Ona tili va adabiyot(8003614) - Sotish taqiqlanadi! T-105 ONA TILI VA ADABIYOT 4. Qaysi javobda Sharof Boshbekov ijodiga oid ma’lumot keltirilgan? 1. Xalqim deb yugurar hovuchlab jonin, Xalqiga bag‘ishlar shuhratin-shonin. Lekin shu chopishda keta-ketguncha Tozalab boradi xalqning hamyonin. Ushbu she’riy parchada ishtirok etgan fe’llar haqidagi to‘g‘ri hukmni aniqlang. A) Adib “Eshik qoqqan kim bo‘ldi?”, “Tushov uzgan tulporlar”, “Temir xotin” sahna asarlarining muallifidir. B) Adibning dastlabki asarlari o‘n olti yoshlarida chop etilgan “Ishqiboz” nomli hajviy hikoyasi, “Tortiq” nomli hikoyalar to‘plami edi. A) Ushbu parchada o‘timsiz va o‘timli yasama fe’llar ishtirok etgan. B) Ushbu parchada fe’lning ikki xil vazifa shakli qo‘llangan. C) Adib bir qancha kinossenariylar yaratilishida, xususan, “Maftuningman”, “Shashmaqom”, “Furqat” singari filmlarning suratga olinishida faol ishtirok etdi. C) Ushbu parchada tub va yasama fe’llar ishtirok etgan. D) Ushbu parchada fe’llar ikki xil nisbat shaklida qo‘llangan. D) Adibning “Xumor” “Ora yo‘l”, “Odam”, “Omon ovchining o‘limi” singari o‘nlab asarlari milliy hikoyachiligimiz xazinasidan munosib o‘rin olgan. 2. Qaysi javobda aniqlovchi vazifasidagi so‘z imlosida xatolikka yo‘l qo‘yilgan? A) Bu ko‘rsatuv tomoshabinlar olqishiga sazovor bo‘ldi. 5. Qaysi javobda tarkibida jarangsiz til oldi undosh(lar)i ishtirok etgan yasama narsa otlari berilgan? B) Do‘stim, ta’magirlik insonni qabohat sari yetaklaydi. C) Bugungi farovon hayotimizning qadriga yetmog‘imiz kerak. A) yurtdosh, tilshunos, quroldosh D) Kotiba qiz tanlovda mukofatlanganlar ro‘yxatini yozib chiqdi. C) go‘sht, pichoq, qoshiq B) qisqich, taroq, o‘chirg‘ich D) guldon, elak, kiyim 3. “Rustamxon” dostoni haqidagi ma’lumotni toping. 6. Qaysi gapdagi ajratib ko‘rsatilgan so‘zda -y fe’l yasovchi qo‘shimchasi ishtirok etgan? A) Bu dostondagi podshoh tadbir bilan go‘zal suluvning “baxtini bog‘lab”, uni qo‘lga kiritmoqchi bo‘ladi. A) Ishlay-ishlay charchadi, shekilli, boyagi xushchaqchaqligidan asar ham qolmadi. B) Bu dostonda zakot bermagan kishining baxillar safida bo‘lishini eshitgan shoh ukasidan ham zakot talab qiladi. B) O‘zgalar dilini o‘ksitadigan gaplarni aytishdan o‘zini tiya olgan odamni juda jasoratli inson deb o‘ylayman. C) Bu dostondagi podshoh fitna va hiylaga aldanib o‘zining suyukli rafiqasini o‘limga hukm qiladi. C) "Bir urinib ko‘ray", − dedi-da, qo‘liga belkurakni olib ishlay boshladi. D) Yigitning oftobda qoraygan yuzlarida allaqanday salobat barq urib turar edi. D) Bu dostonda shoh qiziga oshiq bo‘lgan yosh, tajribasiz yigitga dinini o‘zgartirish taklifi beriladi. 1 T-105 Ona tili va adabiyot(8003614) - Sotish taqiqlanadi! 7. Qaysi javobda otlashgan yasama sifat mavjud emas? 11. Quyidagilardan nuqtalar o‘rniga y harfi yozilmaydigan so‘zlarni aniqlang. 1) do...ira; 2) lo...iq; 3) milli...on; 4) mone...lik; 5) jo...iz; 6) muha...yo A) 1, 3, 4, 5 B) 2, 4, 5 C) 1, 2, 4, 6 D) 3, 4, 6 A) Shu aniqki, hunarli o‘lmas, hunari yo‘q kun ko‘rmas. B) Dono, aqllilar hech qachon yo‘ldan adashmaydi. C) Bilimli biladi bilim hurmatin, Bilimsiz ne bilgay bilim qiymatin. D) Yomon-u yaxshini xulqidin anglag‘il, Yomonni yomon, yaxshini yaxshi bil. 8. Bo‘ldi ul fursatki, tarki suhbati olam tutay, Qon to‘kib ko‘z mardumidin shevayi motam tutay. Ushbu bayt haqida qaysi ma’lumot to‘g‘ri emas? 12. Qobil boboning qo‘shnisi − burunsiz ellikboshi kirdi. U og‘ilga kirib teshikni, ho‘kiz bog‘langan ustunni diqqat bilan ko‘zdan kechirdi, negadir ustunni qimirlatib ham ko‘rdi, so‘ngra Qobil boboni chaqirdi va pang tovush bilan dedi: − Ho‘kizing hech qayoqqa ketmaydi, topiladi. Abdulla Qahhor qalamiga mansub “O‘g‘ri” hikoyasining umumiy mazmuni va voqealar rivojidan kelib chiqib, ellikboshining ushbu holati to‘g‘ri tahlil qilingan javobni aniqlang. A) Ushbu baytda mubolag‘a san’atidan foydalanilgan. B) Qofiyadosh so‘zlarda "y" undoshi raviy bo‘lib kelgan. C) Muqayyad qofiya qo‘llangan. D) Ushbu baytda bir so‘zdan iborat radifdan foydalanilgan. 9. Qaysi gapda qo‘llangan tushum kelishigi qo‘shimchasini unga ma’nodosh bo‘lgan jo‘nalish kelishigi qo‘shimchasi bilan ham, chiqish kelishigi qo‘shimchasi bilan ham almashtirib qo‘llash mumkin? A) ellikboshi har qancha dono inson bo‘lmasin, bunday puxta o‘ylab amalga oshirilgan jinoyatni fosh qilib bo‘lmaydigan davr ekanligini anglatish uchun B) ellikboshining Qobil boboga rahmi kelib, aslida yordam bera olmasligini bilsa-da, uning ko‘nglini xotirjam qilishga urinayotganligini ifodalash uchun A) Gapingizni tushundik, aka, mehmonning ketishi mezbonning ixtiyorida ekan-da. B) Erta turib olganimni ko‘rib onam biroz hayron bo‘ldi. C) ellikboshining asli maqsadi bechora Qobil boboning ho‘kizini topib berish emas, undan nimadir umidvor ekanligini anglatish uchun C) Eshitgan yangiliklarimni jo‘ralarimga aytmasam bo‘lmaydi. D) Bugun biznikiga mehmon kelishini opamdan bilib olganman. D) ellikboshining ko‘pni ko‘rgan, dono inson ekanligini, sodir bo‘lgan o‘g‘irlikni taftish qilib, fosh qila olishga qodir ekanligini ifodalash uchun 10. Qaysi asarda madrasada o‘qiguvchi uch mullavachchaning orzusi (birinchisi palov yeyishni, ikkinchisi falon kitob o‘qishni, uchinchisi esa mamlakat malikasiga erishishni xohlashadi) bilan bog‘liq kichik sarguzasht aks ettirilgan? A) "Sohibqiron" (Abdulla Oripov) B) "Ulug‘bek xazinasi" (Odil Yoqubov) C) "Kecha va kunduz" (Cho‘lpon) D) "O‘tkan kunlar" (Abdulla Qodiriy) 2 Ona tili va adabiyot(8003614) - Sotish taqiqlanadi! 13. Atoyi g‘azaliyotiga mansub badiiy tahlil keltirilgan javobni aniqlang. T-105 16. Qaysi gapdagi ajratib ko‘rsatilgan so‘zda metafora usulida ma’no ko‘chishi yuz bergan? A) Tig‘ yarasi tuzaladi, til yarasi tuzalmaydi. A) Shoir bir g‘azalining har bir baytida irsoli masal san’atini qo‘llar ekan, bir o‘rinda yorning oyoqlari ostiga tushib turgan sochi va nur taratib turgan yuzi tasviri uchun “Charog‘ tubi − qorong‘u” maqolini keltiradi. B) “Bir boshga bir o‘lim”, − dedi mardlar. C) “Yegan og‘iz uyalar”, − deydi otam. D) “Bolali uy − bozor, bolasiz uy − mozor”, − deydi bobolarimiz. B) Shoirning bir g‘azalida lirik qahramon ishq bobida barcha aybni ko‘ngilga qo‘yadi, ya’ni uni shaydo, xor-u rasvo qilgan ham, qora qoshliklar uchun o‘qdayin tik qomatini eggan ham “bu ko‘nguldir, bu ko‘ngul” deya ta’kidlaydi. 17. Qaysi asarda zohid, ya’ni taqvodor kishi obrazi mavjud bo‘lib, u hukmdor o‘z huzuriga chorlaganda zohidlik yo‘lini tutganini pesh qilib, bu taklifni rad etadi, shoir ushbu holatni “Ipak gazmolni olib, uning o‘rniga tikan jo‘natish” tarzida ifodalaydi? C) Shoirning “Kun hamalga kirdi ersa keldi olam navro‘zi, Kechdi bahman zamharir qish, qolmadi qori, buzi” bayti bilan boshlanuvchi g‘azali bahor vasfiga bag‘ishlangan bo‘lib, o‘zbek adabiyotidagi ilk g‘azal hisoblanadi. A) “Qisasi Rabg‘uziy” (Nosiruddin Rabg‘uziy) D) Shoirning bir g‘azalida lirik qahramon gullar o‘zini namoyish qilayotgan anjumanda − gulzorda yor go‘zalligini ta’riflaganida gullar ma’shuqadan xunukroq ekanliklarini bilib, uyatdan qizarib ketganini aytadi. B) “Qutadg‘u bilig” (Yusuf Xos Hojib) C) “Zarbulmasal” (Muhammadsharif Gulxaniy) D) “Devonu lug‘ot at-turk” (Mahmud Koshg‘ariy) 14. O‘tkali ul sarvi gulrux soridin, Yo‘q xabar ul sarvi gul ruxsoridin. Hajridin bog‘ ichra berur yodima Qomatidin sarv-u, gul − ruxsoridin. Ushbu tuyuq qaysi shoir qalamiga mansub? A) Lutfiy B) Boborahim Mashrab C) Zahiriddin Muhammad Bobur D) Alisher Navoiy qolipidagi 18. Muallif gapi qismi ergashgan qo‘shma gap sanaladigan ko‘chirma gapli qo‘shma gapni aniqlang. A) Shoir Vatan haqida: “U shunday bir rohatbaxsh go‘shaki, uning tafti ona mehri, bolalik zavqi singari totlidir”, − deb yozgan edi. B) Qizi: “Sizlar meni yaxshi ko‘rmaysizlar, shuning uchun aytgan narsamni olib bermaysizlar”, − derdi xarxasha qilib. 15. Qaysi gapda fe’lning otga tobelanishi kuzatiladi? C) Biz − yoshlar − baralla shunday deymiz: “O‘zbek xalqi hech kimga qaram bo‘lmaydi, chunki uning biz kabi posbonlari bor”. A) Biz sen bilan sayr etgan bog‘ yo‘llarida bugun xazonlar to‘shalgan. B) Qiynalib erishilganlar hamisha inson uchun qadrli bo‘ladi. D) Shoir: “Bog‘siz, bog‘bonsiz yerda ne ham qilsin ezgulik”, − deydi, negaki Vatan va unga munosib el boshqaruvchisi bo‘lmagan joyda yaxshilik urug‘lari unmaydi deb hisoblaydi. C) Ma’rifatli avlod tarbiyasi eng asosiy vazifamizga aylanishini istardim. D) Ishlab topgan chimdib yeydi, ishlamay topgan oshamlab yeydi. 3 T-105 Ona tili va adabiyot(8003614) - Sotish taqiqlanadi! 19. Ish bizni uch illat: zerikish, qusur va muhtojlikdan xalos etadi. Ushbu gapdagi gap bo‘laklari haqida berilgan qaysi hukm noto‘g‘ri? 22. Kunduzlari o‘rda devoni saroy a’yonlari bilan gavjum bo‘ladi. Ushbu gapdagi devon so‘zi qaysi gaplarda ajratib ko‘rsatilgan so‘z bilan shakldoshlik hosil qiladi? 1. Prezident devoni − prezidentning samarali faoliyat yuritishini ta’minlaydigan ijro etuvchi hokimiyat idorasi. 2. Haqiqatan ham, Navoiy forsiy devoni bilan Jomiydan so‘ng fors-tojik adabiyotini yangi bosqichga ko‘tardi. 3. U endi mana shu oliy mahkamaning mirzoyi devoni lavozimida ishlar edi. A) 1, 2, 3 B) 1, 3 C) 2, 3 D) 2 A) Ushbu gapda to‘ldiruvchilar hokim bo‘lakka faqat kelishiklar yordamida bog‘langan. B) Ushbu gapda kesim ega, vositasiz to‘ldiruvchi va vositali to‘ldiruvchini to‘g‘ridan to‘g‘ri tobelantirgan. C) Ushbu gapdagi uyushiq bo‘laklar ikki xil turkumga mansub so‘zlar bilan ifodalangan. D) Ushbu gapdagi uyushiq bo‘laklar faqat tub so‘zlar bilan ifodalangan. 20. Qaysi javobda Hamza Hakimzoda Niyoziy ijodiga oid ma’lumot berilgan? 23. Oybek qalamiga mansub “Navoiy” romanida qaysi yosh shahzoda hokimiyatini tortib olish maqsadida qo‘shin tortib kelgan amakisidan kelgan elchiga: “Borib aytinglarki, men o‘z og‘am bilan jang qilmoqni aslo istamayman. Bu uyat narsa. Lekin to otamdan ruxsat kelmaguncha, shaharni topshirishga haqqim yo‘q”, − deya jasur sarkardalarga xos javob qaytaradi, jang maydonida mardlarcha kurashganiga qaramay asirga tushadi va razillik bilan qatl etiladi? A) Ijodkor bir asarida: “Sening isming bu dunyoda muqaddasdir, Har kim sening qadring bilmas − aqli pastdur. . . Onamizsan! Bizning mushfiq onamizsan! Javlon urib yashaydurgon xonamizsan!” − deya o‘z Vataniga muhabbatini izhor etadi. B) Ijodkor “Vatan, vatan der edilar. . . ” deb boshlanuvchi she’rida: A) Mo‘min mirzo B) Sulton Ali mirzo C) Badiuzzamon mirzo D) Yodgor Mirzo “Bir jon emas, ey suyguli, tomirlarning qoni Vatan, 24. G‘afur G‘ulom qalamiga mansub “Shum bola” qissasida Sulton o‘g‘ri bozorda bir kosib yigitning hamyoniga uzugini solib qo‘yadi va uni o‘g‘irlikda ayblab, shovqin ko‘taradi. Shunga qaramay, kosib yigitni o‘zi mirshab qo‘lidan qutqarib yuboradi. Bechora kosib yigit ham Sulton o‘g‘ridan minnatdor bo‘lgancha ketadi. Asar mazmuniga tayangan holda, Sulton o‘g‘rining bunday yo‘l tutishining sababi to‘g‘ri izohlangan javobni aniqlang. Sensan, bale, bilganlarga jonlarni jononi Vatan!” − jumlalarini naqarot sifatida keltiradi. C) Ijodkorning shamol tilidan aytilgan: “Bir ko‘rib, yo‘limdan ozib, Tog‘-u toshlar ichra istab yuramen” − misralarida mumtoz she’riyatdagi husni ta’lil she’riy san’atining go‘zal namunasi yaratilgan. D) Ijodkor o‘zining "Xalq" she’rida: A) Sulton o‘g‘ri kosib yigitning nochor ahvolini ko‘rib, unga rahmi keladi. "Yo‘qlikni-da, ochlikni-da yo‘q etar, O‘z yurtini har narsaga to‘q etar", − deya xalqning yaratuvchanlik qudratiga, kuchiga bo‘lgan ishonchini bayon etadi. B) Sulton o‘g‘ri kosib yigitdan o‘ch olishni niyat qilib yurgani uchun uni bozor ahli orasida sharmanda qilishni xohlagan edi. 21. Odob shunday tojki, u aqlli farosatli odamlarning boshini bezab turadi. Ajratib ko‘rsatilgan so‘zlar qaysi vosita bilan bog‘lansa, gap mazmunan to‘g‘ri shakllanadi? A) ammo B) na . . . , na C) hamda D) yo . . . , yo C) Sulton o‘g‘ri bechora kosib yigitning yosh bolasi borligini bilib, unga rahm qiladi. D) Sulton o‘g‘ri o‘zi o‘g‘irlagan pulni “halollab”, egasini rozi qilib olishga bahs boylagan edi. 4 Ona tili va adabiyot(8003614) - Sotish taqiqlanadi! 25. Qaysi javobda holning bir ma’no turi ishtirok etgan? T-105 26. Bolalar adabiyotining noyob durdonalari hisoblanuvchi “Chippolinoning sarguzashtlari”, “Jelsamino yolg‘onchilar mamlakatida”, “Rim ertaklari”, “Uchtadan oxiri bor ertaklar” hikoyalar turkumlarining muallifini aniqlang. A) Alfons Dode B) Janni Rodari C) Aka-uka Grimmlar D) Jek London 27. Muhammadsharif Gulxaniyning “Zarbulmasal” asarida keltirilgan qaysi masal mazmunini “Ustoz ko‘rmagan shogird har maqomga yo‘rg‘alar” maqoli bilan izohlash mumkin? A) “Toshbaqa bilan chayon” B) “Yodgor po‘stindo‘z” C) “Tuya bilan bo‘taloq” D) “Maymun bilan najjor” 28. Men uchun xilxona bo‘lganda olam Gumbazlar ostidan chiqdi bir alam: “Hayotsan, bunchalar faryod aylama, Men o‘zim madadga zorman-ku bolam”. Ushbu she’riy parchada qaysi tinish belgisi tushirib qoldirilgan? A) Ba’zan odamlarning nojo‘ya qilmishi uchun xafa bo‘lasiz, ammo sizdan ham xuddi shunday xafa bo‘lib yashayotganlar borligini unutmang. B) Yordam so‘ramasliklari uchun har doim nolib yuradigan bir do‘stim niyatiga yetdi: u kecha hamma narsasidan ayrildi. C) Har qanday tuhmat, albatta, qachondir fosh bo‘ladi, ammo u fosh bo‘lgunicha bir nechta insonning yostig‘ini quritishi mumkin. D) Bir kishi yelib-yugurib bir lahza tinmasdan qasr quribdi, ammo o‘sha qasrda yashash nasib etmabdi, bir kishi esa faqirona kulbasida uzoq vaqt baxtli yashabdi. A) ikki nuqta B) tire D) nuqtali vergul 5 C) vergul T-105 Ona tili va adabiyot(8003614) - Sotish taqiqlanadi! Matnni o‘qing va ushbu matn asosida berilgan quyidagi ikkita topshiriqni bajaring. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING KONSTITUTSIYASI 1. Konstitutsiya davlatni asosiy qonunidir. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida konstitutsiyaviy tuzum, davlat qurilishi asoslari, davlat ramzlari, shuningdek, fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlari qat’iy belgilab qo‘yilgan. Unda inson, uning hayoti, erkinligi, sha’ni, qadr-qimmati va boshqa huquqlari oliy qadriyatlar sifatida mustahkamlab qo‘yilgan. 2. Alohida ta’kidlash joizki O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida qonun ustuvorligi e’tirof etilgan hamda davlat tashkilotlari, mansabdor shaxslarning jamiyat va shaxs oldidagi mas’uliyatlari belgilab qo‘yilgan. Konstitutsiyada O‘zbekiston Respublikasi davlat oliy tashkilotlarining tuzilishi, hokimiyatlarning bo‘linish tamoyili asoslab berilgan. 3. Ushbu tuzilishni quyidagicha ifodalash mumkin: PREZIDENT qonun chiqaruvchi hokimiyat ijro etuvchi hokimiyat sud hokimiyati O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, vazirliklar, hokimliklar O‘zbekiston Respublikasi Oliy Sudi va boshqa sudlar Senat (yuqori palata) Qonunchilik palatasi (quyi palata) 30. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING KONSTITUTSIYASI mavzusidagi ushbu matnda keltirilgan ma’lumotlar asosida mazmunan to‘g‘ri shakllantirilgan gapni aniqlang. 29. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING KONSTITUTSIYASI mavzusidagi ushbu matnning 1- va 2-bandlarida ro‘y bergan xatoliklar turi qaysi javobda to‘g‘ri ko‘rsatilgan? A) 1 − ishoraviy (punktuatsion) xatolik; 2 − ishoraviy (punktuatsion) xatolik A) Qonun chiqaruvchi hokimiyat o‘z ichida uch tarkibga ajraladi. B) 1 − ishoraviy (punktuatsion) xatolik; 2 − qo‘shimcha qo‘llash bilan bog‘liq uslubiy xatolik B) Oliy Sud ijro etuvchi hokimiyatning tarkibiy qismi hisoblanadi. C) Qonunchilik palatasi Senat, ya’ni yuqori palataning tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi. C) 1 − qo‘shimcha qo‘llash bilan bog‘liq uslubiy xatolik; 2 − qo‘shimcha qo‘llash bilan bog‘liq uslubiy xatolik D) O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi ijro etuvchi hokimiyat sanaladi. D) 1 − qo‘shimcha qo‘llash bilan bog‘liq uslubiy xatolik; 2 − ishoraviy (punktuatsion) xatolik 6