FARG‘ONA DAVLAT UNIVERSITETI
TABIIY FANLAR FAKULTETI
KIMYO KAFEDRASI
“TASDIQLAYMAN”
Tabiiy fanlar fakulteti dekani
_______________ dots. Sh.Mamajonov
2024-yil “_____”-avgust
MODDA TUZILISHI
FANIDAN MUSTAQIL TA’LIMNI
TASHKIL ETISH BO‘YICHA
USLUBIY KO‘RSATMA
Bilim sohasi:
500 000
- Tabiiy fanlar, matematika va statistika
Ta’lim sohasi:
530 000
- Fizikaga oid fanlar
Ta’lim yo‘nalishi:
60530100 - Kimyo (turlar bo’yicha)
O‘qish davri
Fan kodi
4-semestr
Fan hajmi
Fanning umumiy soatlari
Auditoriya soatlari
Jumladan:
Ma’ruza
Amaliy mashg‘ulot
Mustaqil ta’lim
Mustaqil ta’lim bali
4 kredit
120 soat
30+30 soat
MTM 204
30 soat
30 soat
60 soat
15
FARG‘ONA – 2024 y
Fanning mustaqil ishlarini bajarish bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmasi fan
sillabusi va o‘quv dasturiga muvofiq ishlab chiqildi.
Tuzuvchi:
Kimyo fanlari bo‘yicha falsafa doktori(PhD)
J.I.Tursunov
Taqrizchi:
Kimyo kafedrasi dotsenti
O.M.Nazarov
Mustaqil ishlarni bajarish bo‘yicha uslubiy ko‘rsatma Kimyo kafedrasida
muhokama qilingan va foydalanishga tavsiya etilgan (2024-yildagi 1-sonli
bayonnoma).
Kafedra mudiri: ________________ S.Mamatqulova
Kredit modul tizimi bo‘yicha qisqacha ma’lumot
Kredit-modul tizimi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil
8-oktyabrdagi farmoni bilan tasdiqlangan O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim
tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasiga asosan Respublikamizdagi
oliy ta’lim muassasalarining bosqichma bosqich kredit-modul tizimiga o‘tish
rejalashtirilgan. Jumladan Farg‘ona davlat universitetida ham bu tizim joriy etildi.
Shuning uchun kredit-modul tizimi bo‘yicha ba’zi ma’lumotlarni keltiramiz.
Kredit-modul tizimi muayyan tamoyillar asosida qurilgan. Ular quyidagilar
-talabaga yo‘naltirilgan ta’limni tashkil etish;
-ta’limda shafoflika erishish;
-ta’limda moslashuvchanlikni ko‘paytirish;
-talabalar mobilligini kuchaytirish.
Kredit-modul tizimida bir yillik kreditlar miqdori 60 tani tashkil etadi. Bir
o‘quv yili amalda 2 semestrdan iborat bo‘lganligi uchun talaba o‘qishi davomida
har semestr 30 kredit to‘plab borishi zarur. Bakalavr dasturi odatda 4 yil ekanligini
hisobga olsak, talaba ushbu darajani qo‘lga kiritish uchun jami 240 kredit,
magistura dasturini tugallash uchun esa 120 kredit to‘plashi kerak bo‘ladi. Kredit
modul tizimida talaba fanlar va modul bo‘yicha kreditlarni qo‘lga kiritish uchun
o‘qish yuklamalarini bajarishdan tashqari ular asosida muayyan o‘qish natijalarini
ham ko‘rsata olishi zarur. O‘qish natijalari bu talaba o‘quv yuklamalarini bajarish
natijasida o‘rganishi va qila olishi kutilayotgan bilim va ko‘nikma jumlasidir. Fan
va modullar auditoriya va mustaqil o‘qish soatlari o‘rtacha 40 foizga yetib
belgilanadi. Bu talaba dars mashg‘ulotlarida 1 soat bilim olsa uyda 1,5 soat
shug‘ullanishi lozim. Talaba o‘qish yuklamasini bu tarzda taqsimlashini ta’lim
olish jarayoni masuliyatni ma’lum darajada o‘z yelkasiga olishi fan bo'yicha dars
va darsdan tashqari muntazam ravishda o‘quv borishi kerakligini bildiradi. Amalda
talaba haftasiga 5 kun davomida 20-24 soat auditoriya bo‘ladi, qolgan vaqtlarda va
shanba kuni o‘zi shug‘ullanadi.
Farg‘ona davlat universitetida talabalarning kredit – modul tizimi bo‘yicha
ta’lim natijalarini baholash va nazorat qilish tartibiga asosan mustaqil ta’limga 15
ball ajratilgan. Yangi oraliq nazorat 50 ball bilan baholanadi va quyidagicha
tasdiqlanadi.
-semestr amaliy va laboratoriya mashg‘ulotlari bo‘yicha -15 ball;
- mustaqil ta’lim bo‘yicha -15 ball;
- oraliq nazorat bo‘yicha -20 ball.
Yuqoridagilarni inobatga olib talabalar mustaqil ta’limga katta e’tibor
berishlari lozim.
Mustaqil ta’limning asosiy mazmuni
Yangi o‘qitish texnologiyalarining asosiy masalalaridan biri o‘quvchida
mustaqil ravishda o‘rganish faoliyatini rivojlantirish ekan, ushbu jarayon mustaqil
ta’lim o‘rganishning asosiy shakllaridan hisoblanadi va bu mustaqil ish hamda
auditoriyadagi faoliyat bilan uyg‘unlikda namoyon bo‘ladi.
Bitta akademik soat 40-45 minutga teng bo‘lsa, unda auditoriya soatidan
tashqari ma’lum soatlar mustaqil ishga ajratiladi. O‘quvchining mustaqil ishitalaba tomonidan mustaqil o‘zlashtirishga yo‘naltirilgan mavzular, topshiriqlar
to‘plami bo‘lib, ular mustaqil tarzda o‘rganiladi, ilmiy-uslubiy manbalar bilan
ta’minlanadi hamda test, kollokvium, referatlar, insholar, tezislar va hisobotlar
shaklida nazorat qilinadi.
O‘quvchining darajasiga ko‘ra mustaqil ish talabaning mustaqil ishi va
magistrning mustaqil ishi kabilarga bo‘linadi. Mustaqil ta’limning samaradorligini
bir necha omillarga bog‘liq:
1)
Ilmiy-uslubiy ta’minotning sifati;
2)
o‘quvchining motivasiyasi; (xohish-istak)
3)
mustaqil ishlash qobiliyati;
4)
ma’lumot manbalari bilan ishlash ko‘nikmalariga ega bo‘lish-internet,
bosma manbalar va boshqalar;
5)
mustaqil ishlarga tashkillash va boshqalar.
“Mustaqil ish” tusunchasi pedagogikada har xil aniqlanadi:
- Mustaqil ish talaba tomonidan o‘qituvchi yordamisiz yoki o‘qituvchining
bilvosita rahbarligi orqali amalga oshiriladigan faoliyatdir. Bunda talaba to‘liq
mustaqil ravishda yoki o‘qituvchi tomonidan berilgan uslubiy ko‘rsatmalarga
asoslangan holda yangi bilimlarni o‘zlashtiradi, o‘zida yangi ko‘nikmalarni
shakllantiradi, mavjud ko‘nikmalarni shakllantiradi, mavjud ko‘nikmalarni o‘zida
rivojlantiradi.
- Bu talabalarning rejalashtirgan ishi bo‘lib, unda o‘qituvchining topshirig‘i
va uslubiy rahbarligida, lekin to‘g‘ridan-to‘g‘ri ishtirokisiz amalga oshiriladi.
Mustaqil ishlar didaktik jihatdan quyidagilarga yo‘naltirilgan:
 Talabalarga- moddalarning tuzilishi va uning xossalari
o‘rtasidagi bog‘lanishi va boshqa xossalarini o‘rgatishga;;
vodorod bog‘ining xosil bo‘lish sabablari haqida tasavvurga ega
bo‘lishi.
 Talabalarga o‘quv dasturida berilgan mavzularga zaruriy
bilimlarini shakllantirishga
 Ijodiy faoliyatiga yo‘naltirish.
Shunday qilib o‘quvchining mustaqil ishida quyidagilar muhim:
o
Kim uni rejalashtiradi va ta’kidlaydi-o‘qituvchi yoki
o‘quvchining o‘zi;
o
Nimaga yo‘naltirilgan va maqsadi qanday;
o
Qayerda amalga oshiriladi-auditoriya, laboratoriyada,
kutubxonada uyda kompyuter sinfida, internet kafeda va boshqalar;
o
Mustaqil ishni bajarishda talabaning mustaqillik darajasi
qanday topshiriqni algoritm bo‘yicha bajaradi, mustaqil izlanish olib
boradi ijobiy izlashadi.
Mustaqil ishning bir qismi o‘qituvchinig rahbarligi ostida bajarilishi kerak.
Nizomga asosan mustaqil ish talabalarning darsdan tashqari ishi hisoblanadi va
o‘quvchi bilan muloqotda bajariladi. Professor – o‘qituvchi rahbarligida mustaqil
ishlar alohida jadval bo‘yicha bajariladi va ular umumiy dars jadvaliga kirmaydi.
Professor –o‘qituvchi rahbarligidagi mustaqil ishga o‘quv dasturining eng
qiyin masalalari bo‘yicha tavsiyalar, uy vazifalari bajarish, kurs ishlari semestr
ishlarining bajarilishidagi talaba bilan hamkorligi quyidagilardan iborat:
Professor–o‘qituvchining mustaqil ishlari bajarilishidagi talaba bilan
hamkorlik quyidagilardan iborat;
Talaba o‘qituvchidan mustaqil ish yuzasidan ko‘satma maslahatlar oladi.
O‘qituvchi hisobga olish, nazorat va xatolarni koreksiya qilish orqali
boshqaruv faoliyatini amalga oshiradi.
O‘qituvchi diqatida yutuqlarga asoslangan holda bajarilishi lozim bo‘lgan
mustaqil ishlar turini hamda uning o‘quv fani mazmunidagi o‘rnini aniqlashi
lozim.
Mustaqil ish uchun berilgan topshiriqlar har xil bo‘lishi mumkin. Darslik
bilan ishlash dastlabki manba ya’ni kitob bilan ishlash natijalari referatlar,
retsenziya, bayon va boshqalar ilmiy loyiha tuzish, kurs yoki bitiruv malakaviy
ishini magistrlik disertatsiyasi ilmiy maqola, ilmiy ma’ruza, ma’lumot izlash va
internet tarmog‘ida ishlash, elektron darsliklar vidieoteka amaliy vaqtida tajribaviy
ish masalalar yechish mashqlar bajarish va bilim hamda ko‘nikmalarni ijodiy
qo‘llash va boshqalar mustaqil ishini bajarish vaqtida talabalarga o‘qituvchilardan
maslahatlar olish imkonini yaratish lozim. Ma’lumki hamma talabalarga ham
topshiriq bajarish o‘qituvchining maslahatiga muxtojlik sezmaydi. Lekin shu
maslahatdan foydalanuvchi talabalar ham mavjudligi nazarda tutiladi, shunga ko‘ra
mustaqil ish uchun maslahatlar jadvali talabalarga ma’lum bo‘lishi kerak.
O‘qituvchilarning e’tiborini shunga qaratamizki, mustaqil ishlarni yuqori natijada
bo‘lishi uchun quyidagi omillar bo‘lishi kerak. Mustaqil ish topshiriqlarini maqsadi
o‘quvchilarga tushunarli va aniq bo‘lishi ko‘rsatmalar va ularni bajarish
algoritmlariga ega nazorat shakli baholash tartibi mustaqil topshirish ishning
muddati oldindan ma’lum bo‘lishi lozim.
MODDA TUZILISHI
fani bo‘yicha mustaqil ish topshiriqlari mazmuni
Fanni o‘qitishning asosiy maqsadi – fan tushunchalarini ilmiy asosda kiritish
va o‘rganish hamda ularning ko‘plab tatbiqlarini ochib berish orqali tabiat va
jamiyat rivojidagi o‘zgarishlarni to‘g‘ri tahlil qilishga asos solish, talabalarni
ularga avvaldan tanish bo‘lgan kimyoviy nazariyalar, ayniqsa, modda tuzilishi
bilan tanishtirish, mikrozarrachalardan tashkil topgan moddalarni turli xil tashqi
maydonlar bilan ta’sirlashuvi natijasida makrosistemalarda ro‘y beradigan
jarayonlar asosida ularning mexanizmi, kvant-mexanik sabablarini borasida
bilimlarini shakllantirishdir.
Fanning vazifalari – Fan doirasida ilmiy dunyoqarashi, moddalarga xos
bo‘lgan turli fizik-kimyoviy xususiyatlar, ularning kelib chiqish sabablari bilan
tanishtirish, shuningdek, YuSSX va Xromatografik analiz usullarini o‘rganish,
qurilmada ishlash, molekulaning gibridlanishi, geometriyasi va simmetriyasi
haqida xulosa qila olish, YaMR, optik spektroskopiya spektridan, massspektroskopiya turlarini o'rganish qobiliyatini rivojlantish, nazariy bilimlarni
amaliyotda qo‘llash, to‘g‘ri xulosa chiqarish va qaror qabul qilishga o‘rgatish
hisoblanadi.
.
“Modda tuzilishi” fani bo‘yicha talabaning mustaqil ta’limi shu fanni
o‘rganish jarayonining tarkibiy qismi bo‘lib, uslubiy va axborot resurslari bilan
to‘la ta’minlangan.
Talabalarga- moddalarning tuzilishi va uning xossalari o‘rtasidagi bog‘lanishi va
boshqa xossalarini o‘rgatishga;
vodorod bog‘ining xosil bo‘lish sabablari haqida tasavvurga ega bo‘lishi;
Uyga vazifalarni bajarish, qo‘shimcha darslik va adabiyotlardan yangi bilimlarni
mustaqil o‘rganish, kerakli ma’lumotlarni izlash va ularni topish yo‘llarini
aniqlash, internet tarmoqlaridan foydalanib ma’lumotlar to‘plash va ilmiy
izlanishlar olib borish, ilmiy to‘garak doirasida yoki mustaqil ravishda ilmiy
manbalardan foydalanib, ilmiy maqola va ma’ruzalar tayyorlash kabilar
talabalarning darsda olgan bilimlarini chuqurlashtiradi, ularning mustaqil fikrlash
va ijodiy qobiliyatini rivojlantiradi. Shuning uchun ham mustaqil ta’limsiz o‘quv
faoliyati samarali bo‘lishi mumkin emas. Shuningdek, o‘quv rejasida ajratilgan
umumiy soatlar miqdori auditoriya va mustaqil ish soatlariga ajratilganligi uchun
sillabuslarda berilgan mavzular ham auditoriya va mustaqil ish soatiga bo‘lingan.
Mustaqil ta’limda berilgan topshiriqlar tarkibi talabani oraliq va yakuniy
baholashidagi savollar yoki testlar tarkibiga kiritilishini yodda tuting.
“Modda tuzilishi” moduli bo‘yicha talabalarning mustaqil ishini tashkil
etishda quyidagi shakllaridan foydalaniladi:
- nazariy mavzularni o‘quv adabiyotlari yordamida mustaqil o‘zlashtirish va
berilgan mavzu bo‘yicha konspekt tayyorlash;
- tarjima qilish;
- slayd tayyorlash;
- test tuzish;
- savollarga javob yozish;
- referat yozish;
“Modda tuzilishi” fani boʻyicha mustaqil taʼlim semestr davomida amalga
oshiriladi. Mustaqil taʼlim joriy nazorat hisobidan maksimal 15 ball bilan
baholanadi.
№
Mustaqil ta’lim (MT)
MT1 Tunnel effekti va uni tushuntirish mavzusi bo‘yicha taqdimot
Soat
4
tayyorlash
MT2 Rentgenografiya, elektronografiya, neytronografiya usullarini
o’zaro taqqoslash mavzusi bo‘yicha referat tayyorlash
4
MT3 Fotoelektron (FES) va rentgenoelektron (RES) spektraskopiya
6
mavzusi bo‘yicha taqdimot tayyorlash
MT4 EPR – spektroskopiyaning kimyoda qo’llanilnshi mavzusi bo‘yicha
6
taqdimot tayyorlash
MT5 Derivatografiya usulida moddalarni tahlil qilish mavzusi bo‘yicha
taqdimot tayyorlash
4
MT6 Plazma xossalarini va tavsiflarini o’rganish. mavzusi bo‘yicha
4
taqdimot tayyorlash
MT7 Vodorod va boshqa yelementlar spektrlari mavzusi bo‘yicha
taqdimot tayyorlash
6
MT8 Kvant mexanikasi. Shredinger tenglamasi mavzusi bo‘yicha
6
mustaqil izlanishlar olib borish.
MT9 Molekulyar spektrlarning xillari mavzusi bo‘yicha taqdimot
4
tayyorlash
MT10 Lyuminessensiya spektri mavzusi bo‘yicha taqdimot tayyorlash
4
MT11 Molekulalarning elektron spektrlari mavzusi bo‘yicha taqdimot
6
tayyorlash
MT12 Ultrabinafsha(UB) spektroskopiya usuli mavzusi bo‘yicha taqdimot
tayyorlash
6
Jami
60
T/r
1
Mustaqil ta’lim (MT)
Soat
Topshiriq
Tunnel effekti va uni
tushuntirish
4
2
Rentgenografiya,
elektronografiya,
neytronografiya
usullarini o’zaro
taqqoslash
Fotoelektron (FES) va
rentgenoelektron (RES)
spektraskopiya
4
Tunnel effekti va uni tushuntirish
mavzusi bo‘yicha slayd-taqdimot
tayyorlash va himoya qilish.
Rentgenografiya, elektronografiya,
neytronografiya usullarini o’zaro
taqqoslash mavzusi bo‘yicha referat
tayyorlash va himoya qilish.
EPR –
spektroskopiyaning
6
3
4
6
Fotoelektron
(FES)
va
rentgenoelektron
(RES)
spektraskopiya mavzusi bo‘yicha
slayd-taqdimot tayyorlash, referat
tayyorlash, test tuzish va himoya
qilish.
EPR – spektroskopiyaning kimyoda
qo’llanilnshi
mavzusi
bo‘yicha
Ball
1
1
1,5
1,5
kimyoda qo’llanilnshi
5
Derivatografiya usulida
moddalarni tahlil qilish
4
6
Plazma xossalarini va
tavsiflarini o’rganish.
4
7
Vodorod va boshqa
elementlar spektrlari
6
8
Kvant mexanikasi.
Shredinger tenglamasi.
6
9
Molekulyar
spektrlarning xillari
4
10
Lyuminessensiya
spektri
4
11
Molekulalarning
elektron spektrlari
6
12
Ultrabinafsha(UB)
spektroskopiya usuli
6
Jami
60
soat
slayd-taqdimot tayyorlash, referat
tayyorlash, test tuzish va himoya
qilish.
Derivatografiya usulida moddalarni
tahlil qilish mavzusi bo‘yicha slaydtaqdimot tayyorlash va himoya
qilish.
Plazma xossalarini va tavsiflarini
o’rganish. mavzusi bo‘yicha slaydtaqdimot tayyorlash va himoya
qilish.
Vodorod va boshqa elementlar
spektrlari mavzusi bo‘yicha slaydtaqdimot tayyorlash, referat
tayyorlash,test tuzish va himoya
qilish.
Kvant mexanikasi. Shredinger
tenglamasi mavzusi bo‘yicha slaydtaqdimot tayyorlash, referat
tayyorlash,test tuzish va himoya
qilish.
Molekulyar spektrlarning xillari
mavzusi bo‘yicha slayd-taqdimot
tayyorlash va himoya qilish.
Lyuminessensiya spektri mavzusi
bo‘yicha slayd-taqdimot tayyorlash
va himoya qilish.
Molekulalarning elektron spektrlari
mavzusi bo‘yicha slayd-taqdimot
tayyorlash,referat tayyorlash,test
tuzish va himoya qilish.
Ultrabinafsha(UB) spektroskopiya
usuli mavzusi bo‘yicha slaydtaqdimot tayyorlash, referat
tayyorlash,test tuzish va himoya
qilish.
1
1
1,5
1,5
1
1
1,5
1,5
15
ball
BERILGAN TOPSHIRIQLARNI HEMIS DASTURIGA YUKLASH
Talaba har bir yuqoridagi topshiriqlarni alohida alohida (*.ppt
formatda) o‘z profili orqali joylashi zarur.
12
JAMI
60
1.
2.
3.
4.
5.
6.
(6)1+(6)
1,5 ball
15 ball
Asosiy adabiyotlar
A.Quvatov,X.M.Bobakulov Fizikaviy tadqiqot usullari Darslik
Samarqand-2023.
H. Akbarov, В. Sagdullayev, A. Xoliqov. Fizikaviy Kimyo Qayta
ishlangan va to ‘ldiriigan 2-nashri. Toshkent “Donishmand ziyosi” 2020
Ixtiyorova G.A., Yulchibaev A.A. Modda tuzilishi. O‘quv qullanma.
2019 y.
N.T. Kattayev. Fizikaviy kimyo kursi bo‘yicha universitetlarning
bakalavriat talabalari uchun seminar, amaliy mashg‘ulotlar va mustaqil
ta’limdan O‘quv qo‘llanma. Toshkent–2020
I.J.Jalolov. Tadqiqotning zamonaviy Fizik-Kimyoviy usullari O‘quv
qo‘llanma Farg‘ona-2023.
I.J.Jalolov, O.M.Nazarov,H.N.Abdikunduzov., Tabiiy birikmalarning
kimyoviy analizi. O‘quv qo‘llanma Farg‘ona-2022.
Qo‘shimcha adabiyotlar
1.
2.
3.
4.
5.
6
Sh.M.Mirziyoyev.Kimyo va biologiya yo‘nalishlarida uzluksiz ta’lim
sifatini va ilm-fan natijadorligini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori, 12.08.2020 yildagi PQ4805-son.
Sh.M.Mirziyoyev. O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida. O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining Farmoni, 08.10.2019 yildagi PF-5847-son
В. В. Ильич, Цыганкова Л. Е, Урядникова M. Н. Строение вещества.
Издательство: Лань, 2023 г.
Parpiev N.A., Raximov X.R., Muftaxov A.V. “Anorganik kimyo” T.
2020 O`zbekiston. II-tom.
Грибов Л.А., Муштакова
С.П. Квантовая химия.-Москва:
Гардарики, 2019., 390 стр.
Камышов В. М., Мирошникова Е. Г., Татауров В. П. Строение
вещества. Издательство "Лань" Санкт-Петербург-2024
7
Хаитбаев А.Х. Методы хроматогрофического анализа (1-часть).
Методическое пособие. Национальный университет Узбекистана,
Ташкент, 2021. 122 с.
Axborot manbaalari
1. www.kspi.uz
2.www.tdpu.uz
3.www.pedagog.uz
4.www.Ziyonet.uz
5.tdpu-INTRANET.ped.
6.www.chemistry.ru
7.www.mmlab.ru
8.www.repetitor.1c.ru
9.www.chem.ox.ac.uk