Buxoro davlat universiteti Tabiiy fanlar fakulteti kimyo ta’lim yo’nalishi IV kurs talabasi Karimova Sanobar Yangiboy qızınıng “Oksokarbon kislota amidlari atsilgidrazonlari va ularning Cu(II) kompleks birikmalari sintezi,tuzilishi hamda xossalari” mavzusidagi bitiruv malakaviy ishiga TAQRIZ Jahonda biologik faol kompleks birikmalarni sintez qilishning maqbul sharoitlarini aniqlash, ligandlarning tuzilishini oʼrgangan holda biometallar bilan kompleks hosil qilish xususiyatlarini baholash, ligandning biologik faollikligini saqlab yoki oshirgan holda yangi koordinasion birikmalarini olish dolzarb muammolardan hisoblanadi. Bugungi kunda amaliyotda qoʼllanilayotgan kimyoviy vositalar tarkibida ikki yoki undan ortiq birikmalarning birgalikdagi taʼsiri samarasi ancha yuqori boʼladi, yaʼni sinergizm kuzatiladi. Shuning uchun tarkibida biometall va funksional guruh tutgan ligandlarni saqlagan komplekslarni sintez qilish va faolligini aniqlash muhim hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-yanvardagi “2022 — 2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-60-son Farmoni, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022yil 22-avgustdagi PQ-357-son “2022-2023-yillarda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasini yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori yurtimizning oliy ta`lim muassalarida va ishlab chiqarish tarmoqlarida qo‘llaniladigan IT – informatsion texnologiyalrning o`rni yuqori saviyaga olib chiqishda katta xizmatga ega. Jumladan, kimyo fani va u bog`liq tarmoq korxonalarini komputer texnologiyalarsiz tasavvur etib bo`lmaydi. Shunday ekan, kimyo fanining bir tarmog`i hisoblangan organik kimyo va ushbu fanning aminokislotalar sinfi vakillarining turli xossalarini IT ishtirokida o`rganish va tahlil etish qator biologik faol moddalar sintez qilishdan oldin foydalanilishi ishning dolzarbligini belgilaydi. Bitiruv malakaviy ishining yangiligi bir tomondan olingan ligandlar qattiq holatda va eritmadagi tarkib va tautomer muvozanati element analizi , UB-,IQ-,YaMRH,YaMR -13C,EPR, spektroskopiyasi usuli yordamida isbotlangan,Ni(II) va Cu(II) ning xelat kompleks birikmalarida markaziy ion va ikki karra deprotonlangan ligandning besh-va olti-a’zoli metallhalqalar hosil qilishi aniqlangan,olingan kompleks birikmalar turli mikroblarga qarshi biologik faollik xossaga ega ekanligi isbotlangan. Turli alifatik va amid guruhi tutgan oksokarbon kislotalarning xususiyatlari, nazariy va amaliy ahamiyatini e’tiborga olgan holda bitiruv malakaviy ishining maqsadi sifatida kvant-kimyoviy hisoblashlarning aminokislotalar koordinatsion, biologik, farmakologik va boshqa xossalarini o‘rganishdagi ahamiyatini komputer dasturlari yordamida amalga oshirish belgilab olingan. Z.Abdurajabova tomonidan bajarilgan bitiruv malakaviy Alifatik monoamino- monokarbon kislotalar qatori – glitsin, alanin, valin va leysin qatorida hamda asparagin va glutamin – amido monoamino monokarbon kislotalarining energetik, termodinamik, kvant-kimyoviy, kimyoviy va biofaollik hamda farmakologik xossalari komputer dasturlarida tadqiq etilgan bo`lib, olingan birikmalarning tuzilishi zamonaviy fizikaviy tadqiqot usullari yordamida isbotlangan. Birikmalarning biologik faolliklari hozirgi kunda keng tarqalgan komputer dasturlari (PASS online, CB-Dock2) yordamida amalga oshirilgan. Bitiruv malakaviy ishi 90 bet, 3 ta bobdan iborat 140 ta ilmiy adabiyotlardan foydalanib yozilgan. Bitiruv ishini bajarish davomida zamonaviy fizik tadqiqot usullari natijalaridan foydalanish, kvant-kimyoviy hisoblash usullarida olingan natijalarni tajribalarda olingan natijalar bilan taqqoslash Sh.T. Jumaqulovning bakalavr sifatida yetarli bilim va ko’nikma sohibasi ekanligini ko’rsatadi. Bu esa uning asosiy yutuqlaridan biridir. Bitiruv malakaviy ishida yuqorida qayd etilgan yutuqlar bilan birga ayrim kamchiliklar va takliflarni ko`rsatib o`tish joiz deb hisoblayman. Masalan: 1. Birikmalarning biologik faolligiga mos holda tajribalar o`tkazilsa, ishning salmog`i yanada ortar edi; 2. Birikmalarning YaMR spektroskopik tadqiqi nazariy DFT hisoblashlari asosida va eksperimental tajribada olingan spektrlari tahlil qilinmagan. Koʼrsatilgan kamchiliklar bitiruv malakaviy ishining ilmiy va amaliy qiymatini, olingan natijalarning ahamiyatini kamaytirmaydi. Ish O’zbekiston Respublikasi O`zbekiston Respublikasi Oliy ta`lim, fan va innovatsiyalar vazirligining bitiruv malakaviy ishiga qo’yilgan talablariga to’la mos kelishini inobatga olib, Abdurajabova Zulfizar tomonidan tayyorlangan bitiruv malakaviy ishini himoyaga tavsiya etaman.