Пән
Физика
Оқытушының ФАӘ
Хамзина Асем Ахметоллақызы
Сабақ тақырыбы
Жарық қысымы. Жарықтың химиялық әсері.
Рентгендік сәулелену.
Сабақ мақсаты
11.8.1.7– Жарық қысымының табиғатын
кванттық теория негізінде түсіндіру
11.8.1.8 - жарықтың химиялық әсерін
фотосинтез және фотографиядағы процестер
үлгісінде сипаттау
“Адам бойындағы ең тамаша нәрсе –
білім мен ақыл”
Үй тапсырмасы
1.Абсолют қара дене жылулық
сәулелерді үздіксіз шығара да, жұта
да алмайды;олар тек үзікті үлесквант түрінде ғана шығарады
немесе жұтады деген гипотезаны
ұсынған ғалым ?
2.Сәуле арқылы тарайтын немесе
жұтылатын бір үлес энергия не деп
аталады.
3. Дененің үзікті шығаратын немесе
жұтатын бір үлес энергиясы:
4. 1887 жылы фотоэффект
құбылысын қай ғалым ашты?
Үй тапсырмасы
5. Фотоэффект дегеніміз не?
6. 1839-1896 ж. Фотоэффектіні
зерттеген қай ғалым?
7. 1905 жылы Фотоэффект
құбылысын теориялық тұрғыда
түсіндірген қай ғалым?
8. Атомдар энергияны
порциялармен – кванттармен
шығарады деген болжам жасаған
ғалым.
9 Планк тұрақтысының мәні
10. Жарықтануды өлшейтін
құрал.
Үй тапсырмасы
11. Өндірісте, әр түрлі технологиялық
процестерде, әскери істе
қондырғыларды автоматты түрде
ағытып, қосу үшін қолданылатын
құралдар.
12.Фотоэффект үшін Эйнштейн
теңдеуі қандай?
13.Фотоэффектінің қызыл шекарасы
дегеніміз не?
14. Фотоэффектінің қызыл шекарасы
формуласы қандай?
15. 1эВ қанша Джоуль?
Сәйкестендіру
1. Фотоэффект дегеніміз
не?
2. Фотон дегеніміз не?
3. Квант дегеніміз не?
4. Кванттық теорияның
негізін қалаған кім?
5. Фотоэффект
құбылысын ашқан кім?
6. Фотоэффект заңдарын
ашқан кім?
7. Фотоэффект теориясын
жасақтаған кім?
1. Жарық бөлшегі
2. Макс Планк
3. А.Г.Столетов
4. А.Эйнштейн
5. Жарық әсерінен зат
бетінен
электрондардың
ыршып шығуы
6. Энергия үлесі
7. Генрих Герц
Сіздің меңгеретініңіз:
• Жарық қысымының қалай пайда
болатынын білу.
• Ғалымдардың тәжірибесінен мысалдар
келтіру.
• Жарық химиялық әсеріне мысалдар келтіру
• Рентген сәулелерінің пайда болуын,
қасиеттерін, қолданылуын түсіндіру.
Видео материалға назар аударайық
https://yandex.kz/video/preview?filmId=77463419022
81411262&from=tabbar&parentreqid=16190552957531071330026758657326245100169-production-app-hostman-web-yp-49&text=жарық+қысымы
Астрономиялық және атомдық құбылыстарда жарық қысымы
үлкен роль атқарады. Астрофизикада жарық қысымы газ
қысымымен бірге гравитациялық күштерге қарсы әрекет етіп
жұлдыздардың тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
«ЭХО» деп аталған американдық жасанды жер серігі – диаметрі
30 метр болатын жеңіл шар күн сәулелері қысымының
әрекетінен әрбір айналымында өз орбитасынан 5 метрге
ауытқып, нәтижесінде жасанды серіктің орбитада болу ұзақтығы
20 жылдың орнына 1 жылға да жетпеген.
(рис. 6.12).
1619 ж. жарық қысымы туралы
болжамды алғаш рет неміс ғалымы
И. Кеплер (1571-1630) Күнге жақын
ұшқан кезде кометалардың
құйрықтарының ығысуын түсіндіру
үшін айтқан болатын.
1873 жылы Джеймс Максвелл, жарық электромагниттік
толқын болғандықтан жолындағы кедергіге қысым түсіруі
тиіс деген қорытындыға келді. Дәлелдеу үшін бұл қысымды
өлшеу қажет еді. Көптеген ғалымдар өлшеуге тырысты,
бірақ бұл қысым өте аз, сондықтан сәтсіз болды. Алғашқы
рет 1900 жылы орыс ғалымы П.Н. Лебедев жарықтың
қатты денеге түсіретін қысымын өлшеді. 1908 жылы
жарықтың газдарға түсіретін қысымын өлшеді.
Петр Николаевич Лебедев (1866-1912) — орыстың
экспериментатор физигі, бірінші болып жарық қысымының
бар екендігін тәжірибеде дәлелдеді. Мәскеу университетінің
профессоры (1900-1911), Ресейде алғаш физиктер мектебін
ашты. 1895 жылы миллиметрлік электромагниттік
толқындарды тәжірибе арқылы алды және зерттеді.
Жарықтың электромагниттік теориясының сандық
дәлелдемесін көрсетті. Ресей Ғылым Академиясының
Физикалық институты Лебедевтің есімімен аталады.
Ашық күні ауданы 1 м2 болатын айналық
бетке түскен Күннің жарығы оған 4,1•10-6 Н
күшпен әрекет етеді.
Қиындықтар:
А) жарық қысымы өте аз
Ә) радиометрлік эффект (кедергі болды)
Б) конвекционные потоки воздуха
(кедергі болды)
Қиындықтарды жою: жұқа, жеңіл слюда
қанатшалары, вакуум, үлкен ыдыс,
инфрақызыл сәуленің фильтрі.
Қанатшалар өлшемі:
Диаметрі – 0,5 см
Қалыңдығы: 0,1 – 0,01 мм
Жарық бөлшектері –
фотондар, затқа түскенде оған
өздерінің импульсін береді
және оған белгілі бір күшпен
әрекет етеді, ол күшті
жарық қысымының күші деп
атайды.
Ауданы S болатын абсолют қара дене бетіне ∆t уақыт
ішінде N фотондар перпендикуляр түссін.
Әрбір фотонның импульсі: р 
h
c
p h N

Жалпы қысым күші: F 
t
c t
F h  N I
 Бұл қара бетке түсетін қысым
Жарық қысымы: p  
c
S
сS t
2I
Ақ бетке және айналық бетке түсетін жарық қысымы
p
c
Жарық интенсивтігі I - энергетикалық сипаттама:
I
Е1 N
W

St St
Вт
I  Дж

2
2
м с
м
р
I
(1   )
c
ρ – шағылу
коэффициенті,
aйналық бет
үшін ρ=1
p
Егер толық жұтылу
болса (абсолют қара
бет үшін), онда ρ=0
2I
c
I
р
c
Жарық бетке перпендикуляр түседі
Жоғары электронды үдеу кезінде сәулеленеді.
Рентген түтігінің көмегімен алынады: вакуумдық
түтіктегі электрондар (р = 3 атм) электр өрісі арқылы
жоғары кернеуде, анодқа жетеді және соққы кезінде
күрт тежеледі.
Тежеу кезінде электрондар үдеумен
қозғалады және қысқа ұзындығы бар
электромагниттік толқындар шығарады
(100 ден 0,01 нм дейін)
Қасиеттері: кедергі, кристалдық тордағы рентгендік
дифракция, жоғары ену. Сәулелену үлкен мөлшерде
сәулеленуді тудырады.
Медицинада ішкі ағзалардың
ауруларын диагностикалау
мақсатында; әр түрлі өнімдердің
ішкі құрылымын бақылау үшін
өнеркәсіпте.
Есеп шығару:
№2. Ауданы 1 м2 дене бетіне 1 с ішінде 105 фотон
түседі, толқын ұзындығы 500 нм. Егер дене беті
айналық бет болса, жарық қысымы қандай болады?
Бер :
Жарықтың толық энергиясы:
S  1м 2
t  1c
N  10
5
  5 10  7 м
р?
W  E1  N  hN 
I
hcN

W
 жарықтың интенсивтігі
t  S
p
2I
c
№3. Ғарыштық аппараттың орбитасын түзету үшін күн желкенін пайдалану
ұсынылған – аппаратқа бекітілген жеңіл, үлкен ауданды, жұқа, шаршы
пленка, ол Күн сәулелерін айналық шағылдырады. Ғарыштық аппарат
массасын анықтаңыз. Желкеннің өлшемі 100м х100 м, оған күн сәулелері
10-4 g үдеу береді. 1 м2 бетке перпендикуляр түсетін күн сәулелерінің
қуаты I = 1370 Вт/м2.
Бер :
S  10 м
4
2
а  10- 4 g
I  1370Вт/м 2
m?
p
F
S
p
2I
c
I  жарықтың интенсивтігі
немесе 1 м2-тағы қуаты.
F pS 2IS
а 

m
m
cm
2 IS
m
ac
Рым. №751,754,765,767
физика §50, 51
Жатт. 25, № 2
Үй тапсырмасы:
1 Дәрісті оқып, дәптерге жазып алу.
2.Платформадағы тапсырманы орындаймыз.
Орындаған тапсырмаларды платформа арқылы жіберіңіздер
Әдебиеттер
https://mektep.kz/userfiles/19a38f73885070998eadef0f
10417db4.pdf
Интернет ресурстар
https://yandex.kz/video/preview/?text=Жылулық%20сәу
лелену.%20Стефан%20–
Больцман%20және%20Винн%20заңдары%20ультра%20
күлгін%20апаты&path=wizard&parentreqid=1618446649403234-941049003789259215600175production-app-host-sas-web-yp149&wiz_type=vital&filmId=14320386882554981318