeld vir 200X (1 Januarie 200Y) Agterstallige ledegeld (31 Desember 200Y) Bank – batig (1 Januarie 200Y) Gholfvoorraad (1 Januarie 200Y) Gholfvoorraad (31 Desember 200Y) Krediteurekontrole Honorarium betaal 17 600 192 000 9 600 29 200 13 200 52 800 7 200 120 840 3 920 581 440 38 400 298 400 483 360 241 680 2 800 23 600 13 600 21 440 4 000 3 830 4 880 3 500 Prestasiebonus Addisionele inligting: 1. R3 200 moet voorsien word vir bonusse aan die einde van die jaar. 2. R1 200 van die eiendomsbelasting was vir die jaar 200Z. 3. Toetreegelde moet gekapitaliseer word. 4. Ingesluit in agterstallige ledegeld op 31 Desember 200Y is R6 000 ten opsigte van die vorige jaar wat afgeskryf moet word. 237 Van jou word verlang om: 1. Die ledegeldrekening en handelsrekening vir gholftoebehore (voorraad) in die algemene grootboek vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y op te stel en behoorlik af te sluit. 2. Die staat van ontvangstes en betalings vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y voor te berei. 3. Die finansiële state vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y op te stel. PRAKTIESE VOORBEELD – ANTWOORDBLAD SAMBATI GHOLFKLUB ALGEMENE GROOTBOEK DT LEDEGELD (INKOMSTE) 200Y KT 200Y Jan 2 Ledegeld agterstallig Jan 2 Ledegeld vooruitontvang Des 31 Ledegeld vooruitontvang (200Z) Des 31 Bank (200X) 31 Bank (200Y) 31 Bank (200Z) 31 Kredietverliese 31 Ledegeld agterstallig (200Y = 13 600 – 6 000) 31 Inkomste en uitgawes (192 000 + 7 600 + 2 800) 235 600 DT 235 600 HANDELSREKENING: GHOLFTOEBEHORE (VOORRAAD) 200Y KT 200Y Jan 1 Voorraad (openings) Des 31 Aankope 31 Inkomste en uitgawes Des 33 030 31 Verkope 31 Voorraad (sluitings) 33 030 238 SAMBATI GHOLFKLUB STAAT VAN ONTVANGSTES EN BETALINGS VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200Y 200Y R Openingsaldo: Bank 21 440 Ontvangstes: 286 800 Ledegelde (17 600 + 192 000 + 9 600) Verkope: Gholftoebehore (voorraad) Toetreegelde Betalings: (80 620) Aankope: Gholftoebehore (voorraad) Salarisse en lone Eiendomsbelasting Versekering Honorarium Sluitingsaldo: Bank 227 620 SAMBATI GHOLFKLUB STAAT VAN INKOMSTE EN UITGAWES VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200Y 200Y R Inkomstes: 218 230 Ledegelde Wins met die verkoop van gholftoebehore (voorraad) Uitgawes: (196 260) Salarisse en lone (52 800 + 3 200) Eiendomsbelasting (7 200 – 1 200) Versekering Honorarium Kredietverliese Depresiasie Netto oorskot vir die tydperk 21 970 239 SAMBATI GHOLFKLUB STAAT VAN VERANDERING IN FONDSE VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200Y 200Y R Opgehoopte fonds Saldo aan begin van die tydperk Netto oorskot vir die tydperk Toetreegelde gekapitaliseer Saldo aan die einde van die tydperk 641 810 SAMBATI GHOLFKLUB STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE OP 31 DESEMBER 200Y 200Y R BATES Niebedryfsbates: 419 240 Grond en geboue Kantoortoerusting (483 360 – (241 680 + 120 840)) Bedryfsbates: 240 250 Gholftoebehore (voorraad) Agterstallige ledegeld Vooruitbetaalde eiendomsbelasting Bank TOTAL BATES 659 490 FONDSE EN LASTE Fondse: Opgehoopte fonds Bedryfslaste: 17 680 Handelskrediteure Ledegelde vooruitontvang Agterstallige bonusse TOTAL FONDSE EN LASTE 659 490 240 HOOFSTUK 13 OPDRAG 1 1. Wat is die doel van niewinsgewende entiteite? 2. Gee sewe voorbeelde van niewinsgewende entiteite. 3. Noem die verskillende bronne van inkomste van niewinsgewende entiteite. 4. Hoekom word toetreegelde en donasies ontvang, normaalweg nie as inkomste beskou nie? 5. Noem die verskillende tipes fondse by niewinsgewende entiteite. 6. Noem die verskillende verslae waaruit die finansiële state van niewinsgewende entiteite bestaan. 7. Wat is die staat van ontvangstes en betalings? Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van die opdrag, hersien weer hoofstuk 13. 241 HOOFSTUK 13 OPDRAG 2 Die volgende saldo’s is verkry uit die finansiële rekords van Klim en Voetslaan Klub vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y: R Grond en geboue teen kosprys Kantoortoerusting teen kosprys (openingsaldo) Opgelope depresiasie: Kantoortoerusting (openingsaldo) Vaste deposito: Kove Bank teen 12% p.j. Klim en voetslaan toebehore voorhande (openingsaldo) Verversings voorhande (openingsaldo) Agterstallige ledegelde (openingsaldo) Bank (gunstige openingsaldo) Kontant voorhande Opgehoopte fonds (openingsaldo) Langtermynlening: Kove Bank @ 16% p.j. Krediteurekontrole Ledegelde vooruitontvang (openingsaldo) 83 423 10 000 3 439 4 800 320 160 240 13 080 200 72 000 32 000 4 400 384 Die volgende bedrae is ontvang en betaal gedurende die jaar geëindig 31 Desember 200Y: R Lone Skryfbehoeftes Water en elektrisiteit Telefoon Rente op lening Toetreegelde ontvang Donasies ontvang Rente-inkomste Ledegelde ontvang Eerstehulpkursusinkomste Verkope: Klim- en voetslaantoebehore Aankope: Klim- en voetslaantoebehore Eerstehulpkursusuitgawes Verversings aangekoop Toerusting aangekoop op 1 Mei 200Y Betaal krediteure Betaal paaiement: Langtermynlening 1 760 252 716 168 5 120 1 560 4 560 624 13 104 1 400 4 416 2 920 840 1 120 3 000 4 400 4 000 242 Addisionele inligting: 1. Op 31 Desember 200X het die klub 260 lede gehad. Op 2 Januarie 200Y het 65 nuwe lede aangesluit. Toetreegelde en ledegelde vir hierdie lede is ten volle ontvang. Toetreegelde beloop R24 per lid en moet gekapitaliseer word. 2. Ledegelde is R48 per lid p.j. R144 van die ledegelde wat op 31 Desember 200X uitstaande was, is ontvang. Die balans moet afgeskryf word, en die niebetalers se lidmaatskap moet beëindig word vanaf 1 Januarie 200Y. Een lid het reeds ledegeld vir 200Z betaal, terwyl ander lede se ledegeld vir 200Y nog uitstaande is. 3. Al die donasies ontvang moet gekapitaliseer word. 4. ƌ Honorarium van R220 is toegeken aan die klubsekretaris, maar is nog nie betaal nie. 5. Voorraad voorhande op 31 Desember 200Y: 6. Klim- en voetslaantoebehore R480 Verversings R180 Skryfbehoeftes R 30 Depresiasie op kantoortoerusting moet voorsien word teen 10% p.j. volgens die verminderdesaldo-metode. Van jou word verlang om: 1. Die ledegeldrekening en die handelsrekening vir klim en voetslaan toebehore in die algemene grootboek vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y op te stel en die rekeninge behoorlik af te sluit. 2. Die staat van ontvangstes en betalings vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y voor te berei. 3. Die staat van inkomste en uitgawes vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y op te stel. 4. Die staat van finansiële posisie op 31 Desember 200Y op te stel. LW: Rond af tot die naaste rand. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 243 HOOFSTUK 13 OPDRAG 3 Die volgende saldo’s is verkry uit die rekeningkundige rekords van Duncan Skaakklub vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y: Duncan Skaakklub Voor-aansuiweringsproefbalans Op 31 Desember 200Y DT R Grond en geboue teen kosprys Meubels teen kosprys Opgelope depresiasie: Meubels (1 Januarie 200Y) Belegging: Capex Finance teen 8% p.j. Verversings voorhande (1 Januarie 200Y) Agterstallige ledegeld (1 Januarie 200Y) Bank Opgehoopte fonds (1 Januarie 200Y) Matel Onderhoudsfonds (1 Januarie 200Y) Langtermynlening: Maxi Bank teen 10% p.j. Ledegelde vooruitontvang (1 Januarie 200Y) Lone Onderhoud: Geboue Water en elektrisiteit Telefoon Rente op lening Rente-inkomste (Matel Onderhoudsfonds) Ledegelde ontvang Skaaktoernooi-inskrywingsgelde ontvang Verkope: Verversings Aankope: Verversings Skaaktoernooi-uitgawes 65 000 13 000 3 523 26 000 260 1 170 1 820 33 722 26 000 39 000 1 430 6 500 1 950 5 980 585 3 900 2 080 19 500 8 190 8 060 4 680 10 660 141 505 244 KT R 141 505 Addisionele inligting: 1. Ses nuwe lede het by die klub aangesluit gedurende die jaar. Toetreegelde beloop R260 per lid en is ingesluit in die bedrag van ledegelde ontvang. Toetreegelde moet gekapitaliseer word. 2. 3. Ledegelde agterstallig op 31 Desember 200Y: R1 040 Ledegelde vooruitontvang op 31 Desember 200Y: R1 690 Voorraad voorhande op 31 Desember 200Y: Verversings 4. R390 Die kapitale gedeelte van die Matel Onderhoudsfonds is by Capex Finance belê, en verdien rente teen 8% p.j. Die inkomste mag slegs gebruik word vir die onderhoud van die klub geboue. Onaangewende inkomste moet herbelê word. 5. Depresiasie op meubels moet nog voorsien word teen 10% p.j. volgens die verminderdesaldo-metode. 6. Die bank het ƌ oortrokke saldo van R1 755 op 1 Januarie 200Y. Van jou word verlang om: 1. Die volgende grootboekrekeninge vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y voor te berei en behoorlik af te sluit: Matel Onderhoudsfonds; Opgehoopte Fonds; Belegging; Bank; Rente op belegging; en Onderhoud: Geboue. 2. Die handelstaat vir verversings vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y op te stel. 3. Die staat vir ontvangstes en betalings vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y op te stel. 4. Die staat van inkomste en uitgawes vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y op te stel. 5. Die staat van verandering in fondse vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y op te stel. 6. Die staat van finansiële posisie op 31 Desember 200Y op te stel. LW: Rond af tot die naaste rand. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 245 HOOFSTUK 13 OPDRAG 4 Die volgende saldo’s is verkry uit die rekords van Timbuli Gholfklub: Timbuli Gholfklub Voor-aansuiweringsproefbalans Op 1 Januarie 200Y DT R Grond en geboue teen kosprys Toerusting teen kosprys Opgelope depresiasie: Toerusting Vaste deposito: Bali Beleggings teen 12% p.j. Gholfballe voorhande Agterstallige ledegeld Bank Spaarrekening Opgehoopte fonds Spesiale fonds: Kampioenskappe Ledegeld vooruitontvang KT R 450 000 108 000 44 400 128 000 4 920 960 42 000 14 400 575 040 128 000 840 748 280 Die volgende kontant transaksies het plaasgevind gedurende die 748 280 jaar geëindig 31 Desember 200Y: Ontvangstes R Besoekersfooie Ledegelde: 200X 200Y 200Z Affiliasiegelde Rente op vaste deposito Rente op spaarrekening Kampioenskapsgelde Donasies 24 300 600 99 600 240 4 320 15 360 780 16 200 23 400 246 Betalings R Eiendomsbelasting Verversings Skryfbehoeftes Gholfballe Affiliasie fooie Kampioenskap inskrywingsfooie Honorarium Lone Onderhoud Toerusting aangekoop op 30 September 200Y Oordrag na spaarrekening 17 520 9 000 7 560 26 400 600 32 000 14 400 16 800 35 160 12 000 5 400 Addisionele inligting: 1. Die klub het 84 lede en ledegeld beloop R1 200 per lid p.j. 2. Uitstaande ledegelde vir 200X moet afgeskryf word. 3. Voorraad voorhande op 31 Desember 200Y: Verversings R 360 Gholfballe R2 100 4. R1 800 se lone is nog uitstaande. 5. Gebruikte toerusting met ƌ kosprys van R6 000 en opgelope depresiasie van R4 800 op 1 Januarie 200Y is op 3 Januarie 200Y kontant verkoop teen drabedrag. 6. Depresiasie op toerusting moet nog voorsien word teen 20% p.j. volgens die verminderdesaldo-metode. 7. Die inkomste van die spesiale fonds mag slegs gebruik word vir betaling van kampioenskapsfooie vir lede wat wil kwalifiseer vir die professionele toer. 8. Donasies ontvang moet gekapitaliseer word. Van jou word verlang om: 1. Die ledegeldrekening, die spesiale fondsrekening en die beleggingsrekening in die algemene grootboek voor te berei vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y en dit behoorlik af te sluit. 2. Die staat van inkomste en uitgawes vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y op te stel. 3. Die staat van verandering in fondse vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y op te stel. 4. Die staat van finansiële posisie op 31 Desember 200Y op te stel. LW: Rond af tot die naaste rand. 247 HOOFSTUK 13 OPDRAG 5 Die onderstaande inligting is uit die rekeningkundige rekords van Die Bingo Klub op 30 Junie 200Y geneem: DT Opgehoopte fonds Meubels en toerusting teen kosprys Verversings voorhande (1 Julie 200X) Bank Ledegeld ontvang Verversingsverkope: Kafeteria Jaarlikse dansinkomste Verversingsaankope: Kafeteria Jaarlikse dansuitgawes Honorarium: Tesourier Huuruitgawe Lone: Kafeteria Water en elektrisiteit Diverse uitgawes KT 29 850 52 500 2 775 14 813 48 750 36 750 5 250 22 500 4 650 1 575 5 250 4 500 1 987 10 050 120 600 120 600 Addisionele inligting: 1. Verversings voorhande op 30 Junie 200Y bedra R3 075. 2. Agterstallige ledegeld op 30 Junie 200Y: R 750 Ledegeld vooruitontvang op 30 Junie 200Y: R1 350 3. Huur is slegs vir sewe maande betaal, maar die gebou is vir die volle finansiële tydperk gehuur. 4. Al die meubels en toerusting is op 1 Julie 200X aangekoop. Depresiasie moet nog teen 10% p.j. op die kosprys voorsien word. Van jou word verlang om: 1. Die ledegeldrekening, die jaarlikse dansrekening en die kafeteria handelsrekening in die algemene grootboek vir die jaar geëindig 30 Junie 200Y voor te berei. 2. Die staat van inkomste en uitgawes vir die jaar geëindig 30 Junie 200Y op te stel. 3. Die staat van finansiële posisie op 30 Junie 200Y op te stel. 248 HOOFSTUK 14 STAAT VAN KONTANTVLOEI 14.1 UITKOMSTE By voltooiing van hierdie hoofstuk, behoort jy in staat te wees om: x te verduidelik wat die begrip “kontantvloei” behels; x te verduidelik hoekom kontantvloeistate belangrik is en wat daaruit afgelei kan word; x die inligting wat in die staat van kontantvloei gebruik word, te identifiseer; x ƌ basiese staat van kontantvloei met aanbevelings op te stel; en x aanbevelings aangaande die kontantposisie van ƌ entiteit te maak. 14.2 WAT JY ALREEDS MOET WEET Die rekeningkundige inligting in die eerste 12 hoofstukke word gebruik en toegepas in hierdie hoofstuk. Maak seker dat jy die vorige werk verstaan en kan toepas. 14.3 INLEIDING Elke entiteit het ƌ besigheidsplan waarvolgens die entiteit beheer en bestuur word. Net so het die bestuur ook gereelde inligting rakende die kontantposisie van die entiteit nodig om te bepaal of die entiteit sy finansiële verpligtinge in die toekoms sal kan nakom. Hierdie inligting kan nie regstreeks vanaf die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste (inkomstestaat) en staat van finansiële posisie (balansstaat) verkry word nie. Daarom is dit nodig om ƌ staat van kontantvloei op te stel om aan te toon wat die entiteit se vermoë is om fondse (kontant) uit bedryfs- en finansieringsaktiwiteite te genereer. Die staat van kontantvloei dui die beweging van kontant aan, met ander woorde hoe die saldo van die bankrekening gestyg of gedaal het. Die staat van kontantvloei kan ook aangewend word om foute rakende die verkryging en aanwending van fondse uit te wys. Die belangrikste gebruik is egter om die beleggers, krediteure en bestuur van die entiteit in staat te stel om te beraam wat die beskikbare kontant is vir betaling van rentes, dividende, kapitaalterugbetalings op lenings en betalings aan krediteure, asook kontant beskikbaar vir moontlike nuwe beleggings. 249 ƌ Staat van kontantvloei handel net oor KONTANT. 14.3.1 Elemente van die staat van kontantvloei • Kontant verwys na kontant wat beskikbaar is, in die bank, kleinkas en in spaarrekeninge. • Beleggingsaktiwiteite is die aktiwiteite wat betrekking het op die verkryging en verkope van niebedryfsbates en beleggings. • Finansieringsaktiwiteite is die aktiwiteite wat aanleiding gee tot verandering (verkryging of terugbetaling) van kort- en langtermynlenings. • Bedryfsaktiwiteite sluit al die transaksies en ander gebeure wat deel uitmaak van inkomstes en uitgawes in, met ander woorde al die transaksies wat nie beleggings- en finansieringsaktiwiteite is nie, en word soos volg bereken: Kontant ontvang vir goedere/dienste Plus: Ander bedryfsinkomste kontant ontvang Min: Kontant betaal vir goedere/dienste Min: Kontant betaal vir bedryfsaktiwiteite Gelyk aan: Kontant deur bedryfsaktiwiteite voortgebring 14.4 DIE FORMAAT VAN DIE STAAT VAN KONTANTVLOEI Daar bestaan geen vaste voorskrifte oor die formaat van die staat van kontantvloei nie, maar ter wille van eenvormigheid gaan ons die volgende formaat in hierdie kursus gebruik: LW: Die beweging van kontant op krediettransaksies, soos debiteure en krediteure, word deur middel van die volgende berekening bepaal: Krediteure Debiteure Openingsaldo (xxx) xxx Sluitingsaldo xxx (xxx) Kontantvloei (bedrag betaal/ontvang) (xxx) xxx 250 Die onderstaande tabel sal jou help om die formaat en uiteensetting van die staat van kontantvloei beter te verstaan: 'n Verandering in hierdie staat van finansiële ... word aangeteken in hierdie afdeling van posisie kategorie ... die staat van kontantvloei Bedryfsbates (uitg. bank en kontant) Bedryfsaktiwiteite Inkomste Bedryfslaste Bedryfsaktiwiteite Uitgawes Niebedryfsbates Beleggingsaktiwiteite Niebedryfslaste + Korttermynlenings + Finansieringsaktiwiteite Ekwiteit 251 ABC HANDELAARS STAAT VAN KONTANTVLOEI VIR DIE JAAR GEȬINDIG 31 DESEMBER 200X Aant. 200X 200X R R Kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite: Kontant ontvang vanaf klante xxx Kontant betaal aan verskaffers en werknemers: (xxx) Koste van verkope (xx) Beginvoorraad xx Eindvoorraad (xx) Krediteure – openingsaldo (xx) Krediteure – eindsaldo xx Administratiewe uitgawes 1 Verkoopsuitgawes 2 Agterstallige uitgawes – openingsaldo (xx) (xx) (xx) Agterstallige uitgawes – eindsaldo xx Rente-uitgawe (xx) Administratiewe/Ander bedryfsinkomste (insluitend rente-inkomste) xx Kontant aangewend in bedryfsaktiwiteite xxx Kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite: Bates en beleggings: Aankoop van bv. toerusting (niebedryfsbates) (xx) Aankoop van aandele (xx) Verkope van niebedryfsbates en beleggings: Opbrengs met verkoop van bv. toerusting xx Opbrengs met verkoop van aandele xx Kontant uit beleggingsaktiwiteite xxx Kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite: Eienaar: Kapitaal gestort xx Kapitaalonttrekkings (xx) Langtermynlening verkry xx Banklening terugbetaal (xx) Kontant uit finansieringsaktiwiteite xxx Kontant en kontantekwivalente Toename/(Afname) vir die jaar xxx Saldo aan begin van finansiële jaar xxx Saldo aan einde van finansiële jaar xxx Dit is nodig om in sekere gevalle bedrae wat saamgetel is onder een item in die staat van kontantvloei, apart uiteen te sit deur middel van ƌ aantekening. So sal, byvoorbeeld, administratiewe en verkoopsuitgawes in die bostaande formaat deur middel van die volgende aantekening uiteengesit word: 252 ABC HANDELAARS AANTEKENINGE TOT DIE STAAT VAN KONTANTVLOEI VIR DIE JAAR GEȬINDIG 31 DESEMBER 200X 200X R 1. Administratiewe uitgawes Salarisse en lone xx Water en elektrisiteit xx Huuruitgawe xx Telefoonuitgawes xx xx 2. Verkoopsuitgawes Verkoopskommissie xx Ander verkoopsuitgawes xx xx 14.5 PRAKTIESE VOORBEELD Die staat van kontantvloei word opgestel met behulp van inligting wat verkry word vanaf die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste en die staat van finansiële posisie. Die volgende voorbeeld dien as toepassing om die staat van kontantvloei te verduidelik: Dwergma Handelaars se finansiële state vir 200Y word aan jou voorgelê. Mnr. Dwergma is bekommerd oor sy entiteit se kontant situasie. Hy is veral besorg oor die feit dat, ten spyte van sy addisionele kapitaal bydrae van R49 500, die kontantposisie verswak het. Volgens hom is die entiteit insolvent (bankrot). Mnr. Dwergma het jou genader en vir advies gevra. 253 DWERGMA HANDELAARS STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEȬINDIG 31 DESEMBER 200X 200X 200X R R Verkope 600 000 Koste van verkope (450 000) Bruto wins 150 000 Ander inkomste: 750 Wins met verkoop van aandele 750 Bedryfsuitgawes: (91 500) Administratiewe uitgawes (46 500) Verkoopsuitgawes (30 000) Depresiasie (15 000) Wins vir die jaar 59 250 ONTHOU: ƌ Staat van kontantvloei gaan oor KONTANT! Depresiasie is slegs ƌ boekinskrywing en verteenwoordig nie kontantvloei nie! Die bedrag van R15 000 in die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste verteenwoordig die jaar se depresiasie wat afgeskryf is. In die staat van finansiële posisie is die verskil van die toerusting tussen die twee jare ook R15 000 wat slegs die depresiasie wat afgeskryf is, verteenwoordig. Hierdie depresiasie word nie in die staat van kontantvloei getoon nie, omrede daar geen kontant uit die entiteit gevloei het nie! 254 DWERGMA HANDELAARS STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE OP 31 DESEMBER 200Y 200Y R 200X R R R BATES Niebedryfsbates: Toerusting teen drabedrag 52 500 52 500 Bedryfsbates: 67 500 67 500 307 500 232 500 Voorraad 120 000 90 000 Handelsdebiteure 150 000 52 500 Bemarkbare aandele 22 500 30 000 Bank 15 000 60 000 TOTALE BATES 360 000 300 000 292 500 217 500 EKWITEIT EN LASTE Ekwiteit: Openingsaldo 217 500 172 500 Kapitaal gestort 49 500 – Behoue verdienste 59 250 45 000 Onttrekkings (33 750) – Bedryfslaste: 67 500 82 500 Agterstallige uitgawes 12 000 3 750 Handelskrediteure 55 500 60 000 – 18 750 Korttermyn banklening TOTALE EKWITEIT EN LASTE 360 000 300 000 Van jou word verlang om: Die staat van kontantvloei vir Dwergma Handelaars vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y op te stel om te bepaal wat die kontantposisie van die entiteit is. 255 PRAKTIESE VOORBEELD – ANTWOORDBLAD DWERGMA HANDELAARS STAAT VAN KONTANTVLOEI VIR DIE JAAR GEȬINDIG 31 DESEMBER 200Y Aant. 200Y 200Y R R Kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite: Kontant ontvang vanaf klante 1 Kontant betaal aan verskaffers en werknemers: 502 500 (552 750) Koste van verkope Beginvoorraad Eindvoorraad Krediteure – openingsaldo Krediteure – eindsaldo Administratiewe uitgawes Verkoopsuitgawes Agterstallige uitgawes – openingsaldo Agterstallige uitgawes – eindsaldo Kontant aangewend in bedryfsaktiwiteite (50 250) Kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite: Opbrengs uit beleggings: Opbrengs met verkoop van aandele 2 Kontant uit beleggingsaktiwiteite 8 250 Kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite: Eienaar: Kapitaal gestort Kapitaalonttrekkings Banklening terugbetaal Kontant uit finansieringsaktiwiteite (3 000) Kontant en kontantekwivalente Afname vir die jaar (45 000) Saldo aan begin van finansiële jaar Saldo aan einde van finansiële jaar 15 000 256 DWERGMA HANDELAARS AANTEKENINGE TOT STAAT VAN KONTANTVLOEI VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200Y 200Y R 1. Kontant ontvang vanaf klante Verkope Debiteure-openingsaldo Debiteuresluitingsaldo 502 500 2. Opbrengs met verkoop van aandele Openingsaldo Sluitingsaldo Wins met verkoop van aandele 8 250 257 HOOFSTUK 14 OPDRAG 1 Die finansiële inligting van Postma Handelaars word aan jou voorgelê. Die eienaar, mnr. Postma, het jou genader om hom te help met die opstel van die staat van kontantvloei. Van jou word verlang om: Die staat van kontantvloei vir Postma Handelaars vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y op te stel om te bepaal wat die kontantposisie van die entiteit is. Toon die uiteensetting van bedrae wat uit meer as een item bestaan deur middel van ƌ aantekening. Voertuie ter waarde van R100 000 is gedurende die jaar verkoop. POSTMA HANDELAARS STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEȬINDIG 31 DESEMBER 200Y 200Y R 200Y R Verkope 800 000 Koste van verkope: (330 000) Beginvoorraad 400 000 Aankope 200 000 Vraggeld op aankope 50 000 650 000 Min: Eindvoorraad (320 000) Bruto wins 470 000 Ander inkomste: 50 000 Huurinkomste 50 000 520 000 Ander uitgawes: (60 000) Salarisse en lone (30 000) Water en elektrisiteit (10 000) Skryfbehoeftes (5 000) Kommissie betaal (15 000) Wins voor rente en finansieringskoste 460 000 Rente en finansieringskoste: (52 500) Rente-inkomste 16 000 Rente-uitgawe (68 500) Wins vir die jaar 407 500 258 POSTMA HANDELAARS STAAT VAN FINANSIȬLE POSISIE OP 31 DESEMBER 200Y 200Y R 200X R R R BATES Niebedryfsbates: 210 000 260 000 Voertuie teen drabedrag teen 60 000 160 000 Belegging: Absa Bank teen 10% 150 000 100 000 Bedryfsbates: 595 000 540 000 Voorraad 320 000 400 000 Handelsdebiteure 120 000 80 000 Bank 155 000 60 000 TOTALE BATES 805 000 800 000 753 000 690 000 EKWITEIT EN LASTE Ekwiteit: Openingsaldo 690 000 310 000 Kapitaal gestort 100 000 – Behoue verdienste 407 500 380 000 Onttrekkings (444 500) – Bedryfslaste: 52 000 110 000 Agterstallige uitgawes 22 000 30 000 Handelskrediteure 30 000 80 000 TOTALE EKWITEIT EN LASTE 805 000 800 000 ONTHOU: x x x x Gebruik die voorgestelde formaat by die opstel van die staat van kontantvloei. Sit bedrae wat saamgetel word, apart uiteen met behulp van ƌ aantekening. Opbrengs met verkoop van voertuig = R100 000. Items soos depresiasie verteenwoordig slegs ƌ boekinskrywing. Dus is depresiasie NIE kontantvloei NIE omdat GEEN fondse uit die entiteit vloei nie! Ignoreer dus depresiasie by die opstel van die staat van kontantvloei. 259 HOOFSTUK 14 OPDRAG 2 Mnr. Vic Mere, die eienaar van Mervic Handelaars, het jou genader vir advies rakende sy entiteit se kontantvloei. Hy is bekommerd oor die entiteit se vermoë om sy skulde te kan vereffen. Jy het besluit om ƌ staat van kontantvloei op te stel om sodoende die kontantposisie van die entiteit te bepaal. Mnr. Mere het jou voorsien van die volgende finansiële inligting vir die pas afgelope finansiële jaar: Toerusting aangekoop het R75 000 beloop terwyl depresiasie op toerusting vir die jaar R22 000 beloop het. MERVIC HANDELAARS STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEȬINDIG 31 DESEMBER 200Y 200Y 200Y R R Verkope 1 100 000 Koste van verkope (481 200) Bruto wins 618 800 Ander inkomstes: 55 200 Huurinkomste 55 200 674 000 Bedryfsuitgawes: (257 000) Ander uitgawes (130 000) Lone en salarisse (105 000) Depresiasie (22 000) Wins vir die jaar 417 000 260 MERVIC HANDELAARS STAAT VAN FINANSIȬLE POSISIE OP 31 DESEMBER 200Y 200Y R 200X R R R BATES Niebedryfsbates: Toerusting teen drabedrag 528 000 528 000 Bedryfsbates: 475 000 475 000 313 000 353 000 Voorraad 170 000 135 000 Handelsdebiteure 65 000 75 000 Bank en kontant 78 000 TOTALE BATES 143 000 841 000 828 000 EKWITEIT EN LASTE Ekwiteit: 577 000 350 000 Openingsaldo 350 000 100 000 Kapitaal gestort 80 000 – Behoue verdienste 417 000 250 000 Onttrekkings (270 000) – Bedryfslaste: Agterstallige uitgawes 264 000 99 000 478 000 148 000 Handelskrediteure 45 000 80 000 Banklening 120 000 250 000 TOTALE EKWITEIT EN LASTE 841 000 828 000 Van jou word verlang om: Die staat van kontantvloei vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y van Mervic Handelaars op te stel om te bepaal wat die kontantposisie van die entiteit is. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 261 HOOFSTUK 14 OPDRAG 3 Die onderstaande finansiële jaarstate word deur Elsa Blom, die eienaar van Elsa Modewinkel, aan jou voorgelê: ELSA MODEWINKEL STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE OP 31 DESEMBER 200Y 200Y 200X R R Toerusting teen drabedrag 35 000 45 000 Bedryfsbates: 205 000 155 000 BATES Niebedryfsbates: Voorraad 80 000 60 000 Handelsdebiteure 100 000 35 000 Bemarkbare sekuriteite 15 000 20 000 Kontant 10 000 40 000 TOTALE BATES 240 000 200 000 Ekwiteit: 195 000 145 000 Openingsaldo 145 000 130 000 Kapitaalstorting 33 000 – Behoue verdienste 39 500 20 000 217 500 150 000 Onttrekkings (22 500) (5 000) – 12 500 Bedryfslaste: 45 000 42 500 Agterstallige uitgawes 8 000 2 500 Handelskrediteure 37 000 40 000 TOTALE EKWITEIT EN LASTE 240 000 200 000 EKWITEIT EN LASTE Niebedryfslaste: Banklening 262 ELSA MODEWINKEL STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEȬINDIG 31 DESEMBER 200Y 200Y R 200Y R Verkope 400 000 Koste van verkope (300 000) Bruto wins 100 000 Uitgawes: (60 500) Bedryfsuitgawes (insluitende R10 000 depresiasie) (60 000) Verlies met verkoop van aandele (500) Wins vir die jaar 39 500 Elsa is bekommerd oor die verswakking in haar kontantposisie gedurende die afgelope jaar. Sy wys daarop dat sy, afgesien van die wins vir die jaar van R39 500, nog addisionele kapitaal ten bedrae van R33 000 in die entiteit gestort het. Sy is vas van plan om die entiteit te staak en het jou genader vir advies. Van jou word verlang om: 1. Die staat van kontantvloei van Elsa Modewinkel vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y op te stel. 2. Advies rakende die kontantposisie van die entiteit te gee. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 263 HOOFSTUK 14 OPDRAG 4 Die finansiële state van Page Handelaars word hieronder getoon: PAGE HANDELAARS STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200Y 200Y R Netto verkope 360 000 Min: Koste van verkope (242 400) Bruto wins 117 600 Ander inkomste: Wins met verkoop van toerusting 6 000 123 600 Bedryfsuitgawes: (98 400) Depresiasie: Toerusting 36 000 Depresiasie: Voertuie 10 800 Verlies met verkoop van voertuie 1 200 Kredietverliese 900 Korting toegestaan 800 Diverse uitgawes 48 700 Bedryfswins 25 200 Rente en finansieringskostes: (1 200) Rente-inkomste 6 000 Rente-uitgawe (7 200) Wins vir die jaar 24 000 264 PAGE HANDELAARS STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE OP 31 DESEMBER 200Y 200Y 200X R R Niebedryfsbates: 336 000 115 200 Toerusting teen kosprys 288 000 120 000 Min: Opgelope depresiasie (48 000) (36 000) Voertuie teen kosprys 74 400 67 200 Min: Opgelope depresiasie (38 400) (36 000) Belegging 60 000 – Bedryfsbates: 95 200 62 000 BATES Voorraad 21 600 24 000 Handelsdebiteure 36 000 18 000 Bank 36 600 18 000 Opgelope inkomste 1 000 2 000 TOTALE BATES 431 200 177 200 Ekwiteit: 315 000 147 000 Kapitaal 279 000 132 000 Behoue verdienste 51 000 27 000 Onttrekkings (15 000) (12 000) Langtermynlening 72 000 – Bedryfslaste: 44 200 30 200 Handelskrediteure 12 000 24 000 Opgelope uitgawes 32 200 6 200 TOTALE EKWITEIT EN LASTE 431 200 177 200 EKWITEIT EN LASTE Niebedryfslaste: 265 Addisionele inligting: 1. Toerusting met ’n kosprys van R60 000 en ’n drabedrag van R36 000 is gedurende die jaar verkoop. Nuwe toerusting is aangekoop om die ou toerusting te vervang. 2. ’n Voertuig met ’n kosprys van R12 000 en ’n drabedrag van R3 600 is gedurende die jaar verkoop. ’n Nuwe voertuig is aangekoop om die ou voertuig te vervang. Van jou word verlang om: Die staat van kontantvloei, met die relevante aantekeninge, vir Page Handelaars vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y op te stel. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 266 HOOFSTUK 14 OPDRAG 5 Die finansiële state van Pepsi Handelaars word hieronder getoon: PEPSI HANDELAARS STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200Y 200Y R Verkope 288 000 Koste van verkope (216 000) Bruto wins 72 000 Ander inkomste: Dividende ontvang 5 100 Wins met verkoop van voertuig 1 200 78 300 Bedryfsuitgawes: (15 720) Korting toegestaan 2 400 Kredietverliese 960 Rekenmeestersfooie 1 800 Depresiasie 10 200 Diverse uitgawes 360 Bedryfswins 62 580 Rente en finansieringskostes: (5 400) Rente op vaste deposito 3 600 Rente op verband (9 000) Wins vir die jaar 57 180 267 PEPSI HANDELAARS STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE OP 31 DESEMBER 200Y 200Y 200X R R BATES Niebedryfsbates: 222 600 177 600 Eiendom, aanleg en toerusting 184 200 156 000 144 000 120 000 Grond Voertuie teen kosprys 38 400 36 000 Opgelope depresiasie: Voertuie (15 000) (15 600) Toerusting 30 000 25 200 Opgelope depresiasie: Toerusting (13 200) (9 600) 38 400 21 600 Genoteerde aandele teen kosprys 20 400 15 600 Vaste deposito 18 000 6 000 78 600 68 400 Beleggings: Bedryfsbates: Voorraad 48 000 24 000 Handelsdebiteure 30 000 42 000 600 2 400 301 200 246 000 Ekwiteit: 162 000 120 000 Kapitaal 120 000 93 600 Behoue verdienste 87 180 30 000 Onttrekkings (45 180) (3 600) Verband 60 000 72 000 Bedryfslaste: 79 200 54 000 Handelskrediteure 62 400 54 000 Oortrokke bank 16 800 – TOTALE EKWITEIT EN LASTE 301 200 246 000 Bank TOTALE BATES EKWITEIT EN LASTE Niebedryfslaste: 268 Addisionele inligting: ƌ Voertuig met ƌ kosprys van R14 400 en opgelope depresiasie van R7 200 is gedurende die jaar verkoop. Van jou word verlang om: Die staat van kontantvloei, met die relevante aantekeninge, vir Pepsi Handelaars vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y op te stel. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 269 HOOFSTUK 15 ONTLEDING EN VERTOLKING VAN FINANSIȬLE STATE 15.1 UITKOMSTE By voltooiing van hierdie hoofstuk, behoort jy in staat te wees om: x die volgende begrippe te definieer en te bespreek: – bedryfskapitaalverhouding; – vuurproefverhouding; – bruto winspersentasie; – netto winspersentasie; – opbrengs op kapitaal; – voorraad omsetsnelheid; – debiteure-invorderingstermyn; en – krediteurebetalingstermyn; x met behulp van die finansiële state, die verhoudings te bereken; en x advies op resultate rakende die verhoudingsontledings te gee. 15.2 x 15.3 WAT JY ALREEDS MOET WEET Die inhoud van hoofstuk 12 en 14. INLEIDING Die doelwit van finansiële state is om betroubare inligting aan die gebruikers en bestuur van ƌ entiteit te verskaf. Hierdie inligting word gebruik om finansiële besluite te neem. Die besluite kan egter eers geneem word nadat die inligting in die finansiële state gemeet en beoordeel is, en staan bekend as “ontleding en vertolking” van die finansiële state. Hierdie proses bestaan uit die ontleding van die inhoud van die state om bepaalde inligting te verkry en afleidings te maak om sodoende prestasie, finansiële vermoë, stabiliteit en groei van die entiteit te bepaal. 271 Let wel: Dit is belangrik om te onthou dat die finansiële state inligting bevat wat handel oor ƌ finansiële tydperk wat reeds verby is, dus sal beleggers in gedagte moet hou dat die verhoudingsontledings op resultate van die verlede betrekking het, maar wel ƌ aanduiding gee wat in die toekoms verwag kan word. 15.4 GEBRUIKERS EN HUL BEHOEFTES Die gebruikers van finansiële state en verhoudingsontledings sluit beleggers, werknemers, bestuur, uitleners van fondse, krediteure, die regering en die publiek in, en kan soos volg beskryf word: x Bestuur: Die bestuur van die entiteit stel belang in die inligting vir beplannings- en begrotingsdoeleindes en om finansiële besluite te maak en bestuursverantwoordelikhede na te kom. x Eienaars: Ongeag watter soort entiteit dit is, sal die eienaar, vennote of aandeelhouers in die entiteit se finansiële welvaart, prestasie en vooruitgang belang stel. x Beleggers: Die beleggers van ƌ entiteit is besorg oor die opbrengs op hulle belegging en daarom is dit vir hulle noodsaaklik om betyds te weet as die belegging te riskant raak of as die entiteit nie die rentes en dividende op die belegging sal kan betaal nie. x Werknemers: Werknemers stel belang in die winsgewendheid en stabiliteit van die entiteit wat sal bepaal of hulle salarisse, pensioen en bonusse veilig is. x Uitleners van geld (Banke): Banke stel belang in die inligting om te bepaal of die entiteit die finansiële verpligting ten opsigte van die terugbetaling van kapitaal en rente op lenings sal kan nakom. x Krediteure en verskaffers: Krediteure stel belang in die resultate om te bepaal of die geld wat aan hulle verskuldig is deur die entiteit betaal sal kan word. Dit kan ook toekomstige transaksies met die entiteit beïnvloed. x Kliënte: Die inligting is veral belangrik vir kliënte wat oor ƌ langtermyn afhanklik is van die entiteit se produkte/dienste. Sommige kliënte het verpligtinge wat direk verband hou met die voorsiening van produkte/dienste en die vermoë van die entiteit om te bly voortbestaan in die toekoms. x Plaaslike owerhede en die regering: Die owerhede is besorg oor die aanwending van hulpbronne asook die betaling van belastings en diensgelde (bv. vullisverwydering) deur die entiteit. x Publiek: Verskaffing van werksgeleenthede, bydrae tot die ekonomie, aankoop van roumateriaal en produkte van ander entiteite, skep van beleggersgeleenthede en bydraes tot die algemene vooruitgang van die gemeenskap, maak hierdie inligting belangrik vir die publiek. 272 Om ƌ behoorlike ontleding van ƌ entiteit se finansiële state te doen, behels nie net die berekening van verhoudings en ontledings van die verhoudings nie. ƌ Oorsig van die state en ontleding van die vloei van fondse moet eers plaasvind voor die verhoudingsontledings gedoen kan word. Die staat van kontantvloei is reeds volledig in die vorige hoofstuk behandel. Vir die doel van hierdie hoofstuk is dit voldoende om slegs die verhoudings en terme te bemeester wat in die uitkomste aan die begin van die hoofstuk genoem is. 15.5 VERHOUDINGSONTLEDINGS Om vas te stel hoe winsgewend en gesond ƌ entiteit is, is dit nodig om die gegewens in die finansiële state van tyd tot tyd te ontleed en vertolk deur middel van ontledingsverhoudings. Daar is ƌ legio aantal ontledingsverhoudings in die finansiële wêreld. Die volgende verhoudings is egter belangrik vir doeleindes van hierdie kursus: 15.5.1 Bedryfskapitaalverhouding Hierdie verhouding het te doen met die likiditeit van die entiteit. Likiditeit bepaal die vermoë van ƌ entiteit om sy korttermynverpligtinge (skulde) na te kom deur die bedryfsbates en bedryfslaste te vergelyk in ƌ verhouding. Bedryfskapitaalverhouding = Bedryfsbates : Bedryfslaste Dit is die algemene norm dat ƌ 2:1 verhouding ƌ goeie aanduiding is dat die entiteit sy korttermynverpligtinge sal kan nakom. VOORBEELD 15.1 Die totale bedryfsbates van ƌ entiteit is R24 000 en die totale bedryfslaste R8 000. Bedryfskapitaalverhouding = Bedryfsbates : Bedryfslaste = R24 000 : R8 000 = 3:1 Die bedryfskapitaalverhouding is bo die norm van 2:1. Dit beteken dat die entiteit sy korttermyn verpligtinge (krediteure) maklik sal kan nakom en ook dat die entiteit die uitstaande skuld van debiteure betyds invorder. Dit sal tot gevolg hê dat die entiteit geen kontant probleme sal ondervind met die aankoop van voorraad en betaling van ander uitgawes nie. 273 15.5.2 Vuurproefverhouding As ƌ entiteit se bedryfsbates hoofsaaklik uit voorraad bestaan, kan die bedryfskapitaalverhouding soos bo genoem ƌ wanvoorstelling van die likiditeit van die entiteit veroorsaak deurdat dit lyk asof die verhoudingsontleding bo die norm is, maar in der waarheid bestaan die grootste gedeelte van die bedryfsbates uit voorraad. Daarom word die “vuurproefverhouding” gebruik waar die voorraad buite rekening gelaat word. Hierdie verhouding kyk spesifiek na die bates wat maklik in kontant omskep kan word (bv. debiteure, bank, korttermyndeposito’s) teenoor bedryfslaste (bv. krediteure). Vuurproefverhouding = Bedryfsbates – Voorraad : Bedryfslaste VOORBEELD 15.2 Die totale bedryfsbates van ƌ entiteit is R24 000 en die totale bedryfslaste R8 000. Die voorraad wat by bedryfsbates ingesluit is, beloop R14 000. Vuurproefverhouding = Bedryfsbates – Voorraad : Bedryfslaste = R24 000 – R14 000 : R8 000 = R10 000 : R8 000 = 1,25 : 1 Die vuurproefverhouding moet minstens 1:1 wees, maar ƌ 2:1-verhouding is meer aanvaarbaar. Die bostaande verhouding is binne die norm en beteken dat die entiteit moontlik nie probleme gaan ondervind om sy korttermyn verpligtinge na te kom nie. 15.5.3 Bruto winspersentasie Dit is belangrik om die bruto winspersentasie van die entiteit deeglik te ondersoek om te bepaal of die persentasie vergelykbaar is met ander soortgelyke entiteite en aanvaarbaar is vir die soort entiteit. Die bruto wins dui die wins aan wat die entiteit maak as slegs verkoopsyfers en koste van verkoopsyfers in ag geneem word. Hier word geen ander inkomstes en uitgawes in berekening gebring nie. Dit is dus ƌ goeie aanduiding of die prys wat die entiteit vir sy produk vra, voldoende is, en of die aankoopsprys van voorraad dalk te hoog is. Ons het reeds in vorige hoofstukke gesê dat die handelstaat gedeelte van die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste soos volg lyk: 274 Netto verkope xxx Min: Koste van verkope (xxx) Openingsvoorraad xxx Netto aankope xxx Vraggeld op aankope xx Doeanegelde xx Beskikbaar vir verkoop xxx Min: Eindvoorraad (xxx) Bruto wins xxx Die bruto winspersentasie (%) word soos volg bereken: Bruto winspersentasie = Bruto wins (R) ÷ Netto verkope (R) × 100 Let wel: Die bruto winspersentasie word as ƌ reël op netto verkope (R) bereken. Ons kan ook die bruto winspersentasie op koste van verkope (R) bereken, maar dan moet die vraag duidelik aandui dat die persentasie op koste van verkope bereken moet word. Die formule sal dan soos volg lyk: Bruto winspersentasie (KVV) = Bruto wins (R) ÷ Koste van Verkope (R) × 100 15.5.4 Netto winspersentasie Net soos by bruto winspersentasie is dit ook belangrik om die netto winspersentasie van die entiteit te bereken en te ontleed om te bepaal of die persentasie vergelykbaar is met ander soortgelyke entiteite en aanvaarbaar is vir die soort entiteit. Die netto wins/verlies dui die wins of verlies aan wat die entiteit maak nadat al die ander inkomstes en uitgawes ook in berekening gebring is, met ander woorde, netto wins na rente en belasting. Soos in die bostaande tabel gebruik ons weer die handelstaat gedeelte van die staat wins of verlies en ander omvattende inkomste, maar ons brei die staat nou soos volg verder uit tot by die netto wins: 275 R Netto verkope Min: Koste van verkope Openingsvoorraad Netto aankope Vraggeld op aankope Doeanegelde Beskikbaar vir verkoop Min: Eindvoorraad Bruto wins R xxx (xxx) xxx xxx xx xx xxx (xxx) xxx Ander inkomstes: Huurinkomste Kommissie-inkomste xx xx xx Bedryfsuitgawes: Salarisse en lone Water en elektrisiteit Vraggeld op verkope Huuruitgawe?? Telefoon Depresiasie Wins voor rente en belasting Rente en finansieringskoste: Rente-uitgawe Rente-inkomste Wins vir die jaar (xxx) (xx) (xx) (xx) (xx) (xx) (xx) xxx xx (xx) xx xxx Die netto wins persentasie (%) word soos volg bereken: Netto winspersentasie = Netto wins na rente en belasting (R) ÷ Netto verkope (R) × 100 15.5.5 Opbrengs op kapitaal (ekwiteit) Winsgewendheid van ƌ entiteit is een van die belangrikste komponente by die ontleding en vertolking van die finansiële state. Opbrengs op kapitaal is ƌ winsgewendheid- of rentabiliteitsverhouding en stel die eienaar van ƌ entiteit in staat om te bepaal hoe die winsgewend sy kapitaalbelegging is. Dit bepaal nie net die winsgewendheid van die entiteit nie, maar die verhouding dui ook moontlike foute en tekortkominge aan. 276 Let wel: Dié verhouding bepaal dat netto wins na rente en belasting met die kapitaalbelegging deur eienaars vergelyk moet word. In hierdie kursus word belasting buite rekening gelaat omdat ons slegs na die eenmansaak kyk waar belasting nie in die finansiële state getoon word nie, aangesien ƌ eenmansaak nie onderhewig aan belasting is nie. In die geval van vennootskappe, beslote korporasies en maatskappye, waar die belastingkoers van die verskillende entiteite verskil, kan slegs netto wins na rente en finansieringskoste, maar voor belasting, gebruik word. Die opbrengs op kapitaalverhouding (as ƌ persentasie) word soos volg bereken: Opbrengs op kapitaal = Netto wins na rente en belasting (R) ÷ Totale kapitaal (R) × 100 Indien die persentasie wins wat die eienaar op sy kapitaal verdien het, meer is as wat hy as rente sou verdien as hy sy kapitale belegging by ƌ bank of finansiële instelling gemaak het, kan ons aanvaar dat die opbrengs goed is. Wanneer dit aansienlik minder is, moet die oorsaak ondersoek word, byvoorbeeld, uitgawes is te hoog of verkoopspryse is te laag. 15.5.6 Voorraadomsetsnelheid Dit is raadsaam vir ƌ entiteit om nie onnodige of stadigbewegende voorraad aan te hou nie. Hierdie voorraad kos die entiteit geld in die vorm van rentes, versekering, arbeid en vloerspasie wat benut word. Daarom is dit nodig om op ƌ gereelde basis na die voorraadomsetsnelheid te kyk wat ƌ aanduiding gee van hoe vinnig die voorraad beweeg, dit wil sê hoe vinnig die voorraad verkoop word nadat dit geproduseer is of aangekoop is. ƌ Lae omsetsnelheid dui op stadigbewegende voorraad – dus hoe hoër die omsetsnelheid, hoe beter is dit vir die entiteit. Daar is twee formules wat by die berekening van voorraadbeweging gebruik word: 1. Voorraadomsetsnelheid (aantal kere per jaar) Koste van verkope ÷ Gemiddelde voorraad = Aantal kere per jaar Let wel: Gemiddelde voorraad word bereken deur die openingsaldo en die sluitingsaldo van voorraad bymekaar te tel en deur 2 te deel. 277 2. Maande/weke/dae se voorraad op hande Gemiddelde voorraad ÷ Koste van verkope × 12 = Aantal maande Gemiddelde voorraad ÷ Koste van verkope × 52 = Aantal weke Gemiddelde voorraad ÷ Koste van verkope × 365 = Aantal dae Die aantal maande/weke/dae se voorraad op hande gee ƌ aanduiding van die tydperk waarvoor voorraad vir die toekoms beskikbaar is. 15.5.7 Debiteure-invorderingstermyn Dit is voor die hand liggend dat die tydperk vandat ƌ produk op krediet verkoop is, totdat die betaling vanaf die debiteur ontvang is, van kardinale belang vir ƌ entiteit se kontantvloei is. Hierdie verhouding gee ƌ aanduiding van die gemiddelde tydperk wat die entiteit moet wag vir die betaling van goedere wat op krediet verkoop is. Hoe korter hierdie invorderingstermyn, hoe meer voordelig is dit vir die entiteit. Die debiteure-invorderingstermyn (in maande/weke/dae) word soos volg bereken: Gemiddelde debiteure ÷ Kredietverkope × 12 = Aantal maande Gemiddelde debiteure ÷ Kredietverkope × 52 = Aantal weke Gemiddelde debiteure ÷ Kredietverkope × 365 = Aantal dae ƌ Goeie invorderingstermyn hang af van die tipe entiteit. So kan dit vir een entiteit dalk een en ’n half maande wees en vir ƌ ander entiteit vier maande, maar vir albei tipes is dit aanvaarbaar. 15.5.8 Krediteurebetalingstermyn Net soos by debiteure, is die tydperk vandat ƌ produk op krediet aangekoop is, totdat die betaling aan die krediteur gemaak is, ook baie belangrik vir ƌ entiteit se kontantvloei. Hierdie verhouding gee ƌ aanduiding van die gemiddelde tydperk wat verloop vir die entiteit vir die betaling van goedere wat op krediet aangekoop is. Hoe langer hierdie betalingstermyn, hoe meer voordelig is dit vir die entiteit se kontantvloei, mits daar nie ekstra rentes vir laat betaling op agterstallige bedrae gehef word nie. 278 Die krediteurebetalingstermyn (in maande/weke/dae) word soos volg bereken: Gemiddelde krediteure ÷ Kredietaankope/Koste van verkope × 12 = Aantal maande Gemiddelde krediteure ÷ Kredietaankope/Koste van verkope × 52 = Aantal weke Gemiddelde krediteure ÷ Kredietaankope/Koste van verkope × 365 = Aantal dae ƌ Aanvaarbare betalingstermyn hang af van die tipe entiteit. So kan dit vir een entiteit dalk een maand wees en vir ƌ ander entiteit drie maande, maar vir albei tipes is dit aanvaarbaar. 15.6 VERGELYKENDE VERHOUDINGS Finansiële state van entiteite word opgestel in ƌ formaat wat die huidige jaar sowel as die vorige jaar se finansiële resultate aantoon. Dit word algemeen aanvaar dat die verhoudingsontledings vir beide die huidige pas afgelope finansiële tydperk en die vorige tydperk bereken word om vergelykings tussen die twee jare te doen. Deur die twee jare te vergelyk, kan bepaal word of ƌ sekere verhouding verbeter of verswak het teenoor die vorige jaar. Hierdie praktyk maak dit vir bestuur moontlik om foute of probleme betyds te identifiseer en reg te stel. Daar kan dus van jou verwag word om die verhoudings vir beide tydperke te bereken en advies oor die uitslag te lewer. Opsomming van formules Bedryfskapitaalverhouding = Bedryfsbates : Bedryfslaste Vuurproefverhouding = Bedryfsbates – Voorraad : Bedryfslaste Bruto winspersentasie = Bruto wins (R) ÷ Netto verkope (R) × 100 Netto winspersentasie = Netto wins na rente en belasting (R) ÷ Netto verkope (R) × 100 Opbrengs op kapitaal = Netto wins na rente en belasting (R) ÷ Totale kapitaal (R) × 100 Voorraadomsetsnelheid = Koste van verkope ÷ Gemiddelde voorraad = Aantal kere per jaar = Gemiddelde voorraad ÷ Koste van verkope × 12 = Aantal maande Debiteure-invorderingstermyn = Gemiddelde debiteure ÷ Kredietverkope × 12/52/365 = Aantal maande/weke/dae Krediteurebetalingstermyn = Gemiddelde krediteure ÷ Kredietaankope/Koste van verkope × 12/52/365 = Aantal maande/weke/dae 279 15.7 PRAKTIESE VOORBEELD Die volgende voorbeeld dien as toepassing om die ontledingsverhoudings te verduidelik: Dynamo Handelaars, ƌ handelaar in selfone, se finansiële state vir 200Y word aan jou voorgelê. Mnr. Dynamo is bekommerd oor sy entiteit se finansiële situasie en het jou genader om advies. DYNAMO HANDELAARS STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200Y 200Y 200Y R R Netto verkope (krediet) 600 000 Koste van verkope (450 000) Bruto wins 150 000 Ander inkomste: 750 Wins met verkoop van aandele 750 150 750 Bedryfsuitgawes: (91 500) Administratiewe uitgawes (46 500) Verkoopsuitgawes (30 000) Depresiasie (15 000) Wins vir die jaar 59 250 280 DYNAMO HANDELAARS STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE OP 31 DESEMBER 200Y 200Y R 200X R R R BATES Niebedryfsbates: Toerusting teen drabedrag 52 500 52 500 Bedryfsbates: 67 500 67 500 307 500 232 500 Voorraad 120 000 90 000 Handelsdebiteure 150 000 52 500 Bemarkbare aandele 22 500 30 000 Bank 15 000 60 000 TOTALE BATES 360 000 300 000 292 500 217 500 EKWITEIT EN LASTE Ekwiteit: Openingsaldo 217 500 180 000 Kapitaal gestort 49 500 – Behoue verdienste 59 250 37 500 Onttrekkings (33 750) – Bedryfslaste: 67 500 82 500 Agterstallige uitgawes 12 000 3 750 Handelskrediteure 55 500 60 000 – 18 750 Banklening TOTALE EKWITEIT EN LASTE 360 000 300 000 Van jou word verlang om: 1. 2. Die volgende finansiële verhoudings te bereken: a) bedryfskapitaalverhouding; b) vuurproefverhouding; c) bruto winspersentasie; d) netto winspersentasie; e) opbrengs op kapitaal; f) voorraad omsetsnelheid (kere per jaar); g) debiteure-invorderingstermyn (dae); en h) krediteurebetalingstermyn (dae). ƌ Verslag aan mnr. Dynamo voor te lê waarin jy die finansiële posisie van die entiteit ontleed aan die hand van die bostaande verhoudingsontledings. 281 PRAKTIESE VOORBEELD – ANTWOORDBLAD Formules Bedryfskapitaalverhouding = Bedryfsbates : Bedryfslaste Vuurproefverhouding = Bedryfsbates – Voorraad : Bedryfslaste Bruto winspersentasie = Bruto wins (R) ÷ Netto verkope (R) × 100 Netto winspersentasie = Netto wins na rente en belasting (R) ÷ Netto verkope (R) × 100 Opbrengs op kapitaal = Netto wins na rente en belasting (R) ÷ Totale kapitaal (R) × 100 Voorraad omsetsnelheid = Koste van verkope ÷ Gemiddelde voorraad = Aantal kere per jaar Debiteure-invorderingstermyn = Gemiddelde debiteure ÷ Kredietverkope × 365 = Aantal dae Krediteurebetalingstermyn = Gemiddelde krediteure ÷ Koste van verkope × 365 = Aantal dae 1. Finansiële verhoudings 200Y Bedryfskapitaalverhouding Vuurproefverhouding Bruto winspersentasie Netto winspersentasie Opbrengs op kapitaal Voorraad omsetsnelheid (kere per jaar) Debiteure-invorderingstermyn (dae) Krediteurebetalingstermyn (dae) 2. Verslag 282 200X HOOFSTUK 15 OPDRAG 1 Ons gebruik dieselfde vraag as in hoofstuk 14 (Opdrag 3). Die onderstaande finansiële jaarstate word deur Elsa Blom, die eienaar van Elsa Modewinkel, aan jou voorgelê: ELSA MODEWINKEL STAAT VAN FINANSIȬLE POSISIE OP 31 DESEMBER 200Y 200Y 200X R R Toerusting teen drabedrag 35 000 45 000 Bedryfsbates: 205 000 155 000 BATES Niebedryfsbates: Voorraad 80 000 60 000 Handelsdebiteure 100 000 35 000 Bemarkbare sekuriteite 15 000 20 000 Kontant 10 000 40 000 TOTALE BATES 240 000 200 000 Ekwiteit: 195 000 145 000 Openingsaldo 145 000 130 000 Kapitaalstorting 33 000 – EKWITEIT EN LASTE Behoue verdienste 39 500 20 000 217 500 150 000 (22 500) (5 000) – 12 500 Bedryfslaste: 45 000 42 500 Agterstallige uitgawes 8 000 2 500 Handelskrediteure 37 000 40 000 TOTALE EKWITEIT EN LASTE 240 000 200 000 Onttrekkings Niebedryfslaste: Langtermynlening 283 ELSA MODEWINKEL STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEȬINDIG 31 DESEMBER 200Y 200Y R 200Y R Verkope 400 000 Koste van verkope (300 000) Bruto wins 100 000 Uitgawes: (60 500) Bedryfsuitgawes (insluitende R10 000 depresiasie) (60 000) Verlies met verkoop van aandele (500) Wins vir die jaar 39 500 Elsa is bekommerd oor die verswakking in haar kontantposisie gedurende die afgelope jaar. Sy wys daarop dat sy, afgesien van die wins vir die jaar van R39 500, nog addisionele kapitaal ten bedrae van R33 000 in die entiteit gestort het. Sy is vas van plan om entiteit te staak en het jou genader vir advies. Kredietverkope beloop 80% van totale verkope. Van jou word verlang om: 1. 2. Die volgende finansiële verhoudings vir 200Y te bereken: x bedryfskapitaalverhouding; x vuurproefverhouding; x bruto winspersentasie; x netto winspersentasie; x opbrengs op kapitaal; x voorraadomsetsnelheid (dae); x debiteure-invorderingstermyn (dae); en x krediteurebetalingstermyn (dae). ƌ Verslag aan Elsa voor te lê waarin jy die finansiële posisie van die entiteit gebaseer op die resultate van die bostaande verhoudings, aan haar verduidelik. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 284 HOOFSTUK 15 OPDRAG 2 Die onderstaande finansiële jaarstate van OZ Handelaars vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y word aan jou voorgelê deur hulle boekhouer: OZ HANDELAARS STAAT VAN FINANSIȬLE POSISIE OP 31 DESEMBER 200Y 200Y R 200X R R R BATES Niebedryfsbates: 1 940 000 1 570 000 Aanleg en toerusting teen kosprys 2 080 000 1 780 000 Opgelope depresiasie: Aanleg en toerusting (140 000) (210 000) Bedryfsbates: Voorraad 820 000 790 000 254 000 164 000 Handelsdebiteure 418 000 252 000 Vooruitbetaalde uitgawes 118 000 84 000 Bank 30 000 290 000 TOTALE BATES 2 760 000 2 360 000 EKWITEIT EN LASTE Ekwiteit: Openingsaldo Behoue verdienste 1 860 000 1 640 000 1 640 000 1 000 000 220 000 640 000 Niebedryfslaste: Langtermynlenings 500 000 – Bedryfslaste: 400 000 720 000 Handelskrediteure 94 000 218 000 Agterstallige uitgawes 306 000 502 000 TOTALE EKWITEIT EN LASTE 2 760 000 285 2 360 000 OZ HANDELAARS STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200Y 200Y 200X R R Verkope 1 940 000 1 360 000 Koste van verkope (1 180 000) (960 000) Bruto wins 760 000 400 000 Bedryfsuitgawes (insluitende depresiasie van R80 000) (490 000) (330 000) Verlies met verkoop van aanleg en toerusting (50 000) – Wins vir die jaar 220 000 70 000 Addisionele inligting: Aanleg en toerusting ter waarde van R800 000 is kontant aangekoop gedurende 200Y. Aanleg en toerusting met ƌ kosprys van R500 000 en opgelope depresiasie van R150 000 is gedurende 200Y kontant verkoop teen ƌ verlies van R50 000. Die eienaar van OZ Handelaars kan nie verstaan waarom die kontantsituasie verswak het terwyl die finansiële state ƌ wins toon nie. Hy het jou genader vir ƌ opinie. Kredietverkope beloop 90% van totale verkope. Die onderstaande finansiële verhoudings ten opsigte van die vorige finansiële jaar is beskikbaar: 200X Bedryfskapitaalverhouding 1,1 : 1 Vuurproefverhouding 0,9 : 1 Debiteure-invorderingstermyn (dae) 67 Krediteurebetalingstermyn (dae) 55 Voorraad omsetsnelheid (dae) 58 Bruto winspersentasie 29,4% Netto winspersentasie 5,1% 286 Van jou word verlang om: 1. Die onderstaande multikeusevrae te beantwoord: 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 2. Wat is die bedrag van die kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite vir die jaar? a. R800 000 b. R500 000 c. R400 000 d. Nie een van die bogenoemde Die bedryfskapitaalverhouding van die entiteit op 31 Desember 200Y is: a. 3:1 b. 2,1 : 1 c. 7:1 d. Nie een van die bogenoemde Die vuurproefverhouding van die entiteit op 31 Desember 200Y is: a. 1,1 : 1 b. 1,2 : 1 c. 1,4 : 1 d. Nie een van die bogenoemde Die debiteure-invorderingstermyn vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y, is: a. 129 dae b. 70 dae c. 60 dae d. Nie een van die bogenoemde Die voorraad omsetsnelheid vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y, is: a. 65 dae b. 47 dae c. 86 dae d. Nie een van die bogenoemde ƌ Verslag aan die eienaar oor die resultate van die entiteit met behulp van die verhoudingsontledings te skryf. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 287 HOOFSTUK 15 OPDRAG 3 Nicci is die eienaar van Picasso Kunswinkel en sy het jou genader om advies oor haar entiteit. Die onderstaande finansiële jaarstate word aan jou verskaf: PICASSO KUNSWINKEL STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE OP 28 FEBRUARIE 200Y 200Y R 200X R R R BATES Niebedryfsbates: 99 000 45 000 Voertuie teen kosprys 80 000 – Opgelope depresiasie: Voertuie (16 000) – Toerusting teen kosprys 55 000 55 000 Opgelope depresiasie: Toerusting (20 000) (10 000) Bedryfsbates: 146 500 155 000 Voorraad 95 000 80 000 Handelsdebiteure 40 000 35 000 Vooruitbetaalde uitgawes 1 500 – Bank 10 000 40 000 TOTALE BATES 245 500 200 000 Kapitaal 139 000 145 000 Niebedryfslaste: 60 000 12 500 EKWITEIT EN LASTE Langtermynlening: Finbank (voertuig aangekoop) Langtermynlening: SABA 60 000 – – 12 500 Bedryfslaste: 46 500 42 500 Agterstallige uitgawes 8 000 2 500 Handelskrediteure 38 500 40 000 TOTALE EKWITEIT EN LASTE 245 500 288 200 000 PICASSO KUNSWINKEL STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEËINDIG 28 FEBRUARIE 200Y 200Y R Verkope 250 000 Koste van verkope (180 000) Bruto wins 70 000 Totale uitgawes (50 000) Wins vir die jaar 20 000 Addisionele inligting: 1. Sekere toerusting met ƌ kosprys van R10 000 en opgelope depresiasie van R2 000 is gedurende die jaar vir R7 500 kontant verkoop. Nuwe toerusting is per elektroniese fondsoorplasing (EFO) vir R10 000 aangekoop om die ou toerusting te vervang. 2. Nicci het gedurende die jaar R11 000 addisionele kapitaal gestort en R37 000 kontant onttrek. Nicci is bekommerd oor die verswakking van die entiteit se kontant posisie. Sy wys daarop dat, ten spyte van die wins vir die jaar van R20 000 en die addisionele kapitaal storting, die bankrekening met R30 000 afgeneem het. Sy het jou genader vir advies. Van jou word verlang: 1. 2. Bereken die volgende finansiële verhoudings vir 200Y: x bedryfskapitaalverhouding; x vuurproefverhouding; x bruto winspersentasie; x netto winspersentasie; x opbrengs op kapitaal; x voorraadomsetsnelheid (maande); x debiteure-invorderingstermyn (dae); en x krediteurebetalingstermyn (dae). Maak gebruik van die resultate van bogenoemde verhoudings en verskaf advies aan Nicci rakende die kontantposisie van haar entiteit. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 289 HOOFSTUK 16 BANKREKONSILIASIE 16.1 UITKOMSTE By voltooiing van hierdie hoofstuk, behoort jy in staat te wees om: x x die volgende begrippe te bespreek: – bankrekening; – bankstaat; – bankrekonsiliasie; – uitstaande betaling; – uitstaande deposito; – bankkoste; – debietorder; en – aftrekorder; te verduidelik waarom die bankrekeningsaldo in die grootboek van die saldo wat op die bankstaat verskyn, verskil; en x die nodige regstellings aan te bring en die banksaldo op die bankstaat met die bankrekeningsaldo in die algemene grootboek te rekonsilieer. 16.2 x 16.3 WAT JY ALREEDS MOET WEET Die inhoud van hoofstuk 12 tot 15. INLEIDING ƌ Entiteit en sy bank bedryf daagliks transaksies wat betrekking het op mekaar, maar wat onafhanklik van mekaar plaasvind. Die entiteit maak, byvoorbeeld, betalings aan verskaffers wat gewoonlik een tot twee werksdae neem om in die entiteit se bankrekening te reflekteer.Hierdie tydsverloop kan heel moontlik oor die maandeinde van die entiteit strek, wat daartoe sal lei dat daardie betalings in die rekeningkundige rekords van die entiteit ingesluit word, maar nie in die rekeningkundige rekords van die bank nie. Dit staan bekend as uitstaande betalings in die bankrekonsiliasiestaat. Dit is algemene praktyk vir besighede om op ƌ daaglikse basis al die kontant wat ontvang is te deponeer. Kontantdeposito’s neem gewoonlik een of twee werksdae om deur die bank geprosesseer te word. Daarom kan 291 deposito’s wat naby maandeinde gemaak is, eers op die volgende bankstaat verskyn. Hierdie deposito’s word as uitstaande deposito’s in die bankrekonsiliasiestaat aangeteken. Dit gebeur dikwels dat ƌ debiteur direk ƌ betaling in die entiteit se bankrekening maak. Die entiteit sal eers hiervan kennis neem wanneer die bankstaat vanaf die bank ontvang word of wanneer dit van die entiteit se aanlynbankdienste afgelaai word. So ook sal bankrentes en bankkostes, ensovoorts, slegs op die bankstaat verskyn. Bankrente kan ook op die bankstaat verskyn. Indien die entiteit ƌ batige saldo het, kan die bank aan die entiteit rente betaal en indien die rekening oortrokke is, sal die entiteit rente aan die bank moet betaal. Hierdie rente transaksies moet in die entiteit se rekords as renteinkomste en rente-uitgawe verskyn. Bankkoste is fooie deur die bank gehef vir kontantdeposito’s, elektroniese fondsoorplasings (EFO’s) en enige ander administratiewe dienste. Debietorders is ƌ magtiging deur die entiteit aan ƌ derde party om ƌ spesifieke bedrag maandeliks vanaf die entiteit se bank in te vorder ten gunste van die derde party. Aftrekorders is ƌ magtiging deur die entiteit aan die bank om maandeliks ƌ spesifieke bedrag aan ƌ derde party oor te betaal. As gevolg van al hierdie verskille is dit nodig dat die entiteit elke maand: x die bankrekening in die algemene grootboek aansuiwer met die addisionele transaksies wat deur die bank in die entiteit se bankrekening geboekstaaf is; en x ƌ bankrekonsiliasiestaat opstel wat die bankstaatsaldo rekonsilieer met die saldo van die bankrekening in die algemene grootboek, omdat die entiteit weer op sy beurt transaksies geboekstaaf het waarvan die bank nog nie kennis dra en op die bankstaat aangeteken het nie. Die bankrekonsiliasie verklaar dus die verskil tussen die saldo’s van die bankrekening in die entiteit se algemene grootboek, en die bankstaat wat die entiteit van die bank ontvang. 292 16.4 DIAGRAM Bankrekonsiliasie Rekeningkundige rekords Bankrekords (Bankrekening: Algemene grootboek) (Bankstaat) Vergelyk Stappe Bankrekonsiliasiestaat 16.5 VERSKILLE Die verskille tussen die bankstaat en die bankrekening in die grootboek kan soos volg opgesom word: x x bedrae in bankrekening in die algemene grootboek maar nog nie op bankstaat nie: – betalings wat nog nie op die bankstaat verskyn nie; – deposito’s na afsnytyd/datum gedeponeer; en – foutiewe inskrywings deur die entiteit gemaak. bedrae op bankstaat maar nog nie in bankrekening in die algemene grootboek nie: – rente betaal; – rente ontvang; – bankkoste gehef; – foute deur bank gemaak; – bedrae per aftrekorder/debietorder betaal; en – direkte inbetalings van kliënte by bank. 293 16.6 STAPPE By die voltooiing van die banrekonsiliasie is dit nodig om die volgende stappe te volg: 1. Vergelyk die nuwe maand se bankstaat met: x 2. 3. 4. die vorige maand se bankrekonsiliasiestaat en merk ooreenstemmende items af. Bankrekening: x vergelyk die bankstaat se kredietkant met die debietkant van die bankrekening; x vergelyk die bankstaat se debietkant met die kredietkant van die bankrekening; x merk die items af; en x volg die onafgemerkte verskille op (foute en ontbrekende inligting). Suiwer die bankrekening aan met: x foute deur die entiteit gemaak; en x ontbrekende inligting in die bankrekening (onafgemerkte items op bankstaat); Voltooi die bankrekonsiliasiestaat en sluit die volgende in: x foute deur die bank gemaak; en x ontbrekende inligting op die bankstaat (onafgemerkte items in die bankrekening in die grootboek en op die vorige bankrekonsiliasiestaat). 5. Begin die bankrekonsiliasiestaat met “debiet/kredietsaldo volgens bankstaat” in die relevante kolom (gebruik die eindsaldo op die bankstaat) en sluit die volgende in: x skryf uitstaande deposito’s in die kredietkolom; x skryf uitstaande betalings in die debietkolom; en x foute deur die bank gemaak Æ skryf enige Twee-kolomformaat regstellings in die relevante kolom. 6. Eindig die bankrekonsiliasiestaat met “debiet/kredietsaldo volgens bankrekening in die grootboek”. 294 16.7 BANKSTAAT DEUR DIE BANK AAN DIE ENTITEIT VOORSIEN Voorbeeld (Bron: https://templatelab.com/bank-statement/#google_vignette) 295 16.8 FORMAAT VAN DIE BANKREKONSILIASIESTAAT Daar is nie ƌ vaste voorgeskrewe formaat by die opstel van die bankrekonsiliasiestaat nie, maar die volgende twee voorbeelde word die meeste gebruik. Albei is korrek. Jy kan self besluit watter formaat jy wil gebruik. XYZ ONDERNEMINGS BANKREKONSILIASIESTAAT OP 31 JANUARIE 200X DT KT R R Kredietsaldo volgens bankstaat xxx Uitstaande deposito’s xxx Uitstaande betalings: Naam van begunstigde xxx Naam van begunstigde xxx Naam van begunstigde xxx Debietsaldo volgens bankrekening in die grootboek xxx xxx xxx R R XYZ ONDERNEMINGS BANKREKONSILIASIESTAAT OP 31 JANUARIE 200X Kredietsaldo volgens bankstaat xxx Plus: Uitstaande deposito’s xxx Min: Uitstaande betalings: Naam van begunstigde (xxx) Naam van begunstigde (xxx) Naam van begunstigde (xxx) (xxx) xxx Debietsaldo volgens bankrekening in die grootboek 296 16.9 PRAKTIESE VOORBEELD 1 Die bankrekonsiliasiestaat kan die maklikste verduidelik word deur middel van ƌ praktiese voorbeeld. Die volgende inligting word aan jou verskaf: DIE SPORT WINKEL BANKREKONSILIASIESTAAT OP 28 FEBRUARIE 200X Debietsaldo volgens bankstaat DT KT R R 399,40 Uitstaande deposito’s 864,50 Uitstaande betalings: ABC Skryfbehoeftes (skryfbehoeftes) 168,00 Axxess (veselinternet) 504,00 Prince Tennis (kontantaankope) 793,00 Debiteer bedrag foutief gekrediteer 480,00 Krediteer betaling foutiewelik twee keer deur bank gedebiteer Debiteer deposito foutiewelik gekrediteer na Die Sport Winkel se bankrekening 325,00 377,00 Kredietsaldo volgens bankrekening in die grootboek 1 531,90 2 721,40 2 721,40 Let wel: Die bogenoemde bankrekonsiliasiestaat is opgestel aan die einde van die VORIGE maand. Die huidige maand se bankstaat moet nou gebruik word om EERS die items op dié bankrekonsiliasie af te merk wat uitstaande was gedurende die vorige maand. Al die items wat nie afgemerk word nie, moet WEER in die bankrekonsiliasiestaat van die huidige maand in berekening gebring word. Addisionele inligting vir die maand geëindig 31 Maart 200X: 1. Die bankstaat vir Maart 200X toon ƌ kredietsaldo van R1 347,60. 2. Inskrywings op die bankstaat wat nie in die bankrekening in die grootboek voorkom nie: a. Debietinskrywings: i. Fout reggestel deur die bank, R480,00. ii. Aftrekorder vir R285,00 aan FNS Bank vir maandelikse rente op lening. iii. Betaling aan ABC Skryfbehoeftes, R168,00. iv. Betaling aan Prince Tennis, R793,00. v. Deposito, R377,00. Hierdie bedrag is foutiewelik deur die bank na Die Sport Winkel se bankrekening gekrediteer. vi. Bankkoste, R361,35. vii. Bankrente, R46,45. Bankkoste bestaan uit: kommissie, transaksiefooie en ander administratiewe uitgawes. Bankrente (ontvang of verskuldig) word apart getoon. 297 b. Kredietinskrywings: i. Deposito, R864,50. ii. Betaling foutiewelik twee keer deur bank gedebiteer, R325,00. iii. Deposito, R647,00. Hierdie bedrag is op 25 Maart in die lopende rekening van “The Sport Zone” gedeponeer, maar is foutiewelik deur die bank in “The Sport Shop” se rekening gedeponeer. iv. Deposito, R870,00. Hierdie bedrag is deur ƌ huurder in die entiteit se bankrekening gedeponeer. 3. Die volgende inskrywings verskyn in die bankrekening in die grootboek, maar nie op die bankstaat nie: a. Deposito, R1 590,60. b. Betaling aan Mart Groothandelaars, R642,50 (gedateer 29 Maart 200X). 4. Betaling aan Viali Kruidenierswinkel vir verversings, R265,40 (gedateer 14 April 200X). 5. Die volgende fout is opgespoor: ‘n Betaling vir R340,00 op 16 Maart 200X aan Die Herald vir advertensies uitgereik, is in die bankrekening in die grootboek ingeskryf as R304,00. 6. Potloodtotale in die bedragkolomme van die bankrekening in die grootboek: a. Debiet: R7 678,40. b. Krediet: R6 940,30. Van jou word verlang om: 1. Die bankrekening in die algemene grootboek op 31 Maart 200X aan te vul en te balanseer. 2. Die bankrekonsiliasiestaat op 31 Maart 200X op te stel. PRAKTIESE VOORBEELD 1 – ANTWOORDBLAD DIE SPORT WINKEL ALGEMENE GROOTBOEK DT BANK 200X Mrt KT 200X 31 Totale Mrt Huur-inkomste 31 Totale Rente op lening Bankkoste Rente-uitgawe Advertensies Saldo 8 548,40 200X Apr 1 Saldo a/b 298 o/b 8 548,40 DIE SPORT WINKEL BANKREKONSILIASIESTAAT OP 31 MAART 200X DT KT R R 2 938,20 2 938,20 Kredietsaldo volgens bankstaat Uitstaande deposito’s Uitstaande betalings: Axxess (veselinternet) Mart Groothandelaars (kontantaankope) Viali Kruidenierswinkel (verversings) Debiteer deposito foutiewelik gekrediteer Debietsaldo volgens bankrekening in die algemene grootboek 16.10 PRAKTIESE VOORBEELD 2 Die onderstaande inligting is uit die rekords van DN Handelaars geneem: DN HANDELAARS BANKREKONSILIASIESTAAT OP 31 JANUARIE 200X Debietsaldo volgens bankstaat DT KT R R 2 520 Uitstaande deposito 6 300 Uitstaande betalings: Algemene Groothandelaars (kontantaankope) Link Verskaffers (kontantaankope) 1 120 700 Telecom (telefoon en veselinternet) 1 400 Die Potlood Kantoorbenodigdhede (skryfbehoeftes) 1 330 Regstelling deur bank 2 380 Debietsaldo volgens bankrekening in die grootboek 1 610 8 680 8 680 DN HANDELAARS ALGEMENE GROOTBOEK DT BANK 200X Feb 1 Saldo a/b 1 610 299 KT DN HANDELAARS KONTANTONTVANSTEJOERNAAL Datum KOJ1 Besonderhede Bedrag R Feb 200X 10 Debiteure 15 400 15 Verkope 20 300 19 Verkope 7 000 21 Kapitaal 14 000 28 Debiteure 16 100 72 800 DN HANDELAARS KONTANTBETALINGSJOERNAAL Datum KBJ1 Besonderhede Bedrag R Feb 200X 3 Nox Verskaffers (krediteur) 16 800 7 Huuruitgawe 12 600 15 Keen Verspreiders (kontantaankope) 18 900 21 Keen Verspreiders (vrag op aankope) 2 800 22 Ekron Groothandelaars (krediteur) 18 200 26 Salarisse 32 200 101 500 300 BANKSTAAT VIR FEBRUARIE 200X Datum Besonderhede Debiet Krediet Saldo R R R Feb 200X 1 Saldo (2 520) Deposito Regstelling 6 300 3 780 2 380 6 160 2 Link Verskaffers 5 Algemene Groothandelaars 10 Deposito 15 400 19 740 16 Deposito 20 300 40 040 Rente 700 5 460 1 120 4 340 40 40 000 19 Deposito 7 000 21 Keen Verspreiders 22 Die Potlood Kantoorbenodigdhede 1 330 26 770 23 Keen Verspreiders (vrag op aankope) 2 800 23 970 18 900 Bankkommissie 26 28 100 30 Deposito 23 940 14 000 Nox Verskaffers 47 000 16 800 37 940 21 140 27 Deposito (huur) 28 Debietorder (versekering) 4 200 4 900 26 040 Salarisse 23 200 (1 360) Bankkoste 140 (1 500) 21 840 Addisionele inligting: 1. Die korrekte bedrag vir die salarisbetaling op 29 Februarie 200X is R32 200. Van jou word verlang om: 1. Die nodige inskrywings in die betrokke kontantontvangste en kontantbetalingsjoernale aan te teken, deur te begin met die voorlopige totale van die joernale, en die nuwe totale te bepaal. 2. Die totale van die kontantjoernale na die bankrekening in die algemene grootboek oor te boek en die banksaldo op 28 Februarie 200X te bereken. 3. Die bankrekonsiliasiestaat op 28 Februarie 200X voor te berei. 301 PRAKTIESE VOORBEELD 2 – ANTWOORDBLAD DN HANDELAARS KONTANTONTVANGSTEJOERNAAL Datum KOJ1 Besonderhede Bedrag R Feb 200X 28 Totaal Huurinkomste DN HANDELAARS KONTANTBETALINGSJOERNAAL Datum KBJ1 Besonderhede Bedrag R Feb 200X 28 Totaal Versekering (debietorder) Bankkoste (30 + 140) Bankrente DN HANDELAARS ALGEMENE GROOTBOEK DT BANK 200X Feb KT 200X 1 Saldo a/b 28 Totale ontvangstes KOJ1 Saldo o/b 302 Feb 28 Totale betalings KBJ1 Mrt 1 Saldo a/b DN HANDELAARS BANKREKONSILIASIESTAAT OP 28 FEBRUARIE 200X Debietsaldo volgens bankstaat Uitstaande deposito Uitstaande betalings: Telecom (telefoon en veselinternet) Huuruitgawe Nox Verskaffers (krediteur) Bankfout (R32 200 – R23 200) Kredietsaldo volgens bankrekening in die algemene grootboek 303 DT KT R R HOOFSTUK 16 OPDRAG 1 Die volgende inligting ten opsigte van die kontant transaksies van Marko Polo vir November 200X word aan jou voorsien: a) Bankstaat Datum Besonderhede Debiet Krediet Saldo R R R Nov 200X Saldo (31 Oktober 200X) 1 410 Deposito Bagge Verskaffers 3 (1 370) 230 190 (1 180) 1 800 620 Folsu Verspreiders 700 1 320 900 Lone 12 Deposito 16 Salarisse 17 Deposito 25 Bankkommissie 420 180 600 3 210 (2 610) 1 900 Deposito b) 1 600 Paradys Verspreiders Deposito 28 (390) 620 Deposito Kwaliteit Kantoorbenodigdhede 4 800 (710) 100 800 (810) (1 610) 16 (1 594) Admin fooi 4 (1 590) Rente 20 (1 570) Aftrekorder 120 (1 450) Kontantontvangstes Datum Besonderhede Bedrag R Nov 200X 1 Verkope 1 600 2 Debiteure 900 5 Debiteure 400 10 Verkope 2 310 15 Debiteure 800 Verkope 1 300 29 Rente-inkomste 500 7 810 304 c) Kontantbetalings Datum Besonderhede Bedrag R Nov 200X 1 Paradys Verspreiders (kontantaankope) 1 800 2 Lone 108 3 Kwaliteit Kantoorbenodigdhede (skryfbehoeftes) 190 15 Forte Groothandelaars (krediteur) 420 16 Salarisse 1 900 30 Elektrisiteit 550 4 968 d) Bankrekonsiliasie vir Oktober 200X Besonderhede DT KT R R Debietsaldo volgens bankstaat 410 Uitstaande betalings: Bagge Verskaffers (krediteur) 620 Croll Groothandelaars (kontantaankope) 400 Folsu Verspreiders (kontantaankope) 700 Uitstaande deposito 800 Kredietsaldo volgens bankrekening in algemene grootboek 1 330 2 130 2 130 Addisionele inligting: 1. Die korrekte bedrag vir die betaling van die lone op 2 November 200X is R180. 2. Die bank het op 5 November 200X die eienaar se persoonlike bankrekening, in plaas van die entiteit se rekening, met die R400 deposito gekrediteer . 3. Die kontantverkope op 10 November 200X was R2 310 en nie R3 210 nie. 4. ƌ Debiteur, R Uzzi, het ƌ direkte deposito van R100 op 14 November 200X in Marko Polo se bankrekening gemaak. 5. Die aftrekorder is vir die eienaar, mnr. Polo, se persoonlike versekering. Van jou word verlang om: 1. Die bankrekening in die algemene grootboek van Marko Polo vir November 200X te voltooi en behoorlik af te sluit. 2. Die bankrekonsiliasiestaat op 30 November 200X op te stel. 305 HOOFSTUK 16 OPDRAG 2 Die volgende inligting ten opsigte van die kontanttransaksies van Carlo’s Handelaars vir Junie 200X word aan jou voorsien: a) Bankstaat vanaf Abba Bank ontvang op 30 Junie 200X Datum Besonderhede Debiet Krediet Saldo R R R 1 232,00 4 058,50 Jun 200X Saldo (31 Mei 200X) 1 2 826,50 Deposito Hacke Verskaffers 900,00 Diensfooie 3 Drive Groothandelaars Diensfooie 5 4,50 3 154,00 935,00 2 219,00 4,50 Deposito 11 Deposito Diensfooie 12 Lone 17 4 714,50 3 293,50 7,00 Deposito 3 286,50 2 100,00 Comara Verspreiders 4 946,50 4,00 4 942,50 6,00 Nota Kantoortoerusting 5 386,50 440,00 Deposito Diensfooie 500,00 5 442,50 1 500,00 6 942,50 6 936,50 1 134,00 5 802,50 6,00 5 796,50 Diensfooie b) 1 700,00 1 414,00 Deposito: Huurgeld 28 3 014,50 4 707,50 Diensfooie 26 2 214,50 800,00 7,00 Diensfooie 16 3 158,50 Kontantontvangstes en betalings vir Junie 200X Ontvangstes Datum Besonderhede Bedrag R Jun 200X 4 Debiteure 800,00 10 Verkope 1 700,00 15 Verkope 2100,00 25 Verkope 1 500,00 30 Debiteure 1 100,00 7 200,00 306 Betalings Datum Besonderhede Bedrag R Jun 200X 1 Hacke Verskaffers (kontantaankope) 4 A4 Skryfbehoeftes (skryfbehoeftes) 10 Lone 17 Comara Verspreiders (krediteur) 25 Nota Kantoortoerusting (kantoorstoel) 30 Lone 900,00 510,00 1 414,00 440,00 1 134,00 516,00 4 914,00 c) Die banksaldo in die algemene grootboek op 1 Junie 200X was soos volg: Gunstige banksaldo R2 353,50. d) Bankrekonsiliasiestaat op 31 Mei 200X CARLO HANDELAARS BANKREKONSILIASIESTAAT OP 31 MEI 200X R Kredietsaldo volgens bankstaat 2 826,50 Plus: Uitstaande deposito 1 232,00 Min: Uitstaande betalings: RR Kruideniersware (verversings) (770,00) Drive Groothandelaars (kontantaankope) Debietsaldo volgens bankrekening in algemene grootboek (935,00) 2 353,50 Van jou word verlang om: 1. Die bankrekening in die algemene grootboek te voltooi om die korrekte saldo op 30 Junie 200X te bepaal. 2. Die bankrekonsiliasiestaat op 30 Junie 200X op te stel. ONTHOU: Daar is verskillende maniere om die uiteensetting van ƌ bankrekonsiliasie staat te doen. Die antwoordblad van hierdie opdrag maak voorsiening vir twee van die uiteensettings wat die meeste gebruik word. Voltooi asseblief altwee. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 307 HOOFSTUK 16 OPDRAG 3 Die volgende inligting het betrekking op Lynell Handelaars: a) Bankstaat vir Oktober 200X Datum Besonderhede Debiet Krediet Saldo R R R Okt 200X 1 Saldo 19 863 19 863 2 Deposito 1 050 20 913 4 M Max 375 Telkom 324 Deposito 20 538 20 214 480 20 694 5 E Edam 441 20 253 10 G Gain 1 110 19 143 13 F Foose Handelaars 120 19 023 H Hoop Bpk. 942 18 081 15 Deposito 18 Z Zulch 22 Deposito 28 J Joss 18 901 765 19 249 726 19 465 1 800 21 265 417 18 484 510 Deposito 30 820 Direkte oordrag (rente op belegging) Bankkoste 18 18 739 21 247 Die onderstaande kontantontvangstes en -betalings vir Oktober 200X het soos volg in die bankrekening in die grootboekvan Lynell Handelaars verskyn: b) Kontantontvangstes Datum Besonderhede Bedrag R Okt 200X 3 A Adam (debiteur) 480 14 Kontantverkope 820 22 B Brooks (debiteur) 765 26 Kontantverkope 726 29 C Cooper (debiteur) 380 3 171 308 c) Kontantbetalings Datum Besonderhede Bedrag R Okt 200X 4 Telkom (telefoon) 324 5 E Edam (krediteur) 441 6 F Foose Handelaars (kontantaankope) 120 10 G Gain (krediteur) H Hoop Bpk. (kontantaankope) 942 12 I Impi (krediteur) 230 17 Z Zulch (verversings) 417 27 J Joss (krediteur) 510 29 K Krane (skryfbehoeftes) 87 1 110 4 181 Addisionele inligting: 1. Lynell Handelaars het die saldo van die bankrekening in die grootboek en die bankstaatsaldo op 30 September 200X gerekonsilieer en die volgende uitstaande items aangeteken: CC Rekenaars (drukker papier) M Max (krediteur) Deposito 2. R 243 R 375 R1 050 Die saldo van die bankrekening in die proefbalans op 30 September 200X was R20 295 (gunstig). 3. Die oordrag op 30 Oktober 200X na die lopende bankrekening was vir rente op ƌ belegging. Van jou word verlang om: 1. Die kontantontvangstes en kontantbetalings vir Oktober 200X aan te suiwer. 2. Die bankrekening in die algemene grootboek van Lynell Handelaars vir Oktober 200X te voltooi. 3. Die bankrekonsiliasiestaat van Lynell Handelaars op 31 Oktober 200X voor te berei. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 309 HOOFSTUK 16 OPDRAG 4 Die onderstaande inligting het betrekking op Hanover Handelaars: HANOVER HANDELAARS BANKREKONSILIASIESTAAT OP 30 JUNIE 200X Debietsaldo volgens bankstaat DT KT R R 29 530 Bankfout 440 Uitstaande betalings: Telkom (telefoon en veselinternet) 3 040 Oberlo Verskaffers (kontantaankope) 2 180 Namium Groothandelaars (kontantaankope) 7 420 Antixo Verspreiders (krediteur) 6 350 Uitstaande deposito 12 080 Kredietsaldo volgens bankrekening in algemene grootboek 36 000 48 520 48 520 Addisionele inligting: 1. Voorlopige totale van die bankkolomme in die hulpjoernale op 31 Julie 200X is soos volg: 2. Kontantontvangstejoernaal (KOJ) R125 700 Kontantbetalingsjoernaal (KBJ) R103 430 Die vergelyking van die hulpjoernale met die vorige bankrekonsiliasiestaat en die huidige bankstaat het die volgende verskille uitgelig: x Die deposito van R12 080 verskyn op die bankstaat vir Julie 200X. x Die betalings aan Telkom vir telefoon en veselinternet en aan Oberlo Verskaffers en Namium Groothandelaars vir kontantaankope is gedurende Julie 200X deur die bank geprosesseer. x 3. Die bank het die bankfout van R440 reggestel. ƌ Bedrag van R2 000 verskyn op die bankstaat as ƌ deposito. By nadere ondersoek is vasgestel dat die bedrag foutiewelik teen die entiteit se bankrekening gekrediteer is. Dit was bedoel vir die eienaar se persoonlike bankrekening. 4. ƌ Afterkorder vir R500 met betrekking tot advertensies is gekanselleer. ƌ Betaling is egter reeds in die kontantontvangstejoernaal aangeteken. 310 5. Die bankstaat is met die onderstaande bedrae gedebiteer: x bankkoste, R35; x bankrente, R325; x ‘n betaling aan Antini Verskaffers vir R1 500 verskyn tweemaal op die bankstaat; en x 6. ƌ maandelikse aftrekorder vir R122 met betrekking tot versekering. Die onderstaande betalings was nog op 31 Julie 200X uitstaande: x Grenol Supermark (verversings), R600; en x Anctral Media (advertensies), R1 800. 7. ƌ Deposito vir R9 012 verskyn eers in Augustus 200X op die bankstaat. 8. ‘n Betaling aan Xorbe Kantoorbenodigdhede, ten opsigte van die aankoop van skryfbehoeftes, is in die kontantbetalingsjoernaal as R360 aangeteken. Die korrekte bedrag is R630. 9. C. Cronje, ƌ debiteur, het R320 direk in die entiteit se bankrekening inbetaal. 10. Die saldo volgens die bankstaat op 31 Julie 200X beloop R13 424 (ongunstig). Van jou word verlang om: 1. Die nodige inskrywings in die betrokke joernale aan te teken, deur te begin met die voorlopige totale van die kontantontvangste- en kontantbetalingsjoernale, en die nuwe totale te bepaal. 2. Die totale van kontantjoernale na die bankrekening in die algemene grootboek oor te boek en die saldo op 31 Julie 200X te bereken. 3. Die bankrekonsiliasiestaat op 31 Julie 200X voor te berei. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 311 HOOFSTUK 17 BASIESE KOSTEBEREKENING EN VERVAARDIGINGSENTITEITE 17.1 UITKOMSTE By voltooiing van hierdie hoofstuk behoort jy in staat te wees om: x die basiese kosteberekeningsterme en -begrippe te bespreek; x te onderskei tussen handels- en vervaardigingsentiteite; x te onderskei tussen direkte en indirekte koste; x ƌ vervaardigingskostestaat op te stel; x die ongerealiseerde wins in die voorraad van voltooide produkte te bereken, en x die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste en staat van finansiële posisie van ƌ vervaardigingsentiteit op te stel. 17.2 INLEIDING Koste kan beskryf word as die waarde wat geplaas word op die aanwending van hulpbronne met die doel om ƌ wins te maak. Koste sluit in al die kostes aangegaan om ƌ produk te koop, of om ƌ produk te vervaardig, of om ƌ diens te lewer. Die bestuur van die entiteit benodig die inligting om hulle in staat te stel om te bepaal wat die winsmarges moet wees – hierdie winspersentasies word by die koste gevoeg om die verkoopspryse van die produkte of dienste te bepaal. Ten einde mededingend in die mark te bly, moet die entiteit in staat wees om produkte of dienste teen pryse laer as sy mededingers te verskaf. Dit is dus van uiterste belang dat die bestuur van die entiteit moet weet wat die koste van elke produk is wat verkoop word, of elke diens wat gelewer word. Dit is nodig om eers die basiese kosteberekeningsbegrippe te verstaan, voordat ons verder kan kyk na die vervaardigingsentiteit. Jy moet in gedagte hou dat daar ƌ legio aantal begrippe en terme in die mark gebruik word, maar die lys hieronder poog om die mees algemene begrippe te verduidelik. 313 17.3 x TERME EN BEGRIPPE Direkte materiaal is die materiaal wat tydens die vervaardigingsproses gebruik word om voltooide produkte te vervaardig en vorm ƌ integrale deel van die vervaardigde produk, byvoorbeeld, melk by die vervaardiging van kaas. x Direkte arbeid is die arbeidskoste wat direk verband hou met die vervaardiging van die voltooide produkte, byvoorbeeld, die arbeidskoste van die werkers wat direk betrokke is by die vervaardigingsproses in die kaasfabriek. x Primêre koste is die koste van materiaal en arbeid wat direk verband hou met die vervaardiging van ƌ produk (= direkte materiaal + direkte arbeid) x Bokoste is al die ander kostes (behalwe direkte materiaal en direkte arbeid) aangegaan tydens die vervaardigingsproses wat moeilik aan ƌ spesifieke produk geallokeer kan word. Dit sluit die volgende kostes in: – Indirekte materiaal wat aanvullende materiaal, byvoorbeeld skoonmaakmiddels, kleurstowwe, gom, skroewe, smeermiddels, afvalstowwe en al die ander materiaalbenodighede insluit. – Indirekte arbeid wat al die lone en salarisse wat nie direk verband hou met die vervaardigingsproses nie, byvoorbeeld werkgewerbydraes wat arbeidskoste verhoog (pensioen, medies, werkloosheidsversekering, ongevallevergoeding), lone van skoonmakers, daglone, oortydvergoeding, skofuitgawes, verlofgelde, bonusse, fabrieksvoorman se salaris, lone vir sekuriteitswerkers, ensovoorts insluit. – Ander bokoste wat al die ander vervaardigingskostes insluit, byvoorbeeld depresiasie, huur van toerusting, versekering, eiendomsbelasting, elektrisiteit, water, telefoon, ensovoorts. x Werk-in-proses bestaan uit onvoltooide produkte op enige gegewe stadium van voltooiing. x Voltooide goedere is produkte wat die vervaardigingsproses voltooi het en gereed is vir verkope. x Omskeppingskoste is die koste verbonde aan die omskakeling van ru-materiaal na ƌ voltooide produk (= direkte arbeid + bokoste). x Totale vervaardigingskoste is die som van direkte materiaal, direkte arbeid en bokoste. x Vervaardigingskoste van voltooide produkte is die totale vervaardigingskoste plus werk-in-proses aan die begin van die tydperk, minus werk-in-proses aan die einde van die tydperk. 314 x Fabriekswins is die bedrag wat by die vervaardigingskoste van voltooide produkte gevoeg word voor die produkte oorgeplaas word van die produksiedepartement na die verkoopsdepartement. x Koste van voltooide produkte oorgeplaas na die verkoopsdepartement is die koste waarteen die voltooide produkte oorgeplaas word vanaf die produksiedepartement na die verkoopsdepartement. Dit sluit die fabriekswins in (= vervaardigingskoste van voltooide produkte + fabriekswins). x Koste van verkope is die koste van voltooide produkte wat reeds verkoop is en word soos volg bereken: x Openingsaldo: Voltooide produkte Plus: Koste van voltooide produkte oorgeplaas Is gelyk aan: Koste van produkte beskikbaar vir verkoop Min: Sluitingsaldo: Voltooide produkte Is gelyk aan: Koste van verkope Toegedeelde bokoste: Sommige vervaardigingsentiteite maak gebruik van ƌ stelsel waarvolgens bokoste teen ƌ voorafbepaalde tarief na die vervaardigingsproses toegedeel word. Hierdie tarief word beraam op grond van vorige aktiwiteite en resultate. x Bokoste oor- of ondertoegedeel: Ondertoegedeelde bokoste beteken dat die toegedeelde bokoste is minder as die werklike bokoste aangegaan. Die wins van die entiteit sal dan met die verskil tussen die werklike en toegedeelde bokoste verminder word. Oortoegedeelde bokoste beteken dat die werklike bokoste minder is as die toegedeelde bokoste met ƌ gepaardgaande vermeerdering van die entiteit se wins. Vir die doel van hierdie kursus sal die bedrag van bokoste oor- of ondertoegedeel in die opdragte aan jou voorsien word. 17.4 VERVAARDIGINGSONDERNEMINGS In die vorige hoofstukke het ons die rekeningkundige beginsels van diens- en handelsentiteite behandel. Diensentiteite verdien inkomste hoofsaaklik deur dienste te lewer en geen handelsvoorraad en koste van verkope is ter sprake nie. Handelsentiteite verdien inkomste hoofsaaklik deur voltooide goedere/voorraad aan te koop en dit teen ƌ wins te verkoop, daarom word koste van verkope en voorraad rekeninge gebruik. ƌ Derde entiteit, die vervaardigingsentiteit, koop ru-materiaal aan en verwerk die grondstowwe na voltooide produkte en verkoop dan die vervaardigde produkte teen ƌ wins. As gevolg van hierdie vervaardigingsproses ontstaan addisionele kostes wat dien as die basis vir die berekening van die vervaardigingskoste van voltooide items of produkte. Omdat die vervaardigingsproses in stappe plaasvind, sal produkte op ƌ spesifieke tydstip in verskillende fases van voltooiing wees. 315 Hierdie verskillende fases van voltooiing word soos volg onderskei: x onverwerkte voorraad (ru-materiaal) – grondstowwe x gedeeltelike voltooide voorraad – onvoltooide werk (werk-in-proses) x voltooide voorraad – voltooide produkte 17.5 VERVAARDIGINGSKOSTESTAAT Soos die naam aandui, is ƌ vervaardigingskostestaat ƌ samevatting van al die kostes wat aangegaan word tydens die vervaardigingsproses. Dit word opgestel vanaf die vervaardigingskosterekening in die algemene grootboek met die doel om finansiële inligting aan bestuur te verskaf ten opsigte van die vervaardigingskoste van die entiteit. Al die vervaardigingskostes, naamlik, direkte materiaal, direkte arbeid en bokoste (soos in die diagram hieronder aangetoon), word teen die vervaardigingskosterekening gedebiteer. Net soos by ander entiteite word hierdie transaksies eers in die betrokke joernaal (boek van eerste inskrywing) aangeteken en daarna oorgeboek na die vervaardigingskosterekening (werk-in-prosesrekening). Die vervaardigingskostestaat word dan vanaf die grootboekrekening opgestel as hulpmiddel vir bestuur. Die praktiese voorbeelde wat later in die hoofstuk volg sal die opstel van die vervaardigingskostestaat behandel. Die onderstaande diagram dui die uiteensetting van die verskillende kostes in die vervaardigingsproses aan: 316 DIAGRAM 17.1 Direkte materiaal Direkte arbeid Primêre koste Vervaardigingsbokoste Totale vervaardigingskoste Werk-inproses (begin) Vervaardigingskoste van voltooide goedere Koste van voltooide goedere oorgeplaas Primêre koste Totale vervaardigingskoste Werk-inproses (einde) Koste van voltooide goedere oorgeplaas Vervaardigingswins Voltooide goedere (begin) Voltooide goedere (einde) 317 Vervaardigingskoste van voltooide goedere Koste van verkope 17.6 ONGEREALISEERDE WINS Soos in die vorige diagram aangetoon, word vervaardigingswins by die totale koste van voltooide produkte wat vervaardig is getel, om die totale koste van die voltooide produkte te bepaal. Hierdie wins moet in die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste verskyn. Daar ontstaan egter ƌ probleem indien al die voltooide produkte, waarvan die wins nou as fabriekswins in die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste verskyn, nie aan die einde van die finansiële tydperk verkoop is nie. Dit bring mee dat die gedeelte van die fabriekswins rakende die onverkoopte voltooide produkte, nog nie gerealiseer het nie. Aangesien die finansiële state ƌ redelike weergawe van die stand van sake moet aandui, moet die fabriekswins in die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste dus verminder word met die ongerealiseerde gedeelte van die fabriekswins. Soos reeds in vorige hoofstukke vermeld is, moet voorraad teen die laagste van kosprys of netto realiseerbare waarde in die staat van finansiële posisie verskyn. As gevolg van die fabriekswins wat ook deel van die voltooide voorraadsyfer is, ontstaan daar ƌ ongerealiseerde winsgedeelte in die eindvoorraad (voltooide produkte) wat buite rekening gelaat moet word. Hierdie winsgedeelte word afgetrek van die saldo van die voltooide produkterekening voordat voltooide produkte in die staat van finansiële posisie as eindvoorraad verskyn. Hierdie ongerealiseerde winsgedeelte word bereken deur die winsopslag wat bygevoeg word om die voltooide produkte vanaf die produksiedepartement na die verkoopsdepartement oor te plaas, te gebruik. Die regstelling van die ongerealiseerde wins word geboekstaaf deur ƌ “voorsiening vir ongerealiseerde wins” te skep deur middel van ƌ joernaalinskrywing. Die fabriekswinsrekening (ingesluit in die vervaardigingskostestaat en staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste) word gedebiteer en die voorsiening vir ongerealiseerde winsrekening (ingesluit in die staat van finansiële posisie) word gekrediteer met die gedeelte van die wins van voltooide produkte wat aan die einde van die tydperk nog nie verkoop is nie. 318 17.7 x BEREKENINGS Koste van voltooide produkte oorgeplaas na verkoopsdepartement Direkte materiaal verbruik: Openingsaldo Plus: Aankope Plus: Vraggeld Direkte materiaal beskikbaar vir verbruik Min: Sluitingsaldo Plus: Direkte arbeid Primêre koste Plus: Bokoste Water en elektrisiteit Huuruitgawe: Fabriek Versekering Ander bokoste Totale vervaardigingskoste Plus: Werk-in-proses (openingsaldo) Min: Werk-in-proses (sluitingsaldo) Vervaardigingskoste van voltooide produkte Plus: Fabriekswins Koste van voltooide produkte oorgeplaas x Voorsiening vir ongerealiseerde wins in eindvoorraad van voltooide produkte Winsopslag vir voltooide produkte na verkoopsdepartement × Randwaarde van 100 + winsopslag eindvoorraad van voltooide produkte 319 17.8 BOEKSTAWING VAN TRANSAKSIES Die boekstawing van transaksies van ƌ vervaardigingsentiteit word die beste verduidelik deur middel van ƌ voorbeeld. VOORBEELD 17.1 Die volgende inligting van Smart Ondernemings vir die jaar geëindig 28 Februarie 200Y, word aan jou verskaf: Openingsaldo’s op 1 Maart 200X R Voltooide produkte 16 820 Werk-in-proses 2 500 Direkte materiaal 5 000 Indirekte materiaal 1 000 Bank 40 000 Versekering vooruitbetaal 800 Opgelope telefoonuitgawes 300 Kontantbetalings en -transaksies gedurende die jaar R Direkte materiaal aangekoop 4 000 Direkte materiaal uitgereik 3 000 Direkte arbeid betaal 5 000 Indirekte materiaal aangekoop 3 500 Indirekte materiaal uitgereik 1 500 Indirekte arbeid betaal 3 200 Bokoste betaal 4 600 Voltooide produkte 18 000 Water en elektrisiteit (vervaardiging = 70%) 3 600 Huur: Fabriek 4 200 Huur: Kantore 2 700 Versekering (vervaardiging = 70%) 4 000 Telefoon: Kantore 3 900 Koste van verkope 4 000 320 Addisionele inligting: 1. 2. Voorraad voorhande op 28 Februarie 200Y: Direkte materiaal R 6 000 Indirekte materiaal R 3 000 Werk-in-proses R11 320 Voltooide produkte R 9 000 Die voltooide produkte word vanaf die vervaardigingsdepartement na die verkoopsdepartement teen koste plus 20% oorgeplaas. Koste van voltooide produkte oorgedra: R Direkte materiaal verbruik: 3 000 Openingsaldo 5 000 Plus: Aankope 4 000 Plus: Vraggeld 0 Direkte materiaal beskikbaar vir gebruik 9 000 Min: Sluitingsaldo (6 000) Plus: Direkte arbeid 5 000 Primêre koste 8 000 Plus: Bokoste 18 820 Indirekte materiaal 1 500 Indirekte arbeid 3 200 Water en elektrisiteit 2 520 Huuruitgawe: Fabriek 4 200 Versekering 2 800 Ander bokoste 4 600 Totale vervaardigingskoste 26 820 Plus: Werk-in-proses (openingsaldo) 2 500 Min: Werk-in-proses (sluitingsaldo) (11 320) Vervaardigingskoste van voltooide produkte 18 000 Fabriekswins (18 000 × 20%) 3 600 Koste van voltooide produkte oorgeplaas 21 600 321 Voorsiening van ongerealiseerde wins in voorraad van voltooide produkte: Winsopslag vir voltooide goedere na verkoopsdepartement oorgeplaas = 20%. Beginvoorraad van voltooide produkte = R16 820. Eindvoorraad van voltooide produkte = R9 000. Winsopslag vir voltooide produkte na verkoopsdepartement × Randwaarde van eindvoorraad Winsopslag +100 20 van voltooide produkte × R16 820 = R2 803 ongerealiseerde wins in beginvoorraad (voltooide produkte) × R9 000 = R1 500 ongerealiseerde wins in eindvoorraad (voltooide produkte) 120 20 120 17.8.1 Joernaalinskrywings SMART ONDERNEMINGS ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL Kontanttransaksies DT KT R R 200Y Feb 28 28 28 28 28 28 Direkte materiaal Bank Direkte materiaal aangekoop 4 000 Direkte arbeid Bank Betaal direkte arbeid 5 000 Indirekte materiaal Bank Betaal indirekte materiaal 3 500 Indirekte arbeid Bank Betaal indirekte arbeid 3 200 Bokoste Bank Betaal bokoste 4 600 Water en elektrisiteit Bank Betaal water en elektrisiteit 3 600 4 000 5 000 3 500 3 200 4 600 3 600 322 SMART ONDERNEMINGS ALGEMENE JOERNAAL J2 FOL DT KT R R 200Y Feb 28 28 28 Huuruitgawe: Fabriek Huuruitgawe: Kantore Bank Betaal huur 4 200 2 700 Versekering Bank Betaal versekering 4 000 Telefoon Bank Betaal telefoon 3 900 6 900 4 000 3 900 Toedeling van vervaardigingskostes 200Y Feb 28 28 28 28 28 28 28 Werk-in-proses Direkte arbeid Plaas direkte arbeid oor na werk-in-proses 5 000 Werk-in-proses Direkte materiaal Plaas direkte materiaal oor na werk-in-proses 3 000 Bokoste Indirekte materiaal Indirekte materiaal uitgereik 1 500 Bokoste Indirekte arbeid Indirekte arbeid oorgeplaas na bokoste 3 200 Bokoste Water en elektrisiteit (3 600 × 70%) Huuruitgawe: Fabriek Versekering (4 000 × 70%) Toedeling van uitgawes na bokoste 9 520 Werk-in-proses Bokoste Plaas bokoste oor na werk-in-proses 18 820 Voltooide produkte Werk-in-proses Plaas voltooide produkte oor na voorraad 18 000 5 000 3 000 1 500 323 3 200 2 520 4 200 2 800 18 820 18 000 SMART ONDERNEMINGS ALGEMENE JOERNAAL J3 FOL DT KT R R 200Y Feb 28 28 28 Voltooide produkte Fabriekswins Voeg fabriekswins by koste van voltooide produkte * Koste van verkope Voltooide produkte Plaas koste van voltooide produkte verkoop oor na koste van verkope * Voorsiening vir ongerealiseerde wins Fabriekswins Plaas beweging in ongerealiseerde wins oor na fabriekswins * 3 600 3 600 29 420 29 420 1 303 1 303 Indien goedere na die verkoopsdepartement teen vervaardigingskoste oorgeplaas word, met ander woorde, daar is geen fabriekswins nie, sal die laaste drie joernale hierbo (gemerk met *) soos volg verskil: x Geen joernaalinskrywings vir fabriekswins en voorsiening vir ongerealiseerde wins sal nodig wees nie. x Die bedrag van voltooide produkte na koste van verkope oorgeplaas sal R25 820 beloop (sien ’n voorbeeld van hierdie twee grootboekrekeninge aan die einde van Voorbeeld 17.1). 17.8.2 Algemene grootboek SMART ONDERNEMINGS ALGEMENE GROOTBOEK DT VOLTOOIDE PRODUKTE 200X Mrt 200Y 1 Saldo a/b 16 820 Feb 200Y Feb 28 Werk-in-proses J2 18 000 Fabriekswins J3 3 600 38 420 Mrt KT 1 Saldo a/b 28 Koste van verkope J3 29 420 Saldo o/b 9 000 38 420 9 000 324 DT WERK-IN-PROSES 200X Mrt KT 200Y 1 Saldo a/b 2 500 Feb 28 200Y Feb 28 Direkte arbeid J2 5 000 Direkte materiaal J2 3 000 Bokoste J2 18 820 Voltooide produkte J2 18 000 Saldo o/b 11 320 29 320 Mrt 1 Saldo a/b DT 11 320 DIREKTE MATERIAAL 200X Mrt 29 320 KT 200Y 1 Saldo a/b 5 000 Feb 28 200Y Feb 28 Bank J1 Werk-in-proses J2 3 000 Saldo o/b 6 000 4 000 9 000 Mrt 1 Saldo DT a/b 6 000 INDIREKTE MATERIAAL 200X Mrt 9 000 200Y 1 Saldo a/b 1 000 Feb 28 200Y Feb KT 28 Bank J1 Bokoste J2 1 500 Saldo o/b 3 000 3 500 4 500 Mrt 1 Saldo a/b DT 3 000 BANK 200X Mrt 4 500 200Y 1 Saldo a/b 40 000 Feb 40 000 Mrt KT 1 Saldo a/b 28 Direkte materiaal J1 4 000 Direkte arbeid J1 5 000 Indirekte materiaal J1 3 500 Indirekte arbeid J1 3 200 Bokoste J1 4 600 Water en elektrisiteit J1 3 600 Huuruitgawe: Fabriek J2 4 200 Huuruitgawe: Kantore J2 2 700 Versekering J2 4 000 Telefoon J2 3 900 Saldo o/b 1 300 40 000 1 300 325 DT VERSEKERING VOORUITBETAAL 200X Mrt 200Y 1 Saldo DT a/b 800 28 Telefoon 300 800 KT Mrt 1 Saldo a/b 28 Bank J1 5 000 KT Feb 28 Werk-in-proses J2 INDIREKTE ARBEID 200Y 28 Bank J1 3 200 KT Feb 28 Bokoste J2 BOKOSTE 200Y 200Y 28 Bank J1 4 600 Indirekte materiaal J2 1 500 Indirekte arbeid J2 3 200 Water en elektrisiteit J2 2 520 Huuruitgawe: Fabriek J2 4 200 Versekering J2 2 800 DT Feb 28 Werk-in-proses J2 KT 200Y 28 Bank J1 3 600 Feb 28 Bokoste Saldo J2 o/b 3 600 1 Saldo DT a/b 2 520 1 080 3 600 1 080 HUURUITGAWE: FABRIEK 200Y KT 200Y 28 Bank DT J2 4 200 Feb 28 HUURUITGAWE: KANTORE 200Y Feb 18 820 18 820 WATER EN ELEKTRISITEIT 200Y Feb 3 200 KT 18 820 Mrt 5 000 200Y DT Feb 300 200Y DT Feb Versekering DIREKTE ARBEID 200Y Feb 28 200X DT Feb Feb TELEFOON AGTERSTALLIG 200Y Feb KT 28 Bank J2 2 700 326 Bokoste J2 4 200 KT DT VERSEKERING 200Y Feb KT 200Y 28 Bank Versekering vooruitbetaal J2 4 000 800 Feb 28 Bokoste Saldo J2 o/b 4 800 Mrt 1 Saldo a/b DT 4 800 2 000 TELEFOON 200Y Feb KT 200Y 28 Bank J2 3 900 Feb 28 Telefoon agterstallig Saldo 300 o/b 3 900 Mrt 2 800 2 000 1 Saldo a/b DT 3 600 3 900 3 600 FABRIEKSWINS 200Y Feb KT 28 28 Voorsiening: Ongerealiseerde wins Voltooide produkte J3 1 303 J3 3 600 4 903 DT KOSTE VAN VERKOPE KT 200Y Feb 28 Voltooide produkte DT J3 29 420 VOORSIENING: ONGEREALISEERDE WINS 200Y Feb KT 200X 28 Fabriekswins (2 803 – 1 500) J3 1 303 Saldo o/b 1 500 Mrt 1 Saldo a/b 2 803 2 803 2 803 200Y Mrt 1 Saldo a/b 1 500 Indien goedere na die verkoopsdepartement teen vervaardigingskoste oorgeplaas word, met ander woorde, daar is geen fabriekswins nie, sal die fabriekswins- en voorsiening vir ongerealiseerde winsrekening wegval en sal die voltooide goedere- en koste van verkoperekening soos volg getoon word: 327 SMART ENTERPRISES ALGEMENE GROOTBOEK DT VOLTOOIDE GOEDERE 200X Mrt 200Y 1 Saldo a/b 16 820 Feb 28 200Y Feb 28 Werk-in-proses J2 1 Saldo a/b DT Koste van verkope J3 25 820 Saldo o/b 9 000 18 000 34 820 Mrt KT 34 820 9 000 KOSTE VAN VERKOPE KT 200Y Feb 17.9 28 Voltooide goedere J3 25 820 FINANSIËLE STATE Die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste en staat van finansiële posisie word op dieselfde manier voorberei as die finansiële state van ƌ handelsentiteit, met uitsondering van die openbaarmaking van voorraad wat die mate van voltooiing van voorraad in ag neem. Die praktiese voorbeelde sal die uiteensetting van die vervaardigingskostestaat, die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste en die staat van finansiële posisie behandel. Die vervaardigingskostestaat is nie deel van die amptelike finansiële state nie, maar dien as ƌ aanvullende hulpmiddel vir interne bestuur. 328 17.10 PRAKTIESE VOORBEELD 1 (sonder fabriekswins & toegedeelde bokoste) Die onderstaande na-aansuiweringsproefbalans is op 28 Februarie 200Y uit Minima Vervaardigers se rekeningkundige rekords voorberei: R Voorraad voorhande (1 Maart 200X): Voltooide produkte Direkte grondstowwe Werk-in-proses (onvoltooide werk) Grondstowwe aangekoop Verkope (voltooide produkte) Lone: Vervaardiging Administratief Algemene vervaardigingsbokoste Fabrieksmasjinerie teen kosprys Herstelwerk aan fabrieksmasjinerie Huur en eiendomsbelasting (vervaardiging = 70%) Vraggeld op aankope van grondstowwe Elektrisiteit (vervaardiging = 80%) Salarisse: Administratief Reiskoste en kommissie Advertensies Skryfbehoeftes: Administratief Depresiasie (7 200 + 180) Kredietverliese Fabriekstoerusting teen kosprys Handelsdebiteure Toelaag vir kredietverliese (7,5%) Handelskrediteure Agterstallige salarisse Opgelope depresiasie: Fabrieksmasjinerie Fabriekstoerusting Oortrokke bank 7 700 13 900 15 000 74 000 180 000 40 000 7 000 900 36 000 650 6 500 2 500 5 000 8 100 2 000 6 000 2 200 7 380 1 950 2 000 26 000 1 950 12 815 2 100 14 400 380 53 135 Addisionele inligting: 1. 2. Voorraad voorhande op 28 Februarie 200Y: Voltooide goedere R 9 900 Direkte grondstowwe R 6 405 Onvoltooide goedere R11 055 Depresiasie is alreeds soos volg voorsien: Fabrieksmasjinerie teen 20% p.j. op die reguitlynmetode; en Fabriekstoerusting teen 10% p.j. op die verminderdesaldo-metode. 3. Al die voltooide goedere word na die verkoopsafdeling teen koste van vervaardiging oorgeplaas. 329 Van jou word verlang om: 1. Die vervaardigingskostestaat van Minima Vervaardigers vir die jaar geëindig 28 Februarie 200Y op te stel. 2. Die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste van Minima Vervaardigers vir die jaar geëindig 28 Februarie 200Y op te stel. PRAKTIESE VOORBEELD 1 – ANTWOORDBLAD MINIMA VERVAARDIGERS VERVAARDIGINGSKOSTESTAAT VIR DIE JAAR GEËINDIG 28 FEBRUARIE 200Y Direkte materiaal verbruik: Beginvoorraad Plus: Aankope Plus: Vraggeld Min: Eindvoorraad Direkte arbeid Primêre koste Vervaardigingsbokoste: Algemene vervaardigingskoste Herstelwerk Huur en eiendomsbelasting Elektrisiteit Depresiasie Totale produksiekoste Onvoltooide werk: Beginvoorraad Eindvoorraad Vervaardigingskoste van voltooide goedere oorgeplaas 330 200Y 200Y R R MINIMA VERVAARDIGERS STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEËINDIG 28 FEBRUARIE 200Y 200Y 200Y R R Verkope Min: Koste van verkope Plus: Beginvoorraad – Voltooide produkte Vervaardigingskoste Beskikbaar vir verkoop Min: Eindvoorraad – Voltooide produkte Bruto wins Bedryfsuitgawes: Kredietverliese Elektrisiteit Huur en eiendomsbelasting Salarisse Skryfbehoeftes Advertensies Lone Reiskoste en kommissie Wins vir die jaar 17.11 PRAKTIESE VOORBEELD 2 (met fabriekswins & toegedeelde bokoste) Die onderstaande saldo’s is ƌ uittreksel uit die proefbalans van Kaya Vervaardigers op 31 Desember 200X: R Voorraad voorhande (1 Januarie 200X): Voltooide produkte Direkte materiaal Werk-in-proses (onvoltooide werk) Materiaal aangekoop Verkope (voltooide produkte) Vervaardigingslone verskuldig (1 Januarie 200X) Vervaardigingslone betaal Administratiewe lone Algemene vervaardigingsbokoste Salaris van fabrieksvoorman Indirekte materiaal verbruik Fabrieksmasjinerie teen kosprys Herstelwerk aan fabrieksmasjinerie Huur en eiendomsbelasting (vervaardiging = 70%) Vraggeld op aankope van materiaal Elektrisiteit (vervaardiging = 80%) 331 6 900 14 500 15 600 75 200 195 200 10 000 35 000 6 500 1 200 5 000 2 000 42 000 1 150 8 400 2 700 5 400 R 6 000 2 200 2 000 20 000 4 300 32 000 14 700 56 850 900 Salarisse van administratiewe personeel Reiskoste en kommissie Afleweringskoste van verkoopte goedere Fabriekstoerusting teen kosprys Skryfbehoeftes: Administratief Handelsdebiteure Handelskrediteure Oortrokke bank Voorsiening vir ongerealiseerde wins (1 Januarie 200X) Opgelope depresiasie (1 Januarie 200X): Fabrieksmasjinerie Fabriekstoerusting 8 400 2 000 Addisionele inligting: 1. 2. Voorraad voorhande op 31 Desember 200X: Voltooide goedere R 5 750 Direkte grondstowwe R 7 500 Onvoltooide goedere R11 995 Skryfbehoeftes R 80 Depresiasie moet nog soos volg voorsien word: Fabrieksmasjinerie teen 20% p.j. op die reguitlynmetode; en Fabriekstoerusting teen 10% p.j. op die verminderdesaldo-metode. 3. Agterstallige vervarrdigingslone op 31 Desember 200X beloop R5 000. 4. Skep ƌ toelaag vir kredietverliese teen 6% van uitstaande debiteure. 5. Ondertoegedeelde vervaardigingsbokoste beloop R1 980. 6. Al die voltooide goedere word gereeld na die verkoopsafdeling teen koste van vervaardiging plus ƌ fabriekswinspersentasie van 15% oorgeplaas. Van jou word verlang om: 1. Die vervaardigingskostestaat van Kaya Vervaardigers vir die jaar geëindig 31 Desember 200X op te stel. 2. Die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste van Kaya Vervaardigers vir die jaar geëindig 31 Desember 200X op te stel. 332 PRAKTIESE VOORBEELD 2 – ANTWOORDBLAD KAYA VERVAARDIGERS VERVAARDIGINGSKOSTESTAAT VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200X 200X R Direkte materiaal verbruik: Beginvoorraad Plus: Aankope Plus: Vraggeld Min: Eindvoorraad Direkte arbeid: Verskuldig (1 Januarie 200X) Betaal gedurende die jaar Verskuldig (31 Desember 200X) Primêre koste Vervaardigingsbokoste toegedeel (ber. 3) Totale produksiekoste Onvoltooide werk: Beginvoorraad Eindvoorraad Vervaardigingskoste van voltooide goedere Fabriekswins (15%) Koste van voltooide produkte oorgeplaas Berekenings 1. Depresiasie Fabrieksmasjinerie Fabriekstoerusting 2. Ongerealiseerde wins Ongerealiseerde wins in beginvoorraad van voltooide produkte (gegee) Ongerealiseerde wins in eindvoorraad van voltooide produkte 3. Vervaardigingsbokoste toegedeel Algemene vervaardigingsbokoste Salaris van fabrieksvoorman Indirekte materiaal verbruik Herstelwerk Huur en eiendomsbelasting Elektrisiteit Depresiasie (berekening 1) Werklike bokoste aangegaan Bokoste ondertoegedeel Bokoste toegedeel 4. Omskeppingskoste 333 KAYA VERVAARDIGERS STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200X 200X R Verkope Min: Koste van verkope Beginvoorraad: Voltooide produkte Plus: Koste van voltooide produkte oorgeplaas Beskikbaar vir verkoop Eindvoorraad: Voltooide produkte Bruto wins Fabriekswins Bokoste ondertoegedeel Afname in voorsiening vir ongerealiseerde wins Bedryfsuitgawes: Administratiewe lone Huur en eiendomsbelasting Elektrisiteit Salarisse Reiskoste en kommissie Afleweringskoste Skryfbehoeftes Kredietverliese Wins vir die jaar 334 HOOFSTUK 17 OPDRAG 1 U word voorsien van die onderstaande inligting uit die rekeningkundige rekords van GHI Vervaardigers: R Voorraad op hande (1 Julie 200X): Direkte grondstowwe Werk-in-proses (onvoltooide goedere) Voltooide goedere Verkope Direkte material verbruik Direkte arbeid betaal Vervaardigingsbokoste Diverse bedryfsuitgawes Voorraad op hande (30 Junie 200Y): Direkte grondstowwe Werk-in-proses (onvoltooide goedere) Voltooide goedere 18 000 75 000 440 000 1 443 750 400 000 280 000 130 000 366 250 12 000 100 000 312 500 Van jou word verlang om: 1. Die onderstaande grootboekrekeninge vir die jaar geëindig 30 Junie 200Y voor te berei: Direkte grondstowwe Werk-in-proses Voltooide goedere 2. Die vervaardigingskostestaat van GHI Vervaardigiers vir die jaar geëindig 30 Junie 200Y op te stel. 3. Die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste van GHI Vervaardigiers vir die jaar geëindig 30 Junie 200Y op te stel. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 335 HOOFSTUK 17 OPDRAG 2 Die onderstaande saldo’s is uit die proefbalans van Kegg Vervaardigers op 30 Junie 200Y verkry: Verkope Kapitaal (1 Julie 200X) Onttrekkings Eiendom, aanleg en toerusting teen kosprys Opgelope depresiasie: Eiendom, aanleg en toerusting Handelskrediteure Verband oor vaste eiendom: BankNed Handelsdebiteure Bank (gunstig) Voorraad op hande (1 Julie 200X): Direkte grondstowwe Voltooide goedere Werk-in-proses Direkte grondstowwe aangekoop Direkte vervaardigingslone betaal Vervaardigingsbokoste Diverse bedryfsuitgawes Rente-uitgawe R 4 200 350 2 265 775 341 000 2 950 000 760 500 332 114 1 371 000 234 675 97 439 54 000 920 000 615 000 1 200 000 840 000 407 500 1 098 750 171 375 Addisionele inligting: 1. 2. Voorraad op hande op 30 Junie 200Y was soos volg: Direkte grondstowwe R 36 000 Werk-in-proses R300 000 Die voorraadrekords ten opsigte van die fisiese voorraad van voltooide goedere op hande op 30 Junie 200Y het verdwyn. Die verkoopsdepartement voeg 50% by die kosprys van goedere ontvang vanaf die vervaardigingsafdeling om die verkoopsprys te bepaal. 336 Van jou word verlang om: 1. Die vervaardigingskostestaat van Kegg Vervaardigers vir die jaar geëindig 30 Junie 200Y op te stel. 2. Die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste van Kegg Vervaardigers vir die jaar geëindig 30 Junie 200Y op te stel. 3. Die staat van finansiële posisie van Kegg Vervaardigers op 30 Junie 200Y op te stel. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 337 HOOFSTUK 17 OPDRAG 3 Viva Vervaardigers vervaardig alarms en verkoop hulle teen R370 elk aan die publiek. Die direkte koste van grondstowwe per eenheid beloop R100 en die omskeppingskoste beloop 150% van direkte grondstowwe. Direkte arbeidskoste beloop 75% van die omskeppingskoste. Gedurende April 200X, is 410 alarms vervaardig en oorgeplaas na die verkoopsdepartement teen kosprys. Die onderstaande inligting is uit die rekeningkundige rekords van Viva Vervaardigers beskikbaar: Voltooide goedere (1/4/200X) R3 750 Voltooide goedere (30/4/200X) 33 alarms Administratiewe en verkoopsuitgawe vir April 200X R8 000 Daar was geen werk-in-proses op 1 April en 30 April 200X nie. Van jou word verlang om: 1. Die vervaardigingskostestaat van Viva Vervaardigers vir die maand geëindig 30 April 200Y op te stel. 2. Die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste van Viva Vervaardigers vir die maand geëindig 30 April 200Y op te stel. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 338 HOOFSTUK 17 OPDRAG 4 Die onderstaande saldo’s is ƌ uittreksel uit die proefbalans van Maxima Vervaardigers op 28 Februarie 200Y: R Voorraad voorhande (1 Maart 200X): Voltooide produkte Direkte grondstowwe Werk-in-proses (onvoltooide werk) Grondstowwe aangekoop Verkope (voltooide produkte) Lone: Vervaardiging Administratief Algemene vervaardigingsbokoste Fabrieksmasjinerie teen kosprys Herstelwerk aan fabrieksmasjinerie Huur en eiendomsbelasting (vervaardiging = 70%) Vraggeld op aankope van grondstowwe Elektrisiteit (vervaardiging = 80%) Salarisse van administratiewe personeel Reiskoste en kommissie Advertensies Fabriekstoerusting teen kosprys Handelsdebiteure Handelskrediteure Grond en geboue teen kosprys Skryfbehoeftes: Administratief Bank (gunstig) Voorsiening vir ongerealiseerde wins (1 Maart 200X) Kapitaal Opgelope depresiasie (1 Maart 200X): Fabrieksmasjinerie Fabriekstoerusting 339 7 700 13 900 15 000 74 000 190 000 40 000 7 000 900 36 000 650 6 500 2 500 5 000 6 000 2 000 6 000 2 000 26 000 12 815 45 000 2 200 1 800 700 89 235 7 200 200 Addisionele inligting: 1. 2. Voorraad voorhande op 28 Februarie 200Y: Voltooide goedere R 9 900 Direkte ru-materiaal R 6 405 Onvoltooide goedere R11 055 Skryfbehoeftes R 80 Depresiasie moet nog soos volg voorsien word: Fabrieksmasjinerie teen 20% p.j. op die reguitlynmetode; en Fabriekstoerusting teen 10% p.j. op die verminderdesaldo-metode. 3. Skep ƌ toelaag vir kredietverliese teen 7,5% van uitstaande debiteure. 4. Salarisse ten bedrae van R2 100 is nog verskuldig. 5. Ondertoegedeelde vervaardigingsbokoste beloop R2 300. 6. Al die voltooide goedere word gereeld na die verkoopsafdeling teen koste van vervaardiging plus ‘n fabriekswins van 10% oorgeplaas. Van jou word verlang om: 1. Die toegedeelde bokoste te bereken. 2. Die vervaardigingskostestaat van Maxima Vervaardigers vir die jaar geëindig 28 Februarie 200Y op te stel. 3. Die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste van Maxima Vervaardigers vir die jaar geëindig 28 Februarie 200Y op te stel. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 340 HOOFSTUK 17 OPDRAG 5 Sukses Produkte het 1 000 voltooide eenhede gedurende die jaar geëindig 31 Desember 200X vervaardig. Die onderstaande inligting is geneem uit die rekeningkundige rekords van die entiteit: 1. Die vervaardigingsafdeling plaas voltooide produkte teen vervaardigingskoste plus 25% fabriekswins na die verkoopsafdeling oor. 2. Ondertoegedeelde fabrieksbokoste beloop R10 000. 3. Administratiewe en verkoopsuitgawes vir die jaar beloop R300 000. 4. Die omset vir die jaar beloop R2 125 000. 5. Onvoltooide werk op 1 Januarie 200X en 31 Desember 200X beloop R37 500 en R62 500 onderskeidelik. 6. Onverkoopte voltooide produkte op 31 Desember 200X beloop R187 500. 7. Direkte materiaal voorhande op 31 Desember 200X het R25 000 beloop. Daar was geen direkte materiaal voorhande op 1 Januarie 200X nie. 8. Direkte lone verskuldig op 1 Januarie 200X en op 31 Desember 200X het onderskeidelik R75 000 en R50 000 beloop. 9. Direkte materiaal aangekoop beloop R400 000. 10. Direkte lone betaal beloop R525 000. 11. Toegedeelde fabrieksbokoste beloop R125 000. 12. Ongerealiseerde wins op 1 Januarie 200X beloop R25 000. Van jou word verlang om: 1. Die vervaardigingskosterekening/werk-in-proses rekening in die algemene grootboek op te stel. 2. Die vervaardigingskostestaat vir die jaar geëindig 31 Desember 200X op te stel. 3. Die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste vir die jaar geëindig 31 Desember 200X op te stel. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 341 HOOFSTUK 17 OPDRAG 6 Onderstaande is die verkorte proefbalans van Lola Vervaardigers op 31 Desember 200X: DT R Voorraad voorhande op 1 Januarie 200X: Direkte materiaal Werk-in-proses (onvoltooide werk) Voltooide produkte Direkte materiaal aangekoop Vervaardigingslone betaal Administratiewe lone Salaris van fabrieksvoorman Indirekte materiaal verbruik Aksynsbelasting: Direkte materiaal Indirekte materiaal Afleweringskoste van verkoopte goedere Algemene vervaardigingsbokoste Fabrieksmasjinerie teen kosprys Herstelwerk aan fabrieksmasjinerie Huur en eiendomsbelasting (vervaardiging = 70%) Elektrisiteit (vervaardiging = 70%) Salarisse van administratiewe personeel Reiskoste en kommissie Fabriekstoerusting teen kosprys Handelsdebiteure Skryfbehoeftes: Administratief Kontant en kontantekwivalente Vervaardigingslone verskuldig (1 Januarie 200X) Opgelope depresiasie (1 Januarie 200X): Fabrieksmasjinerie Fabriekstoerusting Verkope (voltooide produkte) Kapitaal (1 Januarie 200X) Langtermynlening Handelskrediteure 83 400 90 000 67 200 444 000 210 000 42 000 30 000 9 000 15 000 3 000 9 000 5 400 216 000 3 900 39 000 30 000 36 000 15 000 12 000 38 000 13 200 45 600 30 000 43 200 1 200 1 080 000 223 300 56 000 23 000 1 456 700 342 KT R 1 456 700 Addisionele inligting: 1. 2. Voorraad voorhande op 31 Desember 200X: Direkte materiaal R38 430 Werk-in-proses (onvoltooide werk) R71 970 Skryfbehoeftes R 900 Depresiasie moet nog soos volg voorsien word: Fabrieksmasjinerie teen 20% p.j. op die verminderdesaldo-metode; en Fabriekstoerusting teen 10% p.j. op die reguitlynmetode. 3. Vervaardigingslone verskuldig op 31 Desember 200X beloop R60 000. 4. Oortoegedeelde vervaardigingsbokoste beloop R3 360. 5. Al die voltooide goedere word gereeld na die verkoopsafdeling teen koste van vervaardiging plus 12% fabriekswins oorgeplaas. 6. Lola Vervaardigers voeg sonder uitsondering 50% by die koste van verkope om die verkoopsprys te bepaal. Van jou word verlang om: 1. Die volgende multikeusevrae te beantwoord (rond af tot die naaste rand): 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 Wat is die bedrag van direkte materiaal verbruik? a) R414 030 c) R548 970 b) R503 970 d) R992 940 Wat is die direkte arbeidskoste vir die jaar? a) R180 000 c) R282 000 b) R240 000 d) R312 000 Wat is die depresiasie vir die jaar? a) R35 640 c) R44 280 b) R35 760 d) R44 400 Wat is die werklike vervaardigingskoste vir die jaar? a) R 93 360 c) R135 360 b) R101 880 d) R179 880 Wat is die toegedeelde vervaardigingsbokoste vir die jaar? a) R132 000 c) R176 520 b) R138 720 d) R182 140 343 1.6 1.7 1.8 1.9 Wat is die primêre vervaardigingskoste vir die jaar? a) R683 970 c) R785 970 b) R743 970 d) R815 970 Wat is die omskeppingskoste vir die jaar? a) R315 360 c) R375 360 b) R318 720 d) R378 720 Wat is die koste van verkope vir die jaar geëindig 31 Desember 200X? a) R540 000 c) R720 000 b) R544 500 d) R726 000 Wat is die kosprys van onverkoopte voltooide goedere aan die einde van die jaar? a) R356 006 c) R350 006 b) R536 006 d) Nie een van bogenoemde nie 1.10 Wat was die ongerealiseerde wins in die voorraad van voltooide goedere aan die einde van die vorige jaar? a) R 6 720 c) R10 080 b) R 8 064 d) R7 200 1.11 Wat is die saldo van die voorsiening vir ongerealiseerde wins op 31 Desember 200X? a) R37 501 c) R57 429 b) R38 144 d) Nie een van bogenoemde nie 1.12 Hoeveel beloop die fabriekswins vir die jaar geëindig 31 Desember 200X? a) R 96 506 c) R108 086 b) R105 923 d) Nie een van bogenoemde nie 1.13 Wat is die invloed van die verandering in die ongerealiseerde wins in onverkoopte voorraad op die wins vir die jaar geëindig 31 Desember 200X? a) Verhoog die eindvoorraad van voltooide werk en verhoog dus die wins vir die jaar. b) Verlaag die eindvoorraad van voltooide werk en verhoog dus die wins vir die jaar. c) Verlaag die wins vir die jaar. d) Geen invloed nie. 344 1.14 Wat is die invloed van oortoegedeelde vervaardigingsbokoste op die wins vir die jaar? a) Verminder die wins vir die jaar. b) Verhoog die wins vir die jaar. c) Verminder die werklike bokoste en verhoog dus die wins vir die jaar. d) Geen invloed nie. 1.15 Wat is die bedrag wat as eindvoorraad van voltooide goedere in die staat van finansiële posisie van Lola Vervaardigers op 31 Desember 200X geopenbaar moet word? 2. Die a) R356 006 b) R313 285 c) R312 505 d) R317 862 vervaardigingskostestaat van Lola Vervaardigers vir die jaar geëindig 31 Desember 200X op te stel. 3. Die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste vir die jaar geëindig 31 Desember 200X op te stel. 4. Die staat van finansiële posisie op 31 Desember 200X op te stel. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 345 HOOFSTUK 18 BEGROTINGS 18.1 UITKOMSTE By voltooiing van hierdie hoofstuk, behoort jy in staat te wees om: x die doel en funksie van begrotings te verstaan; en x die volgende verskillende begrotings voor te berei: 18.2 – verkoopsbegroting; – produksiebegroting; – vervaardigingsbegroting; Geprojekteerde staat van direkte materiaalbegroting; wins of verlies en ander direkte arbeidsbegroting; en omvattende inkomste bokostebegroting; – koste van verkoopsbegroting; – administratiewe begroting; en – kontantbegroting. INLEIDING In enige entiteit is beplanning, kontrole en begrotings van kardinale belang om te verseker dat die entiteit effektief bestuur word. ƌ Begroting kan omskryf word as ƌ vooruitskatting en beplanning van die finansiële aktiwiteite en resultate van ƌ entiteit vir ƌ toekomstige tydperk. Die entiteit se behoeftes sal die tydperk bepaal waarvoor die begrotings opgestel moet word en kan weekliks, maandeliks of jaarliks wees. Begrotings word gebaseer op bestaande inligting en maak gebruik van vooruitskattings om die tendense vir die toekoms te bepaal met die huidige inligting as basis. Die aktiwiteite van die entiteit moet gereeld geëvalueer word teen die begroting om te bepaal of die entiteit by die begroting bly. Enige afwykings tussen die werklike syfers en die begrote syfers moet ondersoek en indien moontlik, reggestel word. Daar bestaan verskeie soorte begrotings, maar vir die doel van hierdie kursus, word slegs die volgende begrotings behandel: 347 18.3 BEGROTINGSDIAGRAM Verkoopsbegroting Produksiebegroting Vervaardigingskostebegroting Direkte materiaal Direkte arbeid Koste van verkopebegroting Administratiewe begroting Kontantbegroting 348 Bokoste 18.4 SOORTE BEGROTINGS 18.4.1 Verkoopsbegroting Die verkoopsbegroting handel oor die vooruitgeskatte aantal (volume) eenhede of produkte wat verkoop sal word teen ƌ spesifieke prys. Die huidige jaar se volume verkope per tydperk word as basis gebruik vir die vooruitskatting van verwagte verkope. Ander faktore soos ekonomiese toestande, beskikbaarheid van ru-materiaal en kompetisie moet in ag geneem word wanneer die begroting opgestel word. Die uiteensetting van die maandelikse verkoopsbegroting vir Februarie 200X lyk soos volg (die finansiële jaar van die entiteit is 1 Januarie 200X tot 31 Desember 200X): VERKOOPSBEGROTING: FEBRUARIE 200X Huidige maand Jaar tot datum Eenhede Prys/ eenheid R Eenhede Prys/ eenheid R Produk A 25 000 1,50 37 500 40 000 1,50 60 000 Produk B 10 000 1,75 17 500 19 000 1,75 33 250 Produk C 16 000 1,40 22 400 44 000 1,40 61 600 TOTAAL 51 000 77 400 103 000 154 850 18.4.2 Produksiebegroting Die produksiebegroting dui die aantal eenhede en waarde aan wat nog geproduseer moet word om aan die verwagte verkope te voldoen. Dit word opgestel deur gebruik te maak van die openingsaldo van voorraad voltooide produkte, die vervaardigingskoste en sluitingsaldo van voorraad voltooide produkte. Die totale aantal produkte wat benodig word vir verwagte verkope word ook in ag geneem. Indien daar byvoorbeeld geen openingsaldo en sluitingsaldo van voltooide produkte is nie, sal die aantal produkte wat vir die verkoopsbegroting benodig word gelyk wees aan die aantal produkte wat nog vervaardig moet word. Die uiteensetting vir die berekening is soos volg: 349 PRODUKSIEBEGROTING (VOLTOOIDE PRODUKTE): FEBRUARIE 200X Produk A Produk B Eenhede R Eenhede Eindvoorraad 10 000 40 000 Plus: Benodig vir verkope 25 000 Totaal benodig Produk C R Eenhede R 5 000 25 000 20 000 40 000 37 500 10 000 17 500 16 000 22 400 35 000 77 500 15 000 42 500 36 000 62 400 Min: Beginvoorraad (5 000) (17 500) (2 500) (12 500) (16 000) (12 400) Verlangde produksie 30 000 60 000 12 500 30 000 20 000 50 000 18.4.3 Vervaardigingskostebegroting By die begroting van vervaardigingskoste moet onderskei word tussen drie elemente, naamlik, direkte materiaal, direkte arbeid en bokoste. Die direkte materiaalbegroting dui die hoeveelheid en kosprys van al die ru-materiaal wat vir die vervaardigingsproses aangekoop moet word, aan. Die uiteensetting vir die berekening is soos volg: DIREKTE MATERIAALBEGROTING: FEBRUARIE 200X Produk A Produk B Produk C Kg R Liters R Gram R Sluitingsaldo 1 000 2 000 2 000 6 000 500 2 000 Plus: Benodig vir produksie 5 000 10 000 5 000 15 000 2 500 10 000 Totaal benodig 6 000 12 000 7 000 21 000 3 000 12 000 Min: Openingsaldo (2 000) (4 000) (3 000) (9 000) (1 000) (4 000) Verlangde aankope 4 000 8 000 4 000 12 000 2 000 8 000 Die direkte arbeidsbegroting is ƌ vooruitskatting van die bedrag wat vir lone en salarisse betaal sal moet word aan werknemers wat in die vervaardigingsproses betrokke is. Die aantal eenhede wat vervaardig moet word, die standaard aantal ure wat benodig word om ƌ produk te vervaardig en die standaard tarief per uur vorm deel van die berekening. Die begroting moet ook die totale ure benodig en die totale arbeidskoste aandui. x Totale ure gewerk = Aantal eenhede benodig × Aantal ure per eenheid x Direkte arbeidskoste (R) = Tarief per uur × Totale ure gewerk 350 DIREKTE ARBEIDSBEGROTING: FEBRUARIE 200X Produk A Produk B Totaal Direkte arbeidstarief (R) – gegee 15,00 15,00 Aantal eenhede benodig (E) 30 000 12 500 42 500 Totale ure (Produk A = 0,05 ure; Produk B = 0,14 ure)* 1 500 1 750 3 250 Totale direkte arbeidskoste (R) 22 500 26 250 48 750 * Gegee Die bokostebegroting (indirekte vervaardigingskoste) neem al die ander vervaardigingskoste wat nie deel vorm van direkte materiaal en direkte arbeid nie, maar wat deel van die vervaardigingsproses is, vir die begrote tydpoerk in ag. Die vorige jaar se uitgawes ten opsigte van hierdie begrote kostes word gewoonlik as basis gebruik. Hieronder volg ƌ paar voorbeelde van bokostes wat betrekking het op fabrieksuitgawes: BOKOSTEBEGROTING: FEBRUARIE 200X Produk A Produk B Produk C Totaal R R R R Bokoste: Indirekte materiaal 2 000 4 000 2 000 8 000 Indirekte arbeid 4 000 2 000 1 500 7 500 Huurgeld: Vervaardiging 3 000 5 000 2 000 10 000 Water en elektrisiteit: Vervaardiging 2 000 10 000 7 000 19 000 Versekering: Vervaardiging 1 500 1 500 1 500 4 500 Telefoon: Vervaardiging 500 800 300 1 600 Depresiasie: Vervaardiging 3 000 4 800 2 200 10 000 Sekuriteit: Vervaardiging 2 000 2 000 2 000 6 000 Bydraes deur werkgewer: Vervaardiging 3 500 4 500 4 000 12 000 Verlofgeld en bonusse: Vervaardiging 12 000 8 000 5 000 25 000 Totale bokoste 33 500 42 600 27 500 103 600 18.4.4 Koste van verkope begroting By die koste van verkope begroting is dit belangrik om te onderskei tussen twee verskillende tipes entiteite, naamlik, vervaardigingsentiteite en handelsentiteite. Die koste van verkope van ƌ vervaardigingsentiteit sluit die volgende in: Direkte materiaal, Direkte arbeid, en Bokoste, en word soos volg bereken: 351 Koste van voltooide produkte oorgeplaas: Direkte materiaal verbruik Plus: Direkte arbeid Is gelyk aan: Primêre koste Plus: Bokoste Is gelyk aan: Totale vervaardigingskoste Plus: Werk-in-proses (beginvoorraad) Min: Werk-in-proses (eindvoorraad) Is gelyk aan: Vervaardigingskoste van voltooide produkte Plus: Fabriekswins Is gelyk aan: Koste van voltooide produkte oorgeplaas Koste van verkope: Beginvoorraad – voltooide produkte Plus: Koste van produkte oorgeplaas (sien bo) Is gelyk aan: Beskikbaar vir verkope Min: Eindvoorraad – voltooide produkte Is gelyk aan: Koste van verkope Die koste van verkope van ƌ handelsentiteit sal soos volg bereken word: Beginvoorraad Plus: Netto aankope Plus: Vraggeld op aankope Min: Eindvoorraad Is gelyk aan: Koste van verkope Die verkoopsprys word bereken deur ƌ winsopslag by die koste van verkope te voeg, byvoorbeeld: Koste van verkope = R100 000 Persentasie winsopslag = 40% Verkoopsprys = R140 000 (100 000 + 40%) 352 18.4.5 Administratiewe begroting Hierdie begroting wys al die ander inkomstes en uitgawes wat nie reeds in die vervaardigingsbegrotings gewys is nie, en sluit al die inkomstes en uitgawes van die kantore en ander afdelings (nie vervaardiging nie) in. Die administratiewe, personeel- en sekuriteitsafdeling is enkele voorbeelde hiervan. Die volgende voorbeeld wys die uiteensetting van die administratiewe begroting: ADMINISTRATIEWE BEGROTING (INKOMSTE EN UITGAWE): FEBRUARIE 200X R Inkomste: Huurinkomste 6 000 Rente-inkomste 12 000 Totale inkomstes 18 000 Uitgawes: Lone 20 000 Salarisse 30 000 Huuruitgawe 50 000 Water en elektrisiteit 15 000 Versekering 5 000 Telefoon 10 000 Depresiasie 30 000 Sekuriteitsuitgawe 5 000 Bydraes deur werkgewer 15 000 Verlofgeld en bonusse 20 000 Totale uitgawes 200 000 18.4.6 Kontantbegroting Wanneer ƌ kontantbegroting opgestel word, word die invloei en uitvloei van slegs die kontant vooruitskattings in berekening gebring. Hierdie begroting is van uiterste belang en help die bestuur om te bepaal of die entiteit in staat sal wees om sy korttermynverpligtinge (krediteure, lenings, bedryfsuitgawes, salarisse en lone, en aankoop van voorraad) na te kom. Die begroting stel ook die bestuur in staat om betyds te weet indien ƌ kontantvloeiprobleem gaan ontstaan en dus vroegtydig te kan optree. Die kontantbegroting dui die banksaldo aan die begin van die tydperk, begrote kontantontvangstes, begrote kontantbetalings en die begrote saldo van die bankrekening aan die einde van die tydperk aan. 353 Depresiasie, kortings en kredietverliese is slegs boekinskrywings en nie kontantvloei nie! Die volgende tabel dui voorbeelde van kontantinvloei en -uitvloei van ƌ entiteit aan: INVLOEI (ONTVANGSTES) UITVLOEI (BETALINGS) Kontantverkope Kontantaankope Ontvangstes van debiteure Betalings aan krediteure Rente-inkomste Rente-uitgawe Lenings aangegaan Lenings terugbetaal Huurinkomstes Bedryfsuitgawes kontant betaal Verkoop van niebedryfsbates Aankoop van niebedryfsbates Die kontantbegroting sal soos volg opgestel word: KONTANTBEGROTING: FEBRUARIE 200X R Banksaldo aan begin van tydperk 200 000 Plus: Kontantontvangstes 500 000 Min: Kontantbetalings (400 000) Begrote banksaldo aan die einde van die tydperk 300 000 700 000 Let wel: Die begrotings vir die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste, staat van finansiële posisie en enige ander begrotings kan opgestel word deur van die inligting in die bogenoemde begrotings gebruik te maak. 18.5 PRAKTIESE VOORBEELD 1 Mojo Bpk vervaardig en verkoop twee produkte, Mo en Jo. In Desember 200X word die volgende inligting voorsien om jou te help met die opstel van die begroting vir 200Y: 1. Begrote verkope vir 200Y: 33 200 eenhede Mo teen R200 elk 8 800 eenhede Jo teen R400 elk 2. Begrote begin- en eindvoorraad – voltooide produkte vir 200Y: Mo – opening: 6 400 eenhede (R700 000) Jo – opening: 8 000 eenhede (R870 000) Mo – sluiting: 10 000 eenhede Jo – sluiting: 6 000 eenhede 354 3. 4. Direkte materiaal benodig om een eenheid van elke produk te vervaardig: Mo – Materiaal A: 2 kg Mo – Materiaal B: 3 kg Jo – Materiaal A: 4 kg Jo – Materiaal B: 6 kg Begrote aankoopsprys van direkte materiaal vir 200Y: Materiaal A: 5. 6. R10 per kg Materiaal B: R6 per kg Begrote begin- en eindvoorraad – direkte materiaal vir 200Y: Materiaal A – opening: 9 600 kg Materiaal B – opening: 14 000 kg Materiaal A – sluiting: 20 800 kg Materiaal B – sluiting: 31 200 kg Begrote arbeidsure om een eenheid van elke produk te vervaardig, asook die tarief per uur: Mo: ses ure teen R4,00 per uur Jo: nege ure teen R5,00 per uur 7. Bokoste word begroot teen ƌ koers van R3-00 per direkte arbeidsuur. 8. Geen werk-in-proses voorhande word begroot vir die begin of einde van die finansiële tydperk nie. 9. Voltooide produkte word oorgeplaas na die verkoopsdepartement teen vervaardigingskoste plus 10%. Van jou word verlang om: Die volgende begrotings voor te berei vir 200Y: 1. Verkoopsbegroting (eenhede en rand). 2. Produksiebegroting (eenhede). 3. Direkte materiaalbegroting (eenhede en rand). 4. Direkte arbeidsbegroting (rand). 5. Bokostebegroting (rand). 6. Koste van verkope begroting (rand). PRAKTIESE VOORBEELD 1 – ANTWOORDBLAD 1. Verkoopsbegroting Eenhede Mo Jo Totaal 355 Prys R 2. Produksiebegroting (eenhede) Mo Jo Eindvoorraad Plus: Benodig vir verkope Totaal benodig Min: Beginvoorraad Produksie benodig 3. Direkte materiaalbegroting Materiaal A Benodig kg/ eenheid Benodig kg Materiaal B R/ kg R Benodig kg/ eenheid Benodig kg R/ kg R Mo (36 800 eenhede) Jo (6 800 eenhede) Materiaal benodig Materiaal A Kg Materiaal B R Kg R Sluitingsaldo Plus: Produksie benodig Totaal benodig Min: Openingsaldo Aankope benodig 4. Direkte arbeidsbegroting Mo Jo Totaal Direkte arbeidskoers (R) Aantal eenhede benodig (E) Totale ure (Mo = ses ure; Jo = nege ure) Totale direkte arbeidskoste (tarief × ure) 5. Bokostebegroting Mo Jo Mo Jo Totaal Ure Ure R R R Bokoste (R3,00 per uur) 356 6. Koste van verkope begroting Mo Jo Totaal R R R Mo Jo Totaal R R R Beginvoorraad – voltooide produkte Plus: Koste van produkte oorgeplaas (berekening 1) Beskikbaar vir verkope Min: Eindvoorraad – voltooide produkte (berekening 2) Koste van verkope Berekening 1 Direkte materiaal verbruik Plus: Direkte arbeid Primêre koste Plus: Bokoste Totale vervaardigingskoste Plus: Werk-in-proses (beginvoorraad) Min: Werk-in-proses (eindvoorraad) Vervaardigingskoste van voltooide produkte Fabriekswins (10%) Koste van voltooide produkte oorgeplaas Berekening 2 Mo Kg benodig en ure/ eenheid R/kg en uur Direkte materiaal verbruik: Materiaal A Materiaal B Direkte arbeid Bokoste Vervaardigingskoste per eenheid voltooide produkte Eindvoorraad: Voltooide produkte (eenhede) Eindvoorraad: Voltooide produkte (rand) 357 Jo Koste/ eenheid Kg benodig en ure/ eenheid R/kg en uur Koste/ eenheid 18.6 PRAKTIESE VOORBEELD 2 Die volgende inligting van Robus Bpk is beskikbaar: 1. Die begrote kontantsaldo (opening) op 1 Julie 200X bedra R24 000. 2. Begrote kredietverkope vir 200X: 3. Mei R64 000 Junie R72 000 Julie R60 000 Augustus R60 000 September R64 000 Debiteure betaal gewoonlik hulle rekeninge soos volg: 70% in die maand van verkope 20% in die maand wat volg op verkope 10% in die 2de maand wat volg op verkope 4. 5. Die krediet aankoopsbegroting vir 200X is soos volg: Mei R48 000 Junie R44 000 Julie R36 000 Augustus R44 000 September R44 000 Krediteure word soos volg betaal: 90% in die maand van aankope 10% in die volgende maand. 6. Die volgende uitgawes word maandeliks kontant betaal: Lone ten bedrae van R12 000 per maand. Bokoste – totale bokoste bedra R16 000 (ingesluit depresiasie van R4 000) per maand. 7. Inkomstebelasting ten bedrae van R6 000 moet in Augustus betaal word. 8. Opbrengs van R50 000 ten opsigte van die verkoop van ƌ niebedryfsbate sal in September 200X ontvang word. Van jou word verlang om: Die kontantbegroting van Robus Bpk vir Julie, Augustus en September 200X op te stel. 358 PRAKTIESE VOORBEELD 2 – ANTWOORDBLAD R Ontvangstes van debiteure Julie 200X Mei (R64 000 × 10%) Junie (R72 000 × 20%) Julie (R60 000 × 70%) Totaal Augustus 200X Junie (R72 000 × 10%) Julie (R60 000 × 20%) Augustus (R60 000 × 70%) Totaal September 200X Julie (R60 000 × 10%) Augustus (R60 000 × 20%) September (R64 000 × 70%) Totaal Betalings aan krediteure R Julie 200X Junie (R44 000 × 10%) Julie (R36 000 × 90%) Totaal Augustus 200X Julie (R36 000 × 10%) Augustus (R44 000 × 90%) Totaal September 200X Augustus (R44 000 × 10%) September (R44 000 × 90%) Totaal 359 Kontantbegroting Banksaldo aan begin van tydperk Plus: Kontantontvangstes Debiteure-ontvangstes Opbrengs met verkoop van bate Min: Kontantbetalings Krediteurebetalings Belasting Lone Bokoste (uitgesluit depresiasie) Begrote banksaldo aan einde van tydperk 360 Julie 200X Augustus 200X September 200X R R R HOOFSTUK 18 OPDRAG 1 Rosewood Ondernemings vervaardig twee produkte, “stoel” en “bedkassie”, vanuit die rumateriale “hout” en “staal”. Die volgende inligting het betrekking op die 200Y begroting en word aan jou voorgelê: 1. 2. 3. 4. Begrote verkope vir 200Y: Stoel: 7 600 eenhede teen R600 per eenheid Bedkassie: 8 500 eenhede teen R1 100 per eenheid Begrote begin- en eindvoorraad van voltooide produkte vir 200Y: Stoel – opening: 300 eenhede (R37 500) Bedkassie – opening: 500 eenhede (R52 500) Stoel – sluiting: 200 eenhede Bedkassie – sluiting: 750 eenhede Direkte materiaal benodig om een eenheid van elke produk te vervaardig: Stoel – hout: 10 kg Stoel – staal: 5 kg Bedkassie – hout: 20 kg Bedkassie – staal: 10 kg Begrote aankoopsprys vir direkte materiaal vir 200Y: Hout: 5. 6. 7. R10,00 per kg Staal: R15,00 per kg Begrote begin- en eindvoorraad van direkte materiaal vir 200Y: Hout – opening: 7 000 kg Staal – opening: 4 000 kg Hout – sluiting: 9 000 kg Staal – sluiting: 6 000 kg Ure benodig om een eenheid van elke produk te vervaardig en koers per uur: Stoel: 2 ure teen R30,00 per uur Bedkassie: 4 ure teen R30,00 per uur Bokoste word toegedeel op die basis van direkte arbeidsure en is begroot teen R600 000. 8. Geen werk-in-proses voorhande word voorsien vir die begin of einde van die jaar nie. 9. Voltooide produkte word oorgeplaas na die verkoopsdepartement teen vervaardigingskoste plus 10%. 361 Van jou word verlang om: Die volgende begrotings op te stel vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y: 1. Verkoopsbegroting (eenhede en rand). 2. Produksiebegroting (eenhede). 3. Direkte materiaalbegroting (eenhede en rand). 4. Direkte arbeidsbegroting (ure en rand). 5. Bokostebegroting (rand). 6. Koste van verkope begroting. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 362 HOOFSTUK 18 OPDRAG 2 Die volgende inligting is ƌ verkry uit die rekeningkundige inligting van Planet Vervaardigers: 1. Kontantsaldo (opening) op 1 Maart 200X bedra R6 000 (gunstig). 2. Verkope: Kredietverkope 3. Werklik Begroot Werklik Begroot R R R R Januarie 200X 37 500 21 000 Februarie 200X 45 000 20 250 Maart 200X 48 750 19 500 April 200X 52 500 19 750 Mei 200X 60 000 21 000 Aankope: Kredietaankope 4. Kontantverkope Kontantaankope Werklik Begroot Werklik Begroot R R R R Januarie 200X 15 000 11 250 Februarie 200X 13 500 10 500 Maart 200X 12 750 9 750 April 200X 14 250 10 500 Mei 200X 15 750 11 250 Debiteure betaal gewoonlik soos volg: 60% in die maand van verkope; 30% in die eerste maand wat volg op verkope; en 10% in die tweede maand wat volg op verkope. 5. Krediteurerekeninge word ten volle vereffen in die eerste maand wat volg op die aankope. 363 6. Depresiasie is begroot teen R800 per maand. 7. Werklike lone vir Februarie bedra R15 000. Lone vir Maart 200X is begroot vir dieselfde bedrag, maar lone verhoog met 10% vanaf 1 April 200X. 8. ƌ Gedeelte van die kantoorgebou is verhuur aan ƌ regsfirma vir R500 per maand. 9. Rente teen 6% p.j. word maandeliks ontvang vir ƌ belegging van R12 000. 10. ƌ Debiteur wie se rekening van R250 gedurende die vorige jaar afgeskryf is, het die uitstaande bedrag ten volle betaal per elektroniese fondsoorplasing (EFO). 11. Planet Vervaardigers beplan om ƌ afleweringsvoertuig ten bedrae van R67 500 (kosprys) aan te koop. Die bedrag sal in drie gelyke paaiemente betaal word vanaf 31 Maart 200X. 12. Bokoste en administratiewe uitgawes word elke maand kontant betaal. Totale bokoste (insluitend depresiasie) en administratiewe uitgawes is soos volg: Bokoste Administratiewe uitgawes Werklik Begroot Werklik Begroot R R R R Januarie 200X 8 000 3 000 Februarie 200X 9 000 3 300 Maart 200X 6 750 3 500 April 200X 8 000 3 700 Mei 200X 8 250 4 000 Van jou word verlang om: Die kontantbegroting vir Planet Vervaardigers vir Maart, April en Mei 200X op te stel. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 364 HOOFSTUK 18 OPDRAG 3 Wilde Weste Ondernemings vervaardig “cowboy”-hoede. Die volgende inligting ten opsigte van die 200Y begroting word aan jou verskaf: 1. Begrote verkope vir 200Y: 600 000 eenhede teen R18 per eenheid. 2. Begrote begin- en eindvoorraad van voltooide produkte vir 200Y: 3. Opening: 6 000 eenhede (R159 000) Sluiting: 7 200 eenhede Direkte materiaal benodig om een eenheid te vervaardig en koste per eenheid: een meter teen R2,10 per meter. 4. 5. Begrote begin- en eindvoorraad van direkte materiaal vir 200Y: Opening: 12 000 m Sluiting: 14 100 m Ure benodig om een eenheid te vervaardig en direkte arbeidstarief per uur: twee ure teen R3,00 per uur. 6. Begrote bokoste beloop R1 503 000 en word toegedeel op die basis van direkte arbeidsure. 7. Geen werk-in-proses voorhande word voorsien vir die begin of einde van die jaar nie. 8. Voltooide produkte word na die verkoopsdepartement oorgeplaas teen vervaardigingskoste plus 10%. Van jou word verwag om: Die volgende begrotings vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y op te stel: 1. Verkoopsbegroting (eenhede en rand). 2. Produksiebegroting (eenhede). 3. Direkte materiaalbegroting (eenhede en rand). 4. Direkte arbeidsbegroting (ure en rand). 5. Bokostebegroting (rand). 6. Koste van verkope begroting. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 365 HOOFSTUK 18 OPDRAG 4 Die volgende inligting is verkry uit die staat van finansiële posisie van Spruce Vervaardigers op 30 Junie 200X: Banksaldo (oortrokke) R33 680 Langtermynlening: World Bank R70 000 Inkomstebelasting betaalbaar R 5 120 Addisionele inligting: 1. Totale verkope en aankope: Verkope Aankope Werklik Begroting Werklik Begroting R R R R Mei 200X 56 000 24 000 Junie 200X 64 000 25 600 Julie 200X 68 000 28 000 Augustus 200X 72 000 32 000 September 200X 80 000 38 400 60% van al die verkope is op krediet 50% van al die aankope is op krediet. 2. Debiteure betaal normaalweg soos volg: 40% in die maand van verkope; 30% in die eerste maand wat volg op verkope; en 20% in die tweede maand wat volg op verkope. Die oorblywende gedeelte is oninvorderbaar. 3. Krediteurerekeninge word ten volle afgelos in die maand wat volg op aankope. 4. Depresiasie is begroot teen R2 400 per maand. 5. Die uitstaande bedrag ten opsigte van inkomstebelasting is betaalbaar op 31 Augustus 200X. 6. Spruce Vervaardigers het ƌ afleweringsvoertuig met ƌ drabedrag van R15 000 teen ƌ verlies van R2 000 verkoop. Hulle is betaal per EFO. 366 7. Die langtermynlening teen ƌ rentekoers van 15% p.j. is terugbetaalbaar in 10 gelyke paaiemente op 30 September elke jaar. Die rente is op dieselfde dag betaalbaar. 8. Administratiewe uitgawes is maandeliks soos volg in kontant betaal: Administratiewe uitgawes Werklik Begroot R R Mei 200X 1 600 Junie 200X 1 700 Julie 200X 1 800 Augustus 200X 1 900 September 200X 2 000 Van jou word verlang om: Die kontantbegroting vir Spruce Vervaardigers vir Julie, Augustus en September 200X op te stel. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 367 HOOFSTUK 18 OPDRAG 5 Die onderstaande inligting aangaande Bailey Vervaardigers vir die jaar geëindig 31 Desember 200Y word aan jou voorgelê: 1. Die kontantsaldo op 1 Januarie 200Y was R60 000. 2. Beraamde maandelikse verkope: 3. 4. Januarie 200Y R400 000 Februarie 200Y R420 000 Maart 200Y R480 000. Debiteure vereffen gewoonlik hulle skuld soos volg: In die maand van verkope 60% In die eerste maand wat volg op verkope 25% In die tweede maand wat volg op verkope 14% Oninvorderbaar 1%. Die verkope vir November en Desember 200X was R480 000 en R540 000 onderskeidelik. 5. Die bruto winspersentasie word beraam teen 35% van die verkoopsprys. 6. Aankope word op so ’n wyse gemaak dat die voorraad aan die einde van ’n maand gelykstaande is aan 50% van die volgende maand se verkope. 7. Aankope word ten volle betaal op die 15de van die maand wat op die aankope volg. 8. Vaste koste word teen R100 000 per maand beraam, insluitend depresiasie van R15 000. Veranderlike koste bedra 15% van verkope. Betaling van hierdie kostes is soos volg: 9. Huidige maand Volgende maand Vas 40% 60% Veranderlik 60% 40%. Addisionele jaarlikse versekering van R35 000 vir die jaar word in twee paaiemente gedurende Januarie en Julie betaal. 10. Kwartaallikse dividende van R15 000 per kwartaal word op die 15de dag van die middelste maand van elke kwartaal betaal. 11. Addisionele advertensie-uitgawes ten bedrae van R20 000 word vir die jaar in Januarie vooruitbetaal. 12. Inkomstebelasting ten bedrae van R5 000 moet gedurende Februarie betaal word. 368 Van jou word verlang om: Die maandelikse kontantbegroting vir Januarie, Februarie en Maart 200Y op te stel. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 369 HOOFSTUK 18 OPDRAG 6 Rawco, ƌ handelsonderneming, het die onderstaande inligting aan jou voorsien en jou versoek om hulle met die opstel van die kontantbegroting behulpsaam te wees: 1. Beraamde kontantontvangstes ten opsigte van verkope: 55% in die maand van verkope (statistiek toon dat 50% van hierdie ontvangstes vir ƌ kontantkorting van 5% kwalifiseer); 2. 35% in die volgende maand; en 10% twee maande na die verkope. Begrote verkope vir 200Y: Julie: R220 000 Augustus: R250 000 September: R230 000 Oktober: R240 000 Verkope vir Mei en Junie het dieselfde bedra en die debiteuresaldo in die staat van finansiële posisie verteenwoordig die uitstaande bedrae vir die verkope van Mei en Junie. Dieselfde patroon van debiteure-ontvangstes soos by punt 1 word gevolg. 3. Die bruto winspersentasie is 40%. 4. Aankope van voorraad vanaf 1 Junie 200Y word op so ’n wyse gemaak dat die eindvoorraad van enige maand gelykstaande is aan 75% van die volgende maand se verkope. Betalings vir aankope word soos volg geskied: 50% (min 5% korting) word in die maand van aankope betaal en die res in die volgende maand. Krediteure in die staat van finansiële posisie verteenwoordig slegs aankope van voorraad. 5. Addisionele kontantuitgawes vir verkope en administratiewe koste beloop R20 000 per maand plus 10% van verkope. Hierdie uitgawe word in die daaropvolgende maand betaal. 6. Depresiasie op afleweringsvoertuie beloop R10 000 per maand. 370 7. Agterstallige huur ten bedrae van R10 000 sal gedurende Julie betaal word. 8. Niebedryfsbates ter waarde van R50 000 sal in Julie aangekoop en betaal word. 9. ’n Minimum saldo van R50 000 word in die entiteit se bankrekening gehandhaaf. ƌ Ooreenkoms met die bank stipuleer dat die entiteit korttermynfinansiering in hoeveelhede van R1 000 teen ƌ rentekoers van 21% p.j. vir tydperke tot en met ses maande kan bekom. Fondse word aan die begin van ƌ maand geleen en die kapitaal word aan die einde van ƌ maand (in hoeveelhede van R1 000) terugbetaal. Rente is betaalbaar wanneer die kapitaal terugbetaal word en word bereken op die bedrag van kapitaal wat terugbetaal word. 10. Staat van finansiële posisie: Rawco Staat van finansiële posisie Op 30 Junie 200Y BATES 200Y 200Y R R Niebedryfsbates Eiendom, aanleg en toerusting: 230 000 Kosprys 280 000 Opgelope depresiasie (50 000) Bedryfsbates 260 000 Voorraad 99 000 Debiteure 110 000 Bank 51 000 TOTALE BATES 490 000 EKWITEIT EN LASTE Ekwiteit 363 500 Kapitaal 306 000 Behoue verdienste 57 500 Bedryfslaste 126 500 Handelskrediteure 76 500 Ander krediteure: Verkoops- en administrasiekoste 40 000 Huur 10 000 TOTALE EKWITEIT EN LASTE 490 000 Van jou word verlang om: Die maandelikse kontantbegroting vir Rawco vir Julie en Augustus 200Y op te stel. Rond bedrae af tot die naaste rand. 371 HOOFSTUK 18 OPDRAG 7 Sass Ondernemings beplan tans die entiteit se besigste verkoopstydperk. Bestuur is bekommerd oor die kontantvloei van die entiteit aangesien hierdie tydperk na ƌ drastiese toename in advertensiekoste en verkoopskommissie sal lei. Ten einde die kontantbeplanning te doen sowel as om reëlings vir ƌ oortrokke fasiliteit by die bank te reël, het jy besluit om ƌ kontantbegroting vir hierdie tydperk op te stel. Jy het die volgende inligting bekom: x Die openingsaldo van die lopenderekening op 1 November 200X sal R143 800 wees. Dit is die beleid van die entiteit om ƌ minimum saldo van R20 000 in die bankrekening te handhaaf. x x Begrote verkope: Augustus 200X: R212 500 September 200X: R350 000 Oktober 200X: R450 000 November 200X: R580 000 Desember 200X: R550 000 Januarie 200Y: R450 000 Debiteure-invorderings: Volgens die debiteureklerk, is 15% van ƌ maand se verkoop deur kontantverkope verteenwoordig en die res is kredietverkope. Debiteure word soos volg ingevorder: 20% in die maand van verkope, 70% in die eerste maand wat volg op die verkope, 8% in die tweede maand wat volg op die verkope en die balans word as oninvorderbaar geag. x Winsmarge: Die entiteit gebruik ƌ marge van 331/3% op die kosprys van voorraad. x Begrote voorraadaankope: Die entiteit het die volgende aankoopsbeleid ingestel: 50% van die maand se verkoopsvereistes word in die voorafgaande maand aangekoop, terwyl die balans aan die begin van die maand waarin die verkope plaasvind, aangekoop word. Al die voorraad word op krediet aangekoop. 372 x Krediteurebetalings: Volgens die krediteureklerk, 50% van krediteure word ten volle betaal in die maand waarin die aankope plaasvind, terwyl die res in die volgende maand betaal word. ƌ Gemiddelde korting van 2½% word deur verskaffers toegestaan vir rekeninge wat in die maand waarin die aankope plaasvind, vereffen word. x Ander koste: – Administratiewe koste: R660 000 p.j. (vas) – Advertensiekoste: Oktober R60 000 November R65 000 Desember R70 000 – Verkoopskommissie: 5% van verkope – Al die bogenoemde koste word betaal soos dit aangegaan word. – Depresiasie beloop R87 000 p.j. Hierdie bedrag is by die administratiewe koste van R660 000 ingesluit. – x Toerusting ten bedrae van R12 000 is in Oktober 200X aangekoop en betaal. Banklenings en rente: Lenings mag aangegaan en terugbetaal word in hoeveelhede van R1 000. Lenings word aan die begin van ƌ maand aangegaan terwyl betalings aan die einde van ƌ maand geskied. Hierdie lenings is onderworpe aan ƌ rentekoers van 14% p.j. Rentebetalings vind plaas saam die kapitaalterugbetalings en word op die kapitaalbedrag wat terugbetaal word, bereken. Van jou word verlang om: Die maandelikse kontantbegroting vir Sass Ondernemings vir Oktober, November en Desember 200X op te stel. Rond bedrae af tot die naaste rand. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 373 HOOFSTUK 19 KOSTE-VOLUME-WINSANALISE 19.1 UITKOMSTE By voltooiing van hierdie hoofstuk, behoort jy in staat te wees om: x die verskillende terme ten opsigte van koste-volume-wins-analise (KVW-analise) te bespreek; x tussen vaste en veranderlike koste te onderskei; x die uiteensetting van die marginalekosteanalise in die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste te verduidelik; x die gelykbreekpunt en veiligheidsvlakke te bereken; en x die KVW-analise te gebruik om die effek van verandering in verkoopspryse, volumes en koste te bepaal. 19.2 INLEIDING Die beplanning en kontrole van die daaglikse aktiwiteite is een van die belangrikste take van bestuur. Om hulle in staat te stel om hierdie funksie te verrig, moet bestuur toekomstige verkoopsyfers, kostes en winssyfers begroot. Die KVW-analise stel die bestuur in staat om verliese te vermy en verwagte winssyfers te bereik. Dit gee ƌ aanduiding van watter produkte of dienste beklemtoon moet word, asook die risiko’s wat die entiteit kan verwag ten opsigte van vaste kostes. Die KVW-analise ondersoek ook die verhouding tussen winste en veranderinge in verkoopspryse, volumes en kostes. Dit is egter belangrik om eers die verskillende terme te verstaan voordat ons verder met die verduidelikings voortgaan. 19.3 x TERME EN KONSEPTE Vaste koste is die koste wat vas bly, ongeag die aantal eenhede wat vervaardig word, byvoorbeeld huuruitgawe. x Veranderlike koste is die koste wat afhanklik is van die aantal eenhede wat vervaardig word, byvoorbeeld ru-materiaal. 375 x Marginale inkomste (bydraemarge) is die inkomste nadat al die veranderlike kostes in berekening gebring is. Dit word bereken deur die veranderlike koste van die verkope af te trek, wat die bedrag beskikbaar aantoon vir bydrae tot vaste koste en bepaling van die wins. x Marginale inkomsteverhouding is die marginale inkomste gedeel deur verkope uitgedruk as ƌ persentasie. x Gelykbreekpunt in rand bepaal die verkope in randwaarde wat voldoende sal wees om die totale koste te delg, dit wil sê Verkope = Totale koste. x Gelykbreekpunt in eenhede dui die laagste volume verkope aan wat nodig is om die totale vaste en veranderlike koste te delg. x Kostestruktuur dui die verhouding tussen die vaste en veranderlike koste in ƌ entiteit aan. x Veiligheidsgrens (rand) is die bedrag waarmee die verkope (rand) die gelykbreekpunt oorskry, en dui die bedrag aan waarmee die verkope kan daal sonder dat ƌ verlies gemaak word (kan ook in eenhede bereken word). 19.4 MARGINALE INKOMSTE By die berekening van marginale inkomste is dit belangrik om te onthou dat die vaste en veranderlike koste apart getoon word. Verkope (eenhede × rand) Min: Veranderlike koste (eenhede × rand) Gelyk aan: Marginale inkomste (bydraemarge) Min: Vaste koste Gelyk aan: Wins/Verlies vir die jaar Die doel van die entiteit is om wins te maak, dus moet die verkope ten minste voldoende wees om die veranderlike en vaste koste te kan delg. Sodra die veranderlike koste verhaal is, dra die marginale inkomste dan tot die vaste koste by. Sodra hierdie vaste koste verhaal is, kan die entiteit ƌ wins begin toon. As die vaste koste die bydrae oorskry, maak die entiteit ƌ verlies. Bydraemarge per eenheid = Verkoopsprys – Veranderlike koste per eenheid Bydraemargeverhouding = (Verkope – Veranderlike koste) ÷ Verkope × 100 376 19.5 GELYKBREEKPUNT By die gelykbreekpunt is die marginale inkomste (bydraemarge) gelyk aan die vaste koste en die wins is gelyk aan nul. Die onderstaande data en grafiek dui die uiteensetting van vaste koste, veranderlike koste, verkope en die gelykbreekpunt aan: PRODUKSIE EN VERKOOPSYFERS VIR JANUARIE 200X Eenhede Vaste koste (R) Veranderlike koste (R) Verkope (R) 10 000 30 000 20 000 0 15 000 30 000 30 000 20 000 20 000 30 000 40 000 40 000 25 000 30 000 50 000 60 000 30 000 30 000 60 000 80 000 80000 Vaste koste 70000 Veranderlike koste Wins Verkope R 60000 50000 Gelykbreekpunt Rand 40000 30000 20000 Verlies Vaste koste 10000 0 10 000 15 000 20 000 Eenhede 377 25 000 30 000 Gelykbreekpunt in rand of = Vaste koste ÷ Bydraemargeverhouding = Gelykbreekvolume × Verkoopsprys per eenheid Gelykbreekpunt in eenhede = Vaste koste ÷ Bydraemarge per eenheid of 19.6 = Gelykbreekwaarde ÷ Verkoopsprys/eenheid VEILIGHEIDSGRENS Die veiligheidsgrens is die bedrag waarmee die verkope die gelykbreekpunt oorskry en dui die bedrag/eenhede aan waarmee verkope kan daal voordat ƌ verlies gemaak word. Veiligheidsgrens in rand = Totale verkope (R) – Gelykbreekpunt (R) Veiligheidsgrens in eenhede = Totale verkope (E) – Gelykbreekpunt (E) Veiligheidsgrensverhouding = Totale verkope – Gelykbreekverkope × 100 Totale verkope 1 19.7 TOEPASSING VAN KOSTE-VOLUME-WINSANALISE Die KVW-analise stel die bestuur van die entiteit in staat om die effek van toekomstige besluite te bepaal. Verkoopspryse, volumes en veranderlike en vaste kostes bly nie konstant tussen die verskillende tydperke nie. Deur die KVW-analise toe te pas, kan bestuur die effek wat die verandering in verkope en kostes sal hê, bepaal. VOORBEELD 19.1 Die volgende inligting het betrekking op Reggie Ondernemings en word aan jou voorsien: Verkope (eenhede) 100 Verkoopsprys per eenheid R10 Veranderlike koste per eenheid R5 Totale vaste koste R300 378 Van jou word verlang om: 1. Bereken die aantal eenhede wat verkoop moet word om ƌ wins van R1 000 te maak. 2. Bereken die gelykbreekpunt (rand en eenhede) indien die verkoopsvolume tot 200 eenhede verhoog. 3. Bereken die gelykbreekpunt (eand en eenhede) indien die verkoopsprys met 10% verhoog. 4. Bereken die gelykbreekpunt (rand en eenhede) indien die veranderlike koste met 20% verhoog. 5. Bereken die gelykbreekpunt (rand en eenhede) indien die vaste koste met R200 verhoog. 1. Aantal eenhede benodig om wins te maak Huidiglik R R/eenheid Verkope 1 000 10,00 Veranderlike koste (500) (5,00) Marginale inkomste (bydraemarge) 500 5,00 Vaste koste (300) (3,00) Wins vir die jaar 200 2,00 Bydraemargepersentasie (Marginale inkomste ÷ Verkope) 50% Aantal eenhede = (Vaste koste + Beplande wins) ÷ Bydraemarge per eenheid = (R500 + R1 000) ÷ R5 = 300 eenhede 2. Toename in verkoopsvolume Huidiglik (100 eenhede) R R/eenheid Na verhoging (200 eenhede) R R/eenheid Verkope 1 000 10,00 2 000 10,00 Veranderlike koste (500) (5,00) (1 000) (5,00) Marginale inkomste (bydraemarge) 500 5,00 (1 000) 5,00 Vaste koste (300) (3,00) (300) (1,50) Wins vir die jaar 200 2,00 700 3,50 Bydraemargepersentasie 50% 379 50% Gelykbreekpunt (rand) = Vaste koste ÷ Bydraemargeverhouding = R300 ÷ 50% = R600 of = Gelykbreekpunt (eenhede) × Verkoopsprys per eenheid = 60 eenhede × R10 = R600 Gelykbreekpunt (eenhede) = Vaste koste ÷ Bydraemarge per eenheid = R300 ÷ R5 = 60 eenhede of = Gelykbreekpunt (rand) ÷ Verkoopsprys per eenheid = R600 ÷ R10 = 60 eenhede 3. Verhoging in verkoopsprys Huidiglik (R10,00) R Na verhoging (R11,00) R/eenheid R R/eenheid Verkope 1 000 10,00 1 100 11,00 Veranderlike koste (500) (5,00) (500) (5,00) Marginale inkomste (bydraemarge) 500 5,00 (600) 6,00 Vaste koste (300) (3,00) (300) (3,00) Wins vir die jaar 200 2,00 300 3,00 Bydraemargeverhouding 50% Gelykbreekpunt (rand) = Vaste koste ÷ Bydraemargeverhouding 54,5% = R300 ÷ 54,5% = R550 of = Gelykbreekpunt (eenhede) × Verkoopsprys per eenheid = 50 eenhede × R11 = R550 Gelykbreekpunt (eenhede) = Vaste koste ÷ Bydraemarge per eenheid = R300 ÷ R6 = 50 eenhede of = Gelykbreekpunt (rand) ÷ Verkoopsprys per eenheid = R550 ÷ R11 = 50 eenhede 380 4. Verhoging in veranderlike koste Huidiglik (R5,00) R Na verhoging (R6,00) R/eenheid R R/eenheid Verkope 1 000 10,00 1 000 10,00 Veranderlike koste (500) (5,00) (600) (6,00) Marginale inkomste (bydraemarge) 500 5,00 (400) 4,00 Vaste koste (300) (3,00) (300) (3,00) Wins vir die jaar 200 2,00 100 1,00 Bydraemargepersentasie 50% Gelykbreekpunt (rand) = Vaste koste ÷ Bydraemargeverhouding 40% = R300 ÷ 40% = R750 of = Gelykbreekpunt (eenhede) × Verkoopsprys per eenheid = 75 eenhede × R10 = R750 Gelykbreekpunt (eenhede) = Vaste koste ÷ Bydraemarge per eenheid = R300 ÷ R4 = 75 eenhede of = Gelykbreekpunt (rand) ÷ Verkoopsprys per eenheid = R750 ÷ R10 = 75 eenhede 5. Verhoging in vaste koste Huidiglik (R300,00) R Na verhoging (R500,00) R/eenheid R R/eenheid Verkope 1 000 10,00 1 000 10,00 Veranderlike koste (500) (5,00) (500) (5,00) Marginale inkomste (bydraemarge) 500 5,00 (500) 5,00 Vaste koste (300) (3,00) (500) (5,00) Wins vir die jaar 200 2,00 NUL NUL Bydraemargeverhouding 50% Gelykbreekpunt (rand) 50% = Vaste koste ÷ Bydraemargeverhouding = R500 ÷ 50% = R1 000 of = Gelykbreekpunt (eenhede) × Verkoopsprys per eenheid = 100 eenhede × R10 = R1 000 381 Gelykbreekpunt (eenhede) = Vaste koste ÷ Bydraemarge per eenheid = R500 ÷ R5 = 100 eenhede of = Gelykbreekpunt (rand) ÷ Verkoopsprys per eenheid = R1 000 ÷ R10 = 100 eenhede 19.8 PRAKTIESE VOORBEELD Batten Produkte vervaardig en verkoop rekenaar moederborde. Die marginale staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste vir die jaar geëindig 31 Desember 200X word hieronder aangetoon: R R/eenheid Verkope (16 000 eenhede) 800 000 50,00 Veranderlike koste (480 000) (30,00) Marginale inkomste (bydraemarge) 320 000 20,00 Vaste koste (160 000) (10,00) Wins vir die jaar 160 000 10,00 Van jou word verlang om: 1. Die bydraemargeverhouding te bereken. 2. Die gelykbreekpunt in rand en eenhede te bereken. 3. Die aantal eenhede wat verkoop moet word om ƌ minimum wins van R60 000 te maak, te bereken. 4. Die effek op die volgende verhoudings te bepaal: x marginale inkomste; x bydraemargeverhouding; x gelykbreekpunt (rand en eenhede); en x veiligheidsgrensverhouding, indien: – verkoopsvolume verhoog met 12,5%; – verkoopsprys (per eenheid) verhoog met 20%; en – veranderlike koste per eenheid en vaste koste verhoog met 12,5%. 382 PRAKTIESE VOORBEELD – ANTWOORDBLAD 1. Bydraemargeverhouding = (Verkope – Veranderlike koste) ÷ Verkope × 100 2. Gelykbreekpunt (rand) = Vaste koste ÷ Bydraemargeverhouding OF = Gelykbreekpunt (eenhede) × Verkoopsprys per eenheid Gelykbreekpunt (eenhede) = Vaste koste ÷ Bydraemarge per eenheid OF = Gelykbreekpunt (rand) ÷ Verkoopsprys per eenheid 3. Aantal eenhede benodig vir beplande wins = (Vaste koste + Beplande wins) ÷ Bydraemarge per eenheid 4. Effek van veranderinge Huidiglik R Na verhogings R/eenheid Verkope (16 000/18 000 eenhede) 800 000 50,00 Veranderlike koste (480 000) (30,00) Marginale inkomste (bydraemarge) 320 000 20,00 Vaste koste (160 000) (10,00) Wins vir die jaar 160 000 10,00 Bydraemargeverhouding Bydraemargeverhouding R R/eenheid 40 % = (Verkope – Veranderlike koste) ÷ Verkope × 100 383 Gelykbreekpunt (rand) = Vaste koste ÷ Bydraemargeverhouding OF = Gelykbreekpunt (eenhede) × Verkoopsprys per eenheid Gelykbreekpunt (eenhede) = Vaste koste ÷ Bydraemarge per eenheid OF = Gelykbreekpunt (R) ÷ Verkoopsprys per eenheid Veiligheidsgrens (rand) = Totale verkope (R) – Gelykbreekpunt (R) Veiligheidsgrens (eenhede) = Totale verkope (E) – Gelykbreekpunt (E) Veiligheidsgrensverhouding = Totale verkope – Gelykbreek verkope × 100 Totale verkope 1 384 HOOFSTUK 19 OPDRAG 1 Een Gholfprodukte het ƌ nuwe drywer (gholfstok) – Model RX2, vervaardig om die vorige Model RX1 te vervang wat teen R1 200 per eenheid verkoop het. Daar is in die verlede gemiddeld 50 RX1 eenhede per maand verkoop. Die vaste koste het R30 000 per maand beloop en die veranderlike koste R450 per eenheid. Die nuwe drywer word teen R1 500 per eenheid verkoop en daar word verwag dat 80 eenhede per maand verkoop sal word. Die vaste koste vir die nuwe drywer is 60% meer as in die vorige jaar en die veranderlike koste het ook verhoog met 20%. Van jou word verwag om: 1. Die huidige bydraemargeverhouding te bereken. 2. Die huidige gelykbreekpunt in rand en eenhede te bereken. 3. Die effek van die nuwe drywer op die volgende verhoudings te bepaal: 4. x marginale inkomste; x bydraemargeverhouding; x gelykbreekpunt (rand en eenhede); en x veiligheidsgrensverhouding. Hoeveel eenhede van RX2 moet verkoop word om ƌ wins R48 000 te maak? Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 385 HOOFSTUK 19 OPDRAG 2 Hatch Bpk vervaardig en verkoop voëlhokke. Die marginale staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste vir die jaar geëindig 31 Desember 200X word hieronder aangetoon: Totaal (R) R/eenheid Verkope (9 000 eenhede) 450 000 50,00 Veranderlike koste (225 000) (25,00) Marginale inkomste (bydraemarge) 225 000 25,00 Vaste koste (90 000) (10,00) Wins vir die jaar 135 000 15,00 Van jou word verlang om: 1. Die volgende multikeusevrae, gebaseer op die bogenoemde inligting, te beantwoord: 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 Wat is die entiteit se bydraemargeverhouding? a) 80% c) 30% b) 50% d) 40% Wat is die gelykbreekpunt in rand? a) R180 000 c) R225 000 b) R112 500 d) R300 000 Wat is die gelykbreekpunt in eenhede? a) 2 250 c) 4 500 b) 6 000 d) 3 600 Wat is die veiligheidsgrensverhouding? a) 50% c) 60% b) 33% d) 75% Hoeveel eenhede moet verkoop word om ƌ minimum wins van R100 000 te maak? a) 7 600 c) 6 700 b) 5 400 d) 7 000 Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 386 HOOFSTUK 19 OPDRAG 3 Slice Bpk vervaardig en verkoop knipmesse. Die volgende inligting word aan jou verskaf: Verkope R500 000 Verkope (eenhede) 6 250 Veranderlike koste per eenheid R40,00 Vaste koste R150 000 Van jou word verlang om: 1. Die marginale staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste vir Slice Bpk op te stel (rand en eenhede). 2. Die huidige bydraemargeverhouding te bereken. 3. Die huidige gelykbreekpunt in rand en eenhede te bereken. 4. Die aantal eenhede wat verkoop moet word om ƌ minimum wins van R50 000 te maak, te bereken. 5. Die effek op die volgende verhoudings te bepaal: x marginale inkomste; x bydraemargeverhouding; x gelykbreekpunt (rand en eenhede); en x veiligheidsgrensverhouding, as: – verkoopsvolume met 20% verminder; – verkoopsprys (per eenheid) met 37,5% verhoog; en – veranderlike koste per eenheid en vaste koste met 10% verhoog. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 387 HOOFSTUK 20 ETIEK 20.1 UITKOMSTE By voltooiing van hierdie hoofstuk, behoort jy in staat te wees om: x die konsepte van “etiek”, “besigheidsetiek” en “professionele etiek” te bespreek; x die verhouding tussen etiek en moraliteit, en etiek en waardes te identifiseer; x tussen persoonlike en sosiale morele kwessies te onderskei; x die drie vlakke waarin etiek in ekonomiese aktiwiteite bestudeer word, te ontleed; en x aan te dui watter etiese kwessies in persoonlike sowel as besigheidsvlakke aangespreek moet word. 20.2 INLEIDING Etiek is ’n stelsel van morele beginsels wat in die besigheidswêreld en elders toegepas word. Dit kan ook gedefinieer word as geskrewe en ongeskrewe kodes van morele waardes en beginsels wat die besluite en aksies binne ’n organisasie bepaal. Die organisasie se kultuur bepaal die standaarde wat betrokke is in die besluitnemingsproses en bepaal ook die optrede en aksies binne die organisasie rakende probleme wat ontstaan – wat beskou kan word as eties reg en eties verkeerd is ’n grys area in die hantering van etiese kwessies. Etiek voorsien slegs riglyne vir aanvaarbare optrede in die formulering van ’n besigheid se strategie en dag-tot-dag handelinge. Dit is van toepassing op al die aspekte, soos medies, bemarking, kliënte, omgewing en tegniese en wetlike aspekte van die organisasie as ’n geheel. Ondernemings het ‘n morele verantwoordelikheid teenoor die eienaars of aandeelhouers asook teenoor die gemeenskap waarin hulle handel dryf. 389 1. GOED Etiek sal rondom drie 2. SELF konsepte gedefinieer 3. ANDER word: Etiese gedrag word as onselfsugtig gekenmerk en balanseer wat is GOED vir jouself met wat is GOED vir ander Etiek sluit in: y Moraliteit y Waardes y Morele dilemmas 20.3 ETIEK EN MORELE WAARDES Verwys na die karakter of manier van ’n persoon ETIEK EN MORALITEIT Die term “etiek” het sy oorsprong in die Griekse woord ethikos (Latin: moralis). Die oorsprong van die woord verduidelik waarom dit algemeen aanvaarbaar is om die woorde “etiek” en “morele waardes” afwisselend te gebruik. Die fokus van etiek val op die soort (karakter) persoon wat iemand (self) is, en hoe (wyse) daardie persoon met ander omgaan, asook op die kwaliteit van die interaksie tussen die “self” en “ander”. Die derde belangrike konsep is “goed”. Hierdie drie konsepte (goed, self en ander) vorm die basis van etiek. 390 Gedrag word as eties verklaar wanneer: Dit nie net GOED is vir SELF nie, maar ook GOED is vir ANDER Selfsugtige optrede, dit wil sê wanneer ’n persoon net vir homself en wat goed is vir hom optree sonder om ander persone se behoeftes in ag te neem, is die teenoorgestelde van eties. Dit beteken egter nie dat etiese optrede onselfsugtig moet wees nie. Goue reël van etiek Ons moet aan ander doen soos wat ons wil hê ander moet aan ons doen 20.4 ETIEK EN WAARDES ETHIEK Noue verband WAARDES Mense het verskillende waardes as gevolg van ’n verskeidenheid faktore, soos geloof, kultuur, ouderdom, geslag en ekonomiese status. Hierdie waardes bepaal hulle etiese oordeel en optrede. Dit bepaal ook wat vir die persoon belangrik is en hoe hy/sy besluite sal neem “Waardes” word beskryf as voorkeure van wat goed en aanvaarbaar is. Optredes wat ’n persoon se vryheid bevorder, maar ander persone se vryheid beperk = NIE AANVAARBAAR NIE. Vryheid, menswaardigheid, gelykheid, eerlikheid 391 STANDAARDE om te bepaal of handeling goed is vir slef en vir ander 20.5 MORELE KWESSIES ’n Persoonlike of sosiale morele kwessie ontstaan wanneer etiese beoordeling van ’n situasie twee of meer botsende uitkomste tot gevolg het. SOSIALE DILEMMA PERSOONLIKE DILEMMA (verdeelde mening oor reg en verkeerd) Oordeel vind by eenpersoon plaas Oordeel vind nie by een person plaas nie, maar tussen mense of binne ’n groep Die feit dat persone in etiese besluitneming verskil, beteken nie dat etiese kwessies nie opgelos kan word nie. Slegs bereikbaar indien: Partye gewillig is om die dilemma te bespreek EN Oplossings verkry wat die morele bekommernisse van beide partye akkommodeer SKEP MIDDEWEGOPLOSSINGS 20.6 BESIGHEIDSETIEK Besigheidsetiek fokus op wat goed en reg is in ekonomiese aktiwiteite, met ander woorde, die ekonomiese aktiwiteit het ’n etiese faktor. Die morele evaluasie van besigheidsaktiwiteite vind in drie vlakke plaas: 1. Die Stelselvlak 2. Die Organisasievlak 3. Die Intra-organisasievlak Besigheidsetiek, as ’n akademiese veld, is die studie van etiese aspekte van ekonomiese aktiwiteite op stelsel-, organisasie- en intra-organisasievlakke. 392 20.7 PERSOONLIKE EN BESIGHEIDSETIEK Besigheidsetiek handel nie net oor persoonlike morele besluite en optrede in die besigheid nie, maar ook oor die etiek van ekonomiese stelsels en organisasies. Die grootste fout is om slegs op persoonlike etiek te fokus en te vergeet van besigheidsetiek. Onetiese optrede in die besigheidsektor lei tot onetiese individue (“bad apples”). Individue kan organisasies se optrede beïnvloed, maar die omgekeerde geld ook. Etiese optrede moet dus nie net op persoonlike vlak plaasvind nie, maar ook op stelsel- en organisasievlakke. EEN SLEGTE APPEL BAIE SLEGTE APPELS ’n ONETIESE ORGANISASIE (en omgekeerd) 20.8 PROFESSIONELE ETIEK Die doel van professionele etiek is om te verseker dat lede van ’n beroep binne die reëls en etiese kode van die professie optree tot voordeel van kliënte en die omgewing. Persone en organisasies is nie alleenlik verantwoordelik om binne etiese gedragsreëls op te tree nie, maar spesifieke groepe in die gemeenskap moet ook binne sekere etiese reëls funksioneer. Rekenmeesters het drie verskillende stelle etiese standaarde waarbinne hulle moet optree: x persoonlike etiek; x professionele etiek; en x organisasie-etiek. In ’n volmaakte wêreld sal al drie stelle etiese standaarde perfek saamwerk, maar ’n morele kwessie ontstaan dikwels waar ’n keuse tussen die drie gemaak moet word. 393 20.9 BESLUITNEMING Professionele persone neem daagliks besluite wat verskeie implikasies inhou. Dit is noodsaaklik dat etiese beginsels, soos integriteit, objektiwiteit, voldoening, sorg en vertroulikheid, in ag geneem word. Die etiese uitdaging wat die professie daagliks ervaar, is die vermyding van die negatiewe invloed wat besluite en optredes tot gevolg kan hê. Hierdie optredes en besluite moet verseker dat die belange van al die partye in ag geneem word. Die besluitnemingsproses moet verseker dat al die besigheids- en professionele besluite met sensitiwiteit geneem word en dat die volgende vraagstukke in ag geneem word: x Is dit wettig? x Voldoen dit aan die organisasie se standaarde? x Is dit regverdig teenoor al die betrokke partye? x Kan dit geopenbaar word? 394 HOOFSTUK 21 SALARISSE BETAALSTELSEL 21.1 UITKOMSTE By voltooiing van hierdie hoofstuk, behoort jy in staat te wees om: x die belangrikheid van ’n betaalstelsel te verduidelik; x die verskillende terme en begrippe te definieer en te verduidelik; x te onderskei tussen bydraes en aftrekkings; en x die bruto en netto verdienste van ’n werknemer en die totale koste vir die werkgewer te bereken. 21.2 INLEIDING Die arbeidskoste van ’n entiteit verteenwoordig ’n aansienlike gedeelte van die uitgawes. Die verslagdoening van die betaalstelsel word deur wetgewing bemoeilik omdat sekere inligting vereis word, belastings en heffings stiptelik betaalbaar is en stelsels aan voorwaardes ten opsigte van vergoeding en die aantal werksure moet voldoen. Om te verseker dat daar aan wetgewing en rekeningkundige standaarde voldoen word, moet ’n behoorlike betaalstelsel in plek wees as deel van die globale rekeningkundige stelsel. 21.3 x TERME EN KONSEPTE Werknemersvoordele/bruto verdienste/bruto vergoeding is alles soorte vergoeding wat deur werknemers ontvang word van die onderneming af in ruil vir dienste gelewer. Dit sluit ook salarisse in wat periodiek betaal word (weekliks, tweeweekliks, maandeliks) en lone waar ’n per-uur of stukwerktarief van toepassing is, asook oortyd, kommissie en bonusse. x Korttermynwerknemersvoordele is die voordele wat betaalbaar is binne 12 maande na die einde van die huidige tydperk waartydens die diens gelewer is. Kragtens IFRS (IAS 19) word korttermynvoordele erken as ’n uitgawe in die tydperk wat die diens gelewer is. Indien die betaling op jaareinde uitstaande is, moet dit as ’n las getoon word. 395 x Oortyd is verskuldig aan die werknemer vir tyd wat buite normale tye gewerk is. Oortyd gedurende die week word normaalweg teen een en ’n half keer die normale koers betaal, terwyl oortyd oor naweke en openbare vakansiedae teen dubbel die normale tarief betaal word. x Werknemersaftrekkings is bedrae wat van die werknemer se salaris afgetrek word. Sekere aftrekkings, soos werkloosheidsversekeringsfonds (WVF), ontwikkelingsfondsbydrae (OFB) en lopende betaalstelsel (LBS) word deur wetgewing vereis. Ander aftrekkings, byvoorbeeld pensioen- en mediesefondsbydraes, geskied volgens ’n ooreenkoms tussen die werkgewer en werknemer. x Werkgewersbydrae bestaan uit verpligte bydraes vir werkloosheidsversekering en die ontwikkelingsfonds asook vrywillige bydraes vir medies en pensioen. x Uittredingsfunderingsdiens is die totale vergoedingsbedrag waarop pensioenfondsbydraes bereken word. Die soorte vergoeding wat ingesluit word sal deur die spesifieke pensioenfondsreëls bepaal word en sluit, onder andere, die basiese salaris in. Dit kan ook bonusse en oortyd insluit indien die fonds dit toelaat. 21.4 WERKNEMERSAFTREKKINGS Werknemersaftrekkings sluit die volgende in: x Lopende betaalstelsel (LBS)/Werknemersbelasting – dit is ’n terughoubelasting wat dien as ’n vooruitbetaling van die werknemer se verpligting om belasting op sy jaarlikse belasbare inkomste te betaal. Een twaalfde van die verwagte inkomstebelasting vir die jaar word aan die einde van elke maand van die werknemer se besoldiging afgetrek. Die werkgewer is dan verplig om die aftrekkings maandeliks aan die Suid-Afrikaanse Inkomstediens (SAID) oor te betaal. “Besoldiging” ingevolge die Vierde Bylae van die Inkomstebelastingwet (58 van 1962) sluit, inter alia, salaris, verlofgratifikasie, loon, oortyd, bonus, gratifikasie, kommissie, vergoeding, pensioen en aftreetoelaag in. x Werkloosheidsversekeringsfonds (WVF) – hierdie heffing is volgens wetgewing deur die werknemer sowel as die werkgewer betaalbaar. Die bydraes word gebruik om die inkomste van werknemers wat werkloos raak gedeeltelik te vervang. Die wetgewing is van toepassing op al die werkgewers en werknemers, huishoudelike werkers ingesluit, maar sluit die volgende uit: werknemers wat minder as 24 uur per maand vir die werkgewer werk; werknemers in opleiding; 396 publieke werkers; buitelandse kontrakwerkers; afgetrede werkers wat staatspensioen ontvang; of werkers wat slegs ’n kommissie ontvang. Een persent van ’n werknemer se maandelikse besoldiging tot en met ’n maksimum van R148,72 word deur die werknemer bygedra en word van sy/haar besoldiging afgetrek. Die berekening van bydraes is gebaseer op “besoldiging” soos vir die berekening van werknemersbelasting gedefinieer, maar sluit kommissie, pensioen en aftreetoelaag uit. x Mediesefondsbydraes – indien ’n werkgewer die voordele van ’n mediese fonds aan werknemers bied, word die werknemer ’n lid van die mediese fonds en die maandelikse premie word van sy/haar besoldiging afgetrek en oorbetaal aan die mediese fonds. In gevalle waar die werkgewer nie ’n mediese voordeel bied nie, kan die werknemer ’n ooreenkoms met ’n privaat mediese fonds hê en die werkgewer kan die bydrae van die werknemer se besoldiging aftrek en oorbetaal. x Pensioenfondsbydrae – soos in die geval van mediese bydraes kan die werkgewer ook pensioenfondsvoordele aanbied. Die werknemer word dan ’n lid van die pensioenfonds en die maandelikse bydraes word van sy/haar besoldiging afgetrek en oorbetaal. Onthou: Die reëls van die pensioenfonds sal bepaal watter verdienstes in aanmerking kom vir die berekening van die pensioenfondsbydraes. 21.5 BRUTO VERDIENSTE Die bedrag ten opsigte van salarisse en lone wat as uitgawe in die rekeningkundige rekords van die onderneming getoon word, is die bruto verdienste. Die werknemer se aftrekkings verlaag onder geen omstandighede die werknemer se salaris- of lonebedrag (uitgawe) nie. Die verskillende aftrekkings van die bruto verdienste van ‘n werknemer word oorbetaal aan die verskillende entiteite, naamlik die SAID (werkloosheidsversekering, lopende betaalstelsel, ontwikkelingsfondsbydrae), die pensioenfonds, die mediese fonds en die werknemer. 21.6 NETTO VERDIENSTE Netto verdienste is die werklike vergoeding wat die werknemer ontvang na al die aftrekkings (soos hierbo vermeld) in berekening gebring is. 397 21.7 WERKGEWERBYDRAES Die volgende bydraes deur die werkgewer word deur die wet vereis: x Ontwikkelingsfondsbydrae (OFB) – wetgewing vereis dat die werkgewer hierdie bydrae betaal. Die fondse word gebruik om die vaardighede van werknemers te verbeter. Werkgewers wat verwag dat hulle totale salarisuitgawe meer as R500 000 oor die volgende 12 maande sal wees, is verplig om OFB te betaal en moet dus daarvoor registreer. Een persent van die bruto maandelikse salarisse, oortyd, verlofgelde, bonusse en kommissies ingesluit, moet aan die SAID oorbetaal word. Die heffing word aangedui op dieselfde vorm as LBS en WVF. Hierdie drie oorbetalings word deur die werkgewer aan die SAID oorbetaal. Twintig persent van die ontwikkelingsfondsheffing word aan die Ontwikkelingsfonds oorbetaal vir opleiding en 80% aan Onderwys en Opleiding. Indien ’n werkgewer opleiding aan werknemers verskaf, mag hy by Onderwys en Opleiding aansoek doen om terugbetaling van die fondse. x WVF-bydraes – ’n werkgewer is ook verplig om WVF-bydraes te maak. ’n Bedrag gelykstaande aan die werknemer se WVF-bydrae moet deur die werkgewer bygedra en oorbetaal word. Die totale bydrae is dus gelykstaande aan 2% van die werknemer se maandelikse besoldiging. LW: Die werkgewer se gedeelte word nie van die werknemer se besoldiging afgetrek nie. Hierdie bedrag word ook tot R148,72 beperk. 398 Die volgende bydraes is nie vir werkgewers verpligtend nie: x Pensioen- en mediesefondsbydraes – werkgewers maak dikwels ook ’n bydrae tot die werknemer se pensioen- en/of mediese fonds. Hierdie bydraes en bedrae hang af van die ooreenkoms wat tussen die werkgewer en werknemer gesluit word. VOORBEELD 21.1 ’n Werknemer werk ’n normale week van 40 ure teen R50 per uur. Vir die week geëindig 28 Februarie 200X het die werknemer ’n totaal van 45 ure gewerk wat drie ure oortyd op Donderdag en twee ure oortyd op Saterdag insluit. Die bruto loon vir die week word soos volg bereken: R Basiese verdienste (40 × R50) 2 000 Oortyd op Donderdag (3 × [R50 × 11/2]) 225 Oortyd op Saterdag (2 × [R50 × 2]) 200 Bruto loon 2 425 VOORBEELD 21.2 ’n Werknemer verdien ’n jaarlikse salaris van R300 000. Die werknemer het ook R12 000 oortyd verdien en ’n bonus van R20 400. Sy bydrae tot die mediese fonds is R600 per maand en die werkgewer betaal ’n bedrag gelykstaande aan die werknemer se bydrae aan die mediese fonds. Die werknemer betaal 7,5% van sy salaris oor aan die pensioenfonds en die werkgewer dra R2 by vir elke R1 wat die werknemer betaal. Die pensioenfondsreëls bepaal dat slegs die basiese salaris in berekening gebring moet word om die bydraes te bepaal. Aanvaar dat die werkgewer vir UIF en OFB geregistreer is en dat die LBS-koers 25% is. Die berekenings is soos volg: 399 Werknemer se netto verdienste: Basiese salaris 25 000 (300 000/12) Oortyd 1 000 (12 000/12) Bonus 1 700 (20 400/12) Bruto verdienste 27 700 Min: Aftrekkings: LBS (6 250) (27 700 × 25%) WVF (277) (27 700 × 1%) Pensioen Mediese fonds (1 875) (25 000 × 7,5%) (600) 18 698 Werkgewersbydrae: WVF 277 (27 700 × 1%) Pensioen 3 750 (1 875 × 2) Mediese fonds 600 OFB 277 (27 700 × 1%) 4 904 Totale koste vir werkgewer: Bruto verdienste 27 700 Totale werkgewersbydrae 4 904 32 604 21.8 PRAKTIESE VOORBEELD Pippi Bondi is ’n voltydse werknemer van ABS Ondernemings. Haar basiese salaris is R15 000 per maand. Sy betaal 7,5% van haar basiese salaris aan ’n pensioenfonds by en R1 200 per maand aan die mediese fonds. Haar LBS-koers is 20%. ABS Ondernemings dra ’n gelyke deel van die werknemer se bydrae tot die pensioenfonds en mediese fonds by en is geregistreer vir OFB. Van jou word verlang om: 1. Die maandelikse netto verdienste van Pippi Bondi te bereken. 2. Die totale maandelikse bydraes deur ABS Ondernemings met betrekking tot Pippi Bondi te bereken. 3. Die totale maandelikse koste ten opsigte van Pippi Bondi vir die entiteit te bereken. 400 PRAKTIESE VOORBEELD – ANTWOORDBLAD 401 HOOFSTUK 21 OPDRAG 1 Sophie werk die normale 40 uur per week teen R82,50 vergoeding per uur. Haar oortydkoers gedurende die week is een en ’n half keer die normale koers en dubbeld die normale koers gedurende naweke en op openbare vakansiedae. Sy het die afgelope week vier ure oortyd gewerk en ook vier ure op Saterdag. Sy betaal R160 per week as mediesefondsbydrae en 7,5% van haar basiese salaris aan ’n pensioenfonds. Haar LBS-koers is 18%. Sophie se werkgewer dra ’n gelyke deel by tot die pensioenfonds. Aanvaar dat die werkgewer wel vir OFB geregistreer is. Van jou word verlang om: 1. Sophie se netto verdienste vir die week te bereken. 2. Die werkgewer se bydraes vir die week te bereken. 3. Die totale koste vir die werkgewer vir die week te bereken. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 402 HOOFSTUK 21 OPDRAG 2 Tlokwe Hospitaal het die volgende inligting vir die week geëindig 31 Maart 200X rakende twee van die werknemers aan jou verskaf: Rina Bongile Basiese koers per uur R100,00 R150,00 Normale ure gewerk 40 40 Oortydure gewerk: Een en ’n half 5 6 Oortydure gewerk: Dubbel 3 2 LBS-koers 21% 22% Pensioenfondsbydrae (gebaseer op basiese koers) 7,5% 7,5% Mediesefondsbydrae (per week) R120 R200 WVF 1% 1% Addisionele inligting: 1. Die werkgewer dra ’n gelyke deel by tot die mediese fonds en die pensioenfonds. 2. Aanvaar dat die werkgewer vir OFB geregistreer is. Van jou word verlang om: Die volgende verdienstes en aftrekkings vir die week geëindig 31 Maart 200X te bereken vir elke werknemer afsonderlik asook in geheel: 1. Bruto verdienste. 2. Aftrekkings. 3. Netto verdienste. 4. Werkgewersbydrae. 5. Koste aan werkgewer. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 403 HOOFSTUK 21 OPDRAG 3 Me. Jones is ’n werknemer by die Noordelike Universiteit. Sy verdien ’n salaris van R20 000 per maand en dra 7,5% tot ’n pensioenfonds en R1 200 per maand tot ’n mediese fonds by. Haar LBS-koers is 21%. Ander aftrekkings sluit haar ledegeld van R25 per maand tot ’n vakbond en ’n versekeringspremie van R156 per maand in. Haar verbandpaaiement beloop R1 100 per maand en word ook van haar salaris afgetrek. Die universiteit dra 8% tot die pensioenfonds en ’n gelyke deel tot die mediese fonds by. Aanvaar dat die universiteit vir OFB geregistreer is. Van jou word verlang om: 1. Me. Jones se netto verdienste te bereken. 2. Die universiteit se bydraes ten opsigte van me. Jones te bereken. 3. Die totale koste vir die universiteit ten opsigte van me. Jones te bereken. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 404 HOOFSTUK 21 OPDRAG 4 John verdien ’n basiese maandelikse salaris van R32 000 asook kommissie van 8% vir verkope waarvoor hy verantwoordelik was. Sy totale verkope vir April 200X beloop R15 000. Hy is ook geregtig op ’n bonus van R5 000 per maand. John se uittreefunderingsfondsinkomste sluit sy basiese salaris en bonus in. Die volgende aftrekkings is teen sy salaris gemaak: LBS 25% WVF 1% Pensioenfonds 7,5% Mediese fonds R1 500 John se werkgewer dra gelyke dele tot die mediese fonds en die pensioenfonds by en is vir OFB geregistreer. Van jou word verlang om: 1. John se netto verdienste vir April 200X te bereken. 2. Die werkgewer se maandelikse bydraes vir April 200X te bereken. 3. Die totale salariskoste vir April 200X vir die werkgewer te bereken. Die voorgestelde oplossing sal gedurende die volgende kontaksessie met jou bespreek word. Indien jy probleme ondervind met die voltooiing van hierdie opdrag, hersien weer hierdie hoofstuk. 405 BYLAE PRAKTIESE VOORBEELDE – VOORGESTELDE OPLOSSINGS HOOFSTUK 3 PRAKTIESE VOORBEELD 1 KOALA SNOEIDIENSTE ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL DT KT R R 200X Jan 2 Bank B7 Kapitaal 100 000 E1 100 000 Kapitaalbydrae deur eienaar 3 Meubels B1 Bank 30 000 B7 30 000 Koop meubels vir kontant 4 Toerusting B2 Krediteurekontrole 10 000 L5 10 000 Koop toerusting op krediet 8 Skryfbehoeftes U1 Bank 1 000 B7 1 000 Koop skryfbehoeftes vir kontant 11 Bank B7 Dienste gelewer 3 000 I1 3 000 Dienste vir kontant gelewer 12 Debiteurekontrole B8 Dienste gelewer 2 000 I1 2 000 Dienste op krediet gelewer 18 Onttrekkings E2 Bank B7 500 500 Eienaar onttrek kontant vir persoonlike gebruik 22 Water en elektrisiteit U2 Krediteurekontrole 2 000 L5 2 000 Ontvang water- en elektrisiteitsrekening 25 Bank B7 Debiteurekontrole 2 000 B8 2 000 A. Adam vereffen sy rekening 26 Krediteurekontrole L5 Bank B7 Vereffen Sand Snoeitoerusting se rekening 409 10 000 10 000 HOOFSTUK 3 PRAKTIESE VOORBEELD 2 Kosprys (BTW uitg.) R Kosprys (BTW ing.) R Verkoopsprys (BTW ing.) R Verkoopsprys (BTW uitg.) R 1 (c) (b) 12% op KP 100 000 (a) 2 218 500 (d) 20% op VP (e) (f) Transaksienr. Wins % 3 216 500 216 500 20% op VP 173 200 (g) 4 217 350 189 000 5% op KP (h) 207 000 5 (i) 435 240 17% op KP (j) 427 800 Verkoopsprys (BTW ing.) R Verkoopsprys (BTW uitg.) R 1 128 800 112 000 15% op KP 100 000 115 000 2 218 500 190 000 20% op VP 152 000 174 800 3 216 500 216 500 20% op VP 173 200 199 180 4 217 350 189 000 5% op KP 180 000 207 000 5 500 526 435 240 17% op KP 372 000 427 800 (a) 100 000 × 1,15 = 115 000 (b) 100 000 × 1,12 = 112 000 (c) 112 000 × 1,15 = 128 800 (d) 218 500 ÷ 1,15 = 190 000 Transaksienr. Wins % (e) 190 000 × 80/100 = 152 000 (f) 152 000 × 1,15 = 174 800 (g) 173 200 × 1,15 = 199 180 (h) 207 000 ÷ 1,15 = 180 000 (of 189 000 × 100/105) (i) 435 240 × 1,15 = 500 526 (j) 427 800 ÷ 1,15 = 372 000 410 Kosprys (BTW uitg.) R Kosprys (BTW ing.) R HOOFSTUK 4 PRAKTIESE VOORBEELD 1 KOALA SNOEIDIENSTE ALGEMENE GROOTBOEK DT KAPITAAL E1 KT J1 100 000 E2 KT E2 KT B2 KT B7 KT J1 30 000 200X Jan DT 2 Bank ONTTREKKINGS 200X Jan 18 Bank J1 DT 500 MEUBELS 200X Jan 3 Bank J1 DT 30 000 TOERUSTING 200X Jan 4 Krediteurekontrole J1 DT 10 000 BANK 200X Jan 200X 2 Kapitaal J1 100 000 Jan 3 Kantoormeubels 11 Dienste gelewer J1 3 000 8 Skryfbehoeftes J1 1 000 25 Debiteurekontrole J1 2 000 18 Onttrekkings J1 500 26 Krediteurekontrole J1 31 Saldo o/b 105 000 Feb 1 Saldo DT a/b 105 000 DEBITEUREKONTROLE B8 KT J1 2 000 L5 KT 200X 12 Dienste gelewer DT J1 2 000 Jan 25 Bank KREDITEUREKONTROLE 200X Jan 63 500 63 500 200X Jan 10 000 200X 26 31 Bank Saldo J1 o/b 10 000 Jan 2 000 4 Toerusting J1 10 000 22 Water en elektrisiteit J1 2 000 12 000 12 000 Feb 411 1 Saldo a/b 2 000 DT DIENSTE GELEWER I1 KT 200X Jan 11 Bank J1 3 000 12 Debiteurekontrole J1 2 000 5 000 DT SKRYFBEHOEFTES U1 KT U2 KT 200X Jan 8 Bank DT J1 1 000 WATER EN ELEKTRISITEIT 200X Jan 22 Krediteurekontrole J1 2 000 412 HOOFSTUK 4 PRAKTIESE VOORBEELD 2 PERMEC HANDELAARS ALGEMENE GROOTBOEK BANK Aankoopsretoere en -toelae 2 000 Aankope 10 000 Verkope 20 000 Vrag op aankope 1 000 Verkoopsretoere en -toelae 2 000 HANDELSVOORRAAD Saldo 15 000 Koste van verkope 15 000 Koste van verkope 14 000 Saldo 14 000 29 000 Saldo 29 000 14 000 KREDITEUREKONTROLE Aankope 5 000 AANKOPE Krediteurekontrole 5 000 Bank 10 000 Koste van verkope (sluitingsoordrag) 15 000 15 000 15 000 AANKOOPSRETOERE EN -TOELAE Koste van verkope (sluitingsoordrag) 2 000 Bank 2 000 VRAG OP AANKOPE Bank 1 000 Koste van verkope (sluitingsoordrag) 1 000 VERKOPE Bank VERKOOPSRETOERE EN -TOELAE Bank 2 000 413 20 000 KOSTE VAN VERKOPE Handelsvoorraad (beginsaldo) 15 000 Handelsvoorraad (eindsaldo) 14 000 Aankope 15 000 Aankoopsretoere en -toelae 2 000 1 000 Saldo 15 000 Vrag op aankope 31 000 Saldo 31 000 15 000 Berekening van bruto wins Netto verkope = Verkope – Verkoopsretoere = 20 000 – 2 000 = 18 000 Bruto wins = Netto verkope – Koste van verkope = 18 000 – 15 000 = 3 000 414 HOOFSTUK 4 PRAKTIESE VOORBEELD 3 PERMEC HANDELAARS ALGEMENE GROOTBOEK BANK Voorraad (aankoopsretoere) 2 000 Voorraad (aankope) 10 000 Verkope 20 000 Vrag op aankope 1 000 Verkoopsretoere en -toelae 2 000 HANDELSVOORRAAD Saldo 15 000 Bank (aankoopsretoere) 2 000 Krediteure (kredietaankope) 5 000 Koste van verkope (verkope) 16 667 Bank (kontantaankope) 10 000 Saldo 14 000 Koste van verkope (verkoopsretoere) 1 667 Koste van verkope (verskil) 1 000 Saldo 14 000 32 667 32 667 KREDITEUREKONTROLE Handelsvoorraad (aankope) 5 000 VRAG OP AANKOPE Bank Koste van verkope (sluitingsoordrag) 1 000 1 000 VERKOPE Bank 20 000 VERKOOPSRETOERE EN -TOELAE Bank 2 000 KOSTE VAN VERKOPE Handelsvoorraad (verkope) 16 667 Handelsvoorraad (verkoopsretoere) 1 667 Vrag op aankope 1 000 Handelsvoorraad (verskil) 1 000 Saldo 17 667 Saldo 15 000 17 667 15 000 Berekening van bruto wins Netto verkope = Verkope – Verkoopsretoere = 20 000 – 2 000 = 18 000 Bruto wins = Netto verkope – Koste van verkope = 18 000 – 15 000 = 3 000 Nota: Die koste van verkope is dieselfde vir beide die periodieke en die deurlopende voorraadstelsels. 415 HOOFSTUK 4 PRAKTIESE VOORBEELD 4 KOALA SNOEIDIENSTE VOOR-AANSUIWERINGSPROEFBALANS OP 31 JANUARIE 200X FOL DT KT R R Kapitaal E1 100 000 Onttrekkings E2 500 Meubels en toerusting B1 30 000 Toerusting B2 10 000 Bank B7 63 500 Krediteurekontrole L5 2 000 Dienste gelewer I1 5 000 Skryfbehoeftes U1 1 000 Water en elektrisiteit U2 2 000 107 000 416 107 000 HOOFSTUK 4 PRAKTIESE VOORBEELD 5 TIGER HANDELAARS PROEFBALANS OP 31 JANUARIE 200X FOL DT KT R R Kapitaal 114 120 Onttrekkings 28 543 Geboue 131 054 Rekenaar toerusting (45 885 + 1 035) 46 920 Oortrokke bank (5 888 – 5 888 + 5 888) 5 888 Handelsdebiteure (59 800 – 765 + 1 748) 60 783 Voorraad 73 761 Handelskrediteure 30 291 Verkope (375 498 – 765 + 1 748) 376 481 Aankope 143 106 Lone (621 + 520 – 250) 891 Skryfbehoeftes (3 818 – 1 035) 2 783 Vraggeld op verkope (2 622 – 2 622 + 2 622 – 736) 1 886 Diverse uitgawes 37 053 526 780 417 526 780 HOOFSTUK 5 PRAKTIESE VOORBEELD BRONDOKUMENTE 1. Kapitaal – fondse: EFO-uitdruk en/of bankstaat en kwitansie 2. Kapitaal – rekenaar: Waardasiesertifikaat en kwitansie 3. Fietse: Belastingfaktuur en EFO-uitdruk en/of bankstaat 4. Onttrekkings – fondse: EFO-uitdruk en/of bankstaat en kwitansie 5. Onttrekkings – fiets: Joernaalbewys MANDU'S ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL DT KT R R 200X Jan 1 Bank 100 000 Kapitaal 100 000 Mandu deponeer R100 000 as sy kapitaalbydrae 1 Rekenaartoerusting 15 000 Kapitaal 15 000 Mandu gee bates as kapitaalbydrae 1 Aankope 25 000 Bank 25 000 Fietse aangekoop en per EFO betaal 15 Onttrekkings 30 000 Bank 30 000 Mandu onttrek R30 000 per EFO vir privaatgebruik 15 Onttrekkings 2 500 Aankope 2 500 Mandu neem ƌ fiets ter waarde van R2 500 vir eie gebruik 31 Koste van verkope 22 500 Aankope 22 500 Sluit aankope af teen Koste van verkope 418 MANDU'S ALGEMENE GROOTBOEK DT KAPITAAL (EKWITEIT) KT 200X Jan 1 Saldo a/b 700 000 Bank J1 100 000 Rekenaartoerusting J1 15 000 815 000 DT ONTTREKKINGS (EKWITEIT) KT 200X Jan 15 Bank J1 30 000 Aankope J1 2 500 32 500 DT GROND EN GEBOUE (NIEBEDRYFSBATE) KT 200X Jan 1 Saldo DT a/b 500 000 VOERTUIE (NIEBEDRYFSBATE) KT 200X Jan 1 Saldo DT a/b 200 000 REKENAARTOERUSTING (NIEBEDRYFSBATE) KT 200X Jan 1 Kapitaal DT J1 15 000 BANK (BEDRYFSBATE) 200X Jan KT 200X 1 Kapitaal J1 100 000 Jan 15 Aankope J1 25 000 15 Onttrekkings J1 30 000 31 Saldo o/b 100 000 Feb 1 Saldo a/b DT 45 000 AANKOPE 200X Jan KT 200X 1 Bank J1 25 000 Jan 25 000 DT KOSTE VAN VERKOPE 200X Jan 45 000 100 000 31 Aankope J1 22500 419 15 Onttrekkings J1 2 500 31 Koste van verkope J1 22 500 25 000 KT MANDU'S VERKORTE PROEFBALANS OP 31 JANUARIE 200X FOL DT KT R R Kapitaal 815 000 Onttrekkings 32 500 Grond en geboue 500 000 Voertuie 200 000 Rekenaartoerusting 15 000 Bank 45 000 Koste van verkope 22 500 815 000 815 000 MANDU’S STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE OP 31 JANUARIE 200X 200X R BATES Niebedryfsbates: 715 000 Grond en geboue 500 000 Voertuie 200 000 Rekenaartoerusting 15 000 Bedryfsbates: xxxxx Voorraad xxxxx Debiteure xxxxx Bank 45 000 TOTALE BATES xxxxx EKWITEIT EN LASTE Ekwiteit: 782 500 Kapitaal 815 000 Plus: Behoue verdienste (wins/verlies) – Min: Onttrekkings (32 500) Bedryfslaste: Krediteure xxxxx TOTALE EKWITEIT EN LASTE xxxxx 420 HOOFSTUK 6 PRAKTIESE VOORBEELD HEALTH LINE VERSPREIDERS ALGEMENE JOERNAAL FOL DT KT R R 200X Des 31 Depresiasie 47 333 Opgelope depresiasie: Rekenaartoerusting 40 417 Opgelope depresiasie: Meubels 2 083 Opgelope depresiasie: Voertuie 4 833 Depresiasie vir die jaar HEALTH LINE VERSPREIDERS ALGEMENE GROOTBOEK DT KAPITAAL (EKWITEIT) KT 200X Jan DT 1 Saldo a/b GROND EN GEBOUE (NIEBEDRYFSBATE) 1 400 000 KT 200X Jan 1 Saldo a/b 1 180 000 Des 1 Bank J1 850 000 2 030 000 DT MEUBELS (NIEBEDRYFSBATE) KT 200X Des 1 Bank DT J1 125 000 OPGELOPE DEPRESIASIE: MEUBELS KT 200X Des DT 31 Depresiasie J1 VOERTUIE (NIEBEDRYFSBATE) 2 083 KT 200X Des DT 1 Bank J1 290 000 OPGELOPE DEPRESIASIE: VOERTUIE KT 200X Des 421 31 Bank J1 4 833 DT REKENAARTOERUSTING (NIEBEDRYFSBATE) KT 200X Jan 1 Saldo a/b Des 1 Bank J1 200 000 25 000 225 000 DT OPGELOPE DEPRESIASIE: REKENAARTOERUSTING KT 200X Jan 1 Saldo a/b 80 000 Des 31 Depresiasie J1 40 417 120 417 DT BELEGGING: STANDARDBANK @ 15% (NIEBEDRYFSBATE) KT 200X Des 1 Bank J1 DT 100 00 BANK (BEDRYFSBATE) 200X KT 200X Jan 1 Saldo a/b 500 000 Des 31 Saldo o/b 890 000 Des 1 Grond en geboue J1 850 000 Meubels J1 125 000 Rekenaartoerusting J1 25 000 Voertuie J1 290 000 Belegging J1 100 000 1 390 000 1 390 000 200Y Jan DT 1 Saldo a/b VOORRAAD (BEDRYFSBATE) 890 000 KT 200X Jan 1 Saldo a/b DT 120 000 DEPRESIASIE (UITGAWE) KT 200X Des 31 Opg. dep: Meubels J1 2 083 Opg. dep: Voertuie J1 4 833 Opg. dep: Rekenaartoerusting J1 40 417 47 333 DT BEHOUE VERDIENSTE (WINS/VERLIES) KT 200X Jan 422 1 Saldo (600 – 80) a/b 520 000 HEALTH LINE VERSPREIDERS PROEFBALANS OP 31 DESEMBER 200X FOL DT KT R R Kapitaal 1 400 000 Grond en geboue 2 030 000 Meubels 125 000 Opgelope depresiasie: Meubels 2 083 Voertuie 290 000 Opgelope depresiasie: Voertuie 5 833 Rekenaartoerusting 225 000 Opgelope depresiasie: Rekenaartoerusting 120 417 Belegging 100 000 Bank 890 000 Voorraad (openingsaldo – eindsaldo nie gegee nie) 120 000 Depresiasie 47 333 Behoue verdienste (openingsaldo; wins/verlies) (Word in hoofstuk 12 in meer besonderhede verduidelik.) 520 000 2 937 333 423 2 937 333 HOOFSTUK 7 PRAKTIESE VOORBEELD LEXI ONDERNEMINGS ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL DT KT R R 200X Jan 1 Koste van verkope 385 000 Handelsvoorraad 385 000 Plaas openingsvoorraad oor na koste van verkope Skryfbehoeftes (uitgawe) 12 500 Skryfbehoeftevoorraad 12 500 Plaas openingsvoorraad oor na skryfbehoeftes (uitgawe) Des 3 Aankope (elektriese motors) 315 000 Aankope (parte) 85 000 Bank 400 000 Aankope van handelsvoorraad 12 Verversings (uitgawe) 6 000 Bank 6 000 Aankoop van verversings vir feesseisoen 15 Skryfbehoeftes (uitgawe) 5 000 Bank 5 000 Aankoop van skryfbehoeftes 20 Bank (R420 000 ÷ 2 = R210 000 × 95%) 199 500 Debiteure (R420 000 ÷ 2) 210 000 Verkope 409 500 Verkoop van handelsware op krediet en vir kontant. 5%-Kontantkorting op kontantgedeelte toegestaan 31 Kredietverliese ([R125 000 + R210 000] × 5%) 16 750 Toelaag: Kredietverliese 16 750 Skep toelaag vir kredietverliese teen 5% van uitstaande debiteure 31 Verversings 200 Donasies 50 Kleinkas 250 Uitgawes uit kleinkas betaal 31 Kleinkas 250 Bank 250 Kleinkasvoorskot aangevul 424 LEXI ONDERNEMINGS ALGEMENE JOERNAAL J2 FOL DT KT R R 200X Des 31 Handelsvoorraad 435 000 Skryfbehoeftes voorhande 8 500 Koste van verkope 435 000 Skryfbehoeftes (uitgawe) 8 500 Plaas eindvoorrade oor na voorraadrekeninge 31 Koste van verkope 400 000 Aankope 400 000 Oordrag van aankope na koste van verkope LEXI ONDERNEMINGS ALGEMENE GROOTBOEK DT 200X Jan Des DEBITEUREKONTROLE (BEDRYFSBATE) 1 20 Saldo Verkope a/b J1 KT 125 000 210 000 335 000 DT TOELAAG: KREDIETVERLIESE (TREK AF VAN DEBITEURE IN SFP) 200X Des DT 200X Jan Des 31 Kredietverliese KT J1 HANDELSVOORRAAD (BEDRYFSBATE) 1 31 Saldo Koste van verkope a/b J2 385 000 435 000 200X Jan Des 1 31 Koste van verkope Saldo KT J1 o/b 820 000 200Y Jan 1 Saldo DT 200X Jan a/b Saldo Skryfbehoeftes a/b J2 435 000 12 500 8 500 200X Jan Des 21 000 200Y Jan 1 Saldo a/b 385 000 435 000 820 000 SKRYFBEHOEFTESVOORRAAD (BEDRYFSBATE) 1 16 750 8 500 425 1 31 Skryfbehoeftes Saldo KT J1 o/b 12 500 8 500 21 000 DT 200X Jan Des BANK (BEDRYFSBATE) 1 31 Saldo Verkope a/b J1 480 000 199 500 200X Jan Des KT 3 12 15 31 31 Aankope Verversings Skryfbehoeftes Kleinkas Saldo J1 J1 J1 J1 o/b 679 500 200Y Jan 1 Saldo a/b DT 200X Jan Des 679 500 268 250 KLEINKAS (BEDRYFSBATE) 1 31 Saldo Bank a/b J1 500 250 200X Des 31 Verversings Donasies Saldo KT J1 J1 o/b 750 200Y Jan 1 Saldo a/b DT 400 000 6 000 5 000 250 268 250 200 50 500 750 500 VERKOPE (INKOMSTE) 200X Des 20 KT Bank Debiteurekontrole J1 J1 199 500 210 000 409 500 DT 200X Des AANKOPE (UITGAWE) 3 Bank (315 000 + 85 000) DT J1 400 000 200X Des Koste van verkope J2 SKRYFBEHOEFTES (UITGAWE) 200X Jan 1 Des 15 Skryfbehoeftesvoorraad Bank J1 12 500 J1 5 000 200X Des 17 500 200Y Jan 31 KT 1 Saldo a/b 9 000 426 31 400 000 KT Skryfbehoeftesvoorraad Saldo J2 8 500 o/b 9 000 17 500 DT 200X Des VERVERSINGS (UITGAWE) 12 31 Bank Kleinkas J1 J1 KT 6 000 200 6 200 DT 200X Des DONASIES (UITGAWE) 31 Kleinkas DT J1 KT 50 KREDIETVERLIESE (UITGAWE) KT 200X Des 31 Toelaag: Kredietverliese J1 DT 200X Jan Des 16 750 KOSTE VAN VERKOPE 1 31 Handelsvoorraad Aankope J1 J2 385 000 400 000 200X Des 31 KT Handelsvoorraad Saldo J2 o/b 785 000 200Y Jan 1 Saldo a/b 435 000 350 000 785 000 350 000 LEXI ONDERNEMINGS VERKORTE PROEFBALANS OP 31 DESEMBER 200X FOL Debiteurekontrole DT KT R R 335 000 Toelaag: Kredietverliese 16 750 Handelsvoorraad 435 000 Skryfbehoeftevoorraad 8 500 Bank 268 250 Kleinkas 500 Verkope 409 500 Koste van verkope 350 000 Skryfbehoeftes 9 000 Verversings 6 200 Donasies 50 Kredietverliese 16 750 xxxxx xxxxx Die proefbalans sal nie balanseer nie omdat ons slegs sekere rekeninge ter verduideliking aantoon. 427 HOOFSTUK 8 PRAKTIESE VOORBEELD FITNESSWORLD ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL DT KT R R 200X Aug 15 Rekenaartoerusting 120 000 Krediteurekontrole (Office Line) 120 000 Rekenaartoerusting op krediet aangekoop Okt 1 Bank 80 000 Langtermynlening: Antilles Bank 80 000 Langtermynlening by Antilles Bank verkry Nov 30 Krediteurekontrole (Office Line) 40 000 Bank 40 000 Betaling van rekenaartoerusting op krediet aangekoop: 1ste paaiement Des 1 Langtermynlening: Antilles Bank 20 000 Bank 20 000 Terugbetaling van 1ste paaiement op langtermynlening 1 Aankope: handelsvoorraad 200 000 Krediteurekontrole (Genesis) 200 000 Aankoop van voorraad op krediet 31 Krediteurekontrole (Office Line) 40 000 Bank 40 000 Betaling van rekenaartoerusting op krediet aangekoop: 2de paaiement 428 FITNESSWORLD ALGEMENE GROOTBOEK DT REKENAARTOERUSTING KT 200X Aug 15 Krediteurekontrole DT J1 120 000 LANGTERMYNLENING: ANTILLES BANK 200X Des KT 200X 1 Bank J1 20 000 31 Saldo o/b 60 000 Okt 1 Bank J1 80 000 80 000 80 000 200Y Jan DT 1 Saldo a/b BANK 200X 60 000 KT 200X Okt 1 Langtermynlening: Antilles Bank J1 80 000 Nov 30 Krediteurekontrole J1 40 000 Des 31 Saldo o/b 20 000 Des 1 Langtermynlening: Antilles Bank J1 20 000 31 Krediteurekontrole J1 40 000 100 000 100 000 200Y Jan DT 1 Saldo a/b KREDITEUREKONTROLE 200X 20 000 KT 200X Nov 30 Bank Des 31 Bank Saldo J1 40 000 Aug 15 Rekenaartoerusting J1 120 000 J1 40 000 Des 1 Aankope J1 200 000 o/b 240 000 320 000 320 000 200Y Jan DT AANKOPE 1 Saldo a/b 240 000 KT 200X Des 1 Krediteurekontrole J1 200 000 Die saldo van R60 000 word in die staat van finansiële posisie verdeel as ƌ langtermynlening van R40 000 (onder niebedryfslaste) en ƌ korttermyngedeelte (onder bedryfslaste) van R20 000 omdat R20 000 binne 12 maande betaalbaar is. 429 FITNESSWORLD VERKORTE PROEFBALANS OP 31 DESEMBER 200X FOL DT KT R R 120 000 Rekenaartoerusting Langtermynlening: Antilles Bank 60 000 Bank 20 000 240 000 Krediteurekontrole 200 000 Aankope 320 000 320 000 FITNESSWORLD VERKORTE STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE OP 31 DESEMBER 200X 200X R BATES Niebedryfsbates: 120 000 Eiendom, aanleg en toerusting xxxxx TOTALE BATES EKWITEIT EN LASTE Niebedryfslaste: Langtermynlening: Antilles Bank (60 000 – 20 000) 40 000 Bedryfslaste: 280 000 Krediteure 240 000 Korttermyngedeelte van langtermynlening 20 000 Oortrokke bank 20 000 TOTALE EKWITEIT EN LASTE xxxxx 430 HOOFSTUK 9 PRAKTIESE VOORBEELD CUPPA ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL DT KT R R 200X Jan 1 Koste van verkope 50 000 Voorraad 50 000 Plaas openingsvoorraad oor na koste van verkope 31 Aankope 15 000 Bank 15 000 Kontantaankope van voorraad 31 Bank 50 000 Verkope 50 000 Kontantverkope van voorraad Mrt 31 Aankope 10 000 Bank 10 000 Kontantaankope van voorraad Mei 31 Aankope 12 000 Bank 12 000 Kontantaankope van voorraad Jun 30 Bank 40 000 Verkope 40 000 Kontantverkope van voorraad Sep 30 Bank 55 000 Verkope 55 000 Kontantverkope van voorraad Nov 30 Aankope 5 000 Bank 5 000 Kontantaankope van voorraad Des 31 Vrag op aankope 7 000 Bank 7 000 Betaal vrag op aankope 31 Salarisse en lone 40 000 Telefoon 5 000 Advertensiekoste 5 000 Huuruitgawe 60 000 Rente-inkomste 10 000 Bank 100 000 Inkomstes en uitgawes vir die jaar 431 CUPPA ALGEMENE JOERNAAL J2 FOL DT KT R R 200X Des 31 Bank 70 000 Verkope 70 000 Kontantverkope van voorraad 31 Voorraad 40 000 Koste van verkope 40 000 Plaas eindvoorraad oor na voorraadrekening 31 Koste van verkope 42 000 Aankope 42 000 Oordrag van aankope na koste van verkope 31 Koste van verkope 7 000 Vrag op aankope 7 000 Oordrag van vrag op aankope na koste van verkope CUPPA ALGEMENE GROOTBOEK DT 200X Jan Des HANDELSVOORRAAD 1 31 Saldo Koste van verkope a/b J2 50 000 40 000 200X Jan Des 1 31 KT Koste van verkope Saldo J1 o/b 90 000 200Y Jan 1 Saldo a/b DT 200X Jan Jun Sep Des 90 000 40 000 BANK 31 30 30 31 Verkope Verkope Verkope Rente-inkomste Verkope J1 J1 J1 J1 J2 50 000 40 000 55 000 10 000 70 000 200X Jan Mrt Mei Nov Des 225 000 200Y Jan 1 Saldo a/b 50 000 40 000 66 000 432 KT 31 31 31 30 31 Aankope Aankope Aankope Aankope Vrag op aankope Advertensiekoste Salarisse en lone Telefoon Huuruitgawe Saldo J1 J1 J1 J1 J1 J1 J1 J1 J1 o/b 15 000 10 000 12 000 5 000 7 000 5 000 40 000 5 000 60 000 66 000 225 000 DT VERKOPE 200X Jan Jun Sep Des KT 31 30 30 31 Bank Bank Bank Bank J1 J1 J1 J2 50 000 40 000 55 000 70 000 215 000 DT VERKOPE 200X Jan 31 Bank J1 15 000 Mrt 31 Bank J1 10 000 Mei 31 Bank J1 12 000 Nov 30 Bank J1 200X Des KT 31 Koste van verkope J2 5 000 42 000 DT 42 000 VRAG OP AANKOPE 200X Des 42 000 KT 200X 31 Bank J1 DT 7 000 Des 31 Koste van verkope J2 SALARISSE EN LONE 7 000 KT 200X Des 31 Bank J1 DT 40 000 TELEFOON KT 200X Des 31 Bank J1 DT 5 000 ADVERTENSIEKOSTE KT 200X Des 31 Bank J1 DT 5 000 HUURUITGAWE KT 200X Des 31 Bank J1 DT 60 000 RENTE-INKOMSTE KT 200X Des DT J1 10 000 KT 200X 1 31 Handelsvoorraad Aankope Vrag op aankope J1 J2 J2 50 000 42 000 7 000 Des 99 000 200Y Jan Bank KOSTE VAN VERKOPE 200X Jan Des 31 1 Saldo a/b 31 31 Handelsvoorraad Saldo J2 o/b 40 000 59 000 99 000 59 000 433 CUPPA VERKORTE PROEFBALANS OP 31 DESEMBER 200X FOL DT KT R R Voorraad 40 000 Bank 66 000 Verkope 215 000 Koste van verkope 59 000 Salarisse en lone 40 000 Telefoon 5 000 Advertensiekoste 5 000 Huuruitgawe 60 000 Rente-inkomste 10 000 xxxxx xxxxx CUPPA STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200X 200X 200X R R Verkope 215 000 Min: Koste van verkope (59 000) Openingsvoorraad 50 000 Aankope 42 000 Vrag op aankope 7 000 Beskikbaar vir verkoop 99 000 Eindvoorraad (40 000) Bruto wins 156 000 Bedryfsuitgawes: (110 000) Salarisse en lone 40 000 Telefoon 5 000 Advertensiekoste 5 000 Huuruitgawe 60 000 Wins voor rente 46 000 Rente-inkomste 10 000 Wins vir die jaar 56 000 434 HOOFSTUK 10 PRAKTIESE VOORBEELD 1 ARCHER HANDELAARS ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL DT KT R R 200X Jan 1 Koste van verkope 14 000 Voorraad 14 000 Openingsvoorraad oorgeplaas na Koste van verkope Des 31 Voorraad 12 000 Koste van verkope 12 000 Sluitingsvoorraad aansuiwering 31 Depresiasie 2 500 Opgelope depresiasie: Meubels (10 000 × 10%) 1 000 Opgelope depresiasie: Voertuie (12 500 × 12%) 1 500 Depresiasie afgeskryf 31 Huurinkomste 300 Huur vooruitontvang 300 Huur ontvang vir Januarie 200Y 31 Salarisse en lone 500 Opgelope salarisse en lone 500 Salarisse en lone uitstaande 31 Water en elektrisiteit vooruitbetaal 50 Water en elektrisiteit 50 Water en elektrisiteit vooruitbetaal 31 Kommissie ontvangbaar 40 Kommissie-inkomste 40 Kommissie ontvangbaar 31 Toelaag: Kredietverliese 100 Debiteurekontrole 100 Kredietverliese afgeskryf 31 Kredietverliese 40 Toelaag: Kredietverliese 40 Toelaag aangesuiwer tot 5% van debiteure 435 HOOFSTUK 10 PRAKTIESE VOORBEELD 2 ARCHER HANDELAARS NA-AANSUIWERINGSPROEFBALANS OP 31 DESEMBER 200X FOL DT KT R R Kapitaal 41 800 Onttrekkings 6 000 Grond en geboue 12 000 Meubels teen kosprys 10 000 Opgelope depresiasie: Meubels 8 000 Voertuie teen kosprys 12 500 Opgelope depresiasie: Voertuie 6 500 Voorraad 12 000 Koste van verkope (14 000 – 12000) 2 000 Aankope 34 000 Aankoopsretoere 2 000 Verkope 46 000 Verkoopsretoere 3 000 Vrag op aankope 1 500 Huurinkomste 3 600 Salarisse en lone 6 000 Kommissie-inkomste 540 Water en elektrisiteit 450 Depresiasie 2 500 Kredietverliese 40 Bank 6 400 Debiteurekontrole 2 800 Toelaag: Kredietverliese 140 Krediteurekontrole 1 900 Huur vooruitontvang 300 Opgelope salarisse en lone 500 Water en elektrisiteit vooruitbetaal 50 Kommissie ontvangbaar 40 111 280 436 111 280 HOOFSTUK 10 PRAKTIESE VOORBEELD 3 ARCHER HANDELAARS ALGEMENE JOERNAAL J1 FOL 200X Des 31 31 31 31 31 31 31 31 31 31 DT KT R R Koste van verkope Aankope Vrag op aankope Sluitingsoordrag 35 500 Aankoopsretoere Koste van verkope Sluitingsoordrag 2 000 Handelsrekening Koste van verkope Sluitingsoordrag (2 000 + 35 500 – 2 000) 35 500 Verkope Handelsrekening Sluitingsoordrag 46 000 Handelsrekening Verkoopsretoere Sluitingsoordrag 3 000 Handelsrekening Wins- of verliesrekening Oordrag bruto wins na winsof verliesrekening (46 000 – 35 500 – 3 000) 7 500 Wins- of verliesrekening Salarisse en lone Water en elektrisiteit Depresiasie Kredietverliese Sluitingsoordrag 8 990 Huurinkomste Kommissie-inkomste Wins- of verliesrekening Sluitingsoordrag 3 600 540 Wins- of verliesrekening Kapitaal Oordrag van wins vir die jaar na kapitaal (7 500 + 4 140 – 8 990) 2 650 Kapitaal Onttrekkings Oordrag van onttrekkings na kapitaalrekening 6 000 34 000 1 500 2 000 35 500 46 000 3 000 7 500 6 000 450 2 500 40 4 140 437 2 650 6 000 HOOFSTUK 10 PRAKTIESE VOORBEELD 4 ARCHER HANDELAARS NA-AFSLUITINGSPROEFBALANS OP 31 DESEMBER 200X FOL DT KT R R Kapitaal (41 800 + 2 650 – 6 000) 38 450 Grond en geboue 12 000 Meubels teen kosprys 10 000 Opgelope depresiasie: Meubels 8 000 Voertuie teen kosprys 12 500 Opgelope depresiasie: Voertuie 6 500 Voorraad 12 000 Bank 6 400 Debiteurekontrole 2 800 Toelaag: Kredietverliese 140 Krediteurekontrole 1 900 Huur vooruitontvang 300 Opgelope salarisse en lone 500 Water en elektrisiteit vooruitbetaal 50 Kommissie ontvangbaar 40 55 790 438 55 790 HOOFSTUK 11 PRAKTIESE VOORBEELD BATES 1. 2. 3. 6. + LASTE KT DT KT DT KT + – – + – + Bank Kapitaal +150 000 +150 000 Kantoormeubels Bank +20 000 –20 000 Rekenaartoerusting Krediteurekontrole +7 000 +7 000 Bank Skryfbehoeftes –1 200 –1 200 Bank Verkope +4 000 +4 000 Debiteurekontrole Verkope +3 000 +3 000 7. 8. Bank Onttrekkings –1 000 –1 000 Bank Aankope –2 000 –2 000 Krediteurekontrole +5 000 Aankope –5 000 9. 10. EKWITEIT DT 4. 5. = Bank Debiteurekontrole +3 000 –3 000 11. Bank Krediteurekontrole –7 000 –7 000 Voorraad –9 000 12. Koste van verkope –9 000 Koste van verkope +11 000 Voorraad +11 000 439 BATES = EKWITEIT + LASTE DT KT DT KT DT KT + – – + – + Opg. dep: Meubels* –1 500 13. Depresiasie –3 900 Opg. dep: Voertuie* –2 400 14. Huurinkomste –300 Huur vooruitontvang +300 15. Salarisse en lone –500 Opgelope Salarisse en lone +500 16. Water en elektrisiteit vooruitbetaal +50 17. Agterstallige renteinkomste +100 18. Toelaag: Kredietverliese* +100 19. Water en elektrisiteit +50 Renteinkomste +100 Debiteurekontrole –100 Toelaag: Kredietverliese* –40 150 950 Kredietverliese –40 = 145 210 + 5 740 * Die toelaag vir kredietverliese asook opgelope depresiasie voldoen nie aan die vereistes van die definisie van ƌ las nie – dit is slegs waarde-aanpassings en word dus saam met die bates getoon. 440 HOOFSTUK 12 PRAKTIESE VOORBEELD 1 ZANZI HANDELAARS STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200X 200X Aant. Netto verkope R 277 860 Bruto verkope 282 360 Min: Verkoopsretoere en -toelae (4 500) Min: Koste van verkope (89 600) Beginvoorraad 31 200 Plus: Aankope 95 000 Min: Aankoopsretoere en -toelae (1 300) Beskikbaar vir verkoop 124 900 Min: Eindvoorraad (35 300) Bruto wins 188 260 Bedryfsuitgawes: (118 860) Salarisse en lone 60 500 Huuruitgawe 6 500 Advertensies 1 500 Versekering 23 800 Elektrisiteit 15 360 Depresiasie 11 000 Kredietverliese 200 Wins voor rente en finansieringskoste 69 400 Rente op belegging 3 000 Rente op lening (22 500) Wins vir die tydperk 49 900 441 ZANZI HANDELAARS STAAT VAN VERANDERING IN EKWITEIT VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200X 200X R Saldo aan begin van tydperk 80 000 Plus: Wins vir die tydperk 49 900 129 900 Min: Onttrekkings (50 000) Saldo aan einde van tydperk 79 900 ZANZI HANDELAARS STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE OP 31 DESEMBER 200X 200X Aant. R BATES Niebedryfsbates: 192 000 Eiendom, aanleg en toerusting 2 142 000 Finansiële bates 50 000 Bedryfsbates: 72 900 Voorraad 3 35 300 Handels- en ander debiteure 4 12 600 Bank 5 25 000 TOTALE BATES 264 900 EKWITEIT EN LASTE Ekwiteit: Kapitaal 79 900 Niebedryfslaste: 15% Lening: Prestige Bank 150 000 Bedryfslaste: Handels- en ander krediteure 6 TOTALE EKWITEIT EN LASTE 35 000 264 900 442 ZANZI HANDELAARS AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATE VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200X 1. Rekeningkundige beleid Tensy anders aangedui, is die finansiële state opgestel volgens die historiese kostegrondslag in ooreenstemming met Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde. Die rekeningkundige beleid, tensy anders vermeld, is in ooreenstemming met dié van die vorige jaar, en is soos volg: 1.1 Eiendom, aanleg en toerusting Eiendom, aanleg en toerusting word aanvanklik teen kosprys erken. Grond en geboue word nie gedepresieer nie. Aanleg en toerusting word waardeer teen kosprys min opgelope depresiasie en word afgeskryf oor hul verwagte nutsduur. Die depresiasiekoerse is soos volg: Voertuie: 20% p.j. op kosprys. 1.2 Voorraad Voorraad word aanvanklik teen kosprys waardeer, en daarna gewaardeer teen die laagste van kosprys of netto realiseerbare waarde. Die eerste-in, eerste-uit-metode word gebruik. Netto realiseerbare waarde is die geraamde verkoopsprys min geraamde koste van verkope. 1.3 Inkomste Inkomste uit die verkoop van goedere bestaan uit netto gefaktureerde verkope. 1.4 Toelaag vir kredietverliese Die toelaag vir kredietverliese word bereken teen 3䱩 % van uitstaande debiteure. 2. Eiendom, aanleg en toerusting Drabedrag – begin van jaar: Kosprys Opgelope depresiasie 200X 200X 200X R R R Grond en geboue Voertuie Totaal 120 000 33 000 153 000 120 000 55 000 175 000 – (22 000) (22 000) – (11 000) (11 000) 120 000 22 000 142 000 120 000 55 000 175 000 – (33 000) (33 000) Bewegings gedurende die jaar: Depresiasie Drabedrag – einde van jaar: Kosprys Opgelope depresiasie 443 ZANZI HANDELAARS AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATE VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200X 200X R 3. Voorraad Handelsvoorraad 35 300 4. Handels- en ander debiteure Handelsdebiteure 9 000 Min: Toelaag vir kredietverliese (300) Versekering vooruitbetaal 3 400 Agterstallige rente op belegging 500 12 600 5. Kontant en kontantekwivalente Bank 25 000 6. Handels- en ander krediteure Handelskrediteure 12 500 Agterstallige rente op lening 22 500 35 000 7. Domisilie en regsvorm Zanzi Handelaars is ƌ eenmansaak wat as ƌ algemene handelaar handel dryf in Pretoria. 444 HOOFSTUK 12 PRAKTIESE VOORBEELD 2 STONE HANDELAARS STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEËINDIG 28 FEBRUARIE 200Y 200Y Aant. Netto verkope R 187 000 Bruto verkope 190 000 Min: Verkoopsretoere en -toelae (3 000) Min: Koste van verkope (133 156) Beginvoorraad 61 200 Plus: Aankope 157 000 Min: Aankoopsretoere en -toelae (5 044) Beskikbaar vir verkope 213 156 Min: Eindvoorraad (80 000) Bruto wins 53 844 Bedryfsuitgawes: (19 419) Salarisse en lone 11 440 Huuruitgawe (3 480 – 1 000) 2 480 Advertensies 1 200 Versekering (960 – 160) 800 Elektrisiteit 1 280 Diverse uitgawes 240 Kredietverliese (1 000 – 400) 600 Depresiasie (150 + 1 229) 2 Wins vir die tydperk 1 379 34 425 445 STONE HANDELAARS STAAT VAN VERANDERING IN EKWITEIT VIR DIE JAAR GEËINDIG 28 FEBRUARIE 200Y 200Y R Saldo aan begin van tydperk 78 000 Plus: Wins vir die tydperk 34 425 Min: Onttrekkings (24 000) Saldo aan einde van tydperk 88 425 STONE HANDELAARS STAAT VAN FINANSIȬLE POSISIE OP 28 FEBRUARIE 200Y 200Y Aant. R 2 6 265 BATES Niebedryfsbates: Eiendom, aanleg en toerusting Bedryfsbates: 123 160 Voorraad 3 Handels- en ander debiteure 4 13 160 Bank 5 30 000 TOTALE BATES 80 000 129 425 EKWITEIT EN LASTE Ekwiteit: Kapitaal 88 425 Bedryfslaste: Handels- en ander krediteure 6 TOTALE EKWITEIT EN LASTE 41 000 129 425 446 STONE HANDELAARS AANTEKENINGE TOT FINANSIËLE STATE VIR DIE JAAR GEËINDIG 28 FEBRUARIE 200Y 1. Rekeningkundige beleid Tensy anders aangedui, is die finansiële state opgestel volgens die historiese kostegrondslag in ooreenstemming met Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde. Die rekeningkundige beleid, tensy anders vermeld, is in ooreenstemming met dié van die vorige jaar, en is soos volg: 1.1 Eiendom, aanleg en toerusting Eiendom, aanleg en toerusting word aanvanklik teen kosprys erken. Grond en geboue word nie gedepresieer nie. Aanleg en toerusting word waardeer teen kosprys min opgelope depresiasie en word afgeskryf oor hul verwagte nutsduur. Die depresiasiekoerse is soos volg: Toerusting: 5% p.j. teen kosprys Voertuie: 20% p.j. op die drabedrag 1.2 Voorraad Voorraad word aanvanklik teen kosprys waardeer, en daarna gewaardeer teen die laagste van kosprys of netto realiseerbare waarde. Die eerste-in, eerste-uit-metode word gebruik. Netto realiseerbare waarde is die geraamde verkoopsprys min geraamde koste van verkope. 1.3 Inkomste Inkomste uit die verkoop van goedere bestaan uit netto gefaktureerde verkope. 1.4 Toelaag vir kredietverliese Die toelaag vir kredietverliese word bereken teen 7,7% van uitstaande debiteure. 2. Eiendom, aanleg en toerusting 200Y 200Y 200Y R R R Toerusting Voertuie Totaal 1 500 6 144 7 644 Kosprys 3 000 12 000 15 000 Opgelope depresiasie (1 500) (5 856) (7 356) (150) (1 229) (1 379) 1 350 4 915 6 265 Kosprys 3 000 12 000 15 000 Opgelope depresiasie (1 650) (7 085) (8 735) Drabedrag – begin van jaar: Bewegings gedurende die jaar: Depresiasie Drabedrag – einde van jaar: 447 STONE HANDELAARS AANTEKENINGE TOT FINANSIËLE STATE VIR DIE JAAR GEËINDIG 28 FEBRUARIE 200Y 200Y R 3. Voorraad Handelsvoorraad 4. 80 000 Handels- en ander debiteure Handelsdebiteure 13 000 Min: Toelaag vir kredietverliese (1 000) Versekering vooruitbetaal 160 Huur vooruitbetaal 1 000 13 160 5. Kontant en kontantekwivalente Bank 6. 30 000 Handels- en ander krediteure Handelskrediteure 7. 41 000 Domisilie en regsvorm Stone Handelaars is ƌ eenmansaak wat handel dryf as ƌ algemene handelaar in Johannesburg. 448 HOOFSTUK 13 PRAKTIESE VOORBEELD SAMBATI GHOLFKLUB ALGEMENE GROOTBOEK DT LEDEGELD (INKOMSTE) 200Y KT 200Y Jan 2 Ledegelde agterstallig 23 600 Jan 2 Ledegelde vooruitontvang 2 800 Des 31 Ledegelde vooruitontvang (200Z) 9 600 Des 31 Bank (200X) 17 600 31 Bank (200Y) 192 000 Inkomste en uitgawes (192 000 + 7 600 + 2 800) 202 400 31 Bank (200Z) 9 600 31 Kredietverliese 6 000 31 Ledegelde agterstallig (200Y = 13 600 – 6 000) 7 600 31 235 600 DT 235 600 HANDELSREKENING: GHOLFVOORRAAD 200Y KT 200Y Jan 1 Voorraad (opening) 4 000 Des 31 Aankope 13 200 31 Inkomste en uitgawes 15 830 Des 33 030 449 31 Verkope 29 200 31 Voorraad (sluiting) 3 830 33 030 SAMBATI GHOLFKLUB STAAT VAN ONTVANGSTES EN BETALINGS VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200Y 200Y R Openingsaldo: Bank 21 440 Ontvangstes: 286 800 Ledegelde (17 600 + 192 000 + 9 600) 219 200 Verkope: Gholfvoorraad 29 200 Toetreegelde 38 400 Betalings: (80 620) Aankope: Gholfvoorraad 13 200 Salarisse en lone 52 800 Eiendomsbelasting 7 200 Versekering 3 920 Honorarium 3 500 Sluitingsaldo: Bank 227 620 SAMBATI GHOLFKLUB STAAT VAN INKOMSTE EN UITGAWES VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200Y 200Y R Inkomste: 218 230 Ledegelde 202 400 Wins met verkoop van gholfvoorraad 15 830 Uitgawes: (196 260) Salarisse en lone (52 800 + 3 200) 56 000 Eiendomsbelasting (7 200 – 1 200) 6 000 Versekering 3 920 Honorarium 3 500 Kredietverliese 6 000 Depresiasie 120 840 Netto oorskot vir die tydperk 21 970 450 SAMBATI GHOLFKLUB STAAT VAN VERANDERING IN FONDSE VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200Y 200Y R Opgehoopte Fonds Saldo aan begin van tydperk 581 440 Netto oorskot vir tydperk 21 970 Toetreegelde gekapitaliseer 38 400 Saldo aan einde van tydperk 641 810 SAMBATI GHOLFKLUB STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE OP 31 DESEMBER 200Y 200Y R BATES Niebedryfsbates: 419 240 Grond en geboue 298 400 Kantoortoerusting (483 360 – (241 680 + 120 840)) 120 840 Bedryfsbates: 240 250 Voorraad: Gholfvoorraad 3 830 Agterstallige ledegelde 7 600 Vooruitbetaalde eiendomsbelasting 1 200 Bank 227 620 TOTAL BATES 659 490 FONDSE EN LASTE Fondse: Opgehoopte fonds 641 810 Bedryfslaste: 17 680 Handelskrediteure 4 880 Ledegelde vooruitontvang 9 600 Agterstallige bonusse 3 200 TOTALE FONDSE EN LASTE 659 490 451 HOOFSTUK 14 PRAKTIESE VOORBEELD DWERGMA HANDELAARS STAAT VAN KONTANTVLOEI VIR DIE JAAR GEȬINDIG 31 DESEMBER 200Y Aant 200Y 200Y R R Kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite: Kontant ontvang vanaf klante 1 502 500 Kontant betaal aan verskaffers en werknemers: (552 750) Koste van verkope (450 000) Beginvoorraad 90 000 Eindvoorraad (120 000) Krediteure – openingsaldo (60 000) Krediteure – eindsaldo 55 500 Administratiewe uitgawes (46 500) Verkoopsuitgawes (30 000) Agterstallige uitgawes – openingsaldo (3 750) Agterstallige uitgawes – eindsaldo 12 000 Kontant aangewend in bedryfsaktiwiteite (50 250) Kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite: Opbrengs uit beleggings: Opbrengs met verkoop van aandele 2 8 250 Kontant uit beleggingsaktiwiteite 8 250 Kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite: Eienaar: Kapitaal gestort 49 500 Kapitaal onttrekkings (33 750) Banklening terugbetaal (18 750) Kontant uit finansieringsaktiwiteite (3 000) Kontant en kontantekwivalente Afname vir die jaar (45 000) Saldo aan begin van finansiële jaar 60 000 Saldo aan einde van finansiële jaar 15 000 452 DWERGMA HANDELAARS AANTEKENINGE TOT STAAT VAN KONTANTVLOEI VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 DESEMBER 200Y 200Y R 1. Kontant ontvang vanaf klante Verkope 600 000 Debiteure openingsaldo 52 500 Debiteure sluitingsaldo (150 000) 502 500 2. Opbrengs met verkoop van aandele Openingsaldo 30 000 Sluitingsaldo (22 500) Wins met verkoop van aandele 750 8 250 453 HOOFSTUK 15 PRAKTIESE VOORBEELD 200Y 200X 1. Finansiële verhoudings: a) Bedryfskapitaalverhouding 4,56:1 2,82:1 b) Vuurproefverhouding 2,78:1 1,73:1 c) Bruto winspersentasie 25% d) Netto winspersentasie 9,88% e) Opbrengs op kapitaal 20% f) Voorraadomsetsnelheid 4 keer p.j. g) Debiteure-invorderingstermyn 61 dae h) Krediteurebetalingstermyn 47 dae 2. Verslag: a) Verhoudings (a), (b) en (c) is baie goed, geen probleem nie. b) Verhouding (d) dui daarop dat uitgawes té hoog is. Ondersoek moet gedoen word om te bepaal waar uitgawes verminder kan word. c) Verhouding (e) is goed, met ander woorde die opbrengs op kapitaal is beter as eksterne vergelykings (norm huidiglik ______________%). d) Verhoudings (f) en (g) is té hoog. Aandag sal gegee moet word aan die invorderingstermyne, en voorraad sal beter bestuur moet word. Stadigbewegende voorraad moet geïdentifiseer en reggestel word. Oorweeg uitverkopings. e) Verhouding (h) is aanvaarbaar. 454 HOOFSTUK 16 PRAKTIESE VOORBEELD 1 DIE SPORT WINKEL ALGEMENE GROOTBOEK DT BANK 200X Mrt KT 200X 31 Totale 7 678,40 Huurinkomste Mrt 870,00 31 Totale 6 940,30 Rente op lening 285,00 Bankkoste 361,35 Rente-uitgawe 46,45 Advertensies 36,00 Saldo o/b 8 548,40 Apr 1 Saldo a/b 879,30 8 716,40 879,30 DIE SPORT WINKEL BANKREKONSILIASIESTAAT OP 31 MAART 200X DT KT R R Kredietsaldo volgens bankstaat 1 347,60 Uitstaande deposito’s 1 590,60 Uitstaande betalings: Axxess (veselinternet) 504,00 Mart Groothandelaars (kontantaankope) 642,50 Viali Kruidenierswinkel (verversings) 265,40 Debiteer deposito foutiewelik gekrediteer 647,00 Debietsaldo volgens bankrekening in die grootboek 879,30 2 938,20 455 2 938,20 HOOFSTUK 16 PRAKTIESE VOORBEELD 2 DN HANDELAARS KONTANTONTVANGSTEJOERNAAL Datum KOJ1 Besonderhede Bedrag R Feb 200X 28 Totaal 72 800 Huurinkomste 4 900 77 700 DN HANDELAARS KONTANTBETALINGSJOERNAAL Datum KBJ1 Besonderhede Bedrag R Feb 200X 28 Totaal 101 500 Versekering (debietorder) 4 200 Bankkoste (30 + 140) 170 Bankrente 40 105 910 DN HANDELAARS ALGEMENE GROOTBOEK DT BANK 200X Feb KT 200X 1 28 Saldo a/b 1 610 Totale ontvangste KOJ1 77 700 Saldo o/b 26 600 Feb 28 Totale betalings KBJ1 105 910 105 910 105 910 200X Mrt 456 1 Saldo a/b 26 600 DN HANDELAARS BANKREKONSILIASIESTAAT OP 28 FEBRUARIE 200X Debietsaldo volgens bankstaat DT KT R R 1 500 Uitstaande deposito 16 100 Uitstaande betalings: Telecom (telefoon en veselinternet) 1 400 Huuruitgawe 12 600 Nox Groothandelaars (krediteur) 18 200 Bankfout (R32 200 – R23 200) 9 000 Kredietsaldo volgens bankrekening in algemene grootboek 26 600 42 700 457 42 700 HOOFSTUK 17 PRAKTIESE VOORBEELD 1 MINIMA VERVAARDIGERS VERVAARDIGINGSKOSTESTAAT VIR DIE JAAR GEȬINDIG 28 FEBRUARIE 200Y 200Y 200Y R R Direkte materiaal verbruik: 83 995 Openingsvoorraad 13 900 Plus: Aankope 74 000 Plus: Vraggeld op aankope 2 500 90 400 Min: Sluitingsvoorraad (6 405) Direkte arbeid 40 000 Primêrekoste 123 995 Vervaardigingsbokoste: (17 480) Algemene vervaardigingskoste 900 Herstelwerk 650 Huur en eiendomsbelasting (6 500 × 70%) 4 550 Elektrisiteit (5 000 × 80%) 4 000 Depresiasie (7 200 + 180) 7 380 Totale vervaardigingskoste 141 475 Onvoltooide produkte: Beginvoorraad 15 000 Eindvoorraad (11 055) Koste van voltooide produkte oorgeplaas 3 945 145 420 458 MINIMA VERVAARDIGERS STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEȬINDIG 28 FEBRUARIE 200Y 200Y 200Y R R Verkope 180 000 Min: Koste van verkope (143 220) Openingsvoorraad – voltooide produkte 7 700 Plus: Koste van voltooide produkte oorgeplaas 145 420 Beskikbaar vir verkoop 153 120 Min: Sluitingsvoorraad – voltooide produkte (9 900) Bruto wins 36 780 Bedryfsuitgawes: (30 200) Kredietverliese 1 950 Elektrisiteit (5 000 × 20%) 1 000 Huur en eiendomsbelasting (6 500 × 30%) 1 950 Salarisse 8 100 Skryfbehoeftes 2 200 Advertensie 6 000 Lone 7 000 Reisgelde en kommissie 2 000 Wins vir die jaar 6 580 459 HOOFSTUK 17 PRAKTIESE VOORBEELD 2 KAYA VERVAARDIGERS VERVAARDIGINGSKOSTESTAAT VIR DIE JAAR GEȬINDIG 31 DESEMBER 200X 200X R Direkte materiaal verbruik: 84 900 Openingsvoorraad 14 500 Plus: Aankope 75 200 Plus: Vraggeld op aankope 2 700 92 400 Min: Sluitingsvoorraad (7 500) Direkte arbeid: 30 000 Agterstallig (1 Januarie 200X) (10 000) Betaal deur die jaar 35 000 Agterstallig (31 Desember 200X) 5 000 Primêrekoste 114 900 Vervaardigingsbokoste toegedeel (ber. 3) 27 230 Totale vervaardigingskoste 142 130 Werk-in-proses: Openingsvoorraad 15 600 Sluitingsvoorraad (11 995) Vervaardigingskoste van voltooide produkte 145 735 Fabriekswins (145 735 × 15%) 21 860 Koste van voltooide produkte oorgeplaas 167 595 460 R Berekenings 1. Depresiasie Fabrieksmasjiene (42 000 × 20%) 8 400 Fabriekstoerusting ((20 000 – 2 000) × 10%) 1 800 10 200 2. 3. Fabriekswins Ongerealiseerde wins in beginvoorraad voltooide produkte (gegee) 900 Ongerealiseerde wins in eindvoorraad voltooide produkte (5 750 × 15/115) 750 Vervaardigingsbokoste toegedeel Algemene vervaardigingsbokoste 4. 1 200 Salaris: fabrieksvoorman 5 000 Indirekte materiaal verbruik 2 000 Herstelwerk 1 150 Huur en eiendomsbelasting (8 400 × 70%) 5 880 Elektrisiteit (5 400 × 70%) 3 780 Depresiasie (ber. 1) 10 200 Werklike bokoste aangegaan 29 210 Bokoste ondertoegedeel (1 980) Bokoste toegedeel 27 230 Omskeppingskoste (30 000 + 27 230) 57 230 461 KAYA VERVAARDIGERS STAAT VAN WINS OF VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEȬINDIG 31 DESEMBER 200X 200X R Verkope 195 200 Min: Koste van verkope (168 745) Openingsvoorraad: Voltooide produkte 6 900 Koste van voltooide produkte oorgeplaas 167 595 Beskikbaar vir verkoop 174 495 Sluitingsvoorraad: Voltooide produkte (5 750) Bruto wins 26 455 Fabriekswins 21 860 Bokoste ondertoegedeel (1 980) Afname in voorsiening in ongerealiseerde wins (900 – 750) 150 46 485 Bedryfsuitgawes (26 980) Administratiewe lone 6 500 Huur en eiendomsbelasting (8 400 × 30%) 2 520 Elektrisiteit (5 400 × 30%) 1 620 Salarisse 6 000 Reisgeld en kommissie 2 200 Afleweringskoste 2 000 Skryfbehoeftes (4 300 – 80) 4 220 Kredietverliese (32 000 × 6%) 1 920 Wins vir die jaar 19 505 462 HOOFSTUK 18 PRAKTIESE VOORBEELD 1 1. Verkoopsbegroting Eenhede Prys Mo 33 200 R200 6 640 000 Jo 8 800 R400 3 520 000 TOTAAL 42 000 2. R 10 016 000 Produksiebegroting (eenhede) Mo Jo Sluitingsvoorraad 10 000 6 000 Plus: Benodig vir verkope 33 200 8 800 Totaal benodig 43 200 14 800 Min: Openingsvoorraad (6 400) (8 000) Eenhede benodig 36 800 6 800 3. Direkte materiaalbegroting Materiaal A Benodig kg/ eenheid Mo (36 800 eenhede) 2 Jo (6 800 eenhede) 4 Materiaal benodig Benodig kg Materiaal B R/ kg 73 600 10,00 27 200 10,00 100 800 R Benodig kg/ eenheid Benodig kg R/ kg R 736 000 3 110 400 6,00 662 400 272 000 6 40 800 6,00 1 008 000 151 200 Materiaal A 244 800 907 200 Materiaal B Kg R Kg R Sluitingsaldo 20 800 208 000 31 200 187 200 Plus: Benodig vir produksie 100 800 1 008 000 151 200 907 200 Totaal benodig 121 600 1 216 000 182 400 1 094 400 Min: Openingsbalans (9 600) (96 000) (14 000) (84 000) Benodigde aankope 112 000 1 120 000 168 400 1 010 400 463 4. Direkte arbeidsbegroting Direkte arbeidskoers (R) Mo Jo Totaal 4,00 5,00 Aantal eenhede benodig (E) 36 800 6 800 43 600 Totale ure (Mo = 6 ure; Jo = 9 ure) 220 800 61 200 282 000 Totale direkte arbeidskoste (Koers × ure) R883 200 R306 000 R1 189 200 5. Bokostebegroting Bokoste (R3,00 per uur) Mo Jo Mo Jo Totaal Ure Ure R R R 220 800 61 200 662 400 183 600 846 000 6. Koste van verkope begroting Mo Jo Totaal R R R 700 000 870 000 1 570 000 2 808 960 1 536 480 4 345 440 Beskikbaar vir verkope 3 508 960 2 406 480 5 915 440 Min: Sluitingsvoorraad van voltooide produkte (1 100 000) (888 000) (1 988 000) Koste van verkope 2 408 960 1 518 480 3 927 440 Berekening 1 Mo Jo Totaal R R R 1 398 400 516 800 1 915 200 883 200 306 000 1 189 200 Primêre koste 1 891 200 1 213 200 3 104 400 Plus: Bokoste 662 400 183 600 846 000 2 553 600 1 396 800 3 950 400 Plus: Werk-in-proses (openingsvoorraad) 0 0 0 Min: Werk-in-proses (sluitingsvoorraad) 0 0 0 2 553 600 1 396 800 3 950 400 255 360 139 680 395 040 2 808 960 1 536 480 4 345 440 Openingsvoorraad van voltooide produkte Plus: Koste van produkte oorgeplaas (sien onder) Direkte materiaal verbruik Plus: Direkte arbeid Totale vervaardigingskoste Vervaardigingskoste van voltooide produkte Fabriekswins (10%) Koste van produkte oorgeplaas 464 Berekening 2 Mo Jo Benodig kg en ure/ eenheid R/kg en ure Koste/ eenheid Direkte materiaal verbruik: Materiaal A 2 10,00 Materiaal B Benodig kg en ure/ eenheid R/kg en ure Koste/ eenheid 20,00 4 10,00 40,00 4 6,00 24,00 6 6,00 36,00 Direkte arbeid 6 4,00 48,00 9 5,00 45,00 Bokoste 6 3,00 18,00 9 3,00 27,00 Vervaardigingskoste per eenheid voltooide produk 110,00 148,00 Eindvoorraad: Voltooide produkte (E) 10 000 6 000 Eindvoorraad: Voltooide produkte (R) 1 100 000 888 000 465 HOOFSTUK 18 PRAKTIESE VOORBEELD 2 Ontvangstes vanaf debiteure R Julie 200X Mei (R64 000 × 10%) 6 400 Junie (R72 000 × 20%) 14 400 Julie (R60 000 × 70%) 42 000 Totaal 62 800 Augustus 200X Junie (R72 000 × 10%) 7 200 Julie (R60 000 × 20%) 12 000 Augustus (R60 000 × 70%) 42 000 Totaal 61 200 September 200X Julie (R60 000 × 10%) 6 000 Augustus (R60 000 × 20%) 12 000 September (R64 000 × 70%) 44 800 Totaal 62 800 Betalings aan krediteure R Julie 200X Junie (R44 000 × 10%) 4 400 Julie (R36 000 × 90%) 32 400 Totaal 36 800 Augustus 200X Julie (R36 000 × 10%) 3 600 Augustus (R44 000 × 90%) 39 600 Totaal 43 200 September 200X Augustus (R44 000 × 10%) 4 400 September (R44 000 × 90%) 39 600 Totaal 44 000 466 Kontantbegroting Julie 200X Augustus 200X September 200X R R R Banksaldo aan die begin van die tydperk 24 000 26 000 14 000 Plus: Kontantontvangstes 62 800 61 200 112 800 62 800 61 200 Debiteure-ontvangste Versekeringseis 62 800 50 000 Min: Kontantbetalings Krediteurebetalings 86 800 87 200 126 800 (60 800) (73 200) (68 000) (36 800) (43 200) (44 000) Belasting (6 000) Lone (12 000) (12 000) (12 000) Bokoste (uitgesluit depresiasie) (12 000) (12 000) (12 000) 26 000 14 000 58 800 Begrote banksaldo aan die einde van die tydperk 467 HOOFSTUK 19 PRAKTIESE VOORBEELD 1. Bydraemargeverhouding = (Verkope – Veranderlike koste) ÷ Verkope × 100 = (R800 000 – 480 000) ÷ R800 000 × 100 = 40% 2. Gelykbreekpunt (rand) = Vaste koste ÷ Bydrae % = R160 000 ÷ 40% = R400 000 OF = Gelykbreekpunt (eenhede) × Verkoopsprys = 8 000 eenhede × R50 = R400 000 Gelykbreekpunt (eenhede) = Vaste koste ÷ Bydrae per eenheid = R160 000 ÷ R20 = 8 000 eenhede OF = Gelykbreek (rand) ÷ Verkoopsprys = R400 000 ÷ R50,00 = 8 000 eenhede 3. Aantal eenhede benodig vir beplande wins = (Vaste koste + Beplande wins) ÷ Bydraemarge per eenheid = (R160 000 + R60 000) ÷ R20 = 11 000 eenhede 4. Effek van verandering Huidiglik R Na verhoging R/eenheid R R/eenheid Verkope (16 000/18 000 eenheid) 800 000 50,00 1 080 000 60,00 Veranderlike koste (480 000) (30,00) (540 000) (30,00) Marginale inkomste (bydraemarge) 320 000 20,00 540 000 30,00 Vaste koste (160 000) (10,00) (180 000) (10,00) Wins vir die jaar 160 000 10,00 360 000 20,00 Bydraemargeverhouding 40 % 468 50% Bydraemargeverhouding = (Verkope – Veranderlike koste) ÷ Verkope × 100 = (R1 080 000 – 540 000) ÷ R1 080 000 × 100 = 50% Gelykbreekpunt (rand) = Vaste koste ÷ Bydraemargeverhouding = R180 000 ÷ 50% = R360 000 = R360 000 OF = Gelykbreekpunt (eenhede) × Verkoopsprys per eenheid = 6 000 eenheid × R60 = R360 000 Gelykbreekpunt (eenhede) = Vaste koste ÷ Bydraemarge per eenheid = R180 000 ÷ R30,00 = 6 000 eenheid OF = Gelykbreekpunt (rand) ÷ Verkoopsprys per eenheid = R360 000 ÷ R60,00 = 6 000 eenhede Veiligheidsgrens (rand) = Totale verkope (R) – Gelykbreekpunt (R) = R1 080 000 – R360 000 = R720 000 Veiligheidsgrens (eenhede) = Totale verkope (E) – Gelykbreekpunt (E) = 18 000 eenhede – 6 000 eenhede = 12 000 eenhede Veiligheidsgrensverhouding = Totale verkope – Gelykbreekverkope × 100 Totale verkope 1 = R1 080 000 – R360 000 × 100 R1 080 000 1 = 67% 469 HOOFSTUK 21 PRAKTIESE VOORBEELD Netto verdienste: R Basiese salaris (Bruto verdienste) Pensioenfondsbydrae (15 000 × 7,5%) 15 000,00 (1 125,00) Mediesefondsbydrae (1 200,00) Werkloosheidsversekeringsfondsbydrae (15 000 × 1%, maksimum van R148,72) Werknemersbelasting (15 000 × 20%) (148,72) (3 000,00) 9 526,28 Werkgewersbydrae: Pensioenfondsbydrae 1 125,00 Mediesefondsbydrae 1 200,00 Werkloosheidsversekeringsfondsbydrae (15 000 × 1%, maksimum van R148,72) 148,72 Ontwikkelingsfondsbydrae (15 000 × 1%) 150,00 2 623,72 Totale werkgewerskoste: Bruto verdienste 15 000,00 Werkgewersbydrae 2 623,72 17 623,72 470

Rekeningkunde Alles-in-1: Leerboek Boekhouden

Related documents

Products

Support

Rekeningkunde Alles-in-1: Leerboek Boekhouden

Related documents

Add this document to collection(s)

Add this document to saved

Suggest us how to improve StudyLib