O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI «AXBOROT TIZIMLARI VA RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR» kafedrasi “Ro‘yxatga olindi” Fizika-matematika va Axborot texnologiyalari fakulteti ________________ “____” ___________ 20__ y. “Ro‘yxatga olindi” “Axborot tizimlari va raqamli texnologiyalar» kafedrasi _________________ “____” ___________ 20__ y. “Dasturiy injenering” fanidan __________________________________________________________________ ___________________________________________________ mavzusidagi KURS ISHI BAJARDI: 60610200 - Axborot tizimlari va texnologiyalari (tarmoqlar va sohalar) ta’lim yo‘nalishi 4-kurs talabasi ___________________________________ ILMIY RAHBAR: «Axborot tizimlari va raqamli texnologiyalar» kafedrasi o’qituvchisi ____________________________________ Buxoro – 2024 “Axborot tizimlari va raqamli texnologiyalar” kafedrasi mudiri T.R. Shafiyevga 60610200 - Axborot tizimlari va texnologiyalari (tarmoqlar va sohalar) ta’lim yo‘nalishi 4-kurs _________ guruhi talabasi __________________________________ _______________________________ dan ARIZA Sizdan menga “__________________________________________________ (fanning nomi) __________________________________________________________________ ” fanidan “_______________________________________________________ (mavzuning nomi) __________________________________________________________________ __ mavzusidagi kurs ishini biriktirishga ruxsat berishingizni so‘rayman. _______________ /__________________/ sana imzo 2 BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI FAKULTETI “Tasdiqlayman” Kafedra mudiri _______ ____________________ “___”__________ 20__ yil KURS ISHIGA TOPSHIRIQ 1.Talabaga__________________________________________________________ (familiyasi, ismi, otasining ismi) 2. Ta’lim yo‘nalishi___________________________________________________ (yo‘nalish nomi) 3.Fan______________________________________________________________ (fanning nomi) 4. Kurs ishining mavzusi ______________________________________________ (kurs ishi va obyekt nomi) __________________________________________________________________ 5. Ish rahbari _______________________________________________________ (familiyasi, ismi, otasining ismi, ilmiy darajasi va unvoni) № 1 2 Ish mundarijasi (rejasi) Bajarish muddati Kirish Nima uchun online kitob do’koni? Saytning qulayliklari va kamchiliklari 3 Ilova yaratilgan dasturlash tili haqida va uning imkoniyatlari 4 Ilova uchun foydalanilgan malumotlar bazasi 5 Saytni SQL Server bilan bog’lash 6 Ro’yhatdan o’tish, Login va Logout 7 Asosiy menyular 8 Super admin, Admin va Userning farqlari 9 Buyurtmalar va ularni tasdiqlash Xulosa va takliflar Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati Ilovalar 6. Ishni bajarish uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlar __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ 7. Ishni topshirish muddati “___”___________ 20__ йил 8. Kurs ishi rahbari ____________ ________ F.I.SH. 9. Talaba: “Topshiriqni bajarish uchun oldim” ____________ F.I.SH. (imzo) ________ (imzo) 3 10. Topshiriq berilgan sana “___”___________ 20__ yil Mavzu: Onlayn kitob dokoni MUNDARIJA KIRISH......................................................................................................................7 1-BOB. ONLINE PLATFORMALAR 1.1.Nima uchun online kitob do’koni?......................................................................8 1.2.Saytning qulayliklari va kamchiliklari...............................................................11 1.3.Ilova uchun foydalanilgan malumotlar bazasi...................................................12 1.4.Ilova yaratilgan dasturlash tili haqida va uning imkoniyatlari..........................15 2-BOB. BACKEND 2.1.Saytni SQL Server bilan bog’lash.....................................................................21 2.2.Ro’yhatdan o’tish, Login va Logout..................................................................22 2.3.Asosiy menyular................................................................................................23 2.4.Super admin, Admin va Userning farqlari.........................................................26 2.5.Buyurtmalar va ularni tasdiqlash.......................................................................28 XULOSA.................................................................................................................32 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.................................................................33 4 Buxoro davlat universiteti Axborot tizimlari va texnologiyalari (tarmoqlar va sohalar) 4-kurs 1-1ATT-21 guruhi talabasi _______________________________________________ ning_______________________________________________________________ __________________________________________________________________ mavzusi bo‘yicha kurs ishiga TAQRIZ Mavzuning dolzarbligi________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Yutuqlari___________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Kurs ishi kamchiliklar________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Xulosa(himoyaga tavsiya etiladi, himoyaga tavsiya etilmaydi) __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Ilmiy rahbar: _______________________________________________________ (F.I.SH., imzo) 5 Buxoro davlat universiteti Axborot tizimlari va texnologiyalari (tarmoqlar va sohalar) 4-kurs 1-1ATT-21 guruhi talabasi _______________________________________________ ning_______________________________________________________________ __________________________________________________________________ mavzusi bo‘yicha kurs ishiga TAQRIZ Mavzuning dolzarbligi________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Yutuqlari___________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Kurs ishi kamchiliklar________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Xulosa(himoyaga tavsiya etiladi, himoyaga tavsiya etilmaydi) __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Ilmiy rahbar: _______________________________________________________ (F.I.SH. imzo) 6 KIRISH XXI asrga kelip turli xildagi online xizmatlar rivojlandi. Shular qatorida turli xil online dokonlar, kurslar, kutubxonalar, ta’lim platformalari va shu kabi juda ko’plab xizmatlar rivojlandi. Insonlar uyidan chiqmagan holda har hil turdagi mahsulotlarni buyurtma berishi juda oson. Buning uchun dokonga borish uni tanlash yoki shu kabi amallarni bajarishning o’zi bitta sayt yoki dastur oddiygina telegram bot yoki kanallar orqali ham amalga oshirish mumkin. Biz bu kurs ishi mavzusida shu platformalar kabi bir sayt tuzamiz bu saytimiz online kitob do’koni bo’lib unda biz ozimiz yoqtirgan kitobni tanlab u haqida qisqacha ma’lumotga ega bo’lishimiz mumkin. Va uni hohlagan vaqtimizda sotib olishimiz mumkin. Bu saytni yaratish uchun biz C# dasturlash tilining .NET MVC dan foydalandik. Bu bizning sayt yaratishimizda ancha qulayliklarga imkon beradi. Shu bilan bir qatorda biz malumotlar bazasi sifatida SQL Serverdan foydalandik. Bu bilan birga, ro'yhatdan o'tish, login va logout kabi autentifikatsiya funksiyalari ham oson va xavfsiz amalga oshiriladi. Bu foydalanuvchilarimizni xavfsizlik va qulaylikni ta'minlaydi. Saytning boshqaruv tizimida Super admin, Admin va User rollari o'rtasidagi farqlar va ularning vakolatlari haqida ham batafsil ma'lumot berilgan. Buyurtmalarni qabul qilish, tasdiqlash va kuzatish uchun alohida jarayonlar tashkil qilingan bo'lib, bu mijozlarimiz uchun qulay va tezkor xizmat ko'rsatishni ta'minlaydi. Malumotlar bazasi sifatida tanlangan SQL Server bizga mahsulot qo'shish, yangilash va o'chirish kabi amallarni oson va samarali amalga oshirish imkonini beradi. .NET MVC yordamida sayt yaratish juda ko'p qulayliklarni taqdim etadi, shu jumladan login va registratsiya uchun alohida bo'limlar mavjud bo'lib, bu foydalanuvchilarimizga xavfsiz va qulay xizmat ko'rsatishni ta'minlaydi. Ushbu kurs ishi davomida biz zamonaviy texnologiyalar va dasturlash tillaridan foydalanib, foydalanuvchilar uchun qulay va samarali online kitob do'koni platformasini yaratish yo'llarini o'rgandik. 7 1-BOB. ONLINE PLATFORMALAR 1.1.Nima uchun online kitob do’koni? Kitob do‘konlari va internet do‘konlardan yoshlar eng ko‘p xarid qilayotgan kitoblar qaysilar? Quyidagi kichik tadqiqot eng bozori chaqqon kitoblar va ularning qisqacha mazmuni haqida. Asaxiy.uz internet do‘konida yoshlar orasida so‘nggi 23 oy ichida va yil davomida ham Javlon Jovliyevning «Qo‘rqma» romani kitobxonlar orasida eng ommabop asar, deb topilgan. Bu asarning ommabop va xalqchil bo‘lishi sababi ta'lim va ijtimoiy muammolar ko‘tarilgani, ayniqsa, talabalar haqida yozilgani uchun desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Roman voqealarini qisqacha so‘zlar bilan ifoda etib bo‘lmaydi. Sizni o‘tmish va kelajak kuyiga asir qiladi, o‘ylatadi, yig‘latadi va achchiq-achchiq kuldiradi. O‘tgan asr boshida Germaniyada o‘qigan talabalar, ularning maslagi va fojiali qismati bugungi yoshlar maqsadi bilan bir tarozida tortiladi. Halis Karabenlining «Ba'zilar olisdan sevarlar» asari ham kitobxonlar tomonidan eng ko‘p o‘qilgan kitob hisoblanadi. U «Samoga boq, duo qil, hayotni sev, qo‘shiq kuyla, yomg‘irda sayr qil, bahorni sev, ulg‘ayma, jilmay, tabassum qil, chunki shu turishda go‘zalsan» degan misralar bilan boshlanadi. Shunisi bilan kitobxonlar e'tiborini tortgan desak adashmaymiz. iBook.uz’da Amina Shenliko‘g‘lining asarlari eng ko‘p sotildi iBook.uz internet tarmog‘i orqali kitobxonlar tomonidan asarlari eng ko‘p o‘qilayotgan mualliflar ro‘yxatida Amina Shenliko‘g‘lining kitoblari birinchi o‘rinda turibdi. Bu adibning qaysi asarini o‘qimang, hammasida insonni kamolotga chorlaydigan, e'tiqodni mustahkamlaydigan pand-nasihatlarni uchratamiz. Ayniqsa, «Mariya» asarini hech bir mubolag‘asiz e'tiqod ulug‘langan buyuk obida deyish mumkin. Ushbu asarni adib hayotiy voqea asosida yozgan. Asar voqealari Germaniya va Turkiyada bo‘lib o‘tgan. Uning asosiy qahramoni nasroniy qiz Mariya asar boshida irqchi, hatto millatchi shaxs sifatida ko‘zga tashlanadi. Lekin vaqt o‘tishi bilan u boshqa irq va millat vakillari ham o‘zlari kabi inson ekanligini anglab yetadi. 8 «Imomning maneken qizi» ham Amina Shenliko‘g‘li qalamiga mansub bo‘lib, ayollarning jamiyatda o‘z o‘rnini topishda hamda ma'naviy qoloq bo‘lib qolmasligida ilmli bo‘lishning ahamiyatini yaqqol ko‘rsatib beruvchi asar hisoblanadi. Akrom Malikning «Halqa» qissasi ham kitobxonlar tomonidan eng ko‘p o‘qilgan asar hisoblanib, unda butun dunyodagi musulmonlar uchun og‘riqli gaplar, voqealar va nuqsonlar hech bir ko‘ngli ochiq musulmonning dilini og‘ritmasdan qo‘ymaydi. Bu asarlarni, asosan, 17 yoshdan 30 yoshgacha bo‘lgan kitobxonlar xarid qilishgan. Ularning asosiy qismini Farg‘ona, Samarqand, Namangan va Surxondaryo hududidagi kitobxonlar tashkil etadi. Book.uz kitob do‘konidan olingan ma'lumotlarga ko‘ra, yoz oylari va o‘tgan sentyabr-oktyabr oylari davomida eng yaxshi va ko‘p sotilgan kitoblar quyidagilar: Zarifa Saidnosirova — «Oybegim mening» nomli kitobi nafaqat biografik asar, balki tarbiyaviy ahamiyati katta bo‘lgan, jonli va yorqin tasvirlarga ega chiroyli muhabbat qissasidir. Kitobni o‘qigan har bir o‘quvchi qalbida Oybekdek ulug‘ adib va ulug‘ insonga nisbatan hurmat va muhabbat tuyg‘ulari paydo bo‘ladi. Kitobda, Oybekdan tashqari, yana bir asosiy qahramon bor. Bu butun hayotini Oybekka bag‘ishlagan, uning mashaqqatli qismatini yengillashtirishga intilgan, unga munosib yor bo‘lgan Zarifa opaning o‘zidir. Bu Oybekning shaxsiy hayotigina emas, balki bir-biriga munosib ikki ulug‘ siymoning sevgi va vafo dostoni hisoblanadi. Bu asarni 18–40 yosh oralig‘idagi auditoriya ko‘proq sotib olgan. Asarning o‘zini 6 mingdan ortiq kishi xarid qilgan. Murot To‘sun — «Olim yetishtirgan onalar». Bu kitobda ulug‘ zotlarning onalari farzand tarbiyasida qanday yo‘l tutgani, qanchalar azob-uqubat tortgani haqida hikoya qilinadi. Shunday ekan, har bir ona haqida o‘qib, alohida o‘git olamiz. Bu asarni 19-38 yosh oralig‘idagi auditoriya vakillari ko‘proq sotib olishgan. Malala Yusufzay — «Men Malalaman». Ushbu kitob ayol-qizlarning haqhuquqlari uchun kurashishda yuzaga kelgan qiyinchiliklar tasvirlangan, qizlarning 9 maktabga borishini qo‘llab-quvvatlashi ortidan o‘zi duch kelgan tazyiq-u tahdidlar haqidagi avtobiografik qissadir. Bu asarga 21-42 yosh oralig‘idagi auditoriya ko‘proq qiziqish bildirgan. Bu kitoblar 2 ming nusxa atrofida do‘kondan va onlayn tarzda xarid qilingan. «Akademnashr»ning eng ko‘p sotilgan kitoblari «Akademnashr» orqali kitobxonlar tomonidan asarlari eng ko‘p o‘qilayotgan mualliflar ro‘yxatida Anvar Narzullayev yuqori o‘rinda turibdi. Uning «Paytonda dasturlash asoslari» kitobi dasturlash asoslariga oid o‘zbek tilidagi ilk eng mukammal qo‘llanmalardan biri hisoblanadi. Kitobning har bir bo‘limi uchun maxsus videodarslar yozilgan bo‘lib, ularga kitobda ko‘rsatilgan QR-kod orqali o‘tish mumkin. Darslar bo‘yicha amaliy mashg‘ulotlar va ularning javoblari Github platformasiga yuklangan. Qo‘llanma Payton dasturlash tili asosida yozilganiga qaramay, dasturlashga ilk qadam qo‘yayotgan barcha ixlosmandlarga tavsiya etilgan. Bu do‘kon orqali eng ko‘p sotilgan kitoblardan yana biri Raxshona Ahmedovaning «Soyabon ostida» nomli hikoya va qissalar kitobidir. Unda adibaning jahongashtaligi, ko‘p yurtlar va odamlarni o‘rgangani, kuzatgani bilinadi. Yapon, koreys, xitoy xalqlarining xarakteri, dunyoqarashi va hayotga munosabatini o‘sha zaminda ko‘rib, his etib, yuragidan o‘tkazib, keyin yozgani bir necha hikoyalarida yaqqol seziladi. Zohidbek Turdialiyev — «Super matematika». Ushbu kitob matematikaning dolzarb masalalariga bag‘ishlangan. Turli murakkablikdagi masala va misollarni yechish yo‘llari berilishi o‘quvchiga qulaylik tug‘diradi. Kitob oliy o‘quv yurtlariga tayyorgarlik ko‘rayotgan abituriyentlar, o‘quvchi yoshlar va ularning ustozlariga mo‘ljallangan. 1.2.Saytning qulayliklari va kamchiliklar Qulayliklari: 1. Online xarid qilish imkoniyati: Xaridorlar do‘konga bormasdan turib, istalgan 10 vaqtda kitob buyurtma qila oladilar. Bu vaqt va energiyani tejaydi. 2. Keng tanlov: Har xil janr, muallif va mavzular bo‘yicha kitoblar bir joyda to‘plangan. Xaridorlar qidiruv yoki filtrlash funksiyalari orqali o‘zlariga kerakli kitoblarni oson topa oladilar. 3. Foydalanuvchi interfeysi qulayligi: Sayt intuitiv va sodda tuzilgan bo‘lsa, har qanday yoshdagi foydalanuvchilar undan oson foydalanishi mumkin. 4. Yetkazib berish xizmati: Xaridorlar buyurtma qilgan kitoblarni o‘z manzillarida olishlari mumkin, bu ayniqsa uzoq hududlarda yashovchilar uchun foydali. 5. Tavsiyalar va foydalanuvchi sharhlari: Xaridorlar uchun kitob tanlashda boshqa foydalanuvchilarning sharhlari va reytinglari yordam beradi. Kamchiliklari: 1. Texnik nosozliklar: Server yoki sayt ishlashida muammolar bo‘lsa, foydalanuvchilar buyurtma bera olmaydilar. 2. Kurier xizmatlaridagi kechikishlar: Yetkazib berish vaqtida yuzaga keladigan kechikishlar xaridorlarning noroziligiga sabab bo‘lishi mumkin. 3. Jonli maslahat yo‘qligi: Ba'zi foydalanuvchilar kitob haqida savollar berishni xohlashadi, ammo saytda bu imkoniyat bo‘lmasa, ular qiyinchilikka duch kelishlari mumkin. 4. Qidiruv tizimining murakkabligi: Agar qidiruv tizimi yaxshi optimallashtirilmagan bo‘lsa, foydalanuvchilar o‘zlariga kerakli kitobni topa olmay qolishlari mumkin. 5. Xavfsizlik masalalari: Sayt foydalanuvchilarning shaxsiy ma'lumotlari va to‘lov ma'lumotlarini himoya qilishga e'tibor bermasa, ular zarar ko‘rishi mumkin. 6. Offline foydalanuvchilar uchun noqulaylik: Internetga ulana olmagan xaridorlar sayt xizmatlaridan foydalana olmaydilar. 1.3.Ilova uchun foydalanilgan malumotlar bazasi Biz bu ilovani yaratish uchun Microsoft SQL Serverdan foydalandik 1. Microsoft SQL Server 11 Tarix Microsoft SQL Server tarixi birinchi Microsoft SQL Server mahsuloti — SQL Server 1.0, 1989 yilda OS/2 operatsion tizimi uchun 16 bitli serverdan boshlanadi va hozirgi kungacha davom etadi. Uning nomi butunlay tavsiflovchi bo'lib, u SQL tilida so'rovlarga javob beradigan server dasturidir. Versiyalar OS/2 uchun MS SQL Server 1989 yilda Sybase , Ashton-Tate va Microsoft tomonidan Sybase SQL Serverni OS/2 ga portlash loyihasi sifatida boshlangan . NT uchun SQL Server 4.2 1993 yilda chiqarilgan bo'lib, Windows NT ga kirishni belgilaydi . SQL Server 6.0 1995-yilda chiqarildi, bu Sybase bilan hamkorlikni tugatdi; Sybase Microsoftdan mustaqil ravishda o'zining SQL Server , Sybase Adaptive Server Enterprise variantini ishlab chiqishda davom etadi. SQL Server 7.0 1998 yilda chiqarilgan bo'lib, manba kodining C dan C++ ga o'zgarishini belgilaydi. 2005 yilda chiqarilgan SQL Server 2005 eski Sybase kodini Microsoft kodiga to'liq qayta ko'rib chiqishni yakunlaydi. 2012-yilda chiqarilgan SQL Server 2012 ustunli xotira xotirasini qo‘shadi, aka xVelocity. 2017-yilda chiqarilgan SQL Server 2017 ushbu Linux platformalari uchun Linux qoʻllab-quvvatlashini qoʻshadi: Red Hat Enterprise Linux , SUSE Linux Enterprise Server , Ubuntu & Docker Engine . 2019-yilda chiqarilgan SQL Server 2019 katta maʼlumotlar klasterlari, “Intellektual maʼlumotlar bazasi”ga yaxshilanishlar, yaxshilangan monitoring funksiyalari, ishlab chiquvchilarning yangilangan tajribasi va Linux asosidagi oʻrnatishlar uchun yangilanishlar/yakunlanishlarni qoʻshadi. SQL Server 2022, 2022 yilda chiqarilgan. Joriy holat 2024-yil fevralidan boshlab quyidagi versiyalar Microsoft tomonidan qo‘llabquvvatlanadi: 12 ● SQL Server 2014 ● SQL Server 2016 ● SQL Server 2017 ● SQL Server 2019 ● SQL Server 2022 SQL Server 2016 dan boshlab, mahsulot faqat x64 protsessorlarida qo'llabquvvatlanadi va kamida 1,4 gigagertsli protsessorga ega bo'lishi kerak, 2,0 gigagerts yoki undan yuqori tezlik tavsiya etiladi. Joriy versiya Microsoft SQL Server 2022, 2022-yil 16-noyabrda chiqarilgan. RTM versiyasi 16.0.1000.6. Arxitektura Protokol qatlami SQL Serverga tashqi interfeysni amalga oshiradi. SQL Serverda chaqirilishi mumkin bo'lgan barcha operatsiyalar unga jadvalli ma'lumotlar oqimi (TDS) deb nomlangan Microsoft tomonidan belgilangan format orqali yetkaziladi . TDS - bu ma'lumotlar bazasi serveri va mijoz o'rtasida ma'lumotlarni uzatish uchun foydalaniladigan amaliy qatlam protokoli. Dastlab Sybase Inc. tomonidan 1984 yilda Sybase SQL Server relyatsion ma'lumotlar bazasi mexanizmi uchun ishlab chiqilgan va ishlab chiqilgan, keyinroq Microsoft tomonidan Microsoft SQL Serverda TDS paketlari boshqa jismoniy transportga bog'liq protokollarga, jumladan TCP/IP , nomli quvurlarga joylashtirilishi va umumiy foydalanishi mumkin. xotira . Shunday qilib, SQL Serverga kirish ushbu protokollar orqali mavjud. Bundan tashqari, SQL Server API veb-xizmatlari orqali ham ochiladi. Ma'lumotlarni saqlash Ma'lumotlarni saqlash - bu ma'lumotlar bazasi bo'lib , u terilgan ustunlar bilan jadvallar to'plamidir . SQL Server turli xil ma'lumotlar turlarini qo'llab-quvvatlaydi, jumladan , Integer , Float , Decimal , Char ( jumladan, satrlari), Varchar (o'zgaruvchan uzunlikdagi belgilar belgilar satrlari), ikkilik (tuzilmagan ma'lumotlar bloklari uchun), Matn (matnli ma'lumotlar uchun) va boshqalar.Floatlarni butun sonlarga yaxlitlashda argumentlarga qarab simmetrik arifmetik yaxlitlash yoki simmetrik yaxlitlash (tuzatish) qo'llaniladi: 3 ni beradi 13 SELECT Round(2.5, 0) . Microsoft SQL Server shuningdek, foydalanuvchi tomonidan aniqlangan kompozit turlarni (UDT) aniqlash va ishlatish imkonini beradi. Shuningdek, u server statistikasini virtual jadvallar va ko'rinishlar (Dynamic Management Views yoki DMVs deb ataladi) sifatida taqdim etadi. Jadvallarga qo'shimcha ravishda, ma'lumotlar bazasida tranzaksiya jurnali bilan birga ko'rinishlar , saqlangan protseduralar , indekslar va cheklovlar kabi boshqa ob'ektlar ham bo'lishi mumkin. SQL Server ma'lumotlar bazasi maksimal 2 31 ta ob'ektni o'z ichiga olishi mumkin va maksimal fayl hajmi 2 60 bayt (1 ekzabayt) bo'lgan bir nechta OS darajasidagi fayllarni qamrab olishi mumkin. Ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlar kengaytmali asosiy ma'lumotlar fayllarida saqlanadi .mdf. Kengaytma bilan aniqlangan ikkilamchi ma'lumotlar fayllari .ndfbitta ma'lumotlar bazasi ma'lumotlarini bir nechta faylga va ixtiyoriy ravishda bir nechta fayl tizimiga tarqatish uchun ishlatiladi. Jurnal fayllari kengaytma bilan aniqlanadi .ldf. Parallellik va qulflash SQL Server bir nechta mijozlarga bir vaqtning o'zida bir xil ma'lumotlar bazasidan foydalanishga imkon beradi. Shunday qilib, u umumiy ma'lumotlarga bir vaqtda kirishni nazorat qilishi kerak, ma'lumotlar yaxlitligini ta'minlash uchun - bir nechta mijozlar bir xil ma'lumotlarni yangilaganda yoki mijozlar boshqa mijoz tomonidan o'zgartirilayotgan ma'lumotlarni o'qishga harakat qilganda. SQL Server bir vaqtning o'zida nazorat qilishning ikkita rejimini taqdim etadi: pessimistik parallellik va optimistik parallellik . Pessimistik parallellik boshqaruvidan foydalanilganda, SQL Server qulflar yordamida bir vaqtda kirishni boshqaradi. 1.4.Ilova yaratilgan dasturlash tili haqida va uning imkoniyatlari Visual Studio dasturlash muhiti va C# Dastulash tili Visual Studio Visual Studio - bu Microsoft kompaniyasining integratsiyalashgan ishlab 14 chiqish muhiti (IDE) . U ilovalarni o'z ichiga veb-saytlar , veb-ilovalar , veb-xizmatlar va mobil olgan kompyuter dasturlarini ishlab chiqish uchun ishlatiladi . Visual Studio Windows API , Windows Forms , Windows Presentation Foundation , Windows Store va Microsoft Silverlight kabi Microsoft dasturiy ta'minot ishlab chiqish platformalaridan foydalanadi . U mahalliy kodni ham, boshqariladigan kodni ham ishlab chiqishi mumkin . Visual Studio IntelliSense-ni qo'llab-quvvatlaydigan kod muharririni ( kodni to'ldirish komponenti) hamda kodni qayta ishlashni o'z ichiga oladi. Integratsiyalashgan tuzatuvchi ham manba darajasidagi tuzatuvchi, ham mashina darajasidagi tuzatuvchi sifatida ishlaydi. Boshqa o'rnatilgan vositalar qatoriga kod profili , GUI ilovalarini yaratish uchun dizayner , veb-dizayner , sinf dizayneri va ma'lumotlar bazasi sxemasi dizayneri kiradi. U deyarli barcha darajadagi funksionallikni kengaytiruvchi plaginlarni qabul qiladi, jumladan, manbalarni boshqarish tizimlarini qo‘llab-quvvatlash (masalan, Subversion va Git) .) va domenga xos tillar uchun muharrirlar va vizual dizaynerlar kabi yangi asboblar to'plamini yoki dasturiy ta'minotni ishlab chiqishning boshqa jihatlari uchun asboblar to'plamini qo'shish (masalan, Azure DevOps mijozi: Team Explorer). Visual Studio 36 xil dasturlash tillarini qo'llab-quvvatlaydi va kod muharriri va tuzatuvchiga tilga xos xizmat mavjud bo'lsa, deyarli har qanday dasturlash tilini (turli darajada) qo'llab-quvvatlashga imkon beradi. O'rnatilgan tillarga C ,C++ , C++/CLI , VisualBasic.NET , C# , F# ,JavaScript , TypeScript , X ML , XSLT , HTML va CSS kiradi. Python , Ruby , Node.js kabi boshqa tillarni qo'llabquvvatlash,vaboshqalarqatorida M plaginlari orqalimavjud . Ilgari Java (va J# ) qo'llab-quvvatlangan. Arxitektura Visual Studio hech qanday dasturlash tilini, yechimini yoki vositasini qo'llabquvvatlamaydi; Buning o'rniga u VSPackage sifatida kodlangan funksiyalarni ulash 15 imkonini beradi. O'rnatilganda, funksionallik Xizmat sifatida mavjud bo'ladi . IDE uchta xizmatni taqdim etadi: SVsSolution, loyiha va yechimlarni sanab chiqish imkoniyatini beradi; SVsUIShell, bu oyna va UI funksiyalarini ta'minlaydi (jumladan, yorliqlar, asboblar paneli va asboblar oynalari); va VSPackages ni ro'yxatdan o'tkazish bilan shug'ullanadigan SVsShell. Bundan tashqari, IDE xizmatlar o'rtasidagi aloqani muvofiqlashtirish va yoqish uchun ham javobgardir. Barcha muharrirlar, dizaynerlar, loyiha turlari va boshqa vositalar VSPackages sifatida amalga oshiriladi. Visual Studio COM-dan foydalanadiVSPackagesgakirishuchun. VisualStudio SDK shuningdek, boshqariladigan ramkasini ( MPF ) o'z ichiga oladi, bu paketlarni paketlar istalgan CLI mos tilda yozishimkonini beruvchi COM-interfeyslari atrofida boshqariladigan o'ramlar to'plamidir . Biroq, MPF Visual Studio COM interfeyslari tomonidan taqdim etilgan barcha funksiyalarni ta'minlamaydi. Keyin xizmatlar Visual Studio IDE ga funksionallik qoʻshadigan boshqa paketlarni yaratish uchun ishlatilishi mumkin. Dasturlash tillarini qo'llab-quvvatlash til xizmati deb ataladigan maxsus VSPackage yordamida qo'shiladi . Til xizmati turli funktsiyalarni qo'llab-quvvatlash uchun VSPackage ilovasi amalga oshirishi mumkin bo'lgan turli interfeyslarni belgilaydi. Shu tarzda qoʻshilishi mumkin boʻlgan funksiyalarga sintaksisni boʻyash, bayonotni toʻldirish, qavslarni moslashtirish, parametr maʼlumotlari boʻyicha maslahatlar, aʼzolar roʻyxati va fon kompilyatsiyasi uchun xato belgilari kiradi. Agar interfeys amalga oshirilsa, funksionallik til uchun mavjud bo'ladi. Til xizmatlari har bir til asosida amalga oshiriladi. Amalga oshirishlar tahlilchi yoki til uchun kompilyatordan olingan kodni qayta ishlatishi mumkin. Til xizmatlari ikkalasida ham amalga oshirilishi mumkinmahalliy kod yoki boshqariladigan kod . Mahalliy kod uchun mahalliy MAQOMOTI interfeyslari yoki Babel Framework (Visual Studio SDK qismi) ishlatilishi mumkin. Visual Studio o'rnatilgan manbalarni boshqarish yordamini o'z ichiga olmaydi , lekin u manbalarni boshqarish tizimlarining IDE bilan integratsiyalashuvining ikkita muqobil usulini belgilaydi. Source Control VSPackage o'zining moslashtirilgan foydalanuvchi 16 interfeysini taqdim etishi mumkin. Bundan farqli o'laroq, MSSCCI (Microsoft Source Code Control Interface) dan foydalanadigan manba boshqaruv plagini standart Visual Studio foydalanuvchi interfeysi bilan turli manbalarni boshqarish funksiyalarini amalga oshirish uchun foydalaniladigan funktsiyalar to'plamini taqdim etadi. MSSCCI birinchi marta Visual SourceSafe ni birlashtirish uchun ishlatilganVisual Studio 6.0 bilan, lekin keyinchalik Visual Studio SDK orqali ochildi. Visual Studio .NET 2002 da MSSCCI 1.1, Visual Studio .NET 2003 da MSSCCI 1.2 dan foydalanilgan. Visual Studio 2005, 2008 va 2010 MSSCCI Version 1.3 dan foydalanadi, bu esa nomni o'zgartirish va yo'q qilish, shuningdek, asinxron ochishni qo'llab-quvvatlaydi. Visual Studio muhitning bir nechta nusxalarini ishga tushirishni qo'llabquvvatlaydi (har biri o'z VSPackages to'plamiga ega). Namunalar konfiguratsiya holatini saqlash uchun turli xil registr uyalaridan foydalanadi ( MSDN tomonidan "ro'yxatga olish kitobi uyasi " atamasining ta'rifiga qarang ), ularning konfiguratsiya holatini saqlash uchun AppId (Ilova identifikatori) bilan farqlanadi. Namunalar AppId-ni tanlaydigan, ildiz uyasini o'rnatadigan va IDE-ni ishga tushiradigan AppId-ga xos .exe tomonidan ishga tushiriladi. Bitta AppId uchun roʻyxatdan oʻtgan VSPackages ushbu AppId uchun boshqa VSPackages bilan birlashtirilgan. Visual Studio ning turli xil mahsulot nashrlari turli AppIdlar yordamida yaratilgan. Visual Studio Expressnashriyot mahsulotlari o'z AppId-lari bilan o'rnatiladi, ammo Standard, Professional va Team Suite mahsulotlari bir xil AppIdga ega. Shunday qilib, bir xil o'rnatishni yangilaydigan boshqa nashrlardan farqli o'laroq, Express nashrlarini boshqa nashrlar bilan yonma-yon o'rnatish mumkin. Professional nashr standart nashrdagi VSPackages super to'plamini o'z ichiga oladi va jamoaviy to'plam ikkala boshqa nashrlarda VSPackages supersetini o'z ichiga oladi. AppId tizimi Visual Studio 2008 da Visual Studio Shell tomonidan foydalaniladi. Kod muharriri Studio o'zgaruvchilar , funktsiyalar , usullar , tsikllar va LINQ so'rovlari uch un IntelliSense yordamida sintaksisni ajratib ko'rsatish va kodni to'ldirishni qo'llab- 17 quvvatlaydigan kod muharririni o'z ichiga oladi. [20] IntelliSense kiritilgan tillar uchun, shuningdek, veb-saytlar va veb-ilovalarni ishlab chiqishda XML , Kaskadli uslublar jadvallari va JavaScript uchun qo'llab-quvvatlanadi . Avtomatik toʻldirish takliflari modelsiz roʻyxat oynasida paydo boʻladi kod muharriri oynasi ustida, tahrirlash kursoriga yaqin joyda . Visual Studio 2008 da, u tomonidan to'sqinlik qilgan kodni ko'rish uchun uni vaqtincha yarim shaffof qilish mumkin. Kod muharriri barcha qo'llab-quvvatlanadigan tillar uchun ishlatiladi. Visual Studio Code Editor tez navigatsiya uchun kodda xatcho'plarni o'rnatishni ham qo'llab-quvvatlaydi. Boshqa navigatsiya yordamlari oddiy matn qidirish va regex qidiruvidan tashqari, yiqilgan kod bloklari va qo'shimcha qidiruvni o'z ichiga oladi . Kod muharriri, shuningdek, ko'p elementli almashish buferi va vazifalar ro'yxatini o'z ichiga oladi. Kod muharriri kod parchalarini qo'llabquvvatlaydi, ular takrorlanuvchi kod uchun shablonlar saqlanadi va kodga kiritilishi va ishlayotgan loyiha uchun moslashtirilishi mumkin. Kod parchalari uchun boshqaruv vositasi ham o'rnatilgan. Ushbu asboblar suzuvchi oynalar sifatida namoyon bo'ladi, ular foydalanilmaganda yoki ekranning yon tomoniga o'rnatilganda avtomatik ravishda yashirish uchun sozlanishi mumkin. Visual Studio kod muharriri, shuningdek, parametrlarni qayta tartiblash, o'zgaruvchilar va usullarning nomini o'zgartirish, interfeyslarni ajratib olish va xususiyatlar ichidagi sinf a'zolarining inkapsulyatsiyasini o'z ichiga olgan kodni qayta ishlashni qo'llabquvvatlaydi. Visual Studio Code-ning onlayn versiyasi Visual Studio Code- da mavjud C# Dastrulash tili C# ( C sharp deb talaffuz qilinadi ) bir nechta paradigmalarni qo'llabquvvatlaydigan umumiy maqsadli yuqori darajadagi dasturlash tilidir . C# tili statik matn terish , kuchli yozish , leksik koʻlamli , imperativ , deklarativ , funktsional , umumiy , obʼyektgaoʻnaltirilgan ( s infga asoslangan) va komponentlarga yoʻnaltirilgan dasturlash fanlarini oʻz ichiga oladi. C# dasturlash tili 2000 yilda Microsoft kompaniyasidan Anders Hejlsberg 18 tomonidan ishlab chiqilgan va keyinchalik 2002 yilda Ecma (ECMA-334) va 2003 yilda ISO / IEC (ISO/IEC 23270) tomonidan xalqaro standart sifatida tasdiqlangan. Microsoft .NET bilan birga C# tilini ham joriy qildi. Framework va Visual Studio , ikkalasi ham yopiq manbali edi . O'sha paytda Microsoft-da ochiq kodli mahsulotlar yo'q edi. To'rt yil o'tgach, 2004 yilda Mono deb nomlangan bepul va ochiq manbali loyiha o'zaro platforma kompilyatori va ish vaqti muhitini ta'minlay boshladi. C# dasturlash tili uchun. Oradan oʻn yil oʻtgach, Microsoft Visual Studio Code (kod muharriri), Roslyn (kompilyator) va yagona .NET platformasini (dasturiy taʼminot ramkasi) chiqardi, ularning barchasi C# ni qoʻllabquvvatlaydi va bepul, ochiq manbali va oʻzaro platformalardir. Mono ham Microsoft-ga qo'shildi, ammo .NET bilan birlashtirilmadi. 2022-yil noyabr holatiga koʻra, tilning eng soʻnggi barqaror versiyasi C# 11.0 boʻlib, u 2022-yilda .NET 7.0 da chiqarilgan. Dizayn maqsadlari Ecma standartida C# uchun ushbu dizayn maqsadlari keltirilgan: ● Til oddiy, zamonaviy, umumiy maqsadli, ob'ektga yo'naltirilgan dasturlash tili bo'lishi uchun mo'ljallangan. ● Til va uni amalga oshirish kuchli turdagi tekshirish, massiv chegaralarini tekshirish , ishga tushirilmagan oʻzgaruvchilardan foydalanishga urinishlarni aniqlash va axlatni avtomatik yigʻish kabi dasturiy taʼminot muhandisligi tamoyillarini qoʻllab-quvvatlashi kerak . Dasturiy ta'minotning mustahkamligi, chidamliligi va dasturchi unumdorligi muhim ahamiyatga ega. ● Til taqsimlangan muhitlarda joylashtirish uchun mos bo'lgan dasturiy ta'minot komponentlarini ishlab chiqishda foydalanish uchun mo'ljallangan. ● Portativlik manba kodi va dasturchilar , ayniqsa C va C++ tillari bilan tanish bo'lganlar uchun juda muhimdir . ● Xalqarolashtirishni qo'llab-quvvatlash juda muhim. ● C# tili murakkab operatsion tizimlardan foydalanadigan juda katta 19 tizimlardan tortib ajratilgan funksiyalarga ega bo'lgan juda kichik tizimlargacha bo'lgan mezbon va o'rnatilgan tizimlar uchun ilovalar yozish uchun mo'ljallangan . ● Garchi C# ilovalari xotira va ishlov berish quvvatiga bo'lgan talablar bo'yicha tejamkor bo'lishi uchun mo'ljallangan bo'lsa-da , bu til C yoki assembly tili bilan ishlash va o'lcham bo'yicha to'g'ridan-to'g'ri raqobatlash uchun mo'ljallanmagan. 1- BOB. BACKEND 2.1.Saytni SQL Server bilan bog’lash appsetings.json 20 Program.cs 1-rasm. Bu qismni bosish orqali biz malumotlar bazasiga kiramiz va bizga quyidagi oyna ochiladi (1-rasm). 2-rasm. Bu qismdan SQL Serverda yartgan bazamizni topamiz va ”OK” tugmasini bossak bizning dasturimizga SQL Server bog’lanadi (2-rasm). 2.2.Ro’yhatdan o’tish, Login va Logout Har bir saytda bo’lgani kabi bizning saytimizdaham ro’yhatdan o’tish va kirish oynalari majud. Biz loyihamizda bu oynalarni yaratish uchun .NET MVC ning tayyor kutubhonalaridan foydalanamiz u bizga Ro’yhatdan o’tish Kirish va Chiqish 21 oynalarini tayorlap beradi. 3-rasm. 4-rasm. Bu yollar yordamida biz Identity sahifalariga kiramiz va login yoki registratsiya oynalarini ochishimiz mumkin (3-4-rasm). 2.3.Asosiy menyular Bizning saytimizda asosiy sahifalar 5-ta va ular: 22 Asosiy sahifa-> 5-rasm. Bu sahifada biz saytimiz haqida qisqacha malumotga ega bolamiz va har hil aksiyalardan habardor bo’lip turishimiz mumkin (5-rasm). Biz haqimizda -> 6-rasm. Bu qismda sayt haqida va uning yaratuvchi jamolari haqida qisqacha malumotga ega bolamiz (6-rasm). Yangiliklar-> 23 7-rasm. Bu ham saytnign asosiy qismlaridan biridir bunda saytdagi eng songi chiqqan kitoblardan habardor bo’lib turasiz va o’zingizga yoqqanini harid qilishingiz mumkin (7-rasm). Aloqa-> 8-rasm. Agarda sizda qandaydir hatolik yoki talab va takliflar bo’lsa bularni contact bolimida sayt adminlariga murojat qilish imkoniyati mavjud (8-rasm). Kitoblar-> 24 9-rasm. Va saytimizning eng asosiy qismlaridan biri bu shop qismi bunda siz barcha turdagi kitoblar bilan qisqacha tanishib chiqasiz va sizga yoqqan kitobni harid qilish imkoniyati mavjud. Bu qismdan o’zingizga yoqqan mavzudagi kitoblarni topasiz. Shunchaki bitta tugmani bosish yetarli. Bu qismlar bizning saytimizning asosiy qismlaridir qolgan qismlar bilan keyingi bandlarda yaqinroq tanishishingiz mumkin (9-rasm). 25 2.4.Super admin, Admin va Userning farqlari Saytda 3 hil toifadagi foydalanuvchi mavjud ular SuperAdmin Admin va User. Bularning asosiy farqlari shundaki SuperAdmin barcha foydalanuvchilarni korishi ularni o’chirishi istaganini admin qilishi va barcha mahsulotlar royhadini ko’rish imkoniyat mavjud. Admin esa faqat yangi mahsulot qo’shishi uni o’chirishi yangilashi va shu kab i amallarni bajara oladi. User esa hammamizga ma’lumki faqat kitoblarni korishi ma’lumot olishi va harid qilishi mumkin ularning asosiy farqlari shunda. Bu kodlar yordamida biz foydalanuvchi rolini tegshirip unga mos oynalarni korsatamiz. 26 SuperAdmin oynasi esa quyidagicha: 10-rasm. Bu qismda biz bazadagi barcha foydalanuvchilar ro’yhatini ko’rip turipmiz va ular ustida har hil amallar bajaramiz (10-rasm). 11-rasm. Keyingi oyna mahsulotlar ustida amallar bajarish uchun oyna bu oynalarni faqat SuperAdmin va SuperAdmin tayinlagan Adminlar ko’ra oladi (11-rasm). 12-rasm. Bu sahifalar yordamida adminlar yangi kitob qo’shishi yoki kitobni o’chiradi (12-rasm). 27 2.5.Buyurtmalar va ularni tasdiqlash Biz albatta kitobni belgilagandan keyin uni sotib olish uchu tasdiqlashimiz kerak buning uchun bizda yangi oynalar mavjud ular quyidagi tartibda joylashkan. Foydalanuvchi o’ziga yoqqan kitobni savatiga qo’shadi va uni hohlasa tasdiqlayda aks holda o’chirishi imkoniyati mavjud. Savat-> 13-rasm. Savat sahifasida bizning savatimizga qo’shilgan kitoblar ro’yhati chiqadi. Biz bu sahifadan kitoblarni o’chiramiz yoki yangilab tasdiqlaymiz buning uchun kitob miqdorini kiritib Update Cart tugmasini bossak kifoya u savatni yangilaydi. Savat sahifasiga o’tish uchun kitobni tanlash yoki Shop sahifasidan cart bo’limini tanlaymiz (13-rasm). 14-rasm. Keyingi qadam esa tasdiqlash yani kitobni to’g’riligiga ishonch hosil qilgandan keyin uni tasdiqlashga o’tamiz. Buning uchun Savatdan Checkout ni tanlaymiz yoki profil qizmidan ham tanlashimiz mumkin (14-rasm). 28 Tasdiqlash-> 15-rasm. Bu sahifada biz tasdiqlagan kitoblar ro’yxati va jami to’lanishi kerak bo’gan summa chiqadi. Biz barcha shaxsiyb ma’lumotlarni kiritgandan keyin tasdiqlaymiz va buyurtma qabul qilinadi (15-rasm). Agar biz qilgan buyurtmalarimizni ko’rmoqchi bo’lsak profildan Mening buyurtmalarim bo’limini tanlaymiz va bizga bizning buyurtmalarimizni ko’rsatadi (16-rasm). 16-rasm. 29 17-rasm. Bu sahifada esa bizning barcha qabul qilmagan buyurtmalrimiz ro’yhati chiqadi. Agarda bizning buyurtmamiz yetip kelsa bizning buyurtmamizda yangi kod kiritish uchun maydon paydo boladi. Yetkazip beruvchi bizga maxsus kod beradi biz bu maydonga maxsus kodni kiritsak buyurtmani olganimizni tasdiqlaymiz kod to’g’ri kiritilsa buyurtma bizning tariximizdan o’chiriladi kod noto’g’ri bo’lsa buyurtmani olganligimiz tasdiqlanmaydi. Kodni faqat yetkazib beruvchi kitobni bizga bergan taddirda kirita olamiz (17-rasm). 18-rasm. Shu bilan biz buyurtmani olganimizni tasdiqlaymiz va yana asosiy sahifaga qaytib hohlagan kitobimizni buyurtma qilishimiz mumkin (18-rasm). 30 Profil-> 19-rasm. Bu sahifada profil ma’lumotlarini ko’ramiz (19-rasm). Agarda biz loginimizdan chiqmoqchi bo’lsak rostdanham chiqmoqchiligimizni tadiqlashimiz kerak bo’ladi (20-rasm). 20-rasm. 31 XULOSA 1. Saytning qulayliklari va kamchiliklari: ● Qulayliklar: foydalanish osonligi, 24/7 xizmat ko’rsatish, va keng assortiment. ● Kamchiliklar: texnik nosozliklar, internet aloqasiga bog’liqlik va kargo vaqtining uzoq bo’lishi mumkin. 2. Saytni SQL Server bilan bog’lash: ● Ma'lumotlar bazasini boshqarish uchun SQL Serverdan foydalanish saytning ishonchli va samarali ishlashini ta'minlashda muhim rol o’ynaydi. 3. Ro’yhatdan o’tish, Login va Logout: ● Foydalanuvchilarni autentifikatsiya qilish va xavfsizligini ta’minlash uchun ro’yhatdan o’tish, login va logout funksiyalarini joriy etish. 4. Asosiy menyular: ● Foydalanuvchilar uchun asosiy navigatsiya menyularini yaratish, bu ularning saytni samarali va qulay foydalanishini ta'minlaydi. 5. Super admin, Admin va Userning farqlari: ● Sayt boshqaruv tizimida Super admin, Admin va User rollari orasidagi farqlar va ularning vakolatlari haqida ma'lumot. 6. Buyurtmalar va ularni tasdiqlash: ● Buyurtmalarni qabul qilish, tasdiqlash va kuzatish uchun jarayonlarni tashkil qilish. 7. Ilova uchun foydalanilgan ma'lumotlar bazasi: ● Ilova uchun tanlangan ma'lumotlar bazasining tavsifi va uni qo’llash usullari. Ushbu kurs ishi davomida yuqorida keltirilgan mavzularda bilim va tajribaga ega bo’ldim. Loyihani amalga oshirish jarayonida zamonaviy texnologiyalar va dasturlash tillaridan foydalanib, foydalanuvchilarga qulay va samarali online kitob do’koni platformasini yaratish yo’llarini o’rgandim. Bu tajriba menga IT sohasida yanada kengroq bilim olishimda yordam berdi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR Asosiy adabiyotlar 1. “C# dasturlash asoslari”, Muallif: Dilmurod Rahmatullayev. 2. “Ma'lumotlar bazasi va SQL asoslari”, Muallif: Xurshidbek Abdurahmonov. 3. “MATERIALLAR TOʻPLAMI” , Muallif: Raxmonjonovich. Internet saytlari 1. https://learn.microsoft.com/ru-ru/ef/core/ 2. https://medium.com/syncfusion/sql-a-complete-guide-for-beginners5861b376b8c4 3. https://www.w3schools.com/ 4. https://stackoverflow.com/ 5. https://themewagon.com/ 6. https://www.free-css.com/free-css-templates 7. https://www.sql-practice.com/ 8. https://learn.microsoft.com/ru-ru/sql/ssms/download-sql-servermanagement-studio-ssms?view=sql-server-ver16