Ayollar huquqlarini ta'minlash sohasidagi xalqaro-huquqiy satndartlar Xotin-qizlar huquqlari masalasi inson huquqlarining ajralmas qismi, sivilizatsiyaning eng muhim yutuqlaridan biridir.Inson huquqlari hamda xotinqizlar haq-huquqlarining tan olinishi uchun xalqaro miqyosdagi harakatlar tarixida muhim bosqich Ikkinchi jahon urushidan so'nggi yillarda boshlandi 1. 1945-yil iyun oyida urush yakun topgach, Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan 1948-yilning 10-dekabrida inson huquqlari xartiyasi Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasini qabul qilindi. Ushbu hujjatning ikkinchi moddasida Deklaratsiyada bayon qilingan huquq va erkinliklarga irqi, terisining rangi, jinsi, tili, e'tiqodi, siyosiy yoki boshqa qarashlari, milliy yoki ijtimoiy kelib chiqishi, mulk, tabaqa yoki boshqa mansubiyatidan qat'i nazar, barcha insonlar teng ravishda egaligi qayd etilgan bo'lib, u hozirda milliy va xalqaro antidiskriminatsion qonunchilikka asos sanaladi. Haqiqatan, hozirgi kunda ayol huquqlari va inson huquqlari sohasidagi ko‘plab xalqaro shartnomalar, rezolyutsiyalar, deklaratsiyalar va harakatlar dasturlarida kafolatlangan asosiy inson huquqlaridan biridir. Xotin-qizlar huquqlari bo‘yicha asosiy xalqaro shartnoma Birlashgan Millatlar Tashkilotining ayollarga nisbatan kamsitishlarning barcha shakllariga barham berish to‘g‘risidagi Konvensiyasi (CEDAW) va uning Fakultativ protokoli hisoblanadi. Bundan tashqari, ayollar huquqlari BMTning boshqa shartnomalarining, jumladan Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi, Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro pakt, Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro pakt, Irqiy kamsitishga barham berish to‘g‘risidagi Konvensiya, Bola huquqlari to‘g‘risidagi Konvensiya, singari muhim elementlardir. 1 «O‘zbekisotn Respublikasi Konstitutsiyasi» (Constitution of the Republic of Uzbekistan. O‘zbekiston Respublikasi ayollar huquqlarini har doim ta'minlashga alohida e'tibor beradi. O‘zbekiston Markaziy Osiyoda birinchilardan bo‘lib, 1995-yil 6mayda BMTning Xotin-qizlarni kamsitishining barcha shakllariga barham berish to‘g‘risidagi Konvensiyasiga3 qo‘shildi. Shuningdek, Onalikni himoya qilish to‘g‘risida, Mehnat va kasb sohasidagi kamsitish to‘g‘risidagi Konvensiyalari va boshqa xalqaro hujjatlarni ratifikatsiya qilgan.O‘zbekiston BMTning ayollarga nisbatan kamsitishlarning barcha shakllariga barham berish to‘g‘risidagi konvensiyasiga qo‘shilganidan beri oltita davriy hisoboti BMTning xotinqizlarga nisbatan kamsitishni tugatish Qo‘mitasiga topshirildi. BMT Ayollar tashkiloti Birlashgan Millatlar Tashkilotining gender tengligi va ayollar huquqlarini kengaytirishga qaratilgan tashkilotidir. BMT Ayollar tashkiloti butun dunyo bo‘ylab ayollar va qizlar uchun Barqaror O‘zbekiston Respublikasi mazkur Konvensiyaga O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1995-yil 6-maydagi 87-I-sonli “O‘zbekiston Respublikasining 1979-yil 18dekabrda NyuYorkda qabul qilingan Xotin-qizlarni kamsitishning barcha shakllariga barham berish to‘g‘risidagi Konvensiyaga qo‘shilishi haqida”gi qaroriga asosan qo’shilgan. rivojlanish maqsadlarini amalga oshirish maqsadini ko‘zlaydi va 4 ta strategik ustuvorlikka e’tibor qaratgan holda hayotning barcha jabhalarida ayollarning teng ishtirokini qo‘llab-quvvatlaydi: -hukumat faoliyatida ayollar boshqaruvi va ishtiroki teng; -ayollarning daromad olish, munosib ish tanlash va iqtisodiy mustaqillikka ega bo‘lish imkoniyati; -barcha ayollar va qizlar zo‘ravonlikning barcha shakllaridan xoliligi; -ayollar va qizlar barqaror tinchlik va insonparvarlik harakatlaridan teng foyda olishi. Tashkilot quyidagi asosiy vazifalarni bajaradi: 1) ayollarning huquqiy maqomi bo‘yicha komissiya va hukumatlararo organlarni siyosat, global mezonlar va me’yorlarni ishlab chiqishda qo‘llabquvvatlash; a’zo davlatlarga ushbu mezonlarni joriy etishda yordam berish, talab 1 qilgan mamlakatlarga tegishli texnik va moliyaviy yordam ko‘rsatish va fuqarolik jamiyati bilan samarali hamkorlikni yo‘lga qo‘yish; 2) BMT tizimining gender tengligi bo‘yicha ishiga rahbarlik qilish, muvofiqlashtirish va mas’uliyatni oshirish, shu jumladan tizim miqyosida muntazam monitoring o‘tkazish.Inson huquqlarining individual tabiati haqidagi e'tirofdan voz kechish va ayollar huquqlarining alohida, avvalo, diskriminatsiyaga uchrovchi, ijtimoiy guruh sifatida tan olinishi inson huquqlarining uchinchi (siyosiy, fuqarolik va ijtimoiy-iqtisodiy huquqlardan keyingi) avlodi shakllanishi bilan bog'liq. U ijtimoiy, siyosiy, jismoniy va boshqa sabablarga ko'ra barcha insonlar uchun umumiy bo'lgan huquq va erkinlikparni amalga oshirishda boshqalar bilan teng imkoniyatga ega bo'la olmaydigan va shu boisdan davlat tomonidan ham, xalqaro hamjamiyat tomonidan ham qo'llabquvvatlanishga muhtoj fuqarolar toifasi huquqlarini qamrab oladi. Shu bois BMT tomonidan Ayollarga nisbatan diskriminatsiyani bartaraf etish deklaratsiyasi4 (1967 y.) hamda Ayollarga nisbatan diskriminatsiyaning barcha shakllarini bartaraf etish haqidagi konventsiya (1979 y.) qabul qilingan. Aynan ikkinchi hujjatda ayollarning kollektiv va individual huquqpari himoyasi masalasiga kuchliroq urg'u berilgan. Xususan, 1979 yilgi Konvensiyaning 1moddasiga muvofiq, “ayollarga nisbatan diskriminatsiya" tushunchasi jins belgilari asosida, xotin-qizlarning, oilaviy ahvolidan qat'i nazar, ayol va erkak tengligiga tayanib, insonning siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy, fuqarolik va boshqa sohalardagi huquqlari va asosiy erkinliklaridan foydalanishiga to'sqinlik qilish, ularni tan olmaslikka qaratilgan har qanday cheklov yoki taqiqni bildiradi”. Ayni paytda Konventsiyaning 4moddasida a'zo-davlatlar tomonidan onalikni himoyalash, shuningdek, ayollar va erkaklarning faktik tengligini o'rnatishni jadallashtirishga yo'naltirilgan maxsus muvaqqat choralar diskriminatsiya sanalmasligi ta'kidlanadi. Umuman olganda, o'tgan asrning 70-yillari dunyo miqyosida ayollar teng huquqliligi masalalarida uyg'onish, jadallashuv sezilgan davr bo'ldi, desak 2 mubolag'a bo'lmaydi. Xususan, 1975 yilning BMT Bosh Assambleyasi tomonidan Xalqaro ayollar yili, deb atalishi, 1976-1985 yillar oralig'idagi davrning esa “Tenglik, taraqqiyot, tinchlik” shiori ostida BMT Ayollar O'n yilligi e'lon qilinishi fikrimiz isbotidir. 1979 yilgi BMT Konvensiyasi esa erkak va ayollarning huquqiy asosga bo'lgan huquq va imkoniyatlarini tenglashtirish vazifasini ko'ndalang qo'ygan, mazkur masalaga bag'ishlangan prinsipial ahamiyatli ilk xalqaro hujjat bo'ldi. 1985 yilda ayollar ahvoli yuzasidan Nayrobi (Keniya)da o'tkazilgan xalqaro konferensiya “gender tengligi” tushunchasiga yangicha mazmun bag'ishladi. Tenglikka faqatgina huquqiy tushuncha, ya'ni diskriminatsiyaning bartaraf etilishi emas, balki ayollarning taraqqiyot jarayonida nafaqat iste'molchi (benefitsiar), balki faol harakatlanuvchi kuch sifatida ishtirok etishi uchun imkoniyat, shart-sharoit va huquqlar tengligi sifatida yondashila boshlandi. Yevropa, xususan, Skandinaviya mamlakatlari miqyosida bu holat huquqiy davlatlarning huquqiy ijtimoiy davlat shakliga o'zgarishi bilan izohlanadi. O'tgan asrning 90-yillari ham gender tengligi, ayollar huquq va erkinliklari himoyasi masalalarida samarali davr bo'ldi. Jumladan, harbiy ziddiyatlar davrida eng ko'p aziyat chekadigan qatlam ayollar va bolalar ekanligi inobatga olingan holda, 1993 yil Venada o'tkazilgan Inson huquqlari bo'yicha xalqaro konferensiya kun tartibiga ayollarning inson sifatidagi huquqlari umuminsoniy haqhuquqlarning ajralmas tarkibiy qismi ekanligi haqidagi masala qo'yildi. Vena konferentsiyasida qabul qilingan hujjatlar harbiy ixtiloflar davrida ayollar huquqlarining buzilishini inson huquqlari va gumanitar huquq sohasidagi xalqaro huquqning tayanch tamoyillarini buzishga tenglashtirdi. Inson huquqlari bo'yicha Vena xalqaro konferentsiyasi Bosh Assambleyaga Ayollarga nisbatan zo'ravonlik haqida deklaratsiya qabul qilishni taklif qildi va mamlakatlarni bunday sharmandali holat bilan kurashishga chorladi. O'sha yili — 1993 yilning 20 dekabrida Ayollarga nisbatan zo'ravonlikka qarshi kurash haqida deklaratsiya qabul qilindi. Unga ko'ra, BMTga a'zo davlatlar BMT 3 organlariga inson huquqlari borasida taqdim etadigan hisobot ma'ruzalariga ayollarga nisbatan zo'ravonlik va unga qarshi ko'rilayotgan choralarga oid ma'lumotlar, shuningdek, mazkur masaladagi tendentsiyalar tahlilini ham kiritishi lozim bo'ldi. Bundan tashqari, Inson huquqlari bo'yicha BMT Komissiyasi tomonidan ayollarga nisbatan zo'ravonlik masalalari yuzasidan maxsus ma'ruzachi tayinlandi.Biroq shuni ta'kidlash joizki, xotin-qizlar huquqlari uchun milliy va xalqaro miqyosda amalga oshirilayotgan xatti-harakatlardan qat'i nazar, maishiy zo'ravonlik, tajovuzlar, ish haqlaridagi nomutanosiblik, mehnat huquqlarining kamsitilishi kabi muammolar hamon dolzarbligicha qolmoqda. Ayollarga nisbatan zoʻravonlikka barham berish toʻgʻrisidagi deklaratsiya yoki DEVAW (Ayollarga nisbatan zoʻravonlikni bartaraf etish toʻgʻrisidagi deklaratsiya) 1993-yilda (BMT) rezolyutsiyasi boʻlib, ayollarga nisbatan zoʻravonlik va zoʻravonlikni bartaraf etishga qaratilgan. Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi tomonidan 1993-yil 20dekabrdagi 48/104 rezolyutsiyasida ovoz berishsiz qabul qilingan. Deklaratsiya „Barcha insonlarning tengligi, xavfsizligi, erkinligi, daxlsizligi va qadrqimmatiga taalluqli huquq va tamoyillarni ayollarga nisbatan umumbashariy tatbiq etishga shoshilinch ehtiyoj bor“ degan bayonot bilan boshlanadi. Umuman olganda, rezolyutsiya 1979-yilda qabul qilingan Ayollarga nisbatan kamsitishning barcha shakllariga barham berish toʻgʻrisidagi xalqaro konvensiyani (CEDAW) hamda Vena deklaratsiyasi va Harakat dasturini toʻldiradi va mustahkamlaydi.Deklaratsiya natijasida davom etayotgan jarayonda 1999-yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi tomonidan 25noyabr Xalqaro ayollarga nisbatan zoʻravonlikka barham berish kuni sifatida belgilandi. Yevropa Kengashining ayollarga nisbatan zoʻravonlik va oilaviy zoʻravonlikning oldini olish va unga qarshi kurashish toʻgʻrisidagi anjumani, ya’ni Istanbul anjumani nomi bilan tanilgan, Yevropa Kengashining ayollarga nisbatan zoʻravonlik va oiladagi zoʻravonlikka qarshi inson huquqlari boʻyicha shartnomasi boʻlib, 2011-yil 11-mayda imzolanish uchun Turkiyaning Istanbul 4 shahrida ochilgan. Konventsiya zo'ravonlikning oldini olishga, jabrlanuvchilarni himoya qilishga va jinoyatchilarning jazosiz qolishini tugatishga qaratilgan. 2019-yil mart oyi holatiga ko'ra, uni 45 davlat va Yevropa Ittifoqi imzolagan. 2012- yil 12-martda Turkiya konvensiyani ratifikatsiya qilgan birinchi davlat bo'ldi, undan keyin 2013-yildan 2022-yilgacha 35 ta davlat tarkibida bo’lgan. E’tirof etish kerak, so‘nggi yillarda xotin-qizlarning huquq va qonuniy manfaatlarini ta’minlash, ularning jamiyatdagi rolini kuchaytirish, oila institutini qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish ishlari yangi sifat bosqichiga ko‘tarildi. O‘zbekiston xotin-qizlarni har qanday kamsitish va tahqirlashlardan himoya qiladigan barcha asosiy xalqaro hujjatlarga qo‘shildi. Bunda «Onalikni muhofaza qilish to‘g‘risida»gi Jeneva Konvensiyasi, «Xotin-qizlarning siyosiy huquqlari to‘g‘risida»gi hamda «Xotin-qizlar huquqlari kamsitilishining barcha shakllariga barham berish to‘g‘risida»gi NyuYork Konvensiyalari, «Birlashgan Millatlar Tashkilotining transmilliy uyushgan jinoyatchilikka qarshi Konvensiyasini to‘ldiruvchi odam savdosining, ayniqsa, ayollar va bolalar savdosining oldini olish hamda unga chek qo‘yish va uning uchun jazolash haqidagi» Bayonnomasi kabi xalqaro hujjatlarni misol qilib keltirish mumkin. Yurtimizda «Xotin-qizlar va erkaklar uchun teng huquq hamda imkoniyatlar kafolatlari to‘g‘risida», «Xotin-qizlarni tazyiq va zo‘ravonlikdan himoya qilish to‘g‘risida», «Fuqarolarning reproduktiv salomatligini saqlash to‘g‘risida»gi qonunlar qabul qilindi. E’tirof etish kerak, so‘nggi yillarda xotin-qizlarning huquq va qonuniy manfaatlarini ta’minlash, ularning jamiyatdagi rolini kuchaytirish, oila institutini qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan kompleks choratadbirlarni amalga oshirish ishlari yangi sifat bosqichiga ko‘tarildi. O‘zbekiston xotin-qizlarni har qanday kamsitish va tahqirlashlardan himoya qiladigan barcha asosiy xalqaro hujjatlarga qo‘shildi. Bunda «Onalikni muhofaza qilish to‘g‘risida»gi Jeneva Konvensiyasi, «Xotin-qizlarning siyosiy huquqlari to‘g‘risida»gi hamda «Xotin-qizlar huquqlari kamsitilishining barcha shakllariga 5 barham berish to‘g‘risida»gi Nyu-York Konvensiyalari, «Birlashgan Millatlar Tashkilotining transmilliy uyushgan jinoyatchilikka qarshi Konvensiyasini to‘ldiruvchi odam savdosining, ayniqsa, ayollar va bolalar savdosining oldini olish hamda unga chek qo‘yish va uning uchun jazolash haqidagi» Bayonnomasi kabi xalqaro hujjatlarni misol qilib keltirish mumkin.Ta’kidlash kerakki, 2030 yilgacha bo‘lgan davrda BMT Global kun tartibining Barqaror rivojlanish maqsadlarini izchil amalga oshirish bo‘yicha tizimli ishlarni tashkil etish maqsadida Vazirlar Mahkamasining 2022 yil 21 fevraldagi 83-son qarori bilan tasdiqlangan «2030 yilgacha bo‘lgan davrda barqaror rivojlanish sohasidagi milliy maqsad va vazifalar»ning 5-maqsadi – Gender tenglikni ta’minlash va barcha xotin-qizlarning huquq va imkoniyatlarini kengaytirish – mamlakatimizda xotin-qizlar va erkaklarning teng huquq hamda imkoniyatlarini ta’minlashga qaratilgan islohotlar bilan hamohangdir. «Bolalarga aliment undirish va oilani ta’minlashning boshqa shakllarining xalqaro tartibi to‘g‘risida»gi Gaaga Konvensiyasiga qo‘shilish xotin-qizlarning mehnat huquqlari ta’minlanganlik holatini o‘rganish; xo‘jalik hisobidagi korxona va tashkilotlarda rasmiy ishlovchi ayollarga homiladorlik va tug‘ish nafaqasi to‘lash tizimini yaratish; jazoni ijro etish muassasalaridan ozod etiladigan xotinqizlarning oilalaridagi ijtimoiy-ma’naviy muhitni shakllantirishga ko‘maklashish; «Xotin-qizlarni kamsitishning barcha shakllariga barham berish to‘g‘risida»gi, «Onalikni muhofaza qilish to‘g‘risida»gi va «Bola huquqlari to‘g‘risida»gi konvensiyalar asosida qabul qilingan qonunchilik hujjatlari ijrosini o‘rganish va boshqa masalalar belgilangan. 6 Dunyo bo‘ylab xotin qizlar huquqlarini ta’minlash bo‘yicha juda ham samarali ishlar va dasturlar qabul qilinmoqda bunday hujjat va qonunlar qabul qilishdan maqsad ayollarga nisbatan har qanday tajovuz va hurmatsizliklar shuningdek ularni ish va o‘qish joylarida diskiriminatsiyaga yo‘l qo‘ymaslik kabi masalalarni hal etish turadi. Shu sabali xalqaro huquqda ayollar huquqlari juda ham muhim hisoblandi, bu fikirmizga asos sifatida Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Pekin deklaratsiyasi va BMT xartiyasi kabi xalqaro tashkilot va davlatlar nizomi va qonunlariga kiritganligidan bilsak bo‘ladi. Shu asnoda ayollarga faqat uy ishlarida yoki bolalarga qarashga qodir inson sifatida ko‘rish emas balki biror tashkilot yoki organ rahbari, har sohaning yetuk mutaxassisi sifatida ko‘rish va qadirlash lozimdir zeroki erkaklarsiz armiyani tassavur qila olmaganligimiz singari ayollarsiz ham hoytni tassavur qilib bo‘lmaydi . Xulosa qilib aytganda, dunyo mamlakatlari qatorida va xalqaro hamjamiyatda munosib o‘ringa ega bo‘lgan O‘zbekistonning davlat va jamiyat sifatidagi taraqqiyoti silsilasida ayolning o‘rni, uning siyosiy va huquqiy madaniyati alohida ahamiyat kasb etadi, bugungi globallashuv jarayonida yangi avlodning har qanday sharoitga nisbatan faol fuqarolik pozitsiyasini shakllantirish masalasida xotin-qizlarning o‘rni va roli har qachongidanda muhim. Shu bois islohotlarning asosiy mazmuni ham xotin-qizlarning yangi g‘oya va tashabbuslar bilan chiqishlarini qo‘llab-quvvatlash, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan sa’y-harakatlar, o‘zgarishlar va ijtimoiy-siyosiy jarayonlarda ularning faol ishtirok etishlarini ta’minlashdan iborat. Zero, inson qadrini ulug‘lash, avvalo, ayolga hurmat va ehtirom, mo’tabar onalarimizni e’zozlash, munis opa-singillarimizni qadrlash orqali ro‘yobga chiqadi, desak ayni haqiqatni aytgan bo‘lamiz. Taraqqiyot strategiyasi va joriy yil bo’yicha Davlat dasturidan ayollarimizni har tomonlama qo’llab-quvvatlash, onalar va bolalar salomatligini mustahkamlash, ularni bepul dorilar va vitaminlar bilan ta’minlash, jismoniy 7 tarbiyani rivojlantirish, yosh qizlar ta’limi, ularni ish bilan ta’minlash kabi ko’plab masalalar joy olganki, bularning barchasi mamlakatimiz xotin-qizlari uchun davlat va jamiyat tomonidan ko’rsatilayotgan chinakam g’amxo’rlik na’munasidir. 8 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI: 1. «The convention on the Elimination of all forms of Discrimination Against»(CEDAW) 1995-yilda Pekinda qabul qilingan «Pekin deklaratsiyasi» (Beijing Declaration). 2. «Ayollar uchun Global jamg‘armalar» (Global fund for Womon). 3. «BMT Xartiyasi». 4. «Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi» (Universal to‘g‘risidagi konvensiya» Declaration of Human Rights) 5. «Ayollarning siyosiy huquqlari (Convention on the political of women) 6. «Nigohga rozilik to‘g‘risidagi konvensiya» (Convention on Sudden Consent) 7. «Favquloda quroli to‘qnashuvda ayollar va bolalarning himoya qilish to‘g‘risdagi deklaratsiya». 8. «Ayollarga nisbatan kamsitishning barcha shakillariga barham berish to‘g‘risidagi konvensiya» (Declaeation on the Protection of Women and Children in Emergency Armed Conflict. Convention on the Elimination of all Forms of Discrimination against Women), 9. «Ayollarga nisbatan zo‘ravonlikni bartaraf etish to‘g‘risidagi deklaratsiya» (Declaration on the elimination of violence against women) 10. «Harakatlar Platformasi» (The Beijing Declaration and Platformas of Actio) 11. «O‘zbekisotn Respublikasi Konstitutsiyasi» (Constitution of the Republic of Uzbekistan. 12. «O‘zbekiston Respublikasining Xotin-qizlarni tazyiq va zo‘ravonlikdan himoya qilish to‘g‘risidagi qonuni» ( The Law of the 9 Republik of Uzbekistan on Protection of Women from Harassment and Violence) 13. «Ayollarning siyosiy huquqlari to‘g‘risidagi qonun» (Law on political rights of women) (1952-yili 20-dekabrda , New-yorkda qabul qilingan) 14. «Xotin-qizlar va erkaklar uchun teng huquq hamda imkoniyatlar kafolatlari to‘g‘risidagi qonun» ( Law on guarantees of equal right and opportunities for women and men) 15. Rahmatova, F. (2020). Математика фанини ўқитишнинг дидактик таъминоти. Архив Научных Публикаций JSPI. 16. Rahmatova, такомиллаштиришда F. (2020). матнли Математик масалалардан тафаккурни фойдаланишда узлуксизлик тамойилининг аҳамияти. Архив Научных Публикаций JSPI. 17. Rahmatova, F. (2020). Талабаларда математик тафаккурни шакллантириш омиллари. Архив Научных Публикаций JSPI, 1-6. 18. Rahmatova, F. (2021). Bo'lajak boshlang'ich sinf o'quvchilarning ilmiy tadqiqot ishlarini olib borish yunalishi bo'yicha faoliyat. Журнал инновации в начальном образовании, 2(3). 19. Rahmatova, F. (2021). O'quvchilarni ma'naviy-axloqiy tarbiyalash texnologiyasi. Журнал инновации в начальном образовании, 2(3). 20. Rahmatova, F. (2021). The Formation Of Research Competencies Of Future Primary School Teachers. Журнал инновации в начальном образовании, 1(Архив№ 2). 21. Rahmatova, F., & Abrorxonova, K. (2021). Educational issues in the works of enlightened intellectuals. Журнал инновации в начальном образовании, 1(Архив№ 2). 10 Internet resurslari: 1. https://tdpu.uz 2. https://pedagog.uz 3. https://ziyonet.uz 4. https://edu.uz 11