Część pierwsza – Witebsk, Leningrad, Wołogda Więźniowie w Witebsku, w tym narrator, oczekiwali
na wyroki. W październiku 1940 r. Gustaw został skazany na 5 lat łagru za rzekome szpiegostwo. Trafił
do więzienia, gdzie poznał m.in. Żyda – szewca z Witebska, który martwił się o swojego syna.
Następnie został przeniesiony do więzienia w Wołogdzie, a stamtąd do obozu w Jercewie. Nocne
łowy Łagier w Jercewie był miejscem, gdzie panowała brutalna hierarchia, a władzę w nocy
przejmowali urkowie – więźniowie kryminalni. Gustaw trafił do szpitala, co pozwoliło mu odpocząć i
zdobyć pozycję wśród współwięźniów. Następnie został przydzielony do grupy tragarzy, rządzonej
przez Ukraińca Kowala. Jednym z najbardziej wstrząsających epizodów były nocne łowy, podczas
których więźniowie porwali i wielokrotnie zgwałcili młodą dziewczynę, Marusię. Praca Codzienność w
obozie była niezwykle ciężka – praca trwała około 11 godzin, a normy były trudne do spełnienia.
Więźniowie byli podzieleni według wyników pracy, co wpływało na ich racje żywnościowe. Niektórzy,
jak kolejarz Ponomarenko, mimo nadziei na wolność, nigdy nie doczekali się zwolnienia. Reżim
obozowy niszczył solidarność i moralność ludzi, zmuszając ich do rywalizacji o przetrwanie. Epilog –
Upadek Paryża Już w Witebsku Gustaw dowiedział się o upadku Francji. Po wojnie, w Rzymie, spotkał
dawnego więźnia, który zwierzył mu się z dramatycznych wyborów w łagrze – musiał donieść na
czterech niewinnych ludzi, by sam przeżyć. Szukał kogoś, kto go zrozumie, ale Gustaw nie był w stanie
wypowiedzieć słowa „rozumiem”. Spotkanie zakończyło się milczeniem, a postać więźnia zniknęła w
tłumie, symbolizując los wielu ofiar sowieckiego terroru.
2. Problematyka utworu
•
Motyw łagru – totalitaryzm sowiecki, warunki życia i pracy więźniów, walka o przetrwanie.
•
Dehumanizacja – ludzie sprowadzeni do roli narzędzi pracy, brutalność, demoralizacja.
•
Moralność w ekstremalnych warunkach – czy można zachować człowieczeństwo?
•
Losy jednostki w systemie totalitarnym – bezsilność wobec władzy, fałszywe oskarżenia.
•
Przemoc i upodlenie – „proizwoł” (rządy więźniów), gwałty, hierarchia wśród więźniów.
•
Praca jako forma zniewolenia – wyśrubowane normy, głód, wyniszczenie fizyczne i
psychiczne.
3. Główne wydarzenia i postaci
•
Skazanie Gustawa – uznany za „polskiego szpiega” na podstawie absurdalnych dowodów.
•
Więzienie w Witebsku – poznanie „bezprizornych” (bezdomnych młodocianych
przestępców).
•
Transport do Jercewa – podróż z urkami (przestępcami kryminalnymi), podział więźniów.
•
Nocne łowy – rządy urków, gwałt na Marusi i jej tragiczny los.
•
Praca w łagrze – hierarchia, brutalne warunki, głód, walka o przetrwanie.
•
Ponomarenko – przykład złudnej nadziei, przedłużenie wyroku, śmierć na zawał serca.
•
Epilog – spotkanie w Rzymie – rozmowa z byłym więźniem, poczucie winy, niemożność
zrozumienia traumy.
4. Możliwe pytania na kartkówce