ayaan
Milik Depdikbud
Tidak d1pe rdagangkan
5EF1fl1
LEntlnini
Lfl11n
l
DEPARTEMEN PENDIDIKAN DAN KEBUDAYAAN
DIREKTORAT JENDERAL KEBUDAYAAN
DIREKTORAT SEJARAH DAN NILAI TRADISIONAL
PROYEK PENELITIAN DAN PENGKAJIAN KEBUDAYAAN NUSANTARA
1991
Penerbit
: YAY ASAN CENTHINI
HAK CIPTA DILINDUNGI UNDANG- UNDANG
Cetllbn
Pertama I 975 U. P. INDONESIA
Yogyakarta.
KATA PENGANTAR
"Serat Centhini" adalah suatu buku berbahasa Jawa yang isinya merupakan sumber kesempurnaan hidup orang Jawa. Buku
aslinya berhuruf Jawa, terdiri dari 12 jilid, dan terdiri dari 3500
halaman. Ditulis oleh Kanjeng Gusti Pangeran Adipati Anom
Amangkurat Ill atau lngkang Sinuhun Pakubuwana V dari Surakarta, lalu disalin . ke huruf latin oleh Bapak Kamajaya dan diterbitkan oleh Yayasan Centhini, Yogyakarta tahun 1985. Serat
Centhini yang tidak asing lagi bagi orang Jawa ini merupakan sumber dari berbagai ilmu pengetahuan mengenai kebudayaan J awa
baik lahir maupun batin. Maka sudah sepantasnya apabila buku
ini disebut "E.nsiklopedi Kebudayaan Jawa". (Serat Centhini
ini dibuat pada hari Sabtu Pahing tangga1 26 Sura, dengan candra
sengkala " Paksa suci sabda ji" atau tahun 1742 (tahun Jawa) atau
tahun 1814 Masehi. Pada awalnya dinamakan "Suluk Ta1nbang
Raras". Sedangkan nama Centhini diambil dari pengasuh Niken
Tambang Raras, istri Seh Amongraga. Hingga kini buku itu disebut
Serat Centhini.
Salah satu dari ke 12 jilid Serat Centhini ada1ah Serat Centhini Jilid I. Buku ini te1ah dialihaksarakan dari huruf jawa ke
huruf latin oleh Bapak Kamajaya, Ketu.a Yayasan Centhini,
Yogyakarta. Serat Centhini Latin I ini ternyata banyak mendapat
sambutan Hangat dari para pembaca, sehingga mereka, para penggemar Serat Centhini ini, mendesak agar dicetak kembali Serati
Centhini Latin Jilid I ini.
Untuk itu atas keJja sama Yayasan Centhini, Yogyakarta
dengan Direktorat Sejarah dan Nilai T..radisiona1, Direktorat
Jendera1 Kebudayaan, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan,
maka Serat Centhini Latin Jilid I ini dicetak kembali ·dengan
anggaran Proyek Penelitian dan Pengkcijian Kebudayaan Nusantara.
i
'Kami menyadari bahwa buku ini perlu diterjemahkan ke
dalam bahasa Indonesia, agar masyarakat yang tidak mengerti
b.ahasa Jawa dapat memetik manfaat dari isi buku ini. Walaupun
demikian , kami tetap berharap semoga buku ini tetap menjadi
sumbangan pikiran bagi budayawan dan ilmuwan lainnya.
Akhirnya pemimpin Proyek Penelitian dan Pengkajian Kebudayaan Nusantara mengucapkan terima kasih yang sebesar-besarnya kepada semua pihak yang telah membantu terbitnya buku ini.
Jakarta, Mei 1991
Pemimpin Proyek ,
v/i_~-!c~~
Sri Mintosih, BA
NIP. 130 358 048
ii
PRAWACANA
~rat Centhini aksara Latin punika aslinipun ~atan aksara Jawi. cacahipun 12 jilid. kandelipun langkung saking 3 .500 kaca .
Serat ingkang asli sumimpen ing Sanapustaka kraton Surakarta.
Dene ingkang wont~n ing Reksapustaka Mangkunagaran .
Paheman Radya-pustaka Sriwedari. Museum Sana Budaya Yogyakarta. Museum Gedong Gajah Jakarta ian sanes-sanesipun punika
sadaya turunan utawi turunani_!l9 turunar. .
Serat Centhini jangkep 12 jilid dumugi sapriki dereng nate
kawedalaken sarta kacetak aksara Jawi utawi Latin . Nalika taun
1912 M. mila sampun wonten Serat Centhini Latin wedalan
'Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen·.
cetakan Firma Ruygrok & Co ing Betawi. cacahipun 4 buku isi 8 jilid . iilid 1 dur_nugi 8. ananging cetakan Latin wau sayektosipun
'pethikan · sa king aslinipun .iilid 5 dumugi 9 . Dados, pethikan ing
tengah Jan boten kenging kawastanan jangkep. Cethanipun. Serat
asli jilid 1 dumugi 4 tuwin jilid 10 dumugi 12 boten kawedalaken .
Katrangan bab Serat Centhini pethikan wau badhe kaaturaken ing
wingking.
Dumadoslpun Serat Centhlni
Dumadosipun 5erat Centhini wau awit saking karsanipun
Kangjeng Gusti Pangeran Adipati Anom Amengkunagara Ill. putra
lngkang Sinuhun Paku buwana IV (jumeneng 1788 - 1820 M) ing
Surakarta. Kangjeng Gusti wau fng tembenipun jumeneng Sinuhun
Paku Buwana V (1820 - 1823 M) ingkang ugi sinebut Sunan
Sugih.
lngkang pinatah mandhegan( anggubah 5erat Centhini wau
abdidalem kliwon carik kadipaten wasta Sutrasna ingkang ugi
sin~but Ki Ngabei Ranggasutrasna. dipun kantheni:
1. Raden Ngabei · Yasadipura II (Raden Tumenggung
iii
Sastranagara) . abdidalem bupati pujangga kadipaten:
Raden Ngabei Sastradipura. abdidalem kliwon carik kadipaten .
Sasampunipun nindakaken ibadah haji. gamos nami Kyai
Haji Mohammad Ilhar:
sarta kaparingan pembantu :
1. Pangeran Jungut Mandurareja. pradikan krajan Wangga.
Klaten . Surakarta:
2 . Kyai Kasan Besari. ngulamo agung ing Gebangtinatar.
Panaraga. mantudalem Sin uh:un Paku Buwana IV:
3 . Kyai Mohamad Minhad . ngulama agung ing Surakarta.
2.
Wondene ingkang minangka lajering cariyos Jalampahanipun
Ja·yengresmi inggih Seh Amongraga. Kangjeng Gusti Pangeran
Adipati Anom maringakEm serat 'Suluk Jatiswara' . kadhawuhan
ambabar tuwin ambeber kanthi moncer. Dene 'Suluk Jawiswara'
wau miturut candrasangkala panyeratipun 'Jati tunggal swara raja·
(1711 Jw.). punika jamanipun lngkang Sinuhun Paku Buwana
Ill . mila wonten pandugi serat wau yasandalem PB III . Kathah para
ahli ingkang . kadhawuhan ambiyantu ing babagan kawruhipun
piyambak-piyambak. kalebet Kangjeng Pangulu Tafsirano m ing bab
agami Islam . Para ahli sanes-sanesipun sami nyerat bab-bab: agami.
kabatosan (mistik) . ngelmu kasunyatan / kasampuman . jayakawijayan . kanuragan . pangasiyan . kawruh sanggama. pepetangan
primbon . iladuni. pawukon . pranatamangsa. kawruh sasaji. tatacara. jiyarahan. patilasan . tetilaran kina. kasusastran. dongeng . babad. dhuwung dalah ciri-ctrinipun . bab kuda. peksi. wisma (undha· gi). karawitan. gendhing . beksan. tanem tuwuh. h~tanen. jampijampi ian taksih kathah sanes-sanesipun. kalebet lelucon ngantos
bab caremedan (awon. resah) . Sadaya karembag muyeg . lebet lan
nengsemak~ Bab kawontenan ing redi-redi. guwa. pasisir Jan sasaminipun wawaton palapuranipun para bupati pasisir . Utusanutusan sami ngyektosaken papan-papan ingkang kramat tuwin wingit. kadhawuhan darnel pengitan minangka dhasaring panggu·bah . Parandene sang Pangeran Adipati Anom ugi nyarirani tumut
anggarap lan nallti sadaya isinipun .
iv
Wiwiting panggarap Serat wau ing dinten Sabtu Paing. tanggal 26
Sura. sinengkalan 'Paksa sud sabda ji'. taun ·J awi 1742 utawi taun
Masehi 1814 . Dados umuripun sampun 1?1 taun . Sareog sampun
dados. Serat wau kaparingan nama 'Suluk Tambangraras' ingkang
umumipun sinebut 'Serat centhini' . Dene nama 'Centhini" wau
mendhet namaning cethi-abdinipun Niken Tambangraras ingkang
~ados garwanipun Seh Amongraga .
Saking pepak lan kathahing isinipun 5erat Centhini w{mang
stn~but 'Ensiklopedi Kabudayan Jawi ·:
serat Centhtnl 'pethlkan•
lng ngajeng sampun kaaturaken bilih 5erat centhini latin
wedalan Betawi taun 1912 punika 'pethikan· . mila boten jangkep
kadosk::lene aslinipun . 1Dene larah-larahipun . Sinuhun Paku Buwana VII (1830 - 1855 M) dhawuh nedhak Serat Centhini asli jilid 5
dumugi jilid 9 . lng jilid 5 kadhawuhan nambahi 'bubuka' dening pujangga Raden Ngabei Ranggawarsita . Bubuka wau arupi sekar
Dhandhanggula 17 pada tuwin Sinom sapada . kanthi sengkalan
' Tata resi mulang janma'. taun Jawi 1785.
Se rat C~n thini ' pethikan ' mawi 'bu buka · ·wau
kapis ungsungaken dhateng raja Walandi. Dumugi sapunika
kasimpen ing Universitas Leiden . nagari Walandi. Serat pethikan
wau katedhak dening 'Bataviaasch Genootschap van Kunsten en
Wetenschahppen ·. Lajeng kawedalak~n aksara Latin ing Betawi.
Saderengipun kacetak. kataliti dening Raden Ngabei Suradipura .
Raden Prawirasuwignya tuwin Raden Wirawangsa . sarta dipun sukani 'Katrangan minangka bubuka · dening Raden Mas Arya
Surya Suparta . jurubasa Jawi ing Surakarta ingkang te mbenipun
jumeneng Kangjeng ·Gusti Pangeran Adipati Arya Mangkunagara
VII (1916 - 1944) ing Surakarta.
Perlu kawedalaken ing aksara Latin
5erat Centhini ingkang umuripun sampun 171 taun lan
isinipun sakalangkung kathah sarta pepak bab kawruh . pangawikan
utawi kabudaylm JaWi punika satunggaling warisanipun luluhur
Jawi ingkang wenang sinebut adiluhung. fir 5erat punika .babon
v
utawi sumbhing kabudayan Jaw!. ~rat-serat Jaw; kathah sanget ·
ingkang methik isinipun ~at Chlthini.· nanging boten nyebut
sumbering pethikan. Pramila 5erat centhini punika sakalangkung
perlu dipun sinau Jan dipun pahami dening para satresna Jan para
pangudi,wekasan saged dados ubarampe sarta urun dumadosipun
Kabudayan Nasional Indonesia.
.
Sagedipun para sutresna Jan para pangudi nyinau 5erat Centhini wau namung bilih 5erat wau kacetak Jan kawedalaken ing
aksaret Latin . amargi cetakan aksara Jawi boten wonten ; ingkang
Latin jangkep ugi dereng wo nten . lngkang nate kawedalaken
kadosdene wedalan taun 1912 sampun botin wont~ ingkang
nyade. tur ejaanipun sampun beda kaliyan ejaan jaman sapunika.
Awit saking punika 5erat Centhini Latin punika karaya-raya
kawedalaken .
Pambudldayanlpun "Vayasan Centhlnl'
lngkang ambudidaya wedalipun 5erat Centhini punika
'Yayasan Centhini' (Yasni) ing Yogyakarta. satunggaling babadan
ingkang mligi anggarap 5erat Centhini Latin dumugi sarampungipun . sukur bage ing ttmbe saged ngedaJaken 5erat <:entruni
basa Indonesia .
P~u kauningan . bilih tuhunipun Yasni punika nglajerigaken
ada-adanipun 'UP Indonesia· ing Yogyakam ingkang wiwit taun
1975 sampun ngedalaken :
1. 'Pustaka Centhini selayang pandang' oleh Ki Sumidi Adisasmita;
2 . 'Pustaka Centhini. ikhtisar seluruh isinya 1oleh Ki Sumidi Adisasmita;
3 . 5erat Cinthini Latin miturut aslinipun jilid 1 dumugi jtJid 6;
4. 'Serat Centhinl dituturkan dalam Bahasa Indonesia' oleh Tardjan
Hadidjaja dan Kamajaya jwd 1-A dan 1-B.
5erat Chlthini Latin kasbut angka 3 ing nginggil arupi picahan• pecahanipun 5erat asli . i. p. : jilid 1 asli dados 4 jilid; jilid 5 lan 6
punika sapaljhipun jtJid 2 asl.i. Dene '5erat Centhini dituturkan
dalam bahasa indonesia 1-A dan 1-B' ,punika 'saduranipun' jilid 1
asll.
Rehning UP Indonesia ~ wregad sana ~ ~
vt
ngla~ngak~ niyatipun, mila sawatawis sutresna Kabudayan Jawi,
kale~t penduku-ng utama almarhum Bp. H . Adam Malik. lajeng
andhapuk 'Yayasan Centhini' {Yasni) ingkang mligi anggarap ~at
Centhlni Latin . sukur saged dumugi ing wedalan basa Indonesia.
UP Indonesia sampun masrahaken naskah 5erat Centhini
Latin 12 jilid. kathahipun 5 . 138 kaca tik folio , babon saking se!'Ziten
Jawi kagunganipun Kan~ng Raden Mas Arya Suryasurarsa ing
Mangkunagaran Surakarta. sadaya wonten ·3 .216 kaca folio . 5erat
babonipun wau sumimpen ing Balai Kajian Sejarah dan Nilai T radisional Ditjen Kebudayaan Dep~emen P dan K. Yogyakarta.
Wragadipun
Wragadipun ~alaken 5erat Centhini Latin ngantos
satamatipun yekti boten sak~dhik. tangeh Yasni saged ny~kapi . lng
wiwitan punika Yasni angsal pambiyantunipun Ford Foundation
cabang Indonesia ing Jakarta ingkcmg pusatipun wonten ing
Amerika Serikat. Sanadyan pasumbang wau boten nyekapi kangge
ngedalaken Serat Centhini Latin dumugi satamatipun. nanging
pambiyantu wau sakalangkung ~ng paedahipun . jer saged
rninangka pancadan wedalipun jilid-jilid kawitan . salajengipun rnuw
saged sam~t-sumam~t saking angsal-angsalan panyadenipun serat Centhini Latin jilid-jilid kawitan kasbut.
Awit saking punika Yayasan Centhini ngaturaken gunging
panuwun dhateng Ford Foundation ian sadaya ingkang sampun
nyengkuyung wedalipun Serat warisaning luluhur Jawi punika.
kalebet para pambiyantu anglatinaken Set-at Centhini tuwin para sutresna tuwin para rnaos ingkang sampun maringi 'toya panggesangMugi-mugi gagayuhan kasbut pinaringan barkah dening Gusti
Allah . Amin .
Yogyakarta. 20 Mei 1985.
YAYASAN CENll-fiNI .
H . Karkono K. Partokusumo
Ketua
PATHOKAN NGlATINAKEN
SERAT CENTHINI
Pathokan nglatinaken (transliterasi) 5erat Centhinl kados ing
ngandhap punika :
1 . Dhasaring pathokan 'Pedoman Ejaan Bahasa Jawa Yang Disempurnakan'. Pusat Pembinaan dan Pengembangan Basa
Departemen Pendidikan dan Kebudayaan Jakarta 1977.
2. Pangalih-aksara muhung miturut aksara Jawinipun . Pramila
wonten satunggal tembung seratanipun Latin warni-wami. kadosta:
sudigbya - sudibya:
masjid - mesjid - masjit:
watak - watek - watag .
3.
Aksara Jawi kaserat Latin :
QJI
kaserat:
c
kaserat
:
d
R.O
kaserat:
dh
~
j
JUr kaserat:
y
u.n kaserat :
kaserat:
ny
~..,
kaserat:
th
-..-m
"7 ...)
4.
Sandhangan swanten toling I
dipunserat : 1 e / .
Swan ten taling ingkang bed a pamaosipun kaliyan 1 e, . kaserat
kanthi tandha (diakritik) / e /.i .p . tumrap tembung-tembung
ingkang kaanggep perlu dipunsukani tandha. kadosta:
emper- emper:
temper - temper:
geger - geger.
5.
6.
Sandhangan swanten pepet ( .. ? .. .) dipunserat / e /.
viii
Murih runtut saha gampil pangtacakipun saben pupuh dipunwewahi angka urut: I. II (angka Romawi) sarta pada angka
urut: 1. 2 !st.
7.
Angkaurut kaca isining buku kawiwitan ing jilid 1 angka 1 saterusipun dumugi tamating jilid I. kaca 332 . lng jilid II angka kaca
angkawau kalajengaken . wiwit kaca 333 Jan salajengipun
ning kaca katerusaken ngantos tamat jilid XII. Dene 'lsinipun
buku' sarta katrangan sanes-saTl'eSipun .- bilih wonten.-migunakaken angka Rumawi.
8.
Migunakaken t~tenger:
(
): kangge ngapit perangan wewahan. kadosta: (m)boten. (ng)ger. (n)d~dosaken .
?
) : tetenger perangan ingkang mboten cetha utawi ingkang risak.
Kalepatan ing dalem naskah . upaminipun:/gagal/kaparingan
tandha .. . ·) ing wingkingipun. salajengipun ing ngandhap wonten cathetan (footnote) : Prayoginipun l gigal! = dhawah.
9.
ix
ISINIPUN
SERAT CENTHINI 1
Kaca
serat C~nthlnl jllld I lsi 87 pupuh, wlwlt pupuh 1
dumugl pupuh 87
Urut-urutan saha gancaring isinipun kasbut 'kados
ing ngandhap punika:
1. Bubuka
Kangjeng Pangeran Adipati Anom (Prabu- A~ng­
kunagara Ill . putra Sinuhun Pabu Buwana N) dhawuh
dhumateng carik (kapujanggan) Sutrasna supados
·nganggit 5erat sinawung ing sekar ingkang isi sadaya bab
Kawruh Jawi. sageda minangka babonipun sanggyaning
Pangawikan Jawi. Dene lajering cariyos bab lalampahanipun Raden Jayengresmi.Wiwitipun nganggit 5erat
wau ing dinten Sabtu Paing. tanggal 26 Sura. sinengkalan 'Paksa suci sabda ji'. taun Jawi 1742 . Serat wau ka·
paringan nama 'Suluk Tambangraras·.
II. Babad Girl
1 . Seh Wali Lammg. ulama saking nagari Juddah angajawi. njujug ing Ngampel (Gresik. Jawi-Wetan) . lajeng dhateng Banyuwangi. Putri prabu Blambangan
pinuju gerah santer. Awit saking aturipun Patih Samboja. sang prabu mundhut pitulunganipun Seh Wali
Lanang . Sang putri saged waluya . lajeng kadhaupaken kaJiyan Seh Wali lanang. Prabu Blambangan kasuwun ngrasuk agami Islam . nanging boten kersa
saengga Seh Wali Lanang lolos. Patih Samboja kadukan . lajeng ke sah suwita ing Majapait. Garwanipun
X
1 - 332
Seh Wali Lanang sampun anggarbini. wasana miyos
kakung. Bayi kale~aken ing kandhaga laj~ng kabucal ing saganten. kapulung dening juragan lelayaran. lajeng kacaosaken Nyi Samboja ingkang sampun warandha lan boten kagungan putra . Bayi
·kapundhut putra. kaparil)gan nama Santri Giri . Umur
12 taun kasuwitakaken Sunan Ngampel. kakadangaken kaliyan putra Ngampel ingkang wasta Santri
Bonang. Sareng diwasa kadang kakalih wau nedya
dhateng Mekah. nang1ng wonten ing Malaka kapanggih Seh Wali Lanang lan kadh'a wuhan wangsul. Santri Giri kaparingan paparab Prabu Setmata lan Santri
Bonang kaparingan kekasih Prabu Anyakrakusuma .
Santri Giri wekasanipun jume ne ng Sunan Giri .
2. Prabu Brawijaya ing Majapait boten rena wontenipun
kawaliyan ing Giri . mila utusan Patih Gajahmada sawadyabala nelukaken Gi.ri . Wadya Majapait kasoran
jalaran dipun amuk dening dhuwung kadadosan saking kalam-panyeratanipun Sunan Giri . Dhuwung
wau lajEmg kaparingan nama Kalam-r:nunyeng . Sunan Giri seda kagantos putranipun (Sn . Giri Kadhato n) . Putra seda . kagantos wayah . jujuluk Sn. Giri
Prapen . Prabu Brawijaya ngambali malih anggenipun
badhe nelukaken kawaliyan Giri. nanging ugi boten
kaleksananan. jalaran wadyabalanipun kabujung
kombang maewu-ewu ingkang medal saking pasareyan Sunan Giri. W~kasanipun Majapait malah risak
dening putranipun piyambak . i.p .R . Patah . Sunan
Giri Prapen nyarati jumeneng ratu (-ning agami) 4 0
dint~n .
praja lajeng kapasrahaken R. Patah,
jumeneng ratu ing ~mak.
1- 4
5 - 9
3 . Panguwaosing tanah Jaw! ing Demak lum intir
dhateng Pajang. lngkang jumeneng Sultan Adiwijaya. sowan Sunan Giri Prapen ing nalika sineba para
bupati Bang-wetan . . Sultan Pajang kadherekaken
xi
Kiageng Pamanahan ingkang kaweca dening Sunan
Girl bilih tembenipun badhe nurunaken ratu mengku
tanah Jawi. kalebet Giri-Sasedanipun Sultan Pajang,
panguwaosipun tanah Jawi kaasta Panembahan
Senapatl ing Mataram, Sasampunipun seda kagentosan dening putranipun. Sultan Anykrawati ingkang
lajeng kagentosan dening putranipun. i.p. · Sultan
Agung Anyakrakusuma .
10-15
4 . Sultan Agung nimbali Pangeran Pekik ing Surabaya.
lajeng kadhaupaken kaliyan Ratu Pandhansari. rayi
Sultan Agung. Pangeran Pekik kadhawuhan nelukaken Girl . lajeng bidhal dalah garwa . Rehning. Sunan
Giri bot~n purun nungkul. dados perang Surabaya
mengsah Giri . Sunan Giri ngendelak~n murid sarta
putra-angkatipun . satunggaling prajurit Cina Islam
nama Endrasena .
Nalika rame-ramening perang. putra Giri saking
ampeyan ingkang wasta Raden Jayengresmi atur
panrayogi supados _ingkang rama boten lumawan
Sultan Agung . Aturipun boten dipun paelu . putra laj$ng lotos kadherekaken santri Gathak Jan Gathuk.
15-31
5. Wadya Surabaya kalindhih . nanging lajeng pupulih
dipunsenapateni Ratu Pandhansari. Kocap. tiga putra-putrinipun Sunan Giri · sami lolos nalika rameramening perang. R. Jayengresmi kadherekaken abdi. Ian R. Jayengsari tuwin rayi Niken Rancangkapti
ugi kadherekaken santri. lampahipun beda-beda.
mila tansah upados-ingupadosan . lng payudan. prajurit Surabaya unggul . Andel-andeling Giri.Endrasena
kapupu. Sunan Girl te.luk. kaboyong dhateng
Mataram sakulawarga dalah rajabrananipun
31-50
xii
m. Lampahlpan R. Ja,engri.mJ
1. Lampahipun kadherekaken santri Gathak Gathuk
dumugi ing tilas kraton Majapait. ningali candhi Brau
tuwin Bajangratu. lajeng dhateng Blitar ningali candhi
Panataran . t~us dhateng dhusun Gaprang. wan a
Lodhaya. ningali gong Kyai Pradhah . lerus dumugi
dhusun Pakel kapanggih Ki Carita ingkang
n~rangaken bab kepek dalah isinipun ingkang
sumimpen ing tajug satangahing wana Lodhaya . lng
Lodhaya nyum~rapi sima gadhungan . Dumugi ing
Tub~n tihus dhat~g Bojanagara. lng wana Bagor
kapanggih lelembat Ratumas Trengganawulan ingkang suka katrangan bab ngalamatipun peksi dhandhang . peksi prenjak. sato tukang tuwin kasiatipun
peksi platukbawang
52-65
2. Laj~nging lampah nglangkungi redi Pandhan dumugi
ing Gambiralaya . ningali tilas pertapanipun Dewi
G~ndrasari . Angsal katrangan saking Ki Padhang bab
reca Ki Drepa ingkang dongengipun kasmaran dhateng Dewi Gendrasari kanthi sumpah manawi boten
kalaksanan. pajaleranipun badhe katigas. Kalampahan Ki Drepa pejah dados reca mangku pajaleranipun.
66-68
3 . Lampahipun dumugi ing dhusun Dhandher pinanggih kepala <:fhusunipun ingkang nerangaken bab latu
pakayangan. ukuran dhuwu~g sarta ukuran landheyaning tumbak. Dumugi ing Kasanga pinanggih
Ki Jatipitutur ingkang dongengak~n bab Prabu Jaka
ing Medhangkamulan mejahi sawer dumugi kagungan putra wujud sawer wasta Jaka Nginglung ngantos
mulabukanipun wonten sumber-sumber lisah .
69-83
4 . Dumugi ing dhusun Seta kapanggih Kyai Pariwara
ingkang paring katrangan bab: 1. Pepalinipun Kia~ng Sela; 2 . Dongengipun Kiageng Seta nyepeng
xiii
bledheg; 3 . Panenuning lurik Iss Lampahipun
dumugi ing Gubug kapanggih Dhatuk Bahni ingkang
nerangaken bah: 1. Petang dinh?n pasang tarub: 2 .
Pilihan dinten panganten saresmi: 3 . Dinten sirikan
kangge saresmi: 4 . Pemut bab sanggama:. 5 . Petang
naas Nabi.
83-99
5. Lampahipun lajeng mangaler dumugi redi Prawata.
n ingali tilas kadhaton Prawata . Lajeng dhateng
Demak. t~rus dhateng redi Murya. jiarah ing
pasareyanipun Sunan Muryapada. Kapanggih Buyut
Sidasedya ingkang an!:f9elaraken bah: 1. Petangan
tiyang kekesahan : 2. Lampahing para Nabi: 3. Sangat mangkating kekesahan : 4. Sangat Nabi: 5. Palintangan: 6. Sangat !airing jabangbayi Ian pecating
·nyawa: 6 . Ukuraning pemahan: 7. Ukuran saka Jan
usuking griya: 8. Ukuraning pager: 9. Leting pandhapi kaliyan griya : 10. Petangan darnel gedhogan :
11 . Nututaken ke wan
100-121
5. Dumugi ing Pekalongan . terus dhateng Panegaran
puruita Wasi Kawiswara. winarah isining Se rat
Nitisruti . Dumugi ing n?di Slamet pina nggih Seh
S€kardaJima. winejang bab: 1. Suluk Wali-sanga : 2.
Cariyos (pralambang) Waringin-sungsang: 3. Bab
tapa 5 prakawis: 4. Suluk Langit-sapta: 6. Kanugrahan . pribadining manungsa tuwin napsu
sakawan . Lampahipun laje'n9. dumugi redi Sawal pinanggih Resi Narawita. bantah ngelmu wekasan
oranQ tandhinQ a~n kasantikan . Sang rasi kawon la~ng muksa
122-141
7 . Dumugi ing redi Cerme pinanggih Resi Singgunkara
ingkang medharaken bah: "1. Wariga-gemet. awon
saening dinten miturut Wuku 30: 2 . Petang Nagajatingarang kangge tiyang ngalih griya. Lampahipun
kala)tngaken dumugi r~i Tampomas. pinanggih
Xi\.
Seh Trenggana dalah semahipun wasta Sitaresmi Jan
an~kipun estri wasta Ni Ruhkanti. winulang ngelmi
kasidan kanthi wangsalan. Boten dangu Seh Trenggana muksa . R. Jayengresmi suka piwulang dhateng
Ruhkanti bab Martabat-pitu . Ni Ruhkanti kapundhut
garwa Sultan Cer~n la~ng kaboyong_ dalah
ibunipun . Jayengresmi nglajengaken lampah .
142 165
. 7 . lng redi Mandhalawangi pinanggih Ajar Suganda
mejang bab: 1. Petang iladuni awon saening dinten :
2. Pranatamangsa: 3. Candrasangkala dalah watakwatak satunggal-satunggaling tembung sarta panggubahing candrasangkala: 4. Wataking tanggal i
dumugi 30. Dumugi ing Bogor pinanggih Ki
Wargapati ingkang medharaken bab lampah pujidina murih umur panjang . R. Jayengresmi suka
katrangan bab jaman dahuru kiyamat kubra . Wasana
nglajengakEm lampahipun ningali tilas krato n Pajajar166-200
an
8
Dumugi ing redi Salak R. Jayengr~smi kabiyantu Ki
Wargapati ambangun asrama saengga kuncara anggenipun adadana pala.Kacariyos Kiageng Karang ingkang wasta Seh Ibrahim sungkawa jalaran putranipun
kesah tanpa pepoyan . Angsal wangsit supados amboyong Jayengresmi. punika minangka gegentosing
putra. R. Jayengresmi kaboyong dening Kiageng Karang. winulang samodra-rahmat. Wekasan Gothuk
Gathuk nusul dhateng Karang.
200-207
IV. Lampahlpun R. Jayengsart dalah Nlken Ra.
cangkaptl
1. Lampahipun kadherekak~n santri Buras dumugi inq
~santrenipun Amat Sungeb ing Sidacrema. naogmg
dalunipun lolos 1 ·laju mangetan jalaran kuwatas
kawanguran dening wadya Surabaya. lerem sawa-
tawis ing ~ndhang Pasuruhan. Tiaga Gati . Banyubiru. lajeng minggah sukunipun redi Tengger.
Dumugi Singasari ningali candhi Singasari ngantos
dumugi sumber Sanggariti. t~rw; dhateng candhi
207-215
Kidhal .
2 . lng redi Tengger. wonten ing dhl!sun Tasari pinanggih Buyut Sudarga. R. Jayengsari minggah redi Tengger kaat~raken Ki Buyut. ningali kawah Ian seganh~n
wedhi. Dumugi ing dhusun Ngadisari pinanggih Resi
Satmaka . panguluning agami Budha ingkang nyariyosaken bab tatacara agaminipun sarta wontenipun
agami-agami kadewan : Sambo. Brama. Wisnu lndra . Bayu tuwin Kala dalah tatacaranipun
216-230
3. ~ · Jayengsari nyariyosak~n bab agami-agami kanabiyan : Adam . Sis. Nuh. Ibrahim . Dawud. Musa tuwin
Ngisa dumugi sarengat Nabi panutup Muhammad
Rasulullah
Ki Buyut (n)dongengak~n bab 'Sri-Sadana wiwit
Dewi Sri dados sawer sawa rumeksa Ken Raketan
anakipun Nyi Wrigu kar~ncana para dewa. nanging
sag~d kacabarak~n dening Ki Wrigu ingkang nindakaken sarat sarana m!turut pitedahipun Dewi Sri.
ngantos badh4U'ipun sawer sawa dados Dewi Sri kundur makayangan sareng kaJiyan Dewi Tiksnawati.
230-246
4 . R . Jayengsari dalah rayi Jan abdi nglajengaken •lampah dumugi ing dhukuh Klakah sipeng ing griyanipun
Umbul Sadyana nyumerapi urubipun redi Lamongan
ing wanci dalu. Nerusaken Jampah dumugi dhusun
Kandhangan bawah Lumajang. pinanggih Seh
Amongbudi ingkang nerangaken bab wudu tuwin
saJat. lng Argapura pinanggih Seh Wahdat ingkang
mejang bab: 1. Oat. Sipat. Asma Jan Afngaling Pangeran: 2 . Peprincenipun Sipat Kalihdasa.
24 7-265
xvi
5 . lng redi Rawun pinanggih wiku-putri wasta R~na
Tan Timbangslh. am~dharaken bab: Kadis Markum
ingkang anggambaraken candraning napsu sakawan
sami memengsahan . wekasan napsu Mutmainah ing265-281
kang menang
6 . lng Banyuwangj ningali candhi Seta Candhanl ingkang miturut dedongengan ing kinanipun panepenipun Prabu Menakjingga ir:tg Blambangan. rumiyin
nama candhi Macan-putih . Lajeng dhateng griyanipun Ki Menak Luhung jurukuncinipun candhi kasbut.
Wonten ing ngrika kapanggih Ki Hartati. juragan saking Pekalongan ingkang nembe dhateng saking Bali.
Ki Hartati boten kagungan putra. mila R. Jayengsari
lan Niken Rancangkaptl lajeng kapundhut putra. kaboyong dhateng Pakalongan . Putra kekalih kat an pi
dening Nyi Hartati kanthi suka renaning manah fan
kawulang kawruh wami-wami. kadosta bab petangan
wiiujengan tiyang tilar donya lan werdinipun driji
gangsal. Nyi Hartati tilar donya. Kaleres sewu din281-300
tenipun kasusul dening Ki Hartati
7 . R. Jayengsari dalah rayi sarta abdi linggar saking
Pakalongan . ngidul ngetan minggah redi Prau . lajeng
mandha p dumugi Diyeng kapanggih lurahipun wasta
Ki Gunawan . Sami mriksani candhi-candhi ing
Diyeng . Satunggal-satunggalipun katerangaken
maknanipun dening.Ki Gunawan . kadosta:
Pambekanipun para Kurawa. pambekanipun para Pandhawa gangsal tuwin prabu Kresna. pambekanipun
garwanipun R. Arjuna; i.p. Wara $umbadra. Dew!
Ulupi. Dewi Manuara. Dew! Gandawati tuwin Wara
Srikandhi. Lampahipun kalajengaken dhateng
Sokayasa ing sukuning redi Bisma. talatah Banyumas. Lampahipun· kaateraken dening Ki Gunawan .
laju sowan Seh Akhadiyat. Seh Akhadiyat dalah garxvii
wanipun Sitf Wuryan sa\Wg nandhang sungkawa. jalaran putranipun ingkang wasta Mas C~bolang kesah
tanpa pamit. DhatEmgipun R. Jayengsan !an Nik~n
Rancangkapti kaateraken Ki Gunawan sag~d dados
panglipuring sungkawa . Sakalih-kalihipuri lajeng kapundhut putra sarta cumondhok ing Sokayasa dalah
abdinipun pun santri Buras
301-322
xvfii
SERAT CtNfHJNI
I
I. SINOM
1. Sri narpadmaja sudigbya . talatahing nuswa Jawi. Surakarta
Adiningrat . agnya ring kang wadu carik . Sutrasna kang kinan·
thi. m·angun reh cariteng dangu . sanggyaning kawruh Jawa.
ingimpun tinrap kakawin . mrih tan k~m'ba karya dhangan kang
m'iyarsa .
2. Laj~re kanang carita. Jaksananing Jayengr~sm'i . ya Seh adi
Am·ongraga . atmajeng J~ng Sunan Giri . kontap janm·a linuwih.
oliya wali mujedub. papar~nganing jam·an . J~ng Sultan Agung
Mantawis . tin~ngran srat kang Susuluk Tambangraras.
3 . Karsaning kang narpaputra . baboning pangwikan Jawf. jinereng dadya Carita. sampating karsa m·ar~ngi. nemlikur Sabtu
Paing . le k Mukaram w~warseku . Mrake h Hyang Surenggana.
Bathara Yama dewa ri. Am·awulu Wogan Suajag sum~ngka .
4 . Pancasudaning Satriya.-wibawa Jakuning g~ni. windu . Adi
Mangsa Sapta. sangkaJa angkaning warsi. Paksa suci sabda
ji. •) rikang pinurwa ing kidung. duk kraton Maja~ngka . Sri
Brawijaya mungkasi. wont~n ma~na sangking nagri Juddah .
5 . Pan~ngran Seh Walilanang. praptanira tanah Jawi. kang jinujug Ngampelcrenta. pinanggih sang m·aha r~si. araraosan
ngelmi. sarak sarengat J~ng Rasul. nanging tan ngantya la m·a .
linggar saking Ngam'pelgadhing. ngidul ngetan anjog nagri
Balam'bangan .
') Taun Jawt 17 42
1
6 . Lereh dhusun Purwasata. raja BaJambangan nagri . putranya
estr1 sajuga. ing wama tuhu linuwih . sadheng m·e pek birahi.
kataman ~rah sang ayu . madal sakeh usada . sang nata agung
prihatin . kyana patih Samboja sowan m'angarsa .
7 . Pukulun amba tur wikan. wonten molana ngajawi. kakasih Seh
WaliJanang . sangking ing Juddah nagari. ing Purwasata kampir. yen pinareng tyas pukulun . prayogi ingaturan. manawi
karsa sang yogi. sung usada gerahe putra narendra .
8 . Mangkana dupi miyarsa. aturing sang nindyamantri. Jangkung
kapar~ng ing driya . nulya utusan ngaturi . sapraptaning jro
puri. sang nata gupuh amethuk. riwusnya tata lenggah . miwah
katuran pam'bagi. amtdhark~ kang dadya rent;nging driya .
9 . Seh Walilanang wus sagah . nulya ingusadan aglis . gerahe sang
putri m·uJya . ramebu suk~nya ngenting. karsanya narapati. Seh
Wali pinundhut mantu . ing karya tan winama . dennira
?lmangun kardi. atut runtut lir mimi Jawan mintuna .
10. Wus Jam i neng Balambangan . Seh Wali matur sang aji. kinen
santun agamEslam . sarengat Nabi sinelir. nata tan mituruti.
seh cuweng tyas lolos dalu. kesah maring Malaka . garwa tinilar
(ng)garbini. sang retna yu sakalangkung kawlasarsa .
11. Sapengkere sang pandhita. pagering ageng(n)dhatengi.kawula
kathah kang pejah . benduning sri narapati. maring rekyana
patih . den lungsur darajadipun . ki Samboja sru merang. kesah
rna ring Majapait. anyuwita Sang Aprabu Brawijaya •) .
12. Kaanggep tur kinasiyan . tinandur aneng in Giri . nahan tan an ·
tara lam·a . Ki Samboja ang~masi. pinetak Giri ugi. sadaya
tilaranipun . Jastantun ingkang garwa. kaceluk Nyi Randha Sugih. anglu)A'ihi samoaning wong dedagang.
:-;-5:ratanipun aksara Jawi/ sanga prabu/ . Jeresipun mlturut Paramasastra ke'dah
kasen.t/ sang aprabu /. Kadjawi punika tembung / sanga/ ateges wilangan . Tembung
sab.angsanipun ing ngriki ~a~ra t Latin :/ 5ang apt"abu/./ 5at19 ab.agus Iss .
2
13. MangsuJI ing BaJambangan. rajaputri kang (ng)garbini. wus
ambabar mijiJ priya . wamanya kalangkung ~kik . karsanira
sang aji. linabuh mring samodra gung . winadhahan ~ndhaga .
sawuse aneng jaJadri. gya ingaJap juragan kang Jagya layar.
14. Blnuka ingkang gendhaga. isi jabang bayi p~kik . ingaturken
ntring nyi randha. langkung trusthanireng gaJih . dhasar datan
sisiwi. mila sihira kalangkung. lir putra (ng)gennya yoga . sinung aran Santrigiri. sawusira yuswa kallh w&s warsa.
15. Nyai randha Jon ngandika. dhuh kuJup sira wus wand. pisah
lawan raganingwang. aywa. kulineng gegram1n . becik ngupaya
ngelmi. sarengat J~ng Nabi Rasul. kene ana pandhita . parab
Sunan Ngampelgadhing . Surapringga prayoga kawulanana.
16. Sawulange Sang Pandhita. pituhunen lair batin . pom·a kaki
ywa pepeka . cinekakcariyosneki. Santrigiri wus manjing. nyakabat mring jeng sinuhun .· siyang dalu tan pisah . Jan putra ing
Ngampelgadhing . kang sinung ran ingkang rama Santribonang
17. Tulus dennira kakadang. tan ana salayeng kapti. pangaose wus
widagda . sampuma sakehing ngelmi. karsanya rarywa kalih .
ayun kesah angelangut. ngaos m·nng nagri Mekah . mancal saking Ngampelgadhing . nitih palwa labuh jangkar neng MaJaka .
18. Kapanggih Seh Walilanang. datan samar ing saliring . kandheg
ne ng nagri MaJaka . m·aguru Seh Wali sidik . sawusing (n)tuk sawarsi. sedyanira rajasunu . dum·ugekak~n karsa. lajeng m'ring
Mekah nagari . Walilanang sakalangkung datan rembag .
19. Kinon wangsul ing ngajawa. maring wukir Ngampelgadhing .
sarta pinaringan juflgkat. kala wan jubah kulam'bi. nahan ta Santrigiri . sam'pun sinungan juj4luk. n~nggih Prabu Setm·ata . San tribonang . sinung nam·i. Prabu Nyakrakusuma Susunan
Bonang.
20 . Nulya bidhal angajawa . wangsul m'aring Ngampelgadhing. pinanggih sang m"aha tapa . WUS katur sasoJahneki. sang resi
ngandika ris. kawruhanta iku kulup . Seh Walilanang MJaka .
m1trengsun saeka kapti. ing pangawruh lair batin tan suJaya
3
21 . Lah jebeng sira muliya. m"arlng ing ngasrameng Girl: kawruhanam·u renanta . lng sam"engko nandhang sakit . tumekeng
ngajalneki. mung nganti t~kamu kulup . renanta yen palastra.
kuburen aneng ing Giri. tunggalena kalawan sudarmanira.
22 . Lawan sunideni sira . jum"eneng Susunan Giri. jujuluk Prabu
Setm·ata . ternbe ing sapungkur marm . sira ingkang (m)bawani.
jurneneng wali linuhung. sinuhun sak-rat Jawa . kabeh padha
wedi asih . kalengkengrat sir1ebut raja pandh'ua .
23. Nanging ywa kaliru tampa. dudu ratu mangku nagri . sira wus
tan kakiJapan . obah osik donya ngakir. WUS cukup wekasm'am~ . Sunan Giri nem'bah nuhun. anulya ngraup pada. lengser saking Ngam'pelgadhing. tanpa kanthi gancanging carlyos
prapta .
2. KINANTHI
1. Jng Giri apan· wus tundhuk. kang ibu grahe ngranuhi. rinubung
sake h juragan . rawuhe Jeng Suna n Girl . karamat ing waliyolah .
kang ibu dipunp~taki.
2 . Kagyat wungu nulya ngrangkul. kinuswa-kuswa kang siwi.
waspa adres m"arawayan . sasam'batnya melas-asih . dhuh lae
atmajaningwang. kang dadya tel~nging ati.
3. Kurang sathithik katrucut. kulup tan menangi m·ami. nyawa dene teka lawas. (ng)gonira pruhita ngaji. lae-Jae ora nyana . yen
bisa katemu maning .
4 . Ma ngkya guwayamu mancur. wenes m·ancorong nelahi. baya
oleh kanugrahan . jeng sunan turira aris . ibu pangestu paduka .
wus katur saso lahneki.
5 . Kang ibu suka kalangkung. kulup sampurnakna marm . umanjing agama Islam. nulya sinadatken aglis. kalimah loro winejang. kang ibu padhang nampani.
4
6 . Kulup -wus padhang tyasingsun . datan sum-elang ing ati. sira
kariya raharja , tetepa (ng)gonmu m~ngkoni. batihm\J para sudagar. isining asrameng Giri_.
7 . Tembe ing sapungkuringsun. sakehe dunyarta m·arn'i. sidhekahna kang . warata. ~kir miskin anak yatin . Jaw~n tukokna
am·a nat. kaji rrning Mekah nagari .
8 . Pon1a kulup wekasingsun . Ni San1boja nulya lalis. sawusira
binersiyan. Jayon kinubur tlnunggil . Jan raka Kyai Samboja. ing
m·a ngkya titiyang Giri.
9 . Lastantun pamundhinipun . ing gusti Jeng Sunan Giri . samya
kapanjingan im·a n . ngJam'pahi sarengat Nabi. ngibadah andarus
Kur'an . kathah kang iyasa masjid .
10. Gem·ah arjane kalangkung. tan ana kang Jaku juti. sam"ya
cekap nyandhang m·a ngan . adoh ingkang dadya m1skin . tentrem ciptane raharja . wo ng ngamanca kathah prapti.
11 . Kabanjur tan arsa mantuk. kalaj~ng wisma ing Giri . raja pan-
dhita Setmata. jujuluk Susunan GirL Gajah Kadhaton minulya .
kawentar ing liya nagri .
12. Miwah wus ·p inundhut m·a ntu. ing Suhunan NgampeJgadhing.
dhinaupken Jan putrinya. Nyai Ag~ng Ratu nami. atut dennya
paJakram·a . l~stantun ngantya sisiwi.
13 . Wowolu estri myang jalu. Nyi Ageng angrum·iyini. kondur rnaring rahmatolah. Jayon sumare anunggil . marasepuh estri
priya . garwa putra gung prihatin.
14. Sigeg gantya kang winuwus. Brawijaya Narapati. mireng pawartos sanyata. ing m·a ngkya Susunan Giri. linulutan sakeh
janma . nungkul tan kalawan jurit.
15. Sang prabu utusan gupuh . Ga_jahm·~a kyana patih. kinen luman1):>ah priyangga. nrukul prang Giri Garesik . tan cinatur Jampahira. wus prapta jajahan Giri.
16. G~ere kadya pinusus. kang katrajang Sam'ya ngili. minggah
kadhaton Prawata. Jeng Sunan Giri m·a rengi. anyerat
rnan~dhak Kur'an. kagyat mireng suwaraning_
5
17 Tiyang alok mungsuh rawuh . sumedya ngrisak ing Giri. kaJarn
ingkang kagem nyerat. anulya binucal aglis . andodonga ing
Pangeran . sinem'badan ing sakapti.
18. Kalam lajeng dadya dhuwung. cumlorot ngamuk pribadi. pra
wadya ing Majalengka. kathah ingkang angem·asL sakantune
kang palastra. pra sam'ya lumayu (ng)g~ndring .
19. Mantuk marang Majalangu . sawusira mengsah gusis. dhuwung
wus wangsul pribadya . sumeleh ing ngarsaneki. pany~ratan
sang pandhita. sarta akukuthah getih :
20 . Kagyat risang am·anengkung. m1yat dhuwung kuthah getih.
dahat panaJangsanira . dyan dodonga mring Hyang Widdhi.
m·ugi Allah ngapuntena. solah am'ba ingkang sisip .
21 Sang pandhita ngandika rum·. m·a rang ing wadyanireki . kabeh
padha piyarsakna. m'yang aneksenana sami . katgeki sun wehi
aran . si Kalammunyeng prayogi
22 ·sakeh wadya saur manuk . wus samya kalilan mulih . mring
wismane sowang-sowang. h~stantun asrameng Giri . jum·en~ng­
nya Jeng Susunan . Prabu Setmata linuwih .
23 . Gemah arjane kalangkung. saya wewah wadyaneki. tan ana
kang kasangsaya . nahan wus antara lami. Sunan Gin nandhang gerah . kapareng praptaning takdir .
24 Kundur m'ring rahmatolahu . gumer tangis ing jro puri . wandu
wandawa sungkawa. layon sawusing ban~sih . sinarekk~n nora
tebah . sangking padalemaneki.
25 . Sedanira tilar sunu. sadasa kakung Jan putri . kang kalih sa~g
king ampeyan . Pangran Pasirbata nenggih. kalawan Siti Hoh·
bayat . wowolu sangking pademi.
26 . Kasebut_Nyai G~ng Ratu . putra sepuh sinung nam't . Ratu Gedhe ing Kukusan . ni..llya Sunan Dalem nenggih. katrinira apan~ngran . Susuhunan Tegalwangi.
27 . Catur Nyi Geng Saluluhur. panca Sunan Kidul nenggih . Ratu
Gedhe Saworasa. Sunan Kulon kang sumendhi. Sunan Waruju ragilnya . wau ta ingkang winardi.
6
28. Sasampunira pangubur. kun1pul para wadya Giri . angrembag
ingkang gum·antya. mandhireng Susunan
Girl. pra wadya
wus golong rem'bag. Sunan Dalem kang gumanti.
29. Gya ingangkat ajujuluk. Sunan Girl kaping kalih. Susunan Girl
Kadhatyan . garwa kakalih pademi. tan mashur ing panjenengan . J~ng Sunan wus prapteng jangji.
30. Kundur 111ring rahmatoJahu. ugi sum·are ing Girl. atilar putra
sadasa. (m)bajeng Sunan Sedamargi. pan~nggaknya apeparab. Sunan Girl Pra~n Adi.
31 . Trl Nyi Geng Kuruganngurun . Nyi G~ng Ngulakan kang sukci.
Pangran Lor Pangran Dheket sad. Pangran Bongkok nulya
Nyai. Ageng Waru arlnira. Pangeran Bulu sum·endhi.
32. Wragil Pangran SedaJaut. paripuma kang wus swargi. rem'bag
kang yoga gumantya . kempal sakehe kang dasih . Sunan Parapen ingangkat . linuwih lir eyang swargi.
33. Mandhireng Girl Kadhatun . jujuluk m·aksih lestari . Sunan Giri
Prap(m dibya . suyut kang wadya gung alit. kawentar ing Jiyan
praja. tan pegat kadya ing nguni.
..
3. MEGATRUH
1. Ya ta wau sang prabu ing MajaJangu . sampun amiyarsa warti.
lamun Sunan Giri Prabu. Setmata. wus angemasi. mangkya
wayahe gumantos.
2. Ajujuluk Sunan Prapen Giri luhung . lalajone kadya nguni.
sang wiku tan arsa nungkul. marang nagri Majapait. dadya sru
bendu sang katong .
3 . Dhawuh maring Ki Gajahmada nindya nung . miwah kinanthen
pra siwi. angirid wadyabaJa gung. kinen ngrabaseng ing Giri.
wus samapta nulya bodhol.
7
4 . Sunan Prapen wus m1reng badhe ginem'pur. m'ring sang prabu
Majapait. wus bud hal carakeng prabu. kya patih myang rajasiwi. balane lir sam·odra rob .
S . Sunan Prapen sampun sanega ing pupuh . karsanira nanggulangi. rrtring carakeng Majalangu. tan dangu mengsah kaeksi.
nulya pinapak prang popor.
6 . Wadya Girl kasoran ing yudanipun . kathah ingkang nandhang
kanin . tanapi tumekeng lari1pus . Sunan Prapen angoncati.
sagarwa putra wus lolos.
7 . Lajeng ngungsi m·arlng sapinggirlng Jaut . binasmenan kitha
Girl. sadaya wus dadya awu . rajabrana denjarahi. rajaputra
tindak alon .
8. Dhumateng ing astananira sang wiku . Sunan Girl kang wus
swargi. ingkang rum·eksa ing kubur. tyang kakalih sam·ya
dhengkling. rawuhe sang prawira nom·.
9 . Para wadya dhinawuhan kinen (n)dhudhuk . gya tumandang
sagung dasih, halate sang maha wiku . cihnaning wali linuwih .
singa celak anggaloso .
10. Kalesedan sam·bat ngadhuh-adhuh lampus. kangka ntunkalangkung giris. bram·a ntya sang rajasunu . tumandang pribadi ajrih .
merang lamun tan kalakon .
11 . Dadya dhawuh marang tyang kalih kang tunggu . kinen andhudhuk den aglis . binilaen yen tan purun . pasthi tum·ekeng
ing lalis . kinarya coban kris waos.
12. Tyang kakalih tan suwala nulya (n)dhudhuk . dupi prapta blabak jati. tutuping tabelanipun . ·binuka saking sakedhik. nulya
ana ingkang m'iyos .
13 . Wami kom'bang tan petungan kathahipun . mabur ngebeki wiyati . I'Tianiyub lrr langit rubuh . neiTI'puh wadya Majapait . dennya nanggulang pakewoh .
14. Pinarjaya tan keguh ngentub pikantuk . bingung wadya Majapait. ting bilulung r~but dhucung. dennira angungsi urip. seleh
gagame11mg pupoh .
15. Samva kudhung g~dabikan keneng ~ntub . sirah rapet ngroyok
sikil . ngaruara sambat bingung. prapta nagri Majapait. ko mbang anglut datan kegoh.
16. Sang aprabu Brawijaya langkung gugup. tan kawawa nangguJangi. dadya tiJar prajanipun. sawadya baJanir_eki. gusis praja
tan ana wong.
17. Ngungsi tebih dupi kombang wruh wus suwung . wangsuJ m'ring
nagrinya m·aJih . siji tan ana kang kantun . sang aprabu Majapait.
sawadya wangsul ngadhaton .
18. Aprasetya sang aprabu MajaJangu . datan nedya maJih-m:alih .
nvikara dhateng sang wiku . ngam'ungena ingkang uwis. ing
tyas datan waJangatos.
19. Kacariyos tyang kalih kang ngreksa kubur. kanugrahan m:antun
dhengkling. gagancangan Jampahipun. anusul Jeng Sunan
Giri . ingkang lagya amakuwon.
20 . Kawlasarsa aneng satepining Jaut. tyang kalih mar~k tur uning.
ing m·angkya mengsah wus larut. jaJaran tinempuh dening .
kombang. ingkang m'apak pupoh .
21 . MadhuJ-m·a dhul pa)ayune numbuk bentus. tilar gagamaning jurit . sam'ya ngungsi gesang (n)jrunthul. tan ana ingkang tinolih .
swarane pating galembor.
22 . Sampun katur ing purwa wasananipun . daJah waluyaning
dhengkling . sang wiku kalangkung sukur. (n)dedonga m'arang
Hyang Widdhi. rahayu ywa na pakewoh .
23 . Nulya kundur tan cinatur Jam~nipun . wus paripuma ing nguni.
eca tyase para wadu . satengah ana kang kibir. sajeg tan na
mungsuh rawoh .
24 . Sunan Giri datan samar jangkanipun. )am'un kraton Majapait.
wus andungkap simanipun . jaJarane sangking siwi. dyan Patah
mtjil karaos.
9
4. MIJIL
L. Santun sarengatira Jeng Nabi.Muhkammad kinaot. miJaKangjeng Sunan Giri Prapen . lajeng tedhak m'ring Den1ak nagari .
kumpul Jan pra wali. mukm'in rrfiwah jamhur.
2 . Wusing oodhah nagri Majapait. mekrad sang akatong . jro
kadhaton tan ana isine . Sunan Giri nvelani dadya ji. mung pat
puluh ari . nenggih Jaminipun .
·~ . Anyarati supadi icaling . Jabeting karaton . ratu Budha gya jumeneng rajeng. wusing antuk kawan dasa ari, Jeng Susunan Giri.
masrahken kaprabun .
4 . Maring Radyan Patah anan1peni. wus jum·eneng katong . aneng
nagri Demak angrehake . ing rat Jawi Jeng Susunan Giri . sarampunging kardi. wus linilan kundur.
5 . Sawusira risak Demak nagri . pindhah Pajang kraton . adipati
Pajang kang m·andhireng. mantu sultan Bintara .•nungkasi. ing
Dem·a k nagari. ngreh wadya sawegung .
6 . Kangjeng sultan Pajang kang winami. wusing madeg katong .
karsa nyuwun idi mring Parapen. Kyai Ageng Mantaram-umi ·
ring. sagunging bupati, kebut tan na kantun .
7. Sultan Pajang sarawuhing Giri. kagyat ing tyas anon . pasanggrahan (m)banjeng aneng ngare . pra bupati kang samya
sum'iwi. ing Jeng Sunan Giri . pondhoke pinatut.
8 . Sunan Prapen duk miyos tinangkil. Sultan Pajang gupoh . asu·
mewa sareng bupatya keh. lenggah jejer ngarsane sang resi. ingayap pra dasih . neng pungkuranipun .
9 . Wusing pepak kang samya anangkil. sunan ngandika Jon. jebeng Pajang di kapareng kene. wus alenggah caket Jan sang
resi. angandika aris. winor m"anis arum".
10. Putraningsun kang padha anangkil. ywa na walangatos. den
narim'a m'arang ing papasthen. ing samengko ki Pajang dipati.
ingsun wus ngideni. ing jumenengipun.
10
11 . Sultan mengku irig Pajang nagari. sudibya kinaot. binathara tan
ana sam1ne. babundhele ing satanah Jawi. kalipahing Widdhi.
sarta ajujuluk.
12. Sultan Prabu Awijaya Jewih, karsane Hyang Manon.
n~ksenana pra sutengsun kabeh . atur oaksi sakehing bupati.
mangayubagyan~. dhawuhing sang wiku .
13. Nulya m·undhut dhahar wus urmjil. saking jro kedhaton. tinata
ing pandhapa madyane. Sunan Prapen sultan Pajang tuwin.
kang para bupati. wus bujana kem'bul.
14. Sang pandhita angandika m·aJih. dhuh pra siswaningong. sultan Pajang m-yang bupati kabeh. ~nggonira akekadang kaki.
·
ywa salayeng budi. di atut arukun .
15. Raharjeng tyas sukur ing Hyang Widdhi. karsane Hyang
Manon . ana kang tinitah dadi gedhe . ana kang tinitah dadi
cilik. papasthening Widdhi. basane asnapun .
16 . Datan luwih sun teh~dheng Widdhi. anak putuningong. donya
akir salam~ta kabeh . kang sinabdan sa mya saur paksi. tutug
dennya bukti. linorot mring wadu .
17 . Sunan Giii tinarbukeng Widdhi. waspadeng pangawroh . datan
sam·ar lalakon ing tembe. ingkang tansah pina ncih ing !iring. Ki
Ageng Mantawis. cahyanya umancur .
18. Angandika Jeng Susunan Giri. rnring jeng sultan alon . jebeng
Pajang lah ta sapa kae. baturm\J kang m·a ngan angereni . sapa
araneki. kangjeng sultan matur.
19. Rencang am"ba patinggi Mantawis. nami karan enggon . angreh
siti sadhomas karyane . sang pandhita angandika malih .
dhawuhana kaki. linggih jajar patut.
20. Lawan para siswengsun bupati. ·sandika kang kinon. Kyai
A~ng Mantaram wus ;e;~r. heh sanggyaning siswengsun
bupati. wruhanamu kaki. turunne· si kulup .
21 . Ki Mantararn besuk wus pinasthi. angreh sakehe wong. ing
satanah Jawa iki kabeh . nadyan Giri kene tem'be ugi. ngidhep
ing Mantawis. kyageng laj€ng ngujung .
11
22 . Konjem' siti nenedha Hyang Widdhi. widadaning dhawoh,
saha· matur mring Sunan Parapen . sakalangkung sru nuwun
kapundhi. lulusing sabda ji. tetepe kang wahyu .
23. Dhuh pukulun patikbra ngaturi . dhuwung wus m'irantos.
am·ung dadya pratandha yektine . sungkem amba tirnbalan
sang yogi. sunan ngandika ris. sun tarim'a kulup.
24 . Nanging ingsun paringak~n bali. apan kacariyos . samya re~
pra dipati kabeh . aningali Ki Ageng Mantawis. raja pandhita di.
gya Jll'ucung dhadhawuh.
5 . PUCUNG
1. Lah ta kulup para bupati sadarum. ingsun iyasakna . talaga
kang luwih adi. tur sandika pra wadya nulya tumandang.
2 . Dhudhuk-dhudhuk tan pantara nuli ram'pung . dados kang
talaga . luwih adi toya w~ning. gilar-gilar lir pend~h kaca bn?nggala .
3 . Wusing katur sinung ran Talagapatut. jeng sultan kalawan .
sagunging para bupati. wus linilan m'ring prajane sowangsowang .
4 . Tan cinatur nagri Pajang iisakipun . pindhah ing Mantaram .
ingkang jumeneng narpati. putranira nenggih Ki Age ng Mantaram .
5 . Risang Sutawijaya jujulukipun. Kangjeng Panem'bahan . Senapati ing Mantawis . lulus wirya gem·ah arja prajanira.
6 . Pan~m'bahan Senapati ing Mantarum'. ngy~ktekken wirayat.
dhawuhe Susunan Giri. ing naJika sowannya jeng sultan Pajang.
7 . Panem'bahan Senapati nulya ngutus. abdi kinen sowan . roaring
Giri kanthi tulis. prapteng Giri sang wiku Jagya sineba.
12
8 . se'rat katur tamating pamaosipun. mese"'m angandika . heh
caraka ing Mantawis. pak~nira rrl'atura Kj Senapatya. ·
9 . Lam"Un ayun nyatakken wirayatingsun . gustimu turana. nglu rug m'ling bang-wetan nuli. wus pinasthi karsane AIJa~TangC!-la.
10. Lam"Un ratu Mantaram ing t~mbenipun . ngrata tanah Jawa.
sanadyan ing Girl iki. uga teJuk m·arang. ing nagri Mantaram .
11 . Lokilrrtakpul tan kena owah sarambut. jam'ane walikan, kawuJa
dumadya gusti . ingkang gusti say~kti dadi kawuJa.
12 . Pratandhane wus katon Pajang Mantarum. iku dadya cihna .
utusan wus nyuwun pam'it. mantuk marang Mantaram.agegancangan .
13. Wus sumiwi ing ngabyantara sang prabu . wus katur sadaya .
weJinge Jeng Sunan Giri. tan pantara lami sri nata Mantaram .
14. Bidhal nglurug m'ling bang-wetan kang jinujug. ing nagari Japan . sagunging para bupati . ing bang-wetan wus kumpul
~neng ing Japan .
15. Kacariyos ing Giri sang m·aha wiku . wus miyarsa warta . lamun
sang prabu Mantawis. ngepung Japan para bupati bang-wetan.
16 . Pacak bans· tutulung paguting pupuh . Jeng Su nan ing Arga
utusan akanthi tulis . tyang sadasa gegancangan marang Japan
17. Praptanipun ing Japan nulya kinumpul. wong agung Mantaram. myang bang-wetan pra bupati. wusing pepak duta Giri
aturira .
18. Dhuh wong agung Mantaram· saha wong agung. bang-wetan
sadaya. Jampah kawuJa tinuding. ing Jeng Sunan Girl akanthi
nawaJa.
19. Ulun waos pribadi m'rih terangipun . sami kapyarsakna . suraose
kanang tulis. duteng Giri manengah maos nawala .
20 . Layangingsun Jeng Sunan Girl .d humawuh . rrtarang putran ingwang. Senapati ing Mantawis . Jan nmng putraningsun
Pangran Surabaya.
13
21 . Lirjng layang (ng)gonira .ayun prang pupuh. rarut panjenengan, ·ingsun pan nra nglilani. krana bakal keh pepati tan
pratJnga
22. Tembe lamun ana karsane Hyang Agung. pamiyaking Sukm·a .
andhap luhur wus pinasthi. pan tinem'll ing sam$ngko durung
mangsa .
2~ .
Balik padha nganggoa budi rahayu lestari k~kadang . sun
asung babasan kaki. wadhah lawan isi endi piniliva .
24 . Sun ideni salah sijl pam'ilihnru. isi apa wadhah. sawusira samya
rrnlih . prajanjiya setya susetyaning driya .
25. Den asukur takdiring Hyang Kang Maha Gung. singa piniliya.
iku wus tan kena gingsir. pan tinemu ing wuri kaananira
6 . PANGKUR
1. Yen uwis pamilihira. uTT1antuka marang nagrinireki. ingsun
sung raharjeng laku . TT1arang ing sira padha. wus atiti kang serat
nulya tinutub. Senapati angandika . lah yayi ing Surawesthi.
2. Kadiparan karsanira. andikane pan~mbahan ing Giri. mung
yayi kalawan ingsun . kang tumraping nawala. kinen m'ilih wadhah lawan isinipun. pundi ta ingkang kinarsan . yayi rrYiliya
kariyin .
3 . Ulun narima tarrrpikan. duk rrfiyarsa Pangeran Surawesthi. ing
tyas samana pakewuh . wusana angandika. kakang Senapati
Ngalaga Mantarum. kenc~ rrlanah kawula. ulun niilih kanang isi.
4 . Kakang kabageyan wadhah . Senapati NgaJaga ngandika ris.
yayi kula wadhahipun . inggih sampun narimah. duteng Giri
atas pamiyarsanipun. gya pam'it n1ring panlmbahan. rrdwah
mring para dipati.
14
5 . Panem'bahan Senapatya. sam'pun kundur rrtaring nagri Mantawis. ' wong agung bang-wetan sam-pun . urrtantuk sowangsowang. tan cinatur duteng Giri Jampahipun . prapteng ngarsa
atur ~m'bah . matur soJahnya tinuding.
6 . Dhuh gusti kawuningana . putra tuwan Pangeran Surabanggi.
kinen am1lih rum'llhun. mring Kang~ng Senapatya. Surawesthi
kang pinilih isinipun. wadhahipun Panem'bahan. narint'ah
atam'pi isi.
7. Mesem J~ng Sunan ing Arga. wruhanira kodrat tan kbna gingsir. ·basa wadhah n~ iku. isine apan janma . tembe nagri
bang-wetan kareh Mantarum. isi yen tan manut marang, ingkang adarbe nagari.
8 . Sayekti tan kena ngam'bah. yen ambadal say~kti te'keng pati.
dadi kudu am'iturut. marang kang duwe wadhah . enengena ing
Giri gantya winuwus. nenggih praja-di Mantararrt. Panembahan Senapati .
9 . Dennira jumeneng nata. lam~nira pan namung tigang warsi. lajeng puput yuswanipun . ginantyan ingkang putra . P~ngran
Adipati Anom ing Mantarum. jujuluk Jeng Susuhunan. Diningrat Anyakrawati.
10. Amung kalih weJas warsa. laminira jum-eneng narapati. jeng
susunan nulya surut. ginantyan narpatmaja. Pangran Adipati
Anom· ing Mantarum. jujuluk Kangjeng Susunan. Sultan
Agung ing Mantawis.
11 . Prabu Anyakrakusuma. duk punika Pangeran Surawesthi.anye-
dhahi pra tum·enggung . mancanagri bang-wetan . wusing ~ ­
pak neng Surabaya sadarurrt. ngn?mbag arsa rrtagut ing prang,
ngrabaseng nagri Mantawis .
12. Sabiyantu abipraya. pra bupati tan ana nyulayani. enjing gya
budhal gurrturuh . sagunging balakuswa. kantpir ngujung astana Giri K~hatun. undure sangking astana. sowan ing Jeng
Sunan Girl.
.
15
13. Wu~ sepuh J~ng Sunan Arga . prapteng ngarsa ~ng sunan
ngandika ris. dhuh babo atm"ajaningsun . paean kang dadya
karsa . dene padha tum-~ka ing ngarsaningsun . apa na karya
kang gatya . Jeng Pangeran Surawesthi.
14. Myang Dipati Singasekar. m·a tur nembah ntring Kangjeng Sunan GirL apunten dalem sang wiku, am'ba myang para kadang.
wus sarem'bag arsa ngrabaseng Mantarum-. nyuwury idi sang
pandhita . m'iwah pangestu basuki.
15. Jeng sunan aris ngandika . ing samengko pan durung mangsa
kaki. para bupati urrtatur. kang antrih Jegaweng tyas.
ngidenana sang wiku paring pangestu . jeng sunan aris ngandika . m'o kal bedhaha Mentawis.
16 . lng sam·engko wong bang-wetan . m-aJah padha ngung~a kang
prayogi . tan wurung bino yong besuk. m·a rang nagri Mantaram.
Pangran Surawesthi tan kendhak tyasipun . myang sagunging
pra dipatya . wusing ngujung ing sang resi.
17. Ngandika sang wiku raja . yen mangkono padha karsanireki.
den angati-ati kulup . ingsun pasrah Hyang Suksm·a . legi pait ·
ing tem'be pasthi katem·u . sanggyaning para dipatya . wusing
.
".
nguJung
sang arest.
18. Bidhal saha wadyakuswa . tan cinatur soJahireng ngajurit. wasananira kaplayu . ungguling Ngeksiganda . wong agunge Mantaram tan ana s~gu . para bupati bang.wetan . palarasan undurneki.
19. Ana kang turrtekeng pejah . ana kanin ana kang nungkul aris .
ing Mantaram saya mashur. kadibyane sang nata, ka~ktene
para punggawa nung-anung . winongwong karato nira.
kinasiyan ing Hyang Widdhi.
20. Gem·ah ripah tur raharja . tata tentre'm sagunge wadya alit .
Jumintu ganjaran prabu . sagunge pra dipatya . tyas raharja
datan ana kang sakuthu. ajrih asih ntring narendra. samya tuhu
lair batin .
16
21. Nahan raharjaning praja . yen ginunggung sawengi datan uwis .
ing m'angkya pinurweng k.idung. Narendra ing Mantaram'. Sultan Agung Sri Anyakra.kusumeku . Jagya m1yos siniwaka. pepak
ingkang samya nangl<il.
22. Wadyabala myang santana. Pan~m'bahan Purbaya m'llnggeng
ngarsi. tan pegat tinantun-tantun . jeng suhan ris ngandika. inggih uwa Purbaya pawartosipun . Pangeran ing Surabaya. ing
mangke pan sampun JaJis.
23 . Kang kantun mung analtira . Ki Mas Plkik pam'ba~nge kang
siwi . uwa punika karsengsun . tim'baJi m'ring Mantaram'. ingsun
arsa uninga ing waminipun. panembahan aturira. punika langkung utarm .
24 . Ulun umiring sakarsa. sri narendra pangandikanya .aris. AJap~ap ingsun utus. marang ing Surabaya. tin1baJana Pangran Peltik Surengkewuh, taMs ingkang pangandika. ,;engkar anggambuh tinangkiJ.
7. GAMBUH
I . Wus Jepas Jai'Tipahipun. AJap-aJap prapteng Surengkewuh. Jaju
roaring Ngrarempah dhukuhbeki. Pangran P~ gupuhgupuh . am·ethuk cara.keng katong.
2. Wus ingancaran lungguh. Pangran PSkik awacana arum.
pam'an ulun atur pambagya basukl. AJap-aJap m·atur nuwun.
(n)dhawuhken timbalan katong.
3. Jeng pangran sowan· ulun. pan ingutus rakanta sang prabu .
Gusti Kangjeng Suhan Agung ing Mantawis. m'aringakfn kang
pangestu . rnring andika sakaloron .
4 . J~ng pangran matur nuwun . sasampuning maringkGn pangestu . dhawuh nata paduka dipun timbali. sagarwa putra myang
wadu . ulun ingkang kinen (m)boyong.
-
17
5 . Jeng pangran aturipun . adhuh paman kamayangan tuhu , de
jeng sultan karsa nyaruwe wong pekir. ina papa aneng dhukuh1 datan supena sajingklong . ·
6 . Tan suwala ragengsun . kadyangganing sarah aneng Jaut. ing
sakarsa jeng sultan ulun urmring . tan nedya sawaleng kayun.
lum'Untur dhawuhing katong .
7 . Ki tum'enggung duk ngrungu . ing ature manis am1as ayun .
angresing tyas gya umatur iDg sang Pekik . bilih marengken
sang bagus . benjing-enjing lajeng bodhol.
8 . Jeng pangran wacana rum. sakalangkung prayogi man m~ng­
gung . ulun Jajeng tata-tata sapuniki. paman sakanca sadarum'.
prayogi rereh neng pondhok.
9 . Jeng pangran gya dhadhawuh . marang garwa sakulawargeku .
kinen samya pradandosan sadayeki. yun surmwe ng miing
Mantarum'. ribut sam)'a dandos-dandos .
10. Ki Alap-alap gupuh . nuding wadu nim'bali tumenggung. Surabaya Ki Sapanjang kang wawangi. tan dangu anulya rawuh . Ki
Sapanjang dhawuh katong .
11 . Jeng pangran sowanipun . miing Mantaram' bidhal sesuk-esuk.
jengandika sawadya kinen um'iring. sarta rum~ksa ing pungkur.
kac~kape kula borong.
12 . Ki Sapanjang agupuh. paparentah
m'ring sakehe wadu .
abusekan sakeh wadya Surawesthi. wus m'irantos sadayeku.
enjinge anulya bodhol.
13 . Lon-lonan Jampahipun . ing Jam'ine Jampah tan winuwus. prapteng dhusun Butuh arereh saratri. kangjeng pangran dalu ngujung. m'arang ing astana Butoh.
14. (n)D~dagan am'anengkung. palaling Hyang wanci lingsir dalu .
Pangran Pekik rmyarsa swara dumeling. ujaring swara sung
tuduh . Jah Ki Pekik karseng Manon .
·
15. Wruhanta sira besuk. darbe putu jalu tur binagus . am·andhireng
nata gung ing tanah Jawi. ngreh wadya bacinga h agung, nanging angalih kadhaton.
18
16 . Mring tanah Pajang iku. sa,kulone kutha pre'nahipun. aran
dhukuh Wanakarta tc~m'be dadi. praja K~rtasura m·a shur. dene
jujuluking katong .
17. Jeng Susuhunan Mangku . -rat Senapati ing NgaJageku . Ngabdurahman Sayidin Panatgami, cepping iSWara kagyat wungu
·
ing wanci a waling S uboh .
18. Miyose wus pinangguh . Jawan juru kunci t~ngga pintu . Pangran Pekik wawartos ntring jurukunci. denyantuk wangsit ing
dalu . ki jurukunci anjom'blong .
19 . Sinem'bah•) saha m·atur. sakaJangkung bingahe tyas ulun .
sukur sukur .alhamdulilJahi rabil. Hyang Surya wus mungubmungub . jeng pangeran Ja~ng bodhol.
20 . Datan kawameng ngenu . wus angancik ing kitha Mantarum. ki
tumenggung AJap-alap ngrurrtiyini. atur uninga sang prabu .
sigeg gantya winiraos.
21 . Sang prabu ing Mantarum'. ri tinangkil munggeng siti luhur .
Panembahan Purubava wus surrtiwi. myang wadya bala supenuh . munggeng 'n gabyantara katong .
22 . Datan ant.a ra dangu . ki tum'~nggung Lap-alap mangayun .
nembah m·a tur ulun kinen anim'bali , Pangran Pekik
Surengkewuh. Jll'angkya wus surrtiweng katong .
23 . Sagarwa putranipun . Ki Sapanjang sawadya tut pungkur. suka
ing tyas sang prabu ngandika aris. lah uwa Purubayeku .
kadipundi kang linako n .
24 . Mangke sadhatengipun. dhilll'as P~kik napa ~kti ingsun. utawine piyam'bake ingkang ~kti. Purubaya n~m'bah lll'atur.
kinanthet lawan suraos .
') Preyoglnipun I any~mbah .'
19
8. KINANTHI
1. Sangking ing pamanah ulun . pangeran ing Surawesthi. ing·
kang layak ngabektiya . ing pada dalem sang aji . kawon luhur
kang darajat. panjenengan dalem a.ii.
2 Mandhireng prajeng Mantarum . ing rat Jawi mung satunggil
kalihdene tinimbalan . datan sawala ing kapti. sam pun kalampahan sowan. ing ngabyantara narpati.
3 . Asrah jiwa raganipun . kangjeng sultan duk m'iyarsi. aturipun
ingkang uwa. kaJangkung trustha ing galih . nahan Pangran
Surabaya. sagarwa sampun sum'iwi.
4 . Pepe kidul wringin-kurung. sasolahe am·Jasasih . duk uninga sri
nare ndra. dhawuh kinen anim'bali. anggandhe k tundhuk
pangeran . ingirit m·inggah sitinggil.
5 . Andhadhap amundhuk-mundhuk . cingak kang .samya ningali.
m·iyat wamanya pangeran . m'irit •) kangjeng sri bupati. kantun
c;enene kang cahya . kantun semu kantun sigit .
6 . (n)Dungkap prapteng ngarsa prabu . caket dennira sum1wi . tu mungkul konjem' pratala . ri wusira mangenjali. wangkingan
sineleh kanan . gya m'angraub pad a aji.
7 . Saha m'atur arawat Juh . pegat-pegat winor tis-tis. dhuh gusti
kalengkaning rat. rrtusthikaning tanah Jawi. patut pinundhi
sinem'bah. jurnene'ng kalipah Widdhi.
8 . Ambeg pinandhita tuhu . santa budi m'irah asih . mardikeng rat
tyas kurnaJa . ngecani rnanahing dasih . nrnh arja a yu tan pegat.
kasudarm'an winor rnanis.
9 . Santana wadya lit agung . tan ana kataman bengis. winor ing
sakarsanira. kinajrihan lair batin . pra wadya ing Ngeksiganda .
winengku-param·arta ji.
") Prayoginipun/ rmrib/ -
m~rnptr .
10 Kasujanan arn't:>eg sadu . linangkung kasusreng buml . sumbageng rat pinasthika . waskitha ng'reh ing patitis. kongas ing ganda angarn'bar . kinasihan ing Hyang Widdhi.
11
Sudibya prawireng kewuh . kinajrihan kanan-kering . ngagem
agama m1nulya . sasat jengandika Nabi. Muhakanrm·a din angajawa . ngrenggani nagri Mantawis .
12 . Dhuh jeng gusti sang aprabu . sowanipun ingkang abdi. angaturken pejah gesang . awit rum·aos geng sisip . katungkul ing
kawiryawan . labet mudha punggung yekti.
Dama kalimput tan emut ing kanugrahaning na rpati tu merah
jiwangga mulya . kaecan nadhah myang guling. saanak rayat
myang warga . tan lyan barkahing narpati
1t1 l.um intu salaminip un tangeh manawi kang abdi sagecl ngaturi
minangka bebekti ingkang martasih o guc;ti satu hu mudha
ce'plik tangeh wruh ing becik
15 Manawi kangjeng pukulun . tan paring aksameng dasih. yekti
temah anggung papa . druwaka sala m·ineki . ing ma ngke amba
su mangga . sakarsa jeng sri bupati .
1?,
16 . Mangkana kangjeng sinuhun . ngandika sa)roning galih . wong
iki bag us prasaja . ing wicara tata s titis . teteg tyas sura legawa .
pantes tan si nungan lam·is
17
Te ka r~sep atiningsun . dadya condhonging tyasmami . pantes
rewanga wibawa . (n)darahken sri tanah Jawi. madhahi kanang
nurbuwat . wasana ngandika aris .
18. Wis lungguha ariningsun . iya apa kang pinikir . dhuh yayim·a s
Surabaya . marma sira sun' tim'bali. sumiwi ing ngarsaningwang.
wus pasthi karsaning Widdhi.
19. Sosotyadi apan kudu . tumrap ingem'banan rukmi. upama ingsun pancuran . sira talaga nadhahi . yayi kang minangka
wadhah . ingsun kang minangka isi .
20 . Pasemo n kang ingsun wuwus. t~gese uwu s ginaris yen sira
bakal tan pisah . melu nurunake benjing . para ratu tanah Jawa .
yayi ingkang urun estri .
21
21 0 Manira kang urun kakungo ing sam~ngko karsa mamt sira
wismoa na Mantaramo ana sawetaning purio sisihan Jan kadipatyan o moungguh nagri Surawesthi.
22 0 lngsun paringake wangsul. moarang pakenira yayi. wenang o
anguwasanana o kadi ingkang uwis-uwis o si Sapanjang mung
rumo&..sao tata tentrem~ng nagari o
23 0 Sira ana ing Mantarum0o aiJw<~ taha-taha yayi. ing pangangg~p dipun padhao ya Mantaram Surawesthi. Pangran Pekik lejar ing tyas o trusaning supenaneki.
24 0 Gya sujud nem'bah umatur. dhuh pukulun sang dewajio pun
patik atur sandika o mundhi tim'balan nar:pati. kadya kabanjiran
kela~g, kagounturan madu gendhiso
9. DHANDHANGGULA
1. Nulya jengkar kangjeng sri bupati. abibaran kang samya sumoewa o pangran sagarwa -putrane o santana wadyanipun o wus
pinarnah pakuwoneki. karan ing Surabayan jeng pangran
lastantuno mukti wibaweng Mantaramo datan ana sinangsaya
ing panggalih o wus lami antaranya o
2 0 Sang aprabu l~stantun gunging siho Pangran Pekik nulya tinariman o ray! dal~m sang pamaseo tunggil sayayah ibu o Ratu
Pandhansari wawangi 00ag~ng ingkang bawahan 0 nahan ta
cinaturo dennira apalakrama oatut runtut sih siniyan siyang ratrio
Jir m~rm Jan mointuna o
3 0 Wusing antuk kawan dasa ari o Kangj~ng Sultan Agung Ngeksigandao lenggah aneng dalemogedhe o ngandika sang aprabu o
heh ta lara moenyanga aglis o moarang ing Surabayano ketem'U
nningsumo kalam'un sam'badeng karsa o rabinira dhiaj~ng ingsun
tim'bali. warahen ingsun gerah o
0
22
4. Nulya mentar utusan narpati. san1)::ron prapteng ing Kasurabayan . j~ng pangeran sagarwane. !Tfijil sing dalem gupu h . samya
lenggah paningrat jawi. parekan matur n~m'bah . a mba pan i ngutus. rakadal@m sri narendra. ingkang garwa kangjeng ratu
dentim'bali. sa~nga Jampahamba .
5 . Kangjeng sunan lagya gerah mangkin . ingkang w~ling raka
dalem nata . manawa aweh Jakine . mal~bu ing kedhatun . atinjoa ing gerah m'a!Tfi . yen lakine tan suka . poma ywa luntaku .
adipati Surapringga. tebah-jaja sumangga ing asta kalih . tan
kenging lengganaa .
6 . Dhuh jiwaku umareka aglis . sampun kerit prapteng ngarsa
c;uJtan man~mbah ngraub padane Ratu Pandhan umatur
kakang prabu dene wigati. nimbali aripara kalangkung kum~­
p•Jur manahu lun tarataban sru gum'et~r enar-~nir c;enik-c;enik
kangmac; gerah punapa .
7 . Kangjeng sultan angandika aris. dhuh riningsun luwih sangking
lara . ana ing ati e nggone . sakeh usada wangsul. yen sun rasa
saya ngranuhi. dene ana pandhita. ing Giri dumunung . durung
gelem nungkul m'ring wang. iya iku kang dadi laraning ati . tambane durung ana .
8 . liya Giri wong satanah jawi. nora ana barenjul m'en~ngkang.
padha ngidhep m'ring sun kabeh . am'Ung ing Giri iku . ingkang
durung ingsun putusi. am'ukul kalawan prang . wit wecaning
dangu . kang bisa am'bengkas karya . mung Jakim'u jaJarane
nang asli. luhur trah NganrpeJd~nta .
9 . Lah wis yayi dak liJani mulih. den abisa matrapak~n karya.
m·arang Jakinlra mangke . selak den ayun-ayun . Ratu Pandhan
m~sem' tumya ris. dhawuh dalem kakangmas. sandika tur
ulun . nulya lengser sangking ngarsa . dhlnerekken sagunging
parekan cethi. lampahnya wirandhungan .
10. Pangran· ~kik nganti neng pandhapi. sarawuhe sang ratu
pinapak. binekta m'ring dal~ni age. ~ng ratu ngraub suku . sang
pangeran (ng)garjiteng galih . Jah yayi ana paran . teka rada suntruL pa-ran ~rahing sang nata . Ratu Pandhan tumungk ul
me-
23
rrdnggu tan ang)tng.
_;eng. pangran anggarjita.
ll . Baya nora gerah .sri bupati. bokrn'anawa ana p.anggaliyan.
dadya s~ele pamase. j~"ng ratu gya ·sinamt:>ut. binekta m'ring
ing jin€m w~gi. Jangening karasikan . apan. tan .winuwus. ing
sawungunira nendra . Ratu Pandhan matur ing raka bibisik.
kang dadya karsa nata.
12. Amedharken dhawuhe sang aji. Pangran P~kik madeg suraning tyas. ngelus-~lus gumbalane. alan ngandikanipun.
Jamun ingsun w~ruha dhingin . karsane kanrueng sultan . mun·
dhut rusakipun . ing Giri sunanne seba . bava uwus dak cang·
king ing nguni-uni. sebaku mring Mantaram .
13. Pan ing Giri wus neng asta m'arrfi. yayi ingsun ingkang rriaJuyakna. rakanta nahan rentenge . sewu wirang satuhu . yen tan
bisa ngrabaseng Giri. isin anon baskara . neng donya tan arus .
apa kang dak walesena . ing sih nata kajaba murdaku •,;a•Ji . kun ·
juk dadva timbangan
14. Payo yayi sowan m·a rang puri . nyuwun pam"it ing rakanta sultan . mangkat ing sadina kiye . sarim'bit nulya laju . sowan maring
sajroning puri . sang nata duk tum·ingal. pangran sowanipun .
sarim'bit lawan kang garwa . gya ingawe lenggah caket Jan sang
aji. makidhupuh jeng pangran .
15. Kangjeng sultan angandika aris. yayi Surabaya kadiparan .
kang dadya karepmu mangke. ing Giri durung nungkul. nora
sarju nembah m'ring marrfi. ingsun borong adhim'as. ing
prakara iku. Pangran Pekik rn'atur nem'bah . dhuh pukulun amba sandika ngJarrtpahi. amundhi dhawuh nata.
16 . Nadyan 111inta sraya Sunan Giri. andhatengken para raja sasra .
kebut sawadya balane. tan ajrth manahulun . datan nedya
ngucireng jurit. kajarrtun tan kaJakyan . Giri bedhaipun. suka
111atiya palagan. nuwun gusti ingkang abdi nuwun pam'it.
bidhaJ ing sapunika.
24
n . Boten langkung ingkang arrtbe pundhi. pangestu sang nata
binathara. kaJa~hana karsane. namung nryinta prabu . amba
tilar aneng Mantawis . reh ayun ntangun aprang. ing tyas langkung gidhuh. keron-keron ing satmtah. tempuh lng prang
enget rayi daJem gusti. rri\Jalu wande apr.mg.
18. Sri narendra mesem ngandika ris. karsaningsun yayi garwanira . para gawaa ing mangke. apan ta sedyanlngsun . rabinira
sadulur mann. pe)ah gesang hya ptsah . lawan lakinipun . wus
wiyahe wong andon prang. -~ pati manawa kasoran jurit.
wad one binoyo ngan .
19 . Pangran Pekik gum·ujeng tum~ris . rayi dalem gegeyongan
am'ba . tenibe sarenga pecate. dhawuh dalem pukulun . tan
langgana darmi ngJai'T1'pahi. sarimbit wus pan1itan. amangraub
suku . kangjeng sultan angandika . 1ah ta yayi poma sira hya
gumingsir. sungkemu marang priya .
20 . Kangje ng sultan (n) dedo nga ing Widdhi. saJam~te rrryang ungguling yuda . sarimbit anulya lengser. sangking ing ngarsa prabu . pinaringan sangu mawami. dunya arta busana. sampet sadayeku . wus prapta ing Surabayan. 1a;er,g ngrakit brokoh tundhan tandhu joli. myang gagamaning ng.aprang.
2 1. Sawusira rampunging pangrakit. nuJya budhal sangking ing
Mantararn. broko h neng ngajeng Jantpahe. datan kawameng
ngenu . lan-rp.ahira sampun durrtugi. ing nagri Surabaya. Ki Sapanjang methuk. wusing Jerem sawatara. ka~ng pangran
pinarak aneng pandhapi. andher para punggawa.
22. Pangran P~kik ngandika m'ring dasih. heh sakehe bocah S urabaya. padha piyarsakna kabeh. dhawuh dalem sang prabu .
m\JJa ingsun · linilan mulih . marang ing Surabaya. Jawan garwaningsun . ingutus kinen rnagut prang. angadoni bandawaJa
rebut pati. mangrurah satru tama.
25
23 . Panungkule Susuhunan Girl. pinasrahken marang jenengingwang. nanging karsaningsun mangke . anakmas Giri iku . lamun
k~na nungkula aris. sumewa sri Mantaram. tan rekaseng laku .
slamet tan ana pepejah. lamun wangkot sayekti rarempon juri!.
akeh pegating atma .
10. MEGATRUH
1. Para wadya manem'bah saha umatur . dhawuh paduka sang
Pekik. mangayubagya sadarum. muji nungkulira aris. ywa
nganti aprang rerempon
2 Bilih Susuhunan Giri tan sareju . nungkul karananing aris. tan
ke na kinarya ayu . yuwana sumiweng aji. ke kah dennya karsa
mirong.
3 . Ingkang abdi kewaJa pan sampun rampung. ngrabaseng
karaton GirL amboyong susunannipun . bilih tan saget mungkasi . suka l~bur aprang pupoh .
4 . Nanging ulun rriireng pawartos satuhu . ing mangkya Jeng
Sunan Giri. k~ndho kawalenanipun . saprapat yun animbangi.
kalipah Mantaram katong.
5 . Darbe murid nagri Cina aslenipun . kabar maksih trah narpati.
ing mangkya pinundhut sunu. sampun sinungan kakasih . End.rasena tuhu katong.
6 . Teguh timbul wanter wegig ing prang pupuh . kalih atus wadyaneki. kang ginaJa .a prang pupuh . punika ingkang n~ncengi.
pinrih (m')baJeJa ing katong.
7 . lnggih ta lah kang binujuk teka purun . istijrate eblis kapir.
ngalim'puti tyas rahayu . ngandel kumandel m'ring eblis . setan
ngajak arbem'J>On . ·
26
8 . Nadyan (n)<ihatl!ngena malih rajeng kluwung. pra abdi datan ·
gurmngsir. PangTan Peklk ngandika rum. kabeh aturira samt
banget ing panrim'a ningong .
9 . Karuhane Jamun ingsun wus pinangguh. pribadi Jan anak Giri .
wurung sidaning prang pupuh . sawuse ingsun pinanggih . apa
anane ing kono .
10. Balik padha sadhiyaa ing prang pupuh . kengen sawadya
rrtan1i . manawa dadi prang pupuh . gustim'U sedya (n)jenengi.
jurite wong Surengkewoh . .
11 . Pangran Pekik wus kundur n1ring dal~m agung. bihar kang
sam'ya anangkil. bakda Ngisa wancinipun . jeng pangeran arsa
nyilip. para wadya tan ana wroh .
12. Laju m·anng Gin lumebeng kadhatun . wau ra Susunan Giri.
lenggah ingadhep pra wadu . Endrasena tansah ngarsi. jeng
sunan ngandika alon .
13 . Heh ta kulup kabare sultan Mantarum'. utusan m'ring jeneng
mami. pinrih nungkul Sultan Agung. yen bangga ginepuk jurit.
ngrusak ing Gin Kadhato n .
14 . Kang denutus ram·a Pangran Surengkewuh. nanging tikel tuwa
rnam·i. amung bapak-bapak awu . garwa ratu Pandhansari .
melu nanggulang pakewoh .
15. Kaya priye kulup kang dadi kencengmu . ing mengko ingsun
mung darmi·. miturut kakencenganmu . nungkul apik nora apik .
sira kang nyangga bot-repot.
16. Endrasena duk tampi tim'baJan wiku . kama ro kadya sinebit.
netra ro andik kumukus. kamejot padoning lathi. matur mnng
sang wiku gupoh .
·
17. Dhuh jeng ~m'a ingkang minangka satuhu . pupundhen ing
tanah Jawi. Waliyolah cucu Rasul. kang wus linilan Hyang
Widdhi. sadhengah kinarsan klakon.
27
·18. Sultan Agung baya ingkang dereng ngrungu. kaJamun karaton
Giri. kanggonan prajurit punjul. wudhu neng Cina nagari. ngajawa and on prang pupoh .
19. Teka (n)dadak kongkon bocah isih kuncung. bojone ginawa
jurit. rrt~anani Sultan Agung . bok iya h~ka pribadi. ing kono
tandhing Jan ingong.
20. Sam-pun sarrtpun kangjeng ram·a karsa nungkul. pantes sultan
ing Mantawis. tur bulu bekti panungkul. sowan pribadi m'ring
Girl. kendel -dennira miraos.
21. Pangran Pekik uluk salam praptanipun . sang resi kagyat mangsuli. ngaJaikum' wasalam'u. gupuh methuk gya kinanthi. wus
lenggah satata karo .
22 . Sunan Girl nambram'a sarawuhipun . jeng rama Pangeran
Pekik. punapa sam~ rahayu . jeng pangran wacana manis.
saJam'et sapraptaningong.
23. SakaJangkung dennira asuhun-suhun . sugata lumadyeng ngarsi. sumangga sawontenipun . sumapaJa atur bekti. gampil anak
tan pakewoh .
24 . Dhuh jeng rama dene rawuh dalu-dalu . sawiji tan na umiring
kagyat ing tyas sakaJangkung. punapi de awitgati. mocu ng
mring Giri Kadhaton .
11. PUCUNG
1 . Endrasena m'yang sagunging para wadu . kang ana ing ngarsa.
andheku dennira linggih. samya m'inggu tan ana wani micara.
2 . Sang pangeran m~ngser ngajengken sang wiku. tan ana
katingaJ. pinendir Susunan Girl. nir wikara nir baya teteg ing
nala .
3. Datan ana tinaha ing galihipun . pangran Surabaya. yen sinawang (ng)gigirisi. wingwrining tyas kadya anon singa krura .
28
4 . Solah ganggas ulat nranis t~m'bungnya rum'. heh heh Sunan
Arga . pinarsakna ·) wuwusm'am'i. Sultan Agung iku ratuning
rat Jawa
5 . Murdaningrat ing jagat pranruditeku . ambeg parlkranra. sadu
sudibya sinekti. putus ing reh sampeka sura m·arata .
6 . Pambesnrining kang sanrya tan arsa nungku( babo praptaningwang . ing saestune tinuding. kangjeng sultan kang pinudya jayaningrat .
7 . Gustiningsun jeng Susunan.Sultan Agung. heh Sunan wruhanta . apa karepnru kang pasthi. aprakara kang dadi karya
m·anira .
8 . Lamun sira satuhu nedya rahayu . teteping karajan. tulus wibawa neng Girl. anem'baha ing Jeng Sultan Ngeksiganda .
9 . Lan gawane n garwa putra sawadyamu. miwah ngaturena donyanira peni-peni. Jan sagunge sosotya retna kumala .
10. Bareng lawan sebaku marang Mantarum. yen sira ngesto kna.
ing pituduh ingsun pasthi. tutug tetep mulat baskara sasangka .
11. Yen tan anut nrarang ing pituduhingsun . apa kang kok arsa .
tanpa sesa prapteng lalis . nagri Girl sima dadi karang jingga.
12. Gustiningsun Anjayengbumi satuhu . marta parlkrama. ing
jagad wiryawan iki. wicaksana santosa ngage nr agama .
13 . lng sakehe kasukanira puniku . wiryarnu neng dunya . sam'i Jan
gebyarlng thathit. lah emanen aja nganti kadrawasan .
14. Lah m·atura prasaja ywa nganggo ewuh . rikuh akakadang . welasasih ywa kapikir. kencenging tyas iku kang dadya panutan .
15. Sunan Girl (n)dengengek wacana arum . ya walahualam Allah
ingkang ngudaneni . am'ba Tuwan sum·endhe karsa Pangeran .
16. Yata wau J~ng Pangeran Surengkewuh . rikala nriyarsa . ngandikanya Sunan Giri. tandya medal pasilan ngarseng pandhita .
17 . Sakundure pangeran ing Surengkewuh. rem'bag dadining
prang. samekta ing benjing-ejing. Endrasena jumeneng
sum·adilaga .
·I Prayoglnipun/ piyarsakna/
29
18. Wus warata dhawuhe sang ntaha wiku . rnnng para sakabat. siswa katib kaurn modin . para wadya sa-Giri wus am'irantya .
19. Enjingipun sang pangeran sam·p un rawuh . nagri Surabaya. pinanggih garwa rnyang dasih . winartanan tarrttu m·a ngun yudabrata .
20. Sunan Giri lumuh datan arsa nungkul. wadya Surabaya. neng
aJun-alun m'iranti. baris kepang jeng ratu nitih · j~rnpana .
21 Angideri baris rnubeng ngant,Ja kem'put. lll'aringken ganjaran .
mring kang ayun m'angsah jurit . arta rniwah busana awamawama .
22 Wus waradin kang bendhe munya angungkung . panengran bidhaJan . kang dadya cucuking jurit. wus lum·a ku kadya ilining
namada .
2~
Nulya joli titiyanira jeng ratu . jeng pangran neng wuntat . nitih
kuda datan tebih . ginarubyuk sakehing kang wadya kuswa
24 Tan petungan datan kawama ing nglimu. prapteng Giri pura .
ke pung ke pang pacai< baris. seseking tyas lir pendah a~: un
asmara .
12. ASMARADANA
1. Sigeg kang wus pacak baris. para wadya Surabaya. angepung
Giri Kadhaton.sanega kaprabo ning prang . gantya kang kawuwusa. wau ta Giri sang wiku . sarnpun ingaturan wikan .
2. Lamun Kangje ng Pangran Pe'kik . saha garwa ngepung kitha .
anglir samodra baJane.(mlbaJabar ngebeki papan . tiyang ing
Ngargapura. jalu estri samya bingung. kadya gabah inginteran .
3. Jeng Sunan Giri tinangkil. siniweng kang wadyabala. (m') baJa bar aneng ngarsandher. sam'ya sanega ing yuda . anganti kang
timbalan . wonten putranya sang wiku . m'ijil sangking kang ampeyan .
30
4 . Sinung ran-Dyan Jayengresmt. wotsekar m·atur ing rama. dhuh
rarit'a pupundheningong . paran tarnahaning karsa . Jangkung
sandeyaning tyas . arsa ngayoni prang pupuh . ~ngsah sultan
Ngeksiganda.
5 . Atur kawula rama ji. lepata ing Ua-ila . kamipurunipun lare .
mudha punggung tan wrin gatya. yen kapar~ng ing karsa . prayogi sarn'i sumuyut. rn'ring Sultan Agung Mantararn .
6 . Sarrtpun ta asalah kardi. kula arn'iyarsa w~rta . Ngeksiganda
sang akatong. susileng tyas arn'beg santa . tyas puma
angumala. sayekti kewala luhur. prabawa weninging driya .
7 . Rahayu parikrama di. boten eca yen minengsah . mupung ing
sarn'a~gke dereng. kalajeng campuh ing yuda. prayogi tinututan . panginten am'ba pukulun. wande ngayoni ngayuda.
8 . Dene rn'anawi tinam'pik . karsane caraka kedah . ngatingalken
sudirane. pan dede sangking paduka . ingkang rn'iwiti aprang.
yekti sangking pyam'bakipun ·. datan awrat tinanggulang.
9 . Am'bekuh Jeng Sunan Giri. tan keguh aturing putra. nulya
mundur sang wira nom. sam·arga arawat waspa . pinupus ing
wardaya. papasthenira Hyang Agung. takdir datan kena selak.
10 . Saundurira kang siwi . ngandika raja pandhita . Endrasena l<aya priye. wong Surabaya wus prapta . ngepung ing Giri pura
Endrasena aturipun . wadya Giri wus siyaga .
11 . Ngantos tim'balan ram·a ji. dhuh sutengsun Endrasena. apa
kang pinikir rn'aneh . balik nembanga t~ngara . budhalna wadyanira . nglebur baris Surengkewuh. sira rn'angka senapatya .
12. Tur sandika kang sinung ngling. rn'anem'bah mangaras pada .
dhuh guru panutaningo ng . nyuwun pangestu putranta .
paduka denpracaya . undure·wong Surengkewuh . wus ana ing
astaningwang.
13. Pinet~g bunbunanneki. sin~bul rn'awant-Ya-wantya. jaya jaya
andikane . mundur an~mbang t~ngara . busekan para wadya .
gya budhal ingkang rumuhun. wadyane sang Endrasena.
31
I -i . Kalih atus winatawis. sarr1ya asikep sanjata. nyothe seking
(ng)gendhong towok. panganggene sarwa pethak wus sam"ya
m·a suk Islam". sabiloUah unenipun . ing wurl sang Endrasena .
15. Sanjatanira pinundhi. pistuJ kalih sinangkeJang. nganggar sabet
Karaloke . neng kiwa tengen curiga . abire aneng wuntat. tinrapan bande ra pingul. _tinulis asm"a Pangeran .
16 . Pujinira andr~mimiJ. nyebut asmaning Pangeran . sabilolah
senggakane. nulya pra kaum nguJama . katib r:nodin santana.
myang wadya Girl sadarum. panganggene sarwa pethak.
1"7 Sayuk samya ambeg pati. wus samya ayun-ayunan . wadya
Giri S urengkewoh . natap tengaraning yuda . ~dhug bendhe
myang trebang. suraking wadya gumuruh .' kad ya belahing
prawata .
18. Rame campuh ing ngajurit. tambuh mungsuh tambuh rowang .
wong Giri ampuh yudane. mawantu-wantu nyanjata . wadya
ing S urabaya . ing prang tan pati pakantuk. sat~mah barise
rusak .
19. Endrasena mo bat-mablt. ngiwut kadya Raden Seta . mJantrah
ptsah Jan wadyane . singa kang katrajang bubar . lumayu asa saran . kang celak-ceJak linampus . tan ana mangga puliya.
20 . Prajurit ing Surawesthi. tan bisa namakken gaman . paring bilu Jung solahe . rumangsa kawratan mengsah . wong Girl
pamukira . lir andaka nandhang tatu . ambek pejah sadayanya.
21 . Dumadya kang mengsah girls . tan ana kawawa nyangga. wadya Girl pangamuke . parjurit ing Surabaya. kathah ingkang kabranan . tanapi tumek~ng lampus . wadya Giri sru gambira .
22 . Kang p~jah mung sawatawis. _yata wadya S urabaya. sadaya
wus kraos cape . undurira alon -lonan . ywa nganti kawistara.
wadya Giri sru mangesuk. lir ngrabaseng sinoming dyah .
13 .
SINOM
1. Dennira aptzmg sadina . kasoran wong Surawesthi. mundur
tansah tinututan . apan ta saputing rani. wong Giri kang nututi.
32
wus samya wangsul sadarum . wong Girl giyak-giyak . angklung
ngenthir angaleter samya emprak .
2 . Endrasena saha wadya. miwah para wadya Girl. wus sowan
ngarsanira sang. pandhitaraja ing Girl . manembah tur udani.
lamun wadya Surengkewuh. wus mundur palarasan . tan ana
kang mangga pulih . kathah pejah gustine datan karuwan .
3 . Wau sang rajapandhita . langkung sukanireng galih . kalimput
ing tyas angreda . ngraos kariJan ing Widdhi. dennya ayun
m~ngkoni. ing tanah Jawa .sadarum. sumengah ujubrlya. kibiTing tyas uwus kengis. kapandhitan sima gunging kamelikan .
4 . Wasana arls ngandika. sukur alkamduliUahi. heh ta kulup En drasena. iki ngaJamate dadi. angel wong m'ijet ranti. rekasa
wong (n)jara timun. kuciwa tan kacandhak . Jeng Pangeran
Surabanggi. kac~k~la miris tyase wong Mantaram .
5 . Endrasena n1atur latah. reh wau kasaput ratri. wadya dal~rn
sampun sayah . saha rebat wektu Mahrlb. ing din ten benjingenjing . tam'tu kabanda deningsun . m·Jajenga rnring Mantaram
ulun datan nedya ajrih. sukur bage ing aprang tan mindho karya .
6 . Babarpisan ulun bekta . dadya datan wira-wirl . Pangran Pekik
kangjeng Sultan . sumewa ngarsa sang yogi. sang wiku ngandika ris. iya sun dongakken kulup. yen isih jen~ngingwang . sira
kaki ywa kuwatir . ing samengko ing Giri sun we hi a ran
7 . lya nagri Sokaraja. pra wadu matur nekseni. ratri mengko kasukana . maulud dhikiran singir. (n1)bungahna wadya alit. ganjaren sapant~sipun. kang padha mentas yuda . dime ne rambah
kuwanin . nanging kulup aywa atinggal waweka .
8 . Manawa in·g benjang-enjang. mungsuhmu kawawa bali. Endrasena saha wadya . sareng matur ing sang resi. sadaya wus
m·aJencing. rrnris datan nedya wangsul. gustine tan kantenan .
rowange kathah ngemasi. benjang katon sarEmg nungkuJe jeng
sultan.
33
9 . lnq ram samva bujana . wadya Giri suka ngentlng. gantya wau
kang winama . ingkang kaplajeng ing jurit. Jeng Pangran Surengwesthi. Jawan garwanya j~ng ratu . wus kumpul wadyanira .
jeng pangran angles ing gaJih . sungkawengtyas miyat ru...;aking
kang wadya .
10 . Ki Sapanjang Jajenng prang. umatur m·arang sang Pekik. gusti
atur pejah gesang. abdi dale:m Surengwesthi . satuhu {ng)gigirisi. Endrasena yudanipun . m~wah prajurit Ngarga . naracak
kendel ing jurit. ambeg pati ngamuk lir bantheng katawan .
11 . Abdidalem· Surabaya. sadaya turipun sami. ngraos sampun
boten bangkat. tan anedya pulih getih . ing tyas wus samya
wingwrin . kanthi m'iris sakalangkung. jeng pangran duk rmyarsa. ature punggawaneki. saya angles ing gaJih datan ngandika .
12 . Mangkana Jeng Ratu P(lndhan . m~yat garwanya prihatin . sumpek ing tyas tan kawengan . m'inggu datan kena angling . jeng
ratu matur aris. ngratepa m'ring garwanipun . dhuh guru lakiningwang. Jamun m·akaten ngajurit. rusaking prang amba ny~ ­
wun Jilah tuwan .
13 . Bilih kenging dinandosan . kula ingkang andandosi. kagyat
Pangran Surabaya. · m~reng ature kang rayi. patanyanira aris.
dhuh babo pupujaningsun . ratuning amrakatya . ratuning
manis sabum'i. kadiparan kang dadya ing karsanira .
14 . Wadyanira wus keh pejah. kang kari wus padha wingwrin. jeng
ratu m·anis turira. sok ugi kangmas nglilani. manawi ta manawi.
saget mulihaken purun . mangkana duk m'iyarsa . jeng ratu
rinangkul aglis. tuhu yayi jajim'ating Surabaya.
15. Lah apa sakarsanira. ingsun tan sawale ng kapti. ing samengko
nruhung da.rm'a . magondhal ing sira yayi. sakarsa-karsa dadi.
wus pasrah jiwa ragengsun . ing dalu tan winama . kuneng kawuwusa enjing. Ratu Pandhan pinarak Jawan kang garwa .
16 . Aneng tarub wawangunan. andher wadya Surengwesthi. j~ng
ratu arum ngandika. heh sake he wadya mam'i. · (ng)geningsun
mangun jurit. ingutus jeng raka prabu . sinangon busanarta . re-
34
yal woJung ewu luwih. busana keh endah-endah 'Cvama-wama.
17. Iku sun ganjarken sira.Jpandumen ingkang waradln . pra wadya
ing Surabaya. sadaya wus sarn'ya tamp!. arta busana adi. sumaringah netyanipun . bombong tyasnya sadaya . j$ng ratu ngandika malih . wadyaningsun kabeh kang tam'pa ganjaran.
18. Wus katongton ant~pira . tuhu ring gusti kaesthi. melu lalana
andon prang. sedya sadu ing reh ririh . saparan datan ken.
papa rekasa ing laku. tan ana maweh marta. lantarane ing
kamuktin. dak walesa satus mene durung mandra.
19. Yayah mamriha wiryawan . pamalesku mung papeki. paran rmnangka mulyakna . tan ngupakara mring abdi. gung aweh kawlasasih. asor timen jiwaningsun. bocah ing Surabaya. kulina
wibawa nagri. gung ginawa ina papa kasangsara .
20 . (m)Barengkut kadya baberah.ngJabuhi Gusti kaswasih . kasurang
pan kasangsaya . ragengsun paran pinanggih . (ng}9agawa mring
tan becik. durrn-ala bae ragengsun . bagya wirya ing praja. seneng mulat anak-rabi. teka (n)dadak dakajak panggawe papa .
21. Satemah amanggih susah. angadoni jayeng jurit. pira papati
tan ketang . sangking dreng kader~ng ing sih . yun mah~s maring
gusti . tan tiwas sangking sireku. ingsun Jan kakangem·as . iku
dununge kang sisip . pira-bara muwuhi ing kawiryawan .
22 . Mungguh ing panyaurira . wus kalakon tur ngelebi. ingsun ingkang kapotangan . kacihna nalika jurit. cam-puh Jan santri brai .
akanthi prajurit punjul. Cina samya muaJap . prabawane
angungkuli. -parabaku •) prajurit ing Surabaya
23 . K~na prabawa arebah . rumaras tipis kang ati . tan luput saka ing
sira. manawa wus ka~ng Widdhi. ing mengko Surengwesthi.
ginawe beda Jan dangu . nguni ing sa-bangwetan . pangaubaning prajurit . manggalimg prang prajurit ing Surabaya.
24. Tyas ambeg·satya-susatya. tan angeman lara pati. want~tatag
ing ngayuda . t~guh datan pilih tandhing . babantheng tanah
Jawi. mund_u r aran sukanipun. iku dhek jaman kuna . sareh•1 Prayoginlpun/ prabaweku/ .
35
ning waktu saiki. akeh mungkur JaJabuhan kuna-kuna .
14. PANGKUR
1. Lah sagung pra wadyaningwang. dadi Juwih ~ci.k JaJakon iki.
tur tan sumeJang yen Jam'pus. katam·an ing gagaman . nadyan
kucem' nanging isih m'amah-m'umuh. nora keguh ing rarasan .
waton (n)derbala lestari .
2. Payo lah padha bubaran . ingkang agung apuranira sam'i. m'arm·a m"engko sadayeku . padha nuli nruliya . mnng wism·am'u dene ta ganjaranipun . gawenen sangu neng m·arga . ingokna
mring anak-rabi.
3 . lngsun mulih n1ring Mantaram·. m'unjuk marang kaka ng prabu
Mantawis. ngaturken pati-uripku . Jan kangm·a s adipatya . tiwas
fng prang m'ungsuh wiku tuwa pikun . biniyanton wong
mualap . Cina neneka ngajawi .
4 . Gagam·ane mung salumrah. santri meri tareba nge tinitir. teka
weh uwasing kalbu . angedirk~n kasuran . tem·a h ura datan tu mam·a tum·a ngguh . akeh wutahing ludira . nandhang brana te·
keng lalis .
. 5 . Kang kari tyase garowah . lir kinebat kawanenira enting. kehkehe ingsun kang luput . anandhang kawirangan . lara-pati ingsun Jan kangm'as tumangguh . aywa melu -meJu padha . lah uwis
and u m' basuki.
· 6 . Kuneng jeng ratu lingira . para m·a ntri umatur sadayeki. pan
sarya dr~s w~tuning Juh . dhuh gusti pundheningwang . sampun
age paduka nem'ahi kundur. to'ntonen wadya paduka. bektine.
wong Surawesthi.
7 . Lawan pan1riye pra wadya . angantosa yen mengko tuhu sekti.
didimen teJas pukulun. sagung wong Surabaya. tekeng pejah
wadyanta ing Surengkewuh. datan ngrempelu sadaya. yen
ngeman-emana
pati.
.
.
8 . KaJakyaning karsa tuwan : yen kacuwan luwung tumpesing
jurit. urip apa karyanipun . tan pecus karya rena . ing karsane
jeng gusti teka tan dhaup. yen uripa kena ngucap . dhasar
36
manungsa tan yukti.
9 . Ewa kabeh kang tum'ingal. j~ wong Surawesthi kang (n)~jem­
beri . apan nisthane kalangkung. kawruhe nora nana. mung
mangko no bobote aduwe ratu . wali kalipahing Allah. prandene
nora nglabuhi.
10. Ya endah apa wong kom'pra . ceplik tangeh weruha inarang
becik . sadaya pating salenggruk. punggaweng Surabaya. ki tum'enggung Sapanjang matur dhuh-adhuh . anjanmaa kaping
sapta . kawulakna sadayeki.
•
11 . Pejah gesang aywa pisah . ing jeng pan gran kang mengku Surawest hi. wadya tu~sa karuhun . sam'pun age paduka . kundur
ngunjukaken yuswanta pukulun . pra wadya ing Surapringga .
yen tiwas ngayahan jurit.
12 .· Aywa na kantun satunggal. tinu~sa mring Sunan Girl aglis.
yen paduka prapta kantun . dhateng ing kaJangg~ngan .
nyuwun wartos kewala solah pukulun . Sunan Girl kang
(m') balela. pinanggiya jroning pati.
13. Taksiya satru kawuJa . saturune (n)janmaa dhateng pundi.
tetepa dum·ados satru . yen dereng kalam'pahan . pulih awo n
dhateng paduka gustiku . Jeng Rat~:~ Pandhan rnyang garwa .
suka ing tyas duk m'iyarsi.
14. Ature para punggawa . samva madeg kasuranireng gaJih. prasetyanira trus kalbu . datan larms ing ujar. sru kumruwuk nyuwun Iilah magut pupuh . m'angrurah kraton Prawata . ram'pung
ing sad ina mangkin .
15. Sunanne dadya tawanan. amboyongi dunyarta garwa siwi . Ratu Pandhan ngandika rum . yen sira magut ing prang . ingsun
arsa uning tingkahing apupuh . yen tetep asoring yuda . padha
bareng angemasi.
16. Para wadya matur nem'bah . den pitados risaking kraton Girl.
prayogi j~ng gusti kantun . wonten ing pasanggrahan . nyakecakken .sarira daJem pukulun . j~ng ratu aris ngandika . palimarmanta m'ring m'amt.
17. A ban~ tarimaningwang. sun tatedha winaJesa ing Widdhi.
nanging kencenge tyasingsun . tan kena sinayutan . para wadya
sadaya samya andheku. j~ng ratu maJih ngandika. mengko yen
wis prapteng Girl.
18. Mungguh g~laring ngayuda . bocahingsun sikep ing
Surawesthi. nganggoa gagaman pupuh. ana ing ngarsaningwang. kang rn1nangka titindhih kangm·as Jan ingsun. kabeh
padha singitana. lamun wus ·t~m'puh ing jurit.
19. lngsun aparing tengara. y~n pistulku wus m\Jni kaping katri. sedh~ng kuwuring ngapupuh. aglis sira trajanga . pom·a padha
estokna pituturingsun. pra wadya m·atur sandika . mundur
anata kang baris.
20 . Pra wadya asuka-suka . giyak-giyak m·arJesunira enir. pulih kapurunanipun . sareng surak gum-erah . nora nana kang alir ing
manahipun . sadaya samyambeg pejah. gambira wong
Surawesthi.
21 . Sampun anem'bang tengara . bidhalira wadya ing Surawesthi.
kuli m1nangka panganjur. binusanan mawama. abang kuning
ireng putih ijo wungu . m·a ndhi watang nganggar criga . tinon lir
panjrahing sari .
22. Jeng Ratu Pandhan neng wuntat. nitih joli jeng pangran datan
tebih . wahana turangganipun. ingurung-urung wadya . magersari prajurit wuri sumam'bung. soJahe lir singa krura . tan nedya
mundur ing jurit.
15. OORMA
1. Lampahira ing ngenu datan winama . wadya ing Surawesthi.
wus ngancik jajahan. ing Giri kagegeran . prajurit kang anenq
wuri. Jampahnya nyimpang. singitan tan katawis.
2. Kawamaa J~ng Susunan ing Prawata . Jagya eca tinangkiL Jan
sang Endrasena. ingadhep para wadya. tan liyan ingkang ginupit. jayaning aprang. jeng sunan ngandika ris .
38
3 . Endrasena kadiparan nrungsuhira . apa tan nedya bali. m·a tur
Endrasena. pukulun kint~n amba . kalajeng dennya m-alencing.
boten kuwagang . nadhahi yuda m'am'i.
4 . Lamun ourun wanQsul netepi bebasan . lir sulunQ ~bu Qeni. nadyan kangjeng sultan . Mantaram yen miyarsa . tandang ulun
ing ngajurlt. kasekten amba . sayekti la;eng mm!t.
5 . Dereng dangu dennira imbal wacana . kasaru geg~r jawi . alok
mungsuh prapta . anganggo mancawama . tindhihipun nitih jo·
li. nrunggEmg ing wuntat. gugup Susunan Girl.
6 . Kulup payo padha nembanga tengara . nrungsuh (n)dadak
nekani. kaki den prayitna. sun dongakken raharja. Endrasena
nrundur aglis. nembang tengara. busekan wadya Girl .
7 . Pradandanan ngrasuk kapraboning ngaprang . sangking kitha
wus rmjil. sangking rananggana . sampun ayun-ayunan.
tengara paguting jurlt. bedhug tinatab. surak m-anengker langit.
8 . Sarerig tandang wadya Girl Suraprlngga. caruk asilih ungkih.
tam'buh m'ungsuh rowang. sanjata barondongan . wadya Girl
ngidak wa~i. pangam'ukira. lir bantheng nandhang kanin.
9 . Wadya Suiaprlngga kadya singa krura. m"anggalak (ng)gt:;girlsi.
sarrryam'beg palastra. kang pejah ingidakan . rlwut ruket ing
ngajurlt. tan ana nedya . ngucira ing ngajurlt.
10. Pan karasa paparlnge gustinira. sedya an1ales bedk. nsetohaken pejah . wus ruket ing ngayuda. larlh-linarlh ing kens. tun1bak-tinum'bak . penthung-pinenthung genti .
11 . Ana ingkang prang tangan datanpa gam-an . dadya bithi-binithi.
japa-jinapanan . sebul-sinebul gantya . um"et-um'e\ um'ik-um'ik.
'
ngapalken japa. pating karese~ sami.
12. Endrasena pangamuke saya nengah . pedhange mobat-mabit .
singa kang katrajang. ngisis datan kawawa . nanggulang pangam'Ukneki. kathah kabranan . papati tanpa wilis .
13. Bubar-bubar ngungsi (ng)gyaning gustinira . Jeng Ratu Pangran
Pekik . aJ:~udingiwadya . heh bocah Surabaya . sira ayun m'arang
ngendi. aturlng wadya . ngaso ing sawatawis.
39
ngaso sak~dhap nulya tumandang . m'ting
pambaratan rnaJih . risang Endrasena . sawadya sru gambira .
satuhu ngebat-ebati. pangamukira . jeng ratu wlas ningali
14. Wasnya
15. Matur m·a nng kang garwa Kangjeng Pangeran . dhuh kangmas
adipati .senapatiCina. wuswuru ing ngayuda . sedhenge tiniban
m1m'is. manthuk jeng pangran . jeng ratu ngasta aglis .
16. Pistulira winawas rrlim1s lumepas . rming Endrasena kanin . tanganira kanan . jurn'bul pedhange gigal. nganruk dhuwung tangan kering. pinistul sigra. kabranan tangan kalih .
17 . Maksih panggah ngamuk (m)bijig (n)jej~ (n)dhupak . angemah-ngemah kuping . Ratu Pandhan sigra . pistulira winawas .
suku Endrasena keni. sakaJa r~bah . prajurit Sura west hi.
18. Samya rnireng ungele pistul ping tiga . sigra angebyuk jurit. saking kering kanan. gugup ingkang tinrajang . wong Girl tan ana
uning . yen rn~ngsah wewah. prajurit Surawesthi .
19 . Kiranira kantun kang katon kewala . jroning tyas agung kibir.
dadya tan weweka. bujuke wong Mantaram. wadya Cina anadhahi. karo ban mengsah . linarnbung nganan ngering .
20. Endrasena (n)dhoko m'adyaning ngayuda . rn·angkana wadya
Giri . myang prajurit Cina. tyase wus sa mya growah . kern'ba
tandange ngajurit. wong Surabaya. sadaya ambeg pati.
21. Arrtangrurah m·ungsuhe pating salayah . anglir babatan pacing .
risang Endrasena . kinrocok tinum'bakan. ajur luluh awor siti .
wadya tum'pesan. sakantune kang Jalis .
22. Mawut-m·awut Jum·ayu (ng)guwang gegarrtan. sam"ya angungsi
urip . (ng)galundhung ing jurang. singidan malbeng guwa . ana
ingkang (ng)gebyur tasik. rrlinggah ing arga . sinurak saya giris .
23. Wadya Gin siji tan ana katingal. resik lir .den saponi. wadya
Surabaya. surak am'baJ-am'baJan . pratandha ungguling jurit.
Giri kin~pang. tepung kinubeng ba.ris.
40
24 . Kawamaa nt~lika ramening yuda. putranya Sunan Giri . kang
sakirrg ampeyan . titiga estri juga. tunggil sayayah sabibi. sru
angresing tyas . lir mas tim'bul ing warih .
16. MASKUMAMBANG
1. lngkang sepuh kakasih Dyan Jayengresm'i . ramening ngayuda .
ngupadosi rayi kalih . Jayengsari Rancangkaptya .
2 . Karsanira ri kalih binekta ngungsi. nanging jro kadhatyan .
ingubres wus tan kapanggih . rahadyan sanget sungkawa .
3 . Lolos saking Giri m·a dosi kang rayi . tam'buh kang sin~dya . tan
ana kang ngudaneni. lepas lampahe rahadyan .
4 . Kawamaa wau Raden Jayengsari . tan pisah kalawan . rinta Niken Rancangkapti. ngupadosi ingkang raka .
5 . Tan kapanggya santri Buras atur uning . dhuh lae bendara. ing
Giri apes ing jurit. tan wan de dadya tatawan .
6 Pan binoyong maring nagari Mantawis. rakanta Rahadyan .
Jayengresmi sam'pun anis . nir dasih kang atut wuntat .
7 . Duk m'iyarsa ature ki Buras santri. Raden Jayengsekar. ngandika waspa dres m'ijil. yayi paran karsanira .
8 . Niken Rancangkapti m'atur esm'u tangis . kakang nora betah .
yen pisah lawan sireki. saparan aku tut wuntat .
9 . Saya rib~t tyasira Dyan Jayengsari . yayi karsaningwang. anglut
kangmas Jayengr~sm'i. m'ati urip aywa pisah .
10. Buras m'atur kalilana ingkang abdi . tum'utur saparan . sum·a ngga nunten lum'aris. ~lak t~bah rakapara .
11. Payo yayi nuh pangkat ing saiki. kang rayi turira . kakang aku
dandan dhisik . karo nglumpukke dolanan .
12. Mengko . Buras gawanen doJanan m'am'i. besek temantenan .
amben cilik rana cilik . bagor isi dhuwit wingka .
41
13. Cowek wajan ang}o keren kendhiJ kwaJi. irus rok-erokan. solet
wilah susuk cilik. bagor cilik isi beras . .
14 . Tenong cilik isi bumbu aja cicir. Jan cuwilan bata . kembang
jambu ampas krambil. kunir enjet angus wajan.
15. Buras m·atur lehe (m)bektakadi pundi. iya kanthongana. m·eh
bae dhakone lali. kecik klungsu aneng keba .
16. Mantenaku becik dak gendhong pribadi. aja sira gawa. mengko
mundhak kok colongi. kateku gawanen pisan.
17. Ko nek kesel aku (n)juk gendhong . sireki. Buras tobat-tobat .
dhuh ~ndara napa malih. kari ~turon benetan :
18. Payo Buras ewangana anjupuki. Raden Jayengsekar. myarsa
surak (ng)gegeteri . kang rayi nulya cinandhak.
19". Gya ginendhong santri Buras aneng wuri . kakang udhun~na .
pasaranku isih keri. nek dak tinggal mundhak iJang.
20 . Buras matur sedaya tan ana keri. wus pinikul berah . endi mantenaku kikik . karo .cukiku nek ilang .
21 . Sampun lepas lampahe Dyan Jayengsari . umanjing mring
wana . tumurun ing· jurang trebis. gantya ingkang winursita .
22 . Kangjeng ratu Jawan garwa sang dipati. m·inggah rnarang Arga .
jinajaran pra prajurit. ingurung-urung sentana .
23 . Kawamaa garwanya sang maha resi. miyos saking pura. luma jeng atawan tangis . m'iyat baris kang neng ngarsa .
24 . Prapteng ngarsa mendhak-rnendhak m·angenjali . anungkem·i
pada . matur mlasasih wor tangis. )ae gusti pundhen amba.
25 . Karsa rawuh aneng padh~kahan Giri . sewu kanugrahan . pindha kedhawahan sari . wijile nata minulya .
42
17. MUlL
1. Datan (n)dimpe ntusthikaning bumi. rawuh sakarongron.
apuranen punik~ dasihe. abdi dalem pandhita _ing Girl. ywa
tumekeng Jalis. sru panuwt1n ulun.
2. Sestunipun putranta ing Giri. katarik wiraos. keni bujuk rum·
manis tem'bunge. anglimputi utam·aning r~si. ti2mah
(m)oobayani. tiwas ing tuntuwuh .
3 . Endrasena eblis ang~wi. ~raton neng dhepok . H~ka badhe
ngem'bari dheweke . ing sang ulun kang ~ngku rat Jawi. satemah ngemasi. (ng)gegawa sang wiku.
4 . Putra tuwan saestune sepL balela ing katong. lah punapa kang
den andelake. dhuh jeng gusti saestu tur mam·i. den pracayeng
gal.ih. Gusti atur ulun.
5 . Pangran Surawesthi ngandika ris. aywa walangatos . lamun
m~ngko wus eling atine . gelem nungkul marang ing Mantawis.
atur pati-urip. rn'ring Jeng Sultan Agung .
6 Yen miturut nora sun pateni. lamun m~ksa wangkot. kari aran
sak bojo anake . tumpes tapis ing Giri sun radin. papak Ia wan
siti . aja na mandhukul.
7 . Nora nyana nora ngira mami. yen dadi prang popor.
sadurunge kalakon m·a ngkene . akeh-akeh manira nuturi . teka
tan ginati. m'inggu datan muwus.
8. Aturana lakimu den aglis. yen sandeyeng batos. isih kenceng
kang dadi karepe. isln m'undur nglabuhi si eblis. nora ngernan
pati. suka tum-pes lebur.
9 . Baya namung sagebyaring thathit . ing Giri wus luloh . me nek
uwus rum'angsa Jupute. geJem nungkul marang ing Mantawis.
nuli kon~n mijil. aja nganggo dhuwung .
10. Nembah mundur sang dyah pram'eswari . jEmg ratu angantos.
aneng jawi kaJawan garwane . yata wau prameswari Giri. nungk~mi padaning. risang raja wiku.
43
11 . Aturira dahat m·amaJatsih. dhuh jawataningong. rama tuwan
kalawan garwane . Gusti Kangjeng Ratu Pandhansari . rawuh
wus neng jawi. (m)bekta prajurit gung .
12. Dhawuhipun dhuntateng pun patik. gusti wantos-wantos. ywa
kadaut paduka kasupen . bilih karsa nungkul m'ring Mantawis.
tanggel Pangran Pekik. ing rahayunipun .
13. Slira tuwan sagarwa putrabdi. tulus angadhaton. aneng Giri saturun-turune . bilih datan makat~ wus pasthi. risak prajeng
Giri . tumpesan sadarum .
14 . Jeng paduka tinimbalan mijil. dangu wus ingantos . yen
taledhor bok dados dukane . pan dinalih ngrungk~bi si eblis.
mangga sowan gusti. sampun ngage m dhuwung .
15 . Sunan Giri wenteh angengeti . tyasira sumedhot. gugup tanggap ngrasuk busanane. datan ngagem curiga wus mijil.
atateken ecis . m'angsah mundhuk-mundhuk.
16 . Dupi prapta ngarsanya sang Pekik. sasalam·an gupoh . wusing
salam angraup padane . m·ankelu m'epes aneng ngarsi. lir konjerri rriring siti. ajrihe kalangkung.
·
17 . Angandika J~ng Pangeran Pekik . pungkasaning Jakon .
kadiparan karepmu ing rriangke . kek{hogan aywa rriindho kardi. endi ko k antepi. rriati apa nungkul.
18. Lamun nungkul dak gawa saiki. m'arang nagriningong. sabojo'rnu 111yang anakmu kabeh. rajabrana saisining Giri . sawadyanireki. aja na kang kantun.
19. Saban jure angidhepa m'aring. jeng sultan kinaot . ingsun ingkang bakal nyebakake . sang pandhita aturira aris. tan lenggana
gusti. andherek sakayun .
20 . Sam'pun ingkang dhumateng ing sakit. nadyan prapteng layon .
tan gum'ingsir sum·arah abdine. muhung nyadhong parenging
narpati . amba angengeti. waweca ing dangu .
21 . Karsaning Hyang buwana bin.alik . luhur dadya asor. nanging
datan ngicalken laj~re . kadi paran (ng)gen arriba sun1ingkir.
pangran duk m·iyarsi. angres galihipun .
44
22. Ngandika Jon hya sumeJang kapti. ingsun kang tumanggoh.
den pracaya marang Sang Mu.,beng reh , Jah ta mara pradandana aglis. Jengser Sunan Giri. pradandosan sampun .
23. Wus sa~kta tan ana kang cicir. jeng pangeran bodhoJ . ingkang rayi wahana joline . Sunan Girl tinandhu neng ngarsi. lan
garwa myang siwi. jinagan wadya gung .
24 . Wadya Surawesthi.abibisik. marang sang wiranom . prayogine
Sunan Giri m·angke . yen sam'bada ing karsa jeng gusti. reh
karya papati. anggam'buh prang pupuh .
18. GAMBUH
1. Kalakyan aprang pupuh . dados dame! kapitunan agung.
am'inihi kasangsarane tyangalit. (ng)gorekken, praja sa~~gung.
abdidal~m kathah Ia yon .
2. Tetela sam·pun kosus . sinangsaya tum~keng ing lampus .
tinump~sa sampun boten miJalati. irnane sampun tekiyur . ical
sumungkem ing Manon .
3 . Mumpuni kajengipun . jawi lebet sedyanya rinangkut. tan rum·aos kungkulan dhampar narpati. wikuning antigan estu . pathaknya jawi kem·awon .
4 . lng mangkya mupung ngumpul. wonten ngajeng kadrel sangking pung~ur . Pangran Pekik gumujeng ngandika aris . ben'€r
kabeh ing aturmu. wus kosus tinumpes mangko .
5 . Ananging saka dhawuh. dalem Gusti Kang,jeng Sultan Agung.
ingsun nora winenang lam'un m·ateni. pan dudu bubuhaningsun . luwih karsane sang_katong .
6 . Wirayate pra luhung. yen sam~ngko durung waktunipun. besuk ana kang ngremeg kadhaton · Giri. darahe Jeng Sultan
Agung . campur lawan darahingong .
7 . Sadaya para wadu . sam'ya (n)dheku langkung cuweng kalbu .
mareming tyas t~mbe kalakon ~dyeki . yata lajeng lampahipun . wus prapta ing Surengkew~h .
45
8. Pin~mah pondhokipun . Sunan Girl sawadya kinumpul. m-yang
jinagan ing prajurit Surengwesthi. kangj~ng ratu karsanipun.
benjang enjang dennya bodhol.
9 . Cinacahaken sam'pun . baboyongan jarahan brana gung.
Sunan Girl matur m'ring Jeng Pangran P~kik. kauningana
pukulun . kirang tiga anak ingong .
10. Jayengrts mi kang ~puh . miwah Jayengsari .arlnipun. wuragile
wasta Nlken Rancangkapti. ramening prang sam'i mirut . lolos
sangking ing kadhaton.
11 . Tan wonten sanjang ulun . duka dale m menggah purugipun .
tunggil biyang tiga pisan sangking wingking. jeng pangran
nulya dhadhawuh . marang wadya Surengkew.oh .
12. Heh bocah den agupuh . upayanen atmaja sang wiku . Jayengresm~ Jayengsari Rancangkapti . kalamun uwus kapangguh .
rihrihen den nganti klakon .
13. Sebakna mring Mantarum . yen ambandakalani tan purun .
aywa wangwang (ng)gonira anyanto sani. yen abota sang~
ganipun . matura ing jenengingong.
14. Ki Sapanjang wus ngutus . wadya Surengkewuh ingkang ngru ruh . pan sinebar ing paran .datan anunggil. sigegen dennya
angruruh . enjinge dennya yun bodhol.
15. Sowan maTing Mantarum. wus samekta punggawa nunganung. m'yang boyongan jarahan sampun mirantj . tinengeran
bendhe ngungkung. gumuruh kanang ke ndhang gong.
16. Enjang budhal gumuruh . giyak-giyak tandha jayeng pupuh .
kangjeng ratu neng ngarsa a,.;itih joli. jeng pangeran tanseng
pungkur. nitih turangga binarong .
17 . lngayap wadyanipun,jinajaran m'yang den urung-urung. kang
sumambung ing wuri jeng Sunan Giri. sagarwa putra tinandhu .
brana jarahan tan adoh .
'
18. Jinagan pra mantri nung. jinajaran rrryang den urung-urung.
ginarubyug prajurit ing Surabanggi. samya prayitna ing kewuh.
sam·a rga-marga tinont~ .
46
19. Ing ngenu tan winuwus . wus angancik .nagari Mantarum. oreg
ingkang samya ayun aningali. kondurira kangjeng ratu . ungguling prang ambaboyong .
20. Sunan Giri pinikut. sagarwa putra santananipun . jajarahan gusis rajabrana Giri. wong nonton jejel su~nuh. sam'ya ngucap
ting calem'ong.
·
21 . Sing endi wamanipun . Sunan Giri kang m'baleleng ratu . rowangira nauri atuding-tuding. kae lo Jo aneng tandhu . kang
wus pikun k~m'pong perot .
22. Lo dene uwus thuyuk . apa ingkang den andelken iku . ah wong
wiku manawa dongane mandi. lan duwe sara'y a jadhug. Cina
mualap sabagor.
23 . lng m·engko wus kinrucuk. ing jeng ratu kag~m sam'bel
wandu • ~ pinakakken maring sakehe wong Giri. satemahe
padha mupus. rajane kena binoyong .
·2 4 Wau ta lampahipun . kangj~ng ratu prapta ngalun-alun . Pangran ~kik sawadya myang Sunan GirL kendel neng taratag
agung . j~ng ratu (n)dhandhang kadhaton .
19. DHANDHANGGULA
1. Kawarnaa jeng sultan Mantawis . apan sampun ingaturan wi·
kan . Jeng Ratu Pandhan rawuhe . saha ungguling pupuh .
Sunan Giri sampun jinodhi. binekta mring Mantaram .
mangkana sang prabu . miyos madyaning pandhapa. ginarebeg
sagunging pawo ngan cethi. sampet pacareng nata .
2 . Tan pantara kang rayi kaeksi. kangj~ng sultan gupuh dennya
mapak. tundhuk pinengkul janggane. kinanthi lampahipun .
wusing ~nggah cak~ sang aji. arum wijiling sabda . adhuh ari ningsun . lakumu myang garwanira . ingsun utus ngendhakken
pandhita Giri . apa padha raharja .
") PYayagtnlpun/ sambCI wlndu/ - sa~ wayu .
47
3 . Lakinira mengko ana ngendi. kangj~g ratu m'atur saha -nembah . kakang prabu pangestune. mundhi dhawuh pukulun . am- ·
ba miwah ·k angmas d ipati. mvang wadya Surabaya. sadaya
rahayu . ingutus wus antuk karya. Sunan Giri ing aprang sampun kapilis. ing mangkya kula bekta .
4 . Laki ulun ngentosi neng jawi. cumadhong ing dhawuh sri nare ndra . jeng sultan utusan age. nim'bali ipe prnbu . Pangran Pekik sam'pun akerit. prapta ing palataran. (n)dhadhab mundhuk-mundhuk. le nggah konjem ing prat~Ja . gya ingawe jeng
pangran majeng wotsari : mangraup pada nata .
5 . Padha becik ·sat~kamu yayi. dene lagi sawatara dina. apa baya
antuk gawe . jeng pangran nern'bah m'atur. dhuh gustiku
kalipah Widdhi. musthikaning bawana . kinasih Hyang Agung.
pengestu dalem narendra . kawuJa myang abdi dal~m
Surawesthi. sadaya karaharjan .
6 Nuwun sampun kawuJa tinuding. ( n)dhawuhak~n tim'baJan narendra . dhat~ng S unan Giri Prapen . supadi ywf?. kadaut . kaje ngipun ingkang nalisip . tan ayun _sumuyuta . ing pada
pukulun . sakawit patik piyambak . tanpa kanthi pinanggih Suc;unan Giri . pinuju pakempalan .
·
7 . Para kaum andheT ngarseng resi. lawan wonten tyang Cina
mualap. kalih atus prajurite . sampun Islam sadarum . lurahipun
pinendhet siwi. ingaran Endrasena . saestu pinunjul. punika
ingkang amawa . kadauting tyasira sang maha resi. sinantosan
tyang Cina .
8 . Ulun paripih sangkaning aris. meh sadalu meksa boten mem- .
bat . ge bes tan wont~n ature. pe~ling tyas kaJangkung. ulun .
mantuk datanpa parrot . enjinge mapak yuda . me h sadinh~n
m·uput. wadya dal~m Surabaya . pan kaseser girls
pangamukireki. Endrasena prawira .
9 . lng sasag~ct am·ba am'bolehi. m~ksa mopo miris ananggulang.
wadya Giri pangamuke. tyas arl1ba ngr~s kalangkung . sumpeg
pepet kewran ing plkir. rayi dale m duk priksa . bilih am'ba rrnnggu . tan wonten wenganing manah . ngandika rum dhateng am-
48
ba ngasih-asih . mundhut Iiiah ngral'tpa.
10. Karsa mulihaken tyasing abdi. sareng rayi da~m angandika.
inggaring tyas amba mangke . nyumanggakken sakayun . mung
sadarrrrt (n)dherek kang abdi. anulya mundhut reyal. cacah
wolungatus. busana ~aneka wama. pinaringk~ dhat~ng ing
punggawa m·antri. p lpikul Surabaya.
11 . Samya enggar m·a nahipun sam'i. prem'bik -pr~m'bik thukul kasuranya . j~ng sultan asn.; gujenge . bacutna ariningsun .· nuwun
rayi dal~m· j€ng gusti. kathah kang pangandika . nyenyes ~anis
arum·. kados ~~jang ngelm'i nyata . ag~ndhagan abdi dalem·
boten apil. panjang angandhar-andhar.
12 . Abdi dalenr tyang sa·Surawesthi. sareng nrireng ingkang
ngandika . sam'ya m·a deg kasurane . m'atur asenggruk-senggruk.
apras~tya ~awanti-wanti. sadaya am~g ~jah : nadyan !~bur­
lulu h. tan gumingsir ing ngayahan . saya suka sang aji ngandika
aris. mara yayi banjuma .
13. Enjing laj~ng tengara tinitir. rayidalem· rnadeg senapatya. neng
joli m·a ngku pistule . kawula aneng pungkur. numpak kapal
datan cunruwit. g~laripun ngayuda . garudha m·aniyup. kuJj
binusanan abra. dadya cucuk rayidalem' dadya telih. prajurit
Surapringga.
14. Kang ~inangka g~Jar nganan-ngering . alimunan datan katingalan . amung cucuk medheng-medheng. surak rnawantu-wantu .
wadya Giri lajeng m1yosi . nir baya nir wikara . gupuh amanempuh . senapati Endrasena . sawadyanya tyang Cina wira ing
jurit . rame campuhing yuda .
15 . Pan kapilis wadya Surawesthi. ngungsi (ng)gyaning risang
senapaty~ . rayidal~m' tim'balane . lho kathik padha m'layu . aturipun bot~n lumaris. angenc~ngi dando san . Endrasena anglut.
tandangnya lir Radyan Seta. rayida~m' ntistul tangan t~ngen
keni. pedhangipun wus g~gal. · ).
pa-
'I
Pn!yoginipun/ gigal/ - dhaw11h.
49
16 . Maksih ngamuk dhuwung tangan kering. gya pinistul tanganipun kiwa . kabranan tangan kalihe. kantun suku myang gundhul. · (n )j~jeg (m)bijig lir mtnda baring . ger ginuyu wong kathah . ping .tri ing parrnstul .. sukunipun kang kataman . Ja.;eng
dhawah sareng kerbeting ") suwiwi. wadya ing Surabaya.
17 . Angebyuki sangking kanan kering. waringuten wadya Surabaya. kadugen ing punagine. angidak amMg purun . datan
odhil wadya ing Giri. p~p~ah tan petungan . leseh sungsun
timbun . kantun k~dhik ingkang gesang. m·awut-mawut samya
ngungsi jurang trebis. weneh m'inggah prawata.
18 . Endrasena luluh awor siti. wadya Cina tum'pesan sadaya. rayidaJem· m'inggah age . dhuniat~ng ing kadhatun . prapteng jawi
garwa sang yogi. umar~g ngraup pada . asru tangisipun. nyuwunaken .pangaksama. gesangipun lakinya pandhita Giri. sampun pasrah bongkokan .
19 . Ta n suwala sakarsa sang aji. rajabrana saisining pura. sadaya
denaturake . myang anak rabinipun . arnung anak kang sangking selir. titiga estri juga . Jengr~smi kang s.~puh . a~g
m'awiku sudibya . nuli Jayengsari taruna apekik . ·Rancangkapti
wanudya .
20 . Tiga p isan ramening ngajurit. samya lo lo s amba wus kengkenan . ngupadosi katigane . ing samangke pukulun . Sunan
Giri saha nak-rabi. m'yang sagung jajarahan . wus neng alunalun . kawula nuwun sumangga. kangjeng sultan suka amarwatasiwi. aris wijiling sabda.
2 1 . lya banget ing panrima mam'i . wiku Giri patut ingapura. ing
samengko pangwasane. ing Giri sadayeku . sun paringken rnaring sire ki. sagunge jajarahan. dadia dar~kmu . jeng pangran
matur manem'bah . sakalangkung kapundhi sih paduka ji. kang
dhum"ateng patikbra.
·)
Prayoglnipun /l<~ttng suwiwl/ .
50
22. Kangjeng sunan angandika maJih. seje waktu ingsun yun
apanggya . lan wiku Gin Parapen . ing mengko jakken mantuk.
kang miruda si Jayengr~mi. kar~pe ayuntnandha . marang j~­
~gingsun . amung saJamet tekadnya . tembe asung patiJasaning nagari. mumpuni ing kasidan .
23 . Jeng pangeran (n)dheku atur pamit. saha garwa mring Kasurabayan. wus liniJan nulya lengser. sang prabu angadhatun.
kangjeng ratu kundur kinanthi. wus prapteng Surabayan. tan
pisah sang wiku . sagarwa-putra pinamah . pondhokira ngal~m'pak dadya sawiji. pan datan kawoworan .
24 . Paringdal~m· sunggata lum1ntir. pinisalin sakehe boyongan .
samya sukarena tyase . lir jagong amarnantu . dadya bawanda-·
tan pinikir. ngluhurken asma sultan . satuhu pinunjul. jeng ratu
ambage brana . jajarahan dhumateng wadya gung alit.
kasm·aran tarnpi kucah.
20. ASMARADANA
1 Nengena nagri Mantawis . tamar ing Giri bedhahnya . gantya
ingkang winiraos . Dyan Jayengesmi winama . prapteng madyaning wana . santrinya kakalih nusul. Garhak Gathuk narnanira .
2 . Ci~bon wutahrahneki . nembah matur rawat waspa . tan saged
pisah dasihe . ulun ·tumuntur saparan . rahadyan Jon ngandika.
ingsun rnangayu-bagyestu . (ng)gonira rnantep sih tresna .
3 . Nahan Jam'pahira prapti. patiJasariing kadhatyan . Majapait duk
kinane . anon rengganing gapura . banon abrit kinarya. raper
ing pamasangipun. arose wus kadya sela.
4 . Pam·asang datanpa gamping . tigas ginosok kewala . Jawan
banon sam'i banon . sangking m'athising parnasang . suluhan tan
katingal. lir sarimbag banon wutuh . ingukir pinatra sekar.
5 . lng sanginggilira kori . sinungsun tinumpang-tum'pang. mancut
rem1t pangukire . ing sapucaking gapura . kathukulan m·andira .
rompyoh-rom'pyoh angram'buyung . kiwa tengening gapura
A
,.
•
51
6 . Binanon ngJajur ngubengi. capunmra kadhatyan . radyan
myang kalih santrine. k~mput dennira um'iyat. nulya manjing
jro pura . (n)ujug ing balurn'bang agung . toya wening giJar-giJar.
7 . Binotrawi sela abrit . kemput t~ining balum'bang . tinepi sasekarane . andong anggrek argulobang. noja Jan sekar nala.
nagasari dlpaka rum·. claket myang sekar rejasa .
8 . Rukem ragaina tuwin . klurak kalak kanigara . kamuning kananga kaot. dlima wantah dilem ngarn'bar. ta~uki sruni wungyan .
wratsari landep sunrusup. pacarcina pudhak ngambar.
9 . Kathah winama ing tulis·. kumenyut tyasira radyan . enget
mring ari sang sinom . Rancangkapti kadangingwang. nguni
karem'~nanta. wanci bangun ngundhuh santun . kakaring ing
patam·a nan.
10. Marang ngendi sira yayi . rahadyan sabil ing nala . tyas pinupus
nulya ngaler. um~yat kanang kuburan . rahadyan uluk salam .
karengeng wangsulanipun. ya raden ngalekum~lam .
11. Jengresmi Jan abdi kalih. guyub samya raratiban . bakdanya
ratib gya lengser. tan patya tebih gya m·iyat. reca amuka sona .
Gathak Gathuk kagyat (n)jumbul. bilih ingong sengguh janma
12. Tibane watu si anjing . radyan (n)jajah jroning pura . sunya tan
ana ta~te . gya wangsul maring balum'bang . angambil toya
kadas . Gathak adan kam·at Gathuk. sarnya prelu waktu
Ngasar.
13 . Wus bakda anulya m'ijiJ. rarywan ngajenging gapura . nulya ana
janma rawoh. nyak~ lenggahnya radyan . alon ing aturira .
angger ingkang nembe rawuh . sami katuran raharja
14 . Sinten sinam'bating wangi. paran kang sinedyeng karsa . radyan
angandika alon . paman asung kang pam'bagya . sanget
panrimaningwang. tanpa wisma raganingsun . n1oyang
ngupadosrkadang.
15. Nama karan Bagus Santri._pam'an ulun at~tanya . andika sinten
kasihe . nun kula nama Ki Purwa. ingkang kajibah tengga . patilasan kadhaton gung. Majapait ranning praja .
52
16. Yen kapareng bagus kam'pir. dhum'ateng sudhunge pam'an . radyan manis a~dikane. banget ing panrim·aningwang. aneng
ngriki kewala . ngiras n~tepi katengsun . ngaJap barkahing m'inulya .
17. Nuninggih Jangkung prayogj. dhasar panepen punika . Jamun
m'alem (ng)Gar-akaseh . kathah para manca prapta . mawama
kang sinedya . angujung astananipun. jenengdalerrt Putri Cempa .
18 . Punapi sampun ningali. dhateng lebeting kadhatyan . pam'an
wus salesih ingong . kakaring aneng jro pura . um1yat pakuburan . reca miwah blumbang agung . paran gotekipun kuna.
19 . Ki Purwa turira aris . punika ingkang gapura . Waringin-lawang
wastane . balumbang kang kalangenan . Sang Prabu Brawijaya.
putri Cem'pa kang kinubur. wus m'anjing agama Islam.
20 Reca pinindha narpati . Balambangan Minakjingga . dadya tirakatan gedhe . p~_m ika goteking kuna . dene sanggar pamujan.
windo;tanan Candhi B; au . tan tebih sangking kadhatyan .
21 Punapa dereng ningali. ing mangke dalu kewala . ulun ir.gkar.g
(n)dherekake . wektu Mahrib wus andungkap . Gathak Gathuk
gya adan . ·-paragat dennira wektu . Mahrib atanapi Ngisa.
22 . Sedhenge pumama-siddhi. padhang bulan kakencaran . rahadyan alon lampahe. Ki Purwa lum'akyeng ngarsa . Gathak
Gathuk tan tebah . prapta Candhi Brau sam'pun . pamujan Sri
Brawijaya .
23 . Wanguning candhi lir masjit. payon banon tatumpangan,dadya
lincip pungkasane . ngandhap . sinungan wiwara . Ki Purwa
aturira . surnangga bagus umangsuk. m'aring plenggahan
pamujan.
24 . Radyan myang santri kakalih. wus manjing jroning pam\ljan.
langkung kacaryan driyane . rn'iyat rarenggan sarwendah .
myang awuning kang dupa. ngandhukur lir pendah gum\lk.
wus tamat anuly~ medal.
53
25. Ki PlffWa um'atur maJih . wont~ malih candhi endah . Bajang
ratu "(ng)gih nam'ane . ananging klebet sirikan . yen wonten kang·
umiyat . tan kadugen kajengipun. miwah apes kang pinanggya .
26. Prayogi boten ningali. radyan angling paman nedha . kendel
ing ngriki ken1awon . ulun aparrlitan pisan . ing ari benjang-enjang. ayun (n)dum'Ugekken laku . ngupaya kesahing kadang
27 . Ki Purwa umatur inggih . sumangga sakarsa tuwan . datu datan
winiraos. wanci pajar gidib nulya. angamt>il toya kadas . paragading waktu Subuh . rahadyan aris ngandika
28. Parnan kantuna basuki. Ki Purwa aris turira . rahadyan laj~ng
b.mpahe . samarga arawat waspa . nanedha ing Pangeran .
rahayuning arinipun . rarna m'iwah kulawarga .
29 . U?pas lam'pahnya- durnugi . candhi Panataran Blitar. nengardi
Kelut sukune . sela dhneng kang kinarya . agSng ingkang sajuga . wit ngandhap tumekeng pucuk . ingukir ginambar wayang
30 . Radyan gya rninggah ing candhi. tundha pitu prapteng pucak .
u.dhunira alon-alon . Gathak Gathuk barangkangan . tyas agung
tarataban . tekeng ngandhap Gathuk m·uwus. Gathak rnau
gam'bar apa .
31. Kang ingukir pinggir candhi. lunglungan ceplok kembangan .
mem'per wayang buta kethek . Gathuk ing pangiraningwang .
gam'bare Ran1a tambak . katara ketheke brengkut. candhi alit tininggaJan .
~2 . Lir cungkup wangunaneki. ing sanginggiling wiwara . sinmt
sastra Budane. Gathuk matur inggih radyan . punika kadipa ran, kajenge sastra puniku _ pating penthalit tan cetha .
33. Rahadyan ngandika aris . sastra Buda papengetan . sewu
rongatus etunge _sangang puluh sijiwarsa . nalikane akarya . ing
sanggar pam'ujan iku . m'anthuk-~anthuk Gathuk Gathak.
34. Tapis den_nira mirsani. mentar sangking Panataran . awirandhungan larrtpahe. ngancik padhekahan Gaprang. rniyat kang
reca seJa. kakalih ~stri myang jaJu. aneng sapinggiring m'arga .
54
35. Sekar konyoh amenuhi. dupanira datan k~ndhat. tinengga
paJawangane. Gathak Gathuk Jon tatanya. kiyai niku napa . jurukunci Jon surrtaur. bagus niki panyadranan .
36. Kang jaler nama Kiyai. estri nama Nyai Gaprang . pan dadya
pakaulane . kang sarrtya" an:rtnta barkah . nyunyuwun ge susuta.
sarat Jenggah kaJihipun. ngungkurak~n kyai reca
21. PANGKUR
1. Lah punika ~nangan. ingkang ngadeg sipat grananya kyai.
ingkang samya anunuwun. sawusing adudupa . nulya matur
punapa sakajatipun . Janrun nyuwun ge susuta. kalihe sarrrya
nglinggihi .
2 . lng pucuking paJanangan . kang wus kJakyan tumunten darbe
siwi. Gathak Gathuk angacerrrut. i tobat nora nyana . ingkang
jejer ngather iki dadi pelus. radyan Jajeng lampahira . rnanjing
Lodhaya wanadri .
3 . Miyat wisma lit gedhegan. _payon atep ing salebeting panti .
egong sajuga gumandhul. nulya kampir rahadyan . tan ada ngu
_iurukuncinira rawuh . tatanya punapa karsa . Gathak Gathuk
lon nyauri
4 . Kula mung kampir kewala . kadipundi dene gong neng wana
dri . jurukunci sauripun. sampun kina-m·akina . pan dumadya
pupundhene tyang sadhusun. nam1nipun Kyai Pradhah . sin ten
ingkang darbe karc;li
5 . Mawi anabuh gam·eJan . tamtu ngangge egong Pradhah Kiyai .
yen tan m·a katen saestu . bilai kasusahan . sa ben din ten mila
dinupan kumeJun . sinekaran binorehan . dadya wami nganti
kuning.
6 . Rahadyan wusing m'iyarsa . cariyosnya kiyai jurukunci. nuJya
laj~ng lam"pahipun . lum·~bet padhekahan . aningali wisma alit
dhapur tajug . ngandika rrning Gathuk Gathak . payo ngaso
maTing masjit .
55
7 . T un:rindak anon belikan. toya wening rahadyan m"iwah. abdi.
samya ngam'bil toya wulu . wus m"albeng jroning langgar. Gathak Gathuk adan nanging datan
tyasira tansah trataban .
wusing sunat parlu Mahrib.
8 . Linajengken wektu Ngisa. paragatlng serrlbahyang am1yarsi.
swaraning janma gumrumung. Gathuk enggar tyasira . ririh
angling Gathak payo padha metu . nemoni janma kang
nywara . baya iku ingkang kemit.
seru.
9 . Kaliye m"edal lon-lonan . prapteng jawi sru kagyatireng ati.
anon sima samya turu . ngubengi ponang langgar. angalemprak
adu pathak adu bathuk . ngorok (ng)~r~ng sasenggoran .
Gathak_Gathuk wangsul aglis.
10. Wel-welan m·atur ing radyan . dhuh bendara kawula tur udani.
suwara janma gumrumung. dupi kawula m·edal. yun m·anggihi
su n sengguh janm·a satuhu . kang samya yun m"aring langgar .
jebul sim·a kathah guling .
11 . Cacahipu n tan kantenan . leseh anjrah kadya babadan pacing .
mangke m·e nek samya wungu . ran wu rung anempuh byat .
(m)barakoti angemah-ngem·ah m"ring ulun . rahadyan mes~n
ngandika . sira ywa padha kuwatir.
12. Luwih karsane Pangeran. yen wis pasthi tan kena owah gingsir.
tan kena kalamun luput. tan luput lam'un kena. balik padha
pasrah sum'arah Hyang Agung. kawula amung sadarma. liT
sarah an eng jaladri.
13. Wis Gathak Gathuk turua . ingsun ingkang ngeleki t~keng enjing. rarywa kalih nulya turu . ngaringkel datan obah . datan
segu radyan m"unajat sadalu . m"i m'inta ing karaharjan. dupi
wusing bangun enjing.
14. S~mbahyang Subuh pribadya . wusing bakda akaring pajar sidik . ginugah kang sam'ya turu . tangi arem"Tem"-ayam". miyar~
sakken swara sepl tandya lungguh . meh raina masemu bang.
Hyang Haruna ayun nrtjil.
56
15. Ngintfp-intip .Gathuk Gathak. anon janma titiga samya linggih .
kadi mentas samya turu . dupi m'lyat jro langgar. ana tamu katri
eca dennya lungguh . tri umentar gagancangan . tur uning
mring lurahneki .
16. Dupi prapteng ngarsa lurah . atur uning ing Janggar ana janm'i.
titiga juga binagus. r@spati mawa cahya. winatar~ sadalu manggen neng ngriku . ki lurah gawok ing driya . wus anarka yen
wong luwih .
17. Parentah m'ring rabin ira . heh Rubiyah sadhiyaa den aglis . bucu
kang apik sananjung . iwak dhendheng manjangan . bay~m· ati
gudllang pon-empon myang timun. siwalan ingkang daw~gan .
m'lwah legene hya lali.
18 . Rubiyah matur sandika . wus samekta ki lurah miwah rabi. laju
marang sanggar gupuh . um'~k m'ring rahadyan . prapteng
ngarsa matur marang sang linuhung. angg~r kula nilakrama.
sint~n sinambating wingking.
19 . Paman kula santri moyang. angulati kadang ingkang lunga nis .
saparan kawelasayun . balik ta sint~n pam·an . lurah m'atur ka n'g
sotah m·astani ulun . K.i Carita dadya lurah . ing dhusun Pake l
puniki.
£U. Mila kula gupuh sowan . de rum'iyin tumeka ing samangkin . tan
ana janma kang purun . lumebet m·anng sanggar. mung paduka
saestu lamun Jinuhung. baya trahing maratapa . wijiling andana
warih .
21. Kamipurun abdipara. atur dhahar Jumayan ing kalantih. angsala barkah pukulun . kasawaban nugraha . wus tinata sang luhung ngecani kalbu . dhahar watara sak kluwak . dhendheng
manjangan sacuwil.
22 . Atobbe am'bal-ambalan . wus dumugi ram'padan gya cinarik.
dhaharan lumadyeng ngayun . siwalan myang deresan . Raden
dhahar siwalan tanapi nginum. deresaning kang siwalan. nikm·at seger sarireki.
57
23 . Gatbak Gathuk ingacaran. lah suwawi (ng)ger aywa isan-isin _
(n)dika nedha kang pakantuk . (ng)gih wakne ywa sumelang.
Gathak Gathuk (ng)gennya nedha angathekul. kalihe wus
tuwuk samya . angendhoni sabukneki.
24. Radyan ris tanya Ki Crita. kadiparan cariyosira nguni. griya
myang kepek gum·andhuJ. Ki Carita turira . inggih sangking
gotekipun tiyang ~puh . griya winastanan sanggar.-pan1'Ujan
kala rum'iyin .
25. Kepek kakalih punika. kang satunggal pan isi sinjang Junk. warna-wami corekipun. nrtwah sinjang praosan. dhesthar tepen
renda myang praosanipun . dene kepek satunggilnya. isi kampuh gadhungrrtJathi.
26. Mawi kaparaos jenar. kacariyos kagungan dalem· Gusthi. Kangjeng Nyai Rara Kidul. sa~n taun sapisan . kulab~kta
dhum'ateng ing wism·aulun. mariksa jangkeping cacah. sarta
ngiras angisisi.
27 . Sampuning jangkep kang cacah. lajeng wangsul marang ing
sanggar rrtalih . nalika pamendh~tulun . tuwin wangsuling barang. sampun tarrrtu wonten sima kang tut pungkur. nanging
sangking kat~bihan . punika sima kang jagi.
28. Saben daJu tiga-tiga. biJih siyang sanrt awami janrm. wit pakel
sangaj~ngipun . lng sanggar kalih pisan. nrtwah uwit duren
kakalih puniku . aneng kiwa t~ngan Janggar. tan~manipun Jeng
Gusti.
29. Pan~mbahan Senapatya. nrtJa sa~n woh katuT rrtring Mantawis. Gathal< Gathuk ririh muwus. wakane napa ingkang. den
arani sima-gadhungan puniku-. de tyang datan mawi tungkak.
(ng)9ih makat3n got~kneki.
58
30. Rahadyan manis ngandika. man Carita bang~t panrim-amarm.
buja kramanta m'ring ulun . AJJah kang malesena. reh wus
siyang ulun (m)dumugekken laku . Ki Carita atutira . sumangga
karsa sang pe'kik.
31 . Kapungkur ing Pakel desa. la11'1'pahira ngaler ngetan ~ari .
kendel kaJanireng waktu . prapta ing tanah Tuban . aso aneng
ngandhap randhu-wana agung. Gathak Gathuk gawok nrulat.
agenging wit angJangkungi .
32. Ku~nge gya pinecakan. kupengira pitung dasa kakalih. radyan utusan m'ring Gathuk. kinen ngupaya toya. gya umentar
tan pantara t~bihipun. anon sumur sela kresna. toya ~~
langkung wening .
33. Wangsul m'atur ing rahadyan . pinurugan lawan santri kakalih .
sumur watu k~bak banyu . malah kongsi (m)baludag . karam·ate
cacaJon wali linuhung . Gathak Gathuk kagawokan. nulya
ngam'bil toyastuti .
34 . Ram'pung dennya samya kadas. toya mendhak pulih lir nguniuni. wangsul w~ktu ngandhap randhu . bakdane salat Ngasar.
gya tumindak gandrung-gandrung kapirangu . enget m'ring kakalih kadang . sira yayi marang ngendi.
35. Anon sum~r binalum'bang. toya wening winastanan ing Bekti.
Rancangkapti ariningsun . nguni kar~m~nanta . adu s m·arang
balum'bang ingkang binatur. radyan kend~l sawatara. anulya
lumampah malih .
36. Ngidul ngilen prapteng wana. Jangkung we rit andungkap waktu Mahrib . kendel ngandhap mandera gung . aneng tepining
sendhang. binotrawi pinageran sela pingul. sawusing tetoya kadas. ngrarasati w4!ktu Mahrib.
59
22. MIJIL
1. Paragating Ngisa lawan Mahrib. pitekur sang anom. ngluhurak~n. asmane Sang Angn~h . Gathak Gathuk wus dangu aguling.
na swara kapyarsi. lir m'riy~m jumegur.
2 . Lir kalindhon bumi gonjang-ganjing . Gathak Gathuk
rTI'bengok. gurawalan ngaruket rahadyan . saya rame swara
kapiyarsi. sireping swareki. Gathak Gathuk ngantuk.
3 . Tan pantara rahadyan udani. wanodya kinaot. n1akidhupuh
lungguh ing ngarsane . n1an~njali n1atur nora krami. dhuh
risang linuwih . ruwaten pukulun .
4 . lng munajat satuhu karya gring. marang wadyaningong. rad yan mesem" aris ngandikane . babo rara sapa kang wawangi.
lan wism"anta ngendi. de prapta ngarsengsun .
5 . Kawruhana sang luhung wakmami. nguni putri katong. Brawijaya pungkasan pamase. kang mandhireng ktaton Majapait.
rusaking nagari . salin srengat Rasul.
6 . Ulun datan kaduga ngJakoni . ing agama kaot, ~njur roaring
wana Bagor kene. atatruka karsaning Hyang Widdhi. kinen
angratoni. sagunging ~J~mbut .
7 . lngkang manggen neng Bagor wanadri. de kekasih ingong.
Jeng Ratu Mas Trangganawulane. sendhang_iki apan sunarani.
Sugihwaras nenggih. pasiTamaningsun .
8 . Anrung saben ari Sukra Manis. (ng)goningsun lalangon. sapa
wonge kang mantep atine . yun katemu marang jeneng n1arm.
saranane Tl1awi . tirakat sadalu .
9 . lng rrl'aleme ari Sukra Manis. pasthi ingsun rawoh . sarta asung
apa sa~yane . ing samurwat sarta bener ~cik . mriyem ingkang muni. sa~n ratri iku.
10. Pratandhane karaton arja-di. rrtupus ing tyasingong. baya uwus
ginaris papasthen. takdiring Hyang tan ~na wah gingsir. ragengsun .sadarmt. sumarah sakayun .
60
11. Paran karsa Sira prapteng ngriki. )arwaa sa~ktos. Jayengresm1
aJon andikane. angulati kadangong kang anis. ja)u Jawan estri.
wus Jawas tan pangguh.
12. J~g Ratu Mas aturira aris. babo -sang kinaot. den.narirna pan
durung rn'angsane . t@m'be panggih yen rahaden uwis . kaukum
ing nagri . Jinabuh ing Jaut.
13. Neng Tunjungbang kono (ng)gonne dadi. banjur atat~m'on .
aywa kem'ba Jakunira raden . nyanyaloni dadining ngaluwih.
raden Jayengr~smi. ana mar~m'ipun .
14. Lah Ratu Mas buron apa iki . kang padha rn'athangkrong .
aneng epang tan katon raine. kaya munyuk buntute tan keksi.
Ratu Mas lingnya ris. tukang arannlpun .
15. Heh Ratu Mas sapa kang sung uning . ing sat~kaningong . Sri
Tre"ngganawulan Jon ature . peksi dhandhang sung ngaJamat
muni. kena dentiteni. kandhane wong sepuh .
16 . Lamun ana paksi dhandhang muni. sangking wetan ngulon.
nglamat becik tarn'Uwan badhene . ing pandhita utawa wong
luwih . Jamun dhandhang muni. sangking wetan kidul.
17. Yeku becik ing alamatneki . barang karya dados. lam·~n ana
dhandhang munya m·a ngke . saka kidul bener prenahneki . ngalamat rejeki. ingkang karsa rawuh .
18 . Lam·un ana paksi dharidhang muni. sangking kidul kulon . iya
iku aJa ngalamate. arsa padu rebut sapaleki. lamun dhandhang
rn'llni. kulo n sangkanipun .
19 . Ngalamate a pan arsa rabi. yen sangking lor kulon. dhandhang
rn'llni ala ngaJam·ate . apan arsa ~agenngan ati. den angati-ati.
awas lawan emut.
20 . Atobata ntaring ing Hyang Widdhi. ponYa d ikalakon . dhandhang m'Unl lOr bener sangkane. yeku ala ngaJam·atireki. ye kti
arsa manggih . kawirangan agung.
21. Yen anYuni ing lor wetan sangking . ngalamat tan awon. yun
katentu ing prasanakane. rn'iwah kadang ingkang wisma tebih .
Janrun dhandhang muni. m'encok wuwungipun .
61
22 . lng V{ismane kang nginggil pribadi . sw~rani~a alot. yun katekan .
susah ngalamate . tarnat ngalamate dhandhang ITI'Uni. gurune
wismeki . ng~ndi sangkanipun .
23. Wangsiting Hyang lamun prenjak ITI'Uni. iku den waspaos.
kang nglamati ~cik Jan ~ne . wus pinasthi carita ing nguni.
semune kang peksi. prenjak uninipun .
24. Lamun ana peksi prenjak muni. sareng sakaloron. aneng kidul
ing wism·a prenahe. ngantya dangu pan nga}amatneki.
tarnuwan priyayi. becik sedyanipun .
25. Lamun ana peksi prenjak muni .. kaprenah neng kulon . pantinira ala ngalamate. arep ana tetam'u kang prapti. sedyanya tan
becik . ngajak tukar padu .
26. Lamun ana peksi prenjak muni. kaprenah aneng lor. pantinira
becik ngalam'ate . guru prapta karsane sung wangsit. sadhiyaa
nuli. kang suci kang patut.
27. Lamun ana peksi prenjak m"uni. wetan panti mangko. mencok
payon kandhang gedhogane . nglam·at ala yun kahesmen yekti .
den angati-ati . ywa lena ing kalbu .
28. Paksi prenjak rnunya angideri . wisrn'a t~pung golong. pan prayoga iku ngalam'ate. bakal antuk donya ingkang suci. m'yang
arta kalali. mujia Hyang Agung.
29. Titi tamat ngaJa~ting peksi. kang ~cik kang awon . iku ingkang ingsunestokake . ben~r luput karsaning Hyang Widdhi.
ingsun darma manggih . ing kaol ruiTI'Uhun .
30. Raden Jayengresm1 ngandika ris. sang ratu kinaot. huron apa
kang na paedahe. jeng Ratu Mas aturira aris. sato tukang adi.
mengko ingsun tutur.
31. Murweng sato rrtuka kang linuwih . tukang winiraos. iku agung
sawabe adene. wus ITI'Utam'at para nabi ·waJi. m·iwah para
mukm'in . pOm'a denJestantun.
32. Den agem'i aywa ge den wadi. ·yen tan tunggal batos. tukang iku
pinetta sirahe. selehena bun-~m'bunanneki. panganggone
nenggih. larrtun ~ mungsuh . .
62
33. Datan t~dhas ing sanjata dening. uteke denuwor. barang ~nga
dene panganggone. ana gawe cinaml>ur ing dhiri. watek t~guh
nenggih . luput senjateku .
34. Lam'be iJat den (ng)go jimat n~nggih . kalis geJap reko. apan
~iung kalawan kukune." pan kinarya ngukur janm'a guling. insa
Allah mati. nenggih wong puniku .
35. Utawa denkosokak~n janm'i. dadi kaku kang wong. den
(ng)go sipat nenggih gegetiye~ barang ingkang aningali asih .
lamun denwor warih . nenggth banyu susu .
36 . Nuli denusapaken ing kendhiJ. ujare pawartos. datan mateng
nenggih liwetane . wulunipun densebar ing panti. paedahe
m·aJih . durjana tan weruh .
37 . Anadene wewudelireki . den(ng)go tamba kang wong. lara
busung kang teng'en m"a tane. denwor lawan getih serut nengih .
Jan luhe wong nangis . den(ng)go sipat iku .
38. lnsa Allah wong liyan ningali. pasthi datan weroh . Jamun
lungan pan denusapake . saka amah paedahe nenggih . tan ke·
neng denambiJ. duweke wo ng iku .
39. Mata kiwa denwor Jan kasturi. miwah kapur-baros. apan
den(ng)go nenggih sa Allahe. denkasihi wong lanang wong
estri. wus titi nikmati. sato muka lutung.
40. Ana m"aning sarah ingkang paksi. platukbawang .kaot. Juwih
akeh tinimba.ng tukange . wulu daging jroan balungne ki. kabeh
mupangating. kanthi pedah Juhung.
23. KIN~THI
1. Lah pirengna radyan ulun . a mama sarahing ~ksi. sa king Jeng
Nabi SuJeman . nenggih ingkang anjarwani. kang p~ksi pe latukbawang. keh manpangatnya winilis.
2 . Yen kang rum"iyin dinunung. cucukipun ingkang nginggil. karya sepuhing gagaman . gagam·an sakalir-kalir. sawabipun datan
ana . wong teguh tan pasah titis.
63
3 . Yen tan pasah kang tinanduk. dadya sakit g~ng (n)dhatengi.
tan waras prapta ing pejah . ilating peksi winami. dhinahar ingkang paedah . ing pam"icara patitis.
4 . Netranira kang ginantung . munggeng saluhuring kori. tebi_h sa_king duratm'aka . wuluning murda kinardi. sumping rarywa lit
sawabnya at~bih saking panyakit.
5 . Polo pan kinarya pupuh . ing netra pan datan k~ni. ing Jalamur
sawabira. jajantungipun blnukti . sawabira sarwa gampang .
sa~rang ingkang kinapti .
6 . Lan kabuka ngelmunipun . aperuninpun upami. winor Jan minurn-m"inurnan . m'iwah winor Jawan jampi. sawabe rikat lumajar. pringsilanipun binukti.
7 . Kinasiyan sawabipun . mring wanodya Jawan malih . kinasiyan
mnng pandhita. rniwah maring para waiL dhadhaning peksi
dhinahar . sawabipun lamun sakit.
8 . Enggal ing waluyanipun . brotol binukti pawestri. sawabipun
kinasiyan . dyah ika maring ing laki. buntut winor Jan gulunya .
binasmi nulya binukti.
9 . lng pawestri sawabipun . linuwih samining estri . laripun kinarya
gelang . elingan sabarang kardi. lawan rnalih ingkang elar .
winor ing sabuk prayogi.
10. Kinasiyan sawabipun . )amun suwiteng narpati. yen sineleh so rring bantal. patilem'an sawabneki. tiningalan sarwa endah . tur
rineksa ing Hyang Widdhi.
11 . Sawabe ingkang babalung . akuwat yen densi~ni. myang
balung suwiwinira. sinelehaken ngisoring . pasareyan datan liyan . sawabe akuwat m'alih .
12 . Atinipun pan ginantung . Juhure dennira guling. sawaoipun ~­
tah sahwat. yen winor lisah kal~ntik . m'yang waw~dhak ingkang sahwat. sima sagunging sasakit.
13. Sul<u kalih sawabipun. Jamun pinendhem ing sabin . myang
sakehing tatan~m·an . tulus wohipun andadi. Jam'Un malih ingkang manah. gineJangaken ngasteki.
64
14. Wi.sa tawa sawabipun . isining wisma sakalir. tebih sangking ing
Jalara. ne nggih atinipun malih . ingusapaken ing dakar. betah
sahwat sawabneki .
15 . lngkang ilat kinaryeku . jimat sawabe tan kenging. ing luwe
beta h aJapa . lawan kulitipun m·aJih . tinale kaken p ad haran .
yeku betah luwe m·aJih.
16. Kepalan ira kang m·a nuk . kinarya jimat ngajurit. kinajriyan
m·arang m·engsah . yen wonten wisma upam1. panas tan kena
kanggona n . p inendhem·an elameki.
17 . Panjawat kang tenge nipun . wo lung l~mbar aja lu wih . pepadn ·
nipun lor wetan . dadya tawa panasneki. getih denakingke n ika .
win or lawan bawa~g al;lrit .
,.
18 . Lawan adas nulya kinum. ing toya ne ng pinggan putih . karya
jampi lara netra . pinupuhaken tumuli. insa Allah dad ya waras .
yen wo nten sasakit kuping .
19 Pinupukaken pa n mantun . lamun arsa denkasihi. Jan wo ng
akeh myang yen arsa . sugih Jan yen arsa dadi . barang ingkang
rmanema n . pu\.l.asaa tigang ari .
20 Den kadya p uwasa agu ng . winateka donga neki . pun1k1 mde
kang donga . Allahu ma barkc:11 saking . G ust1 Bagemihd
Suieman mung iku ta n ana malih
21 Kang p ina ngan atinipun . ingolah sakalir-kali r. yen wusdennira
puwa sa . mate k donga sarwi bukti. ye n adagang myang
ngawula . den tete p hya walanggalih .
22 . Kalamun arsa sire ku . siniyan wong kathah m·aJih . tyas Jan ilat
wino r barang . olah-olahan binukti. lam·un arsa matenana . 109
wong durjana m·amaling .
23 . lngkang kiwa tapakipun . sinundep ing cucuk nenggih . insa AI ·
iah p esthi pejah . Ja mun arsa sugih ngelmi. tyas binukti lawan
uyah . goreng wus titi kang paksi.
24 . Rahadyan ngandika arum. Ratu Mas Trenggana sast. bange t
ing panrimaningwang . sira s ung pitutur jati. ngala mareng p aksi
dhandhang. miwah peksi pr~njak muni.
65
2!1. Sarahing tukang linuhung. myang palatukbawang paksi . apa
kang dak wales~na . Ratu Mas turira aris . luwih karsaning
Hvang Suksrrra . ingsun iki mung sadarmi .
2n
Kabeh kang wus ingsunwuwus . iku darbekmu pribadi. amung
kang medharken ingwang. sarehne WUS lingsir akir. <;Un pam'itan lilanana. mantuk m'ling kahyangan mami .
27 . Wus tan kat on kangj~ng ratu . Gathak Gathuk nuli tangi . sar'}a
matur mnng rahadyan . kawula sat$ngah ngimpi. mir~ng swara
tanpa rupa . arrrung ganda mamnk minging.
~·"
Lir tindhihen raosipun . sruwing-sruwing kapiyarsi . tukang pla tuk lunjak-lunjak . sarah-sarah denadhangi . punika ginem
punapa . sint~n rencang paduka ngling .
20 Rahadyan ngandika arum . kawruhanamu kang prapti .
anemoni _ienengingwang . iku rarunmg dhadhemit . ngad haton ·
:ng Bagor wana . ing nguni putri narpati
.~0 S ang Aprabu Maialangu . Brawija ya kang sisiwi. anggenrur
amariraga . tan sarju salin agami. karrim·a pam:idhanira . bisa iu:n~ neng narpati
~>, ] ;-.;graroni sagung lel~nibut. sa.i roning Bagor wanadri . sab€n b€ ng: mariyem·an . Gathak Gathuk duk m·ivarsi. marinding githok
mangkarag . wus awanci pajar sidik .
.12 Samya wulu waktu Subuh. paragat dennya nga~kti. linggar
sangking Sugihwaras. ngancik suku Pandhan wukir. manJaT
manginggil wus prapta. ing dhusun Kadhaton nami .
33 . Nyabrang lepen niili ngidul. toyanya nyarong awening. m'iyat
balung langkung kathah . ageng-a~nge ngJangkungi. lajeng
lampahira radyan . wus prapteng sukuning ardi.
34 lng Gam'biralaya gunung. nulya um·anjat manginggil. prapteng
pucak non pratapan . tanggul siti angub~ngi . tinan~m·an sa~­
karan . argulo gandanya amrik .
35 . Pin~kakan kube ngipun. tigang dasa langkung kalih . (n)jawi
tanggul kidul wetan. wonten r~ca sela langking. patrape lir janma priya . mangku paJananganneki.
66
Jan
36. Wus pisah
badanipun. m'Ung sapucang agengneki. Gathak
Gathuk latah-latah. ana maneh angungkuli. duweke rka Ki
Gaprang. kalah dawa gedhe iki.
37 . Rahadyan nulya tumurun, ngaJer ngereng-ereng wukir. anon
balung ~ng panjang. tik~l pat Jan kang rum1yin . prapteng
ngare angandika . lir m·as turmmbuJ ing warih.
24. MASKUMAMBANG
1. Lah ta Gathak sira umentara aglis . m"aring padhusunan . kat~·
mua kanca bum'i. angilenana dawegan .
2 . Wus umentar (n)jujug wismane patinggi. gupuh ingacaran . lah
pan ten karsa punapi. kula yun ngileni degan .
3 . Anak kula kalantih neng suku wukir. ki patinggi lingnya . boten
susa h angileni . nulya ngambil kang dawegan .
4 Patang iji sampun pinarasan sami. lah panten sumangga . kula
bektane pribadL kerit lampahira Gathak
5 Prapteng ngarsa mundhuk-mundhuk ki patif)ggi. Jengresmi
nga ndika kaki sun tanya sireki . wisma miwah kang sinambat
6 Nama karan dhusun kang kula enggeni . punika Padhangan .
katelah sami mastani. dhateng kula Kaki Padhang .
7 Sumapala kamipurun ingkang abdi. ngaturi sugata . lumayan
jampi ke lantih . saceret wening dawegan
8 . lya kaki banget panarimamami. p~sihanta mring wang. Allah
ingkang ngudaneni. ing sakaletheking manah .
9 . Radyan ngunjuk ing w(ming nyu sawatawis . t~lesing gorokan .
karaos nikm·a t ing dhiri. ngandika alkamdulillah .
10. Linorotken marang santrinya kakalih . we-nyu papat bebas . dawegan gya den klothoki. ngalih sewang samya telas
11 . Rady.an angling kaki ingsun minta uning. mau. ingsun ngam ·
bah . padhukuhan suku ardi. myat balung keh ag~ng panJang
67
12 :"lu lya m'anjat malih m'ring pucaking wukir. anon patilasan.
kiduf ana reca siji . m·angku kadya palanangan .
13 . Mudhun m'aring ngereng-ereng uning malih . balung gedhe dawa . ngungkuli kang mau kaki. kadiparan critanira
14 . Kaki Pad hang tum·~nga m·atur sang p~kik . dongengipun kina .
suku nipun Pandhan wukir. dhusun Kadhato n nam·a nya .
15. Kala jaman purwa kadhaton raseksi. Sang Prabu Arimba. tikala
amangun jutit. mengsah p~nenggak pary_d hawa .
16 . Arya Sena ingkang unggul ing ngajurit. raksasa keh pejah .
punika babafungneki. Sang Prabu yaksa Atim"ba .
17 . Pejahipun aneng ngereng-ereng wukir. ing Gam'biralaya . ingkang paduka tingali. anglangkungi ageng panjang .
1R Tiyang satus bokm'anawi tan kuwawi. lepen alit ingkang. mangiduf ilinireki . winastan lepen J~roang . ·)
19 S_ri Atimba sasampune angemasi. pancanaka mangsah . ing
wadhuk _ieroan rnijil. binucaf lepen punike .
20 Pan katelah narnane prapta ing rnangkin . ing lepen Jeroan .
pratapan sapucak wukir. ingaran Gam'biralaya
21 . Duk rumiyin wonten putti amartapi . warna ayu endah . nama
Dewi G'Emdrasati . wus m~dal istijratira .
22 . Women tiyang jater asru mangtJnteki . anama Ki Drepa. yun
mangangkah m'ting sang putti . duk ayun mangkat prasetya
23 Yen tinam'pik amalipun denicali. wasana sang retna . lumuh
dhateng Drepa kaki. paJanangan gya pinagas.
24 . Bali lenggah ki Dr~pa nulya ngemasi. nanging dados seJa. h~s­
tantun ngantos saptiki. dora l~r~se sumangga .
25 . Gathak (n)jawil Jah Ki Drepa iku sigit . netepi prasetya . boten
kaya wong sakiniki . setyanelam'is kewala .
26 . Raden Jayengremsi angandika atis . kaki pasihanta .· sanget panarim'a m'am~. kaki kantuna raharja .
·., Prayogtnlpun/ je-roanf kadosdene ing pada 191an 20
68
27 . lngsun nutugake tumindaking sikil . (n)dheku Kaki Padhang .
rahadyan tandya lum'aris. tan p isah ki Gathuk Gathak .
28. Ngaler ngilen prapta ing Bojanagari. myat kukus m·a ngampak .
rahadyan nulya ny~laki. kang m'urub wami balumbang .
29. Pinacakan kawan likur wiyameki. dene panjangir~ . tigang dasa ·
Jangkung kalih . l~bete sahasta wrata .
30. Tanpa toya dangu dennira ningali . nahan tan pantara . murub
lir wism·a kabesm'i. latu sumundhul ing m·ega .
31 . lsthanira kadya ngurm·ati kang prapti. Gathuk Gathak waswas .
giris m·aras miris tistis . tyas lir tatas anaratas .
32 . Kepalane dhusun Dhandher gupuh prapti. mariksa pawaka .
kagyat anon janm·a katri . pinarak tepi balum'bang .
33 Nglocciteng tyas aneh tem"Em uwong iki. yen dudu trah tama .
mangsa waniya nyelaki . ing balumbang Pakayangan
34 Ki paringgi anyak~ti ing sang pekik . rahadyan tetanya . baya
sireku kang (n)jagi . balum'bang isi dahana .
::;s Paiang matur l!2res timbaian sang pekik . mila gupuh am'ba
mariksa balum·bang api . awit dadya panengeran .
::16 Lam un murub dalajat kathah sesakit. dhusun ingkang ceJak.
kang uning urubing agni . ap·e s lir m e ndem pocungan
25. PUCUNG
1. Murub agung tan wonten tiyang andulu . mung am'ba priyangga . kang wikan urubing agni. sampun tamlu kadhate ngan janrna rama .
2. lsthanipun lir tur urrnat asusugun. punika winastan . Pakayangan latu nenggih . criyosipun prapene e m'pu duk kina.
3 . Gathuk tanya m·arang Ki KapaJang gupuh . baya kang Kepalang. tedhaking ~m'pu rum'iyin . ingkang darb~ patilasan Pakayangan .
69
4 . Ap~sipun saged pandhe dame! dhuwung . Ki KapaJang mojar.
o (ng)ger dede h~dhakneki. nanging yektos pancen pandhe damel kuJa .
5 . Gathuk JTI'Uwus Jah apa bener bethekku. yen damel curiga . punapi (ng)gih denukuri. panjangipun punapa sakarsa-karsa .
6 . Myang Jandheyan waos punapa ingukur. napa m·anut bakal. Ki
KepaJang anauri . dhuwung m'iwah landheyan wonten ukurnya .
7. Watonipun kalaJTI'Un adam·eJ dhuwung . panjangipun ganja .
ingkang kaukur rumiyin . lajeng kangge ngukur panjanging curiga .
8 . Awit bongkot kajawine pesinipun . dumugi pucuknya . nenem
w~wilanganeki. kang rumiyin cakra kapindho gundhala .
9 . Tiga gunung ping sakawanipun guntur. ping gangsal sagara
kaping nenem madu nenggih . ingkang sae reke ng pucuk
dhawah arga
Tuwin dhawah sagara utawi madu . titiga prayoga . urawi dha wah jaladri . gya winalik sangking pucuk pangukum ya .·
11 . T~keng bongkor kajawining pesinipun . kang langkung uta rna
ing pungkasan dhawah ardi. lah punika ingkang pantes pinilala
12. Lamun dam~l landheyan waos ingukur. kepelnya priyangga .
sakawan etanganeki. sangga runggi sarah watang kang prayoga .
13 . Den dhawahna sangga inQ pungkasanipun . Gathuk (n)dheku
lingnya. paringe kakang kapundhi. Ki Kapalang noraga matur
rahadyan .
14 . Dhuh sang luhung bilih mar~ngi ing kalbu . kampir wisrnaamba. ing Dhandher tan pati tebih . dhusun ingkang katingal
ngajeng punika .
15. Apun.tenta paman ingsun arsa Jaju . (n)dumugekken lampah .
(m)bungkuk Kapalang tur inggih . boten langkung kula (n)dherekl<en raharja .
1()
70
16. Pakayangan latu Dhandher wus kapungkur. lajeng lampahira .
ngambah ara-ara wradin . tanah Dhandher ngilen nulya anon
toya .
17. Medal sangking su~r ngalirab dinulu . Gathuk tan saranta.
ngokop toya ingkang mili. prapteng tenggok wangsul mutah
bulak~ran .
18 Gathak tanya lho kapriye iku Gathuk. teka m·utah·m·utah. Gathuk angling mbrebesmili. dudu banyu iku lenga latung blaka .
19 0 ya G~thuk aku krungu critanipun . iku banyu kena . kanggo
didiyanan sami. wong pade~n mung kukuse ngudubilah .
20. Radyan mesem angandika marang Gathuk . iku kang pinanggya : janm·a tan sareh ing budi. kaya-kaya masthi m·anggih ka·
sangsaya
21 Ya ta wau rahadyan ing lampahipun . nalasak galagah . ketel
rumput mendhong wlingi . nabrang lepen ngantya rambah kaping gangsal
22 Anon dhukuh aneng tengahing wana gung . rahadyan ngan dika . payo Gathak Gathuk mam·p ir . yu n tatanya tanah ngendi
iki baya
23 Gya kapangguh sujanma amikul bumbung . isi l~gen klapa . :;antri kalih anyelaki. nabda n~dha ngileni legen kalapa
24 Lah ta bagus (n)dika ngombe ingkang tuwuk . ngileni tan susah .
(n)dika badhe dhateng pundi. kamayangan teka maring
dhekah ingw.ang .
25 . Kula (n)dherek janma luhung ingkang ngJangut . sukanira ma has. panggenan kang sepi-sepi .. am·urugi kang singit tan kambah janm·a
26 . Nika ingkang neng ngandhape pandhan arum. bagus yen sembada . pareng kampir wisma m·ami . kula mantuk
(ng)gelar- (ng)gelari ing wisma
27 . Gathak Gathuk matur wit panyuwunipun . kyai ingkang ngrem·bat. paduka katuran m·ampir . m:ring wismane rehning sam pun
nanggel Jampah .
71
28. Tan pantara dangu ki w;sma am·e thuk. wus kerit rahadyan .
Gathak angupaya warih. ki wisma ngling anak ngupados
punapa .
29. Kula pados toya badhe kagem· wulu . o anak tan ·ana. ing ngriki
teya kang sukci . m·eh sadaya pakungkum·aning waraha.
30. ( n)Oaw~k kula padosken tirta kang luhung. ki wisma gya m·a n cas. pang wit jembul toya m'ijil . lir pancuran wening asrepe sedhengan .
3 L Gathak matur punika toyanillg jembul. m·anther lir pancuran .
kaagem wulu prayogi. radyan m·iwah Gathak Gathuk samya
kadas .
32. Wusing rampung pampet ingkang toya j~m'bul. Gathak eram
ing tyas. wakne iki nyata luwih . nora nyana yen m~tu karamatira .
T~
Prapteng wism·a Gathak adan tumalawung . nulya samya sunat
bakda sunat kinam·ari. waktu Mahrib rnyang Ngisa sampun pa ragat
34 Lenggah salu sunggata lum'adyeng ngayun,kang legen kalapa
tela gam'blok mateng ing wit. aturira rnanis wedaling wicara
~5 . Dhuh sang bagus kum·e dahe atur-atur . sunggata tan mandra .
sawontene tiyang )angip . aneng wana tanpa rowang datan
pakra .
J6 . (ng)Gih kiraka sanget ing panrim.:lningsur.. langkung r~s~p ing
tyas. radyan dhahar tlas salining. ngunju !-\ le gen ..vatara tigang
cegokan .
37 . Kraos tuwuk atob kaping kawanlikur . Gathuk Gathak nddhah .
m1wah ngombe legen krambil. sakatoke tan ana tinah,a-taha .
38 . Wacana rum rahaden rming ki wisma rum. kiraka sun tan~Ja .
ngriki niki tanah pundi. lawan sinten sinambatipun kiraka .
39 . Aturipun kula pun Jatipitutur . asli saking Sela . ing Kasanga
jurukt.mci. pan ing ngiriki talatah siti Grobogan .
40. lng Kasanga kathah panunggilanipun. BJ~dhug Kuwu rmwah .
Crewek kalawan Mandhikil. myang ing S~ndhang Ram~san
72
toy.a m·awama·.
41. Kakang Jatipitutur ulun ayun wruh . paran m·uJanira. yen wonten cariyosneki. kang jinarwa kiraka niku sadaya .
42 . AJon m·atur kula eng~t bot~n urut. lum·ayan kinarya. sasamben
cagaking arip . kala kina wonten panjenengan nata .
43 . Prabu Jaka punika jujulukipun. ing M~ndhangkamuJan . karem'
m'eng-ameng wanadari. anunumpu bantheng sangsant kancil
kidang .
44 . Tanpa wadu am·ung sabat kang tumutur. nuju ri sajuga. uning
sarpa m·angunteki. langkung ageng sisikira m·ancawama .
45 . Prabu bendu bentering tyas sakaJangkung . ula apa karsa . de
banget amatiragi. mengko sira tan wurung rampung dening
wang.
46 . Sang aprabu nulya m~nthang langkapipun . jemparing
lum~pas . cumurydhuk sawer ngem·asi. wonten swara kapiyarsa
ing sang nata .
4 7 . Eh sang prabu tuhu sikara sireku . yekti bakal tampa . paukumaning Hyang Widdhi. daran bisa mujadahi hawanira
48 Nenging swara sawer musna tan kadulu . gara-gara prapta . jawah Jesus kilat thathit. aliweran baledheg dhar-dher tan pegar.
....
26. MEGATRUH
1. T ranging jawah Jagya mangkya sang aprabu . angraos sanget
kalantih . tedhak mring karandhan ngaub . ruwin karsa
anuweni. duk nguni sri nata anon·.
2 . Anakipun nyi randha Kasiyan dhukuh . ing Sangkeh tuhu linuwih . Rarasati maksih tim·ur. reh sampun antawis lami. kakinten
wus jonggrong jonggrong
3 . Prapteng dhukuh nganti neng dhadhah sang ulun . wedaling
dyah Rarasati. nyai randha lagya nuju. nenggani (ng)gentang
pra estri . gagendhingan dhungprong-dhungpro ng .
7'3
4 . Rarasati m~jil sangking wismanipun . asinjang pathola abrit. konyoh jenar slendhang kawung. tin~pi parada kuning . wim"buh
ayu melok melok .
5 . Tanseng pungkur kalangenannya sang ayu. juga babon kate
adi. p(hhak mulus ccmggeripun . sanggardalim"a respati. sapraptanira sang sinom.
6 Panggentangan nulya tum'Ut (ng)gentang pantun . sukunira
kang sasisih . angidak sirahing pan tun . angikis sinjangireki.
kakempol katon mancorong.
7. Gebyar-gebyar anglir pendah that hit barung . dupi miyat sri
bupati. gandrung-gandrung amangun kung. ·ngandika jroning
panggalih . pantes dadya garwaningong .
R Sigra tedhak nyaketi kang sam"ya nutu . matek asmaragama di ,
para dyah kang samya nutu . ran ana ingkang praduli . katungkul dennira gerong.
9 Sruning cipta korut nutpahira prabu . datan prabe da sang dewi .
ugi korut nutpahipun . samya tumetes ing siti . tandya kate
pethak gupoh
10 Anucuki nutpah kalih-kalihipun . wus nunggil dadya satunggil .
Prabu Jaka dahat ngungun . sanger lingseming panggalih
nulya kundur angadhaton .
11 Gathak Gathuk samya gumuje ng angguguk . radyan mesem
ngandika ris. kiraka Jatipitutur. nedha kalajengna maning.
cariyosipun kang babon .
12 . Kyai Jatipitutur nglajengke~ atur . dupi wus antara ari .
amanigan kate pingul. nyi randha dupi udani . antigan pinen dh~t gupoh..
n Gya dinekek aneng padannganipun . tinunggilken tigan katn .
winor uwos kang lurrtintu . saben ari denedangi . nanging boten
katon kalong.
14 . Malah wuwuh nyi randha graiteng kalbu . baya iki kang rrsarahi.
atigan geng pedahipun . beras dakdang sa ben ari. nora ·kalong
malah wuwoh.
74
15. Gya pmendhet mgellh martng ing Jumbung. dupi uwosira ~n­
ting . nyai randha mendh~ pantun . m'ring lunibting am'buka
kori. mendh€h sabelah ginendhong .
16 .... Tigan ingkang dipun dekekaJ&n lumbung. sanYpun ~te; nanging wami. taksaka ageng ~ngkung . ngaleker pinuju guling. kagyat nulya tatanya Jon .
17. · Paran karsa nini sira marang lumbung. nyai randha nuly•
nolih . anon sarpa nulya gugup. gya dhawah bali anj~lih . lum:ajing aketol-ketol.
18. Arsa Japur dhumat~ng ing 5ang rundya nung . taksaka suka
ningaJi. wus ~dal saking ing lumbung . nning gyannya dyah
Rarasati. sarwi ngling dhuh ibuningong .
19. Dewi Rarasati guntuling akantu . wungu nututi bok nyai. sakaliyan prapta sam'PtJn . ngarsanira kyana patih . naga wus neng
wuri (n)jongok .
20 . Nyai randha myang Rarasati duk (n)dulu . samya gumuling ing
siti. kya patih arsa lum·ayu . naga gurtl'ujeng sarya ngling . kaki
.
aja jrih m·a nng ngong .
21. Kene payo padha lungguh kang pakantuk . kya patih ngoplok
lingnya ris. lah uJa apa sireku . tanpa sangkan (ng)gonm·u prapta. sang naga saurira Jon .
22 . Kaki ingsun unjukna nning ram:a prabu . kyana patih anauri.
ntung m'anthuk lumaris gupuh . risang naga aneng wingking.
dupi prapta ngarsa katong .
23 . Kyana palih dereng ntunjuk sang aprabu . naga wus neng wurineki. Prabu Jaka gya andangu . eh uJa apa sireki. de bisa
dathu lir uwong .
24. Naga rn'atur ngaken putranya 5ang prabu kaJangkung dennira
runtik. eh uJa kawruhanamu. ingsun iki durung rabi sira t~ka
anyalertl'ong.
25. tah lungaa yen kasuwen tekeng Jampus naga karuna tumya
ris . (ng)gelarken nalikanipun. sri papa ra ing wanadri
tumekeng kundur ngadhaton.
7S
26 . Lan um'atur sakawtting babon plngul. ·nigan tekEmg n~tlsneki.
sang prabu mtyarsa atur. dahat ing Jingsemtng galih . nulya
·
jengkar angadhaton
27 . Kyana patih tinimbalan m'ring kadhatun . dhawuh timbalan narpati. ponang sawer kinen nantun. rnadosi pacangan aji. Jan
m~ahi satru katong.
28 . Baya putih telenging sagara kidul. punika . yen antuk kardi.
ingaken putra satuhu . patih.wus (n)dhawuhken maring. sarpa
matur arawat loh . ·
29. Sru praseca •) yen tan kaJakyan satuhu . karsane sri narapati.
suka tumekeng ing Jampus. kya patih weJas ningali. punang
sarpa mesat gupoh .
30. Ngidul t~s singa kang katrajang gem'J>ur. armih aglisira prapti
ambl~s bantala jumedhul. tZ.Ienging kanang jaJadri . susumbar
anguwuh mungsoh .
3 1 Angungasken atmaja Sri Jaka Prabu . ing M~ndhangkamulan
adi. Sang De watacengkar Prabu . kang awama baya putih .
miyos sangking ing kadhaton .
32 . Mapag yuda ramening prang tan cinatur. ngantya pirangp irang ari. sri dyah lami laut kidul. nam·a Prabu Anginangin .
sukaning tyas dennira non .
33 Am'im'inta simane sang baya pingul. jaladri akocak-kacik. toya
bentere kaJangkung. m'ina kathah ang~m'asi. baya p~thak yudanya sor.
34. Kabuncang rming dharatan t~pining laut . simaning angga pan
dadi. Argalim'a wastanipun. sarpa sukane ang~nting . wus
o
pasthi inganggep katong .
35. Kacariyos Prabu Anginangin wau . suka am'arwata siwi. satru nira baya pingul. m'angkya wus tum·ekeng lalis. naga tinimbalan
gupoh .
36. Mal~ng pura prapta ngarsane sang prabu. natadewi ngandika
ris. eh sarpa kang )ayeng.pupuh . ingsun nguni pasanggiri . sapa
•1 Pnoyogtnlpun / pn.Wtya/.
76
kang agambuh pupoh:
27. GAMBUH
1. Sing sapa ungguJ pupuh . amateni mnng si baya-pingul. g~n­
tenana sadhela jumeneng aji. luwarana punagiku . 5arpagung
turira alon .
2 . Tan lengganeng ragengsun . anglampahi pasang giri prabu . nanging lam'pah am'ba punika tinuding . wusing nyimakaken
satru . ngulati pacangan katong.
3. Rehning dereng kapangguh : Prabu Rara angandika arum". pa ~
cangane ram"anta pan ingsun iki . sira munjuka sang prabu .
ngulati pacanganingong . ·
4 . Ywa krama liyaningsun . nanging andadekna kawruhamu .
rarnanira tan widada m'adeg aji. narnung tigang warsa puput .
ginantyan kang darbe kraton .
5 lng ari Budha besuk. lek pumama Galungan kang wuku . dal<aturi tedhak mring kadhato n mam·i. sira sun rabekken kulup
oleh Balorong yu anom .
6 . Dhaubnya ran cinatur . langkung rame ing bawahanipun . ing
dharatan pageblug ageng (n)dhatengi. wusing dhaub madeg
ra ru sapta ri gya parnit gupo h
7 . Linilan pamiripun. myang winisik kang badhe tinemu . ing
sarira m1wah jangkaning nagari . purwa m·adya wusaneku . welingira wantos-wantos.
8 . Sri putri malih muwus. Linglung Tunggulwulung jujulukmu .
t~rnbe sira karsaning Hyang angratoni. lelembut ing gununggunung. m'ring sira anganggep katong.
9 KaJa patem'benipun . sira dadya ngalam·at satuhu . dauruning jaman myang kertaning nagri . wis mangkata sira kulup. garwamu rara Balorong.
10. Menek ngriheti Jaku . Jah tinggalen neng kene rurnuhun . sira aja
m'etu m·arganira Jam'i. teleng samodra kapungkur. ambles ing
pratala gupoh .
77
11 . Neng Pasundhan anjebus . ambles malih (n)jebus wonten Kuwu. ing Carewek Mandhikil jebusnya malih . sampun celak nagrinipun mlampah dharatan nalosor.
12. Dumugi praja (n)jujug. kapatiyan wus kerit lumebu . dupi prapta ngarsa nata mangenjali. kyana patih makidhupuh Tunggulwulung analosor .
13 . Lampahira ingutus. sampun katur purwa wasaneku . Prabu
Jaka langkung trusthanireng galih . wus inganggep pu!Ta prabu .
ginanjar m·akutha kaot .
14 . Agem'ira sang prabu . buntut· untu atanapi siyung. binrongsong
m·as tinaretes sosotyadi. sisik linapis mas m·urub . kalung
sosotya m·ancorong.
15 . Myang pinaringan cupu . asthagina isi lisah kayun . kuwasan ya
yen wonten sarpa ngemasiJtinetesan lisah cupu . gesang malih
le nggak-lenggok .
16 . Sinimpen wonten buntut. myang musthi.ka naga kwasanipun .
sinuyutan sakehe sarpa sabum'i. dunrunung ing cethak murub.
dhawuh dalem sang akatong .
1 7 . Eh sakeh wadyaningsun . piyarsakna samengko si Linglung . ing ·
sun junjung pangkat pangran adipati. manggon ana Tunggulwulung . wus kulup mundura gupo h.
18 . Aywa kuciweng laku . Jah araken Jakune si Linglung . Jan reksanen sacara-caraning janm'i. pangran dipati wus mundur . ing
m·arga tan winiraos .
19. Mandhireng Tunggulwulung. dupi antuk sawarsa sang Linglung . aneJask~n iwen wus katur sang aji. gya ingelih daJemipun. myang winuJang ram·a katong.
20 . lng ngelm'i agal-Jembut . wus kacekap tan ana kalimput. TungguJwulung tapa mangap neng wanadri. awit sangking Jaminipun . badan kathukuJan bondhot.
21. Nglenggirik kadya gumuk . icaJ sipatira taksaka gung. tutuk kadya wiwaraning guwa wingit . wus mateng ing tapanipun . manungsa tan ana weroh .
78
22. Karsane jawata gung. nuju dires jawah gurrtarubug. wonten
rare angon sasanga k~hneki . kajawahan samya ngaub. neng
tutuk naga kinaot.
23 . Kang wolu wus umangsuk. kang satunggal siningkang tan antuk. gya rrtinggah ring kJeres gigir nyangking kudhi. iriemerang
siti m·arentul. guwa rrtingkem kadya angob.
24 . Rare wolu kang ngaub. sareng samya pejah tanpa nruwus.
kang satunggal wonten jawi merang gigir. inggal lumajeng
u~ntuk . m'ring sudarm'a awawartos.
25 . Tandya kunjuk sang prabu . ·sri narendra sakaJangkung bendu .
gya adhawuh kinen mantek wesi gilil<. cangkemira Jaka Linglung. supadi pejah ing ngenggon .
26 . Wus pinantek kang tutuk . Jaka Linglung tum·el<a ing Jampus .
lah punika cariyosipun ing nguni. atatanya Gathak Gathuk .
athik ula kaya uwong .
27 Le nyem"bah niku prehpun · ). Rara Blorong kacariyos ayu .
pinaesan saya wim"buh amrakati. Jaka Linglung sigit bagus.
winewahan m·a wi to po ng
28 Wong gepeng sirahipun . kados pundi kekahe puniku . ah wo ng
criyos wikana nyatane nguni . tamating cariyos bangun . Gathak
Gathuk ad an Subo h .
·
29 . Wus samya w~ktu S ubuh . sabakdanya Subuh ngandika rum .
Jah kiraka wawi ulun a yun uning . patilasan Tunggulwulung
·
inggih sumangga sang anom .
30. Kula gadhah panyuwun . mrih Jestantun tan sangsayeng Jaku
kaparenga miturut sacaraneki. kiraka hywa waJang kaJbu . da tan nyuwalan i ingo ng .
3 1. Wus kerit lampahipun. praptaingKasanga tepinipun . siti lebu
kadi awu wamaneki. tan wo nten taru kang thukul. ngiJak-ilak
lir sinapon .
32. Ambano n ingkang wangun. nanging m'awi m·aJengkong mangi-
79
dul. kathah bolong kadya Jenge yuyu n~nggih . katutub ing lebu
lem'but. tiniyub maruta kat on .
33. Sadaya sami ngempus . lir tutuban dene telengipun . wonten
eleng sadandang wiyarireki. akumrangsang ungelipun . tinindakan alon-alon .
34 . Wus celak mendhak sampun . Jampah bocong ngambah krikil
alus. wama abrit pethak jene anelasih . kendel sila dennya lungguh. rahadyan anulya jongkok.
35. Mariksa lebetipun . kileng-kil~ng kinclong waminipun . kadya
lingsah ingkang sakalangkung wening . swara kum'Tangsang
saya sru . wusing anon ngandika Jon .
36. Punapi marrnanip1,1n . Jampah bocong Ki Jatipitutur. matur kurmat reh wus ceJak dunungneki . Prabu Anom Tunggulwulung.
kadinanan ngelmi kaot .
28. ASMARADANA
Kang kileng-kileng kaeksi. gih punika netranira . lebu fir awu
warnane . tilas Linglung duk samana . pinantek tutukira . badan
polah siti (m)bledug . nanging boten saget kesah
2 Krikil warangan puniki. kinarya nyem·eng gegam·an . toyane
jram pecel winor. paedah ampuhe mindhak . rahadyan sampun linggar. tan pati doh nulya (n)dulu . sum"ber alit isi toya .
3 Nyemek-nyemek raos asin . kidul t~blg kawistara. wont~n
gumuk m'ujur ngilen . kilen gumuk datan t~bah . rawa lit kebak
toya . ugi asin raosipun . ler kilen teleng Kasanga .
4 . Ara·ara tinon asri . sitinipun buJak pethak. baf-enjul samya inggile . turut pinggir pupundhurigan . durrcugi ing ler wetan . rrcathuthuk lir wisma pingul. benggang ajeg lir tinata .
5 Wetan teleng tinon asri. waradin penuh thukuJan . rumput rrcerakan myang rrcendhong . tekeng kidul notok arga . tinon asri
kawuryan . nglilipur ing tyas rrcargiyuh . Ki Jati m'alih turira.
6 . lngriki bllih rrcarengi. rrtangsa katiga akathah sima sawer sa mya
rrcanggon . asring~asring ing Kasanga . sawiyaring tel~ngnya .
(m)bledhos swara kadya gJudhug . inggilnya ngungkuli arga .
80
7. Tlnon y1!ktos (ng)gigirisi. gth punika kruranira. TungguJwulung
ingkang rrtanggen. lng sangandhaping Kasanga . ri wumya mangun krura . kula gya ntariksa gupuh. punapa kawontenannya.
8. Yen katingaJ sanepaning. maryent badhe wonten perang. yen
katingal kados layon . bad he . kathah tlyang pejah . sam'puning
arrtariksa. nuntfn lapur lurah uJun . dhateng M'ethakan ing
seJa.
9. Kang ngja_;engken ntring Mantawis. dene lepen cacah gangsaJ.
kaJamun rendheng mangsane. punika dados satunggaL tinon
wus kadya rawa. ila-ilane rumuhun. para priyantun ing praja .
10. Saestu yen boten kenging. arton telenge Kasanga . kUap punika
wadose. yen tinrajang kadrawasan . linurigsur kang darajat.
apes nandhang ing papa gung. kinebat kang sandhang
pangan .
11. Wus tapis dennya ningali. Ki Jatipitutur lingnya . suwawi angaler ngilen . punika tiJas kadhatyan. nagri M~ndhangkamulan .
ing Kasanga wus kapungkur . prapta tiJasing kadhatyan .
12 . Wujud kantun siti m'~nggir•) _ wusdumadya wanawasa . linajengken ing Jampahe . prapta ing sendhang Ramesan . wawengkoning Kradenan . cak~t satepining ranu . ran patya Jebet kang
toya .
13 . Kalangkung gawoking galih . de toya sasendhang wrat<". kadidene wedang umob. lir umbul m·odal ing toya . gurnleCiheg
kang suwara. mancawami toyanipun . pindha kukuwung wang
kewa .
14. ljem j~ne wungu abrit. dadu jam'bon cemeng pethak. inginJJm
anta raose. semune kaworan lirang. bentere sawatara. tan na
ilen-ilenipun . pindhane kadya baJumbang .
15 . Ki Jati turira aris. punika sendhang Ramesan. lajeng tindak
mring Carew~k . aningali gumuk karang. sanginggil gumuk ingkang. @Jer miwah kilenipun. wonten sum~ripun samya.
"I . M~ngg lr . _saking / m~nggh / •
katingal ag;ng inggol kados r'edi
Ke<ladosaken / mlngghr/ supada wanda pungkasanipun.'i/kangge netepi guru lagun ipun
\tmbang Asm.vadana ·
81
16. Asin raosing kang warih. punika kenging kinarya. ~ alembut wamine . sem\.1 abrit asin kirang . \.IIUS terang pinariksan . Jajeng mangaler sang luhung. ing Mendhikil kang sinedya .
17. Prapteng gumuk datan inggil. nulya samya inginggahan . sampun rawuh ing tepine. lir sumur bunder apapak. nanging tan isi
toya. endhut cuwer ngantya penuh. papak Iambe am'baludag .
18. Lir pendah umob swareki. benter namung sawatara . wonten
ilen-ilenane. m'ili we asin raosnya. gya anon sumur tiga . lir wedang panas wenipun. kang kadya sum·ur lit kathah .
19. Toyanipun ugi asin . sadaya kenging kinarya. sarem kadi ing
Carewek. kawratan wus pinariksan . ing Bledhug tinindakan.
saking m'andrawa kadulu . anon ara-ara wiyar.
20 . Ki Jati turira aris. punika kang katingalan. ing Bledhug Xuwu
wastane . kalangkung ageng tinim'bang . lawan kang kathah-kathah . mawi suwara jumegur. tan kendhat dalu raina .
21 . Kiraka suwawi kampir. nedha andika atema . Ki Jati sandika
ture. saking Mandhikil wus linggar. tan dangu lampahira .
prapteng talatahing Kuwu. katon trang umbuling lahar.
22 . Ra-ara wangun pasagi. kandheg ing t~pi rahadyan. milih siti
ingkang atos . kang empuk tan kenging kambah. rahadyan kagawokan. miyat ing tengahing Bled hug . malembung kadi
plembungan .
23 Palendhungnya langkung inggil. dupi wus katon gya ~cah .
jumegur asru swarane. kadya m'aryem' kapiyarsa . medal kumukus pethak . wusing (m)bledhos ngandhap mlendhung . kadya
. ing suwauniTa .
24 . Lum1ntu datan sarenti. swaranira nora k~mdhat. ki J ati umatur
alon. mal~ndhung tuwin nyuwara . tan lereh dalu rina . katiga
rendheng keh jawuh. tansah maka tEm kewala.
25 . Punika kang alit-alit. ung~lipun datan ·sora . ugi makatfm patrape. upam'i wonten kang ngam'bah. la;eng ambles kewala .
sangking ~~te kaJangkung. sarrtpun estu &aj~ng sima.
82
26 . Ki Jati ngu-pados ~ling. tinalorongken man~ngah . deling ambl~s datan katon. lah punika delir~g icaf. tri ari yen kJ~resan.
deling mum'bul katut lumpur. m-aJ~sat dhawahnya ~h .
27 . Kadhang kalajeng tan rrtijiJ. sadaya kang kauningan . punika
patilasane. Tunggulwulung LJnglung Jaka . pram'ila ingaranan.
Kuwu nalika menthungul. wont~n ngriki kantos.) lama.
28. Siniweng naga saburm . kacariyos ngantos kram·a. ugi angsal
putri Blorong. rahadyan kasengsem rmyat. kaelokaning
Sukm·a . sru nalangsa mnng Hyang Agung. dene. sipate kang
ula .
29 . Maweh tilasing nagari. kalimput ngulati kadang. dadya gandrung ing Hyang Manon . katongton m·urah asihnya . aris wijiling sabda . kiraka Jatipitutur. punapa sun walesena .
3 0 . Tanduk tanggaping kang esih . dhumateng badan kawula .
datan mantra Jagya nem'be . de arsa asung Carita. nedahken
kanyataan . patilasaning ngaluhung . lalakyan jam·an kadewan .
3 1. Mila sru panuwun rrram'i. winantu ing suka rena . m'ljang den
agung aks.a rrrane . ing mangkya ulun paliman . andumugekken
lampah . kantun manggiya rahayu . jinurunga ing sakarsa.
32 . Tur wangsulan sam'i-sam1. kula sakalangkung bingah . de paduka karsa nyruwe . mugi raharja ing Jampah . anulya sasala·
man . Ki Jatipitutur mantuk radyan .·laj~ng lampahira .
33. Kadalon anulya mampir. dhumateng ing dhusun Sela. (n)ju.jug
ing pajurukuncen . ki jurukunci atanggap . rn'anggihi kang dhatenga n . alo n wijiling kang wuwus . rehning wus ciklu m'anira .
34 . Aywa dadi tyasireki. manira datan akram'a. m·a rang sariranta
angger. m'angkya ingsun nilakrama . ing endi kang pinangka.
lawan sapa kakasihmu . m'ring ngendi kang sira sedya .
35. Rahadyan um'atur aris. j€ng kyai dhawuh paduka . saestu sampun le nggahe . ngasepuh maTing ngamudha . ngoko tan mawi
krama . de lamun andangu uJun . pun santri mg dhukuh wetan .
:IPrayogtnlpun/ ngantos/
83
.teng
36. Kula m:angkya nyuwun tming. ingriki namaning dhekah .
kyai 1on andikane . eh kufup kawruhanira,ing kene kra)an SeJa.
kabawah marang Mantarum. ya ings~n ingkang rulll'@ksa.
37. LuJuhurira narpatl. paparab Kiag@ng Sela.. ingkang sumare ing
kene . aranku Ki Pariwara. ka~nah buyut Jawan . Kyageng
G~aspandhaweku . mamanising tanah Jawa .
29. DHANDHANGGULA
1. Lah ta kuJup sira ywa kuwatir. say~ktine ingsun nora samar.
nt'arang JaJakonmu angger. reh ginadhang sireku . cacalone janrna linuwih . kang jenj~rrr manahira. aneng wisrrraningsun. upam·a sira babakaJ. karya wisma ingsun amanjurung tali. rahadyan duk miyarsa .
2 . Asrep ing tyas aturira aris. dhuh pukulun ragengsun sum:angga. datan ~ggana dasihe. mangkana sang abagus . ngantya
lam1 neng SeJa kampir. anujwari sajuga. sabakdaning· Subuh.
~yai Ageng Pariwara. lenggah -srambi rahadyan tan kenging
tebih . jeng kyai angandika .
3 . Eh ta kulup den kapareng ngarsi. kawruhanmu nora endah -en·dah . ngeJmu kang sun imanake . amung piwulangipun. eyang
Kyageng SeJa linuwih . nyatane WIJS ar.yata. cihnane linuhung.
kang mengkoni tanah Jawa. datal"\ liya tedhake Jeng Sela
Kyai. Jah iki p•yarsakna.
4 . PapaJi ki.ajinen (m)berkahi. tur saSamet seger kawarasan. pepali iki mangkene. aja agawe angkuh ..aja Jadak aja ajail. aja manah surakah . Jan aja caJimut. Jan.aja guru-aleman . aja jail wong
jail pan gelis mati. aja amanah ngiwa .
5. Aja saen den wedi ing ngiSin:-ya- wong urip hya ngegungken
awak. wong urip pinet baguse. aja Jali-:aliagus.- bagus iku dudu
mas picis. pan dudu ~sandhangan. dudu rupa iku . wong bagus pan ewuh pisan . sapapadha wong urip pan padha.asih. perak.ati warnanya .
84
6 . Aja n1angeran ing @m·as picis. aja TTfangeran ing busanEmdah. ja
TTfangeran kabisane . aja m·angeran ngelm\J . aja mangeran
teguhireki. aja rn'angeran japa. aja (ng)gunggung )aku . kabeh
iku siya-siya . aja sira (ng)gugoni kawruhireki. lah iku rrrundhak
apa .
7 . Angkuh kang jujur arahen kaki. aja sira angarah kertngan.
saidhep-idhepe dhewe. ewuhe wong turrruwuh . dipun bisa
ngenaki ati. atine sapepadha. nepsurri'U ja turut. iya nepsuning
manungsa . kudu kedhep iya sapadhaning janrm. iku sira sirika.
8 . Aja sira padhakaken jalm'i. aparentah marang sato kewan .
i<ebo sapi Jan ayame . aja sira prih weruhJkaya uwong pan nora
bangkit. aja kaya Sam~rta. kebone pinupuh . kinen sinau
mem·aca . w.us pasthine k~bo sapi nora bangkit. rrrulane awuwuda .
9 . Ayam' ginusah m'unggah ing panti. atanapi yen amangan beras .
kebat ingadhangan bae . iku wong ngolah s~m'u . yen tetangga
sarate kaki. yen layak ingaruhan aruhana iku . yen tan layak
enengena. apan iku mangan s~gane pribadi. pan dudu rayatira
10 . Yen rrrungguha rayate pribadi. kapenakna ya rayate ingkang .
nglarakena ing atine . aja sira mumuruk . tuduhena yen dereng
sisip. yen uwis katiwasan . aja sira tutuh . kelangan wuwuh duraka . aja sira ngumpah-umpah iku kaki . lah iku mundhak-apa .
11 . Den aolah mungguh ing ngaurip . aja nganggo ing sadaya-daya . wo ng urip pan akeh lire . dipun ngidhep pakewuh . ewuh
iku tigang prakawis . pakewuh ing pangucap . ewuh ing pandulu, ana ewuh jroning nala . yen katara alane sajroning ati.
pan dadi panggraita .
12. Dipun wuruk Jan idh~p ing ngisin . isin iku pan kalih prakara .
dhingin isin Pangerane . dene ping kalihipun . dipun isin padhaning jannn. yen kalakona wirang. isin ~mahipun . dipun atut
akakadang. pawong sanak aja pegat ngati-ati. yen cela dadi
aJa.
85
13. Aja sira watak wani-wani. m'aring sanak pawong kadangira . aja
sira ·watak dahwen . aja watak kum'ingsun . aja watak ngaruharuhi. aja awatak ngiwa. aJa kang tinemu . sing sapa atine aJa.
nora wande ing benjing iku n~m'ahi. wong aJa n~mu aJa.
14. Sing sapa andhasarak~n becik . nora wurung benjing manggih
arja . m"iwah saturun-turunne . yen turunedadya gung. am·arentah n1arang wong ciJik. aja sadaya-daya . dadi nora tulus.
saenggone dadi cacat. aja nacah parentah m·a rang wong cilik .
aja sawiyah-wiyah .
15. Aja sira watak wani-wani. aja sira watak ngajak tukar. aja
ngandEHken nge.lmune·. aja sira anguthuh . aja Jadak aja ajajl. aja
doyan sembranan . dadi wong katutuh . niniwasi dadenira .
Jam\Jn ana wong patrap dipun awedi. m"alati iku uga .
lb. Balik iku Jah tirunen kaki. janma patrap sira kasihana . sira
araha sawabe . amberkati wong iku . nora kena yen dipun aji.
tirunen Jagi wenang. pambekane alus. yen angucap ngaraharah . yen alungguh nora pegat ngati-ati. nora sawiyah -wiyah .
17 . Aja sira watak suka singgih. aja sira kapengin kedhoran . kuku ·
wasan • ) apadene . aja sira madhukun . aja (n)dhalang aja agrami. aja budi sudagar. aja budi kaum . janjine jakat Jan pitrah . dipun suda padune cukeng abengis. iku kaum kang nydta
18. Kumbah surakah cukit adulit. iya jagal melanten amema . iku
nora dadi gedhe . siriken ujar iku . ing wong urip dipun taberi.
mapan katem·u basa . pan karemu semu . mapan katemuning
ulat . atining wong kang ala lawan kang becik. kang jujur anteng
cahya .
19. Kawruhana janm"a kang kakiki . iya tku guruning pandhita . nor<~
katara lakune . tan cegah tan asaum. nora tapa nora amutih .
sangking prayitnanira . ing ngawake iku . prayitna ing ngawakira. mung sanake puniku kang denwedeni. ~nake iku
jagat.
·1. Kukuwasan . ~wi Ymi kalivan i kumawasa
86
20 . Banyu bum~ agin lawan langit. sr~ngengene kalawan rembulan . punilsa sanake kabeh . janma kang salah iku . iya iku
satrune n~nggih . muiane ana lara . walat kang tinem\1 . janma
kang jujur punika . lanang wadon punika sanake singgih.
m'Uiane ana sawab.
21 . Kang sat~ngah kang durung sayekti. dennya amrih budi kapandhitan . pijer wayang-wuyung bae. tansah ngalor angidul. mendhak-mendhak saba wong sugih . ngeJm·u ginawe kasab.
angucap (ng)gadebus . angincih darbeking liyan . nora weruh
awake kal~bon eblis. dadi wo ng ngayawara .
22 . Apan cegah jen~nge ing ngeJm·i. kang asaba o m'ahe nangko da .
m·iwah mantTi apadene . lumuh kena ing siku . dennya amrih
budi le~tari . budi marang kararjan . ing beka tan keguh . bekane ing wong ngulama . pan kapencut marang ingkang melikmelik . dadine ngandhap-andhap .
23 Yen ngantiya kasor ingkang ngeJm·i. pan duraka jenenge ngu lama . wus awak buta ragane . wus linglung kadalurung . no ra
weruh kena piranti. ransah karya paekan . dennya anj~aluk .
datan etang jiwa raga . (m)bab€ntu si dennira amrih pako lih .
sumrenyuh lakonira .
24
Anglakoni karyane kang denprih . iku sing wong tan welas. ing
badan . tan asih m·anng jisime. dadi banjur kalurung . nora anruk wahyuning ngelm1. Jakune lalawora . tansah wayang-wuyung . mung melik ingkang denancab . durung weruh ing laku
c;ikuning ngelmi. polah sadaya-daya.
25 . Pangrasane wus bener kang ngelmt tan angrasa lamun
ingeseman . marang sujanma kang Juweh . iku wong kumprung
pengung . nora wikan kena piranti . _sabab wus ati setan . lakune
wus liwung . pangarahe tan riringa . wus kalulun atine kalebon
eblis . wus tan wru h isin wirang .
26 . Apan kathah pan bekaning u_rip. dennya amrih pakolihing badan . am'rih kuncara ngelnrune. m'~leke saben dalu. tansah
agung acegah bukti. andhap-asor kalintang . e5tnre lir dhu -
87
yung. ulat rrtanis ati sabar. dadi ~ndam ~rrte guna piranti.
enenge· salah cipta .
27 . Tan mangkana ingkang sampun ~kti. badan iki ingkang kadi
sarah . aneng Jautan pam'ane . apa um'baking banyu . sarah anut
umbaking warih . iku jeneng kawula. tan darbe karseku . anging
purban!ng Pangeran . tanpa karsa kalim'put m·arang sawiji. wus
kerem ing sagara .
28 . Nora nana denparani ati. pan wus liwung tan darbe Pangeran .
pan suwung jati kawruhe . datan dulu -dinulu . tan am·a nggih datan pinanggih . tan paran tan pinaran . wus tumekeng suwung.
sasolahe pan asam'ar. nora nan a kang kaduga anam:pani.
ljwung kadya wong edan .
29 . Wusing tam·at radyan anungkemi. padanira Kyageng Pariwara .
· waspa drEls alo n ature . dhuh babo sang awiku . karsa paring
pituduh ' jati. asru panuwun amba . kapundhi ing ngembun .
amung pangestu paduka . kasawaban ing sabda ri sang linuwih
tum·anc~pa ing nala .
30 Kyai ageng angandika m:alih . patilasan dibyane Jeng Sela. teka
ing .sam·engko iseh . dongenge duk ing dangu . panamare laku
tatanin . sasawah nan em gaga . ing sawiji w~ktu . sabakdane
salat Ngasar. marang sawah papaculira cinangking . praptaning
pasabinan .
31 . Gya tumandang wus adatireki . lajeng m:endhung riwis-riwis
jawah. kagyat gebyaring caleret. kiyageng m·aos gupuh . subganalah nulya kaeksi. kaki-kaki lumarap . jeng kyai tan keguh .
tan samar marang kang prapta . pinurugan pandhapan dennya
lumaris . si kaki wus cinandhak .
32. Wus kaasta jumegur swareki . ingkang pindha kaki-kaki ika .
apan gelap satuhune . ing~rut gandri gupuh . . kyai wangsul
anam'but kardi. si gelap gedabigan. datan bisa ucul. sabanjure
katur sultan. ing Bintara banjur kinunjara wesi. tan !ami ana
prapta .
88
33. Nini nyangking beruk isi warih. amurugi maring pakunjaran .
toya gya siniratake. wus sima kalihipun : tinggal swara anggegeteri. kunjara w~si rusak. mawut anggalepung. dadya kondhang sanagara. Kyageng Sela sanyata Janrun linuwih . bisa
anyekel g~lap .
34. Uwit gandri kang kaanggo (ng)godhi. sauwise g~ap katur nata .
dadya murub menter-menter. kiyageng adhadhawuh . marang
putra wayah myang abdi. padha sira (n)jupuka. g~ni geJap iku .
anggon~adamar omah . in sa Allah kinajrihan gelap y~kti .
m·arm-a ywa p~jah-p~jah .
35 . lng saiki g~ni gelap maksih . ingkang durung katular-turrn..tlar.
aneng pasareyan (ng)gone . apan ta saben taun . manira tur tuJaran api. kunjuk jeng sri pamasa . maring ing Mantarum .
sawah kang ginarap swarga . mung sabau catur kedhok den
arani . si Mendhung mula arcm .
16 Awit saben (ng)garap kangjeng kyai . banjur m~ndhung rong
kedhoke aran . Subganalah katelune . Pandhapan arannipun .
pate kedhok ing Gelap nam'i . katelah tekeng mangkya . gandri
kang katunu . sima namung lemahira . ngilak-ilak tan rhukul
katang myang teki . iku caritanira.
37 . Anjabane ngolah tegal sabin . marang kulawangsa amumulang .
agawe bleng myang uyahe . gawe nila nanandur. kem'bang
pulu kalawan m·aning . anandur kang jujutan. marna benang
alus. sutra kang bakal kinarya . cindhe gedhog ngadani" yasa
dhapuring. o mah joglo limasan .
38 . Nganggit-anggit coreke kang h.irik. tuwuhsela t~lu lima lawan .
. badra sapanunggalane. abah-abah pinatut. winuwuhan
wangunaneki. anguripken petungan . sing pasiten iku . nguni
kang m1witi etang. sri Manuhun nanging tan ana praduli. dadi
wite kalakyan .
. 39. Eyang SeJa tumeka saiki. Jemah dadi sanggane wong jug<'!.
ingaran sabau kuwe . gawene wong ro iku . diarani cacah sakikil. gawene uwon·g papat. ngaran cac:ah sak-jung. piridan
89
petungan jagal. sampiJ siji sabau dwi sarrtpiJ kiiUJ. sam'pil pat
s.ak-jung rannyil .
40. Dhasar sugih kawignyan rriyang lantip . ya Ki Ngabdurakhman
Ky<lgeng S~.la . pr<2yoga predir.en j€~-"?.ng . g:rend.m~n tya.c;ireku .
sukur b.age hiS<1 n"•eplhsi. orane mung mirida . la)ahuhanipun .
k_,jabeku patilasan . angratani dadi wasiyat narpati. sri nata
Ngeksiganda .
3~.
SINOM
1. Mangkana tyasira radyan. dupi m·yarsa andikaning. Kyai
Ageng Pariwara . dadya supe dhahar guling . ing naJa kang
. kalingling. amung sihira Hyang Agung . rum manis aturira .
kiyageng Jamun marengi. dasihipun.arsa dumugekken Jatnpah
2 . · Paduka kantuna arja . kawula anyuwun pamit. iya kulup hywa
pepeka. ingsun nyangoni basuki. sawusnya mangfmjali. sasa ·
Iaman nulya mundur. Gathuk Gathak pam'itan . wus linilan
kalihneki. ruruntungan tan pisah Jan bendaran ya
3 Ngaler ngilen lampahira. wanci ngajEmgaken Mahrib . prapteng
Gubug padhekahan . anon urube kang api . ne ng satengahing
sabin . kinubeng ing mandera gung. ana pantj kang celak. dhapur masjit caket api. Dhatuk Bahni ing Marapi kang atengga
4 . Wikan Jam·un kadhatengan . gya m'ijil sangking ing panti. wus
pinanggih Jan rahadyan . sarnya sasaJaman katrL ki Dhatuk
ngandika ris katabetan ingkang rawuh . sru begja k~mayangan .
de ana kang sudi kam'pir. m'ring asonya mas putu pundi
pinangka. ·
5 . Lawan sinten kang sinam'bat. paran kang sin~dy6:mg kapti. rahadyan matur prasaja. kuJa nama Jayengresm1 . de rencang
kuJa kalih. pun Gathak Jawan pun Gathuk. ing Girl kalairari.
tan ana sin~dya ngati. ambalayang· ngupadosi dwi kakadang.
90
6 . Mangkya pados pasi~ngan . prarmla bilih m'arengi .. nyukeri
jogan paduka. ki Dhatuk latah dennya ngling . dhuh babo wong
asigit. sarrtpun kan·g sipeng sadalu . sanadyan salantinya. kepareng dhadhekah ngriki. iba-iba pun kaki bingah ing naJa .
7 . Wawi ngambil toya kadas . s@dh~ng wancinira Mahrib. wusing
kadas Gathak a dan . paragat waktu Mahribi. pujiyanira ngenting . sam~t waktu Ngisanipun . wusing bakda salaman . laj~ng
lalenggahan sami. wus am'banjeng sugatanira ki wisma .
8 . Liwet ketan panggang ayam. cinocoh ing santen kanil. winadhahan panjang ilang. saiTJ'bel windu saking m'iri. linem·eng
bum-bung peting . gula siwalan neng ngerrtpluk. wedang sekar
Slidenta. Ki Dhatuk wacana manis . wawi bagus pun kaki atur
sugata .
9 Sapala amung kinarya . lumayan aywa kalantih . pikantuk dennira dhahar . linorotken marang abdi . rahadyan matur aris. ing
wa u kula andulu siti resik arata . gum'T~beg umedal agni.
urubipun ingkang acelak bantala .
10 Wami ijem biru jenar. kadya sekaran tinepi. inggiling urub
saasta w1yarira sawata"-'is . caket lawan Marapi. wont~n sela
aluo; bagus . kadya umpaking wisma . Ki Dhatuk ngandika
manis. ing Marapi kang murub mangalat-alat.
11 Wawi bagus pinurugan . wus medal sangking ing masjit. k~rit ki
Dhatuk Jampahnya . prapta celaking Marapi. Ki Dhatuk
malbeng g~ni . inguseg suku wus Jampus . peteng dh~dh~t Ji.
m·{mgan . tan dangu gya murub malih . Dhatuk Bahni wacana
lah Gathuk Gathak .
12. Us~g~n suku lir ingwang. Jamun mengko uwus m·an . suleten
sadhengah-dhengah . pasthi banjur murub maning . Gathak
Gathuk tumeki. dede pabenan (m)bah Dhatuk . Jatu kangge
m'ainan. ~bakneya yen kiyai. bilih kula yekti kobar dadi
wangwa .
91
13. E ta. mara Jakonana. Gathuk jinorogken agJis. nmng Gathak
dhawah ·kaJumah. cakekaJan dennya tangi . tan ana raosneki.
wus inguseg suku Jantpus . sinulet nulya·gesang. nahan toyanira
sabin. gya ngelebi sadhengkul ~~ting -toya.
14. Latu maksih kantar-kantar. aneng sanginggiJing warih . rahadyan asru kagagas. kaelokaning Hyang Widdhi. kadiparan
kiyai. m'iJa bukane rumuhun . ki Dhatuk Bahn.i lingnya . wikana
ulun tan uning . watu uiT1'pa~ punika duk jaman Demak.
15. Adege mesjid ing ~mak . para wali kang ngadani. Jeng
Susunan Kalijaga. kabageyan um'pak siji. pam~kta prapteng
ngriki. santpun wand bagda Subuh. ing m·angka datan kena .
k~byaran adeging masjid. gya tiniJar mangkya_dadya panengeran.
16.· Sinten wonge kang kuwawa. anjunjung sabari linggih. kaJakyan sasedyanira. suwawi yen badhe nyobi . rahadvan turireki.
amung ngaJap berkahipun . linuhung waliyolah . kaecan dennya
ningali. ing Marapi dadya tan wangsul mring wisma .
17 . Rahadyan matur tatanya . kula mireng caritaning. ing nagari
Ngeksiganda . telenging karaton Ja.wi. yen arsa m·a ngun kardi.
am'ikramakaken sunu. deging tarub ingetang . myang wuJannya
kedah milih . ing karesmen pados dinten kang prayoga
18. lnggih bagus dhasar nyata . sanadyan ing d husun ngriki. saben
ayun darbe karya. sami tatanya mring mami. wulan ingkang
prayogi. kangge andhaupken sunu . piridan sangking Arab. miwah etangipun Jawi. pan kinumpul supadi m·a nggih widada .
19. Adeging tarub punika . p~pitu etanganeki. awite tanggaJ sapisan . tarub-ratu den wastan( tanggal kapindho n~nggih . selurnan -.Janang rannipun . ping tiga seluman-dyah . ping pat
rahayu basuki. kaping lima rahayu saJamet tama .
20 . Kaping nemme pati-lanang. kaping pitu pati-estri. ping wolu
sami sapisan . tekeng sapiturutneki. mangkya ingetang sa mi.
kaping sapisan ping wolu . limaJas roJikur lan . sangaJikuripun
nenggih . pan ingaren tarube sri naranata .
92
21. Pindho sanga ping nern'beJas. telulikur .tridaseki. selunran-Janang ingaran . ping tiga sadasa tuwin . seluman-wadon puniku.
kaping pat ping sa welas. wolulas salawe nEmggih . a pan sam1
rahayu kawilujengan .
22 . Kaping lima kaping rolas. sangalas n~ nrlikur sanri . rahayu tur
karaharjan . ping nero ping telulas tuwin . dwidasa sapt~uring .
ngaran pati-lanang iku . ping pitu ping pat~las . slikur wolulikur
sanri. ingaranan pati wadon tan prayoga .
2~ Sanrono ku nyingkirana . sangar naas gung nryang tali.-wangke
sanrpar-wangke m~wah . dhendhan -kukudan Jan nrawi . sangat
adegireki. ingkang saka awitipun . sarat nganggeya saka . dhadhap srep teka satunggil. kang prayoga prayogine den anggeya
24 Satunggal tarubing-nata . agenre je ng sri bupati . kalihe selu nran-lana ng . Tri seJu man -wad on ne nggi h . sam'i datan prayogi.
kaping saka wan ra hayu . kaping gangsal raharja . punika sami
prayogi . kapi ng ne nenr pati-jaler tan pra yoga
2!=> Kap ing sapra patining-dyah . ugi tan sae pinanggih . peta ng sapta ye n sri nata . kang kagenr petang satunggil. sanese narapati .
petang sakawa n p uniku . kalawan etang ga ngsal. punika sa.l ah
satunggil. kang kinarsan dene wula ne kawinan .
26 Wonte'n sabdaning Utusan . adhawuh ing para nrukm~n . ·den
padha angawruhana . ing wo ng salaki-rabi. am·anggih papa
nEmgih . lanrun awon wulanipun .. raharja manggih suka . lamun
sasin ipun becik. prayogine den sam·i nyum·e repana .
27 . Lanrun Mukaranr do hena . tyang akawin laki-rabi. utangan
ngalanratira . wulan Sapar tan prayogi. wikana kang pinanggih .
Rabingulawal kang tengs u . pe jah salah satunggal. yen wulan
Rabingulakir. nranggung runtik ta~sah are bat suwaJa .
28 . lng wulan Jumadilawal. antuk druhakeng Hyang Widdhi. tur
akerep kapandungan . jinahan pakartineki. yen kawentara yekti . anandhang wiwirang gung. Jum'adilakir wulan . sugih em·as
lawan picis. wuJan Rejeb kadaden anak Jan dunya .
93
29 . lng wulan Sakban raharja. sakgawene n~mu becik . wulan Ram·elan duraka . kathah pandam·eling eblis. wulan Sawal tan
becik. · g~ringan pakantukipun . ing wulan Dulkangidah . asring
susah ngliliwati. wuJan Besar raharja sasolahira.
30 . lki ka~sm'en winama . kang pangandika Jeng Nabi. salaJah
ngalehi salam. rikala am'ituturi . dhateng kang putra estri. Siti
Patimah kang Juhung . Jawan dhadhawuh m·aranq. putra mantu
Sayit Ngali. raliyaJahu nganhu babing masaJah .
3 1 . lng wong karesmen lan garwa . eh Ngali pituturmami. aja sira
asanggam'a . tanggaJ pisan Jawan malih . ing wekasaning sasi .
nora bCcik karonipun. iku kalamun dadya . anake m~toni cilik .
Jawan aja asanggam·a tanpa damar.
32. lamun dadi sutanira. balilu kurang kang budi . Jawan aja asanggama . dina Akat Jan wengining. iku kalamun dadi. pan durjana
larenipun . lawan aja sanggam·a . ing dina R~bo tan becik. Jan
w~ngine yen dadi bocah cilaka .
33. Lawan aja asapggama . w~ktu pajar no ra becik . Jamun dadi Ia ·
renira . tuna-liwat lareneki. Jan aja karon resmi. nalika rangange
iku . kalam·un dadi bocah dadi juru t~Juh ugi. Jawan a_ia sang·
garna malem riyaya
34 . Wit ri lamun dadi bocah duraka mring bapa bibi . iawan a)a
asanggama . maleme riyaya iki . Besar kalamun dadi. bocah s1 ·
wil adatipun . Jan aja asanggama . ingkang katlorong Hyang
Rawi. lamun dadi bocah adoh oogjanira .
35. Lan malih aja sanggama. sam'bi ngadeg datan becik. mangka
lam'un dadi anak. duwe lara beser benjing. Jan aja karon resm'i.
nalikane dina Saptu . miwah ing wengenira . iku lamun dadi
bayi. bilaine adate kalebeng toya .
36. tan aja sanggama sira. sambi ngusapi pareji. m~wah dakar iku
aja. ngusapan lawan jejarik. mangka kalamun dadi. bocah
kurang buclinipun . Jan aja asanggam'a. sambi rarasan tan becik.
mapan bisa adate yen dadi bocah .
37. Lawan aja asanggam'a. kalawan ningali parji. lamun dadi lare94
nira . wuta adate .puniki. Jawan aja karesrr11n. neng ngisor witwitan iku . kang pinangan wohira. yaiku kalam'Un dadi. larenira
panggaweyane niaya .
38. Lawan aja asanggam·a . mal@m Barahat tan bkik. Jarrtun dadi
larenira. anandhang Jara tan mari. iya kaJawafl malih . aja sira
karon lulut. ana ing panginepan. puniku kaJarrtun dadi.
Jarenira abanget ctJakanira .
.39. Lan aja sanggama sira . anuju kelling pawestri. Jamun dadi
Jarenira . budhug adate kang sakit. poma NgaJi den eling.
imanena tuduhingsun. eh Ngali sanggamaa. malem 5enen
iku ~cik . myang rinane apan iya ~cik uga .
40 . Lamun dad! Jarenira . wat~ke sareg~p ngaji . Jawan sira sanggamaa . ing malem Selasa ~cik . Jawan raina ~cik . Jam'Un dadi
bocah iku . ak~h wong ingkang tr~na . Jawan sangganfaa Ngali .
malem Kemis n"fiwah arainanira.
41 Lamun dadi sutanira. pan akeh begjanir~i. lawan sira sanggamaa . ing m·aJ~m Jum'Ungah becik . nadyan raina ~cik.
lamun dadi sutanipu·n. apan sugih kabisan . Jan sanggamaa
sireki . sadurunge lingsire dina Jumungah .
42 . Utawa ing Kem'is dina . karone iku ta becik . yen dadi atmajanira . dadi pangulu Jan malih . sinunataken ugi. ing wong
asanggam·a iku . yen am·aca bisn"filah . hirakhman ya nirakim,n.
Jan amaca tangawut pan sunat uga .
·
43. Yen tan arrraca bisn1ilah . naJika artp sahwati . Jan1un dadi sutanira. balilu tuna kang budi. mlla yen arsahwati . derenge
(ng)genne tangawut. menek ana panjanJTI'aning, satru kang
den kawruhi. dipun sam'i nsesrokken Kadis asm'ara.
31. ASMARADANA
1. Lan wont~n kaol meng~ti. Jamun arsa sacumbana. Jan garwa
miwah selire . anyingkirana ing dina. Saptu Legi ya aja . akar~smen ·dina iku . awon adate yen dadya.
95
2 . Larene agadhah sakit . edan kang wus kaJampahan . ana de ne
panyirike . namung sadalu sasiyang . lan maninge ya aja . acumbana wengEmipun . ingkang garebeg titiga .
3
4
P unika pan bot~n becik. Jamun dadi larenira. sok gadhah ayan
sakite . lan malih Jamun cumbana . lan wanodya kel aja. lamun
dados putranipun . sok {ng)gadhahi sakit barah .
Poma den sirika ugi . yen wong wadon lagi tarab . aja sok gra mah-gurameh . yen durung adus-kel aja . den ajakd c umban a.
lamun sanget karsanipun . pan angur goleka liya .
5 . Dene ta ing Tumpak Manis. lan b~ngi garebeg tiga . singgahana
aywa supe . kaJamun sangeting karsa . teka den be tahena.
kadar pira mung sadalu . yen wis bakda cumbanaa .
6 . l:<adi ta ing Tumpak Manis. sadalu lawan sasiyang . betah'€ma
aywa supe . kadar p ira mung sadina . sawengi ngarah apa .
ujubena tapa iku . acacegah Jan wanodya
7 . Poma den enget hya lali. hvwa na ingkang sembrana . ing won~
tuwa wawalere. Jan wajib ingestoke na . mangsa silih d oraa Ja n
wont~n utamanipun . Jamun arsa acumbana .
8 . Mapan ta kedah amilih . nujua dina Jumungah . kang tan Su
ngar taJiwangke . miwah naas singgaha na . kresmena ba kd<J
Luka . yen wus kresmen baniur ad us . lajeng meroni Jumungah
9 Punika kalamun dadi . tuture wong tuwa -tuwa . kathah kang da
di masaJeh . miwah ta dadi ngulama . tanapi keh kabegjan . tilJ
tamar ~rat pemut . prayoga den esto kena .
10. Gathak Gathuk anggaligik . ngacemut ririh rarasan . Gathuk Ki
Dhatuk arure . mring bendara bab ngononan . gek basa banjur
ora . Gathuk ririh sauripun . ah wong tuwa iku lumrah .
11 . Cobak dak matur kiyai. kajaba kang wus kawe dhar . apa iya
ana maneh . sirikan anon-anonan . Gathak maj~ng man~mbah .
rereh ririh dennya matur. dhuh jeng kyai apuranta
12. Kamiporune pun patik . anyuwun ing sarerepan . kajawi kang
wus kawiyos. sirikanipun sanggama . Ki Dhatuk mesem nabda .
kacung sireku amencul. ana maning linarangan .
96
13 . Wong tuwa . kang duwe peling. pan kinon anyinggahana . sa cumbana lawan Ianthe . miwah Jan taledhek aja . den ajak sacumbana . apan awon tilasipun . akathah kang sakit bengang.
14 Lan kaping kaliye malih . asring sakit rajasinga . ting cramumuh
ting panyenyeh . yen munjuk dhateng ing grana . sok piseg
adatira . yen mring netra dennya munjuk . akathah kang sakit
wuta .
15. Ana malih den singgahi. sacumbana Jan wanodya . ingkang
awon pratingkahe . sanadyan silih ayuwa . tan pantes
kinedanan . yen wus lara keh kang nutuh . nora nana wong
ngalema .
lh Nadyan awo na sathithik. kalamun antuk parawan . mundhak
ngencengake otot . pae Jan randha wulanjar. tan mundhakake
kuwat. namung mirit sam pun gambuh . nora susah ajar-ajar .
17 Ewa mangkono tan keni. sasenenganing manungsa . pan septan e dhewe -dhewe ana kang septa mring randha . saweneh
septa wlanjar. saweneh ana wong iku . ar~men rabi planyahan .
1R. Ciptane sajro ning ati. rina wengi digarapa . prandene yen ngad eg puleh nyambuta-gawe sadina . sak jampel mangsantuka .
naledhek bae sabedhug . oleh kaya telu tengah .
19 Miwah Jamun sanja bengi . tan susah nganggo pawitan . mung
kembang pupur Jan boreh . tapih kemben sok gantraa . prandene keh kang rumbas . pan ora nganti sab~dhug . oleh opah
limang uwang.
20 Muiane ana nglakoni . ambuwang isin Jan wirang . arabi tledhek
myang lonthe . pan ora kena den wora . karepaning manungsa .
apan ta sampuo asnapun . wama-wama beda-beda .
21 . Wama-wama rupanekl. beda-beda karepira . nora kena den
worake . seje badan seje nyawa. yen kena den wor-wora . kang
tunggal badan nyaweku . prandene tan rujuk karsa .
22 . Kaya mat a lawan peli . miwah w~t€ng )awan bad an . duwe
kar~p dhewe-dhewe . matane arsa anendra. wetenge arep
manga~ . ba'dane banget aresu. peline angajak sahwat .
97
23. Lawan ana peJing maning. yen mar~ngi acumbana. mring garwa miwah ~ire . aja ngakehk~n g~ndhingan . tan becik lamun
dadya . anggalidhig Jarenipun . adate kang wus kaJakyan .
24 . Lan kaping pindhone maning . kaJamuo ironing cumbana . aja
sinambi caJathon. guguyon kang tan prayoga. tan becik lamun
dadya . larene juweh puniku . wartane wong tuwa-tuwa .
25. Muiane Jamun karesmin. aja ngakehken gug~ywan. balik den
r~sik badane . miwah ta ingkang sandhangan . wewangi
anganggoa . Jamun dadi Jarenipun . resikan penet kang wama .
26. Lan maneh jroning sahwati. kalamun kapentut ala . yen dadi
nyengit anake. muiane kalamun sahwat . yen ngentut den pocota. lamun entut uwis m~tu . enggal nuli bale_kena.
27. Mula aja akaresmin . yen durung resik kang badan . tangi turu
banjur nyemplo . nora nganti mring pakiwan. yen dadi tan
prayoga . Jarene wamine kethuh . carobo ala kang wama.
28. Lawan ana peling maning. kalamun mentas amangan . aja sok
banjur karesmen . yen durung medhun kang sega . ala marang
sarira . anduweni lara watuk . punika kang wus kalakyan .
29 . Dene ta gampanganeki. kaJamun mentas mamangan . maksih
karasa warege . aja wani-wani sahwat. yen weteng durung !ega .
kaJamun dreng karepipun . teka betahna sadhela .
30. Gathak Gathuk duk miyarsi . gumuyu alatah-latah . kapingkel
atos wetenge. rahadyan mesem kewala . Dhatuk Bahni lingira
kacung niku pancen saru. apan (ng)gunem calemetdan .
31. Rahadyan ngandika aris. punika Jangkung .. prayoga . wantah
datan mawi tedheng . dados ~mpillinampahan . suwawi linaj~ngna . rehning ing ngagesang tamtu . Ki Dhatuk (n}dheku
turira.
32. Utami bilih nyingkiri . naas Nabi wuJan Sura. tanggaJ kaping
triwelase. punika nalikanira . Nabi Brahim binakar. kaping tiga
wuJan Mulud. tinurunken Nabi Adam .
33. N@m~Jas Rabingulakir. Nabi Yusup nalikanya . linebetaken
sumure. JumadilawaJ ping gangsaJ. Nabi Nuh nalikanya . ki-
98
nelm ing JC)gadipun. ping salikur wulan Slyam.
34 . Kalamo lah Musa Nabi. kala kal~beng samodra . Sela kaping
patlikure . Nabi Yunus nalikanya. inguntal ulam lodan . Besar
ping salawe nuju . J~ng Nabi kakasihing Hyang .
35. Muhkamad ingkang sinelir. kinrutug sela wong kopar. rentah
kakalih wajane . dene kang kikrik ing petang._saben wulan kewala . asal tanggalnya panuju . kaping tiga kaping gangsaJ .
36. Triwelas nemb~las tuwin . salikur patlikur lawan . tanggalipun
p ing salawe . sami cinegah sadaya . kalawan sangar wulan . safaun pinara catur . Pasa Sawal Dulkaidah .
37 . Jumungah sangaraneki. Besar Sura lav:an Sapar. Saptu Akad
sangarane . Mulud Rabingulakir myang . wulan Jumadilawal.
Senen Slasa sangaripun . MadiJakir Re.i~b Ruwah .
3R Sangaripun Reho Kern is. Rahadyan aris ngandika . kathah temen pE>tangane yen makaten kedah tamban . datan kenging
dmadak . o bagus (ng)gih-enggihipun . kendel dennira raosan .
39 In) Dungkap wanci pajar gidib . samva ngambil toya kadas .
nui•.·a preiu wektu Suboh . paragat dennira wekdal rahadyan
ngarac;pada . dhuh Ki Dhatuk Bahni tuhu . asung kakaAthining
gesang.
32. KINANTHI
1. Kalangkung gunging panuwun . paduka sung tedah jati. penet
awoning pakaryan wenang mokaling sanggami. kang sayogya
linampahan . patut linaJuri-luri . .
2 . Jog mangkya kawula nyuwun . liJahipun sang linuwih . pamit
(n)dumugekken lampah . kyai kantuna basuki. muhung pangestu paduka . rahayune lampah rna mi.
3 . Dhatuk Bahni ngandika rum . dhuh mas-putu wong asigit. sampun kirang pangaksama . ulun sung puja basuki. ing Jampah.
ywa kasangsaya . miwah ingkang den padosi.
99
4 . Sami manggiha rahayu . ramanta kang neng Mantawis . antuka
nugraheng nata . wangsul (m)bawani ing GirL sinuhun ing kuJawarga . retep kadi nguni-nguni.
5 . Radyan (n)dheku matur miwun . ri wusira manganjaJi . atur
saJam mring sang tapa. Gathuk Gathak angabekti. sawusing
sinungan salam . katri mundur sangking ngarsi.
6 . Kyai Dhatuk ingkang kantun . kumembeng waspanya mijil.
kaya -kaya nututana . Jaber sru tresnaning galih . tan cinatur kang
kabyantan . asruning sih mring tatami .
7 . Radyan lampahira laju . ngaler ngetan sawatawis. Hyang Surya
wus nunggang arga . mungup arsa amadhangi . ing saisining
kan,ang rat . maweh enggaring panggalih .
8 . lng pagagan wus kapungkur. tumameng ing wana werit. keh
rawa kang kaliwatan . ngancik sukune kang wukir. ralatah krajan Undhakan . dhukuh Prawata kaeksi .
9 . Raden ngandika mring Gathuk . payo padha del! parani . padesan kang katon ika . lajeng Jampahira katn . prapteng sajawi ninq
dhadhah ke ndel sarepinmg be_ii.
10. Ka yoma n ing r"!agasantun pmageran mg wratsari wmengku
ing sela kresna . rad.,.an ngambil to•,'a sru tl w~kru Ngasar w u ~
paragar saluku sepining beii
11 Gathak Gathuk manthuk-manrhuk . meteki sampeya n kaiih
rengeng-rengeng sesingiran . ran ana rinaheng galih . renrrem
raosing sarira . wauta ingkang winami .
12. Lurah ing Prawata dhusun . kakasih Ki DarmaJati. Darmawati
nyainira . atmaja estri satunggil. paparap Wara Surendra . ing
wama tuhu linuwih .
13. Wingit ing pasemonipun . kuning wenes amrakati . anteng ruruh
tur jatmika. iantip ing weweka titi. susila tyase ngumala . ujwaJa
manther n~Jahi.
14. Ngrerompyoh sesinomipun . rema ngendrawila wilis . jangga
lumung asembada . welar pranajanireki. maya-maya sinatmata.
lir pendah cengkir pinginit .
100
15. Awijang bebaunipun . asta anggandhewa gadhing . wiraga nenarigi brangta . yen lumampah ngati-yati. ririh aJon ~mbat
madya. lambung memes kadyangganing .
16. Tunjung lumembang ing ranu . kasilir ing angin-angin . wasis
saliring pakaryan . kang winajibk~o paweshi . sang dyah tumutur ing rama . mring tegal arsa ngundhuhi.
17 . Lombok terong pare timun . kacang ceme myang kacipir. lumampah aneng ing ngarsa . kasorot ing Sang Hyang Rawi.
mangu-mangu Sang Hyang Surya. denyarsa tumameng wukir.
18. Kas~ngsem miyat sang ayu . dumadya mandheg tumolih . sang
dyah rara kampir sendhang . tekeng satepining warih . cangkelak wangsul trataban . enar-~nar s~nig-s~nig .
19. Kapanggih ing ramanipun . sarya awacana man is. rama aku tur
uninga . ing kono t~pining be,ii. ana wong anyar kawuryan . linggih slo njor dipeteki.
20 Baneke kang mi'!tek ngidung . Kinanthi siji nyenggaki. Ki Darmajati tatanya . dheno k jalu apa estri . embuh rama ora tamat. ki
lurah (ng)guguk lingnya Tis .
21 . Heh bokne Nok den agupuh . maranga t~gal pribadi. kalawan
atmajanira . sawuse sira ngundhuhi. apa saisining ~gal . banjur
olahen kang ~cik .
22 . Menok angundhuha jambu . dersana kalawan manggis . kepel
kokosan rambutan . dhuwet pulih aja kari. Jan dalima ingkang
tuwa . jeruk kt!prok salak medhi.
23 . P~lem santok sengir madu . pilihana kang mat~ng wit. oJaha
jangan beningan . sam~) jagung jangan m~nir . ~c~l ayam
kang kumanggang . laJaban cambah kemangi .
24. Betutu ayam ywa kantun . Jan gorengan ayam estri. gesekkutug ~gepukan . sambt!J brambang Jalab sledri . kekecutan
sunthi bawang. Jawan katimun sumerit .
101
25 . Wedang kahwa guJa tebu. saringen tepas kang resik. nyanya-·
mikan puthu-tegaJ. carabikang mimdut koci. semar mendem
bunteJ dadar. kinopyok ing santen kaniJ.
26. Sam~) goreng kring ywa kantun. urang camp.uren Jan ati .
rambak kulite kang a yam. p~tis kang wus kok bumboni . sega
lemes sega akas . liwet pitik jago biri .
27 . Wedang ronning blimbing wuluh . sing anyep rendhemen warih. reremikaning dhaharan . criping kaspe criping linjik . pisang
goreng nganggo gula. ctiping tela karag gurih .
28. Wis mangsa bodho sireku. pikiren Jan bokmu nyai. aywa na
ingkang kuciwa . Ki Darma lajeng mring beji. wau rahadyan
kang Jagya . pinetekan abdi kalih .
29 Ngandika mring Gathak Gathuk . sira mau muni tobil . banjur
mlongo kedhep tesmak . Gathuk matur wont~n janmi.
wanodya wama yu endah . arsa tumamimg ing beji.
30. Tan dangu cangkelak wangsul. kilap wau purugneki. amung
tilase lumampah . (ng)ganrheng kadya lintang ngalih . kinren
kula waranggana . apesipun purraning jim .
31. Kimdel dennira umatur. praptane Ki Darmajati. nyaketi le nggahnya radyan . saha aturira aris . dhuh risang nembe kawuryan. kula angger nilakrami
32. Pundi pinangka sang bagus . sinten sinambating wangi . rahadyan arum ngandika . kula aran Jayengr~smi . santri nagri
Surapringga . sa king umiyat Marapi:
33. Paman punapi pilingguh . Jan sintim ingkang wawangi . Darmajati nama kula . lurahing Prawata ngriki. bilih kaparenging
karsa . kawula aturi kampir.
34. Dhumat€ng ing sudhung ulun . paman kalangkung prayogi.
menggah dhepokipun paman . gapura ingkang kaeksi. 0 raden
dede punika . tilas karaton J~ng Gusti.
35. Sultan ing Demak karuhun . paman ulun ayun uning . patilasaning ngawirya . wawi kula kang umiring . linggar saking ing
patirtan . Ki Darma lumakyeng ngarsi.
102
36. Minggah prapteng alun-alun . lir ara-ara waradin .· kantun wringin kaJih jajar. nulya minggah mring sitinggil. mangidul anon
gapura . angongkang t~pining wukir.
37: Munggul seJa gamping bagus. ingukir pinatrap rentit. margi
minggah dhak-undhakan . seJa gamping kang kinardi. prapteng
lebeting gapura . Ki Danna atumya mijil .
33- MIJIL
1. Lah punika wujuding kang puri. ing Demak sang katong.
dados kalih jeng sultan kithane. bilih rendheng linggar dhateng
ngriki. wit Demak nagari . kaleban we jawuh .
2 . Yen katiga wangsul mring nagari. nunten kang ngadhaton .
Susuhunan Prawata namine . akateJah tumekeng samangkin .
karane kang ardi. Prawata puniku .
3 Ascaryambeg rahaden ningali. ingkang tembing elor. rawa
wiyar ngandhaping pareden . lir samodra sinaba ing ~ksi . pelopel Jan mliwis . bl~kok cangak kuntul.
4 . Bango tho nthong pecuk cabak trinil. rang-urangan abyor. an do n mangsan mina myang urange . panjrah kadi s~kar tinon
asri . wus slesih ningali. rahadyan tumurun .
5 . Amangilen mring pinggiring rawi . anon sumb~r ayom . binalumbang bi11atur pinggire . seJ.a pethak kukubuk pasagi. sajro ning botrawi. ingkang pojok catur.
6 . Pinasangan sela-gUang Jangking . winangun ambanon . boten
kaclop we t~bah kaote . jroning blumbang bulus ageng alit.
samya ~lang putih . ngambang tata turut.
7 . lsthanira nambrameng kanq prapti Gathak Gathuk gawo k.
kathik bulus samono akehe .. gedhe cilik padha beJang putih .
iku kang nglurahi. ~ndhase sal< genuk
8 . Dannajati aturira aris. punika sang anom . wasta Grudna tiJas
siramane. sultan adi ing Demak nagari. sela -gilang Jangking .
patenggahanipun.
·
103
9 . Miwah saben wedal aneng ngriki . nadyan salat Lohor. datan
b€nter kayoman eronne . gayam nyamplung karebet waringin .
saben (ng)Garakasih . Jumngah maJtmipon .
10. Kathah ingkang tirakat mariki. dupa sekar konyoh . neng ngandhape kakaj~ngan (ng)genne . mangga radyan mariksa ing beji.
wastanipun Jibing . pasiramanipun .
11 . Para arum kang samya umiling . ing jeng· sang akatong. wus
dumugi ing Jibing tepine .. gasik resik ayom silir-silir. ri-wusnya
udani . Darmajati matur .
12. Sampun tapis ingkang dentingali. sumangga sang anom . aso
dhateng pun paman wismane . an~ntremken rapuhing kang
dhiri. radyan mituruti. kern lampahipun .
13 lng pandhapi sampun dengelari . pandamira abyor. ngandhap
talang lenggahe rahaden . Gathak Gathuk neng emper pan- ·
dhapi. Ki Darma mring panti. sanjang rabinipun .
14 . Sira dhewe ngladenana nyai. Jan anakmu dhenok . ganten eses
wedang dhaharane . . m~ngko bagda Ngisa wissa ngrakit.
dhahar kang prayogi. dhayohmu lim:~l'1lng .
15. Darmawati sandika tumeki. sadaya wus mrantos. Darmajati
mijil ngarsa raden . datan dangu sugata lumadi. nyai aneng
ngarsi. rara Menok pungkur.
16. Gupuh matur sarwi ngacarani. punika ingkang bok. nyai amba
Darmawati ranne. ingkang wingking anak a mba ·estri. pembajeng (ng)gih ragil. tan na kadangipun .
17. Pun Surendra naminipun yekti . nanging karan Menok. kidhung wagu tur awon wamine . labet kogung wah tebih nagari.
bodhone nglangkungi. amung lothung-lothung.
18. Nyai sira ngatuma pambagi . marang ing $ang anom. ingkang
embok atur basukine. rawuhipun angger wont~ ngriki. pangestunta bibi. pan inggih rahayu .
19. Nyai,Darma anolih mring wuri. babo sira Menok. nga~ktia ing
suku nah angger. anyuwuna pangestu glis Jaki. (n)tuk jodho
permati. slamet panjang umur.
104
20. Rara Menok tan wawang ngabekti . i!'9 pada sang anom . tatag
t~eg tan sedheng driyane . ngandikeng tyas R'\den Jayeng~smi. edi bocah iki. ayu trus rahayu .
21. Nora nana cacade samenir. pantes a~g tanggon . k~mbar
wama amung polatane. ruruh iki Jan si Rancangkapti . wusing
angabegti. rara Menok mundur.
22 . Dannajati aturira aris. sumangga sang anom. kaparenga ngun:
juk sawont~ne . myang ~yanyamik wedaJaning ardi. (n)dheku
Jayengresmi. wedang wus ingunjuk.
23 . Sarwi dhahar cariping kaspei. teJas tigang kethok. Gathak
Gathuk tan beda suguhe. kacung ngriku nedha denrahabi.
bikut rarywa kaJih . ngombe srupat-sruput.
24 . Angathemil nyamikan pat piring . gasik Jir sinapon . manjing
Mahrib alinggar rahaden . maring langgar ki wisma umiring.
dumuginya masjit. Kyai Darma wangsul.
25. Tata dhahar neng bangku sinamir. Unutup ing lawon . diJah
thonthor brenggala liline . rara Menok ingkang ngrakit-ngrakit.
rampunging pangrakit. (ng)ganten croak bangku .
26 . Darmajati tatanya mring siwi. uwis rampung Menok . rama uwis
mung kari liwete. Jan ngengeti ingkang gajih-gajih . mengko
Jamun uwis . lenggah (ng)gonku ngedhuk .
27 . Kawamaa kang ana ing masjid. Gathuk adan gupoh . bakda
sunat kinamatan age. nuJya parlu usali _Mahribi. bakda apupuji.
t~keng Ngisa-nipun .
28 . Bakda Ngisa radyan ngandika ris . Gathuk bocah wadon. kang
denujungaken mau kae . ayu endi Jan kang marang beji. Gathuk matur sami. tan geseh sarambut.
29 . Eram kula leganing sudarmi. datan walangatos . ian boca he
~ka tatag teteg. iya-Gathuk ing panyawangmami. I kana-kene
.
.
sami. ngena-ngene suwung.
30. Raden Jayengresmi ngandika ris. iku nora linyok. wus mangkono wong ngaurip k.iye. kacihnaning tandhane sawiji. nga urip
puniki. tan na bedanipun .
105
31. Kyai Danna mring Janggar ngaturi. ing sang prawira nom. bilih
sampun paragat ~une . bok- paduka (ng)gennira sasaji.
dhahamya sang pekik. mangkya sampun rampung .
32. J~ng paduka ngaturan mring panti. radyan tindak alon . lajeng
lenggah caket Jan mejane . Jiwet ang~ Jan uJam kang (ng)gajih.
wus lumadyeng ngarsi. sadaya kumebul.
33. Niken Darmawati matur aris. angger ingkang embok . tur sugata
_sakawontenane. radyan (n)dheku angandika aris. mangga
paman bibi. prayogine_kembul.
34 . Katri sareng dennira abukti. bikut rara Menok. angimbeti
ngladosken janganne. sam bel ulam tan .k~ndhat Jinarih . Raden
Jayengresmi . kang dhinahar agung. · )
35 . Sekulliwet sakluwak tan luwih . gesek tlas s:a(empol. laJap sunthi rong iris tan luweh. wus dumugi dennira abukti. atob wantiwanti. Ki Darma angungun .
26 . Wus cinarik wowoha.n mangarsi. radyan m~ndhet gupoh .
dhuw~t pethak kakalih cacahe. gung ginlintir dhinahar sawiji.
Gathak Gathuk bukti. angendhoni sabuk.
·
37 . Dhadhaharan sawuse dumugi. min~r Jenggah ngulon. Kyai
Darma matur mring rahaden. bilih pareng aso dhateng panti.
rehning lir mas kentir. rahadyan umatur.
34. MASKUMAMBANG
1. Sampun paman sakeca wonten ,ing ngriki. ndh~ku Kyai Darrna . ngandika marang ing siwi. ganten ·eses Jadek~na .
2. Wedang dharan Jah-olBhan saananing. rara Meno k tanggap.
angladosi aneng ngarsi .. sarbet sinampirk~n p undhak.
3 . Wus tinata Ki Darma angacarani. sumangga kadhahar. pun
Menok mangunahneki. sisi~on olah-o!ah .
• ) Prayoginlpun I a111ung/.
106
4 . Raden me~m pangandikanira aris. kl~~t wajibing dyah . saged lah-olah sakalir. tegen rigen minta-minta.
5 . Wasis salir pakaryanlpun pawestr:i. raratus myang w@dhak.
parem tape! pupur wiJis. konyoh jajampi racikan .
6 . Nyumerepi samuwaning anggi-anggi. pon-empon babakan .
eron ingkang maedahi. ngy~ktosi kanggening karya .
7 . Ngantih n~nun nyulam nyongket andondomi. angraron~e
~kar. (m)bathik.nyoga (m)babaradi. mamant~ isining wisma .
8 . Ngati-yati nastiti ~mi ing wadi. tan kirang tuladha. utaminipun
pawestri. nulad panengen pangiwa.
9 . lngkang ~bda dudugi lawan prayogi . watara riringa . siyang
dalu kang kaesthi. anut tuduhing sudarma.
10. Bilih saged kadya ingkang ulun angling. winiwitan mangkya .
sinau wisma pribadi. pinindha ngladosi priya .
11 Bokmanawi wilujeng ing donya ngakir. punika paitan. tembe
angladosi laki. kantun pados kaJangkungan .
12 Manthuk-manthuk Ki Darma kaJawan Nyai, Menok rasakena .
ngandikane raden iki. tanj~~na ing wardaya
13 . lya rama antuka pangestu ~kti. sabdaning utama . nyawabana
lair-batin . bisane tampa nugraha .
14 Kawuwusa saratri tan ana guling. eca Jelenggahan. sasamben
dhahar nyanyamik. wus wanci pajar gidiban .
15 . Radyan matur- mring ki wisma Darmajati. paman (m)bujeng enjang. mangkya kula nyuwun pamit. ayun (n)dumugekken lampah .
16 . Paman bibi sami kant una basuki. ing sapengkeringwang. kang
sinung ngling matur aris. kula (n)dherekken raharja .
17 . Gya salaman ·Ki Darma ngatag ing ·siwi. Menok nga~ktia. sang
dyah gupuh angabekti . radyan arum angandika .
18 . Rara sira sun dongaka~n ing Widdhi. tumulia krama. oleh
jodho kang premati. kang tulus trahing ngawirya
107
19. Kang dalajat r@spati sudibyeng ngeJmi. bisa momong ing dyah .
nyen€ngken tyasing sudanni. sira kantuna raharja .
2{) . Rara Menok matur nuwun sru kapundhi . pangestu paduka.
Gathak Gathuk samya pamit. linggar saking palenggahan.
21. Kyai nyai" andh~rekken prnpteng jawi. wus wangsul mring
wisma . rara Menok angukudi. nahan Jampahira radyan.
22 . Kampir beji wekdal sembahyang Subekti") . bakda pupujiyan .
rahadyan lajeng lumaris. ngaler ngilen anir pringga .
23 . Kredyating tyas kapencut arsa uda.ni. ing masigit Demak. iyasaning para walL tan cinatur laminira .
24 . Wus umangsuk prapteng palataran masjit . tan ana kang nyana.
yen punika putra Giri. kinira santri baJcd(a .
25 . Minggah srambi. wowoJu sakanireki. ingukir pinatra. betan saking Majapalt. sangkaJanira pinirsa.
26 . Kori roro gawening wong• •) ungelneki. wiwara kang marang.
masiit ingukir tuJya sri. gambar gelap pinarada.
27. Tumpak kori sin~rat sangkaJan muni: papatra kinarya . rupa
geJap ••• ) tunggal nenggih . radyan manjing sigra-sigra.
28 . Dupi prapta aneng sajroning masigit. kalangkung anikmat . mupangat raosing dhiri . enget mantheng nungkul ing Hyang.
29 . Saka guru sakawan agengnya sami. inggile sembada. gilig memet ragi methit . agengnya kaJih rangkulan .
30 . lngkang eler wetan sanes Jan kang katri. nenggih wujud tatal .
kin em pal dados satunggil. gilig aluse warata .
31 . Yasanira Kanmeng Susuhunan Kali. -jaga kang minulya. maweh tilasing nagari. karamating wallyoJah .
32. Saya gambuh rahadyan dupi udani. sinungan umiyat. kaelokaning Hyang Widdhi. sangandhaping panti kutbah.
• t Prayogtnlpun/ Subtkl/ • Subuh.
• ") Taun Jawi: 1429.
• • ") Taun Jawi: 1441.
108
33. Rompyok-rompyok kathukuJan giagah-wangi. lintange rahadyan . tan ana janma udani. pratandha caJon nugJaha.
34. Sampun medal saking capurining masjid . Jajeng Jampahira. tan
dnatur Jamlneki ngancik JaJadan Japara.
15. Prapteng suku wukir Murya ngongkang tasik. ing Sagara Jawa.
wus manjat arsa udani. pucaking kang ardi Murya .
36 . Margi (n)deder rumpil kapit jurang t~rbis. ~kaseng lumampah .
Gathah Gathuk kempis-k€mpis. sak~dhap-k@dhap araryan .
3 7 . Dalu aso enjinge umangkat malih . tri ali tumeka. aneng sapucaking wukir . bawera anon samodra .
38. Jng Jampahe baita layar gagrami. ana labuh jangkar. amoodhol
jangkar lumaris . langkung asri tiningalan .
39 . lng karajan padesan ngandhaping wukir . tinon karya rena. rahadyan kagyat ningali. astana teja sumunar.
40 . Pinarpe kan uluk salam densauri . tahlil sanalika. radyan myang
santri ka kalih . bakda tahlil ana prapta .
41 Ka ki-kaki marpe ki dyan Jayengresmi. alon angandika . kyai
kula nilakrami. paduka napa kang tengga .
42 . Lawan si nt~m ingkang sumare ing ngriki. alo n saurira . inggih
kula ingkang jagi. nama Buyut Sidasedya
4 3 . Kang sumare Jeng Sunan Murya wawangi. kara ning astana .
i_ng Muryapada puniki. namaning ardi ing Murya .
44 . Lah punapa paduka karsa nenepi. dhuh ki Buyut baya . ing
sedya a mung yun uning. pucaking kang ardi Murya .
4 5 . Reh wus uning mangkya ulun nyuwun pamit . mandhap saking
arga . Buyut Sidasedya angling . puniki tanggel ing lampah .
46 . Babo lamun kapar~ng karsa sang pekik . kampir d hepok ingwang. prayogi ing benjing-benjing . di nten sangate prayoga .
47 . Wate kipun kalakyan sasedyane ki . tur manggih raharja. rahadyan dupi miyar'si. dumadya dhanga ning naJa .
48 . Sampun kerit dupi wus prapta ing panti. ki Buyut parentah .
marang Gathak Gathuk sanm .. kacung aja taha-taha .
109
49 . AngambiJa pribadi sugata mami. otek canthel boga . jepen taJ€s
wi gembili. gembolo pohung katela . ·
SO. Gathak Gathuk tan l~nggana gya lumaris. maring pategalan .
suka dennya ngengundhuhi. rampung gya tumameng wisma .
51. Ambakari jagung pohung uwi legi. wedang ronning kahwa . rinakit lumadyeng ngarsi. ki Buyut suka tumingal.
52 Swawi bagus krana-lah sami nyenyamik. kedahe nyunggata .
sawontene tiyang wukir. ijen wus tridasa warsa .
5 3 . Jayengresmi mesem wus adhahar uwi. me~m atatanya . wusing angundhuh sakalir. punika kag~m punapa .
54 . Kula angge ~dh~kah mring pekir-miskin. awise kang tedha.
sami dhumateng mariki. sasukane dennya m~kta
55. Kula amung angengehken kangge wi.ii. makat~n lampahnya .
tan saged sidh~kah picis. mamanise mung krowodan .
35_ DHANDHANGGULA
1. Lon umatur Raden Jayengresmi . kadiparan dint~n kang prayoga . punapi wonten sanese. utawi wancinipun . mawi milih
mawi nyingkiri . ki Buyut angandika. punika masputu . etang .
minangka satiyar. angluluri nasehat ing nguni-uni. wiji saking
ing Arab.
2 . Pan punika masaJah ngawruhi. ingkang pangandika Nabiyollah . salaJahu wasalame. 5akehe umatingsun . padha ngawruhana ing nginggil. pratingkah alulungan . miliya kang sarju .
aja lungan tanggal pisan . tan na Jaba lungana tanggal ping kalih. pan iya oleh Jaba .
3 . T anggal kaping tiga datan becik. tan na Jaba tanggaJ kaping
papat . rekasa aneng margane . tanggal ping lima iku . manggih
Jaba kaping nemneki . tan manggih Jaba ilang . karyane wong
iku. tanggal ping pitu prayoga. manggih rahmating Pangeran
tanggal ,kaping. wolu agring ing paran .
110
4 . Tanggal kaping sanga manggih pati. lan pakewuh tur padha
cumadhang. tanggal kaping sadasane . r11anggih laba rahayu .
ping sawelas apenet ugi. tanggal ping kalihwelas . tan ana
labeku. ta nggal kaping tigaweJas . oJeh utang tanggal ping
patbelas becik . neng _paran manggih laba .
5 . Tanggal ping limalas ayu o lih . emas perak tanggal ping nem~las . tan antuk laba tanggale . ping pitulas rahayu . ping
wolulas pan laba manggih . tanggal kaping sangalas . penet pan
rahayu . tanggaf kaping kalihdasa. gering marga tanggal ping
salikur ugi. (ng)garesah an eng paran .
6 . Tanggal ping rorikur ayu becik . tanggal telulikur laba karya .
tanggal kaping patlikure . penet ping limalikur. mapan ala tanggale kaping . n~mlikur gesang pejah . punika pinangguh . tanggal pitulikur ala . bakal tukar iya ananireng margi. tanggal
wolulikumya .
7 Oleh laba sangalikumeki. manggih rahmat saking ing Pange ·
ran . tanggal ping tigangdasane . manggih utang neng purug titi
telas masalah iki. ing wong kang alulungan . pangand ika
Rasu l. -Ielah . salahiwasalam. dipun sami nastiti kadi puniki, ing
gih walahualam
~
Lampahira Kangjeng para Nabi . lamun badhe mangkat saking
wisma . isarat ingkang kaangge . Jumungah akake mu . Jan
asusur lampahing Nabi . Muhammad Rasullo lah. iamun di na
Saptu . punika angandhut lemah . dinekekken ing puser l<;~m ·
pahing Nabi. Adam ingkang minulya
9 . Dinten Ahad angangge susumping . lampahipun Jeng Yu sup
Bagendha lsnen natab lalandhepe ..Bagendha Umar laku . Sla ·
sa manggang asta ing gen i. Bagendha Abubakar. ingkang darbe laku . Rebo akukudhung sinjang . lampahipun Kangjeng
Nabi Ayub singgih . Kemis tumengeng tawang
lO Myang tumungkul ing bantala nEmggih . lampahipun Sang Ali
Bagendha . winewahan sangatane . kalamun arsa ngluru·g . angkatira pan sampun uning . langkahe ingkang pecak . sangat lamun sampun . pecak sadasa umangkat. pangwasane sang Ga-
111
rudha kawon dening. sadhengahing taksaka .
11 . lsnen wusing pecak n~m lumaris. pangwasane singa krura
kaJah . dene·) manjangan y~ktine·. SaJasa lamun sampun.
pecak kaJih angkatireki. pangwasanipun singa . .ingkang sru
manempuh . kawon dening kang dirada. R~bo wusing pecak
pipitu lumaris. m~nggah pangwasanira .
12. Oiwangkara kawo n dening sasi. Kemis wusing pecakdwilyas ··~
Jumungah apan sampuning. pecak triw~Jas mangkat . de pangwasanipun . sona dening kancil kalah . Saptu wusing ~cak dwiwruas lumaris. dene pangwasanira ..
13. Sawer kawon dening kodhok bungkik . tamat sangat Sang Ali
· Bagendha. wonten sangat ingkang kangge . aningkahaken
sunu . myang ngadegken sadhengah panti. punika manut tang·gaJ . sapisan witipun . kaping kaJih kaping tiga. ping sakawan
ping gangsaJ gya wangsul malih . nem kadi ping sapisan .
14. ' ranggal kaping sapisan pan sami. kaping nenem saw~ n~m . b~las . salikur myang nemlikure·. wit surya w~dalipun . t~keng
~cak slikur potneki. Ahmad pitutur nyata . wit ~cak salikur.
epote pecak sawEHas . Jabarail ka!angan rang.ke panneki. awit
peca.k sa w~las .
15. Epot bedhug Brahim pacek-wesi. awit ~dhug ing p6tipun
Asar. Yusup slam~t rangkepanne·. Asar sawe ngi muput. epot
enjing Hyang Surya mijil. Ngijrail rejekinya . ping kalih
winuwus. sami Jawan kaping sapta . kalihweJas pitulas rorikur
nenggih . myang pitulikur samya .
16. Pumamaning Hyang Pradanggapati. epot plcak salikur
punika . Jabarail rejekine . wiwit pecak salikur. epot ~cak sawlas
Ibrahim . pltutur rangkepannya . sawlas epot ~dhug . Yusup kaJangan rangkepnya. ~dhug potnya ljrail apacak-wesa. Asar
sadalu pisan .
") Pnlyoginlpun/ dening/ .
• ·) Prayoginipun/dwlwias/
112
17. Pote t~eng pumamaning rawi. Ahmad ~mlt tanggaJ kaping
tiga . ping wolu ping triweJase. wolulas tigalik~r. wolulikur
punika sami. wit pumamaning surya. pot pecak salikur. Ibrahim slamet rangk~pan. ~cak _slikur pot pecak sawJas marengi.
Yusup rijekinira .
18. Pecak sawlas epot ~dhug wand. Ngijrail pitutur rangkepan .
bedhug tekeng A.sar pote. Ahmad kaJanganipun. awit pasar
potira prapti. pumamaning Hyang Surya. Jabarail iku . pacakw~si rangk~pannya . gantya tanggal ping sakawan samineki .
·
ping sanga ping patbeJas.
19 . Ping san galas patlikur myang kaping. sangalikur pu nika ingetang . wit Hyang Surya pumamane . epot pecak salikur. Yusup
pacakw~si mar~ngi. awit salikur pecak. sawEHas potipun. Ngijrail salam~t p~cak . sawlas epot bedhug Ahmade rejeki. wit
bedhug epot Asar .
20 . Jabarail pitutur ngrangkepi. Asar prapta pumamaning surya .
Ibrahim kalangan mangke. ping gangsal sadaseku . gangsalwelas myang kalihdesi. salawe tigang dasa. pan sami puniku .
awir pumamaning surya. tekeng pecak salikur epotireki . Ngijrail akalangan .
21 Pecak slikur sawelas potneki. Ahmad pacakwesi rangk~pan ­
nya . p~cak sawelas awite . epote tekeng bedhug. Jabarail
. s.lam~t ngrangkepi. bed hug epotnya Asar. Brahim rijekiku .
Asar sadalu epotnya . purnamane Sanghyang Surya
amungkasi. Yusup pitutur Ahmad.
22 . Raden Jayengr~smi tanya malih . kadiparan sangat palin tangan. punapi wont~n sanese . ki Buyut manthuk-manthuk .
manut dinten Jampahireki. pipitu kehing lintang . sadint~n
sadalu . paedahe pyambak-pyambak. a won pimet myang laire
jabang bayi . 'tinitik saking lintang .
23 . Lintang Samsu sabarang prayogi. lawan marek ing sri naranata. myang wong agung sasamine . ningkah langkung panuju .
ingkang awon tuwin· myang sakit. nunugel kesah perang. jejampi nyanyambut. tuwin ngenggali panganggya . undang-un--
11.'3
dang prasanakan atanapi. kumpulan tan prayoga .
24 . Lare lair rainten mar~ngi . jal~r estri umuripun panjang. sinung
pad hang ing driyane . kedhik rijekinipun . prihatinan ing tyasireki. jalu estri yen m~dal. dalu wat~kipun . pan ugi petengan
manah . Jawan sinung gelap tyase anawengi. gantya kang winursita .
25 . Lintimg Juhrah angka dwi nameki. samukawis punika
prayoga . ginem ngelmi utamane . rabi tumekeng sarju . anjampeni rare utami. anggalih samubarang . pandamman atut.
de kang a won andu·m karya . akengkenan dhumateng
m~ngsahing jurit. myang kengkenan sadhengah .
26 Lare lair jalu lawan estri . ing raina jembar k~mg p o latan . jalu
estri yen Ia ire . anuju wanci dalu. langkung kumet wicaraneki .
tur p€mgkok nora. (ng)gragap. kaping tri winuwus . lintang Ngatarit pinajar. samubarang prayogi ingkang upami. mumuruk
amamarah .
27
Marek nata myang pados usadi . apan sami prayogi ·sadaya .
dene ingkang boten sae . paes pasah cucukur. lair rinten bilih
pawestri. sae keh daulatnya . nging wicara kaduk . ragi panasten
ing manah. namung saged ing dame! tan nguciwam . yen jaler
lair siyang.
28 . Apan awon ing tyas gung prihatin. bilih estri dalu lairira . cup~t
kang budi wat~ke . yen jalu lair dalu. wat~kipun jembar !<ang
budi. sabar lila ing donya. tur sugih begja gung . welasan
marang sasama. mangkya catur lintang Kamar kang winami.
samukawis prayoga .
29 . Tuwin marek ing sri narapati . angandikan kang mawa paedah .
sisimp~n tulus arjane . adagang antuk untung . akengkenan sarju katampi. mamaris tulus trimah . kang awon winuwus.
pradata padu myang nglamar. atanapi (ntdhaupaken laki-rabi.
punika tan prayoga .
esm
30 . Lare
lair amar~ngi. nuju siyang boros wa~kira . yen jalu
siyang laire. cuparira kalangkung . Jamun estri laimya ratri. sae
saged ing karya. bekti marang kakung . nastiti mring samuba-
114
rang. Jarnun jaJtr -la.iripun ~ ratri . barancah mring wanodya .
31 . Panca lintang J':Jhkal kang winami. ingkang sae wiwit gentur
tapa. pandamel mring Pangerane: awit ngantos pa~ntuk . lyan
punika bot~n prayogi. yen rare lair siyang. atanapi dalu . jalu
estri ugi samya. tansah kambah sakit encok tan kalirih . nanging
keh r~~kinya .
32. Tur asabar lila ing donyeki. wadanane mung radi engetan .
gumantya angka n~neme. lintang Mustari iku . ratuning kang
lintang sapteki. Jangkung sae sabarang . satingkah rahayu . ingkang awon mung sajuga . amanggalih ngadoni Jampahing jurit.
yen rare lair siyang.
33. Jalu estri pan sami prayogi. watekipun saestu sukuran . yen
estri lair dalune . ajrih mring priyanipu~ . pandamelan agal
myang remit. widada awidagda . lamun rare jalu. lair dalu
langkung pradhah . tan kaconggah nedha ing kebon ananging.
r~men nyilib tyasira .
:~4 . Mangkya gantya kasapta mungkasi. lintang Mirah ,ingkang
aprayoga . namping imba paras paes . sunat ugi pakantuk . ata ·
napi ngadoni jurit. lawan iyasa gaman . kajawi p·un1ku .
pakaryan awon sadaya . Jamun nuju rint~n rare lair estri . warak
jail kang manah .
::35. Bi.lih jalu rinten laimeki. tan saranta barang wat~kira . yen lair
nuju ratrin~ . estri tanapi jalu. tan saJamet manahnya gingsir .
keket kapara ngarsa . jail amathangkul. sampun jangk~p lintang
sapta . awon peniH ing mangke wiwit winilis . lampahing
palintangan .
36
Malem Akad ing wanci Mahr:ibi. ingkang tampi Samsu tarang·
gana . Ngi~i Juhrah tampine. wanci sir~p janmeku . lintang
Tarit ingkang atampi. t~ngahe ratri Kamar. lingsir wenginipun .
tinampenan lintang JuhkaJ . bangun enjing lintang Mustari kang
tampi. Subuh Mirah gumantya .
115
37 . Akad enjing Samsu kang nampeni . rame pasar tinampen ing
Juhrah . Iebar pasar Tangarite. bedhug Kamar kang lungguh .
Luhur Juhkal ingkang nampeni . Ngasare tinampenan . Mustari
puniku . sontene ingkang atampa . lintang Mirah ·jangk~p saratri
saari . lampahing lintang sapta .
38. Malem lsnen ing waktu Mahribi. ingkang tampi taranggana
Kamar. Ngisa -bah Juhkal tampine . ing wanci sirep manus .
ingkang tampi lintang Mustari . tengah ratri 'Mirahnya. lingsir
w~nginipun . lin tang Samsu kang alenggah . ban gun enjing lin tang Juhrah kang atampi. Subuh Ngatarit lintang .
.39 Jsnen enjing Jintang Kamar tampi. rame pasar tinampen ing
JuhkaJ. Jebar pasare tinampen . Mustari trangganeku . wanci
bedhug Mirah kang tampi. waktu Luhur Sarrisunya . prapteng
Ngasar puput. tinampenan lintang Juhrah . wanci sonten
Ngatarit ingkang atampi . jangkep lintang kasapta.
40 . Malem Slasa ing waktu Mahribi. lintang Mirah seren wektu
Ngisa . tranggana Samsu tampine . sir~p janma kang lungguh .
lintang Juhrah tengahing ratri. Ngatarit ingkang lenggah . lingsir
w?mginipun . tinampen ing lintang Kamar. bangun enjing lintang Juhkal kang nampeni. Subuh lintang Mustarnya .
4 1 . Slasa enjang Mirah ingkang tampi . rame pasar Samsu ingkang
lenggah . bar pa~rJuhrah tampine . b~dhug tinampen gupuh .
ing Ngatarit Luhur tinampi. Kamar kang taranggana . Ngasri
Juhkal lungguh . sontenipun tinampenan . taranggana Mustari
pot wektu Mahrib . jangkep kasapta lintang .
42 . Malem Rebo ing waktu Mahribi. lintang Ngatarit pot w~ktu
Ngisa . tinampen Kamar lintange . wanci sirep jalmeku. lintang
Juhkal ingkang nampeni. h?ngah · ratri tranggana. Mustari
kang lungguh. lingsir dalu tinampenan . lintang Mirah bangun
sampun kang nampeni. ing waktu Subuh Juhrah.
43 . Rebo enjing Ngatarit kang tampi. rame pasar tinampen ing
Kamar. bar pasar Juhkal tampine . bedhug nulya sinambut. ing
Mustari Luhur tinampi. lintang Mirah punika . wektu
Ngasaripun. tranggana Samsu kang lenggah. wanci.sonten lin-
116
tang Juhrah kang nampeni. jangk@p Jintang kasapta .
. 44 . Mafem Kemis ing wektu Mahribi. taranggana Mustari praptanya . Ngisa tinampenan Mireh . sirep ing janma Samsu.
tengah ratri ingkang nampeni. kanang tranggana Juhrah . seren
lingsir daJu . tinampen Ngatarit Jintang. bangun enjing lintang
Kamar ingkang tampi. ing waktu Subuh JuhkaJ.
45 . K~mis enjing Mustari kang tampi . rame pasar Jintang Mirah
Jenggah. bar pasar Samsu tampine. b€dhug tinampen gupuh .
lintang Juhrah Luhur tinampi. Ngatarit ingkang Jenggah . seren
Ngasri w~ktu . tinampenan lin tang Kamar . wanci son ten lin tang
Juhkal ingkang tampi. jangkep kasapta lintang .
46 . Malem Jumngah ing waktu Mahribi. lintang Juhrah ingkang
apil~nggah . ing waktu Ngisa epote. tinampen Ngataritu . sirep
janma Kamar nampeni. t~ngah ratrinya Juhkal. lingsir ra·
trinipun . lintang Mustari punika . bangun enjing lintang Mirah
kang nampeni. Subuh Samsu tranggana .
47 . Jumngah enjing lintang Juhrah tampi . rame pasar Ngatarit
kang lenggah . Iebar pasar Kamar manggen . bedhug ginantyan
gupuh . lintang Juhkal ingkang n yiteni. Luhur gya tinampenan
Mustari sitengsu . w~ktu Ngasri tinampenan . lintang Mirah
sonrene Samsu kang tampi. jangkep lintang kasapta .
48 . Malem Saptu Mahribi Ngatarit. waktu Ngisa tinampen ing
Kamar. sirep janma gya tinampen . liritang Juhkal potipun .
tengah ratri ingkang nampeni. Mustari taranggana . epor lingsir
dalu. tinamp(m Mirah tranggana . bangun enjing lintang Samsu
kang nampeni. Subuh pan lintang Juhrah
49 . Saptu enjing lintang Juhk;:,l tampi, rame pasar Mustari kang
lenggah . Iebar pasar lintang Mireh . bedhug tinampen Samsu .
waktu Luhur Juhrah nampeni·. pot Ngasri tinampenan . Ngatarit sitengsu . sontene tinampen Kamar. titi sampun iampahing
lintang saptari . daJu praptaning siyang .
50 . Kang minangka naasing lintang dwi. (ng)gih punika Mirah Ia ·
wan Juhkal. ngag~sang winenangake . s~tiyar mrih rahayu . yen
wus atut etanganeki. gya sumendhe ing Suksma . widadaning
117
kayun . amung aywa kinekahan . pepetangan tan saged n9'fwahk~n takdir. siningkura kainan .
·51. Kaol saking pawong mitra mami . btahmanadi ing Ngatas-maruta . tiyang badhe gadhah rare . utawi janma ayun . prapteng
janji ing wancineki. Jaire kanang jabang. pecate nyaweku .
awawaton ari sapta . siyang dalu punika sami binagi . kalih welas
gathita .
52 . Wiwit pumamaning Sanghyang Rawi . gathita nem sapta astha
nawa . sadasa sawlas t~ngange . kalihwlas inggih bedhug . gya
gathita satunggil kalih.' tiga sakawan gangsal. wangsul nenem
surup . laj~ng etang kadi siyang. dados namung wonten kalihwelas wanci . kalamun ari Akad .
5~ . Gathita n@m sapta sawlas tuwin. tabuh satunggal kalawan
gangsal. Senen astha sadasane . satunggal tripanceku . Slasa
sapta sadasa tuwin . tengange kalihwelas . kalih gangsalipun .
Rebo sapta nawa sawlas. kalih catur K~mis astha sawlas tuwin .
satunggal tri sakawan .
54 . J u mngah astha sad a sa tanapi. kalih welas tiga myang sakawan .
Saptu sapta myang nawane . dwiwelas kalih catur . bilih wonten
tiyang nyakiti. utawi tyang sakarat. ri Akad tartamtu . lair utawi
papatya . gathita nem sapta sawelas satunggil. gangsal salah
satunggal .
55. Raden Jayengresmi matur aris . kathah temen ing parincenira .
mrih widada raharjane . utami dipun enut. tan kainan basanireki . wonten kaol mupakat. punapa saestu . yen bad he karya
pemahan. tuwin griya saka ~suk denukuri. penet awoning
petang .
56. Ler~ wonten manawi akardi . ing pemahan dipun estokena .
yen (ng)garap pager sitine. cengkaJe dh~nipun . inggih ing·kang adarbe panti. kalamun awiwita . ler kilen mangidul.
-winicala saking dh~a . wilanga_nnya bumi karta kala kali.
kaarah dhawah karta .
57. Yen mangetan kadhawahna bumi. bilih dam~) ingkang bubutulan . am~n~rak~n kaJane . myang wiyar ciyutipun . ing pe-
118
mahan sukaning galih. dene jroning plataran. yen mangaler·
ipun . anotog pager ukumya . samurdane kang' darbe wisma
pribadi. tingkahe wismanira.
58. Den agathuk pager aja Jali. yen kekeJir sakilening wisma. kang
tengen :ku Jakune. teka ing wismanipun . gathukena ing pager
(n)jawi. kang wetan bau kiwa. saking wismanipun . den-gathuk
lan wismanira. lolongkange pandhapa . tepu~n aglis . lawan
pacakanira.
·
59. G~dhuging wisma Jawan pandhapi. mandhapa iku kala wan
lodra . tepusing talapakane. kalih mandhapanipun . Jawan Jodra
yen karya kori. pager tarab cengkalnya. mara-sanganipun .
poma sampun a~mbrana . ing pitedah prayogi aywa kawuri .
yen pareng begjanira.
36. PANGKUR
1. Punika yen karya griya . ukuripun pecakira pribadi. pinecakan
panjangipun. gangsal petanganira. esri adi naga emas perak
lamun . griya kadhawahna emas . pandhapa perak prayogi.
2. Bilih pawon dhawah naga . payon lesung prayogi dhawah adi.
manawi iyasa Jumbung . dhawah esri pecaknya. sampun jang·
kep menggah saka kang denukur. kajawi tangkeping ngan ·
dhap . Jan kajawi purusneki.
3 . Ngukur wiyare kang saka . lajfng kangge ngukur panjangireki.
ugi gangsal petangipun . bumi banyu prawata myang sangkala
geni jangkep gangsalipun . dhawah bumi kang prayoga . teteg
watekipun-bumi.
4 . Dhawah banyu wat~kira. apan srepan punika (ng)gih prayogi.
manawi dhumawah gunung . watek ker~p aliyan . lamun d hawah sengkala awon kalangkung. kang darbe wisma g~ringan .
dhawah g~i tan prayogi .
119
5 . Kabasmaran watakira. mangkya usuk denetang cacah iji. inggih gangsal petangipun. ~sri kakitri gana. kliyu pokah bilih wisma etang usuk . prayoga esri dhawahnya . pandhapi dhawaha
kitri .
6 . Kalih punika prayoga . bilih masjid gana ingkang prayogi.
sanese masjid puniku . manawi dhawah gana . tamtu angk~
utawi singit kalangkung . kaliyu datan prayoga . g~ringan kang
gadhah panti.
7 . Yen denetang dhawah. pokah . tan prayoga kMp nandhang
prihatin . kapejahan jumarunuh. sampun jangkep etangnya.
dene pager punika ukuranipun . dedege kang darbe wisma . tu·
win dhepane pribadi.
8 . Menggah wiyaring pemahan . sasukanya pan bote'n denwan ceni. gangsal wewilanganipun . bebuka esri etang. tapa lungguh
sedan a pugeran-ipun . dhawah sri watak serepan . rapa luwe
war~kneki
9
Lungguh teteg watekira. pan sedana sugiyan watekneki . de
pugeran watekipun. pit ados saha kekah . sampun jangkep ing
pundi kaparengipun. tebihing (n)dhapi ian griya . ugi wonten
ukumeki.
10 . Pecaking kang gadhah griya. pan sakawan etanganipun nenggih . awit baJe etangipun. omah latar pawuhan . dhawah baie
punika ingkang pakantuk . dene yen yasa gedhogan . tuwin
kandhang kebo sapi .
11. Palangipun pinecakan . kajawine ~purus ingkang manjing .
kiwa miwah teng~nipun. sakawan etangannya . candhi karta
rogoh sampoyong puniku. ingkang sae dhawah karta . kalayan
dhumawah candhi.
12. Saka kandhang myang g€dhogan . kajawine purus myang p~n­
dh~mneki. ingukur Jan palang wau . dhawah candhi prayoga.
ing tebihe saking tr~ing pantinipun . ingukur kalawan pScak.
gangsal petanganireki.
13. Awit etangipun karta. baya tura samaya ang~masi. utami ingkang dhu~awuh . ing wewilangan karta . n~ngna wau titi etang-
120
nya ki Buyut. wus anggagat bangun enjang. suwawi waktu
Subekti ") .
14. Utami kang radi awaJ. samya wuiu paragating Sub@kti") . ~u ­
jianira nutug . bakdaning pepujian . Gathuk matur alim daJem
Kyai Buyut. kawula nyuwun wasiat ." basanlpun tiyang abti. • ") .
15. Nunutut sadhengah kewan . bokmanawi ing tembe ngingah
kambing. amrih cumbu dhat~ng ulun . ki Buyut angandika . iya
kacung pancen ana emelipun . datanpa laku tur c~dhak .
mangkene basanireki.
16. Seka leka seka leka . singa buntut idhepa idh~p ing i.-dh$pku
tut sing saujarku . mung iku ora liya . lamun slra kapareng
angelus-elus . marang sadhengahing kewan . kang dadi parenging ati .
17 Kalawan manthenging s~dya . uga cendhak mangkene
ba>aneki. singa wulu singa buntut . ingusapan pandhawa.
lelima rut saujarku mung puniku . lamun pinareng ing mangsa .
bokmanawa tutut yekti.
·
18. Gathuk nuwun-nuwun nembah . sakalangkung kapundhi sih
sang yogi. Ki Buyut nyawang sang bagus. sumunaring kang
cahya . ngandikeng tyas cecalone janma luhung. manther cahyaning oliya . wasana matur sang adi.
19. lng mangke paran ing karsa. sewu sokur yen jenak aneng ngriki. rahadyan alon umatur. kang agung apuranta . mangkya
ulun ayun (~)dumu·gekken kayun . ing saparan tanpa sedya .
ngulati ingkang lunga nis .
20. Amung pangestu paduka . rahayune ing lampah bokmanawi.
tembe ulun saged wangsuJ . kantuna karaharjan . wus salaman
ki Buyut ngandika arum . mas putu nastapaningwang . sami
apuji-p inuji.
21. Wus tumurun sangklng Murya . ngidul ngilen wus ngambah ing
pasisir. tan winarna lampahipun. prapta ing palabuhan.
·1 Prayoginlpon/ Subtkrt/ - Subuh
• •) Prao,ooginlpun/ aptl/ • arfp. ~-
121
PakaJongan kendeJ ing tepining Jaut. anon udhuning juragan..
kang sangking liyan nagari .
22. Manawi ari kalihnya . bin~kta ing nangkoda sangking Gresik.
nunut utawi pinupu. mring pawong-_sanakira. ~upi mudhun
juragan kang sangking Jaut.·tinQn kang rayi tan ana. sangsaya
angl~ ing gaJih.
23. Adhuh yayi kadangingwang. Jayengsari myang Niken Ran·
cangkapti. baya mring endi jantungku . amung ta karuhana . ing
dunungmu awet mangkene kabanjur. kadya kinjeng tanpa
soca. wau Radyan Jayengresmi.
24. (n)Dedonga marang Pangeran . rahayune kadangira kekalih .
tembe sageda pinangguh . atuse manthenging tyas. gya Jumampah tambuh kang sinedyeng kalbu . kendelnya daJu kewala.
bakda Subuh gya lumaris .
~5 . Prapta ardi Panegaran. kacarita sang yogi kang paiinggih .
aneng Panegaran gunung. wasi Kawisuwara . waskitheng tyas
· uning satriya anglangut. kendel ing ngandhapting a_rga. sang
wasi utusan agiis .
26. Sabatnya aran Waskitha . kinen mudhun marang ngandhap·
ping wukir. ki Waskitha wus tumurun . pinanggih lan rahadyan .
mang~njali matur kawuJa ingutus. mahawiku Panegaran . Kawiswara sang a yogi .
27. (n)J~ng paduka ingaturan .minggah maring ing dhepok ulunirit.
rahadyan ngandika arum . ·inggih paman prayoga . sampun
kerit Gathak Gathuk tanseng pungkur . sang wiku mapag
wiwara . wus tundhuk rinangkul aglis.
28 . Kulup ingkang n~mbe prapta. sajarwaa kekasihira kaki. Jawan
ngendi pinangkamu,sayogane lereppa. aneng kene kurang nadhah kurang turu. darapon bisaa kJakyan . kang dadi karsanta
kaki .
29. Ratiadyan dahat Jenggana. wus alami pruita ing sang yogi .
tarakbratanya Jumintu . sang yogi Kawiswara . ion ngandika ana
jiliddan Jinuhung. sayogya sira anggoa. kanthining janma
utami.
122
37. KJNANTHI
1 . Minangka murda satuhu. tapa angenaki atl. tama lining pana·
taran . narantara sesalwfrning. sarehning ingkang dumadya.
wJassa singa nuwa-nuwi. 2 . Sreda purae ngasamun. samanning sUa nagari . aminta sihing
ngamarar. awlas asih ring pagimi. unggyannira ngamatirta . cipta mantep ·marang Widdhi.
3 . Durung dadi Jamun durung. darana ring darunaning. sakarsa
karseng pamasa . satibane kang tinuding. beda pandumming
budaya. dayaning (nldonning dumadi.
4 . Kah~neng~na manengkung. amaJaddi samadinning . anegessa
karsaning Sang . Amurweng Paningal jati. tingal~na
maklumulah . malah maluya ywa JaiL
5 . L~lakone kang kalulun . aJin-aJin denkalilin . Jruenga aywa
kaalan . ywa lalu atmah lali. kalunta-lunta kalintang . tan wiyang
mayanga westhi .
6 . lsthaning angga kagugu . gupita jeg agagappi . aywa gugup ing
nalika. naJarrira den aJirih. rereh ing pangarah-arah . arahen
aywa ngurangi.
7 . Ngurangana ing pangrungu . ing reh aywa nguring-uring. yen
miro tmah memirang . amerang amurang niti . titika denkatalika . ywa nunuJak tutuJan-cik .
8 . Becik rengkuhen pamengku . kumawa ing agaJ alit . den amuJat
'ing Jeleta . ywan ingandel dendu~ling . (n)dulu uJahkarawitan.
wittipun tan ana malih .
9 . Sangking kakawin myang kidung. kadi kadang anjarwani . ing
Sarekaning kaJangyan . langening kang milangonni. nglongana
haywan tantara . tariken yen ana luwih .
10. Miwah ungguhing raras-rum . rumarah murang ing kawi.
sesandining sang kendriya . rekaning kawi :kawiddhi. kawiddhl
ing widhayaka . ya karana sang siniwi.
123
11 . Weh tahet babah binarung. ring kasidaning dumadL dana
kartyin denarah . kasantikan wus kawurt . kasudarman tvas mardawa . den manuh manah mamanis .
12. Manah prenessan ywa kunus. dennira amasang mesi. masalahing sumpet karsa . karsa sineser tan osik. musika tinon aywa
sak . sasat simpen karsa suji.
13 . Ring sojar aja anjujur. kolina kUat ngalingi. tan wrin naya ringa
mawas. waskitha awangsulanning . yen tan angling den amemma. den amemes ing pangungkih .
14. Ywa taha b~rgugug luguk. kaya gopala kapilis. kapelang kapelak-pelak. pal~nggahe agaligir. awigar agagalagar. nganggur tan egaring galih .
15 . Palaning wong ambasengut. ulatte anginggit-inggit. wacana butheking netya. netya ala tan kaillr . kelu kalessan ing muka .
m~ngku ala nir pakolih .
16. lng wacana yen anuju . pasamuwan srawunganning. dipun
sambada ing tembang . manawa katambang balik . denkacakup
ing pangucap . titika dipun katitik .
17 . Panitike ywan wus putus. pan wus cinariteng Sruti. sru trep rita
ing purwaka . mangka kenging angangg~pi. ing cipta ya dyan
patutta . ing t~mbang sambang manawi .
18. Ana wadi kang sinamun . sinuksma sari-sarining. buhana saba waning tyas. lair ing tyas kang nampani. nyataning tyas aneng
naya . naya netya kang nampani.
19. Sawadining wardayeku . ing netya pahtmanneki. ing wacana
(ng)gonning wedhar. widayaka dayeng wadi. widigda ing ciptamaya . mayana mayaning kapti .
20. Ati akapti kumudu . asihana ing sesami. witting raga kinasiyan .
pan sangking raga pribadi. pribadi asiyeng raga . kadulu dalan
dinalit .
21. Paessan ing sariTeku . amber-at lngkang kaeksi. nir tasitaning
a·k athah. pangehna ing sartreki . sarira paran bedanya . ·ambawaa ambawani.
124
22. fngkang kadi mangkoneku. endi ulun ~murwam . mg panrWJ
wamangkana . ana pae nupa bumi. dera ngimpun prih sadaya.
pan wus jen~nging narpati.
23 . Kinasihan ing reh arju . saharja mangakumeki". amiluta am~k
ing ngrat. rat karak""an padha sih . linulut ing lo.l<ajana . j~neng
kasarjana sami.
24 . Sarat rinaharjeng kayun . mawarah-warah reh aris . tanpa karsa
pagehana. kengang murwa angarjani. kikitir marang apapa .
papa telutuh siningkir.
25 . Mikarra kang sikara dur . nimitya-mitya sajati. juti sajatining
mita . siyasat lir sagaragni. genengan kathah isinya. sarira tanpa
waleng ngling .
26 . Sesumbanging ngrat kasumbung . sesining tapa ing bumi. bumi
saja saha jarwa . sojar tekanang binukti. bremara ngusweng
kusuma . sumarmaning ganda sari .
27 Salwir bawaning kang sinung . ing wadi widagdeng kuwi.
among jagad )aga-~C~ga . ariuning ngrat tan kaesthi. saesthining
asthagina . ginuiang-guiang ing pangJing .
:!8. Liniling-iiling kaiangkung. sineian pianu pinalin . sarasa-rasa
rinangsang . kang saru-saru siningkir. sikara ran karawaHan . ku wat aweHa rangkawit .
29 Wiwitting watara wolu . waluyane wali-wali. wulang lila Jan
wilalat . ywan linelet temah lali. lalu amilih turida . ruda rudah
angrudatin .
30. Rudatin angayun-ayun. wahyu-wahyaning sakalir . kaliliran
kalairran . )airing wahyu-winaris. · waras ngeniraken maras.
marassaken jiwaragi.
3 1 . Noraga regem anurut. a~uruta rat pinirit. mitit angipat kiparat.
puret pepet tan pinipil . papaJia sangking sikara . sukura suker
siningkir.
32. K~rtya pakarti katutur. titir pamantara titi. tatas pandining
walgita. tan pegat amagut kapti. kaptine ingkang kampita.
pitaya den pitayani.
125
33. Yen ing tyas pan aywa tambuh. bu~uhanne wong ngaurip.
angarep-areppa karya. karyane sawiji-wiji. wijining_puruitaa, ya
asthaguna kinawi .
34 . Kawining Hyang Endra laku. ngudannak~n wangi:-Wangi. angresepi sabuwana. kawaratan ing mamanis. m~nuhi manah rnadada . rnoneng manungku ngenani.
35. Kawining Hyang Varna Jaku . rnadhendhakrama tan yukti . ya
maluma lwir ya ~jah . durjana gelahing bumi. nadyan braya
wani ngarnbah . binubuh pinrih ing pati.
36 . Kawining Hyang Surya Jaku . ngingsep toya tan katawis. rereh
ririh tan r@kasa. rerasanne tan ngeressi. resik lumintu atata.
sanityasa ngatiyati .
37 . Kawining Hyang Candra laku . ngasuk ngasepi sang burni. komala mredu katingal. guya-guyunya marnanis. lir tetessing
rnartotarna . re~p marang para r~si.
38. Kawining Hyang Bayu iaku . anginte sagung pakani. buddining rat kinawruh~m. sawicara denkawruhi. ya dibya guna
kagunan . ginunni saari-ari.
39. Kawining Kuwera laku . buja bojana mamukti. mamaessi
busana mas. sru suk srah pangrehing dasih . pracaya kang
pinarcayan . tan munasika tan mosik .
40. Kawining Baruna laku . ngagem sanjata ngapussi. sagung kang
olah durjana . jinajahan sinalisik. sinaJasah cinepengan . amem ~ng dennya ninitik.
41. Kawining Hyang Brama Jaku . anggesengi ripu tapis. gaJak ring
ripu lwir singa . kang kinangsah sima gusis. murub warata
kataman. tamannira an eng geni .
42 . Nahan ta guna ginunggung . suraku rurnekseng bumi. bumi
ginora warana . lana gineneng pinusthi. sesthaning butaning
ngolah. uJah sesran musran muni.
43. Avwa neher ing paniru . angalappa saraganing. Sruti titikanning
kangap. kadhapping kilap ngulati. Islam mapan janma tama .
kang kapir prandi:ming sesthi .
126
44 . Asthabrata kang linaku . k~akon pangolahneki. pundi antuk
yen kalaha . Jan lakune Buddha nguni. beda budining
manungsa . akawih ingkang linewih .
45 . Maluya laya anuntur. linanturaken pakarti . Jayengrana pinandhita. ing palagyan palunggyanning . byuha- tarlen wekasningka . tapa kaJuhuran dadi.
46 . Legaweng pati ring ripu . pratapanning kang prajurit. sor tapaning kang pandhita . tapa tapaking jayanti. antyastya pramukyeng tapa. tapa (ng)9raning gunung wesi.
47 . Sinembah ing ngalapa gung . singgih yen sirarsa jurit. den
prastawa ing sopana . ing bubuka purba titi. titika denkatalika.
tutu Ia tinali-tali .
48 . Agama pan s~dya ayu . pagahen padhanging pati. aywa ta
kas~lan meda . dumadya amangguh westhi. nadyan ana hru
·
sayura. s~dya yu pan denpayungi.
49 lng agama payungipun . rin~ksa t~bi h ing westhi . dyajan ta anut
anca~ . bubuka ywa ngaruhunni . ruhunana ywan wus pingsal.
asapenet gan yen uwis .
50 . Ana(ng)gyanyatindak-tanduk . ing swara aywa dum~ling . aywa
liyan kang karengya . munga sang nata pribadi. dennira angadu laga . mawastreng papan makangsi .
51 Bubuhan kang aneng ngayun . tempuking ayuda pan wis.
panarcayan mring sang nata . mangsa keguha ing jurit. ·.sang
nata nata ring wuntat . tan patya keh kang umiring .
52. Mung kanan kering myang · pungkur . sawega prayitneng
westhi. manawa na katelayah. raganing turangga mregil.
tutulunga teka wangwang. ginantya bala toh pati.
53. Yeka palayarannipun . ring atapa gunungwesi. tan kacaryan
tan kawuryan. ring dadi dadining bumi. sastakasa myang riringa, pan purbawlsesa jati.
54. Tan ana lara myang lampus . urippe sangking Hyang
Jati. -karana tan takut ing prang. nistha madya utamaning,
mantri ljnging kina-kina . kinenan malah ing mangkin ..
127
55. Nlsthaning mantri \llinuwus. yen kawawas lena dhingin. Jena
'kari- wadyanira . madyaning mantri yen mati. badng lawan
wad'y anira . uta~nireng kang mantri.
56. Y.en ing baJa ngarsa gempur. tulung ngadegken . jemparing.
mangsa mangke dadya warta. yen amangun jay€mg jurit.
~stha madya utamanta . mantri ng~masi rumiyin .
58. lng leJakonne keh kantun . kaputungan tyas kang nulis .
supene kang bawat. tumanduk Jamun udani. teJasana sanggamu ywa . dening tanduk tan nindaki.
59. Lwir tarbuka rupanipun. bundhining rat anjajagi. tan mantra
mantreng sarira . purwaning amenggel kawi. kinayah kayuh
ba·wamba . ambuning rating saricik.
60 . ~ng angga akarem liwung . ing pangiwa angenani. tulaten na ·
mung panimpar. tan wrin cacaden ing sami. sanepaning
pasang sewa . sinawawa tan suwawi.
61. Wiyanga wuyunging kalbu . buhana tandha saben ri . rumaras
ywan tan mangguha uguhing kidung tinampi. nampingana
mangka dadya . dadya dawaning murwani.
62 . Nimpeni dadi si namun . namung dana tanpa mijil. pinunjal
tinunjel suka . suka ringa menggel kawi. kawisesa budyadarma
maJangun dadine bumi .
sepi
38. ASMARADANA
1. Rahadyan sanget gung kingkin . miyarsa andikanira . wasi Kawiswara kaot. wus lami ·neng Panegaran . ngentek piwulangira .
dhasar Jantip sang abagus. cakep atampi piwulang .
2. Saya tebih dhabar guling . Gathak Gathuk eca ing tyas. Kawiswara ngandika Jon . kulup ywa dadya tyasira . ingsun tan
pisan-pisan . risi kanggenan sireku. amung supaya wuwuha..
3. Kawruh utamining urip. tumekane lng delahan . angidulla
bener angger . marang ing Salamet arga . kono ana satriya. atmaja sri Majalangu . nama Seh 5ekardalima.
128
4 . Dhepok ing Salamet wukir. wus manjing agama Islam . Sunan
Tembayat gurune . sin€puhan Jeng Suhunan . Adi ing Kalijaga .
arang wong bisa katemu . yen datan lawan nugraha .
5 . Mangkata sedh~ng kang wanci. rahadyan angaraspada. saha
aturira alon . muhung pangestu paduka . kawula amung darma.
lumampah sangking pituduh . tuhu tan darbe kuwasa.
6 . Wau mesem sang maharsi. kulup ing pangestuningwang. Gathak Gathuk awotsinom . kawula anyuwun barkah . pinaringana
kuwat . (n)dherekk~n wayah pukulun . angsala idin pandonga .
7 . lya kenang sun ideni. muga kinuwatna ing Hyang. rahadyan
sampun lumengser. linggar sangking Panegaran . laj~ng ing
lampahira . Gathak Gathuk tanseng pungkur. wus ngandk
sukuning arga .
8 Sumawuring sari-sari . ganda arum amrik ngambar. gantya
ingkang winiraos . ing dhepok Salamet arga. masjid mungguJ
katingal. asri busananing gunung. taru -tarunya tinata.
9 . Sas~karan angubengi . toya wening tinalangan . pating sareweh
iline . mangungkang talaga dibya. ngunguwung lirab-lirab. wau
panembahan gunung . lenggah tepining talaga .
10. lngadhep abdi kakalih . Ki Maklum lawan Ki Sabar. Seh Se"'kar
ngandika alon . Sabar Maklum den agepah . ing langgar. resikana . iki bakal ana tamu . utama caJon olia .
11 . Sabar Maklum mundur aglis. ing langgar wus gin~laran . Seh
Sekar gya kundur alon . ngalela lenggah ing Janggar . rahadyan
wus katingal. ingawe sang wiku gupuh . radyan anungk~mi
pada .
12. Pinangkul kinempit-kempit. arum. wijiling kang sabda. slamet
satekamu raden . mrelokken mring dhepokingwang. banget sukaning driya . radyan nembah saha matur. pangestu date'm
kang mulya .
.
13 . Seh ~kar ngandika maJih . kuJup hywa ~daya-daya. ing
panga~h dipun sareh . mung ywa pegat ing paminta. lumintu
ingkang lampah . yen pinareng w~ktunipun . bokmanawa katarirna.
129
14. Suhunan ing Bayat nguni. sung carita marang ingwang. eyangmu · buyut kalane . kumpuJan Jan wali sanga . samya (m)babar
~sotya . trusing ngaji pan akumpul. aywa ana parebutan .
-15. Kinarya gita ing kawi . ing Giri Gajah enggone. tatkala aguguneman . para wali sasanga . ing Argapura (ng)gennipun .
kadhaton ratu agama ._
16. Wall sadaya tinari .dennira Prabu Satmata") .Suhunan Benang
tinaros . myang Suhunan Kalijaga . Suhunan Ngampeld~nta .
Suhunan Kudus tinantun. kalawan Seh Siti Jenar .
17. Seh Benthong tumut tinari. sarta Pangeran· PaJembang. Panembahan Madurane . aseba mring Giri Liman . angling Prabu
Satmata . sukur pepeg anakingsun . sami limuta kaliman .
IR . Sadaya tunggala kapti. sampun wonten kang sulaya .
arempega kang wiraos . sami ambabar sosotya . sami miyak
warana . sampun wonten masang semu . den anglela den tetela .
19. Jeng Suhunan Benang angling,ambabar kang pangawikan . te~ese sariraningong . dat sipat apngaling Allah . nyata ing kalbu
amba . Datollah kang amurbeku . misesa ing dhewekira .
20 . Jeng Suhunan Adiluwih . ambabar kang pangawikan . regese
sariraningong. iya sadat jenEmgamba. iya jenenging purba iya
Allah Sukma Subut . jeneng urip lawan jagad
21. Jeng Suhunan Giri-westhi. ambahar kang pangawikan . regese
sariraningong. iman urip Jan nugraha. budi uriping Suksma.
urip sarta Allah iku . mangkana ing kawruhamba .
22 . J~ng Suhunan Kudus angling. ambabar kang pangawikan .
Roh wajib ing imaningong . cahya mancur kadi surya . mijil
sangking prabawa . amartani lampahipun . anguripi ing sajagad .
23 . Panembahan M~dura ogling. ambabar kang pangawikan . aran
na k~mugrahane . kundhi Allah ta punika . tegese kundhi ika .
Nabi Allah jatinipun. jinaten ing nama Allah .
") Ugi kasabut/ Prabu Setma~:'
130
24 . Pangeran I?alembang angling. ambabar.kang pangawikan . tegese sariraningong. tegese Allah punika . Allah ingkang amurba . anguripi Mahaluhur. amisesa purba dhawak.
25 . Prabu Satmata mangkya ngling . ambabar kang pangawikan .
sami Jan Allah purbane. kang ngawruhi iya Allah . kaping kalih
nur badan . kaping tiga rasul iku . kaping pat Datollah ika .
26 . Seh Siti Jenar mangkya ngling. ambabar kang pangawikan .
asembah ing Allah ingong. sujud rukuk padha AIJah . s~mbah
sinembah Allah . ingsun kang amurba iku . kang misesa ingsun
uga .
27 Wali sadaya mangkya ngling. Siti Jenar Kadariyah . kat~san
iku linge. Siti J~nar sigra ngucap . adoha yen ben~a . ingkang
perak iku embuh . iki Allah supayaa .
2~ Prabu Satmata mangkya ngling . iku jisim Siti Jenar . Seh
Lemah Bang mangkya linge . raga jiwa den micara . padesane
dentilar Allah kang anglela iku . sakarsanipun wasesa
2CJ Wali sadaya samya ngling . salah sira Siti Jenar. dene angaku
badanne . Allah badan Siti Jenar. tan langgeng aneng dunya .
Siti Jenar iku luput . tembe mangke ngaku Suksma .
30 Pan wont en lakone nguni. sami ambabar sosotya . sampun
aling-aling kang wong . sami amiyak warana . aja na salah cipta.
kena yen warah~n dudu . anging panggah Siti Jenar .
31 Prabu Satmata mangkya ngling . Seh L~mah Bang kaman.u ngsan . sanak pak~nira kabeh . tan bed a Jan pakenira . nanging
sampun anglela . manawi dadi kaJurung. akeh wong kang
anggegampang.
32 Kathah wong kang tanpa yekti. tanpa yun angguguruwa . akeh
kang (ng)gegampang kang wong. dene warta atimbalan . sajatinipun wikan . dadi tan arsa (ng)guguru . awirang yen ta takona .
33. Seh Molana samya prapti. sakathahe Aji Cempa. pinareg ing
masjid g~dhe . mapan kantun wali sapta . samya (m)babar
sosotya . Jan prabeda kang rumuhun . Siti J~nar ingandikan .
1 ~31
34 . Seh MoJana mangkya angling . Siti JGnar nama tuwan . Siti J~­
nar ·mangkya turre. inggih AJJah j;n~ngamba. nora na Allah
ika . anging Siti JGnar iku. sima J~nar Allah ana .
35 . Molana Ngaribbi•): angling . kapir dadi Siti J$nar . Aji C~mpa .
angling alon. kapir danas Siti Jenar. lslamipun indaJah. kapir
danas wong puniku . punika kapir sampuma.
36 . MoJana Mahribi angling. Suhunan (n)daweg winejang. masjid
da!$m suwung kabeh . ana bekti ana ora. h~mah ngrusak
agama. anggegampang temahipun . kang salah (n)daweg
pin~dhang .
3 7 . Seh Siti Jenar mangkya ngling. (n)daweg sampun kalayatan .
l_a wang swarga menga kabeh .. Siti Jenar sinerampat. dening.
kaum sakawan . Seh U~mah Bang sampun khukhum • ·).pinedhang tatas kang jangga .
38-. Titiga sabate sami. apan sedya pinejahan . samya prawira khu ·
khum· ·)e. titiga samya anedya. anebut Subkhanallah. wo nten
rare angon wedhus . sigra amiyarsa warta .
39 . Siti Jenar wani mati. kasusra angaku Allah. punang rare ango n
age . lumayu asumbar-s umbar. amareg mring ngayunan .
wonten Allah kari iku. katungkul ya angon menda .
40. Prabu Satmata mangkya ngling . rare iku kudu pejah kh.ukhum• • )ena aja suwe. sandhingena Siti J@"nar . angiing Ki Siti
Jenar. ~ndhingena lawan ingsun. aywa adoh ingsun gawa .
41. Ponang rare angling aris. sampun (n)dika kalayatan . rare cilik
STU tangise, age tumuta praJaya . WUS rnenga Jawang swarga.
pin~dhang janggane sampun. mesem rare angen menda .
42 . Jeng Suhunan Ratu Giri . nora kira Siti J~nar . maksih wutuh
reragane . tigang dina gilang-gilang . tumulya uluk salam. kantuna andika ratu. Siti J$nar nulya ilang.
43 . Tan kari sabatireki. sadaya wus samya ilang . miwah rare angon
mangke . datan kantun melu ilang. sadaya sampun sima.
• l Prayoginipun / Mahribi
• ") P!CiyOginipun t khukum : kaukum
132
gawok sakeh kang anduki. dhumat~ng Seh Siti Jtnar.
44 . Tuturi<u kang wus kawijil, Seh L~mah &ng wus anyata. katon
kand~l kumand~le . nanging pilih kang abisa . kadi Seh Siti Jenar. akeh mandh~ aneng catur. pin~ntog mund~ plara.san .
39. DURMA
1 Lawan maHh raden sira kawruhana . pan ana kawruh malih .
. crita Wringin-sungsang. wajibe kawruhana . anggiten dipun
sayekti. sajroning manah. lah angger ngong jarwani.
2 Wringin-sungsang wayahira tumaruna . luhur tan ngawruhi.
panjere satunggal . tambenipun ~kawan . pupusipun mung sawiji. pange sakawan . wohe retna-di Juwih .
3 Kulitira kang wringin kancana mulya . daging kumaJa adi . otote
sosotya . babalunge kalpika . sungsume motyara luwih . uwiting
wreksa . iman . wujud kang past hi .
4 . Lan mali he kaki tengah kawruhana. lalima kathahneki. ingkang aneng tengah . aran peksi-dewata. anadene kang angapit.
peksi sakawan . iku wajib ngawruhi .
5
6
7
Poma ·poma.a ngger sira kawruhana .wastane kang waringin . lan
pane ere pisan . Jawan tambining ngepang. pupuse Jan wohe
ugi . apa arannya . wajib sira kawruhi.
Lan malihe raden sira kawruhana. apa asaJmu dhingin . iku
kawruhana . asaJ sangking punapa . miwah benjing lamun mati .
~ndi (ng)gonnir~ . Jawan marganing pati.
Lamun mati kang nyawa ngendi marganya . apa ta metu• kw·
ping. pan suker ika . apa ta metu netra . iku pasthi moler kaki.
yen metu sirah . past hi pecah kang reksi.
a
8 . Lamun m~tu ing ~mbun-embunan radyan . kang pasthi bolong
kaki. ~mun metu grana. yektine ~mber uga . Jamun m~tu
cangk~m najis . Ja.h ngendi baya . margane lamun mati.
133
9
Lamun metu ing jubur langkung najis ya. yen m~u pu~r ugi .
pasthi bojot ika. lah ngendi ingkang marga . lamun ing wulu
kang margi . lah iku m okal. marga kalangkung rungsit
10
Lah ra raden angger sira rerakona liyane marang mami. kabeh
tako kena . purwa madya wasana . takokna dipun patitis asraha
badan . ngaruma pari urip
11. Lamun mati apa ta ana ngakerat. prenahe kerar ngendi . takok na den angsal. aja angayawara . dipun weruh ing sajati. basa
ngakerat enggon wong agung sisip
0
0
12. Anadene enggone wong kang sampurna tan donya tan ing
ngakir . aneng Darussalam . enggon wong agung mulya . iku '9U ·
rokna sayekti. ing Darussalam . iku suwarga ening
13
Tegesipun kang Darussalam punika . wu)ud mukal kang pasrhi
iku gurokena . kang aran wujud mukal. yen tan weruha sayekti
. angur si kopar . karuwan mati gaTing
14
Lah ra iku raden sira guro kena . lah poma dipun olih . kaJam un
oleha . ing guru kang wawarah sil~ma tro ning _1aladri upama ·
nira . ywa roleh anak rabi
15
Yen pepeka ing wejang guru kang pasal "~mahan mari kapir
nuli labuhana . wejange gurunira . labuhan kawan prakawis
aywa kawuntat . tapa kawan prakawis
40. PANGKUR
1. Dhingin kang ingaran tapa . anapma sihing Hyang Suksma jati .
apa karsane Hyang Agung . apan anut kewala . anglir sarah
aneng satengahing laut. apa karsaning parentah . kawula teka
ngJakoni.
2 . Ping pindho ingaran tapa . geniara iku dipun lakoni . anadene
artinipun . maJebu ing dahana . yen kabrangas ing UJar iku den
teguh . yen denucap ing tetangga . mapan tan nedya gumingsir
\34
3 . Kaping ~iga.banyuara . teg~ipun punika.tapa ngeli. mapan anut
in g. pitutur . r~mbuge pawong sanak . Jan nasabi ing wong
kawiranganipun . iku laku kang utama . wong awas ing Suksma
jati.
4 . Kalawan kaping patira . tapa ngluwat am~ndh~m jroning siti .
iya iku teg~sipun . aja ngatokk~n uga . ing becike awake dhewe
puniku . miwah lawan lakunira . p~ndh~m~n dipun aremit .
5 . Kalamun ta malihira . dipun andhapasor sareh ing budi. den
kalah •) ing parapadu . utamakna ing lampah . iya iku wong
bekti marang Hyang Agung. iku aranne wong lanang . iya wong
menang prang sabil .
6 . lku ganjarane benjang. cinacadhang manggon ing sawarga-di.
ingkang dahat adiluhung. kang aran Darussalam . sarwa muwah adi -ad1 sakalangkung . p;m sampun karsaning Allah . kang
duwe wong aprang sabil
I
\Along apran9 'ilhi! r" nika nnra I;,\A.·an c;j kopar Jan si kapir . sa·
1rnning JaJamu 1ku ana !Jrang Bratavuda luwih rame ~yuda
pupuh p1nupuh 1ya lawan dhewekira iku jatine prang sabil.
B Sampun e amenang aprang . nuli ngar.cik ing nagri Maespati,
amboyong Kencanawungu . nuli jumeneng nata . aparentah• ·)
sakathahe para ratu datan ana kang amalang sup~mi
jumeneng a1i
9. Jku p o ma alah poma . a ywa mamang manahira sayekti. poma
Setyanana iku UJar kang dhingin uga den prawira anganggit
sajroning kalbu . iku la ku kang utama . ta n ana ingkang nya me ni
10 . Lawan malih atakona . sampumane ing niyat lawan takbir.
miwa h sahadat puniku . kalawan yen sakarat . poma raden
p uniku ta dipun antuk. Jawan sampumaning pejah . takokna
dipun patitis.
") Prayoginlpu~/den n~h / ..
• ") Pr.!lyoganlpun/ •marentah/.
135
11 . Pan liJima kathahira . gurokena iku dipun man~. iku sampumaning kawruh. poma ta dipun angsal. iya iku sira gurokena.
kulup . yen tan amuruk mangkana . dudu gurumu sayekti .
12. Yen sira ayun uninga . bumi' pitu lah raden sun jarwani. kar:tg
dhingin bumi rannipun . ingaran bumi r~tna . kaping pindho i·
ngciranan bumi kalbu , bumi' jantung kaping tiga . pan kaping pat
bumi budi .
.
13. lawan kaping limanira . ingaranan bum I jinem sayekti. law an
kaping nenemipun. ingaran bumi suksma . ping pitune bumi
rahsa arannipun . iku wajib kawruhana. tegese sawiji-wiji.
14. Ingkang aran bumi retna. tegesipun dhadhanira pribadi. bu mining manungsa luhung. iku gedhong kang mulya. ingaranan
astananing lsJam iku . lawan kaping kalihira. bumi kalbu denwastani .
IS .. Bumi kalbu tegesira . astanane ing iman kang sajati. kaping telu
bumi jantung. iku ta ingaranan . astanane anenggih sakehing
kawruh . Jan malih kaping patira. ingaranan bumi budi .
16. Bumi budi tegesira. astanane ing puji Jawan dhikir. lawan kaping Jimanipun. bumi jinem teg~snya . ingaranan astanane sih
satuhu. lawan kaping nemme ika . bumi suksma den arani.
17. Utawi kang bumi suksma. iya iku astanane ing ngelmi. nenggih
kaping pitunipun. ingaran bumi rahsa . bumi rahsa apan iya
tegesipun. astananing ·) ing paningal . asmaradana gumanti .
41. ASMARADANA
1. Raden kawruhana malih . prakara kang langit sapta. ana ing·
sira dununge . poma-poma dipunpirsa . langit kang ana sira .
mara ngong jarwani kulup. den becik pidhangetira .
2 . Dhingin langit roh-jasmani. dene langit ping kalihnya. langit
roh-nabadi ranne . roh-napsani kaping.tiga. dene langit kaping
• I Pntyoglnipun I bStanane
136
pat. roh-rolsani wastanipun . dene langit kaping lima .
3 lngaranan roh-nurani. langit kaping nemme ika . roh-rabani ing
wastane . langit kaping pitu ika . roh -kapi wastanira. an~nggih
ing tegesipun . langit roh satunggal-tunggal
4 T~g~se langit jasmani. tinitahak~n ing Allah . am~p~ki ing uripe.
ana ing jasat sadaya . langit roh-nabadi ka . am~~ki uripipun.
salir4? badan sadaya .
5 . Jngkang langit roh-napsani. am~eki ingkang karsa. kar~pe
. badanne kabeh . langit roh-rokani uga . mep~ki ngelmunira . sakehe badan sadarum . langit mh-nurani ika .
h Am~p~i cahyaneki. sakehe badan sadaya . langit roh rabani
raden . am~peki adh~pira . ingkang badan sadaya . Jan langit
roh-kapi iku . pan p~pak .pasrahing badan .
42- MIJIL
l
2
3
4
5
Baya pantes pinupuha mijil . ingkang wm1raos . kanugrahan
Jawan nugrahane . lawan sapa ingkang nugrahani. nugraha
sayekti . mungguh ing Hyang Agung.
Kanugrahan mungguh ing sireki . nugraha Hyang Manon . ahg ·
lir bedhug tinabuh snepane . tetabuhe nugraha saiekti ." unine
savekti. nugrahan rannipun .
Ana dene kang narima ugi. sihira Hyang Manon . pan puniku
janma ingkang luweh . kang ni.uima sihira Hyang Widdhi.
saobahe ugi . nugrahan puniku .
Solah tingkah muna-muni iki . nugrahan Hyang Manon . ganda
swara miwah paningale. panarimeng dadiya sawiji. dadi wong
linuwih . benjang lamun lampus.
Dene iya wawadhahing ngelmi. pirsakna say~ktos. ngelmu iku
aja akeh-akeh . yen rinicik dadi nora ~cik . yen Jayar ing pati.
aja keh kaduJu .
137
6 . Aja kalingan ningal-ningalli. kang abangsa eroh. roh-.iJapi
nenggih ling-alinge . kang apetlng wadhag kang jasmani. pan .
iku say~kti. panasaran tuhu .
7 Lah ta iku d~dalane benjing. k~g kasasar kang wong. lanum
nora bisa panuksmane. yen wis bisa nuksma wujud siji. wujud·
ira ugi . wujuding Hyang Agung
8 . lku ingaranan wadhah ngeJmi. wujudmu savektos. pan inga·
ken Dattolah jatine. wulunira wuluning Hvang Widdhi. kulit·
mu say~kti. kulite Hyang Agung.
9 . Sungsum balung otot daging · g~tih . kagungan Hyang Manon .
samubarang jroning badan kiye. iya iku sangking Hyang kang
Luwih . apan iku ugi. wawadhahing ngeJmu .
10. lya ngelmu ingkang den wadhahi. pan adi Hyang Manon . po·
rna iku wekasingsun angger. den agemi lawan den nastiti.
t~sipun gemi. den aja kawetu .
11 . Lan "'alihe tegese nastiti. saprentah Hyang Manon . den was ·
pada sak ngelmu -ngelmune. dipun terus lair lawan batin . ywa
s6k padu ngelmi. Jan wong liya kulup
12 Yen tan weruh ngelmune Hyang Widdhi. kathah winiraos;.
upamine kali akeh ·akeh . kali gedhe lawan kali cilik . karsane
pan sami . jebul samodra gung
13. Sasenenge samya golek margi. ana ngetan ngulon . ngidul nga·
lor saseneng-senenge. dene karep jebul ing jaladri. ywa maido
ngelmi. tan ana kang luput .
14. Ywa kawongan santri gundhul kaki. sok pradondi padon . ing·
kang tJener sapa (m)benerake . sisip sapa nisipak~n kaki.
aniruwa ugi. mundhak apa iku .
15. Santri gundhul kang samya pradondi. kang kawongan endhog . ingkang putih amung (n)jaba bae . ingkang (n)~ro apan
wami abritJir kukUa paksi. tinon cilam-cilum .
16. Agung gawe pan asaba warih . lamun ana kodhok . pan mi·
nangsa iku wawafeke . puluh putih lir kuntul kang ~ksi . nyandhang sarwa putih. yen tinon arnuJus.
'
138
17. Pakanane:. Jangkung (n)~;em~. raden w~singong . mung
puniku tampanana kabeh . r.geJmuningong an~r sampun
ngenting. nanging ingong meling. marang sira kulup .
18 . Wekasingong mung kari sawiji. poma den kaJakon . aja ajubriya
sira raden . Jan sum~ngah aja angJakoni. Jah den ngati-yati. ywa
kasupen kulup .
19 Anadene tegasipun kibir. masthekak~n kang wong. ala becik
kapasthi anane . kang sum~ngah t~~ sayekti. (m)~cikak@n
dhiri . sabudine punggung.
20 Kacarita wit sowan sang ~kik. ngantya w~ Suboh. datan
ebah sangking ing ngarsane . sang seh luhung angandika aris.
kulup kang kawijil. kabeh tuturingsun.
21 Nambahana ing kawruhmu kaki. Jawan w~kasingong . sira baniur mangulo na raden . gunung Sawal.ana maharasi. pan saclulur ma mi rur kaprenah sepuh .
22 "'ora arsa manut sarengating. (n)J~ng Nabi kinaot. isih kukuh
ngu kuhi Budane lamun ana kang ngasork~n maring. ing kaciibvane ki dhand hang suka anut.
43. DHANDHANGGULA
1. Aran Wasi Narawita kaki. hya sumeJang ingsun .jangkung sira .
lah uwis mangkata raden . Seh S~kiu wusing atus. pangandika
datan kaeksi. mung ~antun sabatira. ki Sabar ki Maklurri . Rahadyan kantun anggana. ngandika ris n~ha kaki salah siji. andika ant~r~na .
2 . Kaki Sabar ingkang t~dah mar91 . aneng ngarsa tan rekaseng
lampah . Seh S~kard'lima kratnate. l~s ing Jampahipun . wus
angancik ing Sawal wukir . . rahadyan angandika . banget tarimengsun . ki Sabar sira wangsuJa. Gathak Gathuk kariya ngandhaping wukir. ingsun munggah priyangga.
3 . Wus uminggah raden Jayengresmi. Resi Narawita datan samar. Jamun dhatengan wiyose . janma nung dibya ngeJmu .
wasi Nara umapak aglis. rahadyan ginunturan . ~ datan su-
139
rut. sarira asrah .ing Suksma. prapteng arga mandheg ing sela
matindhih. lir und)1aking ancaJa .
4 . Jng 'ancaJa wus kongkal katitih . sigra jumeneng lambunging
arga . ki Ajar ~ng~ya tyase . mojar Hyang gurunipun . sang
alaba punapa kardi. dhat~ng wukir patapan . rahadyan Jingipun . iya pakoning Pangeran. karyaningsun Ki Ajar marang
sireku . a mardi akon l~m.
5 . Lah lslama Ki Ajar den aglis. myang pangandheg miwah ta ing
dhadhang . kuncara mangulu kabeh. ingindhang gurunipun .
esmu bangga dennira angling . emane ingsun Islam . yen tan
kasor kawruh. myang kadi ing kasantikan. sigra ngambil kang
tigan anulya prapti. tinumpuk aneng ngarsa .
6 . lng ngarsane rahadyan ngambili . kang neng ngisor prandene
·tan tiba . kang ana ing luhur dhewe . Ki Ajar sigra nambut. kang
. cupumas pan isi warih . ginantung an eng wiyat . rahadyan
anembung . ing jungkat anulya pasah . mawut keri toyane datan
tumitis. Ki Ajar karepotan .
7 . Kyai Ajar kethunira aglis . inguncalak~n dhateng ngawiyat. lir
p'aksi krendha ibere . rahadyan sigra wau . ngracut kaosira
anuli. nguncalak~n ngawiyat. anitihi kethu . prabawa wus
katitihan. dyan Ki Ajar lumumpat sarwi semadi. andunung ronning pisang .
8. Lagi arsa wau dentitihi. sa!'lg abagus wus ana ing kana . jum~ ­
neng aneng pupuse . Ki Ajar sigra wangsul. nulya ngobong
m~runireki. mubal ingkang dahana. Ki Ajar umangsuk. rahadyan wus aneng kana . andhingini jumeneng madyanirig geni.
Ki Ajar karepotan .
9 . Kaputeran saisining wukir . amung gentha kakeleng kencana ..
nyanane tan wruh prenahe. rahadyan pan wus ayun. pan
sariTa durgamaning sih. cipta anglebur gentha . remek anggalepung. rahadyan angling mring ajar. wutuhena brahalamu
kabeh iki. Ki Ajar datan bisa .
10 . Kyai Ajar kewuhan ing ati. dadya at'embung dhateng rahadyan . lah mara wutuhna age. area agentha iku . radyan sigra
140
nanedheng Widdhi. katarima kang donga . area· sampun
wutuh . rahadyan ako n lsJama . lingira Jar yen uri~ wong
mati. sun idh~p ujarira .
11 . Lamun sira wus nyata say~kti . ngilang~na padhang Jawan wulan . kang mati uripna age . yen tan g~sang ka_ng lampus. sakathahe sabdanireki. y~kti ingsun l~nggana . tan arsa umanut.
rahadyan nulya tumedhak. amarani ka ng mati nulya kapanggih . angling kinen uripa .
12. Lah uripa slra ingkang mati. iya pakone Hyang Mahamulya. t~­
ka maksih mujung bae . rahadyan malih muwus . lah tangiya
karsaning Widdhi. sarta Jan pakoningwang . j~nggelek alungguh . urip tan lengganeng karsa. mring rahadyan mring Ki Ajar
nagih janji. aris kang pangandika .
11 Aselamma Ki Ajar tan angling . kalings~man laj:ng sinung Jara.
lumpuh (n)dumuk durakane . nuhun apuranipun . mring rahadyan nuwun j~ampi. rahadyan angandika . Islam tambanipun .
anguca~na Sahadat. Kyai Ajar tan suwala anampeni. Sadat
an ulya mingkrat
14 Samengkrade ri sang maha~~si. kukuwunge nelahi SMrga .
sumunar katon tejane . sru ascaryaning kalbu . ngunguning tyas
datan winami . tumurun sangking arga . panggya Gathak Gathuk . gupuh matur ing rahadyan . kadipundi dene ngahtos
kalih ratri . tyas amba kelap-kelap .
15 Radyan mesem sarwi awawarti. ungguling prang sang r~i · kasoran . ngantya ano n ing tejane. Thak Gathuk manthuk-manthuk . sukaning tyas sukur ing Widdhi. kagyat sang ungguling
prang . aningali gunung . ing Careme sukunira . langkung pringga rahadyan tandya lumaris . !~pas ing lampahira .
16 . Langkung rumpil ing marga greng ngori. kumbang-kumbang
ngarasing wulusan . sumerang ngiring wukire . enget kanteping
kalbu . maring kadang ingkang lunga nis . nulya manggih talaga .
toyanya sumunu . kinubeng ing kayu lata . Jangkung kathah
wowohan ingkang sarwa-di. anedheng uwohira.
17. Lir nambrama ingkang Jagya prapti . sung usada mrin_g sang ja-
141
yaning prang. Gathuk ngaturak~n wohe. ke~l gandanya
arum. nanging radyan tan arsa bukti. tansah ginanda-ganda .
s~ng~ming tyas (n)dulu . talaga kin~pung arga . madyeng tlaga
wont~n ardi alit-alit . sapta samya gengira .
18. Wening tlaga kasorot Hyang Rawi. g~byar-gebyar wayangan
saptarga. mawama-wama wamine . rawe-rawe amanglung.
aneng ranu kadya sinoming. dyah adi pinangantyan. angarompyoh ~mu . gum~riting ampel d~nta . katempuhing samirana lir
panjriting. dyah n~mbe katerassan .
19. La}eng minggah Raden · Jayengr~smi. myat patapan sapucaking arga . paJa pelak asri tinon . sinalisir rum-arum . sinarojeng
kayu teja-di. ingapit parijatha . anjrah aneng ngayun . panggunge munggul katingal . sru kasmaran rahadyan duk aningali.
. sinerang dennya mangsah .
20 . Nenggih ingkang martapa ing wukir . apaparab Wasi.Singgunkara . atmaja ri sang pamase. bedhahing Majalangu . numpang
palwa ngambang jaladri . kendel ing palabuhan . Cirebon gya laju. tutruka neng Cerme arga . sakaJangkung ngJangkungi tapanireki. rahadyan duk uninga
21. Mring sang tapa kesel sayah urip . lupa cape ilang tan karasa.
tumameng marang ngarsane . sang wiku manggung min ggu
Jayengr~smi matur mamanis. dhuh sang kulineng tapa . kang
dahat man~ngkung . dene sung prabawanira. angramati mring
dasih kang kawlasasih . nir ing tyas ingkang murka .
22. Malah-malah sudira ing tapi. sru kapengin kadiya paduka . t~ka
wingit pasemone . n~tepi puja nung. kt,mg . ulun eng~t ing guru
mami. Seh S~kardlima arga . Slam~t dhepokipun . Singgunkara api kagyat. angandika iya tan sira pribadi. kang prapta
ngarsaningwang
23 . Padha olih sabarangkarseki. k~na barang kang padha sinedya .
nanging iya sapangkate. eh kulup ingsuntutur. ananingsun
martapeng wukir. sang resi sigra ngandhar. lalampahanipun .
ing purwa tekeng wasana. raden matur menggah kawaspadan
lair. piridanipun etang.
142
24
25
Mahar~si angandika aris. iku kulup mirid saka etang. wuku
teiungpuluh kehe . Warigagem~t tamtu . ata becik uwus kapasthi. ing dalem sapta dina . tampane kang wuku . ri Dite seren tinampan . kawit Sinta Watugunung kang mungkasi. lah kaki
kawruhana .
Oite Paing Sinta amurwani . barangkarya ~cik tur raharja .
Soma Pon ayu becike. babedhat ambuburu. oleh buron kang
dera amrih . Anggara Wage ala . lulungan tan arju . kaweleh ana
ing paran . lola kaelangan guru ingkang b~cik . masah* l welah
ing sawah .
Buda Kliwon rahayu utami. alulungan salamet saparan
Respati Manis watekke . ala kalawan ayu . (n)jampenana mata
kang sakit. sayekti aglis wi\ras . suwitaa iku . bisa kandel
kinasiyan . Sukra Paing ala nanging ingkang olih . amamasanga
pi kat
A
.
Tumpak Epo n ala ingkang kardi. ywa lulungan katadhahan
kala Sinta seren gya tinampen . Landep Dite Wageku atur
temen langkung prayogi . ngupayaa wanita . sayekti glis am ul<.
Soma Kaliwon raharja babedhaga aglis oleh tur agampil: karoya
su mur bak tova
(ngl Gara Manis ala ayu nanging . karya sumur dr~s wedaling
toya lulungana tan asuwe . (n)tuk rijeki neng dlangg ung Bu da
Paing a won sakalir karya ywa lunga-lunga . nanging kan;a
susup . jala jaring kang prayoga . R~spati Pon ing sabarang kardi
becik . karya su mur bak toya .
.
26
27
2R
29 Su kra Wage rahayu sakalir. amasanga pelantih piluwang . aglis
a ntuk buburo ne . Tumpak Kaliwo nnipun ala aja lulungan kaki
Landep seren tinampan . Wukir Dite Madu . rahayu ta ngung gah~na . pari marang lumbung iku luwih becik . Soma Paing
raharja
30. Barang karya ingkang luwih ~ik . karya sumur ke bak toya nira . Anggara Pon baranggawe . abecik tur rahayu . lulungana
-- - - - - - -- - ·I Prayoginipun I .......sang ·
143
manggih rij~ki. ing marga tan pantara. Buda Wage ayu . sabarang karya prayoga . ~spatine Kaliwon rahayu ugi . lulungana
kapanggya .
31 . K~kasihe lamun rare lair. t~ ana sandhang panganira. Sukra
Legi prayogane . memarangana ayu . ing t~se amemarangi .
pikir yun bebesanan . Tumpak Paingipun . ala aja lunga-lunga.
katadhahan ing kala kalawan manggih . kurda-kurda neng
paran .
32 · Nanging rare lair aprayogi. Wukir seren Kurantil kang tampa .
Dite Pon sabaranggawe. ala nangin~ kang ayu . angupaya wa- ·
don glis olih . ing Soma Wage ala . sabarang karyeku . Julungan
tan tekeng paran . nanging ambebedhat ambuburu becik . Anggara Kliwon ala .
3 3 . Alulungan katrapan gung sakit. myang sabarangkarya tiba lara .
Buda Nis rahayu rentes . barang karya panuju . angupaya sandhang myang bukti . aglis antuk tur gampang . panuju ing
kayun . ing Respati Paing ala . pangadhanganing satru anerang
pati. po ma aywa lulungan .
34 lng Sukra Pon apan ala ugi. aywa Jungan yekti manggih kala .
Jan kalaran neng paranne . Tumpak Wage rahayu. amisaya
iwak prayogi. mamarangana bagya . barangkary~ tuius . Kuran tii seren tinampan . wuku ToJu Dite Kaliwon rna~ngi . a~ aja iulungan .
3S Nandur pala-brungkah tulus t>:cik . Soma Manis rahayu nandura . pala-brungkah dadi u:ohe . Anggara Paing iku . barangkarya datan prayogi. turunni~g tara_anyana . tuju miwah t~luh .
ngadhang aywa lunga-lunga . Buda Epon rahayu sabarang kardi . R~spati Wage bagya .
3n Mumundhuta padha suka sami. Jan salamet ana ing dadalan .
gantya Sukra KaJiwonne. rahayu tuhu tulus . -ingkang urip ing
Tumpak Lagi . rahayu nambanana . sakit bisa mantun . kalawan
pitulunging Hyang. mangkya wuku T olu seren dentampani.
Gumbreg kadangnya mudha .
144
44. SINOM
1. Gumbreg Dite Paing ala . barangkarya tan pravogi . lunga
kasengkaleng paran. Soma Epon ala ugi. ringkel gulu sapalih
lungan kalaran neng purug . Anggara Wage aJa . nanging tuku
iwen bOCik . Jan nambani wong edan pan bisa waras .
2 . Buda Kaliwo n raharja . mamarangana prayogi. padha suka
sugih sanak . ing ari Respati Manis. rahayu tur say~kti. sabarang
karyane estu . ielungan slam~t paran . Sukra Paing barang kardi. apan becik lulungan suka neng paran .
3 Tumpak Epone raharja . sabarang karya utami . rijeki apan
tume ka . bukti dhateng ami~buhi. Gumbreg seren tinampi
Wrigalit Dite Wageku . ala nanging (m)bebedhat . beburu antuk
kang pinrih . Soma Kliwon rahayu amumundhuta.
4 . Padha suka ing paturan (m)bubrah o mah met guruning . omah
apan becik uga . (ng)Gara Nis rahayu kardi. sumur ak~bak
warih . ing Buda Paing rahayu . barangkarya prayoga . bukti
dhateng wanti-wanti. padha suka ing R~spati Pon pan ala
S Ywa lunga Jan aja lena . pangadhangan satru sekti . ing Sukra
Wage raharja . salamet kapanggih urip . alulunganna b~c ik
Tumpak Kliwon ala ayu . nanging lekasa tarak . oleh cahya
an~lahi. Jan sabarang karep say~kti kate kan
h
Wriga -lit sere n tinampan . Wariga-gung Dire Legi. rahayu
karyaa tumbal. susuwuk ama sakalir. karya susuk prayogi. miwah karya tumbakipun . Soma Paing raharja . mumundhut suka
lestari . aneng paran angguntur wisma prayoga
7 Anggara "Epon raharja . amasanga sisi~ping . ing sakehing wisawisa Jan sakehing maling sekti . tan tumameng sire ki. karya
tumbal apikantuk . Buda Wage raharja . akaryaa sumur becik .
Jan sabarang karya iku ~cik tiga .
8 . lng ~spati Kliwon ala . pangadhanging satru sekti . den prayit na aywa lena . Sukra Nis rahayu ~kti . sabarang akrya ~cik . lulungan suka ing puruk. Tumpak Paing raharja . prayogi suwita
maring . ing wong agung antuk asih myang kawiryan
145
9 . Wrigagung seren tinampan . ingkang wuku Julungwangi . Dite
Pon ala sabarang .-karya aja Jungan k_a ki. Soma Wa ge basuki.
dum-duman dunya pakantuk . palane kinedhepan . Anggara
Kliwon tan becik. aja lunga kasangkala gring neng dalan _
10. Sabarang kang padha nyawa . iku dadi sangkaleki. Buda Nis
becik nandura . pisang palakima dadi. myang rangkat iku becik .
Respati Paing rahayu . masang tumbal wurungan . karya welah
" n rahayu sasolahira.
iku becik . Sukra Epo
-1 1. Lungaa nanagih utang : tan asuwe nuli ·oJih. kang kat~kan
padha suka . Tumpak- Wage tan prayogi. barang karya tan
becik. uwas-panganten rannipun . seren kang julungsekar.
wuku Sungsang ingkang tampi. Dite Kliwon ala aja alulungan .
12. Kalaran ana ing marga . neng paran amanggih isin . So ma
Manis g~we tumbal. -ling omah lan sabin b~cik. tuna kang mrih
tan b~cik . nyanjataa met mina . ringkeling huron sakalir. Buda
fpon rahayu sabarang karya .
13 . Lulunga nna sukeng paran . Respati Wage prayogi. arangkatta
becik uga . sanake pracaya sami. Sukra Kaliwon becik . yen rare·
lair puniku . ana rijekinira . Tumpak Legi tan prayogi. luwih ala
·
alaning kang barangkarya .
14 . Sungsang seren tinampenan . Galungan ing Dite Paing . aJa ing
sabarangkarya. nanging pasang tutumballing. wurunging sirep
becik . Soma Epon ambuburu . oleh buron akathah . Anggara
Wage maringi. marang pekir becik ing pandonganira.
15. Buda Kaliwon raharja . l~kas tarak antuk idi . arangkatta oocik
uga. Respati Nis ala becik . lungan datan prayogi . kasengkala
neng delanggung. ngunggahna pantun marang . ing lumbung
ingkang prayogi. Sukra Paing luwih becik tur utama .
16 . Lulunganna sukeng paran . barang karepira olih . Tumpak
Epon ngulatana . wong minggat tan suwe panggih . Galungan
wus tinampi. Kuningan Dite Wageku . rahayu udan emas .
lamun ana rare lair. asugiyan tur wruh marang ing ~kadang .
17. Soma Kaliwon raharja . anambanana wong elik . dadi atut apes
kuwat . ngupaya pangan prayogi. (ng)Gara Nis nagih olih .
146
Buda Paing ngupaye.ku. wong minggat aglis panggya . Respati
Pon ala y~kti . Sukra Wage liang prayoga macak tumbaJ.
18. Keringan yen ana aprang. liyeku kabeh tan bkik. Tumpak Kaliwon raharja. nagiha utang pakolih . Kuningan wis tinampi.
Langkir Dite Nis rahayu . nanandura sabarang. bisa bukti uwohnekL Soma Paing rahayu yen ana bocah .
19. Lair ana ri~kinya. Jungan n;eki (n)dhat~ngi. Anggara Epon
raharja . lungan ri(ekine nganti. Jan ingadhangan bukti. )are lair
apikantuk . ana sandhange benjang. ing Buda Wage basuki.
al~kassa tarak antuk cahya mulya .
20 . Antuk idi katarima. Respati Kliwon basuki. ngurit wiji lekassana . becik myang tulus ing wuri . Sukra Manis basuki.
mamarangana pakantuk . anandur paJa bungkrah . Tumpak Pa inge basuki . padha suka bungah amamarangana .
21 Langkir sinerenken marang. Mandhasiya ingkang tampi. Dite
Epon aJa aywa . kelangan iku mar~ngi. keh satru angadhangi .
Soma Wagene raha yu . gawe wisaya mina . jala seser jaring
slundhit. miwah krakat iku wateke sereppan .
22 Anggara Kaliwon ala . pangadhangan satru sekti. den prayitna
aia lunga . Budane Manis prayogi. m~mundhut padha olih .
(ng)guntura omah rahayu . Respati Paing karya. mumundhuta
padha o lih . Sukra Epon rahayu karya bendungan .
23 . Bisa pepet kaduluran . Esri Jan pasanjan ~cik. TumpakeWage
kaliwat. becik kukuh denajrihi. marangana pan becik . padha
suka _ing tyassipun . yen atintrim mungsuhnya . Mandhasiyane
gumanti . Julungpujud Dite Kaliwon raharja .
24 . Gawe pawong mitra lawan . (ng)guguru becik Jan asih . Soma
Manisse raharja. ngupaya istri glis olih . (ng)Clara Paing basuki.
lungan na rij~kinipun . padha ngadhang tur suka . barangkarya
antuk bukti. Buda "'
Epon raharja sabarangkarya.
25 . Frespatine Wage ala . barang karya tan prayogi. aja lunga nemu
kala . Sukra Kaliwon tan becik. sabarang sedyaneki. lulungan
ala kalangkung. Tumpak L~gi raharja. angunggahna pari rnaring. lumbung berkat Julungpujut seren marang .
147
26 . Pahang Oi:te Paing ala. aja lungan yen ngjampahi. lungan
katiban ing tangan . Soma Epon ala ugi. ywa lulungan sireki.
Anggara Wage winuwus . ala ywa lunga-Junga . kalaran neng
papan yekti. Buda Kliwon raharja sabarangkarya .
27 . Awiwit sawah prayoga. Respati Manis basuki. ngupayaa peksi
gangsar. Sukra Painge kaluwih . aJa ywa Jungan pest hi. ana ing
marga tineluh . nging becik (ng)guntur omah. Tumpake Epon
basuki. nambanana ing wong lara dadi waras .
28 . Pahang seren wus tinampan . Kruwelut Dite Wage-ki. uwaspanganten ing paran . nanging masang tutumballing. wurungan
blai b~ik . Soma Kaliwon raharja . mamarangana yogya. metu
dunya-palaneki. (ng)Gara Manis ala aja lunga -lunga .
29 . Kalaran ageng tinemah. Buda Paing ala ugi . sadina .ywa lungalunga . Respati Epon basuki. mumundhut suka olih . angguntur
omah sareju . Sukra Wage masanga . tumbal wurungan abecik .
tan tumeka kang samya asedya ala .
30 Tumpak Kaliwonne ala . nanging gawe welah becik . banjur age
pinasanga . Kruwelut seren tinampi. Marakeh Dite Legi . rahayu
yogya nanandur. pala kalawan bungkrah . Soma Paing ayu ugi.
barangkarya (ng)guntura omah prayoga .
3 1. Anggara Pon aja Junga . neng paran kataman sakit. Buda Wagene raharja . sabarang karyane ~cik . mung lungan ala y~kti.
uring-uring~n neng purug. Respati Kliwon arja . mumundhuta
suka olih . nambanana wong lara anulya waras.
32. Sukra Legi kang prayoga. masanga barang-piranti. ga~g lu wang seser jaJa. sapanunggalane b$cik . Tumpak Paing basuki .
lulun.gan sJamet neng pruug.
Marakeh seren marang . wuku
.......
Tambir ingkang tampi. Dite Epon ala aja lunga-Junga .
3 3 . Manggih kala wewategnya . Somane Wage basuki. Julungan na
begjanira. rawuh ing sacfina mangkin . (ng)Gara Kasih basuki .
nandura paJa-gumantung. andadi uwohira. Buda Nis ala ywa
nganti. lunga tinut wingking sagunging I~Jara .
34. Respati Paing raharja. Iekas ngurit gadhu ~cik . Sukra pon
rahayu lungan. sinung pepak rijekining. Tumpak Wage utami.
148
.
pumama siddhi rannipun. barang karya prayoga . wuku Tambir
seren maring. Madhangkungan Dite KaJiy.ron atampa .
35. Masanga tumbal wurungan . sisir~p datan prayogi. kang samya
as~dya ala . Soma Nis rahayu ~kti . angunggah~na pari . mring
lumbung br~at kalangkung. (ng)Gara Paing prayoga masang
tumbal tumbak ~cik . Buda Epon ala ing sabarangkarya
36. Pitnah t~ka am~beda . ujar denajark~n y~kti . R~spati Wage
raharja . lulunganna aprayogi. angadhang aneng margi. Sukra
Kliwon ala amung. angadonana upas . iku pasthi bisa mandi
Tumpak
rahayune datan ~at .
Lew
45. MEGATRUH
1. Amundhuta padha suka lamun (ng)guntur. omah kalangkung
prayogi. Madhangkungan seren gupuh·. mring Maktal ing Oite
Paing. aja lungan kaprek lumpoh .
2 . So ma EPo n ala becik tegesipun . madya (ng)Gara Wage-neki
ala ywa lunga puniku . satogalak angadhangi. Buda Kliwon ka raha yon
3 Amamarangana padha sukanipun . akeh pialanireki. Respari
Man is rahayu sabarangkarya ananging . lulungan w~kasan
a won
4 Sukra Paing aJa ywa lungan sireku . tukaran ana mg margi .
Tumpak Eponne rahayu . mamarangana utami. padha suka
trusing batos
5 . Maktal seren tinampen ing Wuye wuku o Dite Wage amar~ngi.
karya padha sukeng kalbu mitoni lare prayogi. Soma Kliwon
langkung awon .
6 . Ywa lulungan neng paran wirang tin~mu Anggara Manis
ab~c ik o barang karya an~nandur . pala-pendh~m aglis (m)bukti .
Buda Paing karahayon
.....
7 Anggawe ya <;eser jala srepan antuk o Respatine Epo n becik lungan na rejekinipun Sukra Wage ayu yekti. ogadoni upas
pitadoso
0
0
0
149
8
Tumpak Kliwon rahayu karyaa iku . ragi kaduluran manis .
Wuye sineren k@tampan . mring .Manail Dite .Manis. uwas
panganten pan a won .
9 . Nanging anjaringa peksi aglis antuk. Soma Painge basuki.
alulunganna pakantuk . suka kang sira parani. nandur k~mbang
pulu dados .
10. Anggara Pon alulungan tan pakantuk . Bud~ Wagene basuki.
suka sugih ngupayeki . sandhang nandur cikal becik . R~spati
Kaliwon a won .
11 . Ywa lulungan Sukra .Manisse rahayu . ana rej~ki anganti. neng
marga tan tara dangu Tumpak Paing a yu kardi . ing sabarang
rena yektos .
12 Anandura becik miwah gelis subur . Manail seren tinampi .
Prangbakat Oite Pon iku . ala lungan nemu g~ring . Soma Wage
avu rawo h .
B
lng rejeki rare lair sugih estu . Anggara Kasih tan becik . aja
lungan kandheg dlanggung. kena ing gegering nanging . ana
becike ngundhuh woh .
14 . Buda Manis rahayu ngunggahna pantun . marang lumbung
amberkati. Respati Paing alesru . ywa lulungan pangadhanging.
satru de n prayitneng kewoh.
15 Sukra Epon ala lunga rogeng purug . Tumpake Wage basuki .
ana begja ageng rawuh . lunga temu kang kinapti . Prangbakat
wus seren gupo h .
16 Tinampen ing BaJa Dite Kliwo n ayu . rahmat ageng andhatengi .
ngulatti wong glis ketemu . Soma Nis rahayu ugi. lungana ~gja
glis rawoh .
17 . (ng)Gara Paing karya wisaya pakantuk . Buda Po n lunga
prayogi . ana ~a ngadhang dlanggung. Respati Wage akardi.
su mur becik tan r~kaos .
IR . Amamarangana padha sukanipun . lawan barangkarya ~cik .
Sukra Kliwon aJa tuhu . aywa lungan pangadhanging . satru den
angatos-atos.
150
19. Tumpak U~gi lungan neng paran rahayu. BaJa · seren Wugu
tampi. Dite Paing ala estu . ywa lungan neng ppran agring .
myang kat~kan pitnah kaot .
20. Soma Epon rahayu Julungan sarju . ana ~gja ngadhang rnargi.
miwah glis praptaning purug. Anggara Wage prayogi. Iekas
ngurit wiji manggon .
21. G~lis mangan uwohe ingkang tinandur. Buda Kliwon ala y~kti.
pangadhangane kang satru . kena tan bisa malessi . Respati Manis pitados .
22. Becik padha ananandur pasthi tuJus. Sukra Paing rahayu -di.
mamarangana sa~ju . karya "sumur kebak warih . lungan becik
sukeng ngenggo n .
23 . Tumpak Epon rahayu mumundhut (ng)guntur. omah lungan
kabeh becik . Wugu seren wus sinambut . Wayang Dite Wage
ari . becik barangkaryaning wong .
24 Nanging ~sok d oracara datan tuhu . So ma Kliwo n ala ywa nis.
sat~mah agring neng purug . ana kala ngadhang margi .
(ng)Gara Manis karahayo n .
25 Lulunganna ana bukti ngadhang dlanggung . kala wan kapa ng gih . Esri. nanging taliwangke nuju . Bud a Paing barangkardi .
oocik nanging lungan awon .
26 . Re~pati Po n rahayu barang karyeku . lulunganna ana bukti .
ngadhang marga datan dangu . Sukra Wage ala yekti. lungan
kalaran ing po ndhok .
2 7 Tumpak Kliwo n ala sabarang karyeku . nanging masang tunggal becik. Wayang seren mring Kulawu . ri Dite Manis basuki .
~cik tuku iwim babon .
28 . Anambani lara dadi warassipu_n . Soma Paing apra yogi . ngusa dani saliripur:t . sasakit muliya jati. Jaw an istijab say~ktos .
29 . Anggara Po n aja lulungan saestu . kateka n ingkang sasakit.
Buda Wage ala Jamun . lungan satru angadhangi . nging met
mitra sae yektos.
151
30. Suka sugih R~pati KJiwon alestu. ponang satru angadhangi .
k~na tanpa rria~s ambruk. Sukra .Nis rahayu luwih _ b~cik
ananandur dados.
31. Tumpak Paing ~cik barang pakaryeku. lulungan salam~ ugi .
Kulawu seren mring Dhukut. Dite pon rahayu ~cik . tutukuwa
sapi kebo .
32. Soma Wage rahayu rij~ki suguh. karya lair darbe bukti . Anggara Kasih tan ayu . ywa h.inga-lunga sing panti . Buda Manis
karahayon .
33 . Mumundhuta padha suka wah pikantuk. aguntur omah basuki.
Respati Paing rahayu . ing sabarangkarya be<;ik. amamarangana dados .
34 Sukra Epon rahayu wong tani iku. padha witta ngurit becik.
akeh banget parinipun _ Tumpak Wage ala kardi aywa lungalunga awon .
15 Dhukut seren tinampan ing Watugunung . Dite Kaliwon mungkassi . aywa tuku suku catur. k~~n~ran lawan becik . Soma Nis
rahayu yektos.
~6 Atekassa ngurit pantun yekti tulus. (ng)Gara Paing ala yekti .
ywa lunga gring aneng purug. Buda fpon ala ugi. ywa lungan
kasangsayEmg (n)don .
~
37 .. Krana-bumi pipitu aran puniku. Respati Wage basuki . lulungan
slam~t ing purug. lare lair aprayogi. sandhang panganne dumrunoh.
18. Sukra Kliwon aia ywa lungan sireku . aneng paran antuk
agring. iare iair tan pakantuk . · g~ringan sungkanan y~kti . Tam-·
pak Manis karahayon .
39 . lng sabarangkarya be"cik ananandur. pala kabrungkah m~oni.
lah iku pathokaningsun. anak putu ingkang apti. pucung
tatanya maring ngong .
152
46. PUCUNG
1 . Jayengresmi dah.a t pangunguning kaJbu . atuJ.ing petangan . tan
ana ingkang kataJip . sang awiku wus tan mawi pepengetan .
2 . Papannipun dumunung sajroning kalbu . tulise en~tan .
ginusthi raina wengi . winimbuhan pinuja pininta ing Hyang .
3 . MiJa tamtu ing sabda tan amarucut. wasana ris tumya. heh
risang tuhu utami. ing tyas ulun-sakalangkung sukar~na .
4 . Myarsa tutur ari wuku dh()upipun . sanggyaning pakaryan .
awon penet kac~tha ring. tan (m)barojol sudibyaning jalma
tama .
5 . Sang awiku langkung sukar~neng kalbu . aris angandika .
pedahe mahas ngasepi. waspadeng tyas melimg barang kang
sinedya .
6 Ana maning dadi paraboting mau . lah kawikanana . lakuning
naga myang jati. -ngarang rijal manggon neng keblat sakawan .
7 Sa~n t~lung sasi ngalih ~nggonipun . puputing sawarsa. bali
manggo n kala wiwit. tinumbukk~n Jan sasi agama Islam
8 . A wit sasi Sura Sapar tekan Mulut. jatingarang wet an . sirah
naga manggonneki . ~lor-wetan p~thite ana ing t~ngah .
9 . Wet~ng aneng elor-kulon gya dumunung . gigir kidul -wetan .
mangetan dennya ngalirik . rijal ~lor jangk€'p tri-sasi tinampan .
10. lng Rabingulakir Madilawal myang Ju.-madilakir wulan . jatingarang manggen aglis . kidul ~n~r sirah naga kidul-wetan .
11 . ~hit tengah wetG"ng lor-wetan puniku . gigir dul-kulonnya .
ngalirik mangulon n~nggih . rijal wetan Jeres seren wus tinam pan .
12. R~~ Ruwah kalawan Pasa sitengsu . jatingarang manggyan .
ing kulon sirah naga-di. ana kidul -kulon pethit manggon
tengah .
13 . Weteng kidul-wetan gigir manggonipun. Jor-kulon punika .
ngalirik mangulon nenggih . rijal anEmg kidul ~r~ seren
marang.
153
A
14. Sawal Edul-kangidah Besar sitangsu . jatingarang manggyan .
ing lor de sirah naganing . elor-l<ulon pethit tengah manggonnira.
15. Wetengipun aneng kidul-kuJon n~nggih . gigir elor-wetan.
a ngalirik wetan ugi. rijal ana ing kulo n pungkasannira .
16 . Ngalih panti nyingkirana manggonnipun . naga jatingarang.
mung iku tan ana maning . kawruhingsun nanging rehning wus
~ama .
·
17 . Kaya-kaya wus say~h g·y anngong tumuwuh . bab ing
kasampuman . sumendhe karsaning Widdhi. durung lawas ana
wisiking Jawata .
18 . Ujaripun Singgunkara sira besuk . kat~kan ngu!ama . cacaloning
oliya-di. iku ingkang pituduh sampumeng pejah .
19 Sira manjing agamane Kangjeng Rasul. Islam tur ginanjar. kamulyan tan owah gingsir. tik~l sewu kamulyan nikmating
dunya .
20 . He h ta bagu s muga asiya maring s un . asunga pit~dah .. mungguh sampumaning pati. anut marang agama ingkang minulya .
21 . Dyan tumanduk radyan ny~peng astanipun . resi Singgunkara.
winejang Sahadat kalih . puma jati ingi~t t~~ging driya .
22 Mahawiku alon pangandikanipun . J ayengresmi sira . asung
sampumaning Jalis. apranyata cacalo ning aoliya.
23 . lngsun tutur kulup marang ing sireku . ing t~mbe kat~kan . kang
dadya s~dyanireki. adoh neya kat~mu Jan l<adangira .
24 . Pancaddane saka ing Karang argagung . kang dhedhepok Karang . Seh Ibrahim lbnu Bakrim. ya Ki Ageng Karang satuhu
utama .
25 . Sarwa putus patakon tan ana wangsul. Jah pruhitanana.
gugun~n satutumeki. .wusing tampa samoaning wulaogira .
26 . Sira banjur maranga karajan agung . aran Wanamarta .
pradi~an kalangkung alim. darbe suta wanodya yu tanpa sama .
27 . Lamun sira dhinaupk~n lan sang ayu . poma Jakonana . sawuse
sira akrami. paning kono wus c~dhak lan ~dyanira .
154
28 . Nengna atus pangandikanya sang wiku. rnusna tan katingal .
sampuma saraganekL yata wau rahadyan kantun anggana .
29. Gandrung-gandrung Jam-~n wiraosipun . rahadyan ngandika. Gathak Gathuk UWUS lami. aneng cbme payo padha
null linggar .
30 . Wus tumurun marang marga lampahipun . kusuma-di panjrah.
pratisheng hawaning wukir. pinarwasa maruta gandanya
ngambar .
31. Angenani ing tyasnya sang anahen kung . sangking C~rme
arga . ngaler-ngiJen turut wukir. wus angancik sukune ardi
Tampo mas .
32 . Talatahing Priyangan Pasundhan Bandhung. manjat ing Tampomas. anon masjid tunggul asri . kinu~ng ing balumbang tinunggul sela
33 . Kitri taun ngubengi capurinipun . ron ij~m ngr~mbaka. lagya
tumaruna sami. w~neh ~kar karuk pentiJ nyadham tuwa.
34 . Kang dhedhepok Seh Tr~nggana wus linuhung. tengah tuwuh
Jagya . ba~gas s~ng~m ing ngelmi.garwanira Ni Ken Sitaresmi
raras
35. Wama Juhung pasaja sasolahipun . yen siyaga endah . bombrong bae amrakati. darbe putra wanodya sampun diwasa .
36. Sinung aran rara Ruhkanti linuhung. Juw~s pamicara. sedhet
d~dege raspati. ayu tama kang anon yuda kanaka .
47_ PANGKUR
. 1. Sangking
endahing kang wama. sariranya j~nar A abengle •)
A
keris . mula- karannya sang ayu . mupakat Rara Emas . pra
sudagar miwah pangaa~nging dhusun . kathah kang
ngayunk~n marang . Rara Emas dining wukir .
•) Ptayoginipun/ amWngle/ -
~dosdene bmgle
155
2 . Nanging sang dyah datan arsa . lagya ~ng~m birahi srengat
Nabi. datan sah dennira (n)darus . Kur'an amaos kitab . sru
ngibadah tan·towong bekti Hyang Agung . sisirih sunat puwasa.
belsiwat myang senen Kernis.
3 . Seh Trenggana myang Rubiyah . Rara ~mas sabakdaning
Ngas~r-i . anEmg plataran ngungundhuh . kaJampok maja-ganda. k~p~J · manggis j~ruk k~prok lang~p dhuku . kagyat santrinya tur wikan . kidul-wetan suku wukir.
4. Wonten dhatengan tetiga . kang satunggal wamanya Jangkung
p~kik . wenes cahyanya umancur . anteng semu dyatmika . ingkang kalih rare kinte"n rencangipun . Seh Tr~nggana duk miyarsa . ature santrinireki.
5. Ngandika Jon marang garwa . Sitaresrni caca':"issa kang becik.
sunggata saananipun . lan wisma g~larana . papatut~n ingkang
sawatara mungguh . manawa kang nembe prapta . ing mengko
1\
.
kapareng mamptr.
6 . Rara sira ngladenana . garwa putra sandika atumeki . mundur
mring wisma agup.u h . ngrerakit pasunggata. tan antara dangu
5adaya wus ramut . Seh Tr~nggana wus tumldhak . marang ing
sukuning wukir .
7. Kapang-kapang uluksalam . radyan kagyat tanggap dennya
mangsuli . muaJaikum salamu . tundhuk ajawat tangan . Seh
Tr~nggana alon pangandikanipun . saking re~ping tyasingwang. j~beng sira aja krami.
8 . Marang jenenge pun bapa . mrih rumak~t datan na waJangati .
padha becik sarawuhmu . paran ta kang sinambat . lan ing ng~n­
di pinangkanira wong bagus. mring endi kang sira ~dya . pun
bapa tembe udani .
9 .. Rahadyan osiklng driya. rada wanter wong iki kaduk manis. ·
-.pasaja luw~s ing tembung. wasana angandika . pandangunta
rama ing kakasih ulun . Jayengresmi sangka praja . Sokaraja ardi Giri .
10. Gresik tlatah Surapringga. atmajane Suhunan Prapen Glli . lagya nglampahi ragengsun. karsane fulng _Misesa . sru kasrakat
156
tan ana sinedyeng kayun. ~ sum~ngkeng -ngakiaka.
marang (ng) gyan kang sepi-sepi.
·
11. Seh Tr~nggana nulya nabda. iya kulup ajwa (n)d~dawa pikir.
balik dhangana ing tyasmu . kampir ing wisma amba , ket~mua
bibekmu lawan adhimu. anakku wadon sajuga . rara Ruhkanti
wawangi .
12. Dangu radyan tan ngandika. ~ Tr~nggana m~m ngandika
aris . aja wagugen ing kalbu . reb ulun asung wikan . anak wadon tyasmu yen andakwa ingsun. karsamu mampir jalaran. katarik saka pawestri .
13 . lku j~beng nora watak . radyan matur dahat ~ngganeng kapti.
wus kerit ing Jampahipun . Gathak Gathuk neng wuntat. gedheg-gedheg myarsa sabdanya sang wiku. iki si wong aprasaja .
tatas tet~ apratitis.
14. Babasan (n)jaring pawana. lampahira uwus tumameng pantL
- l~nggah g)aran batu alus . ki d~m angandika . kang sakeca
kulup (ng)gonnira alungguh. angg~pen wisma priyangga .
(n)dheku Raden Jayengresmi .
15 . Garwa putra tinimbalan . prapteng ngarsa sang resi ngandika
ris . Sitaresmi wruhanamu . iku atmaja Sunan . Giri Prapen Jayengresmi kasihipun . mengko ingsun ambil suta . dadi kadange
Ruhkanti.
16 Mara asunga pambagya . Sitaresmi pangandikanya manis . pa·
dha l>ecik siri! kulup . prapta ing ngarsaningwang. radyan matur
jeng bibi pangestunipun. rara Ruhkanti sung bagya . kakang
katuran basuki.
17 . lya rara sun. tarima. pambagemu ~arang ing jeneng mami. Seh
Trenggana ngandika rum . Rubiyah sunggatanta. pangesesan
tapsirih pateyanipun. ywa kari kang ny~nyamikan . iki ~ak
w~ktu Mahrib .
18 Sunggata luamdyeng ngarsa . apikantuk dennira angresepi.
wus manjing ing Mahrib wektu . Seh Trenggana ngandika. payo
kulup mring masjid sedh~nge waktu. linggar sangking pada.leman . samya ngambil toyastuti.
157
19. Tan winama dennya wekdal. bakda Ngisa wangsul mring
daJ~m maJih . WUS rinakff dhahar sekuJ. sangk~p jangan myang
ulam . Niken Sitar~smi atis matur .kakung . (ng)gyan ulun
sudhiya dhahar. punika sampun cumawis .
20. Nulya dhaharJangkung rahab . Ken . Ruhkanti ingkangangl~­
Jadossi. wus dumugi (ng)gennya ke.mbul. lin orodak~n sigra.
maring Gathak Garhuk samya anga th~kul. dhasar wus Jami tan
nadhah. dhaharan lumadyeng ngarsi.
21 . Sangkep sanggyaning woh--w ohan . ~seping tyas risang ingaken siwi. Seh T~nggana ngandika rum. kulup paran ing karsa . apa aso utawa isih sar~ju . lal~nggahan aneng wisma . rahadyan umatur aris.
22. Kajawi karsanya rama . maksih eca pinarak aneng panti . samben gin~m kang pakantuk . ulun aminta barkah . dimen ing tyas
aywa manggung wayang-wuyung . Seh Tr~nggana sru ka renan . pangandikanira aris.
23 . Apa ing paranyanira. m~ngko ingsun jawab ingkang patitis.
ngangge wawangsaJan mungguh . dimenne aywa kemba . payo
kulup aywa wawang marang ingsun . rama paran urip para .
jawa~n ingkang patitis.
24. Lae-lae gudhe pandhak. dhuh-dhuh angger nagrinya ing Kuf'anji. uripira iku kulup . tan mawi paran-paran. puspa rami wit
namaning bujangga gung. uripira kadya sekar. tunjung tan
salaga kaki .
25. Ng~ndi (ng)goning Pangeranta. brekukut gung petis cinandu
letih . kang angucap mring sireku . sapa (n)dadek~n para .
paksi kardha putra nata Ngayodyeku . s~dya bakal dadya
lawan . dhewekira wong ngasigit .
26. Sapa kang moJahk~n para . minangkara sring apus gita sami.
Jae-Jae osikingsun . wisesa tanpa krana . lah ing ~ndi pinangkanira puniku . ingsun saka Sawosempal. wismane Hyang Bagaspati.
27 . Saking nora muJaningwang. dad! ana tumitah (n)donya iki. Ia-
158
mun · rama prapteng IOmpus. mring n~ parannira. tapas
aren taJa pindha buntaJeku. Wih marang awaJliya. kaya duk
noranireki.
· 28 . Jroning part manggih apa. kunir pita putra ing Janggala sri.
jroning pati iku ·kuJup. tan namu paran-paran. lcaya paran
rama sadatira iku. guladrawa prab1.1-y~ksa . purubaya sadat
rnami.
29 . Tuli bisu lawan wuta. datan ~gat dennira acariwis. ~ndi
(ng)g~nne Hyang Suksmeku. tirta-prana pratala. k~eng swara
ananing Hyang tanpa ngli~hung. ana ing sajroning cipta. keh
katungkuJ tatakrami.
'30 Heh ta kulup prana-dina. angun-angun anata praja adi. wus
Jali jiwa kasaput. ing gunggunging asmara . asmarane tansah
gawe wigeneku . babo kulup parangmuka. seJa ginenla reki
3 1. Lae-lae pujinira. akalurung tambuh parannya yekti. poma·
poma ywa katungkul. s~mbahira kang nyata . canna-leka kajungan martaJayestu . gurayang tambuh densembah . kulup iku
tan patitis.
32. Ngendi enggon kang tan m~dal. margaina mara jawaben aglis .
Wisangkara putraningsun . ~bang paniwer wana. kang durung
wruh akeh ujar kang karungu . Jamun iku kababara, benjang
rama ulun ngabdi.
33. Kulup guguywaning rasa . poma kaki aywa asalah tampi. pranalapa wanita yu. ~dhep angganda prana. lamun (m)babar
wacana ta~pa karyeku. babo-babo jambu-aJas. jempana mung
dyah ingesthi.
·
34. Kapok mitra wong tan lana. pus~uJut gunung maJang wruen .
~gat sihe nora tuhu . kulup wacananira. rama apa kurang ing
prabeyaningsun. setyanana ·)amun cidra. wacana kang wus
kawijil .
.
35. Kadya paran uningakna. pudhak-cengkal pa)astraning narpati.
Sang Arjuna Sasrabahu. kalamun kababaYa. mara dhewe
kang kawudan iku kulup. wau sawusing ngandika . Seh Tr~ngA
•
gana angemas1.
159
36. Radyan angrungk~i gepah . saha matur waspanira ~ mijil.
rama sira dene banjur. wafat tanpa karctna . Seh Tr~nggana
musna tiJar swara arum. tan mati nam·u ng kewala. nga)ih panggonan sakawit .
48 . ASMARADANA
] _ Wau ta kang kari brangtj. rahadyan myang garwa-putra. nah~.
gung- gunging prihatos. pinupus wus karsaning Hyang.
1\
•
papasthen tan kena-wah _ wasana narimeng kalbu sukur ing
AJJahu Akbar _
2. Rara Ruhkanti prihatin . saya btrai myang") Suksma. mindhak
k~nc$ng ngibadahe . cacegah myang pasa sunat. lumintu saben
wuJan . mila sang dyah sakalangkung _ mancur menter ujwalanya .
3 . Niken Sitar~mi tuwin . radyan Jangkung wlas ing drtya . muhung miminta Hyang Manon . cepaking kang jatukrama. antuk
jodho utama . mangkana ri sang binagus. Jami neng Tampomas
arga .
4 _ Anuju sajuga ari. Niken Sitar~smi ~nggah . aneng em~ ingkang kilen . putra kalih aneng ngarsa . rara Ruhkanti tumya . .
kakang paran dunungipun . ingkang kasapta martabat .
5 . Yogya kawruhana yayi . wong birai marang Suksma. ing martabat iku reke . martabat sapta sadaya. puniku (ng)gennya mundhak. tingale wong arib t~s: paningalle maring Suksma.
6 . Akadiyat ingkang _dhingin . kapindho martabat wahdat. wakidJyat ping t~une . "kaping pate ngaiam arwah . ngaJam misaJ
ping lima. nga}am ajesan n~ipun . insan-kamiJ kaping sapta.
7 _ Martabate insan-kamil. mUane wont~ ing wuntat . ~nggone
pakumpulane. martabat ~~m kang kocap. batinne iku iya.
~tmu ;kocap karuhun . Jaire ingkang ~kawan _
•) Prayoginlpun/ nving/-
160
8 . Mangka akadiyat dhingin . ingaranan wujud tnudak. r:gese
mutlak ta mangke. ora nyata sipatira_. miwah ing asmanira .
karaRne mangkono iku . durung .ana kanyataan .
9 . lngaranan kun-ijati . tegtse kun ing punika. Juhuring aluhur
dhewe . d·a di bingung ponang akaJ. tan ana ngawruhana . ing
kun ine Hyang NgaJuhur. kandh~k· sakathahing akal.
10. Kang martabet wahdat singgih. ingaranan takyun ngawal .
krana Hyang Agung karsane. nyatakak@n awakira . kalawan
ngelmunira . mangka nyata ananipun. lan satengah sipatira .
11 . lngaranan suku Oat-ti. khakekat Mukamadiyah. t~~se suku
Oat &ke. iku kaJakuaning Oat. ~ggone pakumpuJan . ing ngel·
mu enggonne kumpuL Jan sakehing sipate Dat .
12. Mangka wahkidiyat nenggih . takyull-$CIIni namanira . karana iya
Hyang Manon . nyatakak~n dhewekira . sarta makluk sadaya .
miwah lawan sipat ngelmu . pan sampun apisah-pisah .
13. lngaranan akyat sabit . ikukhakekat manungsa . t~~se akyan ta
reke. wus nyata kaananira. bumi Jangit kasapta. miwah kewan
sampun wujud . aneng ngelmune Pangeran .
14 . Tegese manungsa iki . ja,Ji ing anane wadhak . sampun ~ng ·
kuh anane . ing wakitdira Hyang Suksma. dadya tan wruh ing
rena. anging reke ingkang ~h . kaananira Hyang Suksma .
15. lngaran insan kakiki. karana ora apisah . kaJawan Dating Hyang
Manon . pan ananireku Suksma. tan metu ~ng hiya. tetep
ana jroning ngelmu. ing salawase _punika .
16. Mangka nyata ananeki. lawan siRCltira pisan . insan kakiki namane . kaJawan kang luwih nyata. kcuana insan ika. kanyataan·
e Hyang Agung. kanyataan jatineka ..
17. Mangka ala~ arwah n~nggih . kanyataane Hyang Suksma. ka·
rana iku Hyang Manon. anglairaken kang ana. ing dalem ngelmunira. (ng)genning nyatakakeniku . ing ananing ngalam arwah .
161
18. Mangka nyata ananeki . kalawan sakehing s!pat . miwah sakehlng asmane . · kaJawan kang luwih nyata. karana ngalam arwah . kang dadi gagentinipun . Hyang Agung kang Maha
Mulya .
19. lngaran Arwah sayekU. nur wflayah arannira . karane nama
mangkono . lair saking aibira . sanepa Jare medal. sangking wetenge kang ibu . lair wamane sadaya.
20 . Mangka ngalam misal ugi . karane ing ngalam- misal. dene dadi
upamane . kang tetep ing ngelmunira. Jan nyata ananira . atanapi sipatipun . teteJa ngalam ajesan .
21 . Kang ngalam ajesan nenggih . iya kanyataaning Hyang . karana
iku Hyang Manon . nyatakaken ananira . tetela ngalam
aj~san •) . andadekaken Hyang Agung. ing· anane ngalam
ajesan • ).
22 . Mangkana ananing Widdhi. kalawan kang luwih n yata. t~tela
jisim anane . iku paesanning Suksma . paesan lair ika . yeku
ananing Hyang Agung. pae5an nyataning nyata .
23 . Mimgka insan-kamil n~nggih . enggonne martabat sapta'. nenggih kang aluhur reke. titiga kang batin ika . Ja-takyun arannira.
suku Oat ping kalihipun . ping tiga akyan sabitah .
24 . Martabat titiga lair. arwah misal lawan ajsan . teg~se ajsan
mangkene . kandel tipislng kaanan . kang narima panduman.
johar awal sipatipun . miwah apngal Jawan mukdas .
25 . lngaranan insan-kamil. "'ilane aran mangkana . tan apisah kaanane . kaJawan kaananing Hyang . nyata ananing purba . lan
sipate Mahaluhur. nyata ing insan punika .
26 . lngaran insan-basari . karane aran mangkana . bangsa jisim iku
dene . kang kand~i Jan . tipisit"a. owah-owah ananya . karana
anane iku. sangking Anasir sangkannya .
27 . Dene anasir an~nggih . angin api lawan toya . )ebu punika
papate. muiane bineda-beda. wawat~king manungsa . tan ana
ingkang akumpul. sakawan datan anunggal.
• l Langkung: ·sa-wanda Pntyogtntpun/ ajsan/
162
28 . Watake anasir. bumi. asor ing wawat~kira . banyu asr~p ing watake : kaJawan asor punika . anasir angin ika . asr~p-ang~
wat~kipun . g~ni wa~ke apanas .
29 . Kumpul kabeh wat~kneki. ing manungsa kabeh ika . darapon
angraosake . ing asr~p kalawan panas .· nikmat lawan maJarat.
kang asor kalawan unggul. wawat~kaning man_ungsa .
30. Pan wajibing para mukmin . angilowa kang wus kocap. karana
iya benhe . pangilon mukmin sadaya. kang nyata ing Hyang
Suksma. ingaranan insan iku . kalawan kang luwih nyata.
3 1. Ngandika Nabi sinelir. sing sapa reke tumingaJ . ing sawiji-wiji
mangke. yen tan ningaJ.i Hyang Suksma. bataning tingalira.
siya-siya ing pandulu . tan angsal dennya tumingal.
32 . lng tingale wong kang arip . lepas wong arip tingalnya . lir
ningali wayang reke . katon ki dhalang kang ana . dhalange
pan wus ilang . pangucape dhaJang iku . nyata ki dhaJang kang
ngucap .
33. Anaa paesan n~nggih . wujud kak purrika nyata . kaJawan suku
Dat mangke . )an akyan-sabitah iya . ananing ngalam arwah .
Jan alam ajsan puniku . sarta Dat sipate pisan·.-·- ·
34 . Den bisa sira nampani. ing sakehe cr~min ika . pan marga sampuma reke . sakathahingauliya. sami kinen net~ppa . andikanjra
Hyang Agung . sami ngilowa paesan.
35. Dene ta martabat sangking. ngaJam jabarud punika. karana
bingung wong akeh. ing sakehe khak puniku . anyatakakeniya.
ing kagungan Mahaluhur. dadia wama martabat .
36 . Mangkana rara Ruhkanti . dum~ling dennya miyarsa . ing raka
pangandikane . lungguhe ma·rtabat sa pta . suruping
diwangkara . bibaran arebut parlu . waktu Mahrib kadya saban .
3 7. Sig~g gantya kang winami. ~ng sultan Carbon taruna . sampun
amiyarsa wartos. sedanya sang panembahan . dhepok ardi
Tampomas. tilar putra estri luhung. ayu praktati utama .
38. Papatihira tinuding . .mring Tampomas. mondhongana . ing garwa Jawan putrane. c~aking cariyos budhaJ . wus prapta ing
163
Tampomas. panggya lan sang adiningrum. Sitar~ sung
pambagya.
39. Caraka binojakrami. nulya medharken ing gita. sultan Car~
karsane. Niken Sitaresmi Jingnya. paran rara karsanta. ywa
nganti kaparan tutuh. di prasaja mring si biyang .
40 . Niken Ruhkanti Jingnya ris . ~jah g~ngku sumangga. {n)dherek sakarsamu bae . miwah dhawuhe si kakang. sakarsa tan
Jenggana. pituduhe kadang sepuh . sayekti kanthi utama.
49. KINANTHI
1. Myarsa ature kang sunu . wau Niken Sitaresmi. . waspa
kumemb€ng karantan . eng~t raka kang wus swargi. wasana
manis ngandika. mring putra Dyan Jayengr~smi.
2. Babo paran putraningsun . kang dadya rembugireki. ing karsane ~gjeng :s ultan. ingsun lan arinireki . sira ywa wagu~n
i~g tyas. satuturmu dak lakoni.
3 . Radyan manembah umatur. dhuh bibi pupundhen mami. kajawi karsa paduka. prayogi dipun lampahi. awit karsanipun suJtan . tuhu nugrahaning Widdhi.
4 . Yen pinar~ng ~nipun .. bokmanawi ambaboni. wong agung
Carebon praja. Niken . Sita duk miyarsi. kamantyan renaning
driya . atur wangsulan rnring patih.
5 . {n)Dh~ek ing sakarsanipun., sampun pradandosan sami. sawusira asamekta. rahadyan umatur malih . bibi nyuwun pangaksama. ulun tan saged umiring.
6 . Ayun (n)dumug~kken kayun . amung atur ing pamuji. raharjaning kang sarira. ing dunya tum~keng akir. Allah maringana
iman . tinebihna ing bilai.
7 . Niken Sita ngandika rum . menggah-~nggah waspa mijil. kaki
ing pandonganingwang. sinembadana Hyang Widdhi. radyan
ngandika mring sang dyah . babo nini kadang mami.
164
8 . lngsun nyangoni rahayu. winantu sakehtng puji. raina wengi
tan. pegat . kadyangganing toYa mili. k~mbadana sakarsa.
lulus ing utama adi.
9 . Yen sira wi~gku kakung. ywa tiJar Janjaran nguni. tatuladan
kuna-kuna. Kadising RasuloJahi. kang amrih l!tamaning dyah
antuka sawarga adi.
10. Kang w~k~l salaminipun. lan~g boya owah gingsir. budin~
dipun sampuma. anyingklrana saliring. kang wus ingaranan
cacat. tanduk tindaking pawestri.
11. Tan kurang tuJadan luhung. anggon-anggoning pawestri. jangji
h~m~n linampahan. ingkang wus k~but tulis. anggung kang
padha iyasa. yen nganti tum~keng nisthip.
12. Nanging kudu wruh panuju . wat~k kabeneran nini. ywa nganggo ~n~ kewakl . iku angelirig dumadi . ~mpan papan dugaduga . tangi turu aywa lali.
13 . Sang Dyah mang~njali matur. kakang dhawuhmu tak pundhi.
datan luwih pangestunta. muga bisaa nglakoni . sadaya kang
wus kawedhar. tumanc~pa sanubari .
14. Lamun kakang estu nglangut. aku(n)dherekke basuki. iya yayi
dak tarima . rahadyan ngandika maTing. carakanira ~g sultan . n~dha sang anindyamantri .
15. Cumanthaka canthel atur. sembah sungk~ saha maJih. tmp
rena miwah kadang. aywa kirang pangaksami. caraka (n)dh~­
ku Jingira . inggih anak ywa kuwatir.
'16. Samya sasaJaman gupuh . rara . Ruhkanti ngabekti. gya bidhal
sowang-sowangan. mangkya ing Tampomas wukir. ical senening prawata. -Jir ~mbanan tanpa manik .
17. Kacarita sang remayu·. praptaning Crebon nagari. tan pantara
Jaminira. pinundhut garwa pademi. ·ing sultan Ca~n praja.
ibu widada mong siwi .
18. Wibawa wirya kalangkung . gantya wau kang winami. Jayengr~smi ~thuk Gathak. udhunira sangking.wukir. tansah mahawan :ing a!ga . ing siyang dalu lumaris.
165
19. Kendal kalanira wektu. mangiduJ minggah ing wukir. Atunggul
araning arga. neng ngriku datan alami. ngaler ngilen ngambah
arga. ing Tangkubanprau ardi.
20. Mung tri art gya tumurun. maring ing ·Burcmggrang wukir.
atanapi wukir Wayang . sapta ri gya mentar maring. ngaler
ngiJen anjog arga. Sanggabuwana ing nagri.
21. Karawang kang sisih kidul. neng kono amung tri ari . tumurun
mangidul tlatah. Priyangan Pasundhan nagri. tansah mahawan
ing arga. sru karenan umiyat ing .
22. Asrining kang gunung-gunung. talatah ing Bandhung nagri .
jurang sirung karungrungan . arga punthuk tinon wilis . maweh·
reseping lumampah . sengsem sang kulineng wukir.
23. Ngenirken sangsayeng laku . ayem kang andon lumaris. wus·
man]at sukuning arga . Gedhe ing Mandhalawangi:(n)deder karsanya mring puncak. ing arga MandhaJawangt.
24 . Tan ana durgama ketung. Jampahnya radyan l~stari . Gathak
Gathuk tanseng wuntat. prapta ing Jambunging wukir. anon
·dhukuh sri kawuryan. rahadyan umanjat malih .
25. Prapteng pagagan sang luhung. pinanggih )anma dhedhangir.
miwah amamatun gaga . rahadyan ngandika aris. kaki u~un
atatanya . ingriki ran dhukuh pundi.
26. Myang sinh~·n pangag~ngipun . ki dhangir tum~nga angling .
bagus ngriki raning dhekah . anut namaning kang ardi. Man dhalawangi punika. dene kang dh~dhepok wukir .
27. Ajar Suganda jujuluk. paduka kalamun apt!. kapanggih lawan
ki Ajar. kula tur uning rumiyin . rahadyan manis ngandika.
wawi matura ki dhangir.
28. Kend~l dennira mamatun. manggul pacul nyangking kudhi .
nginthir mantuk mring patapan . Jawan ki Ajar wus panggih.
matur yep wonten dhatengan . janma tri sajuga sigtt .
29. Ki Ajar ngandikanipun. mara aturana aglis. papaculmu
ulih~a . kang kinen umentar aglis . nyangking kudhinya tarantang. prapteng pagagan wus panggih.
166
30. Matur sumangga sang Bagus. kinen laju kula irit . wus kerit
lampahnya radyan . Gathak Gathuk · aneng wuri . Ki Ajar
Suganda mapak. sungsung guyu asasanti .
3 1 . Nyawuraken arum-arum . ngigel lir merak kesimpir. wus tundhuk asta cinandhak . rahadyan tandya kinanthi. Gathak Gathuk suka muJat. dupi wus prapta ing panti .
32 Lin~nggahaken ing salu . Ki Ajar wacana aris . teja-teja suJaksana . tejaning anyar kaeksi. ing ngendi kanang pinangka . Jan
sapa sinambating sih .
33. Rahadyan manis umatur. kula nama Jayengr~smi . sangking
ing Giri Parapyan . ngupadosi kadang anis . jaler Jayengsari
nama . kang estri ran Rancangkapti.
34 Ki Ajar dangu tan muwus . gedheg-g~dheg ngandika Tis. sira
kulup dinarima . saka ing pangira mami . lawas enggale kapanggya . tur wus padha sinung luwih .
35 Mungguh kang dadya sedyamu . sira kulup marang ngendi.
rahadyan matur manembah . sedyaulun dhateng Kawis . ananging dereng uninga . ng!antur (ng)gambuh -i ng pawarti. .
50. GAMBUH
1 . lng Karang iku kulup . tJatah Banten pungkas kulonipun . tanah
Jawa wus tan ana nagri malih. ing kono ana· wong luliur\g.
sudibya ngelmu kinaot .
2 . Alim oliya tuhu . amumpuni ing sakehing ngelmu . tan kuciwa
apa sakarsaning jan mi. darbe putra juga jalu . ibune tumekeng
layon .
·
3
Wusing akir kang sunu . tansah dennya ~matirageku . ~na
kongsi tumeka saiki. durung ana wartanipun . ulihe mring Karang dhepok.
4 . Elingku namanipun . Kyageng Karang Seh Ibrahim lbnu . Abubakar asll saking nagri Aib. wus lawas (ng)gonne dumunung.
aneng Karang adh~dhepok .
167
5 . Kapasang yoga kulup . karsanira marang Karang gunung. pruhitaa sayekti langkung utami. nanging kulup aywa banjur.
nyatak~na kandhaningngong.
6. Sidike kang linuhung. manengkunga ana Salak gunung . t~mbe
sira wus tartamtu denpondhongi. linuru marang sang luhung.
bin~kta mring Karang dhepok .
7 . Rahadyan Jon umatur. bilih pareng karsanta sang wiku. ulun
mangkat samangke mring Salak wukir. Ajar Suganda angguguk. iku am~ke wong an om .
8 . Tan mikir baya kewuh .· sayektine sira durung w~h . nanging
avwa dadi sum~ngmu kaki. aku kang nget~rken besuk. kampir. mring tiJas karat on .
9 . lng Pejajaran kulup . mung angkate kudu ri panuju . ing pe·
tungan iladunine kang olih . rahadyan manis umatur . sakarsa
uJun rumojong .
10. Paranta etangipun . iJaduni ing wawatonipun . Kyai Ajar Su·
g_anda ngandika aris . sajroning sesasi iku. dina sapta winirao.s .
11 . Upama tanggal nuju . ari Sukra kawite kaetung . Sukra siji rahar·
ja wat@kireki. Sukra kaping kalihipun . nuju satruning Hyang
Manon .
12 . Sukra kang kaping telu . manggih pati Sukra kaping catur. akeh
ingkang samya sarju atitilik. Sukra kaping limanipun . raharja
Tumpak ginantos .
13. Tumpak sapisan iku . satruning Hyang Tumpak ping dwinipun.
tuna luput Tumpak tri manggih prihatin . Tumpak ping catur
rahayu . Tumpak kapir.g panca manggoh .
14. Wahyu Dite winuwus . Dite ping .s.:lpisan tuna luput. Dite kaping
dwi raharja Dite ping tri. manggih susah Dite ~atur . raharja .
sasolahing wong .
15. Dite ping pancanipun . satruning Hyang gantya ri Someku .
Soma kaping sapi~n tuna tan kenging . Soma kaping dwi
rahayu . Soma ping tri susah manggoh .
168
16. Soma karl! kaping catur. raharjadi Soma ping limeku . manggih- pati gantya Anggara winami. Anggara ping pisan iku .
satruning AJJeh ~ktos.
17. Anggara dwi rahayu . kang Anggara kaping katrinipun . pap~­
gatan Anggara ping catumeki. raharja Anggaranipun . ping
·
lima amanggih Jayon .
18. Gantya ri Budanipun. Buda pisan manggih dosanipun . Buda
kaping dwi raharja Buda ping tri. manggih pati Buda catur. raharja tan na wiraos.
19. Buda ping limanipun . satruning Hyang gantya Respateku. ~­
pati kang sapisan amanggih tuni . Respati ping kalihipun .
satruning Allah sayektos .
20 . Respati tri rahayu . Respati kaping catur mang9ih ru . R~ti
kaping lima satruning Widdhi. wus kemput dina pipitu . ri tanggal etang sawiyos.
21. Lamun (nd)haupken sunu . Juwih parlu miJiya kang sarju .
manggih ayu raharja akeh wong tilik. iku salah slii kulup . estu
datan walangatos.
22 . Rahadyan malih matur. wonten tiyang mayu griyanipun. ngan th~ng-nganth~ng ngentosi mangsa prayogi·. kadi paran kanQ
kinayun . teka mangsa kang denantos.
23 . Sang wiku ngandika rum . wewat~ke mangsa kanggo mayu .
awit Kasa tum~ka Sadha-nireki. dhewe-dhewe wat~kipun . piyarsakna sun cariyos.
24. Mangsa Kasa kang umur. patang puluh siji dina iku . ngJamat
penet wareden barang pakarti . saJamet sarta sareju . mangsa
Karo win iraos .
25 . Trilikur ari umur . ngaJamate tukaran katempuh . pakewuh gung
man gsa Katiga winami. patJikur dina kang umur. ngalamat
kobongan awon .
26. KarnaJingan kablurut. mangsa Kapat slawe dina umur. n~amat
luwih ~ik tur dtnunung ing Sri. Jan re;eki tur rahayu. wreden
anak jaJu wadon .
169
27 . Mangsa Kallma umur. pltullkur dina nglarnatlpun. suglh anak tur
slnungan slamet nenggih. mangsa Kanem ingkang umur. pat
puluh trt art mangko.
28. Ngalamat kadang karuh. akeh weweh kang mangsa Kapltu. padha
umur patangpuluhtelu art. ngalarnat keh pakeryeku. akeh lulungan
·
lngkang wong.
29. Neng wlsma datan kaur. rnarga akeh prakara kang barung.
mangsa Wolu umure nemllkur ari. nglamat tan na estrinlpun.
utawa pegat wis layon.
30. Mangsa Kasanga umur: slawe art de nglamatlpun. prthatinan
kalongan sakallr-kallr. mangsa Kasadasa umur. patlikur art kinaot.
31. .Ngalamat luwih ayu. lng sabarang sedyanira rawuh. tur salamet
saanak rayatlreki. tutus kang sarwa tinandur. mangsa Dhestha
wlnlraos.
32. Trillkur hart umur.
ngalamate sanget sangartpun, geringan tur
yen roga tan antuk jampi,
malah t~keng djallpun,
rnangsa
Saddha clnartyos.
33. Umure patang puluh. sijl arl de ngalarnatipun. susahan tyas ptsah
Jan b:atlhirekl. ~ndl ta lngkang kinayun. ~et awon Wu.s kacrtyos.
34. Rahadyan arts rnatur. kang prayogl patut dipun enut. mring
raharja rehning wenang nandhing mUih. lamun nrajang kang tan
arju. yen tlwas kaparan tutoh.
35. Nalika anon ulun. masjld OOrnak saka sramblnlpun. kajawlne
rarenggan plnatra asrt. wont~n sastra ungeltpuit. Kort Roro
Gawening Wong.
36. Umpak kort lumebu. ugl wonten saseratanlpun. munget:Patra
Klnarya Rupa Gelapl. kadl paran ka}englpl.Ul. Kl Ajar mljU kang
raos.
51. MIJIL
1. lku kulup sangkalaning wars!. pangetungku mengko. kort sanga
!oro lugu bae. gawe papat njupuk saka karti. wong wateke sljl.
dad! angka taun.
170
2 . Sewu samas sangalikur kaki. de umpak kang ngisor. patra siji
kinarya papate . rupa papat njupuk wama ugi . dadi papat
malih . ~lap siji iku .
3 . Pangetungku umpake kang kori. naJikane dados. tahun sewu
patangatus luweh . patang puluh punjule sawiji. kulup ingsun
mirit . candrasangkaleku .
4 . Radyan (n)dheku sarwi matur aris. jatosana ingong. ingkang
candrasangkaJa wat~ke . sang awiku angandika maJih. kawruhana kaki . candrasangkaleku.
5 . Awit watek sawiji tekaning . sapuluh wus maton . yen sapuluh
~das panulise . utawa nul ingkang angarani. ingsun w~dhar
kaki . lawan wardinipun .
6 Watak siji rupa rupa yekti . candra wulan kaot . sasi jangk~ lek
nabi wud~le . sa sa lintang dhara w~t~ng kaki. bumi l~mah iki.
buddha iku luhung .
7 Ronning god hong medi iku silit . iku buntut y~ktos . dara ~ksi
dara sayektine . janma uwong eka tuduh siji. wak badan sad~mi. suta anak tuhu .
8 . Siti lemah wedh(:m de awani. .akendt!l kinaot. wungkulan wu tuh wulan wardine . wulan t~m~n niyat iku y~kti. tunggal kabeh
lirring . watak ji sadarum .
9 . Gantya watak )oro kang winami. netra mripat karo. caksu iku
suluhan netrane. nayana pan ulat t~neki. sikara tangan .dwi.
buja iku bau .
10. Paksa uwang drasthi iku alis. ama pasu mangko . locana ranguranging matane . kang carana_ teges athi-athi. kama kuping
kalih . kami iku sungu .
11 . Miwah t~g$s · ambaning kang kuping. an~bah jinatos. taJapukaning netra kaliye. kang talingan pangrunguning kuping. mata
netra ugi. len tangan alugu .
12. Lar ateges wuluning suwlwi. an~mbah wot sinom . miwah mangabekti ing te~se . suku loro sikiJ karo kaki. gantya watak katri. kang winameng t~mbung. .
171
13. Bahni geni pandhe nambutkardi. pawaka nyremomong. geni
pucaking arga y~ktine . siking upGt myang t~ken kang wardi.
guna iku geni. agaran satuhu .
14. Dahana tanpa sangkan kang g~ni . trining rana tunon . miwah
g~ni paprangan wardine . uta lintah ujel w~lut yekti. anauti cacing. jatha iku siyung .
15. Miwah geni winadhahan kaki . weddha geni pawon . miwah
serat papakem tegese . nalagni geni panasing ati. utawaka ~i.
wong manggang puniku .
16. Kayalenna balubuking g~ni . punika jinatos. g~ni diyan tiga telu
bae . kang uninga g~ni obor kaki. gantya kang winami. ingkang
watak catur .
17. Wedang banyu panas t~g~sneki. sagara ku babo . banyu ingkang ngideri }agade . karti banyu sumur dene sukci. we padasan
yekti. }aladri liripun .
18. Banyu rawa nadi banyu kali . her udaka manggon . sapucuking
a"ncala wardine. ~awa banyu adhem ingkang wening . samudra
winardi. banyu teleng iku
19 . . Jalanidhi we angedhung kaki. waruna ing mangko . katelah ing
fembung warni dene . teg~s banyu sawangan toyadi . we j~m ­
bangan yekti. o ana to ya truh .
20 . Waudadi werdine kakalih . we pancuran karo . we deresan
krambillawan aren . sindu banyu-susu dene warih . iku banyu
krambil. de kang pad on catur .
21. Tasik sagara ·miwah awardi. ingkang banyu oyot. catur yuda
keblat pat wardine . pat sakawan gantya kang winarni . watak
lima kaki. kawruhana iku .
22 . Buta willanang kang siyung dening . Pandhaweku babo . atma jendra Paf!.dhu tatalere . getih otot ati keteg tuwin. pramana
tanapi. mangsa kalimeku.
172
23. Wisaya panggawe dene indri . bayuning kang panon . yaksa wil
wadon mawa siyunge . sara landhep maruta pan angin . ngirit
ganda wangi . pawana ngin ribut .
24 . Gana wana gung margana angin . neng dad~Jan manggon . samirana ngin ngiJangken riwe . warayang pan -sanjata sayekti.
panca lima kaki. bayu t~~sipun .
25 . Angin kang manjing metu : sayekn. wisikan jinatos. wuruking
bapa mardi )wiring reh . gulingan angin m~tu jin~mrik. lima
gangsal kaki. watak n~m winuwus.
" 1\m sad rase"k·1. rasa nenem
,. ~ manggon . wmaya
.
26 . M asa mangsa nene
ranning mangsa kaneme . miwah anggang-anggang iku kaki.
Ak t1.. d e tegesmg
/\ A.
•
gana tawo n ye
retu
.
27 . Awo r miwah yek -uy~kan kaki. anggas iku sato . ber-i~ran
myang kayu glinggange . oyag o bah karengya kapyarsi.
rinengga tanapi. ka upakareku
2~
Pangrarasing nem ya pangrarasing. watak kan~m mangko . ta
hen iku kayu taun raden . wreksa kayu kang tinegor kaki . pra ·
batang jinarwi. iku kayu rubuh .
29
Malang aneng dadalan gumuling . kilating nem babo . lilidhah ing mangsa kahe m dene . lo na pedhes mla kec ut kang wardi.
tikta iku pait . kyasa gurih tuhu .
30. Dura asin sarkareku manis. watak pitu mangko . ardi gunung
urut pasisire . prawata gunung t~pung samyardi. turanggeku
wajik . giri gunung agung .
31. Resi t~ges pandhita kang suci . angsa banyak y~ktos. kang biksuka sapi cala lwire . sikil gunung imawan imasri . neng pucuking wukir . sapta ya pipitu .
32 Pandhita putus y~ktining wardi. swara wiku kaJok . gora agung
muni iku lire . pandhita kang amumuruk ka ki. swa kuda kabiri.
tungganganing gunung .
33. lku tengah -tengahaning wukir. wiku lire mangko . pandhita ing
gunung $ay~ktine . Y.a pipitu ya pipitu sami. gantya kang winarni . kang wawatak wolu .
173
34. Naga ula geng panagan kaki. gyan uJa g~ng kaot. salira many~­
wak basu tekek. m_yang· ateges kumarEmg nagari. tanapi .araning. 'k ang man gsa kawolu .
35. Tanu bunglon murti cecak singgih. kunjareku gedhong . myang
ateges kandhanging gajahe . gajah-gajah ·neng wantilaneki. dipangga marengi . tinitihan ratu .
36 . Esthi gajah kang denpalana~i. samadya jinatos. gajah ana
tengahing wanane . manggala gajah binekta jurit. dwiraddha
jinarwi.. gajah meta iku .
37 . Kang bujangga ula lanang kaki. brahmanasrha ·manggon . pandhita sing sabrang wolu kehe . dwipara gajah bin~ta maring.
pacangkraman kaki. liman t~gesipun .
38 . ~ajah binekta midhang sayekti. dening sang akatong . Jan ula
ula lanang tegese. myang ateges karo ula yekti. gantya kang
winami. watak sanga iku
39 . Kang rumiyin trustha lenging bedhil. trusthi lenging demo n .
muka rai gapura lawange. ratu wiwara leng sakethenging . dwara lenging panti. nanda !eng kodhok gung
40 . Wilasita !eng kumbang say~kti. kang guwa jinatos. leng
patapan agolong samunne . lodra aluranirtg we sayekti. garra
lenging gangsir. eleng lenglng s~ut.
41. Rong !eng ula song !eng Jandhak y~kti. trusan lawanging wong .
bubutulan yeku angka lire. inggih punika wilangan yekti .
babahan leng maling. hawa sasangeku .
42 . BoJonganing sarireng sujanmi. mangkyet winiraos. watak sapu luh kang pinurweng reh. boma suk~t mati sunya ~pi. gagana
kang langit. k~sisan ing m@ndhung.
43 . Barakan tan katon ingkang wami. adoh t~bih mangko. ing
langit iya ing Jangit bae. ana tan katon tan kena yekti. kang windu jinarwi. tumbuking kang taun .
44. Aneng wiyat Jangit Ralimputing. mendhung ang~mu troh .
widik-widik katon gya ilange . maletik satengahing wiyati . sirneng gaganeki. sirneng Jangit iku .
174
45. Sagunging das sakathahing kang nir. waJang mesat kang hos .
angg~sah watak sapuluh lire. iya watak sapuluh say~kti .
sagung aten~ nir. awatak sapuluh .
46. Lamun karya sangkaJaning warsi. unine pinathok. kang rumuhun neng ekan dununge. nulya dasan sapiturutneki. nanging kecapaning . ekan dhawah·kantun .
47 . Raden Jayengr~smi matur malih . dhuh ri sang kinaot. kadi
paran punika kajenge . dene w~lut sami lawan agni . sapiturutneki. katrangna jrud~mung .
52. JURUDEMUNG
1 Sang wiku mesem lingira . mungguh sasurupaningsun . Jayang
Candrageni iku . kang ambabar katrangannya . ing candrasangkala mau . kang mawa k~kawin t&nbang . Kusumawicitra linu ·
hung
2 Etu nge lak u rowelas. kacarita duking dangu anggitannya
Maha Wiku Werda Empu Wilasaya . pujangga putus ing
kawruh . ing nagri Purwacarita. sangking karsanya sang.Prabu .
~ Widhayaka kang paparab . Aji lsaka puniku . wus dianggit duk·
ing ngayun dumadi candrasangkala . ananging ta jarwanipun .
durung mawa kan?pira . ingkang dadi sababipun .
4 lng wat~g durung gin~Jar . krana kurang wijangipun . mila "!ina·
ras kang urut wit siji tekeng sadasa . ingkang nunggal ·rasanipun . amung ginarba kewaJa . kang anunggal rahsanipun .
S Tinerangaken samoa . miwah tatembunganipun . kang padha
amawa kayun . apan jinejerk~n wetah . dak urut kadi. ingngayun . awit ing watak sajuga . tum~ka watak sapuluh .
6 Watak sawiji winama . rupa t~g~sipun wujud . yeku uruping
cahyeku . mula dadya watak juga. dene ta cahya puniku . dumadya tandhane gesang. ingkang tumitah sadarum .
Candra werdl lek pumama. tanggal limaJas puniku . mula dadi
watak.iku . sawlji awit duk kuna. (ng)gonne Dewi Sri tumurun .
matedhakk"en wtjl dadya. ri wtjening manungseku .
175
8 . Sasi Jek jangkep werdinya ya etung s~sasi muput . mula d"adi
watak iku sawiji dene amulya. anganakaken sitang&u . sapisan
maneh lir ngarsa . mangkya nabi w&dinipun .
9. Wudel mula dadi watak. sawiji de wud~l mau . ginawe ta-sandhanipun . asma sapisan duk jabang. yen wus pupak puser
sinung . aran saprayoginira. nulya sasa tegesipun .
10. Lintang mula dadi watak . siji dene wujudipun . jen-ijen sajurujuru . katon sangking madyapada . padha lintang aranipun. de
dhara wet~ng werdinya . mula dumadi puniku .
11. Watak sawiji sanyata . de · nampani sarinipun . sarahsaning siji
iku . mangkya bumi werdi J~mah . muiane lemah puniku . dumadi watak satunggal . anuwuhken sakehipun .
12. Wiji tanem tuwuh ika . mangkya buddha werdi purus . utawa
luwih puniku . mula dadi watak juga. dene ta luwih puniku .
rpinangka wijening janma. ingkang ronning werdinipun .
13. Cahyaning godhong mulanya . dadi watak siji iku . de t~rsandha
uripipun . tanem tuwuh thuthukulan. lamun katon godhongipun : iku tandha wiji gesang. yen godhong tan katon lampus
14. Medi jubur w~rdinira . dene kanggo marganipun . susuk~r sang·
king dhareku . de iku buntut t~g~snya . yeku ~poke kang buntut.
kang masthi amung sajuga . mangkya dara tegesipun
15. Apan iya p~ksi dara . mula dumadi puniku . watak siji dene
purun . ngayom kulina manungsa . de.janma wong werdinipun .
mula dadya watak juga. pipijen titah Hyang Agung
16. Eka sawiji w~rdinya . utawa pinarden tuduh . de wak suta werdinipun . anak lawan awak tunggal. saka wiji dadinipun. de siti
lemah wedhenny$i . mula duinadya puniku .
17 . Watak sawiji de bisa. amanjUa wujudipun . gya awani w~r­
dinipun . ya wani utama surya. mula watak sawijiku. sorot · a.mijang~n marang. ing wujud sajuru-juru .
18. Yen wungkulan t~g~sira . wuwutuhan mulanipun . dadi watak
sawijiku. de isih wutuh wujudnya . nyata t~m~n tunggallipun .
w~rdi iku kabeh tamat. watak kakalih winuwus .
176
19. Netra w~dining paningal. muiane dumadi iku . watak kwajibanipun. merem Jawan melek ika . caksu pasuluhan estu .
muia dadi !oro watak . de ana rer~dipun .
20 . Wama loro blobok waspa . de nayana uJat estu . u~ring ulat
puniku. rong prakara becik ala . sikara tangan dwi iku . kwajibane rong prakara . megar atanapi mingkup .
21 . Buja bau werdinira . mula loro watakipun . nguwati tangan ro
mau . paksa uwang w~rdinira . mula dumadi puniku. watak
karo de pedahnya . rong prakara kang rumuhun .
22 . Ngingkemken tangkeping waja . mengakken angaping tutuk .
drasth1 alis werdinipun . mula dadi dwi kang watak . dene mimbuhi satuhu . kasigitan rong prakara . ngeker netya kalihipun .
23 Muwuhi prabaning gwaya . mangkya ama tegesipun . papasu
iva puniku . pangul ngisor pasuluhan . mula dumadi puniku .
watak loro de minangka . siringing netya dwinipun .
24 Mangkya locana werdinya . urang-uranging netreku . yeku lalu ki nanipun . maripat tengen Jan kiwa . mula dumadi puniku .
watak loro dene bisa . amosikke'n idepipun
25 Wenganing idep sapisan . dadya pangawasanipun . kaping kalih
ingkemipun . dumadya tatampingira . sakeh rereg~d sadarum .
mangkya carana werdinya . athi-athi milanipun .
26 . MUa dadya dwi wataknya . awit athi-athi iku . karya pasrening
mukestu . rong prakara kang sapisan . gawe lulungidanipun .
pasuryan kaping kalihnya . dadya kekenng cahyeku .
27 Kama rengganing talingan . dadine ro watekipun . awit rengganing kamestu . duk kuna sumping Jan sengkang. dene kami
wardinipun . ambaning kuping milanya . dadya watak loro iku .
28. Bisa nampani surasa. lawan pangrasa puniku . de anebah
t~g~sipun . talapukan kang kapr~nah . ing ngisor idep kang
wulu . luhuring kang urang-urang. mula loro watekipun .
29 . JaJaran puniku milya. angJawani soJahipun . padhang petenging netreku . sapisan ngreh wenganira . paningal kalaning
wungu . ping dwi angreh reming netra . kalanira ayun turu.
177
30. De talingan tegesira . pangrunguning kuping estu. mula loro
wat~kipun . awit iku amiyarsa . rong prakara aJa-ayu . dene
maha w~rdinira . ambaning paningaJipun.
31. MuJa dadya ro kang watak. de ngembani prarnaneku . rong
prakara kang rumuhun kedhap ya ubenging tingaJ . ingkang ijo
wamanipun . kang kaping pindhone kiJat . maniking tingal kang
pingul .
32. Len tanganna tegesira. keplok yeku karepipun. suka Jan susah
puniku . ~Jar wulu suwiwinya. de dadya ro watekipun. rong
prakara karyanira . megar atanapi mingkup .
33. Kanggone dadya panambak. adhem mring dayaning mabur.
nembah suku karo iku . angabekti dalamakan . gawe kuncup
dwi asteku . watak loro pan wus tamat. rahadyan nembah
umatur.
34. Watak juga Jan kalihnya . soJah miwah bawanipun . condho ng
lawan rahsanira . sang wiku ngandika dhaup . mangkya watak
tri kawedhar. sinom saJinne kang pupuh .
53. SINOM
1. Bahni geni pandhe ika. muiane dadya watak tri . asaJ sangking
tri prakara. saking pangreka kang dhingin yaiku geni saking.
thithikan agarannipun . pindho sangking sarana. yeku areng de
kaping tri. pangolahe angin sangking ingububan .
2. De pawaka w€rdinira. g~ni sapucaking ardi . mula dadi watak
tiga . wit sangking t~lung prakawis . agni sasalat sangking. walirang ping kalihipun . saka geni dudupa . panuwun puja
semed!. trl bedhiyan sarananing kaasrepan .
3. Siking g~i upet ika . muiane dadya watak tri. wujuding upet
triwama. mancung sepet ontel kluwih . guna agaran geni . tri
prakara dadinipun . saka panasing asap . saka sereting piranti.
saka kawul genepe katiga wama.
178
4 . Dahana pan ~ni saJat. muiane dadya ~atak tri. wft sangking
katri prakara . sapisan saka sumuking. hawa panasing bumi.
kadwi saka sumukipun . ing watu ~ni ika . kaping tTi saka
sumuking. kang walirang gathuk dadya ~ni salat .
5 . Trining brana pyu paprangan . muiane dadya watak tTi . anan-:
saka tTi wama . prakara saka ka~ktin . dwi tlmpuhing saradhi.
tri pamb~smining saweku . uta teg~se lintah. mula dumadi watak tri . untunira ngisor loro (n)dhuwur juga.
6 . Kwajibane tri prakara. napel moJah ganda bangkit. uj~l welut
teg~sira . muiane dadya watak tri . dene ta andarbeni. daya tri
prakara iku . panglunyon mulet rosa . anauti wradi cadng. mula
dadi watak telune de darbya .
7 Kawajiban tri prakara . ngleker mulur mangk~~ t'ri . mangkya
jatha werdinira . geni winadhahan yekti. de dadya watak katri.
geni areng kang rumuhun . kalih geni winadhah . telu kang
pimidah kardi. ambebakar manggang sapanunggalannya.
8 Wedha geni pawon ika . dene ana wama katri . kang geni kayu
kalawan . cengkorongan pawon geni. katri laweyan geni. de
nalakni werdinipun . geni panasing manah . mula dumadya
saka tri . kadadeyanira saka tTi prakara .
9 Dhingin saka pangabaran . dwi pangobong saka sengit . hi saka
pangumbar hawa . utawaka werdineki. geni manggang muJaning . dumadi watak tri yeku . g~ni kayu kaJawan . areng sujen
jangkep katri. kayalena werdi g(mi baJubukan .
10. Mula dadi watak tiga . de geni blubukan asring. kaanggo teJung
prakara . ngepes (m)benem ambakari. apan geni diyan iku . mu·
la-dadi tri watak . de wujuding sorot katri. biru kuning abang
jangkep kaping tiga .
11 . Pungkasan t1ga unlnga . werdi ~ni thlthlkan tri . watu ~ni
kawul waja . watak sakawan wmami. wedang ingkang rumiyin .
banyu panas we'rdenipun. de dadya watak papat . sakawan
dayanireki. matengaken umob molah kumarangsang.
179
12. Sagara we pakumpulan. banyu saka patang wami . tuking kaJi
tuk bengawan . tuking pancuran myang riris . mangkya katii
winami. banyu sumur dene iku . kaanggo patang wami. pangangson padusan tuwin . pangasahan sakawane pangumbzlhan .
13. Sukci werdi we padasan . de kangge patang pasukci. kemu
raub wisuh tangan . lawan masuh sukuneki. jaladri werdineki.
banyu angendhong yaiku . angendhong we saka-wan . banyu
udan banyu kali. banyu ~tuk kalawan banyu bengawan .
14. Dadi banyu kali ika . mula papat wat~kneki . dadya pasucen sa kawan . padusan angungumbahi. angongolah kinardi . angom beni kewanipun . her ba"nyu pucuk arga . dadya watak papat
awit . pucuk arga ana banyu patang rupa .
15. We kawah banyu pamuja . banyu pedhut banyu riris . nawa
werdi banyu· tawa . yeku we tuk umbul tuwin . pancuran sum bemeki. de samodra werdi banyu . ingkang ngideri jagad .
keblat papat denubengi. apan sami kataman banyu samodra
16. Jalanidhi banyu ingkang. bener yeku saka riris . Jan kali etuk
bangawan . dene wama werdineki . banyu sawangan nenggih .
~king kali rembesan tuk . sakawan pasumberan . de toya w$rdinireki . banyu ing jembangan kanggo suci badan
17. Adus raub awak-awak. kanggo wisuh jangkepneki. wahana
yeku we udan . angsal sakawan prakawis . saka kukusing agni.
myang kukusing tanem tu~uh . saka kukusing toya . papate
kukusing bumi. mangkya wau dadi werdi we deresan .
18. Saking amer kapanasan . saking kapeleg ing angin . saking praboting baskara. susumubing bun mungkasi. . de sindu werdineki. banyu susu dene iku. wit saka pat prakara. dhingin saka
srana jampi. tuntuming bayu wuwung sari tatedhan
19. Warih werdi banyu klapa. dene aterira warih . puniku rambah
kaping pat. wiwit bluluk banjur cengkir. dawegan miwah krambil. dene tasik werdinipun . banyu oyot jalaran. kang dhingin
tarik-tinarik . iya saking purusan sakawan wama .
·180
20. Temah ngringet dadya .toya. yeku saka geni angin . banyu
tanapi bantala . catur we kebJat winardi. kebJat papat sayekti.
pan ima sagaranipun . yogya pat dene ana . jaman yoga pat
prakawis. jaman tirta . dwar;a kali. karta tamat.
21 . Watak kalima winama. buta apan wus sajarwi. mula dadi watak
lima . dene iku bisa nunggil. kaJima bangsa nenggih . seluman
myang bangsa mabur. nunggal bangsaning kewan . bangsaning
buburon warih . de II mane bisa nunggal Jan manungsa.
22 . Pandhawa werdi putra sang. Pandhu Dewanata Aji. lima juga
Sri Ngamarta . dwi Dyan Sena tri Pamadi. nunggal sayayah
bibi. kang dwi len bibi puniku . kacatur Dyan NangkuJa . Sadewa
kalimaneki . mangkya tata getih otot werdinira .
23 . lng netya ngolah pramana . ing lidhah ngolahk~ ·angling. ing
tangan ngolah (ng)gauta . ing suku ngoJahken Jinggih . utawia
iumaris . ing preji ngolah rnhseku . mangkya gati w~inya .
kekEHeg de d unungneki. an~ng t~nggok ;a;a ugel-ugel ngast~ .
24 . Gru-ug~l sikil kala wan . ing planangan limaneki. endri bayu ingkang mata . dene pakllmpuJan saking. ing irung tuwin kuping.
pasuryan myang saking kalbu . yaksa w~di danawa . wados
asisiyu ng nenggih . ditya wandu mila dadya watak lima .
25 . De dadya panunggulira . ditya sakawan bupati . limane piyambakira . sara Jandh~p ·werdineki. nalika jaman nguni. gaman
kang ran sara iku. Jandh~p limang wadana . de maruta werdi
angin . kang kairid gandane kang s~kar gangsal .
26 S~kar jawah saking Jwata . sekar amyang taman sari. ~"kar
bago pangukupan . sekar gelung lawan sari . sekaraning
jinemrik . de paw'a na werdinipun . angin dres iya ika . saka kebJat
myang ing nginggil. bana iku alas agung w~rdinira .
27 . Mula dadi watak lima . babaya limang prakawis. ula macan asu
ajag . danawa Jawan panjawi. margana w~rdineki. angin
ana ing ~Janggung . yeku napas kang medal. ing pancadriyanireki. samirana werdi angin kang ambuwang .
28 . Karinget limang panggonan . rai bau jaja gigir. suku jangk~
kalima . warayang w~rdinireki. sanjata de Jandhe'ping . balim-
181
bingan ana catur. limane pucukir:a. de panca bayu say!:!kti.
k.ang kaanggep putra Hyang Bayu kalima .
29. Sawi_ii wiJ Jajahwr~ka . Kapi Anoman kakalih . katri Wukir
Maenak.a . catur Setub~nda esthi. Bratasena mragili. de wisikan
werdinipun . wangsit guru limang bab. tuduh kadadeyaneki.
d~dunungan iya iku bawa lima .
30 . Gulingan dene w~rdinya . paturon nenggih wo ng guling. pepet
pancadriyanira . lilima ingkang mungkasi. etang lima wus jarwi.
ji loro lu pat limeku . wus titi watak lima . watak nem mangkya
winami. saJin tembang amrih mamanising kat a.
54 . DHANDHANGGULA
1 . t-1asadrasa wredi kang binukti. rasa nen~ prakara yaika . rasa ning sega iwake. rasaning wijinipun . rasaning kang godhongan
tuwin . rarasaning daderesan . wowohan nemipun . winayang
w~rdi gang-anggang . awit saka si kile iku n~m iji . guna awon
w~rdinya .
2 . Dene ingkang mangsa kanem yekt i. nawu mad u sinungken
anaknya. de retu awor werdine campuring kanang kay un .
kang rumuhun grfmgsenging dhiri . dwi ajuning kang manah . tri
ajuning purus. catur ajuning paningal. kalimane ajuning tangan
n~mneki . ajuning sukunira
3 . Hoyag werdinira obah yekti. getering pangadeg myang pra·
mana . pamiyarsa panggandane . pangrasa badannipun . gya
karengya karungu werdi . iya nenem prakara . wisikan karuh un .
amuwung wulang utama . myang karungu wawangsite ujar manis . pangraras ngalembana .
4 . Namaning nenem yeku namaning . pala nenem kastmpar baruwah . gumantung paJawijane . myang kucila kimeku . tahen
kayu taun winardi . wr~ksa kayu te'goran . len prabatang kayu .
rubuh malang ing dedaJan. pan gin~rba kayu nenem watakneki. lire ingkang mangkana .
18:!
5 . Kang tartamtu kanggo nem prakawis. turus miwah dandananing omah . kanggo dandanan prantine . kanggo pethan
arceku . kanggo plangkan pangraras tuwin . katunu kanemira .
kilating nem iku. tegese lalidhah mangsa. iya kan~m lona
pedhes werdineki. mla kecut werdinira .
6 . Tikta werdinira apan pait. kyasa w~rdinira gurih ika . dura pan
asin tegese. sarkara werdinipun . apan manis wat~k n~m titi.
watak pitu winama . ardi werdi gunung. kang urut pas isir iku .
mula dadi wawatak pitu de ardi . isine pitung wama .
7 . Watu guwa jurang padhas tuwin ._ papancuran perengan
tuwuhan . turangga de panganggone . jaran iku pipitu . kang ru muhun a pan k~ndhali. apus Jaw an salebrak . sanggawedhinipun . amben camethi pitunya . giri werdi gunung gedhe dene
dadi. pakandhanganing swara .
8 . Resi tegese pandhita sukci. yeku ingkang nganggo kasucian .
pitung prakara etange . katem~nan rumuhun . lumuh ala lumuh
nyidrani . lumuh marang ruruba . Jawan tuhu lumuh . marang
ing pangah~mbana . lumuh reged pitune pan lumuh maring . sa·
barang bebengesan .
9 Angsa apan ban yak werdineki. mula dadi pitu watekira ..
kagawa sugih swarane . biksuka werdi Mmbu . mila piru warekireki . dene ing kuna dadya . tungganganing wiku . aldaka suk u ning arga . dene darbe sas~butan pitu nenggih . punthuk uju ng
tunggangan .
10 Lambung tepong sisiku sukuning . de himawan werdinira
mega . pucuking gunung dununge . mula watak pipitu . sangking kukus kapitu wami. kukus adh~ming kisma . kukus tan~m
tuwuh . kukus pangobaring w~ksa . kukus ingkang r~rateng
Jawan kukusing . udalaning kang toya .
-11 . Kukus ingkang ~dhiyan myang sangking . kukusing kang dupa
jangk~ sapta. sapta pandhita w~rdine . age ming pan dhiteku . pan pipitu jaJenggot cundrik . kethu jobah salendhang .
tlumpah t~kenipun . gora swara muni ika. wardi swara uni
agung akeh kaki. apan pitung prakara .
183
12. Sangking suwaraning banyu bumi. g~ni angin baledheg Jan
udan. sangking pakarti pitune. swa kuda werdinipun. jaran
molah pitung prakawis. nyongklang m~dhar adhean. jojrok
ngawalipun . nyirig nyander pipitunya. tungganganing gunung
tumpakan reredin . ana pipitu wama.
13. Jaran kabiren lembu paJangki . padhati jolang kisruki lawan. bojadhi gan~p pitune . de wiku ya pipitu. yeku wiku kang nglakokken ing. pangawikan kasapta . jaya kang rumuhun. pindho
aji pangasihan . katelupe aji panglimunan bangkit . pat aji tatakrama .
14. Kalimane pamawasan aji. kanem aji etang pepetangan . sapta ji
pangl~r~bane. sampet watek pipitu. watek wolu mangkya
winarni . bubukanira naga . werdi ula agung . mula dadya wolu
watak derbe panguwasa wolung wami. nyembur nyakot amo·
lah .
15. Mulet rosa urip (ng)gon kakalih . angiungsungi woiu bisa ge·
sang . saka lE1nga neng pethite . panagan etangipu n . pasaw~ran
WOIUng lng)gon nenggih . naga taun myang naga . iatingarangi·
pun . naga wu!an iawan nagan . pasangaran naga !arangan !an
malih kanang naga pangka!an .
16
Naga dina pasaran mungkasi . de salira ya sJira menyawak .
apan wolu pangwasane. bisa ngambah ing banyu . ngambah
marang dharatan bangkit. menek myang ngerong ika . mring
nastapa ayun . anglungsungi myang yuwana . kawolune riringa
mring bangsaneki . mangkya basu werdinya .
17 . Apan tekek muiane dumadi . watak wolu darbe panguwasa .
wowolu iki cacahe . panglengketaning suku . kinajrihan ing
bangsaneki. tyas sabar myang ngumara. sareh tindakipun . sarana atine k~na. kanggo jampi wong cekek tan nggarapsari.
darbe panawa wisa .
18 . Kawolune bisa anglungsungi . mangkya tanu bunglon w~­
dinira . bangkit wor wolung wamane . bang ir~ng kuning pingul.
ijo biru ~awu tuwin . wungu jangkeping astha. murti w~rdini­
pun. cecak de darbe pangwasa . wolung wama pangJ*:mgketan
184
kang rumiyin . bisa menek puJiyan.
19. Ayuwana sarana myang kesit. bisa mogel ngJungsungi
isthanya. mangkya kunjara w~rdine . gedhong panggonan
ngukum . duking kuna janma kang tampi. ukuman wawangen nya . wolung dina amung . yen·dosa ros wolung wulan . mangkya gajah ya gajah kang neng wanadri. dwipangga gajah ingkang.
20. Tinitiyan ing sri narapati. parabote ana wolung wama . papaes
kalung slebrake. amben ~cis ranteku . pacancangan kawolu
srati. esthi gajah ginawa . midhang w~dinipun . samadya gajah
neng marga . de manggaJa gajah panungguJing jurit. dwipara
gajah ingkang .
21. Binekta ring cangkrama kakaring. de bujangga ula ~dhe ika .
padha naga Jan kwasane. bramana wolu iku . duk kunane ing
tanah Jawi. kambah dening br~mana . wowolu kehipun . pranataning Ajisaka. kinen amumuJang kadibyan sakaJir. miturut
Asthabrata .
22 . Liman gajah neng wantilan yekti. sarta ula sami lawan naga
ula wolu pangwasane. sakehing gajah mau . padha wolu watek·
ireki. dhingin t~bih sanggama . wangi kopekipun . lwan na sa ·
rosa pramana. ambeg sura kapitu sugih mangr~t i . astha sugih
bendana
23 . Nah~n watek sanga kang winami . trustha werdi elenging san jata . trusthi eleng tulupane . muka rai puniku . de gapura
Jawanging aji. "Viwara sakethengnya. dwara lawangipun . omah
tanapi pomahan . lawang mau cin~ngkaJ kapara sami. apan
sangang bageyan .
24 . Dene nanda IE!nging kodhok neiiggih . wifasita werdi lenging
kombang . guwa leng samun werdine . ragowerdlleng suwung .
gatra werdi eiEmging gangsir . leng werdi lenging ula . rong: we rdi leng yuyu . song w~rdi elenging Jandhak. de teru"s an werdi
Jeng tembusan yekti . yeku angka werdinya .
25. Wiwilangan sanga h~Jasneki. de babahan w~di leng durjana .
hawa sasanga werdine . hawaning badan estu . pan sasang~
185
kathahireki. dadi piridanira . watek sanga mau . muhung saka
babolongan . awit paJawanganing badan kehneki . apan ana
sasanga .
26 . !rung sami leng tulupan b~dhil. ka ng maripat sasamining muka .
Jene cangkem ngibarate. lawangira sang ratu . ing talingan
ngibaratneki Ia wang saketheng ika . palawanganipun . ngibarat
lawanging a mah . gurung iku ngibarat lawang guweki. ing dubur lawang sona.
27 De sadaya ranging kewan aming . mind pangeronging sangking
mangsa . kasanga jen~k neng range . wilangan angka iku.
amung sanga sadasaneki. ing sagolongan edas . wujudipun
enul. mungguh babahan jinarwan . IEmg durj_a na kerepe !eng
manungseki . tebusan hawa sanga .
2R Nah~n watak sapuluh mungkasi. boma werdi suket mati ika .
sonya werdi suwung mangke gagana w~rdi suwung . de
barakan w~rdinireki . ya iku lamat-lamat . adoh jarwa tuhu . ing
langit w~rdi ngawiyat . de ana tan ora ana werdineki. windu
duk jaman kuna .
29 Ana windu sapuluh v,inilis. ingaranan kang v..mnu Sangkala .
c;apuluh warna umure . Tirta lan Maruteku . ml.'ang Pranala lar
Prataleki. Baya Byantara Manta . Kart ala puniku . kasanga '-"" n .
du· Suribta . de ganepe sapuluh pan d enarani. n ng kang ~~ il'rl ••
Gurita .
30. Aneng wiyat anane kang langit . pan sadaya sreRgenge rembulan . lintang kalawan megane. kiJat mendhung galudhug . angin
udan kuwung mungkasi . yaiku ananing kana . wu jut pamyarseku . kang katon Jan kapiyarsa . saka donya gantya ingkang
widik-widik . wr~dine samar-samar .
3 1. MaJGnk mancurat w~rdineki. sima werdinira apan ilang. ngakasa ta wujud reke . de sagunging das iku . ingkang iJang w~r­
dinireki . waJang werdi mauwal. de kos werdi suwung . watak
sapuluh wus jarwa. mungguh watak sapuluh jupukaneki. doh
samar suwung lar:nat .
32 . liang .dhuwur kang awit kapirit. saka jron-ing kaluwenge edas .
186
estu tan ana wujude. dadya buweng saestu . apan suwung kar~paneki . Ca.radrageni wi.Js-tamat. Jan kudu sumurup. kawining
Sangkala ika. apan seos lawan bangsa tembung Kawi. kaJawan
t~mbung Kawya .
33. Rupa wama we-rdinira sami. yen Sangkala rupa juga watak .
wama sakawan wateke . ningaJi uningeku . yen ing Kawi w~r­
dinya sami. nanging Kawi-sangkaJa. ningali puniku . angloro
wawatekira . yen uninga titiga wat~kireki. utawa suta yoga .
34. Yen ing Kawi padha werdi siwi. yenSangkalaiku iya beda. suta
watak siji teke. de yoga watak catur . iya iku bedanireki. KawisangkaJa Jawan. tembung Kawi lugu . mung samo no ga dukingwang. angluluri korasan inguni-nguni. kang sinung ling
manembah .
55. ASMARADANA
1. Kasmaran radyan miyarsi. gancaring Kawi-sangkala. Ajar
Suganda nabda Jon . kuh..ip nyatakaken tanggal . a wit tanggal
sapisan . tum~kane telung puluh . kang ~cik Jawan kang aia
2 . Kang sarta w~nginireki . lawan arane kang dina . lothung mung
kinarya prabot. sakawit tanggal sapisan. ingaran dina Kuda .
becik sabarang karyek u . karana AJlah Tanggala .
3 . Andadekk~n Kangj~ng Nabi. Adam Jan Nabi Muhkamat. ing
dina iku dadine. mangka lamun ana pe'\ang. yen narajang
raharja . tinrajang aJa kaJangkung. kalamun ana pawarta .
4 . Warta becik iku yekti. linyok ~mun warta ala . bocah lair becik
y~ktos . wong nandhang raga glis waras . abuburu glis angsai,
tanggal kaping kalih iku . ingarana~n dina Kidang .
5 . Prayoga sabarang kardi. karana Allah Tangala. (n)dade kke'n
Babu Kawane,. wong ~ki rabi raharja . tanggal tri dina Macan .
ala sabarang karyeku . karana Jeng Nabi Adam
6 .. Lan garwa (m)babuka wadi. tinurunken sangking swa rga. ping
pat ari Kucing ranne . sabarang karya prayoga. kaTana Gusti
Allah. andacfekken Abil iku. tanggale kang kaping lima .
187
7 . lngaranan dina Sap1 . din~ku sabarang karya . aJa karana Hyang
Manon . andadekken Kabil ika . kaping n~m ingaranan. ing dina
Kebo puniku . sabarang karya prayoga .
8 . Yen ana wong nandhang sakit. sayekti yen g~lis waras. de
tanggal kaping pitune . dina Tikus ingaranan . barang karya praynga . ta nggale kang kaping woJu . dina L~mbing ingaranan.
9 . Sabarang karya prayoga . karana Allah Tangala. dina iku (n)dadekake . ing Nabi Nuh minulya . nanging Ju"J ungan ala . lamun
anglurug prang pupuh . say~kti yen katiwasan .
10 Tanggal ping sanga winami. dina Asu ingaranan,ala ing sabarang gawe . tanggale kaping sadasa . dina Naga ingaran . b~cik
sabarang karyeku . an~nandur myang dedagang .
11 Laki rabi iya b~cik . tanggale kaping saw~Jas . ingarannan dina
Kembang . sabarang karya prayoga . ta"llggale kaping rolas. dina
Mayang arannipun . a dol tuku kang prayoga
12 T anggal triwlas denaranni . dina Gajah barang karya . nnra nan a
prayogane . ping parb~las din~ Singa. be'cik sabarang karya
karana Allah Kang Agung. andadekaken suwarga
13 Loh-kalam myang Aras-kursi. tanggale kaping limalas . ing dina
lwak aranne sabarang karya prayoga . karana Ma ha Mulya .
andadekk€n Nabi Yusup . tanggale kaping n~mbelas
14 . Dina Malam denarani . ing sabarang karya ala . karana iku
Hyang Mano n . angrusak sakehing umar. -ing Nabi Lud
samana . tanggal ping pitulas iku . dina Ulung ingarannan .
lS Sabarang karya prayogi. ambuburu nuli angsal. karana iku
Hyang Manon . andadekk~n Nabi Musa . Jan Nabi Yakub ika .
ranggal p ing wolulasipun. ingaran dina Kalapa .
16 lng sabarang karya ~cik . karana Allah Tangala . (n)dadekk~n
wulan srengenge . kalawan l~ng Nabi Ngisa . Jan manggihk$n
andika . Nabi Yakub lan kang sunu . J~ng Nabi Yusup minulya
17 . Ping sangalas denaranni. dina Bantheng barang karya .
prayoga yen warta awon . m~sthi tem~n yen pawarta . ~cik
say@kti dora . yen prang tinarajang unggul. yen nrajang ala
kasoran .
188
18. Ping rongpuluh denaranni. dina Hantu barang karya . prayoga
lamun prang pupoh. nora menang nora kalah . yen wart a becik
nyata . tanggale kaping saJikur. dina Areng ingarannan .
19. Ala sabarang pakarti. ping rolikur dina Urang. becik ing saba rang gawe . amung yen lulungan ~bah. iku nora prayoga .
watal< tan tekan ing purug . kaping telulikur tanggal.
20
Dina Ula-sagareki. sabarang karya prayoga . kaping patlikur
tanggale. dina Pare arannira . kalangkung dening ala . karana
Hyang Maha Luhur. andadekken Pimgon Raja .
21. Lawan Namrut Narapati. lamun ana rare m~dal. iku banget
durakane . mring bapa tanapi biyang. kaping salawe tanggal
dina Pandhe arannipun . ala ing sabarang karya
22 . Krana naas ageng yekti. kaping nenemlikur tanggal. ala ing
sabarang gawe . krana umat Nabi padha . mati ana bangawan
tanggal kaping pitulikur. ingarannan dina Ula .
2~
Bikik ing sabarang kardi. karana Hyang Maha Nasa . anurun ·
ken rahmat gedhe . mring kawulanya sadaya . rare lair pra yo ga
bekti marang mring Hyang Agung. kaping wolulikur tanggal
~4
lngarannan dina Pari. becik ing sabarang karya . ping sangalikur
tanggale . dina Uler ingarannan . ing dina iku ala pungi<asan
ping telung puluh . ingarannan dina Sada
Yen Julungan tan prayogi . ananandur ala uga . amung ruku
lawan adol. pan iku ingkang prayoga . tarnal wataking tanggal
ngluluri tutur karuhun . temen orane sumangga
25
26 Rahadyan umatur aris. sarehning sampun kapacak. neng jili dan saestune . tartamtu kathah yakinn)l4l . males~t ing sandhu ngan . yen narajang awon lamun-. tiwa s mung dadya tutu han
27 Cinarita ngantya Jami. rahadyan aneng Mandhala . - wangi iya
Gunung Gedhe . kasok sihe sang Suganda . wus katon ngelmunira . lair batin tan na kantun . gemet tinampen rahad yan
28 . Anuju ing sajuga ri. rahadyan tandya pam it an .denyarsa (n )du ·
mugekake . ing Jampah arsa tumingal. patilasan kadhatyan .
nagri Pajajaran dangu . mangkya ing Bogor karannya.
189
29 . Suku ardi Salak wukir. Ajar Suganda ngandika . kapasangyogya aranne . dina iki ping pitulas . sabarang karya harja . ujum
ramale pakantuk. datan ana kasangsaya .
30 . Payo kulup mupung enjing. ingsun kang atedah marga. radyan
(n l dheku matur a Inn . kalangkung panuwun kula . de kapareng
umentar . t€dah marga kang pakantuk . wus samekta nulya
bid hal.
3 1. Datan sandeya ing margi . eca dennya alalampah . sarwi ginem ngelmi raos. tan cinatur Jaminira . dennira aneng marga .
wus prapta ing Gandhok dhusun . Ajar S uganda ngandika
32. Kaki liJanana mami. wangsul marang ing ngasrama . iki wus
prapta ing Gandhok. wus cak~ Jan Pajajaran . sira ngalor
n~11lnnna . sandika radyan umatur. muhung pangestu paduka
13 . lya kulup dak ideni . apa ing sakajatira. atus ing pangandikane .
ungkur-ungkuran ing lampah . radyan myang Gathuk Gathak
ing dhusun Gandhok kapungkur . prapreng Bogor patilasan
34 Sengseming tyas umiyat ing . tataneman rumaruna . karhah
kang nedheng uwohe. w~nes ijo amardapa . tangeh ingkang
mangarang . sadhengah tinanem subur . wowohan myanq c;ec;;~­
karan .
35 Hawanya srep sawatawis . karya tentreming sarira . tamtu jawah
saben sore . wit Luhur tumekeng Ngasar . terang sadalu pisan .
kathah sumber umbul mancur. mimbuhi sengseming driya
36 Wanci Luhur radyan prapti . satengahing kang pagagan . tumalethok garimise . radyan ngandika mring Gathak. sarehning
ayun jawah. prayogane padha ngaub . mring gubug amrih
sarkara.
56. DHANDHANGGULA
1. Prapteng gubug Radyan Jayengresmi. Gathak Gathuk neng
wingking tan tebah. wau kang neng jro gubuge . lurahing Bogor
dhusun . wus awreddha gundhul kalimis . gumbaJa capang pethak. ~enggot pinatut. dana gadhung benting sinjang . sarung bugis dhesthar bathik lagu nagri . Bandhung tanah Pasun-
190
dhan.
2 . Teken panJang tunggul ngandhap nginggil. tanpa baju kagyat
duk umiyat. ing sapraptanira raden . sung bagya gupuh-gupuh.
katambetan kang lagya prapti. pun paman niJakrama . ing pun di nak bagus . miwah sint~n kang sinambat. atanapi ·ingkang
sinedyeng panggalih. radyan alon ngandika.
3 . Kula saking karajan ing Girl. taJatahing tanah Surapringga .
Jawi-wetan pungkasane . dene ta nama ulun . Jayengresmi satuhu pekir. dwi rencang Gathak Gathuk . menggah sedyaulun .
badhe dhumat~ng ing Karang. prelu mampir ing Bogor ayun
udani. tiJase kang kadhatyan ·
4 . Manthuk-manthuk sang minta pawarti. Jayengr~smi aris atatanya . kang pinanggyan lagi nembe . sinten kekasihipun . amangsuli sabdan ya aris. Ki Wargapati kula. kapalaning wuwus ·).
inggih ing Bogor punika. langkung tebih Girl praptanipun
ngriki. amangka lampah dharat.
5 . Pan ing pundi ingkang denmargani. kongsi saget prapta
dhepok kula . langkung gawat saturute . lwir ing pakewetipun .
rediredi kang kathah singit. jro jurang-jurang guwa . keh
rencananipun . sarpa gung banaspati ka. kayu-kayu arungkut
keh o ri rumpil. singa warak andaka .
6 . lngkang sami angadhangi margi. mongira samya krura mamangsa . sesengkan jurang perenge . watu-watu alunyu . tur tu ·
mawing miring anggawing. tan kena ingancikan. watune
gumlundhung . tela-tela isi ula. kideggana pinggire anyembur
sami . ulanya galak-galak .
7 . Saking pundi gennira lumaris. wonten k~dhik kang ragi wa rata . tan kober anggung godhane . -ingkang muru ngken laku .
tanpa wilis mawami-warni. siJuk-siluk pinggimya . jurang lunyu lunyu . yen gocekana witwitan . wit-witane anggawing tur rnawa
A •
A •
•
en . enne maw• upas.
8 . Witing kayu pinggir parang curi. yen cinandhak witte pol kewala . padhas landhep ngatut bae . tumibeng jurang iku . sarpa
" 1 Prayoginipun/ dhusun/
191
singa laj~ng nampeni. liyanipun anak mas . ing tengah ran tutug. tangeh ing ngriki praptaa . ulun sampun anjajah ing ardi-ardi. wegah nora k~onggah .
9 . Kuneng lingnya Kyai Wargapati . radyan mesem aJon angan;
dika . dhuh paman ing saestune . gampang kaJawan ewuh.
apan wont~n ingkang akardi. yen purunna ing gampang, ajriha
ing kewuh . sabarang bot~n tum~ka . yen ant~pan gampang
ewuh dados tunggil. ing purwa boya nana .
10 Gedheg-gedheg Kyaj Wargapati. ngunandika sajroning wardaya . satuhu wong luwih kiye . nayana sumeh mancur.
wicarane arum patitis. wacana anurraga . aris aturipun. dhuh
kang sinung kanugrahan . kaparenga mampir dhat~ng wisma
mami . ing Bogor kang kat in gal .
11 . Lah saiba sukaning tyasmami . mtwah sanggyaning kang kula·
warga . lir manggih sotya sag~nthong . nak angger karsanipun .
tembe ulun ingkang umiring . rahadyan tan lenggana . man dhap saking gubug . Ki Warga lumakyeng ngarsa . mawa tek&n
kathipJakira cinangking. dupi prapta ing wisma
1:.? Atengara kenthongan tinitir. kuJawarga jaJu estri prapta . (ng)gili
tan ana kendhate . uning yen ana tamu . samya bikut (ng) g~­
lar-!ng)geJari. pawestri olah-oJah . sadhiya susuguh . radyan
sampun ingaturan. Jenggah saJu Jinemekan glaran pasir. iyasan
ing PaJembang.
13 . Gathak Gathuk wus denancarani. Kyai Warga matur mring
rahadyan . ingkang sakeca nak angger. wusnya matur gya
mundur . paparentah marang ing batih . ajuning kang sugata .
wus lumadyeng ngayun . gantya ses myang wedang kahwa .
nyanyamikan gendhis siwaJan manj&ni. Ki Warga Jon turira .
14. Cumanthaka pun bapa ngaturi. pasugata sumangga kinarsan .
lah ngriku ge sawontene . Gathak Gathuk abikut . wusing nginum dhahar nyanyamik. amung ngecani ing tyas. anulya
kinukut.lumados sugata dhahar. liw~ gaga wajar liw~t tambra
anyir. bebacem uJam tambra .
15. Lemeng tambra· gesek tambra asin . koJak tambra asem-ase"'m
192
tambra . tigan tambra tambra denpes. acar tambra myang etum .
tambra gecok tarnbra dimasin . etim gorengan tam bra . a bon
age ~mur. opor sami uJam tambra . samOOJ goreng tambra
tambra urip-urip . sambeJ weg lalaban .
16. Marik-marik tinata n€mg ngarsi. wus rumanti Ki Warga turira .
pun bapa atur dhahare. sakawontenanipun. radyan {n)dh~ku
nulya awanting. Bismillah l~kas dhahar. t~s gangsal tanjung .
kaJawan asinan tambra. udakara telas mung sajenthik miring.
atop ambal-ambalan .
17 . Kyai Wargapati tansah ng!irik . ngandikeng tyas baya wus alarna. sang Juhung {ng)gonne tan {ng)gape. ing boja miwah
minum . nora saka· ewuhireki. rupane rada nyengka . saka rahab
mring sun . ambeng nulya cinarikan . wus tinata an eng ngarsane
abdi dwi. anulya ingancaran .
18. Wawi anak sami awawanting. sampun mawi taha-taha ing tyas,
di kaya wismanta dhewe . Gathak Gathuk anuwun . inggih sam ·
pun awaJangati. tan rikuh-rikuh kula . wus bukti ngath~kul
Gathuk aris atatanya . lah-olahan datan wonh~nsaliyaning . sa ·
daya ulam tam bra .
19. Kula pancen karem ulam niki. Wargapati lingira{ng)gihanak
amung iku ingkang jathok . ingah-ingahanulun . blumbang·
blumbang sadaya isi . tan liyan ulam tambra . gurih ge mpi ~m ­
puk . Gathak-Gathuk dennya nadhah. wus dumugi nuiya
ingundurken aglis . akiring waktu Ngasar.
20 . Kyai Warga parentah mring dasih . angresiki langgar myang
padasan . wus rumanti sadayane . umatur ring sang luhung .
bilih karsa wekdal Ngasari . ing Janggar wus sadhiya . radyan
linggar gupuh . samya ngambil toya kadas. Gathuk adan wusing sunat denkamati. gya perlu waktu Ngasar.
21 Wus paragad deonira Ngasari . Jayengresmi alon angandika .
paman lamun marengake. kula pan bot~n wangsul . dhat~ng
panti eca neng ngriki . Ki Warga aturira . kalangkung panuju .
datan wont~n sehosira . gya parentah mring dasah kinen
ngusungi. dha~ran pangunjukan .
193
22 . Glaran pasiT lempir ules putih . wus pinrenah dhaharan tinata.
Ki Warga tanseng ngarsane . cak~t Jan Gathak Gathuk . Gathuk
tanya mring Wargapati dhuh Kyai anglepatna. sagunging bab~ndu. ulun nyuwun saserepan. sampun pinten yuswa paduka
Kiyai. dene ta maksih kiyat .
23 Anak empun sangang dasa kalih . Gathak njingklak wathah
tuhu wr~ddha . teka taksih kadi anem . punapi saratipun . Kyai
Warga ngandika manis. datan mawi isarat . a mung saben tangsu . ang!ampahi puji-dina . t~ka mangke lir lampahe to ya mili.
paneen ag~ng sawabnya .
24
Gathak Gathuk sareng atumeki . nuhun Kyai ulun ngalab barkah . supadi kadi slirane . pinareng panjang umur . sen eng tentr~m jangkep ngaurip . winantu karaharjan . salamin ya hidhup .
Ki Warga aris ngandika . inggih anak makaten pu iinireki .
kala wan lampahira .
2.S
Gathak Gathuk gya sami n yelaki. m edhar sabda ingka ng p uiid ina ping pitu pan sanes-sanes . inggih ingkang rum uhu n dina
.Jumungah Jampahing Nabi . Ro sullolah salalu . hi wasalam iku
mapan tan adhahar sega . ing sadalu sadina puiinirek i ya
kap1 ~. a muninya .
2o. Winical ping satus tiga nenggih . ing sadalu sawabe pa n angsal
kang nugrahaning Hyang mangke . ping kalih dina S apt u . Sa yi·
dina Ngusman(n)darbeni. tan sare Jampahira . sadinten sadalu.
puji : ya patah ya rajak. winaca ping satus titiga sawengi .
sawabe ingajrihan .
27 . Dening mahluk kabeh kang kaping tri . dina Akat ingkang darbe
Jampah . pan Sayidina Ngumare . ing sadinten sadalu . tan
anginang pujinireki. ya kayu ya kayuma . angsal kaping satus .
tetiga sadaJunira . sawabe rahayu saumurireki . kaping pat lsnen
dina .
28 . Kang Jampah Nabi Ngisa puniki . ngalahisalam tan dhahar
ulam . ing sadina sawengine. ya rahman ya rahkimu. pujinira
satus sawengi. mapan punjul titiga . sawabe jinurung. ing Allah
sakarsanira. kaping lima dina SaJasa darbeni. kang lampah
194
Abubakar.
29 . Tan adhahar tan nginum sawengi . Jan sadina puji subkana ma.
-likil kudus wacanane . ping satus Jan t~t~Ju . ing sadalu sawabe
ugi. sinihan dening Allah . kaping n~n~mipun . dina Arbo ingkang Jampah . Nabi Brahim wa ngalehi wa salami. pan nora
dhahar uyah .
30. lya sadina lawan sawengi . puji: subkanna maliki khahar. ping
satus ~u wacane . saw~ngi sawabipun . ingapura dosane nenggih . dening AJJah Tangala . kaping pitunipun . dina Kemis ingkang lampah . Sayit Ngali tan ngunjuk toya saratri. iya lawan
sasiyang.
31. Pujinipun : ya kabiru maJih . ya mutangal ping satus winaca.
lawan titiga Jangkunge . sadalu sawabipun . sinung kuwat sabarang kardi. mring AJJahu. TangaJa . puji-dina iku . sapa wo nge
ngJampahana . tinarima ngamale mring Hyang Linuwih.
saJamet dunya kerat.
32. Gathak Gathuk matur sru kapundhi. wanci Mahrib suruping
baskara . wus ngaJumpuk sadayane. santri alit myang agung.
samya ngambil toya astuti. mling Janggar maca sJawat . swaranya gumuruh . tan pantara ingadanan . samya sunar bakda
nulya denkamati . gya Mahribbi sadaya .
33. Jayengresm i ingkang angimami. swara arum buntas titih &tha .
Mahrib tumekeng Ngisane . paragading kang wektu . pupujian
angalik-alik . donga matumpa-tumpa . ingaminan guyub .
sawusira bakda Ngisa . para santri tumurun saking ing masjid .
kang kantun amung ingkang.
34. Angladosi miwah Wargapati.datan mantukecapinarakan . ne ng
masjid Jawan tamune . Wargapati umatur. dhuh nak angger
bilih marengi. mugi kaparengana . pun bapa yun weruh . gancare ingkang winastan . dahru-jamati punapa sampun ny~.laki .
punapa taksih lama.
35. Jayengresmi awacana manis. ingkang winastanan dahrujaman . walahualam dhawuhe. yen mangkya kinten - ulun .
dereng mangsa anitik saking . kawontenane janma. praja
195
dhusun . tanapi pastsrr arga . taksih sami tan ana ngambah
panitik . kasmaran kapirengna .
57. ASMARADANA
1. Andikanira (n)Jeng Nabi. dhateng kang para sakabat. heh sakabatingsun kabeh, ing benjang sapungkutingwang. ana mangsa satunggal. kang padha mE!nangi besuk . ing .m angsa dahuru
jaman.
2. Pratand.hane kiyamatti. tur angrusak ing agama . ing sak~hing
umatingong. Bagendha Ngali tur s~mbah . amba inggih
punapa . m~ningi jaman dahuru . nayakaningrat ngandika .
3 . Tan ana ingkang meningi . sarupaning sabati.n gwang. Sayid
Ngali alon ture . amba anglindhung ing tuwan . Nabi malih
ngandika . ya sakehing sabatingsun . padha sira piyarsakna .
4 . Yen prapta ing jaman akir. sakehe umat binagya . pan amung
saduman bae . kang pinasthi aneng swarga . pinara pitungdasa .
pinasthi narakanipun. tur padha sinungan Janat .
.S. Kang ana sawarga benjing. kang anut agama Islam . pan lilima
pikukuhe . sadat salat )awan siyam . jakat kalawan pitrah . munggah kaji limanipun . iku marga kang sampuma.
6 . Kang ora nut marga mami. iku dudu umatingwang . apan akeh
tet~ngere . ing mangsa dahuru jaman . ana rupa pandhita. mi wah ta panganggonipun . kadya tuhuning pandhita.
7 . Pangucape Nabi Wali. kang ginawe pasikepan . tur tan ana kay~ktene. amung rarasan kewala. tan arsa angibadah . angaku
edan mring ngelmu. ngaku sa~pumeng makripat.
8 . Wonten angaku wong singgih. anuwalani (n)Jeng Duta. aru ara pangucape. tandhime sinungan lanat . dening Hyang Maha
Mulya . iku karanne tan emut. kinarya isi naraka .
9 . Tuwas sembahyangireki. tan dadi wangsiting tingal. hura-huru
wicarane . wong wadon ginawe sabat. tur ngaku sinerahan.
isining 'jagat sawegung . ngidh~pa mating rehingwang.
196
10. Amangana turu iki. padha Jawan ~mbahyang . mapan tan
ana bedane . kabeh-kabeh padha Jampah . becik kalawan ala
nora nana bedanipun . pan uwis pangawak Suksma.
11 . Kang pinangan nora milih . kaJaJ karam iya doyan . sajeng
inum -inumanne . wet~nge kang pinangeran . miwah ta wong
ajina . no ra nana bahyanipun. rna pan wus a was ing tin gal .
12 . Kang suci kalawan najis. iku nora na bedanya . bumi sona
padha bae . datan miyatani sira. tunggal pinangkanira . sona tan
lawan sinertu . pan wus pangawak sagara .
13 . Sakathahe mati singgih sasambeleyan Hyang Suksma. pan
no ra nana paene . w~nang panganen dennira . iku ngrusak
agama . jajallanat saminipun . yogya sira singgahana
14 . Kang sa w~neh polahneki . apeksa edan-edanan . sc:ma
denrusak ragane . panganggone tatambaktn . polahe lir wong
edan . tingkahe kaya wong liwung . kulambi walulang macan
1!i S apolahe nora yekti. mindha wong brangta Pangeran . kang
kadi wawiiangane . sampumane makripatnya . iku kang dadi
wejang tan weruh yen dadi kupur. iku angrusak agama.
1b Kalampahan mangsa ik1 wong )ad kaya pandhita . wong ngalim
kadya wong bodho . ben~r dadi luputira . wong ina dadi mult,.·a .
mulya dadi inanipun . wong sugih dadi kasihan
17 Wong kasihan Jir wong sugih . raJa denangg~p kawuJa . abdi lir
raja anggepe . desa geng dadi dhukuhan . dhukuh dadi nagara
akathah delajadipun . ing mangsa dahuru jaman .
18 lng mangsa mangke puniki. akathah wong asikara . lanang
wado n den-tung gawe. suale kang dipun ulah . ginawe baban tahan . apeksa wi.rangi ngelmu . ujare brangti Pangeran
19 Kang durung dipun kawruhi . iku kang denkarya sual. alingalingan tatakon . wirang lamun (ng_Buguruwa . tansah angamandaka . ora ana di pangestu . ngelmune kang winicara
20. Kang setengah ngelmuneki. den sambang-rapet kewala . dan
athik lawan budine. rumangsa yen wis kabuka. pinatut lan
micara . nora na dadi pangestu. amuhung bisa ra.rasan .
197
21. ·Kang saweneh paksa sidik . kaya wong ngarip lampahnya .
ambeciki ing Jungguhe. darapon kato nna lumya . lumaku den
alemma. angegungaken ing laku . neng sangarepaning kathah .
22 . Yen asepi nora milih . kala! karam dipunpangan . suci najis
dipunangge . urate nota kareksa . yen aneng pasamuwan . kaya
wong wirangi tuhu . dening karya masalahan .
23 . Kang saw~n-eh ngelmuneki. dipun simpeni kewala sami den
wruhana mangke . eca dennyangambil kasap . kang anggung dipun ulah . milane asimpen ngelmu . sawadinipun weruha.
24 . Ana wong kang amadon i. api-api nora bisa . iku amrih duduning wong . lungsene angamandaka . yen metu ujarira . anu li
dentutuh tuhu . angungkuraken kewala .
2S W~neh wong kang nora pilih . kala I karam d~pun pangan . lwir
wong edan sasolahe . alenggah aneng pawuhan sapinggiring
dadalan . iku pangambilannipun . amrih kuncara ing kathah
26 Akathah rigelmu tan yekti. ing mangsa dahuru jaman . wong
angambil ngelmu reke . akeh ginawe ampungan . •;en
kesusahan manah . kadya wong birai tulu s ven sampun suka
tan ketang .
27 . Kang mukmin tan ana kari. kantun namane kewala miwah
ingkang Islam kabeh . kari tandhane kewala . miwah kang ngaji
Kur·an . akeh ketungkul ing laku . ciptane madhe p ing liyan
28 . Lumaku ingalem pingging. kang minangka gamanira emas
picis iku reke. wetenge dadi panutan . ketungkul dening boja .
dahat kalindhih ing tutur. tan pegat madhep ing dun ya
29 . S uwiji tan ana kari . kang umilih kabecikan . miwah kang
maksiyat mangke . tan pa{ikudu cinegah . ratunya kadya
macan . kadi singa ki pangulu . munapek lir asu alas.
~0 . Wong pekir miskin lir kambing . datan bisa amimittan . lwur
paksi neng kurungane . dene macan lawan singa . miwah kang
asu alas. angid~ri marang w~hus . tan angsal mangane men tar.
198
31. Ta mat pam an · kang pawarti . ing man gsa dahuru ja man . Ki
Wargapati tumya k>n . langkung pamundhi kawu1a . ing .
pangandika radyan . wus manjing ing waktu Subuh . samya
ngambiJ toya kadas.
32 . Gathak adan ngaJik-alik . nuJya waktu Subuh samya . .rahadyan
dadya imame . bakda pupujiyan rahab. donga matumpatumpa . ingkang amin seseg sayuk. Hyang Bagaspati
kawuryan .
33. Nyunari sesining bumi. rahadyan aris ngandika . ingkang agung
aksamane . ulun ayun (n)dumugekna. ing lampah mupung e njang. adr~nging tyas ayun weruh . patiJasaning kadhat yan .
34. Paja}aran duking nguni. Ki Warga aris turira. pun bibi a yun
caca os. sarapan enjing-enjingan . rahadyan ris ngandika .
sang~t ing panrimah ulun . sam pun mawi susah-susah
35. (m)Bujeng lampah mupung enjing. Ki Warga (n)dh~ku su ·
mangga sakarsa uJun andherek. wus Jinggar saking ing ianggar. Ki Warga tanseng ngarsa. datan kawarta ing Emu . wus
prapta ing patilasan .
36. Kraton Pajajaran nagri . rahadyan miyat baJumbang . w1yar
awening toyane . binatur ing sela kresna . ingukir sa~karan .
dahat kacaryan sang bagus. Gathak Gathuk tan saranta .
37 . Gya angg~yur rarya kalih . lulumban aneng balumbang . Ki
Wargapati ature . punika kang patilasan . kang kantun mung
baJumbang . mangkya tumut Comas dhusun . blumbang agung
paedahnya .
38 . C riyosipun tiyang ngriki. yen estri datan wew~ka . jal~r estri
samya dbk>n . saben ari ingkang. maJang . enggale kaping tiga:
laminipun kaping pitu . tamtu lajeng darbe suta .
39 . Sela satepining beji. ingkang (m)bJad~r boreh sekar. punika
apan pupundhen. dipunmumuJe ing kathah . manawi wonten
tiyang . gadhah kaj~ng anyunyuwun . punapa sakadarira
40 . Katrimah ingkang pamuji. sayektos tamtu tinekan . mila kajuwareng ngakeh. kathah tiy~ng mancapraja . sami karaya-
199
raya . mrelokaken anyunyuwun . dhateng Kyai Selagilang.
41 . Radyan mesem lingira ris . (ng)gih paman bot~n kadosa . atut
reh patilasane. wong agurig ing iaman Buddha. tum~ka ing sarnangkya . istijrate datan surut. labet wus katarimeng Hyang.
4 2 Sarehning sampun dumugi. (ng)gyanuJun myat patilasan .
paman lilanana ingong. laj~ng maring arga Salak. Ki Warga
aturira . dhuh babo risang linuhung . bilih kapar~ng ing karsa.
43 . Ulun sawangsa umiring. dhumateng ing arga Salak. tembe
manawi rahaden . w_us mapan ing padhepokan . ulun
kalilanana . wangsul mantuk dhateng dhukuh . Jayengresmi
rum wacana .
44 Paman kalangkung prayogi. Ki Warga nulya umentar. ngl~m­
pakken anak putune . miwah ingkang kulawarga . kang bisa
nambutkarya. Jan mamatutaken tuwuh . mrih manise tiningaJan.
58. DHANDHANGGULA
Wargapati lumampah rumiyin . lawan anak putu kulawarga
saput gaman pakaryane . sapraptanireng gunung . laj~ng samya
anambutkardi. karya kang padhepokan . iambung kiien gu nung . sas~ngkan kapa~ng ngan}at. miHh ingkang tengah-t~­
ngah ana radin . toya (n)jog yun kinarya .
2 Jayengr~smi myang abdi kakalih . linggar sa king patirtan tut
wuntat. ingkang andulur lampahe . samarga gandrunggandrung . kadya age prapta ing wukir. ing lampah ran winarna . prapta Jambung gunung . miyat ingkang nambutkarya . tan
cinatur Jaminya manambutkardi . mangkya wus paripuma.
3 . Wargapati anak putu tuwin . kulawarga sami apamitan . wus
linilan sadayane . sajuga tan na kantun . kantun radyan myang
abdi kalih . trusthanireng wardaya . munajat Hyang Agung .
datan l<endhat dalu siyang . Gathak Gathuk suka myat rengganing wukir. dhepoke sang minulya .
200
4 . Langku ng. asti reringganing ardi. kenceng pinarsaja j€jidhara n .
paripuma parigine. ngongkang dwi tlaga luhung. toyanira
sumil.ak wening. binotrawi sumunar. ingkang seJa pingul. ingukir pinatra sekar. ri~ngga laJaren alit amarik. kang kayu apu
pita.
5. Pinrap sapangandhap sapanginggil. mengkap-mengkap katrajang ing toya . ngalingkap katon kakape . sela kinarva iku .
sinundukan sinungan sentiJ. ingukir datan siwah . Jan min a
satuhu . dhepok kinu~ngan toya . laren alit wutahing we
amranani. mring taJang seJa kresna .
6 . Tibaning we sumawur mratani . sumamburat kanan kering
tlaga . rinengga sri sadayane. pepeng~tan mamungut. kek~m­
banganira ngubengi. ~hinarik apapanthan . tinata pinatut. ana
munggeng anjang-anjang. myang aneng we satuhu tan nguciwani . karya r~naning driya .
7 . Andong argulo mawami-wami. adhaJiyah andul anggrek wulan . moja myang nagasarine. c~piring c~paka rum . claket cengger ragaina di . rukem lawan rejasa. krandhang kalak arum. ka nigara myang kaJurak. kaJiJika kamuning lawan kanikir. kasturi
myang kananga .
R Dlima dangan dru)u dilem tluki . tunjung trate tlutur tungke ng
sungsang . soka srigadhing sJastrine . sruni sumarsaneku . wid uri
myang wungu warsiki . wora-wari bang lawan . landep lara ·
wudhu . liander myang larangendhat. patragala pudhak pulu
purbanagri . prabu -set pancasuda.
9 . Pacar banyu abang kuning putih . sungsun Jamba puthut pacarcina . pacarkuku rum gandane . sruni sumarsaneku . widuri
myang wudhu warsiki . mEmur stmgsun Jan lamban . ~athi
maletuk. mandhakaki gandapura . gambir abang dhawung miwah gambir putih . buntut kucing bang jenar .
10. Bakung bangah bebeg manggon t~bih . teleng gubet manyilep
ing ganda . sinambe tan angge-angge . ule t-ulet myang inggu .
adas cengkeh c~guk cabei . rasukngin rasamala. k~umbar
ke mukus . kayu abang kapulao;9d. kJembak ~t kadhawung
lOl
myang kayu Jigio daging t~gari trawas .
11 0 Kayu tai sintasari mumi. sarikurung sumba sidawayah o seprantu suksmadi luweh. ·-wtdata putih lauto waron paj8 pu
pulasario pucuk pacarjongrahap. jinten mrica makmuro mesoyi
man is mae..,yan . mungsi ganthi geJan garu botor tuwin o ingkang bungah-tempavang.
120 Ngandhap maJih kinubeng thinarik. tarupaJa wowohan mawarna. asem elo lawan epreh . nam-enam · nangka maduo
creme rukem randhu kuwenio kokosan k~tos kleca o kalayu
kapundhungo kacapi kawis kemlaka . kopi kluwih dlima duren
tanjung tangkiJOsawo semak srikaya .
13 . Sentul soklat sukun myang sulastri o wuni waringin langsep pijetan o pelem pl~nisan myang pakel. pohocung·dhuwet dhuku .
jeruk jirak jambu mep~ki. nyamplung manggis malowa mlinjo
maja mundhu . go wok kedhondhong myang gay am balo ng
blimbing blimbing-wuluh besaran brit bogeman babanjaran .
14 0 Kang mungkasi wowohan ing nginggil. saubenge kanang
padhepokan . sumadya Jet paperenge . sineling alit agung . aren
klapa siwalan tuwin . jambe jembar banjaran dhawe selingipun .
taneman pisang sek-~kan. myang pon-:mpon ken cur kunci
jae sunthi. kunir bang lawan ~hak.
0
0
15. Temu-lawak epoh temu lathi. lempuyang kapur ~mprit dipangga . dalingo pacing laose . puspanyidranya munggul. candhana
rum wijen ng~J~tti tegalan j~janganan . kacang kara timun .
bestru ceme pare ula . bligo waluh Jabu pare dhempel markis.
turmap ing anjang-anjang.
16. Kang ginula-9Uia marik marik. okapri buncis lobak bit ramenaso
wortel brambang myang bawange . sledn madinah. arum . kobis
sawi selat kucai. andewi patraselya . ing tegal winuwus o lombok
tero ng myang semangka . krai timun wuku kenthang kacang
kuctr ingeletan wit salam .
·
0
0
17 Lara~ ~ nalisirio pala k~r juwawut boga . canthel otek
jepen wijen o kemangi gagang wulungo paJa pendhem ingkang
nambungio gadhung walur suweg myang. pohung kimpul ben°
:?02
tul uwi g~mbifi gembela . linjik tela g~mboJo nampu mungkasi .
sinambungan pagagan .
18. Asri tinon senenning kang wukir. karamate Sang Tuhu
Minulya. sadaya nedheng uwohe . tan ana kendhatipun . wus
kawentar ing kanan kering. lamun ana karamat . ing Salak
dudunung. Jayengr-esmi paparabnya. amung lawan rencangnya kakalih nami. gus santri Gathuk Gathak .
19. Anggelarken dana sining wukir. tan winancen sapa ingkang arsa . ngungundhuhi sasukane . saben an a~lur . ingkang sami
minggah ing wukir. amupu kang dadana . tan na k~ndhatipun.
kang denambll datan telas. malah wewah kapireng liyan nagari . nora amupu dana .
·
20. Suka ing tyas sukur ing Hyang Widdhi . Jayengr~mi lami
aneng Salak. siifeg ganti caritane . kang dhedhepok ing
gunung . Karang Banten nenggih Seh Brahim . karan Kiageng
Karang . dadva paguron gung. wus mashur ing mancapraja.
trang ing kawruh alim kitab myang sal~h . lakuning kang
agama
21 . Trang ing cipta tanpa papan tulis . ing c;adhengah patakoning
janma . tan ana binalekake . ngelmu kasap myang lembut. lair
batin sampuma jati . kang samya puruita . tan kena ingetung .
santrinya tanpa wilangan . ingkang uwus pruita tan nedya 'mulih . keh kandh~g wismeng Karang.
22. Kyageng Karang lagya nandhang wingit . sakesahe putra angajawa. rita tan ana wartine . sawiji dina nuju . mir~ng swara langkung dumeling . nanging tan Jawan kama . ujaring swareku . sira
dennarima ing Hyang. wis pinasthi sutanta tan bisa panggih .
kalawan pakenira .
23 . Nllnging mangkya sira denparingi . kang minangk.a liruning
putranta . sira umentara age . marang ing Salak Gunung. kono
ana satriya luwih . atmajane Susunan . Gin Prapen iku . wus
katon karamatira . aran Jayengr-esmi kanthi santri kaJih . si
Gathuk lan si Gathak.
203
24. Patut sira pondhongana nuli. kang minangka gantine sutanta ..
lawan kawruhanmu t~mbe . sutanta kang angjangut . nunggal
lawan si Jayengresmi. umanjing dadya siswa . pinet kadang
tuhu . wus lir tunggal ibu-rama. da!ajate oliya Wl!S angemperi .
amung kacek sausap .
25 . Atus. ingkang swara Kyageng Kawis . andodonga sukur ing
Hyang Suksma. kaJangkung suka galiye . bakdane saJat Subuh.
tanpa abdi Kiyageng Kawis . nyipta mring SaJak arga . tan dangu
wus rawuh . kendel tepining pagagan. akcaryambeg myat asrining kang wukir . n~dheng ingkang taneman .
26 . Miwah kehe ja_Jma jalu estri. ingkang samya amupu dadana .
selur tan nana p~dhote . ginendhong myang pinikul. Kyageng
Karang ngandikeng galih . nyata ujaring swara . mangkana sang
· bagus . ing tyas wus tan kikiJapan . gya tumurun santri kaJih tan seng wuri . tundhuk mangraup pada_
27 . Kyageng Karang tanggap ing panggalih . tansah rinangkul sarwi
ngandik.a . dhuh woding tyasingsun angger. (ng)gonmu neng
Salak gunung . pirang sasi tekEmg samangkin . dene wus gemah
-r ipah . radyan alon matur. nuwun saweg kalih wulan . ven
kepareng (n)(eng rama kulaaturi . pinarak mring po ndhok kula
28 . Mesem-mesem Kiageng ing Kawis . wus pinarak aneng padhe pokan . Kyageng arum andikane _ heh kulup praptaningsun .
yen sambada karsanta kaki . saiki ingsun gawa . marang krajaningsun . tetep kamurahaning Hyang . dadi liru kadangta kang
wus lunga nis. radyan matur manembah .
29 . Dhuh sang Juhung sadarmi nglampahi. pejah gesang kawula
sumangga . ing sakarsanta andherek. samya Jeganing kalbu .
Kyageng Karang ngandika malih . payo kulup umangkat. dene
ingkang kantun. jejere si Gathuk Gathak. nanging aja kari
miluwa mring Kawis . rad!fan datan lenggana .
30. Gya anyipta kondur maring Kawis . wus pinarak neng Karang
karajan . tan pisah lawan santrine . wau ing Salak gunung . sapengk~e Dyan Jayengresmi . kang samya mupu dana . tan na
bedanipun . pinanggih lan Gathuk Gathak. kadya kala raha-.
204
dyan ana ~ng wukiT. nahan kang aneng Karang.
n . Jayengresmi myang abdi kakalih . wus akumpul sanggyaning
pra siswa . datan mantra lagya nembe. ari sajuga nuju . bakda
Luka Kiyageng Kawis. lenggah surambi lawan . putra sang
binagus. Kiyag~ng arum ngandika . samben lungguh kulup sunarsa miyarsi . laksana pak~nira .
3 2. Saka Giri prapta SaJak wukir. kadiparan kulup caritakna. radyan sandika ature. ingandhar tan kalimput . purwa madya
wasananeki. langkung renaning driya . Kyageng ngandika rum .
iku kalangkung utama . sarta prelu prayoga dipun lakoni. kang
amrih raharjanta .
33 . Dene- kabeh kawruhira kaki . laku-laku miwah sangat-sangat.
sarta dina myang tanggale . Jan ukur sadayeku . ingkang ala
lawan kang hecik . miwah naas Jan sangar. tali wangkenipun .
miwah ta kang ringk~l .ialma . sampar wangke dhungulan ku dh u-ma -beki. sapapadhane uga
,-:;~
Dina ala lawan dina ~cik . iamun tambah bisa ngarah-arah .
ingkang becik kang piPileh yen kasusu ing laku . kaya priye
lng)gonne amalih . ala becik tinrajang . aja was ing kalbu·. pa<;raha marang Pangeran . pati urip lara waras lawan malih .
begja lawan cilaka.
3~> lku dudu gaweyaning jalmi . mapan atas Kang Amurbeng
Alam ingkang manci sakabehe . aja sak serik kalbu .
denkumambang wiseseng Widdhi . manungsa mapan datma .
o bah osikipun . pan pitulunging Pangeran. nora nana daya
kuwate pribadi . nanging pitulunganing Dat .
36 Denkumambang wisesaning Widdhi . upamane badaning manungsa . lwir sarah aneng laute . saparane pan anut .-mring ombake sagara yekti. iku mapan sanepa . -ning manungsa iku .
muiane ana babasan . wong kake han sakarat iku sayekti. saka behing manungsa .
37 . Duk uripe neng dunya puniki . sad ina-dina pan wis sakarat .
miwah ·sawengi-wengine . manggung sakaratipun . meJek turu
sakarat ugi. mija ngaran sakarat. wong neng dunya iku . dene ta
205
ing saJaminya . urip iku neng dunya tan pegat dening . layar
sagara rahmat.
38 . Ngaior ngiduJ ngetan ngt.Uon nenggih . (ng)gonne iaJ,w pan
no ra tumeka . iya marang dharatane. mila tan ana mangguh .
ing dharatan dening _iaJadri . tanpa tepi punika . prandene kang
weruh . iayar sadhe!a tumeka . ing dharate kang sagara tanpa
t~2pi. suprandene ya ana .
39. lng tepine graitanen ugi . dene wus aran iku sagara. tanpa tepi
supraodene . kaya ~ t~pinipun . ngengk~ temen basa puniki.
kapriye yen kenaa . kinira ing kalbu . dinuga-duga watcua. saking kira-kira mapan datan keni. kajaba kang wus wikan.
40 . lng tepining ingkang ja!aniddhi. sagara rahmat kang tanpa o m~ - nanging giumeger aJunne . samun lamun dinulu. sawangane resik tur wening . mila kang sami ~yar . tan nganggo parau .
nyana tan na pakewuhnya . yen tinrajang t~enge keh parang
curi . mila arang kang prapta .
41. !ng tepining ingkang jaianiddhi. dene iUayar tan mawi paJwa .
aJangka teka pinggire . barakane puniku . kathah kerem katanggo r curi. mila ayun waspada . mring pakewuhipun . iya ing
sagara rahmat. mapan akeh pan caba ~·a JfO joJadri. mila arang
kang prapta .
42. Mapan arang iya angawruhi. ing wamane ya sagara rahmat. tur
sadina sawengine . wong aneng dunya iku . aJalangen aneng
ja}adri . jToning sagara rahmat. prandene arang wruh . saking
kalingan ing tingal. kalimput ing pancabayaning ngaurip . mUa
arang waspada .
43. Yen arsa layar maring jaJadri. sagara rahmat mawia paJwa . sarta lawan kamudhine . pando man sam pun kantun . myang
layare dipun abecik . miwah Sdnguning marga . ywa kirang den
agung. yen tan mangkono tan prapta . ing tepine iya sagara
rahmati . pan mundhak akangelan .
44 . Baitane pan ~ninging galih . kemudhine pan anteping te kat. sucining kalbu layare . pando manipun iku . pituduhe guru sa!l{ekti.
sangune ngelmu rasa . lakune parau . kalawan murahing Edat..
206
yen rum~~a aneng t~ining jaladri. uga sagara rahmar.
45 . Dadi bodho ·wong puniku nenggih. milanipun bodho wong pu nika . dene tan wruh mring dhewe ke .- pan suwung jatinipun.
(ng)gih puniku kang wus udani. wruh t~ining samudra .
kaelo kan tuhu . lungguhipun Akadivar. duk Ia yare Wahdat
lungguhipun nenggih . angkate Wakidiyat.
46 lya dipun kawruhana malih . iya saga ra pataiig prak~ra . iki ta
siji-sijine. ingkang rumiyin iku . sagara Oat namanireki: p ing kalih pan sagara . Sipat namanipun . ping tiga sagara Apngal.
namanira kaping patipun puniki. aran sagara Asma .
47 Yen ta durung wo ng iku udani. ing dununge kang sagara papat . prenahe wiji-wijine . durung sampuma iku . ing prenahe
maksih sak serik. supadya ngupado sa . tatakon kang luhung .
aia muwus barang karya. mapan wenang mungguh wong urip
puniki. bubuhaning iktiyar ..
4R Karana abot babo wo ng urip . mapan nampik milih iku wenang.
ye n milih ala wo ng kuwe. dadi wo ng ranpa kusur. yen nga mungna milih kang becik . dadi wong tanpa ngrasa . kudu becik
iku . pan na sungkan lamun ala . yen miliha ala sungkan
nganggo becik . wong nasar ambalasar
49
Dipun sami marsudi ing budi. puniku lambang wo ng kunakuna . pinrih graitane dhewe . (ng)gen taki-taki kawruh . a;a !awan pako n Jiyaning. pinrih rnarsudi akaJ. ing tyas dikaraup .
sampun ngemungaken tedah . tedah guru pribadi ingkang mar- ·
sudi . pocunge kepanggiha .
59. PUCUNG
1. lku kulup paliyasan sakeh p etung. andhe ku rahadyan . katuny
ka wektu Luhuri . wusing bakda Kiyageng gya ko ndur dhahar
2 . Jayengre smi neng Karang eca tyasipun . sigeg gantya ingkang.
winursita lampahneki. Raden Jayengsari lawan arinira .
1 S ang dyah Niken Rancangkapti maksih timur. myany abdi pun
207
...
Buras . lolosira saking Giri. dumugi ing lepen Emas nitih palwa .
4 . Wus "t umurun saking baita gya Jaju . ngambah Wanakrama. karsanira ayun mampir. marang dhukuh pasantren ing Sida....
crema .
5 Praptanipun ing Sidacrema sang bagus. Ki Buras umentar. pi nanggih law an Kiyai . Amatsungeb sawusira sasalaman .
6 Amatsungeb tanya wigatining Jaku . Ki Buras prasaja . mangkana dupi miyarsi . sru gagetun gupuh marek ing rahadyan .
7
Sa mpun tundhuk Ki Su)'lgeb ngrungkepi suku . karuna lir kerrya .: sasambate melasasih . dhuh gustiku ingkang abdi bot~n
nyana .
8 . Jayengsari pangandikanira arum . apa kang rinasa . kawuJa darrna nglampahi. obah osik saka kwasaning Pangeran .
9. Wus ngaturan la.iu marang wismanipun . santri kathah mulat.kacaryan endahing warni. samya ngiring sapraptanira ing wisma .
10. Jayengsari ingaturan lenggah salu . Niken Rancangkaptya laiu
mring wisma wus panggih Nyai Sungeb kalangkung an y ung ·
ga-nyungga .
11 . Si nugata
binoJakrama kalangku ng
K1 S ungeb tunra
panuwune ingkang abdi. keparenga lereh ing ngirik1 kewala
12. Bilih wonten utusan sing Surengkewuh . amba kang nanggu lang . ngekahi risang pinekik . radyan mesem aris pangandikanira .
13. lku paman banget panarimaningsun . (ng)gonira tumanggah .
minangka wawalesing sih. kanugrahaning jeng rama marang
sira
14 . lngsun anut apa kang dadi karepmu . mangkana Ki Amad .
Jangkung (m)badhedheg
ngecani wicara .
(m)bedhidhig. datan nyana iamun
15. Wanci surup ing masjid santri gumuruh . samya maca sJawat.
rahadyan ayun mring masjid . Jan Ki Buras sang dyah medal saking wisma .
208
16. Kakang marang nge'ndi aku suthik kantun . yayi yun sembahya~g. wektu Mahrib marang masjid . bakda Ngisa (ng)gonku
bali marang wisma .
17 . Mung sadhela sira yayi aja milu . iya iya kakang. gawekna mantenan dhisik . endi Buras mantenaku kang kokgawa. ·
18. Buras (n)jepluk we ladaJah wau kantun . duk kend~· ing jurang.
supe boten kula cangking. hara piye Buras enggal ba.lennana.
19. Pasaranku Jan dhakon endi tak jaJuk. o Jah daJah tiwas. dhakon pasaran denambil. yuyu kangkang kala wonten Jepen
~mas .
20 . ·Rancangkapti anjekutrut gedrag-gedrug. Burasjiniwitan . membeg-membeg api nangis . benjing-enjing kula lintoni sadaya.
21 Dad)ta magru rahadyan tan siyos wektu . ngrarapih ring kadang . kumembeng waspanireki. sang dyah lilih sare neng
pangkoning raka .
22 Bakda Ngisa Ki Sungeb mareg sang bagus . ngaturken sugata .
nyai-nyai kang ngladosi . sarwi matur rayi dalem sang lir retna .
23 . Sampun ulun cawisi manawi wungu . radyan angandika. banget panarimamami. wusing dhahar linorodken mring Ki
Buras
24 Buras marur kula nyai taksih tuwuk . nedha wau siyang. labete
sangking kalantih . ragi nyengka niki taksih mayag-mayag.
25 . Graitane Ki Buras yen sesuk-esuk . lolos tan pamitan . kangge
sangu aneng margi. nora wurung (n)dara putri mundhut sega .
26 Nyai Sungeb wus ngengehken ulam sekul. pok tumpeng
tinurnpang . ulam ingkang garing-galing . nyai lawan rencang
wus lumebeng wisma.
27 . Buras gupuh menedi ulam myang sekul. gya pi-api nendra . ra ·
dyan lenggah ngisik-isik . ingkang rayi Ki Sungeb sawusnya
nedha .
28. Lawan nyai marek alon atulipun . bendara arinta . prayogi sare
ing panti. kakelonan pun bibi byangipun dhenok .
209
29. Paman cikben turu neng kene rumuhun . bocahe kagetan.
menek nglilir muring-muring. lamun beka gawe any~ling wardaya.
30. Kyai Sungeb parentah ing wangsanipun . ywa na ramya -ramya .
sirep tan na sabawaning . n yai kyai ngaso kabanjur anend.ra .
31. Lir kataman sisir~p sadayanipun . amung guse Buras. ngaliJir
anulya tangi. gya ingawe wus caket marang rahadyan .
32. Ngandika rum kapriye Buras karepmu . rehning kakang-emas.
ing kene k~temu sepi. tan prayoga yen ngantiya Jawas-Jawas .
33. Nora wurung konangan wong Surengkewuh . Buras aturira.
Jeres timbalan sang pekik. sawer ponthang manah kuJa
m(Hang-melang .
34 . Yen pamita dhateng ki wisma tan wurung . pasthi nora suka .
a~se padha umiring . ing sapurug t~mah (n) juwarehi lampah .
35 . lya bener mangko no pangiraningsun . Buras karsaningwang .
payo linggar bengi iki. Jah gendho ngen bandaramu kang ane n·
dra.
36. Wus samekta rahad yan gya linggar gupuh . prapteng jawi dhadhah . Jestari tan ana uning . Ama t S ungeb satanginira anendra .
3 7 . Anuweni marang ing tatamunipun . sadaya tan ana . gugup
anggugah-gugahi . wusing tangi kinen ngupaya tamunya .
38. Ting bilulung tita tan ana kepangguh . n~ngna Sidacrema. lampahnya Dyan Jayengsari . ngidul ngetan sang anom wus ngancik wana .
60. SINOM
" dennira lumaris. aneng ngan1. Baskara mingip ing arga . kendel
dhaping mandira. satepining . sendhang wening . wau dyah
Rancangkapti . aneng gendhongan wus wungu . Buras aku
udhunna. iki arep menyang ngendi. mau ~ngi neng desa iki
neng wana.
210
2 . M:dhu~saking pagendhongan. aneng pangkonne sang ~kik.
kakang aku ora krasan. neng kene tan ana jaJmi. Jawan datan
pinanggih . Jan si kakang kang denruruh . payo mulih kewaJa.
mengko bengi turu ng~ndi. Jan nyang ng~ndi ~nggone tuku jajanan .
3 . Radyan angles ing wardaya. pangandikanira ririh. iare (ng)goleki si kakang. teka sira ngajak mulih . mengko rak nuli panggih .
banjur mulih bocah telu. sang dyah wus katon le)ar . kakang
aku adus dhisik . yen wis adus Buras banjur jajak~na .
4 . Sega empal petis rambak. Buras matur inggih-inggih. wus
mentar amping-ampingan. wit mandira mumungkusi. rampung umareg aglis . sang dyah tanya maksih kungkum . Buras
(ng)gonnira jajan . wong bagus apa wis olih . inggih (n)dara
punika io sampun angsai .
S . Radyan ririh atatanya. (ng)gonmu jaian m~nyang endi. dene
gelis Iemen reka . Buras matur clumik-clumik . segahe wau ratri .
rehning amba takslh tuwuk dad ya nedha ngengehan . sekul
ulam mgkang garing ing samangke kula dhapur jejajanan .
h . S ang dya h wu s ngrasuk busana . laieng pinangku sang pekik .
Bura~ ngudhari wungkusan sekul empal rambak p~tis. kakang
le Jajan ngendi. apa kene ced hak warung . rara adoh
warungan . kathik mau Buras gelis . Buras matur kula titip Ki
Maruta
7 . Maruta iku wong apa . inggih tiyang angin-angin . sang dyah
gumuje ng ngandika. jeneng athik kaya jarik. iki panganen
aglis . Buras enya lorodaku . mangana endak dulang. wus
mangap kat on kang sen til. sekul ulam dinublagaken sapisan .
S . Api-api pandelikan . sang dyah gupuh amet warih . suka rena
ing wardaya . radyan angandika aris. payo rara lumaris. mupung maksih wanci esuk . linggar saking mandira . kang rayi tansah kinanthi . ngidul ngetan ngancik tlatah Pasuruwan .
9 . Dalu lerem padhusunan. byar raina gya lumaris. siyang nedheng ingkang panas. kendel denaring-aringi. sasukane raJVa
211
lit. nahan wau lampahipun. prapta t~pi · taJaga. winastanan
Rami Grati. toya wening bajul baya samya ngambang.
10. Abayak arak-arakan . sudli~annira t~lagi. lir lepen mliwisnya
kathah. samya nigan aneng gisik . sang dyah duk aningali. lejar
ing sungkawanipun . tatanya mring kang raka. kakang buron
apa iki. gedhe-g~dhe cangk~me kaya kukusan .
11 . Galo sing cilik ya ana . rahadyan ngandika man is. rara yeku
aran baya. bajul ingkang rada cilik. nrete kang luwih cilik.
kakang apa kang kinayun . padha marani kakang . apa arep
(n)jaJuk dhuwit. apa (n)~Juk sega utawa panganan .
12. Yen caturan kaya paran. radyan mesem iya yayi . iku tan bisa
caturan . yen bisaa tata jalmi.mulane amarani.(n)jaluk mangsan
karepipun . kakang aku yun wikan . priye (ng)gone mangan
kuwi. karo apa doyananne kaki baya .
13. !ku rara kang dimangsa . manuk buron kang mring warih . treka ·
dhang sok nyarap janma. sang dyah ngandika mring abdi. Ras
apa ta tan pengin . pinangan dening ki bajul. Ki Buras girab·
girab. lumayu gugulung koming. api -api karuna amegap-megap.
14 . Sang dyah sru suk.a ngandika . Buras baiia sireki . ki baiuJ emo h
mring sira . wong rupamu kaya trasi. Ki Buras wangsw agiis .
(m)be"kta tigan mJiwis catur. ingaturaken sang dyah . ngandika
olehmu nge'ndi . kakang payo padha angupaya ligan .
15. Radyan nulya lumaksana . sang dyah suka angambili. tigan
maJiwis angambak. aneng satepining kaJi . mancer Hyang Bagaspati. sumeJetira kaJangkung . sang dyah akicat-kicat. heh
Buras gendhongen mami. ora betah (n)dhuwur ngisor padha
panas .
16. Nyang awak datan karuwan . payo kakang leren dhisik . sin~ng­
ka dennya_lumampah . prapteng papan gasik resik . wit agung
angayomi. wanara pating palangkruk . geng-ageng langkung
kathah. uning ana jalma prapti. samya ngumpul suwaranira
gum~h .
212
17. Saterngahe pangayuban . ana umbul langkung wening. ngantya biru sinatmata. sang dyah atatariya ririh . kakang iki ing
ngendi. balumbang banyune biru . metu saka ing ngandhap . sapa kakang kang ngangsoni. iba kehe balanjane tukang toya .
18. Radyan gumujeng ngandika . kagawa rupan!ng warih . Banyubiru ingaranan . kakang aku w~di kuwi . sing padha ting paringis . an eng ngepang mangruk-mangkruk . gedhene padha janrna . nora nana nganggo tapih . ling caruwet basane nora
karuwan .
19. Kakang buron apa janma. rahadyan ngandika aris . iku kang
aran wanara . kang ngarep gedhe pribadi . bangkokan aranneki
rinatu ing wre sadarum . kakang (n)dhog apa doyan . radyan ·
nulya anguncali. ingkang tigan tinampanan ing wanara .
20. Sawusira tampi tigan . gya mentar datan kaeksi . wanci lingsire
baskara . linggar saking toya wilic; Niken dharat kinanthi
a ngubengi kanang umbul umiyat sela kresna . ngadeg wangunan pasagi. neng sisih ler ingukir o;eratan Buddha
12 Tamat dennira mariksa . laieng lampahira prapti. wana keh taru
sekaran . nedheng wo he ang~moh i sang dvah suka memethik _
sekaran sasenengipun . Buras ngundhuh wowohan kJampok
arum dhuwet putih . kepel gedhang manggis dhuku pisang
"ema s
22 . (m)Barengkut binuntel sinjang. ingaturaken sang putri . lawan
radyan samya nadhah . marem tan karaos ngelih . riwusira du"mugi. rahadyan ngandika a ru m . yayi payo umentar . m~nek
kadalon neng margi. apa mlaku apa ginendhong si Buras.
23 . Kakang lumaku kewala . durung krasa kes~l mami . karo golek
kembang- k~mbang . l~pas Jampahira katri . laminya aneng margi. tan winama pTapta sampun . talatah nagri Malang . sukunira
Tengger wukir . myarsa swara sora lir (m)baunging sona.
24 . Rahadyan kampir umiyat . saking mandrawa kaeksi. grojogan
we saking arga _ dhumawah ing jurang trebis. kat~lah nama ing
Baung. toya wamanya ~thak . kadya kapuk denwusoni. sruning swara tan ka~nga yen ngandika .
213
25. Wusira miyat grojogan . laju dennira lumaris. ratri sip€ng padhusunan . bakda Subuh mangkat malih. prapta ing Singasari.
Radyan kendel Jampahipun. umiyat candhi pelag. sela cemeng
wangun masjid. rinarengga ingukir ~lung pinatra.
26. Mubeng pinageran sela . supit urang gapura di . kiwa tengenning gapura . gupaJ.a kakaJih sami. ageng ambekta bindi. kadi
jegang dennya lungguh . maripat sakalapa. malolo siyungnya
ngisis. ilat meier tumumpang ing untu nyrangas.
27 . Sela w~tah· tan samtJetan . wau Niken Rancangkapti. kagyat
kaJanira miyat. tanya mring raka sang pekik . kakang dene
medeni. kuwi uwong ar)a dudu. kaJawan omah apa . kabeh
watu kaya masjid . Jayengsari mesem sarwi angandika
28 . lku yayi reca sela . kang lir masjid aran candhi . ayo kakang
p~dha miyat. aku dhemen aningali . kaya mantenan becik . sapa
kang akarya iku . sawusira umiyat. medal saking ing cepuri. gya
umentar kalangkung rekaseng marga
29 . Sang dyah ginendhong Ki Buras. prapteng tlatah dh u:>u n Sisir
kende:l rahadyan umiyat. sumb~r aran Sanggariti we medal
saking candhi. sela ingukir pinatut. kang sisih miiil tova tawa
asr~nya ng)angkungi . sisih medal toya anget sawarara
30. Sang dyah siram gantya-gantya . kalamun karao s aris . maran g
toya ingkang panas wus siram umentar malih kasapu r rarr:
mampir. mring dhukuh sipeng sadalu . byar en1ang nuh;a
bidhaJ . ing Jampah mangkya wus prapti . dhusun Tumpang
anon cand hi alit endah .
31. Kadi cungkup wawangunan . inggiJira sawatawis . ngandhap
kering linebetan . ing nglebet kalimis gasik. tilas asrameng resi
gandanira amrik arum . sang dyah tanya amring raka . kakang
omah apa kuwi. kaya erong ambune arum angambar
32. Apa panti pangratusan . (ng)gone (n)deleh jarik ng~ndi. iku yayi candhi uga . pangiraku duking nguni .. tllas patapan resi. kang
amambu amrik arum . labet kukusing dupa . nalika muja
samadi. sang dyah angling kakang age kongkonnana .
214
33. Buras gawanana arta . t~ung dhuwit punjul s~hit . sangonana
tl!ung gobang . kon~n tuku ratus wangi. benjing yen prapta
panti. dak (ng)go oleh-oleh sibu . kalawan kanj~ng rama. sru
sumedhot kagagas wardayanira .
34. Kengetan ing ibu -rama. miwah kadang kang lunga nis.
mbarebel luh mara wayan . Niken Rancang angusapi. ngandlka
kakang nangis . apa ta luwe wetengmu . dhuh rara nora Japa .
kalilipen godhong iati. mata kiwa t€ng$n padha damonana .
.15. Gupuh kalih dinamonan . kakang nengaa manginggil : kangjeng
rama nungang gajah . kerise wilah sanyari . saiki uwis mari .
katara pampet ~luhmu. Buras ge Jumebuwa . wus lume~ sorTing candhi . tan pantara dangu m~aJ bubutulan .
16 . Apa ta wis oleh Buras. dene geJis banjur bali. o (n)dara uninga·
nana . ing ngleb~t kapanggih s~pi . kang wont'Em amung mimik.
ag~ngipun sa_i uneju n sang dyah malih ngandika . apa tan nya·
kot sireki . inggi h !n ldara kang nyakot amung sasanga .
'17 . Wis Buras ywa bali sira . (ng)gih bendara kula ajrih . tamat dennira mariksa •aiu 1ampahira kampir. ing dhusun KidhaJ ne'nggih . ano n candhi alit bagus . ingukir gagambaran . ·wayang
wanara mawami. Rancangkapti p@gat dennira mariksa .
....
61. MEGATRUH
1. kakang iki apa gambare sing mangkruk . ana pang kala rumiyin . lawan apa jenengipun . dene ta wangune sami. kaya mau
kad bolong.
2 . lki nganggo undhak-undhakan mandhuwur. payo kakang denunggahi. aku arep w~ruh pucuk. gya minggah ari kinanthi. pan
sarwi angling pawartos.
3 . Padha candhi mau iku gambar munyuk . mangkana wus prapteng nginggiJ . ing pamujan wastanipun. wusnya aso sawatawis .
tumurun sang dyah ginendhong .
215
4 . Prapta ngandhap nulya kampir maring dhusun . rahad yan si peng. saratri . pajar gidib pangkaripun . ingkang sin~dya ing
galih . karsanira sang wiranom .
5 . Maring ardi Tengge'r manawi kapranggul. ing raka dyan Ja yengresmi. tan cinatur laminipun . kang rayi tansah kinanthi.
kalamun sayah ginendhong .
6 . NgaJer ngetan prapta ing Pasn~'pan dhusun . ran kampir gya
manjat malih . asrep r~kasa ing ngenu . wus prapra dhusun Tasari. ardi Tengger iring elor
7 . Sang dyah angling Buras udhunena ingsun . ~seJ (ng)gonku
ana gigir. nulya kinanthi sang Bagus . raryan ngandhaping
suJastri. (n)jawining dhadhah tembing ior.
8 .. Kakang aku luwe upayakna sekul. Jan gorengna iwak pitik. Bu ·
ras ngupayaa gupuh _ mring jroning padesan iki Buras sandika
wotsinom .
9 . Prapreng dhusun pinanggih Jan kamtsepuh Bu vut Sudarga
kakasih . Buras matur kula nuwun manawi pan~ng ngtlen :
sekul tuwin ulam babon
10 . Kyai Buyut tatanva sinten kang ngur u~ Kt Buras u marur .:m ~
kang ngutus bandaraulun . nama Raden -Javengsar! (m) bek·
ta sadhereke wacion
11 . Taksih timur punika kang nedha sekul. dene bandara kakalih
inggih sami putranipun . Susuhunan Prapen Giri . duk bedhahe
Girl lolos .
12. Lawan wonten sadherekipun kang sepuh . nama Raden
Jayengresmi .. inggih sareng lo losipun . punika kang denulati .
ananging dereng kapanggo h _
13 . Wartosipun kewala boten kerungu . mila kJantur prapteng ngri ki. Ki Buyut dupi angrungu _ wacana mring Buras aris. kacung
niku pyantuh yektos
14 . WijiJipun ngawirya rembesing madu . tedhake andana warih .
kint~ne napa sareju . pami kula turri kampir, dhumat~ng ing
wismaningo ng.
216
IS. AmangsuJi Ki Buras langkung pakantuk. wawi anak (n)dika
irit. ulun yun marek sang luhung. Buras gya lurnakeng ngarsi.
prapta ngarsane sang anom .
16. Mundhuk-mundhuk
angrepepeh Kyai Buyut. trepsila
amangenjali . sarwi aris aturipun . pun bapa at_ur basuki . rawuh
paduka ing dhukoh .
17 Kamayangan anglir kabanjiran madu . kajugrugan wukir gendh is . sasat katamwan dewa gung . widadara widadari.
rum~dhak mring dhepokingong .
18 Sung wangsulan pambagenira Ki Buyut . paman sung bagya .
basuki. mahyakken sukaning kalbu . kalangkung pan rima rnami. (ng)gih sami-sami kemawon .
19 Kula nilakrama sinten parabipun . Ki Buyut (n)dheku tumya Tis.
kang sota h mastani UJun . Buyut Sudarga kinardi. pinisepuh
wong sadh uko h
_?() lng Tasari miwah kanan keringipun amba kang tinuwi-tuwi .
m ugi marengna c;ang bagu s ruwin ra yinta sang putri. J~rep
wonre-n wrsmanmgong
21 Dadale ma pisan kawula tu mangguh angyasakken ingkang
pa nr1 miwah nyangga dhaharipun . kantuna nadhah myang
guling . ka wula ingkang mrrantos
22 .Jayengsari angandika manis arum . inggih paman t~mbe gamp il . wus kerit marang Ki Buyut. Jaj~ng tu mameng ing ·panti .
Nyai Buyut gupoh-gupoh .
21 . (ng)Gennya methuk sang dyah gya pinondhong gathuk. umatur dhuh gustj mami . prasasat katiban daru . rawuh paduka ingriki. sanger suka sukuringong .
24 . Prapta panti wus samya lenggah ing salu . nak putu andher
neng ngarsi . ngJadoskE;n sugatanipun . sacara caraning wukir.
Ki Buyut turira alon .
25 . C umanthaka pun bapa kedah tur-atur. lumayan )ampi kalantih . ing sawonten-wontenipun . punika isining wukir . sumangga
sang prawiranom .
217
26 . fnggih paman sampun sami waJang kayun . menggah resepe
tyasmami. liT wus kulina sataun . Ki Buyut suka tan sipi. Nyai
Buyut matur alon .
27 . (n)Daraputri sumangga ingkang kinayun . iya bibi· mengko dhisik. aku aterena adus. inggih sumangga mring tlagi. sang retna
nulya ginendhong.
28 . Wusing siram sang dyah wan'gsul Jenggah salu . Jan raka tan
kena tebih . gya dhahar sugata nutuk . Buras kongsi minttliminthi. keblet ngising medang-medong .
29. Sang Hyang Bagaspati wis diwasa surup . sedhenge pumama
siddhi. Sang Hyang Wulan mungup-mungup . ana sapucuking
wukir. Jayengsari kagyat anon
30. Kidul pucak marong-marong mawa kukus . tatanya paman punapi. kang katingal mawa kukus . Ki Buyut turira aris . ardi
Brahma ingkang marong
31. Siyang ratri datansah ngedalken kukus . paman wawi benjing
enjing . yen kenging kula ayun wruh . sapucaking T~ngger ardi .
Ki .Buyut sanget rumojong
32. Tan cinatur ing ratri enjing winuwus radyan ngandika mring
rayi . yayi kowe aja milu . sun arsa mring pucak wukir. dalanne
luwih pakewoh .
33. Mung sadheJa bae banjur nuli wangsul . Buras kariya sireki.
doJannana bandaramu. ngandika dyah Rancangkapti. kakang
nora milu ingong.
34. Arep prelu pasaran lan bocah gunung. Nyi Buyut tanggap ngaturi. tedhak taman kebon pungkur. rarva lit kathah kang ngiring. ramban lembayung myang jJegor.
35. Amendheti sayuran saledn ·ekul. ngundhuh 5ekar wami·wami.
sadinten tan arsa kondur. aring ana tamansari . Jan Jare alit
kumroyok .
36. Ya ta wau ·rahadyan ing Jampahipun . Ki Buyut lumakyeng
ngarsi. ndeder mring pucaking gunung. kapungkur desa
Tasan . prapteng pucak nulya anon .
218
62. PANGKUR
1. fng ngandhap kiduling pucak. lwir kawahing ardi wiyar waradin . tengah ana ardinipun . lwir kukusan malumah . Jamun
siyang tan katon wedaling kukus . Ki Buyut matur ring radyan.
Jah punika ingkang nami.
2. Tasari kang arcli Brama . wonten ingkang mastani laut pasir.
ingkang neng te'ngah (n)jenggunuk . punika ardi Brahma. dhasaripun sitinya pasir sadarum . kajogan awu kang medal. saking
kawahe Brahmardi.
3 . Nalikanya ngaJad-aJad . miJa sanget p~thake dentingali. awit
saking kandelipun . gasik tan kathukulan . .kaJamenta kat$pan
karokot rumput. dadya pethak ngamplak-amplak. bilih kasorot
Hyang Rawi.
4 Ombak-ombak ingkang hawa . kang pratistha sanginggilipun
pasir. punika kang dadya alun . mindha o mbak samodra . boten
nginte'n yen punika sanes ranu . tinarka sagara ingkang. dumunung sanginggil wukir
5 . Leres paman ingkang sabda . punapi lng)gih kenging dipunpurugi. Ki Sudarga aturipun . prayogi tinedhakan . wus
tumurun kalangkung rekaseng enu . margi (n)juleg rumpil rampak . wus prapta sagant~n pasir .
·
6 . Radyan malih angandika. Jah suwawi umiyat sapucaking._ ardi
Brahma kawahipun . Ki Buyut tur sandika. gya um~mcat
andeder tumekeng pucuk . ana sat~pining kawah . tepung
gelang denideri .
.
A
7 . MangJung miyat jroning kawah . langkung (n)juleg seJa geng
keh kaeksi. kajawi kawah kang agung . kathah eleng terusan .
alit-alit ugi samya medal kukus. mambet kadi lirang kobar. radyan ngandika suwawi.
8 . Tumurun marang ing dhasar. datan eca ambete kukus ardi.
kalihnya samya tumurun . dupi prapta ing dhatar. pinggir wetan
ana arga tan aluhur . kalangkung asri kawuryan. rahadyan
tatanya aris .
219
9 . Paman ingkang katingaJan. langkung asri punika ardi pund i Ki
Sudarga mendhak matur. punika ing ngasrama . Ngadisari ingkang dhedhepok ing ngriku . awasta Ajar Satmaka. panguluning Tengger wukir.
10 . Sontrang endhange akathah . endah-endah wama tan nguciwani . punika tebiyatipun . taksih ngluluri Buddha. Sang Hyang
Brahma minangka panutanlpun . wong agung ing Prabalingga.
datan arsa ngepik-epik.
11 . Rahadyan dupi miyarsa. angandika paman lamun marengi.
benjang-enjang ulun laju . sowan dhateng Ki Ajar . yun sum~rap
m~nggah ta ing lampahipun . agama Buddha Barama. Ki
Buyut anayogyani .
12. ·Saking dhasar wus uminggah . tan rekasa wangsul marginya
lami 1 wanci Ngasar sampun rawuh . ing Tasari kapanggya .
lawan ari Niken Rancangkapti gupuh . pino ndho ng sarwi
tatanya . sira mau no ra nangis .
13. Daktinggal nganri sadina . Niken Rancangkapti turira aris.
kakang ing sadina muput. tan mulih maring wisma . papasaran
ana pakebonan pungkur .·lawan bocah wado n kathah . nganti
!ali durung bukti.
14. Rahadyan suka miyarsa . prapteng wisma sugata wus cumawis .
Nyi Buyut gupuh umatur. pun bibi saos dhadhar .
nyumanggakken rayinta sadint~n muput. ulun aturi tan a rsa .
sumadosipun ngentosi .
15. Rahadyan anulya dhahar. lawan ari pakantuk dennya bukti.
dumugi linorod sampun . Ki Buyut lawan Buras. kembul nadhah sawusira samya tuwuk. ingunduraken sadaya . Ki Buyut
tansah neng ngarsi.
16. Niken matur mring kang raka . kakang mau apa sira ningali .
marang gunung ingkang murub . aku caritakena. dak rungokne
karo turon neng sandhingmu . rahadyan nulya carita. Niken
Rancangkapti guling.
220
17. lng dalu .daran winama. byar raina wungu kang samya guling.
Nyi Buyut miwah Ki Buyut. angladosken semekan. wedang
· anget dhaharan myang jenang jagung. wajik atos jepen lawan.
cantheJ myang cariping linjik.
18. Cariping kaspei tela . kenthang kacang gembili uwi legi . wedang
t~mulawak arum . Jalap gendhis siwaJan . Kyai Nyai Sudarga
manembah matur. nuwun bendara sumangga. sugatanipun
kang bibi .
19. Dhaharan enjing-enjingan. inggih paman Jah kono payo yayi.
apa kang dadi karsamu . sawusnya dhadhaharan . Jayengsari
ngandika marang Ki Buyut. paman mugi andhanganna . nglarapken mring Ardisari .
·
20 . Sowan Ki Ajar Satmaka . inggih angger kawula kang umiring.
nyai miluwa sireku . kaJawan sasanguwa . wedang dharan neng
marga mengko kalamun . sang dyah mundhut dhadhaharan .
re hning sawatara tehih
21 Wus samapta nulya bidhal. tan winama ing marga sampun
prapri pagaganing ard1 sampun . rumuhun Ki Sudarga . sada·
yane kend~J sa)awining dhusun . wau ta Ajar Satmaka. wus
wikan yen ana rami
22. Putra· putTi trah utama . den samapta dennira yun sasanti . sa ·
cara caraning wiku . dupi Ki Buyut prapta . gya ingawe niatek
ngarsa nembah matur. ing purwa madya wasana . kang dadya
gita sumiwi .
2 ~ . Mesem-me~m Kyai Ajar . heh ta Buyut aturana tumuli . satriya
nung ingkang ayun . katemu ;e'nengingwang. ingsun m~thuk
ana sajawining pintu . Ki Buyut mundur wus panggya . lawan
Raden Jayengsari .
_4 . (ng)Gerpadukakaaturan . laju manjingsang ~si sampun nganti .
ana sajawining pintu. bid hal saking pagagan . Rancangkapti
kinanthi raka neng ngayun . wus tundhuk Jawan sang tapa
kaliye rinangkul sami.
25. Wus binakta ing ngasrama . dadya lenggah satata Jan sang yogi.
animbali endhang gupuh . kang uwus ngadiwama . samya
221
marek wiraganira pinatut. gambuh soJahe pra endhang. dennya mrih karya wiyadi.
26 . Sang wiku dhawuh mring endhang. sugatamu ladekna den
agelis . pra endhang ngladoske"n sampun . kang sugata mawarna. saanane ngardi wus sumadyeng ngayun . sang wiku satuhu
wignya . ambojakrama mring tami .
27 . Kecanen dennira nadhah. Kyai Buyut Sudarga nyuwun pamit.
wangsul mring Tasari dhusun . kalawan anak rayat. wus linilan
mangenjali tandya mundur. wau Radyan Jayeng~kar . kang
kantun neng Ardisari .
28 . Neng ngabyantara sang tapa . tan k~na sah siyang pantara ratri .
de kang rayi sang r~tnayu . suka ing~mong endhang . dadya
lami kend~ aneng Ardisantun . nahan ta ing ri sajuga . radyan
·u matur wotsari .
29 Dhuh pukulun kadiparan . lampahipun myang tatacaraneki.
·a gami Buddha linuhung . ingkang tansah tumindak. sang pan ·
dhita alon pangandikanipun . heh kuiup kawikanana . agama
kang denlakom
30. Titah ing sa-Tengger arga . panutane Bathara Brahma vekri
sap isan ing sab~n taun kala dina prayoga . lanang wadon tuwa
anom atur-atur. mawarna dhara n busand . munggah manng
Brahma wukir.
3 1 Lamun wus prapta ing pucak . gegawane cinemplungak~n
aglis . ing jroning kawah sadarum . pih~mbung aminulya . Sang
Hyang Brahma kang makuwon aneng latu . jajaka lawan para wan . lamun lunga nambutkardi.
32 . Mring tegal gagan ta manan . padha nganggo jungkat saseneng ·
neki. penyu kayu waja sungu . upama a~a jaka . duwe karep
angrabe ni prawan iku _ utawa prawan kang arsa . ngJaken i Ja ·
iaka sami.
..J3 Kang (n)darbeni karep sigra . (n)jupuk jungkatira kang denka;uni. jungkat sawuse jinupuk. tinedahaken marang . wong
tuwane ingkang duwe jaka mau . sawuse nampani jungkat.
padha tuwa kang ngrampungi.
34. GoJonging r~mbug kalihnya. dhinaupk~n t~mu wismaning
estri. panganten sawuse t~mu . pangulu nulya prapta . (ng)gawa
cangkir t~mbaga kang (n)jabanipun. ingukir gambaran kewan .
k~bak isi toya suci.
35. Panganten gupuh mangarsa. wusing cak~t pangulu nyawuk
warih . tinetesk~n sirahipun . panganten sakaliyan . kanthi matak
pupudya mring dewanipun . nyuwun pangestu raharja . mring
Hyang Brahma kang kinanthi.
63. KINANTHI
1. lng kene tan ana dhukun . .yen ana kang nandhang sakit.
miwah ayun darbe suta . pangulu kang anunggoni. anggawa
cangkir tembaga . kang wus isi toya suci .
2 Tansah dennira manekung. minta waJuyaning sakit. yen kang
ayu n darbe suta . panuwune mring dewadi. harjane kang yayah
rena . sarana mung denombeni .
3 . Lan ingusapan sakojur. warih suci saking wukir. kawasane
Hyang Bathara. teka waluya kang sakit . gampang kang _yun
darbe suta . tan na sangsayane galih .
4 . Kalamun ana kang lampus. binresiyan toya suci. binusanan
sarwa endah . pakurmatanira sami. panganten binayang karya .
binakta mring Brahma ardi .
5 . Yen wus praJ:)ta tepinipun . kawah cin~mplungk~n aglis . winan tu sagung pupu-~ . iku carane saiki. rahadyan matur anembah .
cangkir isi warih suci.
6 . Paran cariyosing dangu . myang laire jabang bayi. pupak puser
kinurmatan . sinaratan wami-wami. wenang mokaling agama .
sang pandhita ngandika ris.
7 . Cariyosipun rumuhun . dhawuhira Hyang Pramesthi. kang di nuta Hyang Naraddha . (n)dhawuhken mring Kanwapati . mranata agama Buddha. sagolong-golonganneki.
223
8. Kinen malingi panguJu. miwah tetenger supadi. ywa worsuh
peranganira. resah lampahing agami . andikane Hyang Naraddha . heh K~no sli narapati.
9 . Sun iki ngembani wuwus . dening Sang Hyang Odipati. sira
kinen amranata . lampah-lampahing agami. iki panetepan nata.
agama dadi purbani.
10. Wisesane rasa tuhu . ing bawana ambawani. panguwasa kang
win~nang. marentahaken ing dasih . dadi anggon-anggon praja . luhuling kratonireki.
11 . Rahayu janma kang nungkul. myang santosa ing agami. laku lakuning agama . den kalakyan panataning . apa kang uwis kawedhar. aja ana nyulayani .
.
12 Kang dhingin pangulunipun . kapindho t~ttngemeki . kaping
t~lu panembahnya . kaping pat lakunireki. kaping lima tapanira .
kaping nem liayaneki.
1~ Ping pitu laranganipun . ping woiu wawe'nangneki. kaping sanga papalinya . kaping sadasa yen lalis . ping sawias paliyasan nya . ping roias pamulyaneki.
14. Kayadene ingkang uwus . kasebut ing sastra adi. binagya
nenem agama . endi ingkang denkarepi . aywa ana kang
p~peka . rumesep mantt~·p Hyang Widdhi .
lS . Kang dhingin agama Sambu. pangulune kang agami. iku ingaran Pramana . sasewasogataneki. padha nganggowa teng~ran .
waJantaga denarani
~ S Musthika lineka iku . parantining pudyastuti. bate-bate inganggowa . ing pan~mbahira manng . area laku tepa-t~pa . mangsa
Kartika tan kenging .
17 . Mangan sarwa bungkah iku . yen mangsa Palguna sami. ngrapa
lamun ali raya . sabarang kang sarwa asin . laranganne ora k~­
na . ngrabeni kaprenah nini .
18 . Uwa .bibi kadang putu . myang pulunan kang lululi. saking ing
jalu sadaya wenang Jamun saking estli. iwak ati datan dhahar.
kena yen kinarya jampi .
224
wesi.
19. Ngrusak candht"wa!Gr.agung. nora k~a nganggo
wmang
yen kanggo sarana. wong laki-rabi yen man. ~nang beJa
myang binaan. lamun Jakine kang mati .
20. Sing wadon tan beJa Jampus. wenang cinukur yen estri . kang
mati lanang tan beJa. iku wenang dent~taki . yen jabang m~u
wanodya . wenang Jamun disunati .
21 . Yen krama wawaJinlpun . nganggowa baladho nenggih . kang
lanang nglangkahi jantra. wusu likasan myang iJir. kukusan enthong Jan lyan. kang wadon nglangkahi linggis .
22 . Garu waJuku myang pacuJ. ~alamun tum~keng jangji. Jayone
ingupakara . teg~se dipun rumati. neng panggonan kang
prayoga . ingopenan kang premati .
23 . Paliyasan Jayonnipun . Jandha m~rang ketan putih . yen mulyakken sarwa utang. agama Sambo wus tJesih . kapindho
agama Brahma. pangulune kang agami.
24 . lngaran Brahmana iku . sasewasogataneki. padha nganggowa
tengeran. ekaJ trisula tembagi. rineka-reka trisula. denanggo jajamang sami.
25 . Panembahe marang latu . Jawan mring Hyang Bagaspati.
lakune santosa ing tyas . yen mangsa Sitra tan keni. amanganna
gogodho ngan . mangsa Srawana tan keni .
:!6 . Tumenga marang ngaJuhur. yen riaya sarwa manis. larangan ne nora kena . ngrabeni kaprenah nini. uwa bibi ingkang saka .
luluri lanang _y en saking.
27 . Luluri wadon pikantuk . tan kena mateni geni . daging Jembu
datan dhahar. mapas wiji ingkang Jagi. thukul uga ora kena .
nganggo timah datan kenging.
28 . Oene ta wawenangipun. ngrabeni kapranah nini. uwa bibi ingkang saka . lul.uri wadon utawi. ngrabeni kapr~nah kadang. pulunan nak putu saking .
29 . lng luluri wadon jalu . dhaup anak inya kenging. lawan anak
guru k~na . w~nang mangao daging sapi. Jamun kinarya tatamba, nganggo timah denlilani .
225
30 0 Yen ginawe saranekuo we"nang dicukur pawestrio Jamun uwus
luwas erah o myang beJa saking kang lalis oontang-anting wadon
lanango wenang t~tak disunati.
3 1. Papaline lamun dhaup o durunge panganten opanggih o kudu
anganggo badhudhako wargane panganten estri o Jan warga panganten priya o padha lalang~n tayeki.
320 J ogedan saengga nayub o yen mati layon kab~smi. paliyasaning
kuwandha o dinusan we ron dlima di. yen mumulya srana b€rah yek u kang dak an_ggo iki
0
0
33 0 Agama Endra katelu o pangulune kang agami. ya arannana
Sakranao sasewasogataneki. padha nganggowa teng~ran ekal
bajra saka galih
~4 0 Kayu rineka bajra nung oden(ng)gosangga g~lungneki. pan~mo
bahe marang arga o lawan marang Sang Hyang Sasi. Jakune liJa
narima man gsa Naya tapaneki.
~S Datan kena ngemban sunu o kalawan mangsa Asuji. nora kena
asa nggama 0 yen ria ya sarwa pait 0 larangane no ra ke n a 0 ngrabeni kapr~nah nini o
360 Uwa bibi sing luluhuro lanang wadon myang ngrabeni o kaprenah kadang kang saka o luluri jalu myang estrio tan kena misaya
minao kang lagi koyok marengi o
37 Mangan antigari tan antuko (m)buwang susuker neng siti. tan
kena m~ahi liman o miwah angangge tembagi okeni yen kinarya
srana waw~nang k~na ngrabeni.
380 lngkang kapr~nah saduluro saka luluri pawestri o ngrabeni pr~­
nah pulunan o miwah putu ingkang saking oluluri jalu wanodya o
antigan lamun kinardi.
39 0 Jajampi apan pikantuk o wenang cinukur dyah kedhi. jalu estri
jaka rara o salah siji yen ngemasi. win~nang bela palastrao wadon lamun arep laki.
40 0 W~nang sinunatan iku 0 jalu Jamun lagi lair 0 Jan anake dhukun
wenango tin~takan de papali. kaJamun arylangun kramao
nganggo onjer myang sintrenL
0
0
0
0
0
226
41. Wargane panganten jalu. Jan warga panganten estri . samya
prang catur praJambang. sasmitane sunggateki. yen Jina ") layon ka~tak . tuwin linuweng neng siti.
42. lng guwa myang jurang serung. paliyasane kang jisim. dinusan
. ing Jeri ~ngkak . yen rnumulya srananeki. urup-urupan sabarang. durma ping catur winami.
64. DURMA
1. Lah ta iki agama Wisnu winama. panguluning agami. rannana
Ramana. sasewasogatanya. nganggowa tat~ng€r pasthi. aekaJ
cakra . keJing ingkang kinardi.
2. Apan keling rineka cakraden -gawa. babadhong bangsa keling .
sisiwalan tuwa . panembahe mring toya . Jawan maring toya
riris. lampah nurraga . tapane yen Manggasri .
3 . Datan ken a (m)bukti babi ingkang ulam . man gsa Jita tan kenging . mangan ulam menda. kaJamun ari raya . kang mirasa
sarwa gurih . larangannira. tan kena angrabe ni.
4 . Kang kaprenah nini bibi miwah uwa. ingkang saka luluri . jalu
myang tan kena . ngrabeni anak inya . myang tan kena
mamateni. kang Jagya sarwa . anyawa myang tan kenging .
5 . Amateni garudha waraha kuda. penyu bulus suwari . minum
myang anadhah . kang ngendemi tan kena. nganggo parunggu
tan kenging . wawenangira. ngrabeni prenah nini.
6 . Bibi uwa kang saka Juri wanudya . .myang kena angrabeni. kang
kaprenah kadang. putu miwah puJunan . saka Juri wadon ugi.
angrabenana . anaking guru keni.
7 . Kang ngendemi w~nang yen kinarya tamba . nganggo
parunggu keni. yen ginawe srana . wadon kang lagya lara.
wenang cinukur balindhis. yen priyanira . praJinna andon jurit.
"l f>tavogtnlpun/ leM/ - pejah .
227
8 . Jngkang wadon wtnang abela palastra. yen nora !ina jurit.
amung tarakbrata . tan kena yen kaliya . wadon wenang disunati. Janange tetak. yen anake wong baring .
9 . PapaJine Jamun krama ngangge patah . myang kembarmayang
kalih . sasrahan gun ungcm . wong tuwane pangantyan . nganggo
mangan gedhang· siji . satugel sewang. kalarung yen ngemasi.
10. Mring bangawan kali de paliyasannya. layo ne densirami. we
sekar sataman . yen mumulya sarana . papariman aminta sih .
panca agama . Bayu p~nguluneki.
11 . lng agama ya arannana Bimana. sasewasogateki . padha
anganggowa. tatenger ekal satya . carma rineka pusering . sato
den ( ng)gawa, pupuk neng sirahneki.
12. Pane mbahe marang sangkaning maruta . Jan marang caratwarsi. sarta marang · lintang. Jakune angaksama . tapane
mangsa Puseki . tan k~na dhahar. ulam sikil pat n~nggih .
13 Yen riaya kang sarwa k~cut sadaya . larangan nora keni. ngrabeni kaprenah . nini bibi pulunan . uwa miwah p utu saking.
Juluri priya . myang luluri saking estri.
14 . Datan kena ngrabeni anaking inya . Jan guru ingkang siwi.
munah sato lagya. susuta nora kena . mangan wader nora keni .
myang datan kena . angagem buratwangi.
15 . Nugel kuku Jan nganggo 9aka tan kena . m€;ahi datan kenging .
tekek cecak darat. wawenange pan ke na. prenah kadang denrabeni. iku kang saka. luluri jalu estri .
16. Wenang mangan wader yen ginawe tamba . anganggo burntsari . utawa saJaka . yen ginawe sarana . wenang cinukur
pawestri . yen randha .anyar. wong Janang ditetaki.
17 . Lamun dadi pangulune kang agama. papaline yen rabi. laki
anganggowa . batoyang tegessira. yen panganten Janang aptL
ngarak anulya . warga panganten estri.
18. Mawi angadhangi ing dhindhing warana. yen r~h ngarak
pasthr. lamun datan rebah . wangsuJ pangarakira. kedah arinira
salin . Jamun palastta. kasetra Jayonneki.
228
19. Dinekekk~n ara-ara myang ing arga . kang pance.n panggonaning . pandekeking sawa. paliyasan dinusan. ing we jawuh yen
mumuli. srana (m)babarang. sad KaJa kang agam·i.
20. Panguluning agama aran KaJana . sasewasogat~ki. sami
anganggowa. tenger ekal purusa . lingga iku iya gadhing. utawa
tulang . rineka purus nenggih .
21 . Denanggowa kakalung de panembahnya. marang ing sarupa ning . kang aeng myang wreksa . watu sasamanira. lakune apan
wirangi. tapane mangsa. Manggala yen lunga nis .
22 . Datan kena lamun asi~ng neng paran . mangsa P~drawaneki .
sirik mangan uyah . kalamun ariaya . kang sarwa pedh~s sakalir.
larangan nira . tan kena angrabeni.
23 Anak inya sanak kang kaprenah tuwa . anak guru utawi . ingkang seje bangsa . kayata bangsa Brahma. datan kena
angrabeni . bangsa Waisya . sapapadhanireki.
24 . Lawan ora kena ambubaka iSmah . kang ambaga bathari. Jan
lemah kang kadya . punuking kang andaka . datan kenging ma mareni. sona kalabang . kalawan kaJajengking .
25 . Lawan datan kena dhahara kaiapa . nganggo emas tan kenging . wawEmange kena. rabi sanak kap~nah . enom wenang
angrabe ni . kang tunggal bangsa. mangan kalapa keni
26 . Yen kinarya tatamba ·kaJawan wenang. nganggo emas
manawi. kiQarya sarana . papaline yen krama . anganggowa
Jempeng nenggih . pra warganira. panganten estri sami .
27 . Gelut Ia wan wargane panganten Janang . endi ingkang kapilis .
pan kena padhendhan . ian nalika angarak . nganggo danedanan nenggih . lamun paJastra ... katarap layonneki.
28 . Pinakakken . ing sato kewan kang galak . paliysanning jisim .
dinusan ing toya . ingkang rondhon widara . yen mumulya
srana maJing . sing sapa ingkang. tan net@pi agami .
'2.9 . Salah siji iku l<ena sapu-dhendha . yen· Sambo kang agami .
ukume kasulah . lamun agama Brahma. ukumanira kabesmi.
agama Endra. kaluw@ng ukumneki.
229
30. Yen agama Wisnu kaktbuh ukumnya . agama Bayu n~nggih .
ukume katarang. dene agama Kala . katarap ukumanneki.
kulup wus tamat. Buddha ingkang agami.
31. Pan ing T~ngger ngluJuri agama Brahma. dene cangkir t~m­
bagi. isi toya marta . pan iku titinggaJan . saking para cant'rik
nguni. ing desa-desa . pasthi na siji-siji.
32. Kang nimp~ni pan·g ulune kanang desa . caritanira nguni. ardi
ingkang ana . tengah pasir sagara. Hyang Brahma kahyanganneki. radyan turira . asru panuwun mami.
33. (n)J~ng paduka medharken agama Buddha. saestunipun takslh . mangke ingkang kanggya. ka!amun pa!akrama. dados
wonten kang pinirit. !ampahing Jawa . manthuk-manthuk sang
yogi.
14 . Tyas (m)badhidhig ngandika kulup sun tanya . !akuning kang
agami . kanabeyanira . apa ta iya nunggal. kalawan
agamamami. radyan turira. wonten sanes sakedhik .
1 ~ Lampah-lampah kalawan ingkang cinegah . sang yogi ngandika
ris. raden yen sambada. manira ayun wikan . mara pratelakna
kaki. radyan menembah . jrud~ung sabda jati.
-
65. JURUDEMUNG
lng kitab Bayanudayan1 nyriosak~n srengatipun . Kanjeng Nabi
nenim tuhu . ngasta agama minulya . lah punika ingkang sam pun . linampahan para umat. pyambak-pyambak datan jumbuh .
2 . Bubuka ngasta sarengat. nJ~ng Nabi Adam linuhung. sahadatipun Ashadu . Allah Ilahallolah . Ashadu ana Adamu . pitratollah : teg~sira . satuhu n~kseni ingsun .
3 . Ora ana Pangran liyan . anging Allah sipat agung. lawan an~k­
seni ingsun. nJ~ng Nabi Adam sanyata. pataranira Hyang
Agung . dene w~kdalira salat. sadinten sadaJunipun .
230
4. Sadasa w~daJ kathahnya . tigang w~dal siyangipun . pitung
wekdaJ dalunipun . jangkep ping sadasa ~kdaJ . musakapipun
Kitabun . sadasa jilid punika . Malekat Jabrail tumrun .
5 . Pan namung kaping saw~s . sa~n wulan siyammipun. ebel
kalawan siyam sut. ebel ~thak t~g~sira . nenggih saben tanggal
nuju . ping patbruas gangsal welas . laj~ng ping nembelas sampun .
6 . Sut pan d~meng tegesira. saben tanggaJ sangalikur. tridasa
sapisannipun . jangkep dene bukanira . sami sonten wussing
surup . kang kinaramken punika . anedhaa dagingipun .
7 . Sato kewan kang paedah. ka~ndh$t ing damellipun . rabi kadang sar:~ngipun . sadint~n pambabarira. i<inalalk~n bilih
dhaup . kadang kang datan sar~ngan. miyos saking garbeng
biyung .
8 . Nanging sareng sawussira . Kangjeng Nabi Adam surud . kang
gumantya putra jalu . nJ:ng Nabi Sis kakasihnya . apan kinaramken lamun . krama antuk samya kadang. kinalalken lamun
anruk
9 Naking sanak miwah misan . apan sapiturutipun . ranpa ningkah
bilih d haup . a ngger sampun condho ng karsa . la Jeng kaide:oi!n
sampun dening pra pangagengira. Jamun wus kaJakyan
dhaup
10 . Yen lakinya prapteng lena. randhanira datan antuk . nambut
siJaning krameku . lamun ingkang estri pejah . dhudha rabi
datan antuk_. pra umat lamun paJastra . pinetak ing gunung-gu nung .
11. Ping kalih sarengatira. nenggih_ Kanjeng Nabi Enuh . __saha datipun Ashadu . Allah Uahailollah . wa ashadu ana Enub .
kalipatoJah t~g~snya . yekti anekseni ingsun .
12. Satuhune n9~a ana . Pangeran anging Allah. lawan aneksen i
ingsun . Nabi Enuh satuhunya . iku gentine Allahu . kalih welas
wekdal salat. sadinten sadaJunipun .
13. De musakapipun Kitab. seket jilid kathahipun . katurunan
231
mlaekatu. Jabrail ping gangsal dasa . siyammipun sab~n
te~gsu . ing wekasanira tanggal. amung sadinten sadalu .
'14 . Kang kinar.amak~n kewan . sato pancen nedha iku. susuker
sasaminipun . nanging nadyan pancen nadha. susuker yen dereng ayun . tuwin dereng nate n~dha . kinalallaken puniku .
15. Kadi ta kirik kang lagya . gum~lo sasaminipun . Jamun nambut
pikrameku . kedah lilinton punika . sandhangan panganggenipun . kaiden tyang sepuhira . n~nggih kalih-kalihipun .
16 Punika minangka ningkah . pangangge ne ingkang jalu . rinawatan estrinipun . panganggening estrinira . rinawatan ingkang
jaJu . saupami pipindh.ahan . kang sandhang panganggya wangsul.
17 . Nanging kaJih-kaJihira . sami tan kenging kaJamun . nambut
siJaning krameku . kaJamun pegat paJastra . kenging kaJih-kaJihipun . randha Jaki dhudh.a krama . pra umat yen prapteng
Jampus .
1~
Wangke kin~lem ing t:-:-ya ingkang langk ung lebetipun . kaping
11ga sarengatu . nJeng Nabi Ibrahim mulya . sahadatipun
Ashad u . Allah ilahailollah . a shadu ana puniku .
19 n Jeng Ibrahim kalillolah . makna anekseni ingsun . saruhune tan
anestu . Pangeran anging Allahu . lawan anekseni ingsun . satu ·
hune Sang Minulya . nJeng Nabi Ibrahim salamu .
20 . Pawong mitranira Allah . salat sadinten sadalu . kaping kalih
likur waktu . pan mu$.akapipun Kitab . sadasa jilid puniku .
ping sawidak katurunan . Malekat Jabrail namung .
2 1. Siyam saben ri Jumungah . buka sawussira surup . kang kinaramaken satu .-kewan mangsa dadagingan . lanwohwo han kang
wittipun . mawa ri tan kena nadhah . myang ~ron sadayanipun .
22 Kang(ng)gateli mapan karam .ingkang kinalalken Jamun . kewan
ingkang tan mangseku . daging myang kalal ngunjuka . sajeng
ing sasaminipun . kang ningkahk~n lamun krama . bapa tuwin
kakinipun .
2 32
23 . Miwah sadhereke priya . tiyang jaler wenang wayuh . saking
kalih tuwin langkung . randha laki tan cin~gah . dhudha. rabi
malih antuk . para umat yen palastra. pan pinetak jisimipun.
24 . Wonten ing siti kang mulya. kang sukci inggih puniku . siti kang
dereng satuhu . dados jalantah rannira . kawutahan dening
marus. tiyang kang kinaniaya . katetesan rahsanipun .
25. Tiyang jina babandrekan . kaping sakawan winuwus. Nabi Musa
srengatipun . sahadatipun winama . Ashadu Allah tlahu . lllolah
ashadu ana . ya Musa kalamolahu .
26. Makna anakseni ingwang. tan na Pangeran satuhu . anging
Allah TangaJestu . Jawan anekseni ingwang. Kangj~ng Nabi
Musa iku . pangandikanira Allah . salat sadinten sadalu .
27 . Kaping kawandasa w~kdal. dene ta musakapipun . juga Kitab
Toret amung. sareng dugi panjen~nganira . Kanjeng Nabi Dawud . musakapipun awewah. sajuga kang Kitab Jabur .
28 Mvang matrapken paukuman. kinisap ing J~resipun . amejahi
pan linampus . myang medharken wenangira . sagunging kang
para ratu . kenging aningkahk~n tiyang . estri kathahipun·sat us
29 . Siya m ing dalem sawarsa. kawandasa dinten m upu t. saben
sonten bukanipun . myang sa~n Jumungah siyam . kena hat ·
saha tan antuk . nedha ulam dadagingan . ingkang kinaramken
namung .
30. Kewan ingkang mawi ngaral. kadosta upaminipun . kewan estri
ingkang nuju . wawrat datan kenging dhahar. kinaJaJlaken sadarum . kewan kang tan mawi ngaraJ . wawrat sakit saminipun .
3 1. Yen Jaki rabi punika. kaningkahken dening ratu . utawi paren tah agung . bilih randha tuwin dhudha . laki myang rabi pikan tuk. manawi pejah pinetak. siti r~sik ian mandhukul.
32 . Kaping gang~al srengatira. nJeng Nabi Ngisa linuhung. sahadatipun Ashadu . Allah ilahailallah. ashaduana Ngisa ruhullah.
apan t~gesira. ingkang n~kseni satuhu.
33 . Tan ana Pangeran liyan . mung sawiji ya AIJahu . Jawan anekseni ingsun . satuhune Nabi Ngisa . iku.atmajeng Hyang Agung.
233
salat sab~n ari Akat. mung sawindu dangunipun.
34 . An~nggih sek~ r~kangat. musakapipun pan namung. sajuga
Kitab lnjillun. katurunan Malaekat. Jabrail duteng Hyang
Agung. namung kaping kalihw~las. pan siyammipun winuwus .
35 Sab~n Passen akaliyan. ngajengak$n Kamsin puniku. Passen
awit sedanipun. Nabi Ngisa dumuginya. saking seda nulya
wungu. dados ing dalem tri siyang. buka saben wussing surup.
36 . Kamsin•punika naJika. tumedhaking Rohul Kudus . dhumateng
sakabatipun. Gusti Kangje"ng Nabi Ngisa. kalih siyang siyammipun. sami Passen bukanira . lajeng ariaya Kamsun.
37. Kang kinaramken punika. saben Jumungah tan antuk. n~dha
kewan dagingipun . nanging kawenangken nedha . ulam loh
sasaminipun. kinalallaken sadaya. angger datan karya gigu .
38. Kogug kog~J semang-semang. yen laki rabi puniku . kaningkahaken ing ratu. utawi para parentah . sampunne paningkah rampung . mawi kaparingan s~rat. kawin cac~penganipun
.39 Jalu kalawan wanita . wanita kinarya unggul. dadya datan kinawayuh. randha dhudhaning pegatan . gesang tan kenging puniku . palakrama kaiihira. anjawi yen sampun rembug.
40. Para umat bilih pejah. pan kapendh~m jisimmipun. ing siti
kang tan mandhukul. resik gumrining wariua . kalangkung utami Jamu~. ana ing masjit pinetak. mancorong kadya mas timbul.
66. MASKUMAMBANG
1 . Kaping nen~m sarengat ingkang mungkasi. Kangjeng Nabi
duta. nayakaningrat Jenewih . Mukhamaddan RasulolJah .
2 Salalahu ngaJaihi wasaJami. bakdaning Mukhamad. datan
wonten nabi malih. linuri t~keng samangkya.
3 . Kang wus samyll angangge agama sukci. sadrah tanah Jawa.
minurut Nabi sinelir. punika sahadatira.
234
4. Ashadu .anlailaha iJollahi. wa ashadu .anna. Mukhamad Rasu ·
lollahi. ing maknanira winarna .
5. UtuS"'ning Allah l~gkang Maha Sukci. sa~n ri salatnya. sadintt'n sadaJu kaping. gangsal wektu datan gothang.
7 . Kang kapisan waktu Subuh bangun enjing. ing saderengira.
Sang Hyang Surya andhadhari . pan amung kalih rekangat.
.8 . Kaping kalih w~ktu Luhur wancineki. Hyang Surya
gumlewang. ing saderengipun lingsir. kawan rekangat gya
saJam .
9 . Kaping tiga winastan waktu Ngasar-i. wand Sang Hyang Surya . meh tumameng roaring ardi. kawan rekangat gya salam .
10. Ping ~kawan winastanan waktu Mahrib . wanci surup surya .
kantun sunaripun abrit. pan_amung tigang rekangat.
11. Kaping gangsal waktu Ngisa ingkang wanci . sunaring Hyang
Surya. waradin datan kaeksi. kawan r~kangat gya saJam.
12. Bakda Ngisa nadyan sunatnanging wajib. sa)at kang winastan .
nenggih sunat Minalwitri. pan amung kalih r~kangat .
n Wusing salam linajengk:n sunat malih . salat kang winastan
nenggih rekangat TaJwitrt. sarekangat nulya saJam .
14 . Jakatipun sapisan ing sa~n warsi. pan mawa kamurwat . ing·
kang kenging denjakati. pitrah sat>e'n ariraya .
15. Siyammipun sab$n wu)an Ramlan n~nggih . amuput sawulan .
buka wusing bakda Mahrib." ing saben mal~me siyam .
16. Tengah dalu dhahar sa~n~gireki. saur pan winenang . supadi
kuwating dhiri. t~t~ ngjampahi agama .
17 . Bilih kinawasakaken ing Hyang _Widdhi. ing wu)an Dulkijah .
rna ring M~kah minggah khaji. manjing pirukuning Islam .
18. Dadya gangsal sahadat ingkang rumiyin. ping kalihe salat. jakat
ingkang kaping katri. ping caturira puwasa .
19. Kaping gangsal martng M~h minggah khaji. musakapnya
Kur'an . tiga_n gdasa tJus isi. satus kawan dasa surat.
235
20 . Pan amengku wahyudi tigang prakawis. satunggal Nurbuwat .
kalihe Kukumah n~nggih . katiga Wahyu .Wilayah .
21 . Jawinipun Wahyu Nurbuat puniki. dene wus anyata .
jumeneng Nabi kakasih . Wahyu Kukumah jinarwa.
22 Dene sampun jumeneng Narpati yekti . kang Wahyu Wilayah .
jumeneng Waliyullahi. musthikaning kang panutan .
2.1 . Katurunan Malaekat JabaraiJ. kaping kalih Jeksa . pangulu ing24
kang (m)bawan i. anglampahaken agama .
Pan kapara sakawan imannireki. kalanira wekdal. aneng Masjiddil Karami. angadhepaken Betolah .
25 Wetan majeng mangilen lman Sapingi . ler ngidul aj~ngnya .
nenggih nJeng lman Kanapi . ing kilen majeng mangetan
2f> . Nenggih Iman Maliki ingkang (n)darbeni. kidul ler adhepnya .
Iman Kambali nyitenni. catur panutan sembahyang .
27 Para u mat pundi ingkang den remeni . ing salah sajuga bilih
bangsa kula Jawi . !man Sapingi panutan
2R lngkang dipun karamm~ken sakathahing . daging kewan rna ·
wa . siyu ng myang sakehing paksi . kang nyangkerem anggarudha .
29 . T uwin kewan ingkang gesang toya kalih . lire kang neng toya
tan kurang juga punapi. neng dharatan tan ngapaa .
30 Tuwin ingkang mekaruh kalawan najis. myang kang mawa
wisa . utawi ingkang ngendemi . punika karam sadaya .
3 1 lngkang dipun kalallaken samukawis. kang tan kalbeng karam .
manawi alaki rabi. kaningkahken wali bapa ..
3~
Kaki kadang jal~r wajib amaleni. sepene titiga ·ingkang kenging
amaleni. kadang warga saking bapa .
33 . Kaningkahken pangulunipun agami. sinaksen sakawan . bilih
dhudha kenging rabi . randha kenging imah-imah .
34. Wit Nabi Sis dumugi Muhkhamad Nabi. estri kang winenang .
dumadya ajatukrami. naksanak misan mindhowan .
236
. 35. Saking jaJer estri myang sanesing ahJi. lngkang tan liniJan .
kramantuk sadherek nunggiJ . yayah rena myang sesepan.
36. Sadarahe saking sadherekireki. tan kenging sadaya. mayuh kadang datan kenging. satunggaJ k~dah pinegat.
37 . Tiyang jaler winenangkeR wayuh estri. tum~ka sakawan.
langkung samant~n tan kenging. rare jaJer yen wus yuswa .
38. Kalihw~as taun k~dah dentetaki. rare strt yen yuswa. t~Jung
taun densunati. dene manawi paJastra.
39. Jisimmipun kapetak wont(m ing siti. yen madahab Iman. ~a­
pingi ujurireki. mangakr biJib madahab.
40 . Nenggih !man Kanapi kuburireki. mangilen ujumya. madahab
lman Maliki. mujur mangiduJ kubumya .
41. Kang mahadab anenggih Iman Kambali. ujumya mangetan .
menggah sampumaning jisim. wit sarengat Nabi ·Adam .
4 2. nke ng mangke pan namung kawan prakawis. dhingin sinu ce na n. ing toya kang ngantya resik. sinaJatken ping kalihn ya .
43 . Kaping tiga rinukti ingkang premati. a ywa katingalan . ping pat
pinendhem ing siti. utawi kinel~m toya .
44 . Sampun tamat cariyosing para nabi. kang m~ngku sarengat. jejerlpun nene m nabi. mirib kang kasebat Kitab .
45 . Mesem -mesem Ki Ajar ngandika aris . kulup ingsun rasa . laku ·
lakuning agami. Budha Jawan kanabeyan .
46 . Amung geseh Jaku nanging jogge sami. andheku rahadyan .
Buras umatur sang resi. gambuhipun rare jabang.
67. GAMBUH
,/
1. Sang wiku ngandika rum. rare jabang caritane dangu . anane
kang sinaratan warni-wami. -duk jaman Sri Maha Punggung.
Purwacarita ngadhaton .
237
2. Dwi putra estri jalu. dyan Sad ana Jan Dewi Sri iku . sinabdakke
Sadana dumadya sriti. Sri dadya sarpa saweku . nand hang
papa putra karo.
3 . Sakarone anglangut. tan karuwan kang bakal jinujug. sarpa
sawa lampahira duk dumugi. datah nagri Wirath~ku . lerem
neng sa wah amanggon .
4 . Ngal~~r tengah pantun . ing desa Wasutira puniku . panggedhene tuwaburu Wrigu nami. Nlken Sangki wadonnipun .
wektu iku wawrat sepot!_.
5 lng ngar~p tuwaburu . Kyai Wrigu pruhita sang wiku . Sang
Wisama kapencut adarbe siwi. gya sinungan saraneku . myang
wineling wantos-wantos .
6 . Heh Wrigu kawruhanmu . sira bakal kaparingan sunu . yen kai
den anggawa begja sayekti. sarana iku dengupuh . klukun~n
we yoga gupoh .
7 Kang ran we yoga iku . wama carur sawama kang banvu. saka
bumi dwi wama we saka nglangit. tri wama we asallipun . saka
cucukulan manggon .
R Catur wama kang banyu. saka kang asipat nyawa iku . winor
kanggo ngaluku sarana iki . gya inumen Jan somahmu . Jamun
katrima kelakon .
9 Anggarbini satuhu . sakaroron mareneya gupuh . ingsun arsa
paring wangsit mring sireki . kadadeyaning sutamu . Kyai Wrigu
mundur alon .
10. Ken Sangki sawussipun . anggarbini sakaliyan gupuh . umar~
ing sang yogi ngandika aris. heh Wrigu kawruhanamu . nyaimu
enggone (m)bobot.
11. Kang neng wetengen iku . widadari pan panuksmanipun. Dewi
Tiksnawati kadadeyaneki. Retna DumiJah ing dangu . sirantuk
ka~qjan vektos .
12. Dewi Sri ananipun. Tiksnawatf widadari iku . anane Sri kadidene ~tu munggwing. ing rimbagan sa_m inipun . dene margane
238
..
patemon.
13. Sri Tiksnawari kumpul. ngupyaa sarpa sawa luhung. kang
anganggo susumping pari sawuli. kaJamun sira wus antuk.
reksanen dipun gumatos.
14. Ywa ngaf1ti prapteng lampus. lamun mati pralena sutamu . tlasing sabda Ki Wrigu kaiHan mulih . wus lami dennira ngluru . tan
mantra Jamun kapanggoh .
15. Tanggal sapisan nuju . mangsa Padrawana Kyai Wrigu . sruning
sayah leren neng pepereng guling . antuk wangsiting dewa
gung. sarpa sawa (ng)gonne manggon .
16 Yen cin~kelan purun . pasangana kala~ kang alus. sasapana
jarit putih urapsari . kepyurana ganda arum . yen wus neng pi ranti kono
17. Gulungen kang barukut. prenahena sajroning wismamu . kang
asuci teJas ujare kang wangsit . Wrigu tangi banjur mantuk
ngleksanani kang wiraos .
18 Praprane sabin gupuh . gya ginelar sarpa duk amambu. ganda
arum (ng)gajeser nwya marani. ngaleker neng smJangtpun . i\.,
Wrigu anembah alon
19 Kang sarpa wus ginulung. prapteng wisma pinarnahken sam pun neng patanen Ki Wrigu myang Niken Sangke. ing tyas
kacaryan kaJangkung. dene wamanya mancoron.g .
20 . Cacawisan pinatut . kodhok ijo satumbu gung munjung. kacari ·
ta . rattinya wetengan lair. mijil dyah ayu kaJangkung . marwa teng tyas sakarongron .
21. Sayah Ki Wrigu turu . p<)nang sarpa marimpeni Wrigu . ingsun
aja kok sajeni kodhok wilis. sajenana suruh ayu . k~mbang du pa aja towong .
22 . Andadekk~n satuhu . kabegjanmu Jan wawekasingsun . sutanira
iku wehana kakasih . Rara Raketan wus mungguh . jroning sapta ri wit m~ngko .
23 . RatTi ywa kongsi turu . yen raina sira kena turu . pan minangka
239
pangreksa supaya dadi. kalis beka rencaneku. byar enjing tangi
linakon .
24 . Su~nanireng dalu: tan pantara janma amburubul. tilik bavi
·(ng)gawa paweweh mawami. Ki Wrigu lan somahipun . padha
sukur ing Hyang Manon.
25 . Ing naJika puniku . SuraJaya gegere kaiangkung. marga saka
(ng)gonne Dewi Tiksnawati. (n)}anma nir paJiwareku . Hyang
Guru utusan gupoh .
26 . Sang Hyang KaJa punjku. kinen angr€ncana wus tumurun.
nuksma sona a}ag Wrigu kala guling . sarpa marimpeni Wrigu.
kawruhanta surup mangko .
27 . Sang Hyang Kala tumurun. angrencana marang ing sutamu.
rupa asu ajag tuJakana aglis . sakehing lawangireku . kutugana
wlirang gupoh .
·
28 . lng sajrone wismamu . oborana baiarak ping teJu . sawengine
sarta sasajiya sami. punar wak ati saundhuh . sajekna dagane
m€mok .
29 . Kadokokana kelut. sapu papon gantal aywa· kantun . pasangana damar paesan ywa mati. ing wismamu mengko surup.
uhengana alon -aJon .
30. Mateka mantranipun. o Kala nama si Wayeh •) iku . ing sawengi
mengko sutanira nini . sayekti manggih rahayti . Wrigu tangi
turu wartos.
3 1 . Marang ing semahipun . wus ru'm anti tan ana kalimput . sona
ajak kewran dennya ayun manjing . ngantya tum~ka byar esuk .
kaweleh gya muksa gupoh .
32. Hyang Jagatnata ~du. gya utusan Hyang Brahma tumurun .
nuksma dadya Lembu.Gumarang ~spati. ki Wrigu awanne turu. sarpa marimpeni aJon.
33. Heh Wrigu wru~namu. mengko ratri sirep janma wektu. ana
prapta Sang Hyang Brahma mindha sapi. arsa ngr~ncana suta') ' M.-.tn kasbut llln salajinglpun 1ng basa J~ KJna. taksih perlu kataliti tlgfsapun .
240
mu . tutuJakmu dJmirantos.
34. Kanan keringing pintu. pasangana ron nanas kang sinung
laJonthengan angus Jawan en~ putih. kulit brambang dupa
nipun . kaya kang wis biaralcobor.
35. lng dagane si gendhuk . sajenana sega abang lawuh.
kukuluban wutube karo kang uwis. kinang paradan ywa kantun. aywa giris lair batos.
68. GIRISA
1. KaJamun ngubengi wisma . 'iki mantrane ucapna . poma-porna
Hong Brahmana. rasioy~h maswaena. say~kti manggih raharja . Wrigu satanginya nendra. wawarti mring rabinir~ . Ken
Sangki sasaji sigra .
2 Wrigu mituhu su~na . dupi Sang L~mbu Gumarang. arsa
man_iing maring wisma . akewran dening sarana . asru meksa
tan kawawa . wekasan byar enjing muksa . matur cabaring
dinuta . Hyang Guru sigra utusan .
3 Sang Hyang Wisnu wus tumedhak . anuksma dadi waraha .
Wiigu siyangira nendra . sarpa sawa sung sasmita. Wrigu tengah wengi mangkya . Hyang Wisnu tumurun dadya . waraha
arsa ngrencana . iya marang sutanira .
4 . Tutulakmu wuwuhana . ri widara tunggalena . Jan ron nanas
wingi ika. padupane salinnana. ronning tanjung oborana . kaya
dene kang wus kJakyan . ing dagane sajenana. iwak eloh sega
kresna .
5 . Wuwuhe Jan wingi gantaJ. kembang kang wangi gandanya.
enggonmu ngubengi wisma. ngarfggo obor matek mantra . lah
mangkene ommo suya. nomartagda nomandaha. yekti sutanta
raharja. Wrigu satanginya nendra.
b . Gupuh-gupuh awawarta. mring Ken Sangki - rabinira .
Jinaksanan sadayanya. wussing wanci wraha prapta arsa
rnanjing maring wisma . tan kawawa dening srana. lng wayah
byar esuk muksa. matur cabaring dinuta
241
7
Hyang Pramesthi esmu duka . arsa .nedhaki priyangga . manuksma maring lkukiJa . kathah kang para jawata. tumutur samya anuksma . sas$~~9tra1priyangga. siyang KiWngu anendra .
sarpa sawa sung sasmita .
S Wrigu mengko bangun rina . Hyang Maheswara tum&lhak .
manuksma dadi kukila . ingiring para jawata . sadaya samya manuksma . Hyang Naraddha mring Kod hok Pas . Brahma mring
Kala Gumarang. Surya marang Walang Angga s.
Hyang Mahadewa manuksrha . W~dhu s Parucul Hyang Yama .
mring Kidang Ujung manuksma . Kuwera Tikus Jinada . Hyang
Siwah manuksma marang. Manjana_an Karandhi nama . Hyang
Pritanjala manuksma . marang ing Emprit Kukila
1() R0dra mring Le'mbu Andana . Wisnu mring Te mbalung Wraha .
Bavu mring K~bo Andanya . Basuki mring Sarpa Lanang Kala
mring Asu Wiyungyang. Candra K11 cing Candramawa . kabeh
pan a rsa ngr~ncana . iya marang sutan ira
11 Kaya kang uwus kalakyan. wismanira k€mthe ngana. mubeng
dening )awe wenang . anekakena teta ngga . lawan pamong mitranira ajaken mele k sadaya . ana maning saratira patumnne
Jeme kana .
12 . R0n sent he cinorek gam bar . waraha kalawan ba va Jawan gan dhik lonthengana . enje\ pipin dhanen janma . neng ron senthe
turokena . awit surup suranira . melek-turu p ina ngkuwa .
tum~kane bangun rina
B Pager wisma semburana. dalingo balenge . l bawang . kang
wrata mataka mantra . Hong Hyan q Hyanq Siwah aboja.
abuyana kita marta . swana maswana wus tamar. dhenok yekti
manggih arja. myang sining wisma sadaya .
14 . La n maninge mengko ram. aywa sira mamate ni. sabarang ingkang kaeksi . ywa wani-wani nukreti. kraneku ngalad-aladi.
Hyang Guru arsa nedhaki. Kalakuthana (n)dhingini. yeku ratune wisa-di.
9
") Prayoginipun/ bangele, - bengle .
242
15. Saka ing Ynmani nraka . dadi sarapsawan rupa . salire ingkang
dumadya . sadhengah kang kawistara. pindha l~mut
sasamanya . mangka nganti matenana . say~kti de sutanira .
bakal k~na ing rencana .
16 . Sarate iku bagekna . kaping telu saw~nginya . _samb€t araning
kang Kala . Kuthana ingkang nalika . nganakk~n ratuning
sawan. sawan t~lu cacahira . kawit t~ka surup surya . mangkene
(ng)gonmu (m)bagekna .
17 . Abo~qko S~q Nuriswo to. konq kesdyo oyu oweko. hyo nqayu
muli onqkosa. karenqketan tota nama . wolunqyanta yo wang·
qawo. ingkang sawijine teKa . nalika tengah ratrinya . mangkene
(ng)gonmu .(m)bagekna .
18. Ahanqko Sonq Neris tekanq. kisdya ayu Akwiki Hyanq. nqayu
muli han qko saka. renq tekanta ton no mowo. lunqonta ywa
qatco puma. kang sawiii maneh teka . ing naJika byar raina.
mangkene (ng)gonm u (m)bagekna .
19 . Ahanqko Sonq No rr.~ tekonq. ke sed yo ay11 A ~wik;. ywanqayu
mu/i onqkoso. saka re r.q tekan tan nona. mawa hmqyonta
ywanq qowa . eh Wrigu den eling p o ma . (ng)gonnira am·
bagekena. kaping telu sawenginya .
:!0 . Dhewe -dhewe a ran nrra . ingkang dhingin Sang Nuriswa . kapjn ·
dhone Sang Niris rannya . ping katri Sang Naris ika . pan padha
kadadeyannya . Sang Kala Kuthana ingkang . angratoni sar.ap
sawan . saben sira sung pambagya .
·
:!1 . Den santak kaya wong (ng)getak . ing kono sagunging sarap .
-sawan gya Jumayu samya . datan ana wani perak . sutanta
manggih raharja . Wrigu satanginya nendra saking karsaning
jawata. sinung emut tan kalepyan .
22 . Wawarta mring rabinira 1 sasaji samp~t sadaya kacrita tum~·
dhakira. Hyang Guru myang pra jawata . sami kaweleh sadaya.
nir nandukak~n n2ncana. awekasan samva muksa . jabang lestari raharja .
23 . Datan ana kara-kara . Jah iku Buras kawitnya . katelah tekeng
samangkya . Buras malongo tan nabda . manthuk-mant.uk rna243
ngap-mangap . radyan
ny~blek
Bvras kagyat . garagapan
nembah-n~mbah . Jestari datan wacana .
24 . Rahadyan matur sang tapa . kadiparan waJuyanya . Sri kang
dadya sarpa sawa. sang pandhita angandika . Sang Hyang
Jagadnata mawas. cabar ingkang pangrencana. saka Sri ing
panggawenya.
25. Gya utusan widdhadarya . kinen animbali marang. Dewi Sri
ayun kinarya. jang~pe kang widdhadarya . wus tumurun Jan
Sri panggya . andhawuhken kang timba!an. Sri matur kaJingga
murda . ananging darbe semaya.
26. Yen wus ruwat saking papa . Jawan anne Saddhana. te'mbe
dinadosna dewa. Dewi duta wangsu!annya. ing mangke Raden
Saddhana. sampun waJuya kang ngruwat . Sri Wiku Nga.tasmaruta. dhinaupken atmajanya .
27 . Ran Dewi Laksmitawahni. nanging karsane Hyang Giri. tembe
yen wus asisiwi . wit bakal nuru nker. wiji. sarpa sawa duk·
miyarsi . sabdaning kang widhadari. warti lampahe kang ra~:i.
karantan-rantan ing ati .
28. AngJaleker kawistara . se mune minra ruwarn~y·a . gya rin uwat
wus waluya . sarpa sima Sri kang ana . anulya ayun binakta
nanging Sri maksih l~nggana . atumva mring 'Widdharya. kang
dadya sandeyeng driya .
29. NiJar mting Wrigu-atmaja . manawi kenging rencana. ing dewa
temah palastra . y~kti yayah r~nanira . saiba susahing driya .
mangka ngage'sang punika. yen rumaos katupiksa . wajib
sanget (m)bau~ .
30. Liripun kula punika . rumaos dipun openni . wales kula angopenni. sagunging kang widdhadari . ngraos ~r~s turira Sri. ana
widdhadari siji. anama Dewi Nariti. misik dhat~ng Dewi Esri.
31. KaJamun Kl Wrigu siwi. panjanmaning Tiksnawati. mi!a agung
rencanekf. -awit (ng)gonnira manjanmi. paJiwara ~tan rnawi.
dadya dukane Hyang Girl. wangsuJannya Dewi Esri. Hyang
Jagadnata sayekti.
244
32. Sipat asih Jawan mirah . tur kawasa amisesa . nanging tan karsa
marwasa. sahggyaning kang tanpa dosa . karant~n punapa
dhawak. kamirahan yen tan Jawan .. papasiyan kadiparan .
patraping kang pangangsan •) .
·
33. Teka badhe amirosa . Jampahing kang amisesa. malah arsa
amarwasa . Hyang Giti yen makatina . punika punapa sipat.
arubiru say~ktinya . pasthi titahipun samya.
34. Lalawora haruhara. mangkana pra widdhadarya . kaJuhuran
ingkang sabda . gya muksa sapungkutira. Ki Wrigu Jawan
somahnya . yun (m)bersihi (ng)gyanning sarpa. myak samir kagyat ing driya . sarpa nir ana wanudya.
35. KaJangkung endahing wama. Wtigu sakalih atumya . Dew1 Sri
wus sajarwa . ing purwa madya wasana . Wtigu amarwata suta.
akeh-akeh aturira . ayun sudhiya sugata. Sri tan arsa mung
aminla
36 Kinang ayu lawan k~mbang . g~dhang ayu myang padupan .
Wrigu mundur tur sandika . nulya para Widdhadarya . tumurun
lawan Sri panggya . (n)dhawuhk~n timbalanira . Hyang Gin
angsung uninga . wijiling kang pangandika .
69. MIJIL
Hyang Daruna lan Dewi Daruni. kadangira wadon . karya saru
aneng kahyangane . anglakoni panggawe tan yukti. yeku· lambangsari . lawan kadangipun .
2 . Sakarone saiki kaungsir . marcapada anjog . Hyang Daruna
manjanma sutane. Ki Subandha · ingkang Jagi Jail". de Dewi
Daruni. anjanmaa iku .
3 Mring Raketan Ki Wtigu kang siwi. minangka dumados. liruning dyah Tiksnawati kuwe . diwasane kaJihira sami. karsaning
dewa di. dadya jodhonipun.
245
4
rembe darbe atmaja pawestri . dadya garwa katong. ing Wiratha iku nurunnake. sanggyaning kang ratu tanah Jawi. Dewi
Sri duk myarsi. lega galihipun .
5 . Sarya matur sandika nglampahi. dhawuhe Hyang Manon . nanging nyuwun pethukan sowanne. padhati sinang ingkang pangirid . Lembu Gumarang di. Naga Serang p~ut.
6 . Wusnya atus ature Dewi Sri. waranggana gupoh. samya muksa
prapta ing ngarsane. Sang Hyang Giri gya matur salwiring.
dennira tinuding. ing Sri aturipun .
7 . Sapungkure para widdhadari . Wrigu sakarongron . nyaosaken
ganten myang dupane. Sri wus mucang Wrigu matur aris . pun
Raketan mangkin . pan as badannipun .
8. Sri ngandika iku prabawaning . kang manuksma gantos ing
maune apan panjamane . Tiksnawati liru dyah Daruni dene
Tiksnawati . iki sandhin gingsun
9 . K.yai Wrigu iawan N iken Sangki. bas.a weruh (nljomblong.
dene kembar tan ana s1wahe . Sri ngandika di~tana nwi.
(m)bunbunannireki. anakmu si gP.ndhuk .
10 . Lan udele epek-epek kaJih . daiamakan karo. ngaping t~u ing
kiwa wiwite. sarta (ng)gyanta (n)diiati s~mbari . wuwuda
sayekti. suranta rahay u .
11. Lamun sutanira nu.i u guling . p o ma wekasingong . jwa knk am
bung Jawan sadurunge . pupak untu aywa wani-wani . ny11.~·e!
pipineki . apadene Wrigu.
12. Ywa kok emper lawan. kang wus Jalis . la-iJane awon . tan na
tulus yen kok estokake . awidada pangemongireki . sira sun
jaten).. ing ternbe sutamu .
13. MiJu nurunnaken narapati. nungsa Jawa kaot : Wrigu Sangki
STU suka sukure . pamit medaJ Jajeng andiJati. ing SUtimireki.
wus waluya ayu .
14. Tan pantara widdhadari prapti. ~thukan sumaos . kadi dene
sang Sri pariyuwune. Sri myang Tiksnawati wus anitih . lan
j,ara apsari. neng. padhati mamprung.
246
15. Wrigu Sangki lume~t patanin . sunya tan nakaton . dahat den nya· sungkawa driyane . wus pinupus karsaning dewa di.
mar~m ing tyasneki. win~ca kang sunu .
16. Sadayeku purwanira nguni. kateJah sam~gko . linaluri mring
kang ngestokake. lumbung Jesung padringan patanin . myang
sakehing kori . saben malemipun .
·
17 . Ri Jumungah apan densajeni. k~mbang miwah konyoh. kinu tugan kalawan patanen. pinasangan kajang sirah adi. pasren
denarani. tinutup kalambu.
18 Sina;'enan lantingan pan isi. we tumumpang bokor . myang
purwane wong tani yun panen . a~p wiwit nganggo densajeni .
k~mbang boreh wangi. g~dhang suruh ayu .
19. KJasa anyar Jawan jarik putih. pamrihe Sri rawoh . myang purwane lah-o.iahan ranne. jangan menir peceJ santen pitik. jabangbayi lair. sinaratan mau .
20
Tarnal ingkang Carita sang dewi . mar?!k arawat loh . membegmemb~ ser~t ngandikane . kakang kene ad heme ngranuhi
awan b€'ngi atis. Jawan tan ketemu .
21 Karo kakang Jengresmi kang anis. jare nuli panggoh . Jayengsari duk myarsa ature . ingkang rayi ribenging tyas kengis ngan dikanira ris. babo kadangingsun .
22 Ywa kasesa sawatara ari. pasthi banjur panggoh sang awiku
mar~p~ki age . marang sang dyah ngandikanya man is nini Ywa
kuwatir ing tern be katemu .
:?1 . Lan kadangta tur wis (ng)gawa rabi. wamayu kinaot. miwah
o leh-oleh marang kowe . sosotyadj agemming pawestri . sinjang
wami-wami . Jan lemes lus-alus .
24 . Rancangkapti lejar ing ngawingit . angandika alon apa temen
caritamu kuwe. mengko amung angenaki ati. yen goroh dak
jiwit . sang wiku angguguk
25 . Ora goroh caritaku nini. nanging wekasingong ywa kasusu
saselot-selote. lawan aja mulih marang Gin. yen mulih amasthi.
tan bisa ketemu .
247
26. lya kakang aku ora mulih . jangjine kepanggoh. lan si kakang
lawasa dk eben . Jayengsari amarwata siwi . kang rayi wus lilih .
matur maha wiku .
27 . Dhuh pukulun manawi rnarengi . aparinga tudoh . kangmas
Jayen~smi ing du nunge . maha wiku patanya mangsuli. sirik
ag~ng kaki. yen medhama iku
28. A wit lagi piningit dewa di. ki narya Jalako n . lan bakale sira
sakarone. lakunira sayekti dumad i. tapabrata lewih . kalamun
lastantun .
29 . Analangsa miwah tan · sak-s~rik . narimEmg ·trus batos . den
e09~a Hyang Widdhi tan sare . ngudaneni kalengeking ati
murah Ia wan asih . angreksa satuhu .
10. Tutugena lakunira kaki. mangeranna gu poh . ywa rinasa kawi~
yan maune . ing saiki upama ron aking. ane ng jalaniddhi. nut
ombaking laut.
3 1. Radyan ma ngenja li turira ris. dhuh risang ki na ot a ndikan ra
d umadya lejare . anre p ing r~a s kuma ndel ing Widd hi pa ngesru
sang yogi. ingkang amba suwun .
32 . Ma_!lgkya mump ung maksr h wanci e n.ung. lilanana ingong .
ngleksanani p ukulun tedahe . rara sira pamita sang yogi. ian
pamita maring . pra endhang sada ru m
33 . Sang dyah matur JiJanana kaki. (ng)gon ul un rumojong . mtlu
marang si kakang Jakune . ora lu wih pangestum u kaki. salame ta
nulL temu kang rinuruh .
34. lya kulup Jawan sira nini. mung pangestuningong . rinaksaa ing
Hyang sakaro ne. kasambadan ing karsanireki. Buras ingsun
paring. pangestu rahayu .
35. Buras nembah matur sru kapundhi. sabda sang kinaot . rad yan
miwah ari sampun lengser. maha wiku nganthi nganan ngering. Winar]tU sasanti. (n)jawi dhadhah rawuh-.
36. KaJihira pin~ngkul k.i nempit. laj~ng sakarongTOn. para endhang
gumarubyuk (n)dherek . sarwi atur pupudya basuki . tuhune
gung brangti. marang sang a~us .
248
70. ASMARADANA
1. L~pas lampahira kalih . Buras tansah ane ng wuntat . sang dyah
yen sayah ginendho ng . sum~ngka anggraning arga . tumurun
maring jurang. analasak wana agung. tan ana baya kaetang .
2 Kend~l dennira lumaris . lingsir kilen wancini.r a . neng wetan
arga prenahe . a yom l~nggah pasuk~tan . ing ngare sri
kawuryan . sengs~ming tyas sang retnayu . miyat ingkang
padhukuhan
.1 . Papanthan iio respati . k~letan ing Iorah -Iorah . we w~ning tumlo rong anjog . ing talaga pindha blumbang . ulamnya tambra
abang . angambang Jir suhun-suhun . marang kang kulin(mg
arga
II
Per uk cangak pelung rintip ana tepin ing talaga nvengongo ng
lir lm lbagekake . rang -urangan ca iorotan . liweran mrih
kati nga i. kredyating tya s angiiJipur. dadiya sukaning driya .
!1
Urang watang ngambang pinggir. sinambe r ing rang-urangan .
pewng myat saJUJu p a ~e . ant uk deJeg gya ngumbara . (r:n)ba re ngi rang- urangan . prapta Juhumya sang ayu . deJeg lawan
urang watang.
b
Dhtnilwahilk~n ngarsaning :>ilng d vah Jagva ngu nd h u h c;ekar
Kag•:ilt m •:at dE-leg tiba ne . gand he ng Jawa n ura ng watang
ngcmdtka 9il9~-" R•1ra" iki ana iwa k ru n tuh gand hEm g Jawan
ura ng watan g
~a lih e c in~p e n g aglis . bar~ng tiba saka tawang . kakang a ku iki
'>leh deleg ged he ne sapucang . ~ala wan urang watang sa ·
ga nd hik ka p ara Jangkung . tiba ana ngarsaningwang
-~ l Jpa man e ana p an ti . pasthi ba n ju r takngu ko la h ra hadyan Jo n
a n d ika ne ven sira d oyan binaka r. Buras ge ngupayaa woh
kamaJ Jan u yah pletuk . kinarya (m )bu mboni ulam .
9 . Buras m e ntar wangsulneki. (m )be kta wa h kamal myang uyah .
sang dyc;~h angandika alan . gerusen ana ing sela . banyune sawatara . goleka ron bleketupuk. kinarya angepes ulam.
249
10. Deleg urang wus denpessi. Buras nuJya ngagar dadya. wangwa gya denurubake . pes-pesan pm~nd hem wangwa wus ma teng gya ingentas . ingaturken sang retnayu . binuka neng ngar·
seng raka .
11 . Kakang ron bJetupuk iki . bingen kandhane si bivang . kaJamun
kinarya ngepes . sawamane ulam toya . rasane tan prabeda .
kalawan kang dipes iku . Buras coba rasakena
12. Ngathekul dennira bukti. dalah kang gosong pinangan. sang
dyah angandika alo n . piye Buras apa nyata . rasane kaya iwak.
Buras nyumak-nyamuk · manthuk. Rancangkapti langkung
suka
13. Kalihe wus samya bukti . urang myang deleg tan t~las . linorot Ki
Buras age . meh suruping diwangkara . laj~ng ing lampahira .
prapteng pagagan wus surup . tebih law an padh~kahan .
14 .. Paran karsanira ya yi apa sipe ng pad h ~ka h a n re hne iki wus
kawe ngen . payo kakang padha munggah . ing lincak tengah sa ·
wah . mengko bengi lamun turu . ana ing ko no kewala
15. Besuk byar bae lumaris. katiga wus samya minggah . mnu pur ·
nama wulanne . sumeblak angilak -ilak . karhah kang karingalan .
liw~ran wraha susunu sang re tna' tanya mring raka
16. Kakang tikus gunung Kawi. gedhe dhu wur nganggo tracak. iba
ambane eronge. yayi iku aran wraha . nulya na katingalan . sima
gembong ayun ngrundhuk. marang genjiking waraha.
17. Titiga kang kantun tebih sang d yah umatur ing raka . kucing apa
dene gedhe. kembang asem bledhak-bledhak . Buras cekelen
enggal. aku kapengin yun ngingu . Ki Buras ken del kewaJa .
18. Punang sima wus tan keksi. Buras ny~but kamdulila h . bendara
niku namane . sima asring (m)badhog tiyang . kula sareng uni-·
nga. bokong ngopiok kringet kumyus. weJ-welan tan saged
(ng)gJawat .19. Rancangkapti ngandika ris. kene tan n~dya sikara . kono ya
samono maneh . mula Buras dipitaya . kang ~~-~~ driyanira.
was tiwas ingkang tin~mu . Buras matur kasinggihan .
250
20 . Tengah ratri"sang dyah guling. Buras ngantuk rerenggotan . radyan kantun wungu ijen. munajat maring Pangeran . rahayune
kang rama . miwah raka kang anglangut. utawi panuwunnira .
21. Rahayune sarireki. lan kadangira wanudya . lampah ywa na
sangsayane . kadugEma ing sak~~ . ing t~mbe kapanggiha . kalawan kang dipun ruruh . ing wanci wus ~dh"ug tiga .
22 . Ramya swarane kang paksi . kang munya enjing-enjingan . cingcinggoling thilang penthet. cocak keket myang sikatan . srigunting rang-urangan kacer jalakuren penyu ~ranjangan munya
tawang
23 Sang dyah wungu dennya guling . kakang iki wayah apa paksi
wus ramya swarane . myang swaranira wong (ng)g~ntang .
umyu ng agagendhingan . iki vayi wanci bangun . kakang payo
maTing sendhang .
~ ~ Buras iku apa guling . !nliegreg nanging sasenggoran . (n)dereies kebes pangkone . iah buras sira tangia . iki wus bangun eniang . garagappan sarwi matur. bendara kula tan nendra .
2S Kalihe sru guiengn eki . iya kowe nora nendra mung ngantuk
saplasan bae sang n?tna miwah rahadyan mandhap ·saking
pagrongan . Ki Burac; tansah neng p ungku r prapteng s~ndhang
nulya siram
2h Repet-repet sapu t siti . kalihe lajeng umentar datan winarna
lampahe. wanci Asar prapteng Klakah . suku arga Lamongan .
·
katon arjaning kang dhukuh . aglar ingkang raiaka ya
27 Miwah ingkang nambutkardi . an eng regal myang pagagan
rahadyan kendel lampahe Jawan arinya sang retna neng
jeroning t~galan . cingak sakehing wong dhusun kang samya
anambutkarya .
28 Miyat ingkang n~be prapti. Ki Buras kinen tatanya ranning
dhukuh panggedhene kang tinanya Jon turira ing ngriki dhu sun Klakah dene ta pangag~ngipun . nama Ki Umbul Sadyana,
251
29 . Sinten ingkang (n)dika iring. wangune dede wong rucah . sa king
pun~i pinangkane . dhateng ing pundi sined ya . Ki Buras
saurira . ingkang kula dherekl niku . asli saking Surapringga .
~0 . Badhe dhateng Banyuwangi. ananging anggung kasasar. !abet
dereng wruh margine . mangke karsane bendara . reh lampah
katanggelan . pados · sipengan sadaJu. enjang (n)dumugekken
lampah .
3 1 Ki m~gawe duk miyarsi. seleh dennya nambutkarya . ngenthar
bebeja lurahe . sawusnya katur sadaya . Kyai Umbul Sadyana
ngandika kentho l den-gupuh . turana banjur kewala
32. Prapta tegal turira ris . angger paduka ngaturan . laieng tu ma meng wismane . wus kerid ing lampahira Kyai l Jmbu l 'Sadyana . mapag neng jawining dhu su n . kalihe wus ingancaran
?,] , LaJeng tumameng ing panti. linenggahkE!n bale watang Ki l lm bul tan arsa jejer. rad yan angling mring ki wisma k~ki ·:wa
wonten ngandhap satema he kula rikuh pra ·;og1 mingga h
kewala
3 4 . Ki Buyut minggah tum1.·a ris angger kula nilakrama -;mam bating sakalihe miwah ing pundi pinangka sarta ne kang k·
narsan dene rawuh Klakah dhusun Argasonva keh beba•;a
1S Kaki kula saking Gresik -Javengsan apaparab Jent> ari kula
wadon . Rara Rancangkapti nama rencang niki pun Buras
mila kadya mE'mdem pucung . ngupadosi kadang wreddha
71 . PUCUNG
1. Datan mawi cariyosan kesahipun Jayengresmi nama kalunta
prapta ing ngriki . tan kapanggih wartos kewala tan angsal.
2 . Ariulun sru rresna mring kadangipun . datan kena pisah . wa sana tiniJar .an is. datan kena pinenggak dennya ngupaya .
3. Kyai Umbul duk myarsa asru gegetun . aris aturira . angger den
santoseng gaJih . rakapara ing mangke .taksih raharja .
252
4 . Karsaning Hyang ing mangke dere~g panuju . sang dyah
angandika . kaki dadi maksih urip . kakang Jayengresmi kang
ingsun upaya .
5 . Sukur-sukur jangji tan tumekeng Jampus. salawasaneya. kaki
besuk rak kapanggih . Umbul matur inggih makaten estunya.
6
Ulun atur sugata sawont~nnipun . pan namung lumayan .
minangka }ampi ka1antih . radyan (n)dh~ku kalihnya wus samya
nadhah .
7 . Wusnya rampung linorodken Buras sampun . kacung (n)dika
nadhah . sampun mawi isan-isin . lebaring kang nedha wanci
surup surya
8 Wus ginantyan rranggana abyor kadulu mangsanya katiga.
sumilak ing ngawiyati. iumalegur swaran ya arga Lamo ngan .
9 Rad van (n)dangu punapi ingkan~ karungu Ki l Jmbul Sadyana .
umarur pucaking ardi women kawah anvemburaken dahana .
1n Langkung sae tiningalan saking dhanu ing wingking punika
, ,,king dn L:,,Jn [1, H~n tebi h T!rtama•,;a ret ha layanganin~ arga
11 Sang dvah rara marur kakang aku milu Ki I Jmbul Sadyana .
miwah tamunira kalih wus ument ar prapta tepining talaga
12 Dhan u ogu ng T1nomava 1ro kalangkung angalang ut WlVCIT
rungkasan tepi kang sisih . kawistara teka lambunging prawata
U (n)Deder mancut lir kukusan adegip un wava nganing arga .. nga _lela neng tlaga kek~i . nyemburaken dahana saking ing kawah
14 Wedaling pyu tin on lir puspita arum s umembur ran kendhat .
sumebar ing ngawiya ti . tumurunnya lir pendah tawah dahana
1S Reneng kalbu rad yan miwah sang n?tnavu tan ngemungken
ingkang. katingal ing ngawiyati . asri tino n layangan kang neng
talaga
1b Dadya ju mbuh ngandhap nginggil sekar laru . katembe n kalihnya umiyat wedaling api. tanpa k~mba kary·a agcaryaning
driya
17. Neng repining talaga sadalu mupu t. sadaya ran nendra .(n)dung-
253
kap wanci pajar gidib. ratiyan amit maring Ki Umbul Sadyana.
18. Aksamanta kaki marang jenengingsun. rehing wus raina: kula
laJepg saking ngriki . (n)dumugekken ing lampah ngupaya ka dang.
19 K i Sadyana matur angger yen pan u1 u wangsula mring wism a
pun n in i w us n yadhi yani . sasarapan -;aka w o nrenanning arga
20 . lnggih kaki sanget ing ~nrimahulun pasihanra mring wang nanging (m)bujeng mumpung enjing . Kyai Umbul (ry)dheku
umatur sumangga .
21. Ulun marur pamudya rahyuning laku •.:wa na kara -kara . inggih
kaki sami-sami . ingkang kantun manggiha <;uka raharja
22 . Sampun linggar saking ing Lamo ngan gunung lajeng lampahi ra . ruruntungan lawan ari . katri Buras neng wuntat datan at~ ­
bah .
23·. Lampahipun neng ngenu datan w m ti\<.: u " prapra padhukuhan
Kandhangan sukuning wukir . ing :-'~mer u ralatah nagn l .u m a
_iang
24 . Kendel ana sangandhaping m an w ra guns •ng :epining -en
dhang. sang d yah cawuk-cawu k '·"'m h -;aru·1an() n wad~r bano
kang gung liweran
25
Tan karasa rapuning sariranipun ka sengsem m :..·ar mrna b<wak
moJahaken dhiri . esthanira man~mbram a mring sang retna
26 . Tan pantara dangu pangagenging d h u kuh ing Kandhangan
prapta. kakasih Seh Amongbudi . la1eng sasalaman kalawan
rahadyan .
27 . Sawusipun jawab asta Ki Seh matur . kula nilakrama . sang adi
A
sinten kakasih . lawan saking pundi kawijilann ira
28 . Ngandika rum rahadyan mangsuli wuwu s kula Jayengsekar
saking nagari Garesik . ingkang w o nten repining sendhang punika .
29. Kadang-ul_un Rancangkapti namanipun . kalunta ngupaya ka dang ~puh ingkang anis . Raden Jayengresmi tumekeng
samangkya
254
30 .. Dereng pangguh warta kewala tan anruk . paman sint~n nama .
angger kang sarju mastani. Amongbudi pinis€puhing Kandhangan .
3 1 . Karannipun Seh Kandhangan ing S~meru . kalamun simba.da .
putrakuJa myang kang rayi. kapar~nga kampir s:fhumateng
wismamba.
·
32. Anglerepna sarira ingkang arapuh . tembe yen wus tingkas .
s umangga ingkang kinapti. tumya radyan ulun andherek-sakarsa .
3~ .
Amung rarenipun dereng kula tantun . rara paran karsa .
par'nintane Amo ngbudi. iya kakang prayoga kampir ing desa .
34 . Amo ngbudi kalangkung sukaning kalbu . radyan sakaliyan . wus
kerit mring dhukuhneki. prapteng wisma ngaJempakk~n kulawarga
1S
Rabinipun kinen asasaji gupuh ganten wedang kahwa gula
siwalan rum manis . dhadhaharan c;~kul mvang ulam-ulaman .
72 . DHANDHANGGUL\
Kawamaa dennira sasaii v.·uc; samekra gva lumad•JE>ng ngarsa
rinata katharek -tharek Seh Amongbudi matur . d hu h nak angger bilih marengi. pun bapa tur c;ugata . ing sawontennipun .
saestu kirang mirasa . reh pareden samukawic; sarwa langip
amung karana Allah .
·
2
lnggih paman nadyan n~mbe prapti . raosing tyas wus lelanan
lama . ~ka tan na pakewede .. Amongbudi gumuyu pan
kakenan sabda sang p~kik . rahadyan sakaliyan . anadhah
p ikantuk. riwussira cinarikan . lino rodken mring Ki Buras wus
abukti . tutuk dennira nadhah .
~
Amo ngbudi ngancarani malih . lah punika pamangseg dhaha
ran . wedang kahwa eses ganten . Jayengsari andheku . kono
yayi sasa mben linggih . wu s samya dhadhaharan .
sakapar(mgipun . rahadyan aris tatanya . arga pundi kang mawa
kukus kaeksi. Seh Among aturira .
255
4 . lng S~meru pucaking kang ardi. mawi kawah dalu lawan
siyang . (n)daledeg medal kukuse. mung asring-asring nyembur.
ngedalaken latu ananging. tan karya kasangsaran . nahan wan ci surup. baskara ginantyan wuJan. wanci Mahrib tinembang
k~nthonganneki. pra santri kathah prapta .
5 . Samya ngambil kang toya astuti . marang masJid a maca saJawar .
adan kend~l sadayane . bakda adan gya Jaju . sunat Mahrib dwi
r~kangati. anulya kinamadan . ngangkat Mahrib perlu . Seh
Among kang dadya imam . radyan makmun sira Niken Ran ·
cangkapti. neng pawestren makmuman .
6 . Lan sakehe para santri estri . tekeng waktu Ngisa wussing
bakda . sampet puji myang dongane . sang dyah anul~y·a
wangsul . nunggil lawan rakanireki. eca ale lenggahan neng
srambining tajug . Rancangkapti(n)dangu Buras.kathik mau ran
milu salat sireki. Buras marur manembah
.
Wussing wul u gya kabelet ngising wussmg cewok wulu at(•P
batal. semanging tvas carivose . atop s udaranipu n lawan -;a rip ning m~dal nginggil. saking pamanah kula wo n ten e mpe ripun . saben wadhuk kula s~bah . boten ngenrur mung glegekEm
wanri-wanti. si s~bah t~ka mayar
8 . Mongbudi mese'm ngandika aris bagu s Buras . glegek datan
dadya . ambatallaken wulune . rahadyan ngandika rum Buras
sira matura kyai . endi kang dadya ganggam . ranggap mareng
matur. dhuh Kyai Seh saestunya . ingkang dadya wenang mo·
kale wuleki. lawan ingkang sembahyang
7
9 . Ulun dereng uninga say~kti. amung ilu-ilu ing ngakathah .
kula nyuwun sajatose. Amongbudi lingnya rum . iya kacung
luwih utami. rasanan bab agama . w~nang mokalipun . tinim bang Jan nyatur liyan . kag~m cagak lalenggahan sawatawis .
batalle wulu_lima .
10. lngkang dhingin m~tu marga kalih . nguyuh ng~ntut ngising
sasaminya . pindho turu nganti suwe. tan tetep lungguhipun.
ping tri ayan m~ndem Jan baring. ping catur g~pok janma.
kang Jen mukrimipun . rinaben k~na ken w~nang. kaping lima
256
(ng)g~pok- dakar jubur parji. sunattng wulu lima.
11 . Dhingin masuh tangannya kakalih . pindho k~mu ping tri
ngumbah kama. kaping catur angings~p we . dene ping limanipun . ngusap sirah myang githokneki. ~rlune wulu apan .
n$n$m prakareku . ingkang dhingin iku niyat . kapindhone
masuh rai kang waradin . ping telu masuh asta .
12. Tuwin sikut kanan ingkang dhingin . kaping cat·ur masuh bun~mbunan . kalima masuh sukune . karowit saka dh~ngkul.'ing­
kang teng~n uga kang dhingin . anulya ingkang kiwa . tartib
n~n~mipun . rut-urut kang wus kaw~dhar . ywa tumpang so
bataling salat winami . pan sawelas prakara .
B . lngkang dhingin batal wuluneki. dwi katiban najis kaping tiga .
apan kebuka murate . kaping catur anginum . kaping lima mangan angemil. kaping n~mme caturan . kaping pitunipun nga·
mal ingkang kathah -kathah . nuli-nuli kaping wolunipun n~ng­
gih . apan gumuyu suka
14 Kaping sanga mungkur keblat nenggih . ping sadasa rukun
winuwuhan. lir rukun mindho pamine . kaping saw~lassipun .
ngengetak~n rukukireki . lir rukuk sadurungnya . ihtidal p uniku .
mungguh esahing s~mbahyang pan wowolu amintir ingkang
rumivin . dwi wru h perluning salat.
IS Katri bisa (m)bedakk.e n parluning. kaping catur wruh anjinging
w~kdal. lima nutupi urate . madhep keblat nemm inipun . k_a ping
pitu awake suci . ping wolu suci uga . sasandhangannipun .
panggonan lawan driyanya . de perluning salat wolulas winilis .
kang dhingin iku niyat .
16 . Ping d"'!i Takbiratul-ekram katri. ~gad~g catur amaca Patekah .
apan rukuk ping limane . tumaninah n~mmipun . kaping pitu
ihtidal ~enggih . ping wolu tumaninah . ihtidal wussipun . sujud
ingkang kaping sanga . ping sadasa tumaninah jro sujudi, ing·
kang kaping sawelas .
17 . Lunggu h antarane sujud kalih. kaping roJas lungguh tahyat
awal. ping triwJa~ tumaninahe . antaraning dwi sujud . ping
patblas lungguh tahyat akhir. ping patblas lunggul'l tahyat
257
akhir. ping limalas salav.~t . ing J~ng Gusti Rasul. ana ing
lungguhe tahyat . ingkang akhir kaping n~mbelasse tartip. uruturut artinya .
18. Ping pitulas pan mualat n~nggih . jangkep ping wolulas aweh
salam . lah iku wenang mokale . s~mbahyang lawa.n wulu . Buras matur sanger kapundhi. ananging dereng apal. mengko
den mut-emut. kaJawan mapan tileman . wanci lingsir ratri sang
dyah nulya guling . neng wingkinge kang raka .
19. Buras ngadhag-adhag andremimil. ngapaJaken pre1uning sembahyang. tan tutug anulya ngorok . sesenggoran ngalindur .
galegeken nora•(m)batali. sanake ngaping tiga . Ja11 silkaki antut.
kedap-k~dap sas~nggoran . radyan me~m Ki Among ~matur
:
•
A.
ans. prayogt sasareyan .
20 . ·lnggih paman mangke sawatawis. paman kewala aso ing
wisma . Amongbudi wusnya lengser. rahad yan apitekur. teka
"wanci ing pajar gidib . sang dyah wungu tatanya . kakang isih
lungguh . wangune datan anendra . lagi bae rara lng)go ningsun
ngalilir. kakang gugahen Buras
21. Wusnya tangi mring balumbang sami . asusuci ngambil tova
kadas . Ki Wisma marek ngarsane . suwawi angger waktu .
samya Subuh Ki Seh ngimami. wus bakda pupuiiyan lawan
donga Subuh . paragade kang pando nga . ngand ika io n radyan
mring Seh Amongbudi . paman ulun aliman .
22 . (n) Dumugekken lampah mupung enjing . mugi sampun kirang
pangaksama . mring kawula sadayane . Seh Amo ng aturipun .
ulun dherekaken basuki. law an atur lemengan . ulam miwah
sekul. sambel windu kacangcina . kagem sangu bilih rinta kalantih . reh tambuh kang sin~dya .
23 . Wedang kahwa salodhong miranti. radyan matur sanget pa nrimengwang. paman Among papasihe . pinaringaken sam pun .
mring Ki Buras wus denpranteni. ri wusira samekta. sasalaman
gupuh . rahadyan anulya linggar . lawan ari Buras nimg wingking anyangking . lodhong cacah sakawan .
258
24 . Ngling w':!h temen gonku (ng)gawa i~i. - yen manggunga dak
cangking kewaJa . pasthine bauku theyol. sang dyah nyeJaki
gupuh . lah gendhongen bae ya uwis .-bentingmu uculana . _lodhong papal sampun . ginendhong marang ki Buras. sakaliyan
lepas dennira lumaris. saking Bangil manget~n .
25 . Sakalangkung rekasEmg lumaris . tan cinatur laminya neng marga . uwus angambah sukune . ing Argapura gunung . ngafer
ngetan sumengkeng ardi. kathah kang sato wana . samya tututtutut. manjangan kidang andaka . aneng marga semu welas aningali . marang kang andon lampah .
26 . Merak ngigel kadya tE?dah margi. satawana lumampah
neng
ngarsa . bayak kalawan kuthuke . sang dyah karenan ·(n) dulu.
dadya supe lungkrahing dhiri . kase ngsem dennya mulat . · asrin ing kang taru . myang kathahing satowana . miwah paksi sung
swara kalanya ratri . lereh ne!"g padhusunan
27 . Dupi pra~ta la m bunging kang ardi sa king mandrawa asri kawuryan Jengsari Jo n andikane . rara lam un panuju . kampir
dhukuh ingkang kaeksi. anglen?'pken sarira . lawan yen kapranggul . kakangmas ma nawa ana . tan anane ngupaya
patako n maring . janma kang wus utama
28 Kakang iya kal<'lngku ng prayogi. kawarnaa wiku Argapura . Seh
Wahadad paparabe . tan samar ing pand ulu . lamun ana putra
Jan putri . ayun sumengkeng arga . cinipta wis ra wuh ..aneng
ngarsane sang tapa . dhuh bageya JayEmgsari Ra ncangkapti.
ana ing ngarsaningwang.
29 . Jayengsari Niken Rancangkapti. kagyat ing tyas dene sang
pandhita . wus uning mring sarirane . mange njali umatur . kang
timbalan sang maha yogi. langkung kalingga murda . Seh
Wahdat lingnya rum . aywa eraming wardaya . satuhune ingsun
apan andarbeni. kabeh kuwasaning Hyang .
30 . Paranbaya karsanira kaki. dene Jawan arinta wanudya . teka kasasar marene. apa kang sira ruruh . radyan nembah turira aris.
sestu tan kasamaran . maTing badanulun . sang tapa ~m
lingira. teka bener aturira marang mami. Jamun tan
259
mangkonoa.
31. Nora .parlu rna has ing asepi. sira kulup lawan sira rara . padha
rerepa ing kene . )amun WUS W~ktunipun . aJinggara saka ing
ngriki. sarehning tanpa rowang. nggoningsun susuguh. manut
kletheking driyanta . parmaning Hyang ma.n awa banjur
nganani. nyatane kamurahan .
32. Radyan law an ari sru kapengin . b~kti sekul pulen panggang
pudhak. jangan menir pecel dhere . dh~ndheng manjangan
gepuk . Jalap sladri cambah kemangi. dhaharan carabikang.
koci mendut timus . Buras (ng)gagas ~kul gaga . blenyik putih
ped~l iso myang semanggi. dhendhEmg pendhul maesa.
33 . Sang awiku angandika kaki. Jan arinta maranga ing wisma .
dhahara apa anane . Buras mengo(n)drekukul. ngunandika ya
taJah kyai. t~gel - teg~le tawa . dene sepi samun . tan ana banene
janma (n)dadak tawa sing dipangan apa angin. Seh Wahdat
mesem lingnya
34 . Buras age maranga ing panti . tilikana lamun wus samekta
matura (n)daramu raden . ki Buras n~mbahmundur.dupi mle~t
sajroning panti . sekul ulam dha:laran . gumelar pinatut. wa dhahe myang dennya nata . tambah ngungun dene (ng)gonira
kapengin . abukti sekul gaga .
35 . Sakletheking naJa amepeki. sru geg~tun dennya mengo ugiwa .
sakala langkung ajrihe . cangkelak nulya wangsul. makidhupuh
matur sang pekik . bendara kang timbalan . sang adi pukulun .
paduka kin4:m adhahar. wonten panti punika sampun miranti.
·
kawula ingkang nata
36. Kulup rara dhahara keriyin . Buras bae kang angJadimnana .
katiganya sampun lengser. prapteng wisma sru ngungun . mangunahe janma linuwih . Ki Buras latah-latah . kula sanget
ngungun . wontenipun sekul gaga . blenyik dhendheng pec~l iso
myang S~I'Tlanggi,punika gagas kula.
37. Langkung nikmat munpangating bu.kti. linorodk~n mring Buras
sadaya . cepl~s tan ana turahane. man1m sadayanipun. samya
wangsul rna reg sang yogi. nahan saJaminira. neng Argapureku .
260
mung raos nikmat munpangat. menenging tyas madh$p E:mger
ing Hyang Widdhi. dadya b~ngta ing Suksma .
73. ASMARADANA
1. Jayengsari Rancangkapti. tan mantra lamun dhat~ngan . wus
kadya putrane dhewe . Seh Wahdat ngandika mring dyah. eh
rena putraningwang . denweruh maring Hyang Agung. iku wajibing kawula .
.
2 . Wruhana Dating Hyang Widdhi . S ipate miwah Asmonya . apa
dene Apengo/e,ananing Hyang
.... iku Fsa . tan ana kang akarya .
tan wama n.tpa dinulu . Jan Esa Apngaling Suksma .
1 NganakDken bumi langit. sabda K un sampun gum€1ar . saisining jagad kabeh . ni rara matur ing ram a . ing pundi ( ng)gen uninga . kang manah dereng dumunung pae ananing kawula
4 Amba sampun ngudaneni . menggah Oat Sipating Allah . Asma
lawa n Apengale ing pund i margane wikan . suka sang_maha
rapa . m ya rsa arure kang sunu . aris wijilling wacana .
3 lya waiibing ngaurip yen wis wayahe diwasa . ngawruhana ing
H ycm g M ~ non v.:a ii be lawan kang mo kal miwah jaise pisan .
iya sip at ro ng p uluh . margan e sira waspada
6 Sipar wujud ingkang dhingin . tegese wujuda iya . pasthi kalamun anane . ya kaananing Pangeran . iku sipat Napsiy ah. mung
sawiji aran Wujud . kapindhone sipat K ida m.
7 . Maknane Kidamma dhingin . tan ana(n)dhinginimaneh .dhingin
Jan kawitan o ra . sadurunge dumadya .- bumi langit awanguwung . Loh Kalam pan durung ana .
8 . Atanapi Ngaras-kursi. Allah Tanga)a wus ana . iku Kidam kang
jatine. aranne sipat Salbiyah . wilangane lilima . Baka langgeng
tegesipun . ananing Hyang tanpa wekas .
9 Sasimaning bum i langit. kaanane Hyang tan owah . ya Salbiyah
ping telune . iya sipat Mukalapah . Iii kawadis h~gesnya . ananing
Hyang Maha Luhur. prabeda lawan kang anyar.
261
10. Anane anyar kinardi. saking ora dadi ana. kaJamun rinusak
kabeh . padha mulih marang ora. sarupane kang anyar. sejene
lawan Hyang Agung . anane tani>a wekasan .
11 . Wa/ kiyamu binapsihi. tegese anane Allah . jumeneng Anane
dhewe . tanpa padha kang anyar. ana lawan kinarya. Salbiyah
ping limanipun . aran sipat Wahdaniyat.
,...
12. Maknane Wahdaniyati. Dating Allah iku Esa. Sipat miwah
ApengaJe . ing Pangeran iku Esa . tegese Dating Esa. pan ora
sungsun Hyang Agung. dening Esa-ning Apengal .
13 . (n)Dadekken bumi langit. lawan saisine pisan . karyane ora
kapindho . mokal lamun· kapindhoa . anane tanpa arah.~ tan
. enggon ngisor myang (n)dhuwur. nora kacakra ing driya .
-
14 .. Wus ganep lilima uni. kang aran sipat S albiyah. kanem lawan
Napsiyahe . ana maning sipating Hyang . sipat Mangani rarmya.
wiwiJangane pitu . ingkang dhingin sipat Kodrat.
15 . lya Kodrating Hyang Widdhi. tegese Kodrat kuwasa . nganakaken ing o ran e. a ngo rakake n kang a na . de ne sipat !radar.
tegese k~rsa Hyang Agung . anganakaken kang anyar .
16. S~kehing titah pinasthi. g~dhe cilik ciyut a mba . saking lradating
Mano n, ana maning sipating Hyang. ngelmu wastaning sipac.
ngawikani makna ngelmu . weruh datan kasamara n
17 . Pira-pira aJing-aling. ran samar osiking ritah . Allah ngawikani
kabeh . lawan malih sipat Ka yat. maknane iku gesang . iya uripin'g Hyang Agung . urip tan kala wan nyawa .
18 . Sarupane kang dumadi. uripe sarta Jan nyawa. padha kena
pati kabeh .. Allah tan kena ing pejah . dene ta sipat Samak.
amiyarsa teg~sipun . pamiyarsaning Pangeran .
19 . Tan samar myarsa ing dhiri . tan awarana miyarsa . sipat Basar
ing maknane. Allah ningali sa-aJam . ora kaJawan netra . tan
samar saisinipun . iku Basaring Pangeran .
20 . Yai~u sipat. Mangani. ganepe pipitu alam. sipat Kalam ing te. ~ - AUah Tangala ngandika . datan sarana lathi. ganepe sipat
rongpuluh . sipat Maknawiyah rannya .
262
21 . Padha Jan sipat Mangani, pipitu tetep-tetepan. sipat Kadiran
dhingine . Muridan katri Ngalimun. kacatur sipat Kayat, Samingan ping gangsalipun . kanem kang sipat Basiran .
22. Mutakaliman·i (n)jangkepi. jangkepira kalihdasa. amung sipat
Kayat kuwe. tan ana kang tinaklukan . tanapi dadi sabab. saru·
pane sipat iku. kasaratan sipat Kayat.
23. Kayun tegese kang urip . iku sipat Maknawiyah. dadi rongpuluh
genepe . sipat ingkang padha kocap. kabeh wujuding Allah. iya
kang sipat rong puluh. nini sira kawruhana .
24 . Lawan kawruhana maning. liding sipat kalihdasa. liding Ku
la'lawanane. wajibe kalawan mokal. dening ananing Allah .
Maha Suci wastanipun. ing Ajal lawan ing A bad.
25. Liding sipat kalihdesi. yaiku mokaling Allah . ngadamuhdat iku
reke . kabekta na ngadam mokal . padha lawan kang anyar . tandhane Allah kang Agung. iya gelare kang jagad.
26 Liding kang sipat Mangani . tetela ing Maknawivah . den awas
tasbeh tanjihe . sakehe sipat kang kocap . tan esah tekadira.
taklid . jenenge puniku. pangawruhireng Pangeran
27 Tegese kang basa taklid . atitiron ujaring lyan . nOI'a micoreng
dheweke . anunular ing pawarta . tekade ora esah . taklid pasis
jenengipun . rusak ingkang panarima
28
Den nastiti sira nini. aja ngambah Kadariyah. tanapi Jabari ·
yahe. dadalan ngroro pan samar. angapit kalihira. mring dadalan Suni iku . wajib padha singkirana .
29
W o ng Kadariyah ye n angling. ananingsun iki Tuwan . dinade k·
ken ing Hyang Manon. miwah panguwasaningwang . sasolah
bawan ingwang . tanpa darbe pangwaseku. anging Pangeran
kang molah
30 . Lamun angucap wong Suni. ananingsun iki Tuwan. andade kken marang ingong . miwah pangawasaningwang . tanapi
kuwatingwang . pinarengaken puniku . kalawan karsaning Allah
263
31. Rama dados ingkang manjing . dhumateng sipat Napsiyah. namung satunggal wujude . kang manjing sipat Salbiyah. punika
ingkang gangsal. pan sipat Kidam puniku . kalihipun sipat
Baka.
32 . Katri Mukalawatu lil .-kawadis ka-catur waJ.-kiyamu bi napsiyane . Wahdaniyat jangk~ gangsal. ingkang umanjing sipat.
Mangani a pan pipitu . Kodrat Iawan lradat.
.13. Tri Ngelmu catur Kayati. Samak Basar lawan Kalam . punapi
makate'n r~ke . kang m~njing ing Maknawiyah . ugi sami kasapta . sipat Kadiran dwinipun . Muridan katri Ngaliman .
34 . Sipat Kayun catumeki. gangsalnya sipat Samingan . sipat Basiran n~n~me . Mutakaliman saptanya. sang wiku suka ~na .
wasana ngandika arum . iya uwus bener rara.
35 Sawise win~jang ngelmi. ing rama sang ayu kesah . am~ng­
am~ng pakaryane . ingugung dinama-dama . atmajestri sajuga .
ma ngkana r~tnaning ayu . ngandika malih ing rama .
36. Marek Niken Rancangkapti. ing rama sarwi wots~kar. r.eka baut
l@lewane al~nggah ngarsaning rama . maharsi Argapura .
pangandikanira arum . gusti putrane pun bapa .
37 S ira lunga marang endi. telung dina lunga t~ka . kalawan sira
maninge. sa~n dina oleh k~mbang . argulo sumarsana . lawan
~kar tunjung tutur. jelamprang naga puspita .
38. Sang dyah n~mbah matur aris. kula kekaring mring wana .
pupunthuk guwa dagane . sukaning tyas myat kusuma . ganda
arum angambar. wonh~n ingkang taksih kudhup . nga}engaken
(m)babar ganda .
39 . Cinarita sang a~kik . siang dalu tansah ngarsa . dhahar nendra
ngantya supe. sang wiku reseping naJa . wus tumpleg ngelmunira. mepeg birai sang bagus. maTing Pangeran Kang Nyata .
40 . Jengsari myang Rancangkapti . makidhupuh ngarseng rama.
katon mawelu netyane . lir sasangka karainan . sang wiku duk
umawas . ~mune kang makidhupuh . arum wijiling wacana .
264
41. Babo sutanings~n kalih ing wanci enjing mangkata . marang
arga Rawun ranne. wusse sawatara dina . ana ing Rawun arga.
banjura mring Banyuarum. tembe kat~mu nangkoda .
42 . Saka Pakalongan nagri. kaiamun sira bin~kta . teka anuruta
bae . yen wus teka Pakalongan . ajalnya ki nangkoda . sabarang
tilarannipun . banjur sira sidh~kahna .
43 . Mring pekir miskin nak yatin . ngengeh~na saw a tara . kangge
sangu sacukupe . maranga Parahu arga . (n}jujuga arga Bisma.
kono ana krajan agung . arane ing Sokayasa.
44 . Kyageng Sokayasa kaki . wus sin~but Waliyollah . sidik terus
paningale . jujuluk Seh Akhac\iyat. darbe atmaja juga . jalu warnanya abagus . blancer kadya Narayana .
45 . Ki Mas C~bolang kakasih . sam~ngko lagi Ja)ana . caJon linu hung y~ktine . lagya anglakoni rucah . lamun wus tinarbuka .
pinaring enget Hyang Agung. Cebolang mulih priyangga .
46 Sira suwitaa kaki. kalawan rinta si rara . gugun~n pangandikane
waktu iku wus andungkap . kapanggih Jan kakangta . yen sira
wu s adudu nung neng Wanataka panggihnya
47 Kulup ikt uwus wanci . sakarone umangkata sundongakken
sira angger . salam~t ing sangkan paran . ma nggiha suka -wt r~c
sakaliyan matur nuwun . n~mbah lengse r saking ngarsa
74. MASKUMAMBANG
1. Sanalika lir mas tumimbul ing warih . J$pas lampahira . tan ana
sangsayeng margi. nir lapa arip myang sayah
2 . Tyasnya karo kandel kumandel ing Widdhi. was uwas tan ana .
tan lyan pasrah ing Hyang Widdhi . solahe raga lir sarah
3 . Aneng )aut anut ombaking jaladri. dadya tan rumangsa . lamun
kwasanya pribadi. kabeh kuwasaning Allah .
4 . Myang winantu ing saba risang lin~wih . gancanging kang lampah . wus prapta ing Rawun wukir. kendel tepining talaga .
265
5. Kacaryan (m)bek anon weninging kang warih . samodra
Supitan . ing Bali c~tha kaeksi . jong layar akethap·k~thap .
6 Krajan dhusun padhukuhan Ia wan sabin . r@gal pakebonnan .
pasetren tepining kali . tinon saking tepi tlaga .
7
Apapanthan corah -corah katon gasik . myang turunning toya .
sudhetan saking telagi. lir sarpa sotya lumarap .
~- Prapteng ngare dadya lepen gung medahi. sabin pategalan . tan
ana kurangan warih . mila sakehe taneman .
9 . Subur-subur ron i_io wenes dum~ling . sekar samya mekar . wo·
wohan wohe ngemo hi. maweh sengsem tiningalan .
10. Sapucaking arga Rawun pan kaeksi. ingkang padhekahan
kinubeng ing taru a sri . capaka pethak candhana .
11 . Marga mubeng kadya sarpa mul~t ing wit . satepining marga .
kanan kering dentanemi . sasekaran wama-wama
12 Saiawining sasekaran kalen alit . binatur ing sela ce meng pe·
thak miwa h abrit . amalipir a nut marga .
1~ Awurahan paksi salindhitan ori . bethet atat kern bang rang·
urangan mancawami . drekuku d€ruk s~paha n
14 Menco _iala k penyu uren klawu putih . prekutut neng epang an ·
duduk layu dumeling . manyu ra ngigel kirab Jar
lS Rancangkapt i matur raka sang apekik . kakang kang kawurvan
pucaking prawata iki . wangune kaya dhukuhan .
16. Baya iki margane munggah mring nginggil . kang (ng)gubet ing
arga . tengah arata fur gasik . kinamadha sasekaran .
17 Kalen alit binatur sela wama tri . tirtanira maya . payo ka ka ng
diunggahi. m{mek ana kang dhadhekah .
18. Sakalihe wus manjat anggraning wukir . Buras aneng wuntat .
rengeng-rengeng sukeng ati. katandha l~jaring driya .
19 Dupi prapta ing pucak kendel jawining. pager sesekaran . ar·
gulo bang jene putih . ijo dadu kapuranta
20 . Sinalisir katang putih ~kar wilis. sajawining dhadhah . pinageran sela langking. gapuranira maju pat .
266
21 . Palataran win~dhi maJela Jangking. ttnepi ub€hgnya . sela lintang sak~iri . geng rampak tinata wrata .
22 . Balekambang aneng t~ngah wangun candhi. marginya maju
pat. terus ing gapuraneki. narentheng marga suketan .
23 . Wot panjalin ingenam limarkatangi. pinggimya lajuran . pucuk
tumanc~p ing siti. ron samya trubus ngr~mbaka .
24 . Kang ingambah manceret tan ana ~mi. amung kering kanan .
saasta kang samya semi. inggil sadhadha watara .
25 . Umbul ingkang ngid;ri saengga candhi. ingingonan mina .
gurameh myang tambra abri( bayak kadya langen taya .
26 . Kawamaa kang dhedhepok tengah beji . wan ita wus randha
mandmning resik gumrining. cahya anuksmeng sasangka
27 . Rara Sukci wahdat datan mawi krami . oliya wan ita . kyaningngrat d yah Tan Timbangsih . duk uning ana dhatengan
28 Miyos saking yasakambang ngore weni . sinjang lelemesan .
sumekan gadhung malathi. rimong sutra dhasar jenar
29 Ngawe -awe pangandikanira manis . babo putraningwang . vwa
kadango n aneng (n)iawi. banjura ml@bu kewala
.1 !1 Kang sinung ling kagyat gya lum~bet aglis . praptaning nga ·
vunan . ngraup pad a ganti-ganti . riwussira ngraup pad a
1 1. Rancangkapti kinanthi sang maha yogi . raden aneng wuntat.
kalawan Ki Buras santri . wus umanjing padhepokan
12 . Nistha wolu sakawan gedhongireki . jrambah gin~laran . prangwadani catur wami . satengahing kang jarambah.
33 Palenggahim sela candhani ingukir. lung-lungan sekaran .
ngandhap angrong pindha kursi. bunder pinara sakawan
34 . Angaj~ngken gapura kang maring (n)jawi. singgetan sakawan .
ingukir anguk~l pakis . sendhenan Jegok Jus gilap .
35 Trus ing nginggil dadya langitan cinawi. ron myang sa~karan .
neng anjang-anjaJtg angremit. ing pucak dha~dhang kirab Jar.
267
75. DHANDHANGGULA
Jroning panti catur g~dhongneki . kang ler wetan sela bang
kinarya . sarwa abang r~renggane . ler kilen sela pingul. sarwi
pe'thak rarengganeki. kidul kilen kang seJa . ~nar dhasaripun .
rare nggannya ~arwa j~nar. kidul wetan sela item kang kinardi .
rarenggan sarwa kresna .
2 Gedhong catur candheJanya tunggil. sat$ngahing wiwara· maju
pat. pan samya ngalih lawange . mring jarambah kang ngayun .
sajuganya samya nengkeii. ingukir reremitan . s~s~karan ~lung.
pipi lawang kering kanan . dhapur naga mul~t wit angrangsang
~ksi. ingkang andon woh-wohan .
3 Datan uwus rarengganing tulis . wawamane ingkang padh~­
pokan wiku Sukci asramane . radyan myang arinipun . tiga
Buras tan ana angling. sru eram ing wardaya. gedheg-gedheg
(nlietung . Rara Sukci wus alenggah . majeng ngetan neng ~ ­
ngah iarambah asri . katiga munggweng irambah .
4 Tan Timbangsih manis wiyosing ling . kulup rara ingsun nilakrama kasih para sakarone . Jan ngendi pinangkamu . prapta
kene apa kinapti . asamun sepi sepa . tur werit kalangkung. ing
marga akeh babaya . tur apringga kang kaambah parangcuri .
sapa kang. tuduh sira
5 . Radyan matur saha mang~njali. dhuh pukulun kakasihing
S uksma. amba matur sayektine . Jayengsari ran-ulun . ari estri
pun Rancangkapti. rencang nama pun Buras . saking Surengkewuh . praja ing Gin kadhatyan . anguJati kadang sepuh ing·
kang anis. Jayen~smi papareb.
6 . Pan kalunta prapteng Argapuri. kapanggih Seh Wahadad pu nika . kang sung tedah mring dasihe . sabdane sang linuhung.
teka gampil prapteng ngong ngriki. wiku rara ngandika. Seh
Wahdad puniku . satuhune kadangingwang . yakul-mukmin ing
pangawruh wus anunggil. Rara Sukci Seh Wahdad .
7 Kulup rara panganggep densami. di kaya duk aneng Argapura .
dupi miyarsa rahaden . mahyakken sru panuwun . kang tim0
268
balan sang maha estrt. mangkana cinarita. sab~n arinipun . ing
tyas manggung suka rena . sajuga ri wikwestri piniuak munggwing . t~pining yasakambang .
8 . Angsung boga grameh tambra abrit. Jayengsari Jawan Rancangkaptya. makidhupuh neng ngarsane . wikurara lingnya
rum . kulup rara dakcaritani. margane raganingwang. mahas
ing asamun. tan atoleh kadang-warga. sakawite ingsun amaca
kinhi!ki. ran Kadis Markus Bas!am.
9 . (ng)Gonku maca nganti woJi-wali. ingsun rasa-rasa surasanya .
dadya anandhang wirage. yayah kusurnaning rum . wus diwasa
barateng krami. pungkasing panggraita. tan lyan ing asamun.
rahadyan umatur n~mbah . kadiparan cariyosipun kang K.adis.
teka karya wig~na .
10. Rancangkapti matur mangenjali. bok inggiha kapareng ing
driya . am~dhark~n cariyose . sadaya kang kasebut. wo nt~n
Kadis sang wiku putri. mesem sarya ngandika . rara panjaluk ·
m u. caritane Markum Baslam. dak wiwiti saka bubukaning
tulis. iki piyarsakena.
11 . Hadha bayanul bihainati. ya ayu hailadina amana . wan sikhan
waman bae . kayat luamanhu . wab~J umaratu khayati. waman
supiya tukha . waina kayatu . wawimutmaina tukha. sapinati
khamil saratu albahri. kharijul pilbansukha .
12 . N~nggi h wonten carita winami. lapal saking Kadis Markum
Baslam . lelepiyan supayane . dadya pangemut-emut . wru hing
tandha tepa palupi. n~psu kang ginupita. Luamah rippipun .
uripp~ ne psu Amarah . Jan urippe nepsu Supiyah puniki. Jan
nepsu Mutmainah .
13. Raja Mutmainah kang winami . ajujuluk sang Prabu Dyatmika
Suksma Mulya paparabe. pan kandhane ing wahyu . nagarane
Lali-muslimin . tan abala sajuga . sektine kalangkung . kawasa
misesa ing rat. nora ana ingkang padha angjawani. sajagad
rnati atab .
14. Amung cipta bae baJaneki. sakedhap baJ.a .tanpa wilangan .
Sang Mutmainah kwasane . lamun tan darbe kayun . nora duwe
269
bala sawiji. angijaban idayat . mangkana cinatur. gantya ingkang kawuwussa. ana ratu tetelu prakosa luwih . samya arda
prakosa .
15. Bisikannira sri narapati. ajuiuluk Mahraja Luamah . Raja Amarah Mine . dene wuragilipun . sang Raja Supiyah pawestri .
prawira mandraguna . lembut karya luput . samya bala tan perungan . sadhukut saking tri sagremetting bu mi . sawedhining
sagara .
16 Sang raja katri miyos tinangkil. medal sadaya bala durbala. ting
prengangah ngame-athe . angame mamah-mumuh . Kyana
Patih Mangkubilai. Tumenggung Kamandaka . myang Arya
Pangridhu . Panji Wirajail seba. Rangga Wirak~mat Rangga
·
Waningisin . lan Rangga Tisnacidra .
17 Angabei Surawirang nangkil. Angabei Kiyanat aseba . ian Nga bei Plenya-plenye . Ngabei Teb~l - ngepluk . Jan Ngabei
Rucibesiwit . Ki Demang Doyanmangan . Demang Siptaturu .
l~n Kyai Demang Antukan . Jan Ki Demang Trocoh Demang
Sn?gep -ngisin . Ki Lurah Dhososugal
1R Lurah Ras-arasen-ngebluk nangkil. Jan Lurah Tan -graita aseba.
Jan Kyai Lurah Kalalen . sadaya aneng ngayun . pepak andher
samya anangkil. ngandika Sri Narendra . Raja Luamahu . mring
ari Raia Amara h . miwah marang je jenggul para bupati . kepri~e
karepira .
19 Ing pratingkah dera mangunjurit. angrusak mring Raja Mut mainah . binerat pinrih simane . aja na kang kadulu . nora nana
dadya nyampahi. ing kaprawiraningwang . kang ra~i umatur.
yen sembada karsa nata . linurugan lajenga ginepuk wani. kajenge tumpes pisan .
20 Sampun rembag sadaya kang pikir. sampun rembag Sang Raja
Luamah . yen wus mangkono rembuge . nuli linako n gupuh . aja
ko ngsi klayatan budi. adhi Raja Amarah . iya sabalamu . miwa h
arinira pisan . ya si adhi Raja Supiyah ywa kari . angkatna
balanira .
270
21. Nulya sang Raja Amarah .angJing. mring patihircs Angkaramurka. kinen budhaJ saba1ane . mijil sing nagrinipun. astanane ana
ing ati. ati puat.(ng)gonira . ing sajatinipun. puat punika lilimpa.
pangwasane panasten sabarangkardi. budine Sang Amarah .
22 . Ni Raja Supiyah angundhangi. mring patihe ni bok Jajawatan .
Jan ni Tumenggung Nyalereng . nyi Arya Guyu-guyu . lawan
nyai Kinincangalis . nyai Rangga Eseman. nyai Adu~mu.
kaJawan nyai Parikan . nyai (n)Dhepel nyai Weweh-wangiwangi. nyai Gregeten-nekat.
23 . Mijil saking ing manah maknawi. iku pupusuh sajatinira. ana
dene pangwasane . penginan barang kayun . ayun ngayang
sruning kapengin . nulya Raja Luamah . angundhangi guouh.
mring Patih Mengkucilaka. sabalane tumenggung arya ngabei.
kumerap bala kuswa .
24 Nenggih m~dal saking ati siri. siri punika sajatinira. ing jajantung sayaktine . dene pangwasanipun . marang kar~p kar~p
abukti. sabarang kang pinangan. sruning parikudu . laJenan
sabarangkarya . rupanira Luamahi sang cahyeki. dene nepsu
Amarah .
25 . Cahyanira abang anglangkungi. dene n~psu Supiyah
cahyanya . nenggih akunlng rupane . n~psu katri punika . angreg~di cipta kang ening. m~nggah ~ning punika. n~su kang ra ·
hayu . iya nepsu Mutmainah . astanane aneng ati sanubari . iku
ati sampurna .
26 . Cahyanira putih anelahi . pangwasanira sabar narima . tuma-ninah rereh sareh . tawekal iman ayu . punika kang arsa jinodhi.
mring sang Prabu Luamah . myang sawadyanipun. gumuruh
ngebeki jagad. mara t~lu ing marga lampahe baris . ri sang Raja
Luamah .
27. Medal saking ing tutuk anggili. ~nuh gumrah asru swaranira.
Raja Amarah gurunge . ing talingan ambrubul. ting sarebet seseg kang baris.(m)barabassasrempengan .jampeng tanpa ngrungu . dene ni Raja Supiyah. medal saking ing netra anduduk
andik . andadak kedakira .
271
28 . Gya prapta ing ati sanubari. sigra kinepung binaya mangap . binathithit sampet kabeh. kang darli agul-agul . para patih katiga
estri . prakosa mandragu na . ampuh ing prang pupuh. tate
angrusak agama. apan bisa angremef penggawe becik . mu cihi'lra~~n ing tapa .
29 Anglalekk~n panggawean b~cik . muiane akeh wong keneng
ala . teka ing tingkahe dhewe . sa babe dene nepsu . dadi jalaranning bilai. rosaning kang Luamah . Jan Amarah nepsu . Supiyah digdayanira . sab~n dina mumurung panggawe becik . aja
na kaslametan .
10. Wus tinata (ng)gonne rebut titih . sang Ra_ia Mutmainah atampa . ningali mungsuh praptane . anggoragodha punggung . nulya nyipta bala gung prapti. pra bupari punggawa . andher ngarsanipun . pinacak satundha-tundha . kyana Patih Sabar-maklum
aneng ngarsi. Tum~nggung Tumaninah .
Arya Prasaja Arya Berbudi. Ngabei Mantep-temeningkarsa
Ngabei Liladanane. Rangga Eklas neng ngayun . Rangga Tawekal myang Demang Sidik . Jan Demang Musawarat . lan Demang Tapakur . pepak sadaya neng ngarsa . ngandika Sang Ra ja Mutmainah singgih . mring wadyabalanira .
.) :2 . Eh ta ptiye karepira iki . ana rriungsuh datanpa wilangan .
angrusak ing manah saleh . Ki Patih Sabar-maklum . marur inggih lamun suwawi . saajangane ajang . prayogi pinagut. ing pu puh linawan ing prang. angandika sang Prabu iya den b~cik .
aprang lawan wong kopar.
.
A
33 . Nulya mangkat barissiTa ririh . iaking ati sanubati ika . medal ing
grana lurunge . aputih cahyanipun . sampun prapta cundhuk
kang batis. samya ayun-ayunan . sampun ing pra ng pupuh .
mumungsuhan tatandhingan . kang bupati sami bupati ajutit .
prang bala sami bala.
34 . Mangku-blai Jan Rahayu-budi. Angkaramurka Jan Tumaninah .
Siptar·u ru Jan Betah-miek rame pupuh pinupuh . Doyan
rnangan Jan Betah-ngelih. pun Jail Jan Prasaja . pan peluk-pin~Juk. Ki Sret mungsuhan Sabar. ki Jubtiakibir Jan ki Sareh-
272
jurit. rame abandayuda.
35. Genti titih-tinitih ing jurit. udreg-udregan sadina-dina. tan ana
kasor karone . Raja Luamah (n)dulu . mring baJane dennya ajurit. juritte tanpa w~kas . tanana sor unggul. sigra sang Raja Luamah . angundhangi baJa babantuning jurit . wadya prajurit buta .
36. Pirang-pirang bt.tta tanpa wilis . pangg$dhene pun DrembadursiJa . pun Gugur-tingkah saweneh. myang pun Berung-bregudung. pun Deksura pun Tobatngelih . pun Bingung anempuh
byat. pun Geragas-nguthuh . pun KaJana Gas-egasan . pun
Besono Jan pun Dhenggleng-oraeling. pun NgJuka ngawut
wuta.
37 . Sigra kinen tumandang ing jurit. Raja Luamah parentahira.
binyukan keh wong sijine. krubut~n loro telu . krubuten pat
dimen glis mati. kabeh nuli simaa. aja na kang munggut . si
binatang Kas!ametan . nora patut gawene angrusak kibir.
amumurung cUaka .
~8 Wus den aglis pepess~n ing jurit. sigra turnandang nepsu reksasa . am~g sru krura tandange. ngrubut n~m pitu wolu .
m~m~t sampet pe~ ngebeki. bangkak· angangkak-angkak .
kang jagad macucu . ciyut kacakot ing buta . dadya pecat baJa
kasucian tapis . apes tumpes sadaya .
39 . BaJa ing kasucian binukti. minangka dadya panganning buta .
h ,,.
seger sumya ega tyase . atuwuk manggut-manggut. nora .na·
na bala kaeksi. mung kantun ratunira . kang maksih ngungu wung. risang Raja Mutmainah. duk tumingaJ tumpesse baJanireki. asabil kamaJira .
"-
A
76. SINOM
1. Wont~n kaoling nguJama . muktamat para musanip. w~winih
~psu punika . ya ingaranan budi. budi ingkang dumadi. martabat akatdiyattu . neng gaibuJ uwiyah. Jatakyun ing nukat 9aib.
budi iku minangka warananing Hyang.
273
2 . Karana iku wus nyata. Wujutolah Datolahi. ing roro-roroning
tunggaJ . manungsa kalawan budi. budi kalamolahi. manungsa
angga arasul. singa .i ngkang ngarannan. ya manungsa iya budi.
nora pae kawasa miseseng titah .
1 . Rebut (n )jero rebut (n) jaba. manungsa kalawan budi. lir emas
lawan tembaga . campur kinothok ing kowi. sima j~nenge kaJih .
dadya suwasa rannipun . karana iku padha . manungsa kaJawan
budi. budi iku wujude napsu sakawan .
4 . Napsu sakawan punika~ wujuding manungsa y~kti. paesan pamawassira . manungsa marang ing budi. yen luput anglimputi .
budi ing luamah iku . wus tan k~na tinambak . ambek durbala
n~beki. puguh nora arempit dursila dadya.
5 . Yen tajem pamawassira. k~na utamaning budi. budi anglimputti marang. ing mutmainahireki. nenggih parek ing Widdhi. ·
awidada manggih ayu . ayu badan tan Kena. iya alaming Hyang
Widdhi . samonoa ing ngelmu durung pasaja .
b . Milane tansah rinengga . murih moncera kang warti. ing iman
kang wus istijab. ing gun~m piningit-pingit. kurmat paedah tak·
lim . ing ngelmu supayanipun . l~pas ing panggraita. undhaking
budi kang dadi. tansah mukawahdat takabul mumulang.
7 . lng kaol walahualam . mangsuli carita malih . risang Raja Mut·
mainah . sasimane balaneki. pratignya pasanggiri. yen
manungsa kudu ayu . muga kinuwatena . nadhahi mungsuh
salangit. yen manungsa kudu ginawe cilaka.
8. Tan wandea kalah aprang . tan kawawa nembadani. kang pi·
nasthi kudu swarga . mani:mgsa taj~m ing budi . kang angsal
rahmat jati. pasthi kuwawa amungsuh . tan etang lara ~jah .
wo ng mati mumpung ngaurip. nora kena wus pinasthi Cluk samana . .
9 . Gusti gawe untung ala . tinimbang Jan untung becik . kang pundi
pamilihira. ewasamana wus pasthi. ingkang menang ing jurit.
Jan kang asor ing prang pupuh . iku kagunganning Hyang. ganjaraning manungseki. darma bae mangsa bodhoa manungsa.
274
10. Ya ta wau tinarima. dongane maring Hyang Widdhi. kuwata sira ayuda . aja sira w@di mati. rosaa sira jurit. t~t~p sira dadi ratu .
ratuning Raja Imam . kuwat sajatining jurit. Raja Mutmainah
aglis magut yuda .
11. Angrasuk busana mulya . rasukan Utameng-ngelmi. ·dh~thare
Sarak-sarengat. paningset Enbnging puji. dhuwung S~mpana­
sidik. awaos Takbir-ikramu . anyamping Pracayengrat. landngan Tapakur kapti. atarumpah Andoning-c~min-paesan .
12. Anitih turangga napas. anpas tan-napas nupusse. cam~thine
TingaJ tunggaJ. kuda ran pu!'l EJirig-eling. kendhaJi lman -tokid .
rukun Islam apussipun . larappipun Makripat. kakapa Kakekatjati. ambenipun tetep Pikukuhing iman .
13. Sang Sri Raja Mutmainah . angamuk lawan cam~thi. asusum bar adipaka . mangsut cengeng tan kuwatir. amungsuh pirang
kethi. winatangi tan -na mundur. binyukan pirang yuta. tan na
toleh lara pati . pirang bara ing tembe nemu kamulyan .
14. Patitis panggitikira. ing camethinira pasthi. balane Raja Lua mah . mati sima cinamethi. Patih Mangkubilai. Ujubriya -kibir
lampus. S umungah Jan Kiyanat. Sungkan Doyan -jaU mati.
mundur sila pun Berung- (m)bregundung p~jah .
15 . Sadaya syuh sima gempang . tan ana kari sawiji. anglela Raja
Luamah . sasimane baJaneki. ngling marang ari kalih . lah kapriye digdayamu . matur Raja Amarah . Raja Supiyah tanapi .
yen suwawi ing prang kinarubut tiga .
16 . Wus rembug ponang bicara. dandan siyaga ing jurit. arasukan
Kamandaka. dh~tharira Karam-najis . paning~t Ora-eling.
anyamping Maido-kukum . lancingan Sia-sia. atarumpah
Tanpangelmi. waos Doraw~ dhuwunge Jarumman .
17 . Sarwi anitih turan~ga . kuda u~s geseng-ati. arannipun Pa·racidra. kendhali Emoh-ing-be't:ik. apus Paksalumuwih . apus
gulu ngabul-abul. apus buntute Mursal. ak~kapa Tinggalbekti.
sanggawed hi Drengki -ambeg-saJah -tampa.
275
18. Cam~thine Doyan-ujar. larap Kumingsun sumugjh . tindakira
salewengan . susumbar )ali ing Widd hi. mara sarwi nudingi . sarta ngebuk wetengipun . ngucap ingsun kuwasa . wignya anggawe bilai. irigsun uga wong (m)balasar gawe ala .
19. Pan sampun ayun -ayunan . aprang pan sami narpati. rame
dennya bandayuda . ing yuda kinrubut katri. ing ngarsa kanan
kering . Mutmainah pinrih bingung. -nging raja katiganya . nora
ulap ing prang kinarubut tiga .
·
20 . Sang Sri Raja Mutmainah. tinumbakan wanti-wanti . ginocQ cinam~thenan . nora kena denselani. sarta tinitir titir. Raja Mutmainah ambruk. Jawan turangganira. klesedan tan bisa tangi.
nanging taksih tuwajuh ing tekadira .
21 . Sinosog-sosog tan pegat. sarwi alok-alok m·a ti. saiki babarmu
pisan . lah mangsa bisaa urip . mara budia aglis . raja Mutmainah
muwus . eh mara tutugena sagendhingmu aywa kari . ingsun
ora aw~di lara Jan pejah.
22
Sang Mutmainah sakala . pratignya sajroning galih . tinedha pratandhanira . yen manungsa kudu b~cik. muga kuwatna jurit.
bisaa amales ukum. ambirat ing Luamah . Amarah Supiyah dening . nulya antuk kramat sigra ingayatan .
2 3 . Patitis pamukulira . sang Luamah cinamEhhi. Jeres pipilinganira .
tumempleg tiba anjungkir. Sang Amarah nulungi . cinamethi
pasunipun . anjungkel tibeng kisma. Raja Supiyah nulungi.
cinamethi mukanya nulya aniba ... .
24 . Sinosog aneng pratala. klesedan Sang Raja katri . kalemper
sadangunira . nora bisa muna-muni. dangu nulya ngalilir. Raja
Mutmainah muwus . eh paran karepira. apa sira (n)jaJuk mati.
yen (n)jaluka man sun pateni sira.
25 . Sang raja katri turira . sakarsa paduka dadi. ginesangan pinejahan . yen kenginga n~dha urip . mes~m Sang Raja Sukci.
eman remen piyangkuhmu. dene nora sembada. saemu anjaluk urip . sigra cinamethi malih sirahira .
26 . Raja· Luamah Amarah . Supiyah samya ng~masi . jisimrne agiJang-gilang. wadya sagotra sri katri. sasampunnira nuli. sang
27b
Raja Mutmainahu. arsa ambedhah kutha . .andhudhah kadhaton katri. punmira tinon kaiangkung santosa .
27 . Kuthane Raja Luamah . pag& capurinya wesi. kuthane. Raja
Amarah. capurinya t~mbaga brit. kuthane Supiyahi. capurinira
parunggu . sang Raja Mutmainah. manjing gapuraning puri.
neng Jang~ning rakite ing purasmara.
77. ASMARADANA
1. Kocapa kang aneng pun. para ga.rwa para putra . anangis
umyung swarane. para estri ing jro pura . nangis kalara-)ara .
langkung sedhih manahipun . tan wande dadi boyongan .
2 . Para estri sadaya (n)jrit. kakalih para punika . sampun dadya
sakadhaton . aneng pura Atipuat. kuthane sang Amarah . binoyongan dadi satu. lir ulam munggweng rampadan
3 Kakalih putra yu luwih. putrane raja Luamah . raja Amarah
nuline . kalangkung ayu utama . cahya pindha sasangka. pan
nenggih ing namanipun . sang retna yu SaJasiyah
4 Kang anem Dewi Rifangi. sasedane ramanira . kalangkung su ·
sah manahe . karuna ameteg jaja . sasambat amlasarsa. adhuh
rama milu lampus . sapa kang sunsembah -s~mbah
5 . Tan antara nulya prapti. wau raja Mutmainah . lumebet ing jro
kadhaton. ningali parestri samya. karuna aneng pura . swarane
tangis gumuruh . asasambat rajanira .
6 . Apapanggih putri kalih . karone samya karuna . Raja Sukci
ngandikane . menenga (ng)gonmu ·karuna . eman balut kang
netra . manawi ereg swaramu. lafl lungs~te cahyanira .
7 . Lah tujunen tingalmami. aywa gung ad res udrasa . babo meneoga karone . kang pindha sasangka maya . sang retna yu kalihnya . amedhar tingal andulu . yen ana satriyatama.
8 . Bagus kang cahya nelahi. paguting liring kumesar . kasoran sirna karone . karunanira rinantan. rent~ng micareng naJa . nalikane baya fku . ingkang mateni (n)j~ng rama .
277
9 . Dewi Rifangi jinawil. mring sang retna Salasiyah. ayo mundur
dudu padon . nadyan ingsun dadi tawan . mangsa k~na ginampang. sang retnayu aris mundur . lir wulan pumama linggar.
10. Cumengkling atawan tangis . amung kang sinambat-sambat. ra.man ira kang wuc; layon. nulya Raja Mutmainah . andulu mring
sang retna . tinutwuri lampahipun . minanis-manis ing sabda.
11 . Kendela ratuning puji. dhuh kusumaning nugraha . angemot
ing rahmat kabeh . tulungen wardayanira . yen wus karsaning
Suksma. ginanjar rengu J.:\n ayu. paran lng)gonira sumanggah .
12. Muiane sun tohi pati. ambeyani musthikeng dyah . yen luput
sok-soka layon . baya wus karsaning Suksma . kusuma lawan
ingwang . campuring rahmat Jan wahyu. patemo n aneng
idayat .
13 . Kendel tangise sang dewi . wasana alon ngandika . sarwi amapan l~ngguhe. heh sang Raja Mutmainah . sampun (ng)ga·
gampang tingkah . sanadyan ing raganingsun . dadya tawan
boboyongan.
14 . Nanging wus sunpupus pasthi . wit wonten panjaluk kula. dha·
teng andika sang katong. yen nanggupi karepingwang . gelem
kinarya garwa . nadyan ginaweya mangwuh amacethi bobo·
yongan .
15 . Yen ora ingsun tan apti. angling Raja Mutmainah . mundhut
apa mirahingong. yekti suntekani sira . sabarang karepira . sang
rihnayu Jon umatur. dene pan~dha kawula .
16 . Uri~na rama mami. uripa katiga pisan . rama ingkang sami Ja.
yon . kawula ngalap pratandha . yen sayekti kuwasa .
nguripaken kang wus lampus. · nyata wus badan nugraha.
17 . Sang Raja Mutmainahi. miyarsa pundhutaning dyah . sang nata
emeng driyane . w~kasan aJon ngandika . kapriye mirahingwang . wus Jakune prajurit gung . mati ng)abuhi nagara .
18. Pan wus karsaning Hyang Widdhi. kapindhone yen uripa .
ramanira kang wus layon . angrebda ngrusak agama . adrernba
murka hawa. sang dyah karone Tis rnuwus. ya durung bisa rnasesa .
278
19. Kaping kalihipun ugi. yen rama kuJa palastra. rusak kaheh
jagad kiye. paduka duraka ing Hyang. yen tan denuripena.
kalih kawula tan ayun . tinawan kinarya garwa .
20 . Raja Mutmainah angling. ewamangkono mas mirah . iya tan
kawasa ingong. yen ana sihing Pangeran . darma dadi ja)aran.
yen kalilan ing Hyang Agung. sunuripne ramanira . ·
21. Payo pinaranan aglis. padha sira seksenana. ing ramanira
uripe. nulya pinaranan panggya . bangkene sri katiga .
tinangisan ing dyah ayu . nu!ya Raja Mutmainah .
22 . Ananedha ing Hyang Widdhi. muga-muga ginampangna .
kang mati uripa maneh. tinarima kajatira. sang Raja Mutmainah . anyipta angin Jan kukus. anginipun Kayatollah.
23 Kuku s kukussing· rijeki. tinekan saciptanira . ing kukus sega
srebette . lagya granane sumringah . Jan angete watara . nulya
krenteg kepyur-kepyur. nulya ngarejet .apolah .
24 Kang mati wus urip malih . ya sang Raja Aluamah . Amarah
S upiya h dene . wus samya tata alenggah . neng ngarsane sang
nata . sang Mutmainah Jon muwus. mring raja katiga p1san .
:5 . He h Aluamah sireki. Amarah lawan S upiyah . saiki wus urip
maneh . apa sira maksih murtat. apa ta iya nutta . Raja Luamah
umatur. kawula datan Jenggana .
26 . S umangga karsaning gusti. kinarsakna sakit pejah . badan ka wu la sumaos . tan darbe karsa sajuga. sang Raja MutrT1ainah.
ngand ika ye n sira uwus . amung srah sakarepingwang .
27 . Anutta sakarsamami. sunkunjara bae sira . aneng nagara mu
dhewe . sun uluri p a ngannira . nora sunwehi luwar. sunkungkung salaminipun . sunbalenggu g_ulunira.
28 . Nulya tinrappaken aglis. sang Luama h kinunjara . Amarah Supiyah c:l~igra putri kalih pisan . binoyong bayaring p rang .
bine~ring nagrinipun . abungah marwatasuta .
29 Kaol satengahing Kadis. amal kang patang prakara . dhingin
wong kang b€tah melek. kapindho kang betah tapa . acegah
mangan murka . amal kaping tiganipun . ingkang betah sabar
lila.
279
30. Apan sing sakawan nenggih . kang betah muruk ngelmika . tingkah terus ing ngelmune . yeku manungsa ngalamat. kang bisa
amasesa. ngungguwung ngunjara nepsu . yektyantuk genggenging rahmat .
)1
Sama no bae kang warti . tan cinatur panggihira . jalu Jan estri
temune . saru dhaputing catita . lawan lagu prenesan .
amumudhar tyas ra wakul. kang bisa a mengku iman .
) ~ . Rara tamat caritaning . kanang Kadis Marku m B.a sJam . Ran -
cangkapti Jo n ature . nyywun pan gestu padu ka . saged angiampaha na . kadi (n)jeng ibu pukulun . ta n nambut silaning krama .
33 Ewuh a ya wong alaki. tangeh dhateng Mutmainah . sang wiku
Jo n ngandikane . sira nini tan kalilan . lamun ka yaa ingwang . ing
tembe sira anambut. silaning krama utama .
3 4 . Mungguh ganjarani ng Widd hi. mring kang na mbut palakrama
ingkang n etepi patrape . laku-laku ning wanud ya . ingka ng wi nengku priya . say€ktine tik~l pit u . tinimba ng Jan kang ta n
krama .
3S Priye kono Ja yengsari . mu ngguh ing pam ikif.ra . apa ta 1ya
ma ng kono . Rahadyan matur ma nembah . lerec; kang pangandika dwije stri ma was sang bagus . ngandika jroning wardaya
36
Wong iki dhasa re sukci. lantip pasanging graita. pasaja teteg
asareh . cacalo ning ao liya . jatmikane katara . mara ng ing kadunyan tambuh . anduduk mating ma kripat .
,..
78. DUDUKWULUH / MEGATRUH
1 . Wasana ngling niken wiku sira kulup. Jan atinta Rancangkapti .
banjurer.a ing lakumu . mring piabuhan Banyuwangi. netepana ingkang pakon .
2. No r_a pisan-pisan lamun ingsun nundhung . dadya anjrak
aneng ngtiki. bang~t suka-reneng kalbu . satuhune ingsun asih .
marang sira sakaroron .
280
3 . Nanging bakaJ mu~ Jalakonmu kuJup. ~njur datan k~­
panggih. lawan ingkang sira ruruh_ mula Jakunit;a kaJih. sunsusuwun ing Hyang Manon .
4 . SaJameta kalampahana sedyamu. rin~ksaa ing Hyang Widdhi.
sakaliyan nembah matur. dhawuh timbalan sang . yogi. saldangkung panuwuningong.
5 . Kalilana ing samangkya uJun mundur. lajeng dhateng Toyawangi. tan lyan pangestu pukulun. pandhita rara nganthuki.
kalih nguswa suku gupoh .
6 . Sakaliyan mastakanya denlus-eJus. poma aywa na kuwatir.
rina wengi ingsun jangkung.· wus Jengser ari kinanthi. Ki Buras
uma~ng gupoh .
7 . Kalilana kadibale gadhah atur. nyuwun pangestu basuki . kalawan anyuwun sangu . ingkang boten kenging enting. ingkang
cumbu wangsul kanthong .
8 . Wiku rara gumu;eng ngandikanipun . aneh panjalukmu iki.
pamikirku teka ewuh . kang sangu tan kena enting. nuwun
cebleke kemawon .
9 . Sanes ngeJmu inggih sangu arta lugu . sang wiku lajeng maringi .
iki tampanana gupuh . mung rong gobog datan luwih . Buras
(n) jekutrut maJerok .
10. Saya s uka sang wiku ngandikanipun. mungguh gobog loro iki.
kok (ng)go jajan sasayahmu. kanthongamu mesthi isih . gobog
loro nora kalong .
11 . Gurawalan ·neng asta nulya rin~t. Buras mundur tanpa
pamit . mung gumremeng seJak kantun. prapta wingkinge sang
putri . noleh angandika alon .
12. Buras dene nganti suwe nora nusuL inggih kantun sawatawis.
yektosip~.m mila dangu . kula nyunyuwun sang yogi. sangu pinaring rong gobog.
l3. Mangke bilih sampun dumugi ing warung. paduka kula
pameri. mangunahe gobog luhung. sapunika boten kenging.
mindhak ngabar tanpa dados
281
14. lya Buras m~ngko tutura maringsun . wau ta Jampahireki. sa king ingarga tt.imurun . Jayengsari Rancangkaptj . Jaminya tan
winiraos.
15. Sampun prapta talatahe Toyaarum . ngambah wana agung
we rit . ane ng pasi~iring l<iut. supitanning pulo Bali. Ki Buras
kalangkung n gorong.
16 . Angupaya .tova tawa wus pikantuk. sumt>er·a gung langkung
wen ing. caket sela agung-agung. tumpukan saking ing wukir.
Buras tuwuk ngombe n~okop .
17 . Tandya wangsul umatur bandaranipun . wont~n toya tawa wening. medaJ selaning kang watu . tumpukan saking ing wukir.
sangandhaping gurda ayom .
18. Payo kakang aku sumuk a~p adus . .Jajeng lampahira prapti .
s~ndhang gya siram sang ayu . wusnya siram ngaring-aring .
neng ngandhapping gurda ayom .
19 . Ana ianrna tumurun saking parau . ngupaya mina jaladri. rnaring send hang nyangking buyung . sawussira ngambil warih .
kagyat ano n sang wiranom .
20 . h . Pandaya alon wau aturipun . dhuh sang kat~mbe kaeksi.
mugi sampun dangu -dangu . rereh wonten sendhang ngriki.
pangampiran tiyang awon .
21. Bajaglaut aru-biru karyanipun . rahadyan ngandika rnanis. banget panarirnangingsun. kisanak asung pepeling. rahayune
kang lalakon .
22 . Buras gugup pandirangan asru rnatur. sumangga amentar
aglis. laju linggar kaJihipun . sang dyah lumampah ing ngarsi.
anon tapaking kang gogor.
23 . Kakang iki tapak ·apa dene agung. dhapure lir tapak kucing.
yay! tapak macan iku . ~ndi macane tan keksi. yayi wus umpetan adoh .
24. Lampahira lajeng prapteng T oyaarum. karenan miyat arjaning.
karajan myang d~usun dhukuh . surnber ~ndhang umbul aJit.
tan petungan wenya nyarong.
282
25 . Laren alit binatur ing seJa pingul. angrlmbaka taru ~i. ayom
samya subur-subur. saking saene kang siti. kawuryan tentrem
sakeh wong.
26 . Arjaning kang praja kalanireng dalu. tan ana kang tutup kori.
agJar rajakayanipun . nora nana denkandhangi: tan ana wong
sedya nyolong .
27 . Banyuwangt pinuju pasarannipun . Jagya tumawon kang wand .
kumandhangira kumruwuk . sakaliyan nulya manjing. raryan
sorTing kama! ayo m .
28 . Buras tanggap ngrampet dennira tutuku. gobog kalih wira-wiri.
binekte'ng ngarsa sang ayu . ngirid tyang wade wi ~gi. kalawan
jagung ginodhog .
29 . Ngrogoh kanthong gobog kakalih jinupuk. pinirsakken mring
sang putri . nulya tinumbask~n gupuh . wi legt sa~ndhas maling.
nulya malih ngrogoh kanthong.
30 . Maksih wutuh kalih tinumbask~n jagung. sinukanan rolas iji.
Buras latah namplek pupu . ngelungken rong gobog malih .
tampa jagung pat-bias .::>ntong.
31. Meh saasta panjange jajanggelipun . ~mbada bentet kang isi.
sak~mlaka g~nging jagung. kumupat gurih tur manis . alus tipis
kang kalobot .
32. Sang dyah (n)dangu Ras apa isih gobogmu . rinogoh kanthongan maksih . arta gobog kalih wutuh. temen dhawuhe dyah resi.
gobog datan kena kalong.
33 . Saking peken lampahira Jaju ngidul. wand rarya samya,(ng)giring. praptanya ing NgJicin dhust.m . ing pucaking arga ljen.
senenging. tyas sakaroron .
34. Myat laut ing karajan dhusun Jan dhukuh. myang Jaut supittan
Bali. baita kang samya Jabuh . puJo Jan ardi ing Bali. lawan Laut
Kidul katon .
35. Ardi Banyuwangi katingaJ sadarum . weh ~n~ng kang ~mbe
uning. cetha kang samya kadulu. Hyang Rawi tumameng
wukir. wulan pumama gumantos.
283
36. Anyunari isining jagad saw~gung . enggar tyasira kakaJih .
dadya tan sipeng ing dhusun. sarabi tan. ana guJing. wanci sata
samya petok .
37. Pangkat saking Ngjicin andarung mangiduJ, eca kang samya lumaris . marga kayoman ing taru . rapet pad hanging Hyang
Rawi . tan ana ingkang tumlorong.
38 . Kalen wening mili angapit d~nggung . sinaJisir sda Jangking.
nahen Jampahira rawuh. ing candhi SeJac~ndhani. gagandhengan asri tinon .
79. KJNANTHI
1. Radyan myang ari sang ayu . kendeJ sorring nagasari . Buras
ngaturak~n boga . wus samya dhahar sak~dhik . s$ngs$m muJat
candhi pethak . ingukir kinembang remit.
2 . Sang dyah matur mring sang bagus . .kakang iku apa candhi.
dene wamane kok p~thak . kang di-(ng)go watu cendhani. iya
<:andhi iki rara . nanging !agi tumon iki.
3 . Ana candhi watu pingul. wangun bagus angr~r$"mit . sapa baya
kang atiJas . patute yasan narpati. kende l de nnya raraosan . ana
janma sepuh prapti.
4 . Pethak mempJak ingkang rambut. tekeng githok akalimis. brengos gathuk imba pethak . brewok agung t~pung putih . sarira
anggales kre'sna . cawetan mawi kulambi .
5 . Sarigak amundhuk-mundhuk . kadya sata amemeti . nyaketi
kang samya l@nggah . makidhupuh praptEmg ngarsi. amung
silanira tumpang. umatur marang sang ~kik .
6 . Kula nama Me nakluhung . kang minangka jurukunci. ing can dhi pethak punika. rawuh paduka ing ngrtki. atur basuki pambagya. sint~n sinambating kang sih .
7 . Kald atanya maringsun . akakasih Jayengsari. niki aringong
wanudya. aran Niken Rancangkapti. Buras nambung kula
Buras. kang abdi bandara kalih .
284
8 . Ki Me nak-malih umatur. punapi arsa nenepi. punapa mung
ayun pirsa . radyan amangsuli angling·. ulun amung yun uninga . kacaryan myat candhi putih .
9 . Umatur Ki Menakluhung . cariyossipun ing ng un i. jaman kraton
MajaJengka . ingriki kleb~t & puri. kadhaton ing Balambangan .
ingkang jumeneng Narpati.
10. Menakjingga sang aprabu . inggih Prabu Urubisma . irygkang
(n )darbeni wasiyat. wesi kuning dhapur bindhi . ampuhe kagilagiia . singa katiban babar ji.
11. Nir daya kang teguh timbul. katiban ing wesi kuning . dene candhi sela pethak . p unika panepenneki. sang aprabu Urubisma .
wasta candhi Macanputih
12 Suwawi ye n bad he ayun . uninga a mba kang ngirid. katiga wus
sa m ya linggar . saking soring nagasari . an gubengi candhi pe!hak tapis dennira ningali
n
Agcaryambeg sang abagus. myat papan Jembar waradin .
myang lo hing kang pal~mahan . Menak matur du k rumiyin . arjaning praja babasan hh ji nawi pasir wukir.
14 Gemah ripa h panjang punJu ng . nagri ngungkurraken wuk1r .
nga iengaken palabuhan kanan bandar kenng sabin . toya we ning iangkung ka•hah tan kar\la sangsayeng nagri
lS Katelah samangke nipun . wonten babasan sring-asring. lumintu
para nangkoda . samya kampir dhateng ngriki. mo nd hok ·pa dhekahaningwang . ma)a h ing samangke taksih .
.
16 Kang wonten ing wisma ulun . mandhap saking nagri Bali.
nangkoda ing Pangangsalan . nama Kiyai Hartati . wawi yen
pareng ing karsa . sarju kampir wisma mami .
17 Karaseng tyas sang a bagus. dhawuhing sang maha yekti . Seh
Wadat ing Argapura . parmaning Hyang baya iki . kang
a ngukup ragani ngwang. wasana ngandika aris.
18 . Kaki kalangkung panuju . Ki Menak sukanya ng~nting . umatur
suwawi .Jinggar. sadayanya sampun kerit. dupi wus prapta ing
wisma . Ki Menak bebeja maTing.
285
19. Ki Hartati nangkoda gung, yayi kula (m)~kta tami. jalu Jayengsari nama. lawan artnva pawestri. Niken Rancangkapti
aran : kalangku ng kawructsa.sih .
20. Lah punika ingkang lungguh. aneng sajawining panti. Ki Har-.
tati duk umiyat. marang raja putra-putri. wenes sen~nning
kang cahya . tangeh bebeling ngaceplik .
21 . Martr~nyuh tyas arawat luh . aseret wijiling angling . angger di
kapareng ngarsa . lungguha caket Jan mami. sakaliyan wus
alenggah . caket Ia wan Ki Hartati .
22 . Gya umatur mring sang bagus. pamintengong ingkang mugi.
aywa dadi ing tyassira . · (ng)gonmanira nora krami . awit ing
pangrengkuh-ingwang . wus kadya suta pribadi .
23 .. ll')gsun boya darbe sunu . ing jroning tyas sun prihatin . mangka
wus anyingkir rnangsa. . nyai wus tan (ng)garapsari . paran rnarganira bisa . samya andarbeya siwi.
24
Kam u rah anning H yang Agung . mau bengi ingsun ngipi. antuk
dhara Jan jagowan . banjur ingsu n . gawa mulih . maring nagri
Pakalongan. lestari pangingumami
:!5. Narik ing kamulyan agung . babasane ngreiekeni . satangin ingsu n anendra . datan bisa guling maning . katongton mg iro
supena . paran wahananireki .
26 . lng sapraptanira kulup . yekti wahananing ngipi . punapinggih
makatenna . ki raka kadi punapi. wahananing kang supena
Menakluhung lingira ris.
· 27 . Yayi supena puniku . wahananira kepanggih . en get - ulun
kawan pangkat. ingkang sapisan kapanggih . nenggih saking pipiridan . ping kalih kepanggih saking .
28 . Tuturutan katrinipun . apan ta kepanggih saking . ing wawangsulan punika . kaping sakawan kapanggih. n~nggih saking pasemonan . dene ta ingkang kepan ggih
29. Saking piriean puniku . kadi ta supena uning. ing urubing kang
dahana . wahananipun aruntik . Jatu dadya pipiridan . ing duka
sac;,mineki .
286
30. WahananiRg sup~neku. pan ingkang k~panggih saking .
tuturutan upaminya . tiyang asup~na ngising . pinanggih ing
wahananya. dadya kelangan sayekti.
31 . Karana ing pisahipun . susuker punika dadi. tuturutannipun
ical. wahananing supeneki. panggih sa king wa~angsulan . kadi
ta sup~na manggih .
32. Sungkawa wahananipun . amanggih suka sayekti. karana sungkawa ing tyas . wangsulannya sukeng ngati. wahanane kang
supena. dadya pasemon puniki .
~~ Ngipi r~bah wismanipun. pinanggih wahananeki. dadya kapejahan somah . sasaminira puniki. menggah ipen ingkang
dadya . pasemone supenaning .
~4 Tyang walaka tegessipun . janma kang tan nandhang sakit.
miwah tan ngemu sungkawa . supena kang wahananing.
pinanggih dad ya wangsulan . tyang sayah supenaneki.
1 S (pe n kang wahananipun . dadya tuturutan y~kti . supenaning
janma roga . ipen kang wahananeki. apan dadya pipiridan . supenaning tyang prihatin .
~6 . Yayi supenanireku . wahana sungkaweng galih . dennira tan
asusuta . asru miminta ing Widdhi. dumadya supenanira ..ang- ·
sal dhere sawung adi .
~7 . lng wasananipun.antuk. atmaja jalu Jan estri . Ki Hartati duk mi. yarsa . suka amarwata siwi. manis wijilling wacana . kulup ·Jan
arinireki .
38. Yekti ingsun ambil sunu . ing .dunya praptaning ngakir. tak
gawa mring PakaJongan . yen ingsun tumekeng lalis. samuwaning ra)abrana . sira karo kang (n)darbeni .
39. Sinaksenna ing Hyang Agung. lawan (n)Jeng Nabi sineJir. sa karone sutaningwang. aywa padha ana krami. katon rurnaket
mring bapa . mangkana dhuh Jayengsari.
40. L~}Ciring tyas suka sukur. atumya nyenyes mrakati . dhuh rama
wong tuwaningwang. ulun Jan putranta yayi . atur prasetya
prasaja . ing lair terussing ngati.
2137
41 . Nganggep sudarma satuJus. ing dunya pn~ptaning ngaktr.
sakarsanta aywa wangwang. pangrehira marang mami. aywa
kang tumekeng lara. tan tambuh prapta ing pati.
80. GAMBUH
1. Ki Hartati gya gupuh. ngrcmgkul gapyuk marang kaJihipun . sarwi angling sing ora-ora kawijiJ. dhuh babo jantung-atiku.
pasiyane Hyang sayektos.
2 . Tan wus lamun kawuwus. kang sih-sinihan kalawan sunu . radyan matur mring Menakluhung kiyai. uwa bab supena wau .
Par-an pardikane reko.
3. Ingkang kawasiteku . kalih ingkang kacakrabaweku. kaping tiga
anenggih kadaradasih . kadarsana kaping catur. (ng)guguk
wangsulannira ion .
4 !pen papat prakareku . nora kena pinardika iku . kaya dene ipen
kang kawasiteki. tegese a pan katayuh . iku ipenne kang uwong.
5. Antuk wangsit satuhu . upamane janma nuju tunggu . uwong
lara sing tunggu turu angipi . iku tambanana anu . linaksanan
waras yektos
6 . Pan wangsiting Hyang tuhu . ipen kang kacakrabawa iku . kacipta ing wicara duk durung guling. kang rarasan bareng turu .
su~nanira pan cocok .
7 . Lawan rarasanipun . nalikane melek durung turu. ipene kang
kadaradasih pinardi. terus Jan wahananipun . pama ngipi wruh
sotya byor.
8 . Bareng tangine turu . uga weruh ing sotya byor mau . ipen ingkang kadarsana tegesneki. katulat upaminipun . sadurunge turu
w~h .
9 . Taksaka langkung agung. bareng turu angipi wong iku . wruh
taksaka agung sasaminireki. ipen pat prakara iku . tan kena
winarden y~ktos.
288
10. Krana wahananipun . ana tingkah ana dadya jumbuh. cuthel
kaki bab ipen kang dak kawruhi . suka jng sadayanipun . Buras
matur sumalonong .
11 . Lir dongeng Andhelumut . mawi maTing pe'Ken tuku kacu . cu
kacuthel mak kalakep tan na maning . bok malih jenge tan
ngantuk . kula karem ngarsa omong .
12. Mesem Ki Menakluhung. kacung Buras dhasar mencul tutuk.
wong wis entek apa kang winedhar malih . Jah iki wus wancinipun . prayoga sami leleson.
13 . Ambanjeng munggeng salu. Ki Hartati caket Jan kang sunu.
datan guling Jawan Radyan Jayengsari . Ki Hartati tatanya rum.
kulup jarwaa say~ktos .
14 Kang a yoga sireku . myang sedyanta ywa kumbi nakingsun . radyan matur purwa madya wasaneki. ginelarak~n sadarum . sarta waspanya dres miyos.
15 . Hartati duk angrungu . prasajane Radyan Jayengsantun. saya
mantep dennira angaku siwi . mangkana wus wanci bangun.
sakaliyan waktu S uboh .
16 . Ki Menakluhung sampun. asasaji pas ugatanipun . dhadharan
jang-enjangan wedang kopi. samapta lumadyeng ngayun.
winantu ing sabda alon .
17 Yayi sawo ntennipun . nyumanggakken sakaparengipun . Ki
Hartati myang atmajanya kakalih . resep bukti samya kembul.
wus dumugi Buras nglorot.
18. Ki Hartati lingnya rum . dhuh kiraka ulun sanget nuwun . marganing kang antuk kanugrahao Widdhi . kadugen osiking
kalbu . ingkang anjalari rawoh .
19. Saking kiraka tuhu . pan rumaos tan saged rinipun . amamaJes
kang timbang raossing ngati . Ki Menak umanggut-manggut. tuhune mung darmi ingong .
20 . Panuju wekdallipun . k~parertge ing Hyang Maha.L-!Jhung. dak
badhene si adhi ·kesusu mulih . wus wayahe wong kemaruk.
Hartati latah lingnya Jon .
289
21. Kiraka yektosipun. (ng)gih makat~ bebeg kedah mantuk. teka
mangke amung panti kang kaeksi. daya-daya prapteng
sudhung . kendeJ dagang muhung momong .
•) ' ) .
. . . lba ta sukanipun . rayi (n)dika wus aJiman ulun . kali1ana mancal
jong enjing puniki. (ng)gih yayi antuk rahayu . wit mancaJ praptaning laboh .
~
23. Kakalih sutaningsun . ulun asung pamuja rahayu . wus samapta
bidhal saking Ragajampi. Menakluhung atut pungkur. ing
palabuhan wus anjog .
24. Ki Hartati pan asung. tltilaran mring Ki Menakluhung. baranarta sinjang JeJemes mawami. kathahe tan keneng· ngetung.
wusnya andum karahayon .
25. Layar binabar mamprung. antuk angin Jampahe kang prau.
marmaning Hyang kadi larapping jemparing. tan winama laminipun . ana ing laut wus rawoh .
26. Pakalongan wus rawuh . saking baita tandya tumurun . atmaja
dwi kinanthi anganan -ngering . pra Jeskar (ng)garubyug pungkur. myang ngerid barang ginotong .
'27 . Cingak kang samya (n)dulu . de karemben ki sudagar rawuh .
nganthi rarya kakalih sami linewih . kang jalu bagus jatmika.
kang estri ayu mancorong _
28 .· Tanya mring leskaripun . winangsulan iku ingkang sunu. ~yi
sudagar swaminya ing Banyuwangi. mangkya ngajal
milanipun . kalihe samya binoyong .
29 . Apan ta wus angumum . kang miyarsa pracaya ing kalbu. dupi
prapta ing wisma Nyai Hartati. gurawaJan dennya methuk . tundhuk radyan sakarongron .
30. Mangraup suku gapyuk . angab~kti turrira -mJasayun . aywa
.kaduk ing tyas abela panampi. ulun putranta satuhu .
Jayengsari_araningong .
::Sl . Lah iki ariningsun . Rancangkapti sayayah saibu. mijil saking
garwa kang ()eng Banyuwangi.- mangkya ibu uwus surud .
miJane ullin binoyong.
290
32. Nyi Hartati tan muwus. lingak-lingt.Jk nanging uwus runtuh.
~sna asih w~las mring atmaja kalih ." Kiyal Hartati (ng)guguk.
wusana ngandika alon .
33. Wis nyai jaken mlebu . marang panti kakalih anakmu. ~dina
bae kowe dak wartani. JaJakone atmajamu . ~wusira aso gupoh .
34. Nindakk~n gramennipun . kadya saban Nyi_Hartati sampun . jinatenan anane kakalih siwi . uwus ingandhar sadarum . nyai
sudagar cumeplong.
35. Tan seos kadya kakung. dennya ngr~ngkuh mring· kakalih
sunu . alestantun tan ana winalangati. nyai kyai saya sepuh.
in yang kar~nan dennira mong.
36. Babasannya satuhu . sugih singgih dennya dagang mantun.
sakeh potang tan ana ingkang tinagih . suprandene maJah
wuwuh . ri~kine ingkang rawoh .
37. Mempeng ngibadahipun. datan' towong myang kakalih sunu .
tan kena sah kadya wade dennya ngampit. lininging jinuju wuruk. mrih mungkur pakarti awon .
81 . PANGKUR
1. Ki Hartati medhar sabda . dhuh sutengsun sedheng ·sira ·n gawruhi. witting kabungahan iku . kang dadi pangesthinya. ing
manungsa pitung prakara kehipun . ingkang sapisan kasuran .
wardi kawanteran n~nggih .
2 . Amrihira kineringan . wignya saking kasakten iku kaki. dene ta
kalakonipun . saka acegah mangan . de dadine saka santo saning kalbu . kang dadi -sambekalanya. lamun anjajadha tuwin .
3 . Anganiaya sasama. kapindhone kagunan teg~sneki. kapinteran pamrihipun . kinedhepan sasama . wiwittira saka puruita
kulup. -dene kalakone saka . tEllatim miwah taberi .
291
4 . Kang dadi sambekaJanya. yen sukanan •) miwah rusuh ing
budi . k~n kang kaping t~Ju. teg~se kasugihan . pamrihipun
kinaluJutan puniku. wittira saking (ng)gaota. dene k~kone saking.
5 . Sabar tanapi narima . dumadine saka ge.mi nastiti. angati-ati
puniku . kang dadi sambekala . Jamun ler·weh Jawan angumpet
puniku . kang kaping pate kabrayan . apan warden tegesneki .
6 . Sugih putra lawan wayah . pamrih kopen kinamuJenan n~ng·
gih . saking ing sih wiwittipun. kaJakone pan sak<l . mepet sabda
menggah kadadeyanipun. saking mantra myang sarana. na-'
nging sambekaJaneki.
7 . Para sengitan sumlangan . kaping lima kasingginan winardi. kaluhuran pamrihipun.. kaaj~n kinurmatan . witting saka tateki
nastapa iku . kalakone saka puja. kalawan ing pangabekti.
8 . Dadi saka anorraga. ingkang dadya sambekalaneki. manawa
. loba ing kalbu . lawan angkaramurka . kaping nenem kayuswan
pan teg$'sipun . apanjang ing yus wa nira . . kinan ::HHan
pamrihneki.
9 . Witte saka sadubudya. kalakone saka ing wahdat kaki . dadya
saka setyatuhu . kang dadi sambekala. lamun dora kalawan cidra puniku . kang kaping sapta pungkasan . kawidagdan tegesneki .
10. Kayuwanan pamrihira. kinopaman wittipun saking sukci.
kJakon saking c~gah nginum. mungguh kadadeyannya . saka
paramarta Jawan utan:teku . kang dadi sambekaJanya. manawa
alaku nisthip.
·
11 . KaJawan asugih duka. uwus tamat ingkang pitung prakara.
wau ta Dyan Jayengsantun. karenan ing wardaya. ~n matur
rama wawarahmu wau. pa~n bisane katekan . Ki Hartati majih
angJing .
12 . Kulup dadine kang cipta. kabeh iku. manawa den-temeni.
ananing sedya puniku . manawa in~ntepan . katekane ing karsanira puniku . lamun temen linampahan . ana babasannireki .
13. Dadi ing saciptanira . apa barang ing sasedyanireki. kaJakon
sakarsanipun . nanging ingkang mangkana . tumrap marang
manungsa waskitha putus. ing sasandining dwi-astha . manawa
manungsa maksih .
14 . Walaka satuhunira . weruhipun kalamun dentedahi. bisane Jamun winuruk . de dadine manawa . ditandangi wau ta Dyan
Jayengsantun . wus tampi ing pasang cipta . kang winedhar Ki
Hartati.
15. Condhong suka renaning tyas . amung ngungkih matur marang
su darmi . rama ing sauwusipun . dak lakoni sadaya . kaya paran
(ng)goningong ngetropken iku . K i Hartati angandika . kulup tan
k~na samangkin .
1h
D tirung pinareng ing mangsa . radyan minggu asru (ng)gagas ing
g<~iih katungka ing Mahrib waktu. wus sa my<~ asembahyang .
sabakdaning Ngisa nul~..·a dhahar kembul. nutug dennira' bujana sadaya sam vc.: •vr.": nr.ti ng .
1-:-
Asta resik sinari:- · ~· . ;\.' 1 Hzm<'l:i tara nya mring kang siv..ri . rara
apa wus su murup. aranne driJi lima . myang karep~ ing s"wiiiwijinipun . ibu a ku durung ~ikan sang dyah gya rinangku l
aglis.
18. lngarosan wantya-wantya . astaniro kang kanan dencepengi .
iah engeta siro m<~sku . muiane ginawanan . driji lima punika ta
arannipun. ing sawiji-wijinira . jejernpoJ ingkang rumiyin .
19. Panuduh kaping kalihnya . kaping tiga panunggul rannireki.
manis ingkang kaping catur . j e_
i enthik kaping gangsal.
kawruhana mungguh semune Hyang Agung. wong wadon wus
ginawanan . dalil panganggoning estri .
20. lku wajib kinawruhan . kan!ppe sawiji -wiji dariji . mula binektan
sireku. jejempol marang ing Hyang . den kaya p ol ing tyas yen
angarseng kakung . tegese pol den agampang . sabarang karsaning Jaki.
293
21. Mula ginawanan sira . ing panuduh aja akumawani. ani.kel tuduhing kakung . sapakon lakonana . pramUane ginawanan kang
panunggul. kakungmu unggul-unggulna. miwah kalamun
paparing .
22 . Nadyan thithik nora mandra •). unggulena guna kayaning laki.
marmane sira puniku . jari manis ginawan . den-amanis ulat
atanapi tern bung. yen ana karsaning priya. dhoso.(m)basengut
ywa nganti.
23. lng netya dipun sumringah. nadyan lagi rengu jro tyasireki. yen
ana ngarsaning kakung: buwangen ywa kat.ara . marmanira
ginawan jejenthik iku. dipun athak aithikan . yen ana karsaning
laki .
24 . Kar~pe athak ithikan . dentarampil marang sabarang kardi.
kalamun ngladosi kakung . den-ririh )an den-kebat. aywa kebat
dreg-dregan grobyagan iku . kebat narutua nistha . pan rada
ngoso ing batin .
25. Lamun kok engeti rara. ingsun tanggung wus masthi sira mangglh . mulya dunya akiripun. Jan aja manah nyimpang. den-tumemen dibandhunga patang puluh . aja gumingsir tyassira . den
-trus lair tekeng bat in .
26 . Rancangkapti duk miyarsa. sampun tampi cinancang puJungati. marur marang renanipun . dhuh ibu pangestunta . mugamuga pinarengna ing Hyang Agung . bisa ngJakoni kang dadya .
katepe dariji gati.
27 . Luwaran dennya dhaharan . tan antara nulya amapan guling .
wau ta Dyan Jayengsantun . kaJawan ri.sang retna . katrt Buras
wus lami dennya dudunung. aneng nagri PakaJongan . lumintu
Kyai Hartati.
28. Sung wuwulang mring rahadyan . Nyi Hartati sung wulang
Rancangkapti. samya ngetog kawruhipun . kang nampeni kacekap . kawa-rnaa Nyi Hartati gerah sepuh . pinareng Jan takdirira .
tumekanira iryg jangji.
· ") Prayoginipun ' mantra
294
~
manua -manrra -
s.apiFOCI .
29 . Sang dyah alara karuna . layonnira kang ibu denrungkebi.
mlasasih sasambat ibu . sapa kang momong ingwang . dene
durung Jaki teka ibu lampus. sumaput datan panon-rat . Rancangkapti lir ngemasi.
30 . Gumrah tangis jroning wisma . Ki Hartati amQndhong ingkang
siwi. mewek-mewek mar~~s luh . dhuh jantung atiningwang.
lah emuta babo nyawa ywa kabanjur. papas pupus~n tyassira.
engeta yen wus tinakdir.
31
Malah .sukura ing Suksma. susuwunen kamulyaning kajatin .
kang langgeng salaminipun . anakku Jayengsekar. aku pasrah
mungguh Jayonne ibumu . wis kono mangsa bodhowa . petaken
mring dhusun Sranggi .
32. Sang dyah rara wus binekta . maring wisma pungku'r ing taman sari . gya wungu saking ing kantu . anungk~mi kang rama . Ki
Hartati tansah (m)bareb~l kang e!uh . pegat-pegat angandika .wis
wungua sira nin i
:=n Ranca ngkapti wus alenggah rama sira vwa bali marang panti .
eh bocah wad on den !=lUpuh _ maringa patamanan. ngundhuh·
ana kembang gambir mlathi menur . capaka argulo mawar .
salo ng me nyanga ing panti
34 P atang gendulle nga mawar. lawan lenga setambul telung ko pi.
jebadan rong cupu ag ung . we mawar myang her jam)am .
nge ne m enceh ratus telung lo dhong agung . kayu garu telung
rembat. kabeh wetokena aglis.
35. Aturena kakange mas. Jan rimongku kang saka ing Ngarabi .
kembang emas putih biru . kang teka wingi ika . kaag~mna luruh
bandhosane ibu . banjur tinumpangan sekar . roro ncen anamman kanthil .
36 Uga aturna kakangmas . sampun mundur pra dasih kang tinu d ing . sang r~tna angrujit santun . kang ngl<iyat tan petungan . jejel uyel amber tume ka ing lurung . kang Jayo n wus binresihan .
sam~kta rerengganneki .
37 . Jayeng5ari gya utusan . Jah ta Buras matura mring Kiyai .
sarehne iki wus rampung . wus sam~kta sadaya. kang inganti
295
pra ~puh wus padha rawuh . nyuwun Iilah banjur mangkat. Ki
Buras umentar aglis .
38. Panggih matur reh dinuta. ki sudagar tan angling mung nganthuki. wus matur marang sang luhung, nuwun sarnpun kalilan.
wus umangkat kang dhikiran swara arum . umyung lir manengker wiyat. samarga wuwuh kang ngiring .
39 . Sam pun prapta pasareyan . Jayengsari ingkang metak pribadi
paragad pametakipun . kang ngiring wus bubaran . sowangsowang mantuk maring wismanipun . raden ~ntuk wus
kapanggya . kalawan rama myang ari.
40 . Rancangkapti Jayengsekar. myang pra santri jalu kalawan
estri. datan kirang saking satus . ratri pantara siyang . samya darus Kur'an tan na kendhatipun . prapteng patangpuluh dina.
nulya amung saben ratri .
41 . Estri pitu jalu sapta . Rancangkapti wus (n)darus katam kaping .
pitu dene Jayengsantun . wus katam ping sadasa . sampun lejar
kang samya kalaman giyuh . Ki Hartati awidada. dennira mong
siwi kalih .
42 . Tulus amukti wibawa . datan ke ndhat sedhekah dana mintir.
maring sasameng tumuwuh . rupa baranaarta . pinapante s ing
sapangkat-pangkatipun . janma nagri Pakalongan . warata ka ·
danan sami.
4.1 . Babasan tan na kliwatan . suprandene dunyane Ki Hartari. nora
ka1ong rnaiah w uwuh . karya eramming kathah . ana ngira yen
saka kararnatipun . putra dwi estri lan priya. kang cahya apindha sasi.
44 . Mintir samya leng-ulengan . para tamu myang jan rna aminta
sih . apa ing sakarsanipun . sayekti sinukanan . saking nagri iiya n
apan wus misuwur. Ki Hartati ambeg d erma . asih marang ing
sasami.
45 . Anuju ari 5ajuga. Ki Hartati salira angaJentrih . animbaJi rnring
kang sunu . dhuh karo atmajengwang. bokmanawa wus caket
lan maotingsun . anon sadhengah wus kemba . rarasati nikmat
"' . .
emng
296
82. MIJIL
1. P"engetungku Jumngah ngarep iki. pumama mancorong. pan
kaMner ing sewu dinane . ibunira bokne Rancangkapti. radyan
awotsari . paran etangipun .
., Ki Hartati angandika aris. saking ri duk layon . kaetang nem pasaran limane . stSsinira kaundur kakalih . dene tanggaJneki. Jilima
kaundur.
3 . Duk geblage iku amarengi . ari Akat Epon . tanggal kaping rong
puluh Surane. taun Alip Akat etung siji. Senen etung kalih .
Slasa etung telu .
4 . Reoo papat Kemis Jimaneki. Jumungah n~m pantog . de
pasaran Pon siii etunge . Wage loro Kaliwone katri. legi papal
nenggih Paing limanipun
5 Ping rong p uluh awit mundur siii . ping sangalas rom . ping
woluias tetelu undure . ping pitulas papat undumeki. iangkepira
kaping . ne mblas lima mundur
6 Sasi Sura awit mundur siii. Besar jangkep loro . dadi ana Jumu ngah Painge . tanggal kaping limalas marengi. Dulkangidah
sasi. Jimawal kang taun .
7 . Nyuruhana mitra ngundang' Santri. jalu lawan wadon .
ku ciwa sugatane niken . maragatta kebo sapi kambing. ayam wiwah biri . bebe k banyak kalkun .
. .
ywa
8 . Wedang soklat eteh lawan kopi. dhaharan sing gamoh . kang
mirasa kang kapara akeh . bare~tan prantenana kaki. m yang
salawat picis. ywa kuciweng ~mu .
9 . T ur sandika mundur suta kalih . mituhu sapakon . prapteng ari
wus sa~kta kabeh . bakda Ngisa Kiyai Hartati . pinarak pandhapi. manggihi pra tamu .
10 . Kang mapakken miwah ngancarani. mrenahk(m kang enggon .
Jaye ngsari tan ana kendelle. jroning wisma Niken Rancangkapti. sanggyaning tatami. p inamahken sampun .
297
11. Santri kaji nangkoda priyayi. apan datan awor. Ki Hartatl
mider sung pambage . myang saJaman dupi wus waradin . Raden Jayengsari . mahyakken ing parlu .
12. rembung cetha angres~pken ati . anorraga alon . ·miminta sih
marang sadayane . tamu miwah santri kang miyarsi . ~s$p
sukeng ngati. sugata lumintu .
13. Nulya tapuk sagung para. santri. saperlune ngaos. kang tan
ngaos arame gogotek . ing jro panti pan mangkono ugi. Niken
Rancangkapti. tan na kendellipun .
14. Dennya (m)bujakrami mnng tatami. rahab ing susugoh . lankakungan ing jawi tan pae . wussing katam kendel sawatawis.
tapuk sahman dhikir . swaranya gumuruh.
15 . Ngl~bet (n)jawi sarampunging dhikir. ambengan lumados . dinonganan arempek amine. pragad donga gya bukti dumugi .
.brekatan rinakit . piring cangkir kriyuk .
16 . Ketel mangkok kuwung keda basi. greglek g~las bokor. kendhi
s uru lading myang cukite . dhulang tenong cething srebet putih
bakaken si Jilin . glaran batu aius.
17 . Pakinangannya tunggal miranti. salawat neng kanthong. nya ·
ngang reyal pitu tumurune . gangsal niga maratah nyaringgir
miwah sadayaning . kang neng ngarsanipun
18. Binektakk~n sanggyaning tatami . waradin sakeh wong . suka
rena ing tyassira kabeh . amaratah br~kate wong siji. ngalih
b~ktan sami. ana (ng)gotong telu .
19. Para tamu wus aminta pamit . Hartati lingnya Jon . babo ingkang
rawuh sadayane . sakalangkung ing panuwun mami . suka
reneng ngati. tan kenging winuwu s.
20. Sampun kirang aksamanta sami . maring raganingo ng. batekatan apan prayogine . kaantukna rumiyin mring panti. kaparenga
nganti . sakedhap turulun .
21. Samya (n)dheku sanggyaning pra tami. brekatan wus bodhoJ .
Ki Hartati pamit mring tamune . yun· manggihi para tamu estri .
dupi prapteng panti. angsung salam gupuh .
298
22. Tatanya ring rena Rancangkapti. para tamu wadon . apa uwus
mr~nti brekatanne . iya rama wus ginaw~ mulih . apa saananing .
kang lumadyeng ngayun .
:.?~ . Dalah wadhah dak purih {ng)gawani . lawan (n)jawi jumboh. Ki
Hartati latah sru sukan-e. kacondho ngan sabarang karseki.
. p utra wruh ing wangsit. wasana lingnya rum .24 . Pra rubiyah kang rawuh ing ngriki. sru panuwunningong. mugi
sampun kirang aksamane . nganto ssana saking sawatawis.
w onten perlu kedhik . pra rubiyah (n)d~u .
25 . K i Hartati ngambil toyastuti. gya lumebeng gedhong. salat kajat
dangu antarane . nulya ana cahya an~Jahi. sakeh damar Jilin .
sima sorottipun .
26
Samya kagyat sakeh ingkang janmi . Rancangkapti gupoh .
m anjing gedhong nelahi sunarre. marepeki kang rama pinanggih wu s tumekeng j angji. puput yu swanipun .
27
M uJur
2R
Jayengsari kagyat m entar aglis . prapta jroning g~dhong . wu s
tetela kang rama sedane . gya sinambu r Niken Rancangkap ti .
p angandika ririh . babo ariningsun
29
Den narima sukur ing Hyang Widdhi . takd ir kang d humawo h .
Jah eng~ta garissing papasthen. tanpa perlu manggung .k ok
tangi ssi. balik den-miranti. tikellen Jan sibu .
ngalo r m u nggweng kanthil su kci . Rancangkapti
t m l b~ngok . ngadhuh-adhuh nrungk~ppi layonne. kawamaa
kang ana ing (n )iawl. sagunging parestri . bilUiungan gugup
3 0 . L~jar ing tyas Rancangkapti mijil. neng jarambah lunggoh . tur
u ninga marang tatamune . myang parentah maring para dasih .
sampetting pakarti. sadaya kacukup .
~1 . Jayengsari medal tur udani. yen kang rama layo n . samya (n)jetung (m )bareOOJ waspane. para estri gumrumung anangis. Ra d yan Jayengsari . aparentah gupuh .
32 . A miran ti pangkat benjing-enjing. panguburre layon . tan winarna ingkang nambutgawe. para tamu guyup angrencangi. layon
binaresih . rinukti p inatut.
299
33. lngkang dadya pangagenging nagri. Pakalongan rawoh .
Jayengsari nambah ion aturre. pangkattipun layon benjingenjin~ . ulun lawan ari. tumutur mring kubur.
34 . Nanging laj~ng tan wangsul mring nagri. ulun yun dhedhepok.
kang tan tebah )awan astanane . rama ibu wonten dhusun
Sranggi. sakawont~nanning . kang kantun sadarum .
35 . Dalah papan pemahan myang panti. trussing lair batos . ulun
sumangga ing sakarsane . ingkang ngasta pangawasa nagri. sakarsanta dadi. aywa waJangkalbu .
36 Dhuh sanggyaning kang rawuh ing ngriki. menggah aturingong . sami ngidennana sadayane . saur paksi tamu jalu estri .
mangkana wus wanci . sedh~ng angkattipun .
:n . Wus rinakit kang samya umiring . angrenggani layon . kehing
janma myang uparenggane . tikel pitu kalawan duk nyai . sakalir
wus mranti. ingangkatken gupuh
3R Kehing janma ramene kang dhikir . kadya samodra rob .
kataman ing prahara gora reh . gumaledheg kang kari anggili .
kaponthal nututi . lajeng samya mikul
·~<) Tan winama lampahireng margi. ing astana rawo h sinarekk~n
caket Jan n~,:a in e paragadding panguburrireki ka ng samya
umiring . sadaya wus mantuk
40 Kantun para batih kang umiring . marang sakarongro n Jayengsari aion ngandikane . eh sakehe abdine kiyai . tan na dakaran ni. mantuka rumuhun .
41 . Ngo~nnana saananing panti. dene raganingong . patang
puluh ari aneng kene . mulyakaken ingkang wus suwargi. poma
den nastiti. sagung para wadu
42 . Wussing tampi dhawuhnya sang pekik . k~but jalu wadon .
samya mantuk marang ing wismane . kawamaa kang kari
prihatin . Radyan Jayengsari . neng ngandhapping pocung.
100
83. PUCUNG
1. Dhuh riningsun payo tumuli lumaku . ngupaya kang dadya .
wecane sang mana yogi. ng~ndi baya pr~nahe ing Sokayasa.
2 Yen talendho ing Jaku men~k kajujul. mring batih kang padha .
tr~sna sih ayun umiring. ing sapurug satemah ngrib~ddi lampah .
~ - lya kakang aku (n)dherek sakarsamu . Ki Buras turrira . upaminipun ng~ntosi. kula bad he til~m saking saeleran .
4 . Rancangkapti angandika sakar~pmu . ananging dak tinggal. sira
kantunna pribadi . yen wus tangi banjur age anusulla .
5 Buras matur uwis kojur boten estu . rahadyan wus linggar. saking ing astana Sranggi. ngiduJ ngetan sum~ngka anggraning
arga
6 Tumurun ing jurang pereng siluk-siluk . surupping baskara .
ke nd e l dennira lumaris . sip~ng aneng dhusun tuwin
padhekahan .
7 Enjing bangun linajengken Jampahipun . lepasing lumampah .
tan ana sangsayen9 margi . ya ta wa u para ba tih Pakalongan .
8 . Samya nusul marang ing Saranggi dhusun . rahadyan tan ana .
atanya mring kanca siti. winangsullan sadangune neng astana .
9 Mangkya suwung wikana ing puruggipun . pra dasih sungkawa .
bilulungan ngupadosi. alestantun tan ana ingkang pinanggya .
10 Sig~g ingkang pra dasih kang wayang-wuyung . wau lampahira . Jayengsari Rancangkapti. wus angancik sukuning
Parau arga .
11 . Arnalipir ngambah t~pining tlaga (n)dhut. warak kang
kapapag . (ng)gendring rnarang embel belik . saya (n)deder ing
iampah langkung rekasa .
A
.
12 . Ebun ingkang neng god hong paling parentul. gumebyar lir sotya . hawa asrep anglangkungi. kang mahawan sadaya nrethe~
wel-weUan .
301
13. Buras ny~ut biJah thik adhtm kalangkung. sabarang kaidak.
rasane lir ngidak a pi. kira-kira iki Jagi bed hug a wan .
14. lba m~ngko lamun wanci bangun esuk. kiraku tik~ pat. ah
kranjingan adh~m iki. sakirane apa ana wong kang krasan .
15. Manggon animg kene raratune (n)jekut. suprandene (n)dara .
sakaliyan tan katawis. ngeca-eca dennira sami tumindak.
16. Radyan nolih ywa kok praduli bae wus . adhem manggon dhawak . Ki Buras weJ-weJan angling. bot~n niyat pun adh~m kula
ajaka.
17 . Tanpa t~mbung gapyuk ngrangkul malbeng usus . tinundhung
tan kesah . maJah kekah anggendholi. t~pung pisan si adh~m
kok banjur tresna .
18 .. Gya tumurun rahadyan ing lampahipun . anon padh~han .
aneng lambunge kang wukir. angandika payo yayi pinaranan .
19. ·Kang garembel ngan~p iki kaya dhukuh . ngupaya patanyan .
lampahipun sampun prapti. pategaJan nuju pangagenging dh~­
kah
20 . Ngundhuh-undhuh Kenthol Gunawan jujuluk . kagyat du k
umiyat . janma tri saking ing ardi. lampahipun ngener ma ring
pategilan
21. Ki Gunawan amapagk~n !;ampun tundhuk . aris atatanya . kam ipurun nilakrami. nami ~dya miwah kawijilannira .
22 . Jayengsari amangsuli ngandika rum . kula Jayengsekar . sadherekulun pawestri . Rancangkapti saking nagri Pakalongan
23. S~dyaulun mating Sokayasa dhusun . Gunawan tatanya . sinten
ta ingkang sisiwi. kang ayoga ulun Ki Hartati nama .
24 . Kenthol (ng)guguk Ki Hartat1 mitraningsun . wus )ami tan pang-
gya . punapi taksih basuki. nuwun mangke sakaliyan sampun
lina .
25 . -KaJa sugeng· wantos-wantos w~ingipun . ing sapungkuringwang. sira Jan arinireki. pruitaa sang pinundhi S okayasa.
26 . Milanipun sarampungireng pangubur. tan wangsul mHng
302
wisma . laj~ng mentar prapteng ngriki. Ki Gunawan angling
kula boten nyana.
27. Lamun sampun prapteng jangji kalihipun . anak dennarima .
ngestokken tuduh sudarmi. bokmanawi ing te"mbe manggih ka·
mulyan
28 Lamun sarju prayogi kampir wisme ngsun . nentremken sarira
reh mentas lalampah t~bih . tembe ulun umiring mring Sokayasa
29 Sakaliya n tyassira langkung panuju . wus kerit mring wisma
Gun awa n nulya ngundangi. para batih kin en sam~kta ses~gah
:)0 Wusn ya rampung linadossak~n mring ngayu n . dhuh anak
su m a ngga . kinarya jampi kalantih . sa wo nt~nne ·sugata n ipun
ryang ngarga .
~1
Tanpa rabi pramilanya langkung kidhung eh bocah gedhekna
ro tormu ywa ko ngsi mati. sakaliyan wus wawanting nulya d ha
ha r
·~ 2 \Nus dumugi lino ro dken Buras gupuh . Rancangkapti lingnya
ka ka ng iki desa ngendi . lawan ingkang aran totor iku apa
T1 Ana jro ning wisma suda asrepipun . sapa na m a nira . mgkang
darbe wisma iki . dene ngaku mitrane kang wus suwarga
:{4 Ki Gunawan g umujeng alon lingipun . anak nama kula Kentho! Gunawan duk maksih . rerrien dagang Jan ram a (n) dika tan
pisah
35 . Baya sampun tinakdir dera Hyang Agung . ulun tansah tuna .
rama (n)dika manggung bathi. kaku ing tyas dh~dhekah Diyeng punika .
36 . S~pi samun suprandene manahulun . tentrem sukawirya .
angungkuli kaJa sugih . sangandhapping panti punika guwanan .
37 . Rin ten dalu totor )atu datan lampus . mila neng jro wisma . datan akaraos atis . Buras matur l~res-leres kang timbalan
38. Tanpa (r.) jekut ning mengko nek metu nguyuh . awak rasakena . mesthi tis-tis tiba katis. wedang tuwa anom datan krasa
panas .
303
84. SINOM
Ki Gunawan atunira . ing benjang enjang prayogi. I~Jedhang
supadi enggar. ing tyas kataman prihatin . umiyat candhi-candhi Diye ng kathah waminipun . talaga Pakar~man . babahan
Aswatameki. sumur gumling myang kawah Candradimuka.
2 . Rancangkapti duk miyarsa. kakang sesuk milu mami . ing dalu
datan winama . nahan wus wanci byar enjing . H yang Surya andhadhari . sadaya apan_ wus ngrasuk . busana gya sarapan .
pinantes dhaharan enjing. wedang eteh alalap gendhis kaJapa .
3. Wus dugi dhahar sarapan . wawi anak mupung enjing . gya linggar saking ing wisma . Gunawan lumakyeng T)garsi. sacake"tting
kang margi. miyat candhi cacah telu. neng ereng-ere ng arga .
a ngongkang ing jura ng ~bis . kang satunggal aran candhi Dur vudana
4 Kalih candhi Dhanyang Druna katiga candhi Sangkuni. ing
li'lmpah wu s mane at minggah . prapteng nginggil siti wradin
umiyat ·candhi-candhi. candhi Arjuna jinujug. ing tengahwon ten sela . kumalasa Ius pasagi . tengah sela krowok isi toya marta
S Langkung asrepe kang toya . majeng mangilen kang candhi.
ing ngarsane candhi S$'mar. kidulling Arjuna candhi. S umbadra Jangkung adi. ing ngarsa mawa leng agung . Ja yengsari turrira . puniki eleng punapi . Ki gunawan alon wijiling wacana.
6 . (ng)Ger punika winastanan. babahan sang Dumasiwi. inggih
Bambang Aswatama . ngaler ngilen trusanneki. tuminda!< ngidul myat ing . candhi Puntadewa Prabu . kaka"lih candhi ngarsa.
-kembar wami alit-alit. IA!inastanan candhi Nangkula Sadewa .
7 . KiduJ candhi Puntadewa. winastan candhi Srikandhi. laj~ng
de-nnira tumindak . ngidul ngilen sawatawis. umiyat candhi asri .
aran candhi Bimasunu. ya candhi Gathutkaca . samya ngilEm
aj~ngneki. ngidul malih miyat candhi Wr~kudara .
8 . Inggil tur ageng priyangga. arespati langkung wingit . pribadya
majeng mangetan . sal~sih dennya ningali. tumindak ngidul"
304
maJih . myat .Tiagawama rannipun . we lir kuwung wangkawa.
pethak abrit biru kuning. Jirap-Jirap ka.langkung asri kawuryan .
9 . Maweh sengseming wardaya. anglilipur lng prihatin . ri wusnya
myat Tiagawama . miyat taJaga Tus nami. toya kaJangkung wening . katandha dhasaring ranu . gya miyat tlaga Kidang. umobing we maweh girls. nu}ya wangsul ngaler ngiJen Jampahira .
10. Umiyat ing candhi Kr~sna . semu wingit angjangkungi. respati
kang wawangunan . kemput tapis denu~ngi . nuJya tumindak
malih . mangilen myat trusannfpun . babahan Aswatama. kang
anjog ngarsaning candhi. sang dyah adi Sumbadra kasebut
ngarsa .
11 . Kawuri candhi babahan . nulya mangetan lumaris . miyat ing tuk
Bimalukar. toya manthur Jangkung w~ning . Buras gupuh
marani . kapengin raup myang nginum . tangan kalihnya
nadhah . dupi k.asentor ing warih. asru (n)joJa ngaceceng tangan kalihnya
1:2. Rancangkapti dahat suk.a . tatanya buras thik mringis .. (n)jingkiak banjur awel-welian . naretheg umatur ririh . nuwun raose
sami . nyas kadya nadhahi iatu. we asrepe kalintang . jimpe tanganulun kalih . nora majat adheme tuk Bimalukar.
13 Wangsul mangile n Jampahnya . kathah reca alit-alit. pinarik
pinantha-pantha . wiwitan .ingkang kaeksi. tan liyan lir wit ko p i.
amung awis uwo hipun . rahadyan minta wikan . Ki Gunawan
turrira ris . lah punika kang nama ·purwakucila .
14 . Wohipun kenging kinarya . panuJaking wisa mandi. sarpa
lamun kaungkulan . tanpa karkat angalentrih . kaJabang
kalajengking . uler ing sasaminipun . Buras gupuh angundhuhi .
kanthong kalih kebak woh purwa"kucila .
15 Maring arga ambeg wasta . Pakan2man langkung wingit. tengah
sela kurnalasa . kathah babalunging paksi . rad yan tatanya rna ·
ring . Ki Gunawan ris umatur. punika balung kaga . sadhengah
paksi ngungkuli. Pakareman tamtu pejah lajeng dhawah
16 . Ana ing sela punika . wus tamat nulya ningali. ing kawah Candradimuka . luweng satengahing ngardi. isi we suJak kuning.
305
·u mob lirang gandanipun . tan na kuwasa nyeJak . mawa kukus
saw~tawis. toya mili nanging kawah datan lukak
17 . Datan dangu denn ya miyat. laJeng rumurun wus rrapn . rng
ngereng-ereng sitinya . den ambah amembek-memt-.ek .). go·
thuk Ia wan telagi. akathah maliwissipun . antingan aperanthan .
ana gisiking telagi. Buras angling apa ta kae antingan .
IR . Ki Gunawan angandika . iya ika endhog mliwis. nanging ewuh
panjupuknya . awit siti tan kuwawi. kalamun denenciki . ambles
embuh gadhugipun . Ki Buras miris maras. tumindak aminggring-minggring . lampan_
i ra wus tan ngambah siti m~ndat.
19. Miyat sumur Jalatundha . u~nge pinalangan pring . ngaluw~ng
dhapur kukusan . (n)jawi palang gasik wradin . kathah patilassanning . sekar konyoh miwah ku tug . rahadyan minta wikan . Ki
Gunawan turrireki . sab~n malem Anggara Kasih punika .
20. Kathah janma kang tirakat. wonten ingkang minta sugih . won ten mint a kadrajatan . wonten minta denkasihi . m yang minta
darbe siwi . wonten minta teguh timbul sonten angobong
dllpa . manawi wus tengah ratri . angglundhungken timba bumbung binandhulan .
21. Sela bunder ageng madya . supadi enggal Jampahing timba
prapta (ng)gyanning toya . yen katrimah sedyaneki. pangraos
saw~k kalih . dh~pa sampun angsal ranu . gya inginum saekaJ.
kenging (m)bekta lamun kinarya 5arana .
·>•>
Manawi datan katrimah . dalomokipun pawarti. tali ngantos
sewu dhepa . tinarik tan antuk warih . Ki Buras anyelaki . nginguk Jeb~te kang sumur. singunen giris ing tyas. badannya
sakojur mrinding. undurrira alon-alon ulat biyas.
23. Caltet Jawan Jalatundha . wonten toya ingkang mili. saking sapucaking arga . nanging lampahe kang warih . (n)dadak anyimpang t~bah . datan lum~bet ing sumur . mangkana dennya
miyat. ing Qiyeng saurutneki. tan r~kasa ing tyas datan mawi
kemba .
" ) Miturut pathnkaning Mllcapllt. gurulagu ing gl!ITa punik., dhau. ah
punika dhllwl!h : ~~~ •
306
!V .
w 11lu :
liJ · •i>ki'l
24 . Ki Gunawan aturrira. wus t~s kang dentingaJi. prayogi wangsui mring wisma . bilih kadalon neng ngriki . saest"U tan kuwawi.
mindhak-mindhak asreppipun . radyan matur sumangga .
tumurun wus prapteng panti. pasugata tinata tharik sam~kta .
25 . Wawi anak lajeng dhahar. rayi paduka kalantih . sahari datan
anadhah . sang dyah an~andika aris. kasengsem umiyat ing.
candhi miwah s.anessipun . maweh r~naning driya . dumadi tan
ngrasa ngelih . Ki Gunawan ngandika AJkamdulillah .
26 . Wus wawanting toya panas. pakantuk dennira bukti. cinarik
sinungken Buras. tanpa taha dennya bukti. kasreten minta warih . sinungan wedang kum~bul. gya inginum nir rasa . panas
asrep kadi warih . mung gugusi lambe lidhah kraos lidhas.
27 . Radyan matur mring Gunawan . candhi Duryudana tuwin . can dhi Druna candhi Suman. candhi Puntadewa aji. candhi Arjuna candhi. Nangkula Sadewanipun. kalawan candhi Bima.
tuwin candhi Dwarawati. ngajengipun wonten sela kumalasa .
28 . Pasagi sinangga ompak . kuhengira pinarigi. buJet ingukir lunglungan . tengahing sela waradin . sinerat sastra remit. kadiparan
ungelipun . mesem Kyai Gunawan . atur wangsulan mrakati
sastra Buddha ingkang tumrap wonten sela .
29 . Punika apan pengetan . pambekannya kang cinandhi . ngung ·
sed Radyan Jayengs~kar. mugi kapareng ing galih . amedhar su raossing . sa<;faya ingkang kas~but. aneng seJa sasanga . nanging
tinembungna Jawi. inggih anak punika Jangkung prayoga .
30. Winarna pamb~kannira. sira Prabu Kurupati. puguh sebarang
kinarsan . mituhokken ing panggalih . adreng pikir ginelis . ayo
jangjine tumanduk. rikat nanging guguppan . ing atur tan
tina)iti. mungkur marang Carita mawa surasa .
31. Ranning ondhe miwah adat. lelabuhan ala becik . tan arsa ngu ningannana. nurut karsane pribadi. r~men akarya wiwit.
gagrak anyar kang sinar)u . Jumintu paring dana . ambungahak~n wong cilik. nanging ingkang ambyuk angubungi
karsa .
307
32 . Yen ta mungguh kang mangkana . kaugung kapati-pati . wus
datan asubasita . ilang tataning narpati. katon tyas nanging jirih.
watak molor nora mulur . yen meneng lir gupala . ngumpet kar::.a tan ngrapeti. gojag-gaj~g uga iya ~ga ora .
;n Manawa na turre wanodya . ingkang dadya suprih pamrih . anjalari sukawirya . myang(n)drebalanemas picis . iku rena kapati.
pangarabe nora uwus . yen durung tibeng karsa . sarwa nora
pisan ering. ing sujanma mangun teki tapabrata .
~4 . Malah punika ingaran_ wong papa sudra anisthip . awit tan
ngubungi karsa . kabungahanning ngaurip . angg~ppe ing panggalih . marang Hyang Suksma linubung . sayekti nora liya .
mungguh Bathara linuwih . tanpa rupa . muhung jatine
priyangga .
~~S . Krana kawaseng kaanan . tanpa cegah tanpa sirik. milih sakehing gumelar. ingkang purbamisesani. tetep karsaning Widdhi .
sida dumadi tan lebur. tamat pambekannira sang aprabu
Kurupati. gantya Arya Sangkuni patih Ngastina
i(, Watekannipun kinandha . pradulen ngaruh -aruhi . nora kena
wong kumlebat . thik-ithik dipun wao ni. gawe seriking ati . sikon
saronne lumintu . tingkah solahing liyan . mung tansah dipun
owahi . nora nana sawiji kang ka~n~ran . ·
~7 . Pasthi tumiba ing lepat . yen nana ngarsa Sangkuni. sanadyan
uwis benera . gtsmr~meng maoni ririh . saradan tudang-tuding.
anyungir ulate rengu . yen Iekas pagun~an . nora liya-liya
malih. pan wus kena pinasthekken Jamun nacad .
38
~q
308
Ngrasani alaning janma. denandhar awit j~j~nthik . suku minggah kongsi prapta . pucuk ra'mbut tanpa uwis. dadi r~naning
galih . yen nyatur tindak kang dudu . kinarya cagak Jenggah .
ngira-ira mring sasami . mung alane bae ingkang pinethikan .
Nora pisan angetokna . beciking liyan pinurih . sima kadhang
tinutupan . pamrih arahing panggalih. dimen aja ngungkuli. ya
marang sariranipun. yen ana wong kakandhan . nora ngalem
mring Kya Patih . miwah nora carita alaning janma.
40. Pasthi ambanjur pinapas ..aja ambanjur catiwis. tur yen tinunjel
ing rembag. anj~lomprongaken amtih . dudune ing sasami.
Jamun J~kas gawe dhawuh. mJaksana amisesa . ngawang
ngawur tan dum~gi. ing wasana tan tumibeng karaharjan .
41. Kang pasthi dadya panggresah . pegel sayah anglakoni. prapteng (n)don dadi tutuhan. prandene bisa ngingem: ing catur
anyelaki . iku mau kurang anu. Jamun ta mangkeneya . iya tu miba ing dadi. Jah ra ora padha ngati-ati ing tyas .
42 . Pan mangkono Arya Suman . yen tinutuh ing prakawis. malah
males nutuh (n)dadra. ngencengi ben~r ptibadi. suthik yen
denaranni . luput parentahe_ngawur. banjur angisis jatha. ana
kamituwa dadi. iku goroh yen aku nora benerra
43 . Saking luputmu ptiyangga . malengos kang sinung angling. wu s
warake kyana patya . ing rembag (ng)garendhel wuri .gareged·ing panggalih . sadina-dina pan namung . amrih ara -uruwa .
gegera ingsun angutil. gerahuyang yen ana arjaning jaman .
44
Jalukane awewehan . kumet tur rad a nylekuthis . dene ang geppe ing driya . marang Hyang Suksma Linuwih Gustinetetep
Gusti . kula ya kawula tuhu. marma kudu akarya . anvuprih
beciking dhiri . supayane dadi tumiba ing mulya
4 .=i
Kudu mangangkah tan kendhat. angendhak gunaning ianm!
ngala -ala mring manungsa aja ana kang ngungkuli . supadya
dadva keksi . badanne dhewe linuhung . ngalela aneng jagad .
pangrasa becik ptibadi. dadi sida katarima Hyang Wisesa
4 6 . Sanger condhong Sri Narendra . Jakapitana ing patih
Sangkuni kJakuanira . resep ing tyas narapati. myang ingkang
para ari . kurawa sadayanipun . tan ana kang suiaya . gilig goiong kang panggalih . abiyantu ing "karsa jeng sri pamasa .
47. Rumojong s~dya swuh brastha . gung kinarya sekar larhi .
anurut parentahira . kang paman Arya Sangkuni . sabarang
pamrayogi . ·tan nan a ingkang winangsul . saarur-arurrira . ramtu
bisa nuju kapti. marma tansah caltet neng ngarSd narendra .
48 . Kinarya mantriwisesa . kaprecaya nguwasani. kabeh bot-re potting praja. mencarken karseng narpati. suker waledding na -
309
gri . kasrah bang ·hang alum-alum . kang rawe-rawe rantas. ma-
Jang-malang denputu ngi . idu geni ering kabeh wong sapraja .
49 Wus tamat watekannira . Kya Patih Arya .Sangkuni. kang myarsa sadaya suka . radyan aturrira aris. saestu anyeplessi. lan wujud waya nganipun . paran pambekannira . Dhanghyang Druna
maharesi . Ki Gunawan angiajengaken carita .
50. Pupundhen nagri Ngastina . dadya pangumbahan p ikir. kang
minangka tuwanggana .-ning praja tinuwi -tuwi. sapa sinambatting sih . risang Baratmadyasunu . ya Bambang Kumbayana .
satriya ing Ngatasangin . angajawa apaparab Dhanghyang
Druna .
~1. Adh ~d h epok Sokahma . )ronmg wawengkon nagari . Ngastina
gung sinunggata . tuhu pandhita linuwih . cipta anggepe rnaring . Hyang Widdhi batharanipun . sineru m~ngk u puia . pinrih
wor agal lan remit. ywa kaselan ing pangragasuksmanira
.S2 Lamun no ra mangkonoa . mungguh kawu la puniki . yekti nora
·darbe daya . (ng)gonne bisa mobahmosik . malah kawo ran saking . Hyang Purbawisesanipun. · loro-ioroning tunggai . tetep
tinete pan sami . dadya amung kawulr~ darma lumakya
.S~ . Wewatekannira marang . sasaminireng dumadi. sisinglon saba rang karya . nora kena yen dinugi. saking pe ncaring angling
Jabet Joro-lo ro telu . tan ngemungken sajuga . kaarah nyampar
pakolih . ing pirembag mubet kesit no ra panggah .
54 . Pakole he kang supaya . aywa katlindhes ingkang ngling . ingkang tumiba ing ala . amung kang tumibeng becik . katonna
rembug saking . iya ing sariranipun . marma cinaJang-calang.
pakewuhe kang ginati. salingkuhe wiweka dinekek ngarsa .
55. Paleseddan ing wicara . pangarep ngenaki ati. nanging
sadalemming cipta . mandeng caloroding kapti. yen wus wruh
denjurungi. pinet saprayoganipun. awignya kamandaka · ). ing
sabda tan ngatawisi. awit saking kinembong basa mardawa .
·1 Pn.yogtnlpun/ ngamandaka/
310
56. Ngegungken pangeta:~Ja . ginunturan ing mamanis. abang Jambe marakdriya. wisa martane ng~nani. kadhang warta wisaning . anggutuk lor kena kidul. marma sang Dhanghyang Druna .
m~ngkono wat~king ati. ing uwite saking kasluruning lampah .
57
Dahat adrenging wardaya . duk maksih neng Ngatasa"ngin . tan
arsa gumantyeng rama . amung sanger mangun.teki . kapati ma~
lti -raga . nora sare dhahar nginum. meneng manungku puja .
manuh manawa manonni. kal~ksanan antuk wangsiting
jawata .
58 Yen sanyata mamrih sira . mring kamulyaning jagad tri . wudharen tapabratanta . lumakuwa angajawi. ing kono ana jan mi. kakasihing iawata gung. tu rasing Sang H yang Brahma . nanging
karsaning Dewa di. ing samengko pan maksih kinarya samar
:19
Du rung katon kawistara . maksih dipun waranani . deni ng
Hyang Jati wasesa . srana andhapasor sami . mamrih raha rjeng
bud i ta pabrarane sinamun . asorre ngemu rasa . Pandhu
Dewanarasiwi . Narapati nagara gung ing Ngasrina
6(J
Vv us dadi pratignyanira . sinung papancene pasthi . dening
H1,·ang .Jagad Pratingkah. singa -singa wong kang asih milut <·
a nved haki . bisa mo mo ng marang iku . sayekti katarima barang
pamudyane dad1. wus mangkono i~,;a o ra kena cidra
b1
Marma Bambang Kumba yana . enggal dennira lu maris . ngulat i
mring ta nah Jawa . mituhu ucapping wangsit. samana sa mpun
prapti . nanging kaloloh ing laku . labuh labeting arda . tumpang
so sabarang kardi. ngungun ing tyas wau Risang Resi Druna
62 Awir dudu kang sinedya . mungguh Ngastina nagari . rehning
wus bangsa pandhita . dadya s~dtta tan gumingsir . man tep It rep nglako ni. lak u ingkang wus kabanjur. kac~mpl u ng ne ng
Ngastina . momo ng Prab u Kurupati. mung ing batin miluta Nata
Pandhawa . ·
63
Lan mungguh Sri Duryudana. daha t dennira mumundhi. rna rang risang Dhanghyang Druna. angangge guru marsandi. ing
tembag gung tinari . pra satnya kelu kalulun . wong sapraja
311
Ngastina . mangastawa ngaji-aji . amlminta aji jaya kawijayan .
64 . Sang Nata sadina-dina . meh no ra sah Jan sang r~si . lawan sira
Arya Suman. iya sang Patih Sangkuni. ingkang minangka tali.
ngencengi sagung rinembug . wani toh lara p@jah . mant~p ora
angnncati marma nurut nata mring sarkaranira
85. SARKARA / DHANDHANGGULA
Sampun titi pam~kannya Resi . Sokalima mangkya ulun medhar . kang sin ung sih Jawatane . sira sang Pandhusunu . Sri
lswara Cintakapuri . miwah sakadangira. kalima winuwus. kalakuwanira samya . Prabu Darmakusuma Yudhisthira ii iva sang
Dwiiakangka .
2 Iva Darmawangsa sri bupati. Puntadewa G una Talikrama Crn takapura prajane . Ngamarta ya winuwus ing Batanakawarsa
dening pan~nggaking Pandhawa . risang Ba1.: uc;unu !Va Arva
·arati'lsena Wrekudara ya Kuc;umavuda tuwin sang Btma geng
birawa
:i Paparab satriya Jodhipati . nunggil munggweng sairnning na
gara . de kang dadi pan@ngahe . satriya surasadu . Madukara ingkang ngrenggani . paparab Dananjaya . ya sang Pandhusunu
Palguna Arjuna Parta. Endraputra Janaka Raden Jahnawi
Pr~madi ya Pamadya .
4
Lawan bibisik Prabu Karithi . nanging muhung ana ing suwarga .
ing Tejamaya siniweng . dening pra surawadu . yeku nama Pra·
bu Karithi. malih sang Pandhuputra . dwi warujunipu n
dh~dhepok ing Tanjungtirta . sakaliyan sapa dasaneng wawa·
ngi. Nangkula Jan Sadewa _
5 _ Jangk~p gangsal ing mangkya winami. pamb~kannya Sri Darmaku suma . rumangsa kawula ki ye . ing tyas marmanya kudu .
karya ~cik marang sasami. pangangkah aywa k~ndhat . asarananipun . nepungak~n kabecikan . marang liyan kang widadaa
basuki. Jan norring jiwa raga .
312
6 . Kang supadya ·sidaning dumadi. mind~ng- mind~ng ngudang
katarima . sumuci mring batharane . jumitaning sumungku .
nungku tama mamati kapti. sakar.;anireng liyan . katampen
rahayu . sanityasa tyas susanta. setyaning ngling ~ya mrih
renaning ati. tan tiJar parikrama .
7 . Sakar.;ane tan arsa sak serik . -ira marang sakehing tumitah .
wahyane pamuwus sareh . sareh sarekaning hyun . semu meneng tan marduleni. sasoJah bawaning lyan . pan namung
jinurung. kang katampik nora nana. mung kalebut watak
angaruh-aruhi. arnot mengku ing driya .
8 . Yen ngandika tansah angiribi. nora pisan yen nyuJayanana.
marang sasama-samane . sarenganing tumuwuh . panyiptane
ing Suksma jati. kang murwa ing· bawana . bisaa sawujud . i langa jen~ng kawuJa . pangan~ wus mati sajroning urip .
kamulyaning kaanan
9 . lng (n)jaba jro jinumbuhken sukci. k~d~a palwa kamot_ing samodra . tan sesak dening sarahe .mis bacin ganda arum reged
resik agal Jan alit . kal~u tan tinuJak . sumungku ring a yu ing
pangrasa sukmanira . pan linangg~ngaken kalawan pamuii
wus tanpa pilih papan
10 Mandeng Maha Sukcining Hyang Widdhi. kang winanuh ra ·
man tepetloka . sumingkir marang karamen . tan karya sukeng
kalbu . ing kaanan sawiji -wiji. ing jagad Janaloka cinipta ra n
wujud . wus mulih aranning kuna . sampun tamat pam~an S ri
Pandhusiwi._mangkya gantva winama .
11 Pam~kannya risang Bayusiwi. sira Radyan Arya Wrekuda ra
sang Bratasena parabe . kaku ananging kukuh . nora tau akarva
wiwit. mucuki ing prakara . adoh saking iku . ing samangsa wus
katatap
,. . ing panggalih panggah nora wigah-wigih tan ana cinegahan .
12 Nora nganggo tedheng aling-aling apa ba rang sakarsa
balakan . tan nganggo becik-becike . lamba n bae ing -:atur .
lomas-lamis iku tan sudi Flya dhadha endi dhadha . vwa
kakehan rembug . singa becik bin~cikan . singa aJa iya pac;thi
313
dialani. amuk r~uten ing prang .
13. K~nc~ng Jtmp ~ng nora minggrang-minggring . nir wikara nir
bzn;a nir pringga t~ttg sabarang karsane . tan nganggo si ngganc;inggun . ala b~cik b~cik tumuli. ewuh pakewuh tanpa . btn~e
linajur ngukuhi k~caping kata . etang w uwus ven w us w~d har
denrungk~pi. tan nana kineringan .
14 Wus tan ngetung lara lawan pati . tan suminggah sedva linak sanan . ngant~pi basane bae . tan k~ndhak dening ridhu na dyan para jawata sami. !an k~na malangana . ing sakarsanipun.
anggepe mring Hyang Wisesa . nora selak lam un kinarya
gag~nti . Uang was-wasing driya .
15. Sajatine bathara linuwih . nora arah ~nggon wama rupa . kalim putan ing anane . purbawisesanipun . pribad i sang sidaning
dadi . wus wiratameng cipta . pupunto ning ka wru h . kawula Wll"
tan rumangsa . Arya Sena tan benceng-ceweng maligi wenang
adarbe karsa
ln . Srana manr~p t~tep tan gumingsir. b~tah ngangkah yen durung
kalakvan . apa kang kinarsakake . nora mar~m ing kalbu lamun
durung prapta sajati. jati-jatining karsa . sin~ru sinangkut ·-). wus
tamat pamb~kannira . Arya Sena wong agung ing .Jodhipati
mangkya ingkang winama .
17. Pam~kannya Rahadyan Pamadi. Arya Dananjaya sang Arjuna . an~nggih Radyan Pamade . o;ang Batharendrasunu
apaparab Prabu Karithi. kek~mbange bawana Madukara
mengku . sang Parta iya Janaka . amanjaya jayane sang jayeng
jurit. prawira widigdaya.
18. Amumpuni ing guna kas~ktin . datan kewran gelarring
ngayuda. t~t~g tatag sabarang reh . sareh sasmita putus . tatas
buntas yitneng wigati. wiweka sureng Jaga . lega lir tumambuh .
tapa tapaking warastra . munggweng granning kang arga
antikswa • ·) lungit. ing rat tuhu minulya .
"1. Prayogmtj,un/ stnengkut/
• •1 Prayoginipun/ sutlksna/ • land~ sangft.
314
19. Mila dadi kondhang ing sabumi. sira Rahadyan Andananjaya .
saking budi paradhahe . sring n~tog ing sakayun . ing sujanma
jalu lan estri . sakarsa linanggatan . tan ana winangsul. nadyan
surendra bawana . pra jawata tuwin kang para apsari . inguja
sakarsanya .
.
20 . Karya re~p mring rowange linggih . respatine ngunguwung kawangwang . bisa basa basukine . mardawa ing pangungrum .
kaduk-manis ambajong liring . kum~clap nuju prana. kang
kena kum~yur. dhasar sembada ing wama. wus kaonangonang ing jana yen sigit . sedher.g dedeg pid~sa .
21 . Bang-bang awaking sarira lentrih . TUTUs raras wingit lir ngongotan . ant~g mintir graitane . tan pati kaduk (ng)guyu . mung es~­
me den incrat-incrit. sumeh ing pasamuwan . ing semu.
sinamun. jroning naya mawa cahya . ing wasana · ) lir wimba ning sitaresmi . parig~l paribawa .
22 . lng kabuddhan tuhu andheweki. babaguse wayuh wong
sanambang . meksa katon unggul dhewe . manawa ing pang ·
gunggung . binanjuma kamot ing tulis . langkung pang~a - ~la
kirang papannipun . mangkana sang Endraputra . bisa maniing
a)Ur-ajer agaJ re mit . tan kewran ing kaanan
23 Dhasar betah tapabrata lesning. Mintaraga tama ening coba
ka1is godha r~ncanane . pangangg~pireng kayun . kang kawasa
amise~ni . sayekti tan ka~la~ ~ i~g oJ~h kang dudu . dadalan
kang murbeng titah . kamulane limput -linimputan ing sih sa tunggal nor~ tunggal .
24 . ~ora tunggal ananging ngemori. yekti lamun iya uga iya . iya
iku dudu kiye . agampang nanging ewuh . pasthi dunung tan
andunungi. kEmc~ng terkadhang membat . sumendhe sumang guh . agagah nora agahan . sagah dereng kinanten past hi
ananging. yen seJak boten pisan . ·
25 . Anut mangsa kalaning dumadi. nyata lempoh angideri jagad .
· I Pravoginlpun wacana · - ngandlka
315
iya kana iya ken~ a mung babasanipun. ya bojomu ya boio rnami . dene ta garwaningwang . t~tep garwaningsun . wus titi ingkang pam~kan . satriya nung ing Madukara ngr~nggani.
mangkva ganrya winarna
Wat$kannya risang Pandhusiwi. kang sum~ndhi myang wuragilira . ing wama tan na sanese. myang solah bawanipun sang
Nangkula Sadewa sami. tan pae ing paeka sakaliyan jumbuh .
marang Hyang Purbawisesa . mung sumarah datan andarberu
kapti . meneng tan m~ngku karsa
27 Nora nana kang den paran ati . nora suka Jan nora sungkawa
iya apa satibane. karsane Maha Luhur. sakarenteg nora sak
~rik . wus ngiwullaken cipta. resik tan su~enut . sagalugut nora
nana . kang kinarsan apa ~dya paring becik wus nora pisan pisan
2R Apa dadi ala kang kinapti. ala maneh kalamun areppa kang
becik nora rinanggeh. dadya mung gumalundhung angalin dhung maring Hyang Widdhi . tan darbe ratampikan . ran darbe
panuwun . tan darbe dayaupaya amung lila sukur pasrah ing
dewa di,awit Hyang Wicaksana .
29 Mring sasama samaning ngaurip . tan mlaku-mlakuwa kinedhepan . saweruh-weruhe dhewe. ala b~cik tan muwus . iya
nora tan angrasani. kang mangkene mangkana . tan nacad Jan
(ng)gunggung. urippe mung baba~ngan . sande siyos baya
pinanggih pribadi,tan ana paran-paran .
10 . Sakaliyan sungk~mira . sami. saparentahing raka sakarya. sadaya sakarsa dherek, ajurra kumur-kumur. yen pakonne dipun
jurungi. tan pisan sumingkira . sumungkem samya nut, titi
tamat pambe~annya. satriya di Nangkula Sadewa lewih. gantya kang winursita.
:=n . Sastra ingkang tumrap sela munggwing. sangarepe candhi
Kresna apan . sasam~tan suraose. ingkang sampun kasebut.
pamb1kannya sang Pandhusiwi. myang Kresna cariyosnya .
punika nak bagus. kalimanireng Pandhawa . wus ubaya lan
sakadangira sa mi. aywa sah sing sa sana .
·
26
316
32. Asor-ungguf malarat Jan sugih. mati-urip Jan Jara-kapenak. saJah siji Jabuh kabeh. sabiyantu ing kayun . tan su)aya sabayapati . yeka kang patembaya. ing upaminipun . antigan sapatarangan . pecah siji kabeh miJu ambeJani. swuh brastha suka ma
33. Sanadyan wus mangkono kinapti. sang Pandhawa prandene
tan tilar. arembag saprayogine . kang raka sang inastu . narendra di ing Dwarawati. sri nata Dariardana . Padmanaba Prabu
paparab Bathara Kr€sna . Wisnumurti ya Kesawa Arimurti . nar ·
pati Narayana .
14 Amung kadang naksanak saking stri. Jan Pandhawa nanging
wus ubaya . gemah rusak bela bae . kalima sunu sarju . dadi
neme sang Wisnumurti. marma sedya mangkana . Sri Kresna
puniku . kalawan Raden Janaka . sakaliyan sami katitisan de ·
ning . kyatingrat Sang Hyang Suman .
1S Vvus pinaro karsaning Hyang Luwih . panitise Hyang Wisnu
Bathara. angagal kaalusane . pisah roroning dhapur. saupama
lir sosotya di. Jawan embanannira . samodra Jan alun kad ya
surva Jan sorotnya puspita bra ngambar gandanira sumrik lir
Jiwa an eng raga .
3b
Luma h kurepping suru h upami yen dinulu beda se)e warna
gmigit padha rasane mangkono pisahipun nata Kresna Jav..an
Jahnawi . Jugu ne no ra beda . sami titis Wisnu wus ngalela
nge,1awantah . tuhu tunggal pinangka padha sawiii sudib~·eng
~agadraya
3 7 Bisa nuksma kang ganal myang alit . kretarta saolah kridhaning ·
rat. kang minangka prajuritte . kontanning )awata gung . kinen
munah Jaku dumiti. angkara ngangsa arda . adreng pakarti dur
ing reh rurusuh rinusak . Sang Hyang Wisnu ingkang andarbeni
kardi . anggempur kala murka
38 Nora pae sajroning wus nitis . t~tep tu m urun mring ngarcapada
Jestari ing pakaryane . marma sang antuk wahyu katitisan sang
Wisnumurti. ing watak kalakuwan. m yang pambekan jumbuh
aji kao te samantra . sang Arjuna angumbar karsa ngratan1. yen
Kr~sna rada c~gah
317
:iC) ·A mung ngudi dadining pambudi. kawaspadan ll'pasing graita.
wicaksana sasanane. siddhi paningalipun. ingweweka pangatiati. limpad ing pasang cipta . wruh ihg iya dudu . ing nistha
madya utama . tuman temen ta sujana.n ing naya di . mring semu
nora sama r
~() Sakarenteg iya nora pangling. marang sande siyosing·prakara.
kinarang neng graitane . bisa manis ing tembung . wruh ing t~m ­
bung kang kandel tipis. miwah kang dawa cendhak . mandhek
lawan laju . anuhoni asthabrata. nora wangwang ing sabda tatas
paritis . putus ing pasang cipta .
41. Yen ngandika karya su.keng ngati. Jawan nora mathenth$ng
miyagah. kadya pangangguran bae . manis winoran cucut .
rumarEkep sabda tarincing . angandhar tan ng~mpara . wossing
ran kalimput. limpating budi kumepyar. Jamun nyandhak karya
kekenthel lan pikir. pan nora amisesa .
42 Dhemes ngetrap Jamis na nging dhamis . ran katara Jamun
ngumpet karsa . rapet ing pasambunganne . bisa nigas anyambung . ambabangun ayemming ati. awit carita krama karem
nlah semu . enggon wangsulle ~ikena . kedhap-keahap kocaking netra Jan alis. tan ka wistarasmara .
86. ASMARADANA
1. Titi sorah pambe kanning. sang aprabu Danardana. rahadyan
turira alon . saklangkung panuwun kula . de kapan?ng amedhar.
sadaya ingkang kasebut. sastra Buddha tumrap seJa.
2 . Menggah tetembunganneki . punap;nggih sampun jarwa. Ki
Gunawan Jon delinge . anak tembung Sangs€.krita. tur-ulun jarwanira . Jengsari ngandikeng kalbu . wong iki baya pojangga .
3 . Wusana umatur malih . suraosse kang pamb~kan . kadiparan
kalejemme . Korawa Jawan Pandhawa . dadya cacah sasanga.
Gunawan m~m -Jingnya rum. inggih makaten anakmas.
318
4 . Mila pamrih .Jumastari. kinarya nanangi driya. mendh~ criyosse ngaJuweh. tinaJi-taJi minangka . tutuladaning gesang . talitining pra luluhur. punika kang kinawruhan .
5 . Pugut pencaring dumadi . tindak ingkang ingarannan . nistha
madya utamane . ginambar pamb~kan sanga . tuladaning dumadya . runtut kuna-kunanipun . keni tinedhak sa~angkya .
6 . Eninging tyas kang winami. punang Jaguning mardawa . supadi
kawistarane . tepaning kang wit darsana . saking pamanggihingwang . kilap ler~s lepattipun. kawula sumangga karsa .
7 . Sampunning sorah winami. ambeg miwah kalakuan . sasanga
kang jinalentreh . sang aprabu Duryudana . kalih Sangkuni
Patya . Resi Druna tiganipun . golonganning sri Ngastina .
8 . De ta ing Cintakapuri. dhingin Prabu Darmaputra. sang Bra tasena karone . tiga Arya Dananjaya . sakawan Sang Nangkula .
kaHma Sadewanipun . kanemme Sri Nata Kresna .
9 lng Pa ndhawa nem winijil. Ngastina kapetang tiga . ro ng go lo ng
k ~n e mpalake . dadya jangkep petang sanga. ing mangke pan
o.,inuda . Nangkula Sadewa wau . tunggil wus atunggal wama .
1<' '-'()lilh mya ng tanaga sami . marma pangetangan sanga
na m ung wolu sajatose . Jan malih makaten uga . Jahnawi Jan Sri
Kre<.na . tinon ing paningal jumbuh . rahsane kadi sajuga
11 Ka la mun makaten kadi. kepanggih sapta petangn ya .
samangke pinandeng maneh . anggepnya Sangkuni ika . lawan
Sang Dwijakangka. gargetting driya sumenut. awitte tunggil
pinangka·.
12 Ananging upami warih . Sangkuni toya ing rawa . buth~k nan d hek tur naiyeng . kasarahan ang§rah-anggrah . mamb~g kewala datan . wont~n ilen-ilennipun . jro em beg ~ndhut
bladh~ran
13
Tangeh Jamun denenggonni. ulam loh toya karasan . destun
niku trunalele . matil mandi mawa wisa . malih nadyan wo nten na . sawer toya ting pancungul. anak-anak guma rayah .
319
14. Ngamarta upama warih . mudal tuknya marawayan . jroning
maya-marya nyarong myang tin on rawi sinungan . ilenilenning toya . mili mratani lumintu . dhah~ng regal pasabinan .
l S . Telengnya daran ngendhatti. mumbul pamudalling toya . resik
saki?dhik regede . denenggoni ing wader bang . gurameh s~pat
tambra . samya yem mamangsa lumut . ganggeng wangunnya
karasan .
16 Darmaputra Jan Sangkuni. mung makaten prabedanya . netya
samva netepake kawuLa inggih kawula . gusti tetep gustinya .
witnya samya sami banyu . buthek lawan b@ning maya
17 Niku dumunung pangeksi. Jamun totogge paningal. toya maya
rena tyase. yen butheg pepet neng netra . nanging ta sami toya .
Arya Sena tunggil dhapur. Jan Duryudana mangkana .
18 Pinet gambare upami . yen Jatua latu sanglat. datan kantenan
sakinge. tep"?g dhawahe tan prenah urubnya mulad mubal
karya gugupping tyas bingung. yen tan murub mureng betah
19 Sena upaminya agni. niku pami geni m u!ad . tan mobat mabit
urube. menter ujwalanya mubyar. anteng sorote padhang.
an!fosuk dhateng alindhuk. datan nyamut-nyamut semang
2 () Dumunung wonten pamyarsi. mireng swaranya dahana . yen
sanglat yekti guguppe . tumambirang ing driyarda . yen anteng
latu muJat . tan wonten sangsayanipun . ing panampi malah
cetha ..
21 SangJat mulad sami api. sanadyan sami dahana. nanging sanes
tumanduke . Sena Jawan Duryudana. sumJene k pangrengkuh
tyas. maligi sami sumujud. tan .wonten nami kawula .
·) ')
Kumbayana lan Premadi. tunggiJ pangincenging cipta . ana nging sanes dhawahe . sang kadi upami kisma . sang Druna siti
lincat. (n)jembrung kacukuJan rum put. Jingi garinting wad~ran .
;!.) . JebJog yen katiban warih. mlenyek (n)jawi ing (n)jro padhas .
yen kaidak plera-plere. lunyu mring suk~tan kekah . ambulak
ngemplak-empJak_ kitri karang witte taun. ngar~t~g amung
deJeg pang.
~~ -
320
24 . Sam·angsa _ tan ana warih . t~gesse mangsa kartika . banjur
ngaloloh lemahe . pecah pisah sami neJa . lebet tur wiyar pan_ia ng . singa-singa kang kacemplung. gya minangsa sato galak .
25. Sira Dyan Arya Jahnawi. yen ta upamia ~isma . siti ladhu radin
ngo mpol. kaworan pasir maJela . mawur lir sab~n rin ya . dendhangir pacul Jan garu . manawi katiban jawah .
26 Dhahas malah resik gasik. yen Jami tan kambah tirta. dhasarripun sampun ngompol. upami tinanemana . samukawis
ngre mbaka . lastantun wijinya thukul. sami Jawan babonnira . .
27 . S'empulur enggal andadi. kang namung p edah deM'g pang.
enggal walagang uwifte . nanem kang pancen ron -ronan . keteJ
lema ngrembayak . yen wiji sekar kinayun . kusuma iajeng a ng~bda .
28 Bilih wiji tuwuh pinrih . genjah uwo hnya andadya . tulus ma teng -mate ng wo h e . makaten sanessing karya . Arjuna
Dhanghyang Druna . apan sami dhasarripun . lincat ladhu inggih kisma
2 C) . Punika dum u nung munggwing . ane ng kedalling wacana .. den raosi sawo nt;mne . awon sae kasumbaga . datan sah winacana_
makaten upaminipun . Druna iawan Dananjaya
30 lng tya s ta n ke nging pinasthi. bilih sitinipun wrata . utawi sadaya
lego k. kadhang l~gok kadhang rata . rata kadhang lego kan .
nanging inggih sitinipun . ingkang kisma sami kisma.
3 1 . lngkang latu sami api. ingkang toya sami to ya . amung sanes
wahanane . wonte n ta makaten uga . Nangkula myang Sadewa.
pinet iku paminipun . kadya (ng)gyanning samirana .
32. Ngirid ganda hanger bacin . miwah ganda arum ngambar. ase dhe p minging wangine . sumrik dumunung ing grana . ananging
bacin ngambar . sanes sa king an gin iku . lawan sanes sa king grana .
3 3 . · Sakalihe amung darmi. sayekti wont~n ing ganda . kiJap sinten
ingkang gawe . sangkanne bot~n uninga . Jan boten kauningan .
nging l<~dah uning puniku . wi~un saking punapa
321
34. Mangsa tilarra saking wit. yen bangtr mantuk bangeran. yen
arum mantuk arumme . kang ganda yekti mangkana . mung
d~mna angin krana . ajal lan kamulanipun . ingkang denantuki
ika .
35. Makaten ingkang upami. Nangkula lawan Sadewa. ya ta winangsulan maneh . ing wau wus ngetang sapta . saking winorring sabda . uwitnya tunggil sawujud. dadya kantun etang gangsal.
36. Gangsalipun Wisnumurti. sang aprabu Danardana . naJikanya
aprang rame . Bratayuda mung Sri Kresna . kang dadya
pandaming ngrat. uning obah osikkipun . ing mengsah kalawan
rowang .
37 . ~anthi eng~ting panggalih. sakedhap netra Sri Kresna. boten
pisan yen -kasupen . ubayanya ing Pandhawa . m iwah
!Jbayanira. mengsah tiga waminipun . Sangkuni myang Dhanghyang Druna .
38 . Panunggul Sri Kurupati. babala sewu nagara . para ratu gedhegedhe. nata Kresna datan kewran . maring kartisampeka . wignya pasang byuha agung. wadinya adamel gelar
39 . Langkung saged m ikenani . ugi boten sinalira mung pratikel
pikantuke . ingkang tumandang ngayuda . nenggih risang Pandhawa. majeng mundumya samya nut . saparentah nata Kresna.
40. Marmanta pinundhi-pundhi . sakadang nata Pandhawa .
winastu linuhurake . aywa kongsi kaoncatan . teteppa sinuwita.
anuduh ing marga ayu . dadya pandam pangauban .
A A
A
u ;
41. Matur Niken Rancangkapti. kula nyuwun seserepan . vvara
Sumbadra kalihe . Wara Srikandhi punika . punapa sampun
krama . paran cariyossing dangu . cinandhi caket Arjuna
42 . Sang Gunawan wacana ris . m~nok sang Wara Sumbadra . ian
Srikandhi ku garwane . Wong Agung ing Madukara . risang Andananjaya . lilima garwa kasebut. ana ing layang Wiwaha.
322
43 . Ka~he ayu linuwih . katri putrining narendra. kaJih atmaja
wi~une . pant~s dufJ1adya tuJadha. estri kanggep ing priya . winursita candranipun . dyah lima endahing wama .
44 . · Sumbadra sepuh pribadi. atmaja Sri Basudewa. ing Mandura
karatone . wama ngres~pak~n ing tyas . sumeh lindri kang
netra. apasaja driya tangguh . s$mune kurang-budaya .
45 . Awijang dedeg r~spati. kuning labet mung kepama. wenes
mandh~ kulittanne. tan pati ngadi busana. mangu kadung yen
mlampah . dyatmika arang amuwus. tan regu manis s~munya .
46 . Ririh tanduke yen angling . lumuh sendhuning wicara. arnot
mengku aksamane . tuhune pribadya ingkang . pinrih susetyeng
priya . datan lenggana sakayun . mring maru kadi sudara.
4 7 . R umesep tan swaleng kapti. sanadyan kurang budaya . Jegawa
nrus ing batinne . winongwong ing widadarya. labet kadang
H yang Suman . marma sang Dananjaveku . s~ mu ering pamengkunya
48 . Para maru-maruneki . angg~pe samya nyuwita . miwah kang raka kalihe . Prab u Kresno Baladewa . kala ngkung tresnanira . rnarang dyah Sumbadra iku . kadang estri mung sajuga.
49 Apisah pa nggonanneki. milane tansah and uta . wau sang nata
kalihe . kikintun arta busana. kalawan tanya warta . karaharjane
sang ayu . dene garwa kang panenggak .
50. Dyah Manuara wawangi. saking pratapan wijilnya . Tirta a wama putrane . sang Begawan Manikara·. sang dyah punjul ing
wama . lirpendah gam bar pinatut . netra (n)jait anteng raras.
51. Pamulu manis mrakati. lamun paes wimbuh endah . sanadyan
ngusutta bae. kaya madu pinasthika lurus babau wijang. mayamaya tinon mancur. angunguwung mawa teja .
52. Kuning wenes semu wilis . kadi Hyang Pudhak-sinurat. mencorong katon wamane . tanpa apipindhanira . Hyang Andakara
ingkang. kataweng ing ima remu . rumamyang amaradipta .
323
53. Nyunarri Ieang sitarhmi. kuciwane mung samantra. dene Jugas
geg~unge . prandene mungguh sembada. sarwa ramping
sada"ya . sranduning sariranipun . ing pambayun kurang rnadya .
54. Lir tawon gung ingkang lagi. gumana Jambung satata . mik~ton·
ni sasolahe. apindha ~kar kintaka . Jathi dhamis angguJa . sathemlik rekta sumunu . kadi kang manggis karengat
55. Kengis ing wiraganeki. mijitimun punang waja . arentet rampak
pucuke . ~mu abrit tur kumiJat. awor lawan wicara . aweh
k~sarring pandulu . sarwa Ius sasolahira .
56. Esem iriban tan kengis.. keksi sinamun ngandika . tembung
rumaket manisse . tanduk angangayuh driya . bisa nuju ing kar·
sa . · nmg priya myang marunipun . ·dennya nanggapi pinang·
kat.
57 Susila anor ing dhiri . sepi dhiri piyangkuhnya . eng~t trahing
pandhitane . b~tah nglapa wungu lenggah . karem mangulah
puja tamar ing caritanipun . garwa Parta kang panenggak
58. Panengah Oewi Ulupi . atmajanireng pandhita . Bagawan Kan wa wastane. dhepok wukir Yasarata . endah respati wama . ii·
ringe anun_iung biru sumorot kadi kartika
59
Dhemes sedhet merakat i kad ya pratima rinengga saremeg
(m)bambang awake . maweh brangta kang tumingal. liringe pin dha wulan . tan pegat maesmu (ng)guyu . kengis kang waJa
gumebyar
60 Ant$nge w~kasan keksi . sumeh ing pamulunira . pantes ven
amathet Jambe . ngiras mintonake'n waia wangun tetesing
toya . kataman baskara nrawung. lwir trenggana mrih sasana
61 . Jaja welar wew~g isi . gemuh ingkang payudara . parig€1 patrap
soJahe . kewes kedalling wicara . tinut liringing netra . tan dang
tanduke rumengkuh . mring priya myang marunira
62. Bisa cawis_angladeni. kang dadi karemming priya . myang maru
cethi ~dene . manna wong sa-Madukara . ajrih asih sadaya .
suyut tur mawa kayungyun. lawan garwa kang panengah .
6~
Gantya garwa kang sumendhi . Gandawati musthikengTat .
atmajanira sang katong. Ariunayana narendra. ing Sriw~dari
praia . wamanya tuhu pinuniuJ. wenes ngropek apid~ksa .
64 Sariranira ngaJentrih . amardapa nningaJJan tenar wingit
;:>asemonne. antC.ng dyatmika wiweka. ruruh yen angandika.
titi kurang guiengipun. rema memak ngandrawU8 .
65 . Wilis sedheng ngrespateni . ngarompyoh sisinommira . iangga
Jumung pranajane . weJas wimbuh maya-maya . Jwir wengkerring nyu denta. pinetri kaJangkung-Jangkung . (ng)gandhewa
gadhing kang asta .
66 Awijang baunireki. wiraga nangi asmara. kalamun Jumampah
alon lemes Jambung membat madya . kadya tunjung lumenggang . ing warih kadilir banyu. maweh ganda rum angambar.
o7 \Ai a sis salwir karyeng estri. raratus ko ko nyo h j~bat . widhadari
paguronne winulangken marunira . mrih dadi kanthi tama .
ciennira suwiteng kakung . gantya garwanya pam~kas :
h8 Nama sang Wara Srikandhi_ saking nagari Cempala.-reja
puniku putrane . Sri Maha Prabu Drupada . ing wama tuhu
peiak . .i~nar pasariranipun _ lwir kancana sin~puhan .
0
69 Wadana anuksmeng sasi_ liringe manis agalak . budtman kang
samya anon ~dhet aed~ge r~spatya gandhang tanduke sabda . gandes luw~se maweh kung . tulus raharjaning driya .
70 KaJamun sJanggappan angling . datan mawi tiningaUan . sinandi
ngliling drijine . amung Jawan kakungira . kaJamun angandika .
patitis saulonipun . cumondhong mapanken nitya .
71. Kenyaming Jathi yen angling. gu~ebyar kengis kang waja. lwir
thathit barung tum~mpoh . cuma prananireng driya . kajarak
mamanisnya . marmanira sang- abagus. kaJamun arsa aniwa .
0
0
72. Yen sang r;tna kang ngladossi. sang Parta wande sumewa.
Jawan sukane sang sinom. maos sagung srat Jukita . JaJagon
geng kang ~kar . wisatikandheh swara rum . nglik ngumandhang g~tas renyah .
325
73 . Kenyut sanggya kang miyarsi. yen wus nulya winursitan . rahseng lukita sal~ire. saya karya yam-yamming tyas . miwah sang
lwir kusuma . lebda busana mamatut. tumrape marang sa.rira .
74. Nyamlimge tan mindho kardi. dadya tuladan para dyah . utawi
marang marune . rinasuk sinalondhohan . tan keguh
rinengonan . tan alamis gapyak-gapyuk . dadya nora bisa duka.
75 . L.e ,ar lumunturing. kang sih. puwara mong mang!a-e!a . mring
Srikandhi sang lir sinom. tuwin risang Dananjaya . dennya sih
(n)tuk babahan . nanging sang retnaning ayu. tangeh yen agenging driya
76 . Awit wus waskitheng wangsit. dennira males sihira . maratuwa
gung bektine . gumanti mring Kunthi sang dyah . pinunjung
.saben dina . tinurut sakarsanipun . yeku caritaning kuna.
77 Estri kang kanggep ing krami . nalika ing jaman purwa . wus
kawilang utamane . marma yoga piniridda . pakoleh pinarsudya . pinangkat sakadarripun . ywa ko ngsi tanpa tuladha .
78 . Buwang caraning dumadi. (m)bokmanawa tibeng papa . ina
pribadi Juputte . )Umrunuh keh samya netah . kaduwung
wu S<~ nanva rara gilutten satuhu crita kang wus ingsun
w~dhar
79 Rancangkapti mangenjali . datan langkung pangestunta m ug!
angsalla sawabe . garwa risang Dananjaya gangsal salah satunggal. manthuk -manthuk sang linuhung . dakideni sira
nyawa
80 Mangkana d yan Jayengsari . dupi miyarsa carita . ginilut sasu ·
raose . pra~tyeng tyas boya nedya . krama yen datan angsal.
wan ita kang kadi wau . piniJaur tanpa krama .
~l
Buras malongo miyarsi . wasana ngling dhuh saiba . sang
Dananjaya (m)b~dhodhog. bojone lima utama . sing ngenengono ana . pangiraku wus·amunthu . nora niyat lunga-lunga .
82. Ki Gunawan mesem angling . Buras risang Dananjaya . arang
ana ing prajane . ngalenjet mring pagunungan . ngrampassi pa·ra endhang . paminggir tan kena ngetung . miwah garwa
~26
widdhadarVa.
83. 5aisining sawarga di. kabeh garwane· Arjuna . iku mau bebasanne. bojone janma sajagad. iku garwa Arjuna : garwane
Arjuna iku . tulus garwane pri~dya .
84 . Buras muwus tobil-tobil. ngudubilah nora talah . apa kabeneran
biyen . (ng)gonne ngiris kaJa sunat. ger ginuyu ngakathah . Ki
Gunawan (ng)guguk muwus. jarnan iku tanpa sunat .
8S. Anak bagus Jayengsari . mung samanten· gadugingwang . ing
wanci sampun sedhenge . aso wawi sasareyan . rahadyan Jon
turrira . bilih kaparenging kalbu . ulun Jan putranta rara.
R6 Ayun sumerep yektining. dhateng sumur JaJatundha . enjinge
lajeng kemawon . mangkat saking JaJatundha . dhumateng Sokayasa . Ki Gunawan Jon lingipun . iku Jab~tte taruna.
87 Nir marlupa sayah arip . pringgabaya tan ·rinasa . mung nerrang ") tyas katon melok . pami kula mambengana . ing karsa
kirang rena . mila ulun mung jumurung. {n)dherek punapi kar·
santa
R8 . Ki Gunawan wus miranti. timba pring myang obor blarak.
sam~kta anulya bodhoi. {m)bekta obor sowang-sowang. wus
prapteng JaJatundha . sakaliyan nulya gupuh . anyemplungaken kang timba .
89. Tali tan mawi nguluri . sumur katon kimplah-kimplah . prasasat
mung nyidhuk bae . bumbung kalih kebak toya . ingaturyaken
marang . ·Ki Gunawan dahat ngungun . anak kalangkung
katrimah .
90 . Suwawi den inurn sa m i. adat dhat~ng asrep tahan . Jan kadugen
sakajate. nulya inginum saksana. sabumbung sowang-sowang.
meh telas Ki Buras matur. kula nun nyuwun loroddan.
91 . Kajengipun mantun atis . bumbung dwi sinungken Buras.
tlnampen lajeng ginogok . sarwi asru wuwusira. e biyang nora
dora. teka ang~t jasatingsun . kanthi padhanging wardaya .
·1 Prayogtnipun/ nbring/ - mming
327
87. KJNANTHI
I . Wand akir lingsir dalu . I)Uringrat kato n neJahi. sirep ingkang
nur buwana . meh raina semu abrit. mega maJang·(ng)gantheng
~thak . ramya swaraning kang ~ksi.
2 . Radyan mangenjali matur. aywa kirang pangaksami. ulun Ia ·
jeng kaJilana. umangkat saking ing ngriki. datan langkung pa ·
ngestunta. raharjanireng Jumaris.
3 . Dumuginipun ing purug . _ywa kirang juga punapi . mesem Kiyai
Gunawan . saestune ulun ngirid . supadi ing Jampah gancang.
myang kang matur ing sang yogi.
4 . T~be yen anak wus katur . kuJa nganto s sawatawis. yen anak
wus tentn!rn ing tyas . (ng)genulun wangsul mariki. Jayengsari
duk miy~rsa. sukeng tyas umatur aris .
5 . Sukur bage sewu nuwun . paduka sih kawlasasih . adan
umangkat saksana . bagaspati wus (n)dhadhari . enggar kang
sarnya lumampah . tan ana sangsayeng margi .
6 . Tan cinatur Jaminipun . dennira samya lumaris . saking 1ng
Diyeng wus prapta . tJatah Sokayasa nenggih . kendel tepi
pategaJan . Buras kin en tanya maring
7 . Kang lagya . andhangir jagung. wakne kula nilakrami. kang
sinambat myang pilenggah . tuwin ranning dhusun niki. myang
sint~n pangangengira. ki dhangir kagyat mangsuli .
8 . Panten taken namaulun . Ragatruna lenggah mami . kabayan
ing Sokayasa . an~nggih kangjeng kiyai . sinambat Seh
Akhadiyat. ingadh~p pinundhi·p'u ndhi .
9 . Panten punapi ingutus. utawi dam~) pribadi. wau Ragatruna
mulat. mring Gunawan datan pangling . gya luma~ng prapteng
ngarsa . man~mbah turrira aris.
10. Ulun tan n')lana saglugut . yen paduka ingkang prapti. kanthi
(m)bekta kaJih putra . punapi yun (m)~kta I'TlClring . rakanta
Seh Akhadiyat . Ki Gunawan anganthuki.
328
11 . Eh Ragatruna den gupuh . maturra raka kang Kyai. tuwin kang
(m)bok Siti Wuryan ulun arsa caos bekti. Jan anggawa dwi atmaja . Ragatru na m~sat aglis
12. Nahen ta ingkang winuwus . Seh Akhadiyat myang padmi.
lagya ·l~ggah neng paningrat . nglilipur garwa kang lagi. kataman duhkitaning tyas . murcane siwi sang pekik .
13 . Ki Mas Cebolang jujuluk . wus sin~bar sakeh dasih . angluru tan
antuk warta mila saya gung prihatin . Maha Wiku ngandikanya . mring garwa myang para dasih .
14 Reh wus rita tan kepangguh . tembe manawa wus eling .
(m)baJeni panggawe yogya . birai maTing utami. (m)buwang pakarti angkara . murka n1cah ing ngaurip .
l.S Kalamun nvata nakingsun . savekti mulih pribadi. tur WUS Iampi
kang piwulang nging pandhita kang wus c;idik sampuma trang
ngelmun ira ingkang rumekeng kaiatin
1h Tan luwih padha mlllnyuwun rahavune kang lunga nis. eh ta
\A urvan di narima sira pasraha Hyang Widdhi. saka palaling
Hvi'lng Sukma saduru nge iebeng mulih
·
17 Sira pinaringan liru kang dadya rem-re'ming ati . weh suka renaning driya . kadi yogamu pribadi . utawa trah witaradya . Siti
Wuryan duk miyarsi .
1~ . Katon l~ar ing wulangun . kawuryan ujwala wening . ka~ru Ki
Ragatruna . mangarsa umatur aris . amba ngaturi uninga . arinira
Diyeng tuwin .
19. Kakalih atmajanipun . ayun sumiweng sang yogi. eh Truna
yayi Gunawan . iku nora darbe siwi. wis ta banjur aturana . ywa
kasuwen aneng jawi .
20. Ragatruna nembah mundur. tamu katri sampun kerit. tundhuk
nulya rarangkulan . bagya -binagyakken sami. sang wiku aris
ngandi ka . padha becik sira yayi .
21. Tekamu ing ngarsaningsun . wawangune awigati. Jawan bocah
iku sapa: kang jalu wamane pekik . kang wadon ayu prakatya.·
kat~mben ingsun udani .
329
22 . Ki Gunawan mesem matur. dhawuh paduka kapundhi. menggah . pisowan kawula . rehing lami tan sumiwi. dumadya
wulangun dahat . dhateng paduka sartmbit .
23
Dene kaping kaJihipun . nyowannaken rare kali~ . anakipun ki
nangkoda . Pakalongan Ki Hartati . jalu estrt ing samangkya .
wus sami tumekeng jangji .
24
Wus katur sadayanipun . miwiti tekeng mekassi . Seh Akhadiya r
ngandika . yayi ingkang nora (n)dugi. apa condhong Jan k.iranta. Ki Gunawan tumya_rtrth .
25
Leres kiraka kang dhawuh. uJun pan makaten ugi . ananging
badhe tatanya . jatosse yen (n)juwarehi . mila uiu n mung
sumangga . kulup n gabektia aglis
26
Kalawan artnireku . maring (n)Jeng Kyai sarimbit. tanggap ra dyan !an ri sang dyah . manembah lampa hnya ririh . parigei
solah wiraga . dhemes iuwes merakati.
27
Ri wusnva mangraup suku. rahad y·an ran kenging rebih !an
sang Luhu ng Akhadi yat. sira N iken Rancangkapti. duk nga bekti Siti Wuryan . tansah dennira ngara ss!
28
Sarwi angandika aru m nini vwa -:.and e'.•::09 kap r1 ramantc:
kang wus suwarga . aku mirrane savekri . kalaw an yavi
Gunawan . miwah ramanta ki va:
29. Katrinya saeka kayun . tan ana w inalangati . 1wir kadang sayayah rena . nembah Niken Ran cangkapti . sang wiku gantya
ngandika . eh ta kulup Jayengsari
30 . Sakarone Jan arimu . di sukur narimeng ati. m~sthin e ya nora
timbang. ing nagara Jan ing ngardi . muwah-muwuh aneng pra ja . aneng wukir gung kalantih
3 1. K<Uawan sira baturmu . radyan nembah matur aris . saestu ulun
temaha . mituhu tuduh sudanni . rencang ulun mung satunggal.
pun Buras namanireki
32 . Maha wiku manthuk-manthuk . Siti Wuryan matur aris. sadya
dhahar wus sam~kta . prayogi dhahar rumiyin . _m~sakaken
kulup rara . reh m~ntas lalampah tebih .
330
11 Bllih sampun dhahar k~mbul. dimenne angaso sa mi. wus jengkar saking paningrat . lenggah dhahar· emper wingking. nutug
dennira bujana . wus linoroddaken mring dasih .
34 . Maha wiku ngandika rum . yayi asoa rumiyin . mring panti tamu
lor langgar. wus lengser Gunawan Kyai. Siti Wuryan mundur
lawan . Rancangkapti mring jinemrik.
35 Rara asoa wong ayu . payo turon ingsun dhidhis . kalihe samya
sareyan . rara caritakna mami. wit angkatmu saka ngomah .
saprene wus pirang ari .
36 Rancangkapti Jon umatur. bilih awit kesah mami . ri tanggal
wulan kalepyan . jalaran wus langkung Jami . bilih saking Pakalongan . saweg pendhak ari mangkin .
.17 Lah rara awit lumaku . mangkana dyah Rancangkapti . kalimput
sintrening iampah . piniluta ing mamanis. apan wus katur
sadaya Siti Wuryan sukeng galih .
?.~ Kendel ing cariyosipun . tekeng cand hi Macanputih . lajeng
kapat i anendra . Siti Wuryan mar~k aglis . ing raka maksih
alenggah . lawa n Raden Jayengsari .
?.9 Kagyat ingkang garwa rawuh . umarek matur bibisik. purwa
tumekeng wasana . cariyosnya Rancangkapti . maha wiku latahlatah . no ra luput kira rna m i.
40 Eh kulup sun tanya tuhu . kang prasaja aja kumbi. nitik saking
udakara . dora sakehing pawarti. sira ngaku nak sudagar . rinta
Niken Rancangkapti .
41
Mring ibumu wus umatur . paletheking kira mami . Jayengsari
duk miyarsa . tumungkul waspa dres mijil. sakawit t~keng wekassan . wu s katur tan ana cicir.
42 Sang wiku angrangkul gapyuk . Jangkung martr~n yu hing galih .
mangkana pangandikanya . aja sum~ang ing ati. dipracaya ing
Pangeran . ingsun kang akarya r~mit .
43 . Anyamun namar anutup . sakeh wadi kang piningit. sira lawan
ari para . padha ingsun aken siwi. enggar tyassira rahadyan . daJunya datan winami.
-331
44 . . Wau ta ing enjangipun. Kyai Gunawan maha~i. pepak kang
Je-nggah paningrat. Seh Akhadiyat bibisik . sakeh wadi mring
Gunawan . samya sukanireng galih .
45 . Nimbali dasih sawegung. ag~ng alit jalu estri . sawusse sowan
sadaya . Seh Akhadiyat ngundhangi. eh sakehe bocahingwang .
piyarsakna tutur mami.
46 lng samengko karsaningsun . Jayengsari Rancangkapti . dak
pundhut putra minangka . g~gentine kang Junga nis. padha sira
se"'ksenana . sadaya asaur peksi.
4 7 . W us ngu mum mring liyan dh usu n . nahan Ki Gunawan Kyai.
dennya anEmg Sokayasa . sukuning Bisema wukir. wus tri ari
gya pamitan . liniJan umantuk aglis.
48 Siti Wu ryan myang sang wiku . karenan among ing siwi. lestari
·iekeng diwasa . tan kurang juga punapi . wus supe mring kang
_leJana . kalimput ing siwi kalih .
49
Mintir ing pamulangipun . saya terang ing panggalih . kad~·ang ·
ganing kang kusuma . Jayengsari Ranca ngkapti. wus kudhup
kantun anganrya. babarring kusuma adi
SO Tan na wusse ven kawu\Aius kang si h -sinihan Jan c;iwi -;igeg
gantya kang winarna . sareng ing Jampa hireki Ca rita kinarya
ganiya . mt2'gatruh ingkang winarnt.
TAMAT JILID I
NYANDHAK JILID II.
332
Ptayagung llnangkung:
· KANG.IENG GUSTI PANGERAN ADIPA T1 ANOM
AMENGKUNAGARA Ill
Sbat C~nthini ingkang nama aslinipun Serat Suluk Tambangraras
punika kagubah utawi ka~rat awit saking ada-ada ut~wi prakarsanipun
KGPA Anom Amengkunagara Jll ing Surakarta . R~ringk~ning larah-larahipun dlmadosing ~rat Centhini wau da lah para pangarangipun
kawrat ing Prawaeana ngajeng.
KGPA Anom wau putradalem lngkang Sinuhun Paku Buwana IV
(pangarangipun S~rat Wulangreh . Wulang Putri tuwin Wulang Putra, ingkang ka~but Sunan Bagus·. jumeneng 1788 - 1820 M) . saking prameswari Raden A~ng Handaya asli Madura. putrinipun Panembahan Cakraningrat V ing Pam~kasan . Madura . Miyosipun ing din ten Slasa Kliwon . 5
Rabingulakir. Dal. 1711 (15 Pebruari 1785) . Asma timuripun Raden Mas
Gusti Sugandi. kajumenengaken Pangeran Adipati nalika dinte n S~nen
legi. 24 Besar. Je . 1718 (13 Agustus 17921. ndungkap yuswa 8 taun .
lng sasurudipun rama nata . KGP Adipati anggentosi jume neng Sinuhun
PB V nalika dinten Slasa Kliwon. 3 Sura. Ehe. 1748 (10 Okto ber 1820).
IS PB V ingkang ugi sin~but Sunan Sugih wau ngasta pusaraning praja
namung meh 3 taun dumugi ing surudipun nalika dinte n Jumuwah
Kliwon. 29 Besar. Je . I 750 (5 September 1823) . dumugi yuswa 39 taun 8
wulan Jan 23 dinten . Putra putrinipun wonten 45 . nanging ingkang sugeng
ngantos dewasa namung 19. Sasurudipun kagentosan putra RMG Sapar·
dan . jumeneng Sinuhun · PB VI kasebut Sinuhun Banguntapa ingkang
kakendhangaken dhateng Ambon dening Gupermen Walandi.
Wiwit timur mila RMG Sugandi. inggih KGPA Anom Ame ngkunagara fJI ginala-gala dening rama nata . kasinao kake n sawarnin ing
kawruh agal alus dhumat~ng pma ahlinipun . Pramila wiwit mudha sampun kawistara kalangkunganipun . Sawatawis yasan utawi karyanipun
kados ing ngandhap puni~ :
1.
Dhuwung (euriga) 2 iji ingkang kalebet sae . lngkang satunggal kapa ·
ringan nama dening Sinuhun PB rv. Kyai Kaget . jalaran rama natd
wau kejot pirsa kawegiganipun putradalem . Satunggalipun nama
Kyai Brajag una. mendhe: namaning e mpu ingkang a nggarap
Dhuwung sanesipun sakalangkung ageng tan panjang (kl. 60 em).
wilahanij:>Un kl. 8 em .. wiyaring ganjanipun kl. 13 em. d hapur W-.rungsari. luk 13. Dhuwung wau samangke sumimpen ing Museum
Radyapustaka. Sriwfdari . Sura~rta .
·
·333
2.
3.
Baita (prau) ingkang kapetang ageng .miturut jamanipun. lng canthikipun ngajeng kaparingan gupala ukiran kajeng, pepethan Arya Rajamala ing cariyos ringgit purwa . Gupala wau wujudipun ageng
angajrih-ajrihi. kasungging. rai abrit. brengos brewok kadamel saking
rambut asli. Baita wau kaparingan nama Kyai Rajamala·. Gupala wau
samangke sumimpen ing Museum Radyapustaka. Gotekipun. ageng
dayaprabawanipun tuwin wonten halatipun . lng tembe Sinuhun PB
VII kapareng yasa kembaranipun gupala ~but. kangge canthiking
bait a ingkang wingking .
Caklpon gendhing irama Rarasmadya arupi lalagon singiran (syair
Ind .) kangge iringan klen~ngan ing dalem baita Kyai Rajamala nalika
kagem ameng-ameng Sinuhun PB IV ing Bengawan Sala. Cakepan
wau wonten 9 pada . dhapur pasemon utawi sanepa ing dalem
ngelmu kasepuhan . Pada 1 jangkep kados ing ngandhap punika:
.1. Jamala. Jama/a sikile sewul Jamala. Jamala silcile sewul Jamala
sikile sewul lllaha . lllal/oh l I
.Salajengipun gurulagu lan guruwilanganipun sami. intinipun kacetha
ing gatra kawitan . i.p.:
·
2 . Oyode . oyode suluring ati . . . . salajengipun. panutupipun sam1.
3. Uripe. uripe jatining urip . .. . .. salajengipun. panutupipun ~m1.
4 . Eponge. epange keblat sakawan salajengipun . panutupipun sam1.
5. Godhonge, godhonge Kalimah /oro salajengipun. panutupipun
sa mi.
6. Lambange: Jambange kitab Sidik Semaralcandhi salajengipun .
panutupipun sami.
7. Plntile. pentile puji· lan dilcir salajengipun . panutupipun sami .
8 . Uwohe . uwohe Sadat Patekah salajengipun . panutupipun sam1.
9. Rasane. rasane nilcmat mupangat salajengipun . panutupipun
sa mi.
4 . Bikson Srimpi dening putri sakawan sami mangangge kaprajuritan
mawi sanjata. Punika minangka perlambang bilih KGPA Anom putraning ibu adarah prajurit (Madura) . ~k.san wau dipun iringi gendhing
Ludiramadu. Ludira t~pun rah ·utawi darah; madu cekakan tern·
bung Madura .
Beksan PlRthul kanthi iringan gendhing Loro-loro. punika ugi anggitanipun sang Pangeran Adipatl . G~ndhing Loro-loro punika minangka ~rlambang sasanggemaning ·agesang. i.p . bingah /an sisah
~ktl boten saged dipun oncati. Topeng Ptnthul, panggarapipun kawiwitan dening KG.PA Anom.
334
Monceraken gendhing-gendhing game/an Sekaten ingkang sakawir
namung warni. kalih. i.p. gam~lan Kyai Gunturmadu (yasan Sultan
Agungan) ngungelaken gendhing Rambu. dening KG Pangeran
Adipati kalajengaken minggah Gambirsawit. Tumrap Kyai Guntursari
(yasan PB IV) gendhlng Rangkang. katerusaken minggah Bondhet.
Panabuhipun bonang ambal-ambalan .
6 . Arta emas cap (jago) kate kadamel Jan kalimrahaken ing masarakat
awit saking dhawuhipun KGPA Anom . mangka raja Jawi botlm
wenang dam~) arta . Tekadipun sang Pangeran wau sasampunipun
kaparingan uninga dening rama nata. bilih Surakarta kakirangan arta.
jalaran boten sak~dhik pasiten Mancanagari (sajawining kitha. nanging kagunganing praja Surakarta) dipunkuwaosi Gu~rmen
Walandi minangka lintuning waragad P~ang Pakepung (Sinuhun PB
IV kadakwa badhe mbalela dhateng Walandi saengga Walandi
ngepung kraton Surakarta) _KGPA Anom darnel Ian ngeldalaken arta
emas tuwin dhawuh nyade barang-barang wedalan Surakarta kangge
nyampeti kabetahaning praja. nanging tanpa pepoyan dhateng rama
nata. Wekasanipun KGPA Anom kaundang dening pamarintah Hindia Belanda dhateng Semarang . Parentahipun. arta em as kedah
dipun tarik wangsul saking masarakat. lan ingkang dereng kalajeng
sumebar kedah dipunlebur Sang Pangeran Adipati nyagahi. nanging
nedha supados kawontenaning Surakarta ingkang kakirangan
wragad dipunwigatosaken (dipuncekapi) . Gupermen nyagahi
wasana KGPA Anom wilujeng. uwal saking pidananing Walandi.
Makaten wau kenging kawastanan diplomasi ulahpraja ingkang
kasembadan .
7 . Mrakarsani won~nipun 5erat Suluk Tambangras (Serat Centhini)
punika pracihna kasagedanipun KGPA Anom ing dalem kawruh
pangawikan utawi kabudayaan Jawi. Kajawi Serat Centhini. ugi
dhawuh dhateng pujangga Kadipaten . Raden Ngabei Rangga Sutrasna. supados anggubah Kidungan ingkang isi nama-namaning lele mbat sa-Surakarta Jan sa-Tanah Jawi.
Makaten ringkesan sejara hdalem KGP Anom Amengkunagara Sudibya Rajaputra Narendra Mataram Ill ingkang tembenipun jumeneng
Sinuhun Paku Buwana V (Sunan Sugih) ing Surakarta . sawatawis kapethik saking Buku Sunan Sugih. karipta dening RM Soemantri
Sumasaputra. stensilan . 1977 . KGPA Anom Amengkunagara III wa u
tuhu prayagung ingkang linangkung sarta kathah tetilaranipun ing.ka ng
adiluhung sa'e ngga panjenenganipun wenang sinebut seniman . sastrawan.
budayawan. ahli kabatosan· Ian kalebet pujangga tuwin ahli ulahpraja.
5.
335
YAYASAN CENTHINI (YASNI)
Oidirikan pad a tgl. 3 J uli 1983
Aida Notaris R.M. Soeryanto Partaningrat SH
Nomor 2 tgL 1 Agustus 1983
T erdaftar di Pengadilan Negeri Yogyakarta
Nomor 107 / 8 / Y tgl. 6-8-1983
Kutlpaa
PasaJ4
Maksud dan tujuan YA YASAN CENTHINI (YASNI) ialah : Menyebarluaskan dengan menerbitkan karya sastra tentang kebudayaan Jawa yang bermutu untuk dlsumbangkan kepada pertumbuhan hingga tercipta Kebudayaan Nasional Indonesia.
Pasal 5
Untuk mencapai maksud dan tujuan tersebut. Yayasan ini menjalankan
segala usaha serta tindakan apapun yang berhubungan langsung atau ti·
dak langsung dengan maksud clan tujuan Yayasan antara lain :
1) . Menerbitkan buku-buku Kebudayaan Jawa bermutu . khususnya
"Serat Centhini .. yang terkenal sebagai Ensiklopedi Kebudayaan Jawa.
2) . Buku-buku tersebut diterbitkan dalam huruf aslin ya. Jawa . terutama
transliterasinya dalam huruf latin . tentang penjelasan . ulasan pe ng(,
lahannya dan sebagainya agar mudah dipahami o leh angkatan mud a
Indonesia. khususnya dan masyarakat pada umumn ~;a .
3) . Menerbitkan terjemahan atau saduran dari hasil-hasil tersebut dalam
alinea 2 di dalam bahasa Indonesia dan bahasa asing untuk memperkenalkan sebagian dari perbendaharaan Kebudayaan Indonesia
kepada dunia lntemasional.
4) . Mendirikan percetakan. terutama,untuk mencetak buku-buku terbit annya.
5) . Dan lain-lain usaha yang sesuai dengan dan untuk maksud mencapai
tujuan tersebut.
6) . Yayasan bekerja sama dengan PT.USAHA PENERBITAN INDONESIA di Yogyakarta .
7) . Yayasan rnemberikan Hak distribusi dan penjualan hasil-hasil terbit annya kepada PT. USAHA PENERBITAN INDONESIA yang pelak sanaannya akan diatur di dalarn Perjanjian kerja sama tersendiri
336
Pa,,al 7.
Yayasan dipimpin oleh Dewan Per-.gurus yang sedikitnya terdiri dart
Seorang Ketua: Seorang Wakil Ketua: Seorang Sekretaris: Seorang Ben·
dahara: dan Dua orang Pembantu.
Untuk pertama kali telah disepakati dan ditetapkarl sebagai Dewan
Pengurus Yayasan sebagai berikut:
Ketua
Penghadap Tuan HAJI KARKONO PARTOKUSUMO
(KAMAJAYAJ:
Penghadap Tuan URBANUS JOSEP KATIDJO WIROWakil Ketua
PRAMOEDJO:
Sekretaris I
T uan SUTRISNO. swasta. bertempat tinggal di Yo·
gyakarta. Jalan Sultan Agung nomor 57:
Penghadap Tuan EMMANUEL SUHARDJENDRO:
Sekretaris II
Bendahara I
Tuan HADISANTOSO. swasta. bertempat tinggal di
Yogyakarta. Dipowinatan:
Bendahara II
Tuan PUSPOWIYONO. swasta. bertempat tinggal dt
Dnngkelan. Y ogyakarta.
Para Pembantu : Tuan DOCTOR HAJJ MOCHAMMAD TOLCHAH
MANSUR SARJANA HUKUM
Tuan DOCTORANf>US KUNTARA WIRYAMARTANA S J.
• Tuan BIMURWOTO GUTOMO. swasta. bertempat
tinggal di Jakarta.
Dewan Pengurus ditetapkan untuk waktu dua tahun. bilamana dalam dua
tahun itu terdapat lowongan anggota Dewan Pengurus. maka pengganttnya dilakukan oleh Dewan Pengurus dengan persetu}uan Dewan
Pendiri. Setelah masa tugas dua tahun. anggota-anggota Dewan Pengurus dapat diangkat lagi.
Pasal 8.
Pekerjaan Yayasan dijalankan oleh Pengurus Harlan yang terdiri dari
Ketua. Sekretaris dan Bendahara. Bilamana Ketua berhalangan. pe-
kerjaannya dilakukan oleh Wakil Ketua.
Dewan Pengurus Yayasan dapat mengangkat seorang D1rektur untuk
menjalankan pekerjaan sehari-hari. Direktur bertanggung jawab kepada
Pengurus.
337
Pasal 9.
Yayasan rnempunyai Penasehat atau Dewan Penasehat yang terdiri dan
seorang atau lebih. Anggota Dewan Penasehat adalah orang yang mempunyaJ pandangan luas dan cita-cita tentang Kebudayaan Nasional.
Dewan Penasehat memberikan nasehat dan pengarahan kepada Dewan
Pengurus dengan tertulis ataupun li~an Jiminta maupun tidak d1minta
Telah disepakati dan ditetapkan. bahwa Dewan Penasehat yang pertamarama terdiri dan
1.
2.
3.
4
338
Tuan HAJl ADAM MALIK. bertempat tinggal dt ,]alan Diponegoro
nqmor 29. Jakarta Pusat (t~lah wafar Rebo. 5 Septemb~r 1984l
Tuan HAJl BOEDIHARDJO. bertempat tinggal dt )alan Teuku Umar
nom or 32. ,Jakarta Pusat
Tuan MADlKlN WONOHlTO. bertempat tinggal dt .]alan ,luwadt
no.mor 3 Yogyakarta (telah wafa1 .Jum'at. 6 Apnl 19H4•
Tuan ISMID HADAD. bertempat tir·,Jgal di Wisma Wartawan nornvr
2 A. Cipmang Muara. Jn.kart~ T'"nu ·
INGKANG NGGARAP LAN NGEDAI.AK£N
SERAT CENTHINI lATIN
KAMAJAYA, punika sesinglonipun Haji Karkono Partokusumo , pemimpin umum Usaha Penerbltan Indonesia sarta
pangarsaning Yayasan Centhini ing Yogyakarta.
Pangangkahipun Serat Centhini ingkang lsi bab sadaya
Pangawikan/ Kabudayan Jawi (Ensiklopedi Kabudayan
Jawi) sageda kawaos dening ngakathah, langkung-longkung para mudha ingkang sampun boten paham aksara
Jawi, jer dereng w onten Centhini ingkang Latin jangkep
satamatipun.
Kamajaya, inggih Karkono Partokusumo lair tanggal 23
Nopember 1915 ing Surakarta. sekolah MULO sarta
Taman Guru Taman Siswa. Wiwit taksih sekolah . sampun remen ngarang, we·kasan ngayahi dados wartawan nasional, redaktur majalah Pustaka Timur Ian
Mustika ing Yogyakarta (1939), lajeng 'Pertjaturan Dunia dan Film' ing Jakarta,
ngrangkep redaktur Berita Umum, serat kabaripun Parindra (1939-1942) wakil
pemimpin redaksi 'Rakyat' (1945- 1946).
lng pergerakan nasional: Ketua IM Sala. Sekretaris Parin.dra Sala, Kom isaris
Surya Wirawan Jateng, Sekretaris Dep . Pengajaran Parindra, anggota PB
Parindra (1936).
lng jaman Jepang redaktur harian 'Asia Raya ' , lajeng ing baglan Penerbitanipun. l ng tahun 1943 - 1945 m impin Sandiwara Tjaja Timur kaliyan Anjar Asmara Ian Ratna Asmara. Cariyos Sandiwara karanganipun 'Solo di Waktu Malam' . kadadosaken buku ' (1950) tuwin film (1954) . Buku karangan sanesipun
'Sum Kuning ' (197 1) tuwin buku 'Perawan Desa' (198 1) kao lah dados film .
lng jaman revolusi phisik wonten ing Sala, mimpin PNI, Staf Divis! Barisan
Banteng, lajeng kaleb€t staf TN! Brigade XXJV (1946-1948).
Taun 1948 nindakaken ayahan nylundupaken candu dhateng Singapore
kaliyan T onny W en Ian Subeno. Asilipun kangge wragadipun perwakilan Rl ing
Mancanagari. tumbas senjata Ian percetakan . Sasampunipun uwal saking pambujungipun Waland1 Jan lnggris ing Singapore tuwin Bangko k. wangsul dhateng
Yogyakarta akhir No pember 1949. katungka Yogya dipun 1e91 Walandi. Salajengipun aktip ing politik (PNI, Akting Ketua DPRD - DIY, anggota Konstituante),
eko no mi (Ketua KENS!. Konggres Eko nomi Nasional Seluruh Indo nesia), sastra
b udaya (ngarang, ceramah , sarasehan ngantos tumut mandhegani L embaga Javano logi/ Yayasan Pan unggalan).
Buku karanganipun basa Indonesia ian Jawi iangkung 30.j udhu1. Kekesahan dhateng iuar negeri : Mesir (1958, Delegasi Ekonomi Rl), Amerika Serik~t
(grant) ian keliling Eropa (1959 - 1960), dhateng Kuala Lumpur, MalaySla
(1963), lbadah dhateng M ekah 1958 (Umroh) tuwin H aji 19174.
Taun 1986 dipun sahaken dados Perintis Kemerdekaan (SK M enses Rl
3-5- 1986 No . PoiN/ 5/ 1986/ PK .)
1\\ \\11\\\1\\\1\\1\\1111\1\
I\\1
NSK01600