100 TRIỆU 110 TRIỆU 10 TRIỆU DO ĐÂU MÀ CÓ??? CHƯƠNG 3: GIÁ TRỊ THẶNG DƯ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG I. LÝ LUẬN CỦA C.MÁC VỀ GTTD II. TÍCH LUỸ TƯ BẢN III.CÁC HÌNH THỨC BIỂU HIỆN CỦA GTTD TRONG NỀN KTTT I. LÝ LUẬN CỦA C.MÁC VỀ GTTD 1. Nguồn gốc của GTTD 2. Bản chất của GTTD 3. Các phương pháp sản xuất GTTD trong nền kinh tế thị trường TBCN 1. Nguồn gốc của GTTD sẽ xuất hiện trong phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa. Trước đó chỉ là hình thức trung gian trong phương thức trao đổi a. Công thức chung của tư bản Công thức lưu thông của hàng hóa giản đơn H-T–H (Bán 1 thứ hàng này lấy tiền mua 1 thứ hàng khác) Công thức lưu thông của tư bản T- H - T’ (Đem tiền mua hàng rồi đem hàng bán lấy tiền) * So sánh H- T- H và T – H – T’ Giống nhau: đều phân thành 2 nhân tố: tiền - hàng, đều bao gồm 2 hành vi đối lập nhau: mua-bán Khác nhau: - Vị trí: + ct2: m ở đầu là tiền, kết thúc là tiền, hàng là vật trung gian + ct1: m ở đầu là hàng kết thúc là hàng, tiền là vật trung gian - Trình tự: bán trước mua sau, mua trước bán sau - Mục đích: ct1: giá trị sử dụng là hàng hoá, ct2: tiền tệ là lợi nhuận (tiền thu về phải lớn hơn tiền gửi gửi vào) - Giới hạn: ct2 không có giới hạn CT2 được xem là công thức chung của mọi loại tư bản Vậy tiền lời sinh ra từ đâu? mua nguồn hàng rẻ, bán cao hơn. Lời là do từ quá trình bán hàng. b. Mâu thuẫn của công thức chung tư bản không sinh ra trong lưu thông cũng không thể sinh ra ngoài lưu thông nó phải sinh ra đồng thời: cả trong lưu và ngoài lưu thông Trong lưu th«ng trao ®æi ngang Gi¸ b¸n cao h¬n gi¸ trÞ gi¸ hay Gi¸ mua thÊp h¬n gi¸ trÞ kh«ng ngang gi¸ Chuyªn mua rÎ b¸n ®¾t còng kh«ng t¹o ra ®ưîc T TiÒn đưîc cÊt tr÷ trong kÐt s¾t H ®i vµo tiªu dïng Trao đổi ngang giá Làm thay đổi hình thái giá trị từ T sang H và từ H thành T Tổng giá trị nằm trong tay mỗi bên không thay đổi tăng từ tfw, giảm từ từ: nếu giảm đột ngột thì chúng ta chỉ có thể năm bắt được thị trường tại thời điểm đó nhưng......... Trao đổi không ngang giá Họ bị thiệt thì khi đi bán bán cao hơn giá trị (để có lời) Mua bán cao thì tăng giá từ từ Nếu bán hàng > giá trị: Lời nhận được khi bán bằng mất nhận được khi mua. Nếu mua hàng <giá trị: Lời nhận được khi là người mua bằng mất khi là người bán Chuyên mua rẻ, bán đắt (cá biệt): Tổng giá trị trước trao đổi = Tổng giá trị sau trao đổi, chỉ có phần giá trị trong tay mỗi bên là thay đổi. - Khi bán thì bán với giá nhỏ hơn giá trị - Khi bán thì phải giảm từ từ vì nếu giảm ngay lập tức thì chỉ có thể đón được thị trường tại thời điểm đó, quy mô thị trường luôn bất biến nên ta sẽ không có chiến lược để tiếp tục trở lại nữa. Để có lợi nhiều nhât thì người ta phải thăm dò thị trường Giá trị không gia tăng do tư bản không sinh ra vì khoản lời của người bán là khoản mất của người mua Ngoài lưu thông Xét nhân tố tiền: Tiền cất trữ không tự lớn lên được. Xét nhân tố hàng: Nếu là TLSX thì giá trị của nó được bảo toàn và di chuyển vào sản phẩm không làm tăng thêm giá trị. Kết luận: TB không xuất hiện từ lưu thông và đồng thời không thể xuất hiện ngoài lưu thông. Đó chính là mâu thuẫn trong công thức chung của TB §Ó tháa m·n c¸c yªu cÇu ®ã th×: Gi¸ trÞ T Gi¸ trÞ - H1 ....................... H2 Lu th«ng Ngoµi lu th«ng - T’ Lu th«ng GT míi cña H2 = GT H1 + GT T` = T + T HH Søc lao ®éng c. Hàng hóa sức lao động và tiền công trong chủ nghĩa tư bản Hàng hóa sức lao động Tiền công trong chủ nghĩa tư bản c. Hµng hãa søc lao ®éng. - Kh¸i niÖm - 2 ®iÒu kiÖn ®Ó cho søc lao ®éng trë thµnh hµng hãa. Hµng hãa SL§ lµ ph¹m trï lÞch sö. - 2 thuéc tÝnh cña hµng hãa søc lao ®éng: + Gi¸ trÞ + Gi¸ trÞ sö dông - Hµng hãa SL§ lµ mét hµng hãa ®Æc biÖt Khi SL§ trë thµnh hµng hãa th× tiÒn tÖ mang h×nh th¸i lµ t b¶n. Sự khác nhau giữa lao động và sức lao động Lao ®éng lµ sù vËn dông søc lao ®éng vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt sức lao động chỉ là tiềm năng còn lao động là quá trình sử dụng sức lao động trong kinh doanh, sản xuất,... nên lao động là hiện thực - * Điều kiện để sức lao động trở thành hàng hóa Tự do thân thể Không có TLSX Không đất, không vốn, không nhà ở,... là họ có quyền tự quyết, mình làm thuê cho ai, làm thuê trong thời gian bao lâu, mức lương bao nhiêu Thiếu một trong 2 điều kiện thì sức lao động không thể là hàng hoá vì: - Có 1 mà không có 2: thì làm chủ nên sức lao động không là hàng hoá vì đâu có làm gì đâu - Có 2 mà không có 1 thì sẽ như chế độ chiếm hữu nô lệ * Hai thuộc tính của hàng hóa sức lao động là hao phí để sản xuất và tái sản xuất sức lao động được đo bằng hao phí để sản xuất và tái sản xuất sức lao động được biểu hiện ra tiềnphần lươngtạo ra những hàng hoá có giá trị sử dung khác - góp - nó là một hàng hoá đặc biệt vì nó taoj ra giá trị mới lớn hơn giá trị ban đầu Vì sao làm ra 15 đô, được trả 10 đô mà không đồi thêm? - Vì họ không thể hạch toán một cách chính xác được họ làm ra bao nbieeu. Họ có thể biết mình làm được nhiều hơn nhưng mà không tính chính xác được bao nhiêu - Trong 1 đơn vị thời gian, người lao động có thể dùng các công cụ lao động khác,hàng hoá, cùng với sự hỗ trợ của các nhân xương nên dẫn đến kết tinh trong hàng hoá có sự hao phí của nhiều bộ phân nên dẫn đến giá trị người lao đọng tạo ra nó sẽ không thể tách biệt hoàn toàn Giá trị Sử dụng Sự thể hiện: Trong quá trình tiêu dùng SLĐ Đặc điểm: Nguån gèc sinh ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng dư Giá trị hàng hóa sức lao động cũng do thời gian lao động xã hội cần thiết để sản xuất và tái sản xuất ra sức lao động quyết định Hay: Giá trị hàng hóa sức lao động được đo bằng thời gian lao động xã hội cần thiết để sản xuất ra TLSX Giá trị hàng hóa sức lao động do 3 bộ phận hợp thành: Giá trị TLSX vật chất và tinh thần cần thiết để tái sản xuất sức lao động, duy trì đời sống công nhân. Phí tổn đào tạo công nhân Giá trị TLSX cần thiết cho con cái công nhân Chú ý: Giá trị sức lao động bao gồm cả yếu tố tinh thần và lịch sử Yếu tố tác động đến giá trị sức lao động: Nhu cầu tiêu dùng về hàng hóa- dịch vụ, nhu cầu học tập và trình độ lành nghề tăng. Sự phát triển của khoa học công nghệ Khi SL§ trë thµnh hµng hãa th× tiÒn tÖ mang h×nh th¸i lµ tư b¶n. Giá trị sức lao động tăng khi: Trình độ chuyên môn được nâng cao Cường độ lao động tăng Nhu cầu lao động tăng Giá trị sức lao động tăng giảm: Năng suất lao động giảm d. Tiền công trong CNTB Do b¶n chÊt cña trao ®æi lµ ngang gi¸ vµ qu¸ tr×nh mua b¸n lµ ®ång thuËn nªn ®ã lµ hµnh vi trao ®æi th«ng thưêng, nhµ tư b¶n kh«ng bãc lét c«ng nh©n, v× hä ®· “tr¶ c«ng lao ®éng” ®Çy ®ñ, sßng ph¼ng cho c«ng nh©n? Không bình đẳng. 1 bên có việc, 1 bên khao khát việc. Bên tuyển dụng biết lương thế nào là phù hợp TiÒn c«ng ®· che dÊu thùc chÊt bãc lét cña CNTB, v× nhÇm lÉn: - TiÒn c«ng lµ “tiÒn tr¶ c«ng lao ®éng” - Lao ®éng cña c«ng nh©n ®· ®îc tr¶ c«ng ®Çy ®ñ Nhà tư bản trả công cho công nhân sau khi đã lao động, nên nhầm lẫn coi tiền công là tiền trả công lao động Tiền công được quy định theo thời gian làm việc, hoặc số lượng sản phẩm sản xuất ra. Do đó làm nhiều thì hưởng nhiều. Bản chất của tiền công Lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ søc lao ®éng nhưng l¹i biÓu hiÖn ra ngoµi như lµ gi¸ c¶ cña lao ®éng Hàng hóa sức lao động luôn gắn với người bán, bề ngoài chỉ thấy nhà tư bản trả giá trị cho lao động Đối với người công nhân: lao động là phương tiện để kiếm sống trong ngày, nên nhầm là bán lao động. Nhà tư bản nhầm là mua lao động. Tiền công phụ thuộc vào thời gian lao động hoặc số lượng sản phẩm tạo ra nên sự nhầm lẫn tiền công là giá cả lao động Hai hình thức cơ bản của tiền công trong CNTB Tiền công tính theo thời gian: là hình thức tiền công mà số lượng của nó ít hay nhiều tùy theo thời gian lao động của công nhân (giờ, ngày, tuần, tháng) dài hay ngắn. Tiền công tính theo sản phẩm: số lượng tiền công phụ thuộc vào số lượng sản phẩm hay số lượng những bộ phận của sản phẩm mà công nhân đã sản xuất ra hoặc số lượng công việc đã hoàn thành Đơn giá tiền công = tiền công trung bình 1 ngày / số lượng sản phẩm trung bình 1 công nhân làm trong ngày chủ thích tiền công hơn sản phẩm vì đỡ tốn thời gian quản lí, đỡ giám sát. Tạo ra một cơ chế tự nhiên thúc đẩy người lao động làm việc, anh làm nhiều hưởng nhiều, anh làm ít hưởng ít, không làm thì nhing Tiền công danh nghĩa và tiền công thực tế Tiền công danh nghĩa: số tiền mà người công nhân nhận được do bán sức lao động. Tiền công thực tế: biểu hiện bằng số lượng hàng hóa tiêu dùng và dịch vụ mua được bằng tiền công danh nghĩa tiên công thực tế = tiền công danh nghĩa - lạm phát 2. SỰ SẢN XUẤT RA GIÁ TRỊ THẶNG DƯ a) Sự thống nhất giữa quá trình sản xuất ra giá trị sử dụng và quá trình sản xuất ra giá trị thặng dư b) Khái niệm tư bản, tư bản bất biến và tư bản khả biến c) Tỷ suất giá trị thặng dư và khối lượng giá trị thặng dư Gi¸ trÞ T Gi¸ trÞ - H1 ....................... H2 Lưu th«ng Ngoµi lưu th«ng (SX) HH Søc lao ®éng - T` Lưu th«ng “Nhµ TB l¨ng x¨ng ®i tríc, ngêi L§ nhót nh¸t, ngËp ngõng bíc theo sau. Mét bªn th× h¸o høc muèn b¾t tay ngay vµo c«ng viÖc, mét bªn th× kh«ng cßn nh×n thÊy triÓn väng nµo trong t¬ng lai”. a) Sự thống nhất giữa quá trình sản xuất ra giá trị sử dụng và quá trình sản xuất ra giá trị thặng dư Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt TBCN lµ sù thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ sö dông vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ th¨ng dư S¶n xuÊt ra gi¸ trÞ sö dông nhng gi¸ trÞ sö dông chØ lµ phư¬ng tiÖn Môc ®Ých lµ gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng dư Quá trình sản xuất ra giá trị sử dụng trong chủ nghĩa tư bản Lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt, trong ®ã cã sù kÕt hîp tư liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng. - §Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ sö dông trong CNTB: + TLSX vµ SL§ tËp trung vµo trong tay nhµ tư b¶n. + C«ng nh©n lµm viÖc dưới sù kiÓm so¸t cña nhµ TB. + S¶n phÈm lµm ra thuéc së h÷u cña nhµ tư b¶n. Quá trình sản xuất ra giá trị thặng dư Gi¸ trÞ 1 kg sîi TiÒn mua b«ng (1 kg): 5$ TiÒn hao mßn m¸y mãc: 2$ TiÒn mua søc lao ®éng: 3$ Tæng céng: 10 $ Chi phÝ s¶n xuÊt (2kg sîi) Gi¸ trÞ cña b«ng chuyÓn dÞch vµo: 10$ Gi¸ trÞ cña m¸y mãc chuyÓn dÞch vµo: 4$ Gi¸ trÞ míi do lao ®éng t¹o ra: 3$ Tæng céng: 17$ Gi¸ trÞ thÆng dư lµ mét bé phËn cña gi¸ trÞ míi d«i ra ngoµi gi¸ trÞ søc lao ®éng do c«ng nh©n lµm thuª t¹o ra vµ bÞ nhµ TB chiÕm kh«ng Trong chñ nghÜa TB ®ương ®¹i ®· tån t¹i nhiÒu c«ng ty cæ phÇn, trong ®ã mét bé phËn cæ ®«ng lµ ngưêi lao ®éng. Tõ ®ã, xuÊt hiÖn quan niÖm cho r»ng, kh«ng cßn viÖc bãc lét m, bëi v× ngêi lao ®éng ®· cïng lµm chñ víi c¸c nhµ TB. Quan ®iÓm trªn ®óng hay sai? V× sao? b. Khái niệm tư bản, tư bản bất biến và tư bản khả biến Bản chất TB là giá trị, là tiền tệ mang lại giá trị thặng dư Khái niệm tư bản MQH tư bản với tư bản, giữa tư bản với các đối tác khác TB lµ gi¸ trÞ mang l¹i gi¸ trÞ thÆng dư. TB lµ mét quan hÖ s¶n xuÊt x· héi vµ mang tÝnh lÞch sö TB bÊt biÕn vµ TB kh¶ biÕn. đó là tư bản mà giá trị của nó được bảo toàn không chỉ bảo toàn mf còn tăng lên trong qus trình sản xuấ TB bất biến là điều kiện cần, TB khả biến là điều kiện đủ c1: g.trÞ mm, tb, nx c (GT TLSX) c1 c2: g.trÞ nguyªn, nhiªn vËt liÖu c2 T v (Lư¬ng CN) Mác dựa vào vai trò mà chia bất biến với khả biến - TB bÊt biÕn: xÐt C. + XÐt c1 + XÐt c2 §iÓm chung: gi¸ trÞ kh«ng thay ®æi lượng trong qu¸ trÝnh SX. ===> TB bÊt biÕn (c). c. Tû suÊt vµ khèi lưîng gi¸ trÞ thÆng dư. - Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng dư: m m` (%) = --------------- x 100% v - Khèi lưîng gi¸ trÞ thÆng dư: m M = ----------- x V = m`.V v v: TB kh¶ biÕn ®¹i biÓu cho gi¸ trÞ cña 1 SL§ V: Tæng TB kh¶ biÕn ®¹i biÓu cho gi¸ trÞ cña tæng sè SL§ giá trị thặng dư cho một coogn nhân sản phẩm =tg thặng dư/tg tất yếu tglđ = tgtd + tgty tiền lương nó nói lên trình độ bốc lột m'=15% -> bỏ ra 1 đồng thuê sức lao động thì lời 0,15 đồng (V = v * số lao động) chi phí tư bản bất biến = 400.000 Tỷ suất giá trị thặng dư (trình độ bốc lột) m'=2=m/v => m=2v Giá trị 1 sản phẩm w = c +v +m = 400.000 + v + 2v = 1.000.000 => v= 200.000 BÀI TẬP BÀI 1: Trong quá trình sản xuất sản phẩm, hao mòn thiết bị và máy móc là 100.000 đô la. Chi phí nguyên liệu, vật liệu và nhiên liệu là 300.000 đô la. Hãy xác định chi phí tư bản khả biến nếu biết rằng giá trị của 1 sản phẩm là 1.000000 đô la và trình độ bóc lột là 200% c=100.000 + 300.000 = 400.000 w = 1.000.000 m = 2v w = m + c +v = 3v + c = 1.000.000 <=> 400.000+3v = 1.000.000 => v= 200.000 BÀI TẬP c = 250.000 v= 25.000 m= 3v w = m + c + v = 75.000 + 250.000 + 25.000 = 350.000 giá trị 1 sản phẩm: 350.000/12.500 = 28 kết cấu 1 sp: w (1sp) = 20c + BÀI 2: Có 100 công nhân làm thuê, sản xuất 1 tháng được 12.500 đơn vị sản phẩm với chi phí tư bản bất biến là 250.000 đô la. Giá trị sức lao động 1 tháng của 1 công nhân là 250 đô la, m’ = 300%. Hãy xác định giá trị của 1 đơn vị sản phẩm và kết cấu của nó c = 780.000 m = 2v = 240.000 v = 120.000 Giá trị mới: m + v = 360.000 giá trị mới do 1 công nhân tạo ra: m + v (1 người) = 360.000 / 400 = 900 BÀI TẬP BÀI 3: Tư bản đầu tư 900. 000 đô la, trong đó bỏ vào tư liệu sản xuất là 780.000 đô la. Số công nhân làm thuê thu hút vào sản xuất là 400 người. Hãy xác địnhkhối lượng giá trị mới do 1 công nhân tạo ra, biết rằng tỷ suất giá trị thặng dư là 200%. 3. Các phương pháp sản xuất ra giá trị thặng dư trong nền kinh tế thị trường TBCN a. Sản xuất ra giá trị thặng dư tuyệt đối b. Sản xuất ra giá trị thặng dư tương đối PHƯƠNG PHÁP SẢN XUẤT GIÁ TRỊ THẶNG DƯ Giá trị thặng dư tuyệt đối Giá trị thặng dư tương đối * do kéo dài thời gian lao * do rút ngắn thời gian động vượt quá thời gian lao động tất yếu thòi gian lao động: không đổi tăng thời gian thặng dư -> giảm thời gian tất yếu -> tăng cường thời gian lao động lao động tất yếu (tăng năng suất lao động tăng cường CĐLĐ thời gian tất yếu không đổi Hạn chế m tuyệt đối - Giới hạn về thể chất tinh thần của người lao động - Đấu tranh phản kháng: trường kì hàng thế kỉ tg tất yếu < thời gian lao động < 24g a. Phư¬ng ph¸p SX gi¸ trÞ thÆng dư tuyÖt ®èi. TGL§TY = 4 giê (ko ®æi) VD 1: Ngµy L§ = 8 giê TGL§TD = 4 giê 4 ===> m` = ------ x 100% = 100% 4 TGL§TY 4h TGL§TD 4h TGL§TY = 4 giê (ko ®æi) VD 2: Ngµy L§ = 12 giê TGL§TD = 8 giê 8 ===> m` = ------ x 100% = 200% 4 TGL§TY TGL§TD 4h 8h TGL§CT < Ngµy L§ < Ngµy tù nhiªn (24 giê) BÀI TẬP a: tgtd b: tgty a/b = 3 => a = 3b => a = 6h b = 2h Thời gian lao động +2 giờ thời gian ty khong đổi, thời gian thặng dư tăng 2 => m' = 8/2 = 4 Ngày làm việc 8 giờ, m’ = 300%. Sau đó nhà tư bản kéo dài ngày lao động lên 10 giờ. Trình độ bóc lột sức lao động trong xí nghiệp thay đổi như thế nào nếu giá trị sức lao động không đổi. Nhà tư bản tăng thêm giá trị thặng dư bằng phương pháp nào. b. Phư¬ng ph¸p SX gi¸ trÞ thÆng dư tư¬ng ®èi. Kh«ng ®æi (8 giê) TGL§TY TGL§TD ===> Ph¶i gi¶m TGL§TY ®Ó kÐo dµi t¬ng øng TGL§TD Gi¶m gi¸ trÞ SL§ Gi¶m gi¸ trÞ TLSH T¨ng NSL§ trong c¸c ngµnh SX TLSH T¨ng NSL§ XH T¨ng NSL§ trong c¸c ngµnh liªn quan VD: Ngµy L§ 8 giê (kh«ng ®æi) 4h 4h 4 m` = ----- x 100% = 100% TGL§TY TGL§TD 4 2h TGL§TY 6h TGL§TD 6 m` = ----- x 100% = 300% 2 BÀI TẬP Ngày làm việc 8 giờ, thời gian lao động thặng dư là 4 giờ. Sau đó, do tăng năng suất lao động trong các ngành sản xuất vật phẩm tiêu dùng nên hàng hoá ở những ngành này rẻ hơn trước 2 lần. Trình độ bóc lột lao động thay đổi như thế nào, nếu độ dài ngày lao động không đổi? Dùng phương pháp bóc lột giá trị thặng dư nào? *Kết luận chung: Hai phương pháp sản xuất giá trị thặng dư nói trên được các nhà tư bản sử dụng kết hợp với nhau để nâng cao trình độ bóc lột công nhân BÀI TẬP Có 400 công nhân làm thuê. Thoạt đầu ngày làm việc là 10 giờ, trong thời gian đó mỗi công nhân đã tạo ra giá trị mới là 30 đô la, m’ = 200%. Khối lượng và tỷ suất giá trị thặng dư ngày thay đổi như thế nào nếu ngày lao động giảm 1 giờ nhưng cường độ lao động tăng 50%, tiền lương vẫn giữ nguyên? Nhà tư bản tăng thêm giá trị thặng dư bằng phương pháp nào ? tăng năng suất lao động cá biệt -) giá trị cá biệt < giá trị xã hội Gi¸ trÞ thÆng dư siªu ng¹ch. - Là phần giá trị thu được do áp dụng công nghệ mới sớm hơn các xí nghiệp khác làm cho giá trị cá biệt cuả nó thấp hơn giá trị thị trường cuả nó - BiÖn ph¸p. - HiÖn tưîng t¹m thêi ®èi víi tõng TB c¸ biÖt, nhưng ®èi víi toµn XH lµ mét hiÖn tưîng phæ biÕn vµ thưêng xuyªn. - Nh÷ng ®iÓm chung vµ kh¸c biÖt. ===> GTTD siªu ng¹ch lµ h×nh th¸i biÕn tưíng cña GTTD tương đối. m siêu ngành BÀI TẬP Chi phí trung bình về tư bản bất biến cho 1 đơn vị hàng hoá trong 1 ngành là 90 đô la, chi phí tư bản khả biến là 10 đô la, m’ = 200%. Một nhà tư bản sản xuất trong 1 năm được 1000 đơn vị hàng hoá. Sau khi áp dụng kỹ thuật mới, năng suất lao động sống trong xí nghiệp của nhà tư bản đó tăng lên 2 lần. Số lượng hàng hoá sản xuất cũng tăng lên tương ứng. Tỷ suất giá trị thặng dư thay đổi như thế nào trong xí nghiệp của nhà tư bản đó so với tỷ suất giá trị thặng dư trung bình của ngành. Nhà tư bản trong năm thu được bao nhiêu giá trị thặng dư siêu ngạch? BÀI TẬP ÔN TẬP BÀI 1: Năm 1923, tiền lương trung bình của 1 công nhân công nghiệp chế biến ở Mỹ là 1.238 đô la/năm, còn giá trị thặng dư do 1 công nhân tạo ra là 2.134 đô la. Đến năm 1973, những chỉ tiêu trên tăng lên tương ứng là 1.520 đô la và 5.138 đô la. Hãy xác định trong những năm đó thời gian của người công nhân lao động cho mình và cho nhà tư bản thay đổi như thế nào, nếu ngày làm việc 8 giờ ? BÀI TẬP ÔN TẬP BÀI 2: Có 200 công nhân làm việc trong 1 nhà máy. Cứ 1 giờ lao động, 1 công nhân tạo ra lượng giá trị mới là 5 đô la, m’= 300%. Giá trị sức lao động mỗi ngày của 1 công nhân là 10 đô la. Hãy xác định độ dài của ngày lao động. Nếu giá trị sức lao động không đổi và trình độ bóc lột tăng lên 1/3 thì khối lượng giá trị thặng dư mà nhà tư bản chiếm đoạt trong 1 ngày tăng lên bao nhiêu? BÀI TẬP ÔN TẬP BÀI 3: Tư bản ứng ra 1.000000 đô la, trong đó 700.000 đô la bỏ vào máy móc và thiết bị, 200.000 đô la bỏ vào nguyên liệu, m’= 200%. Hãy xác định: Số lượng người lao động sẽ giảm xuống bao nhiêu % nếu: Khối lượng giá trị thặng dư không đổi, tiền lương công nhân không đổi, m’ tăng lên là 250%. II. TÍCH LŨY TƯ BẢN 1. Bản chất của tích lũy tư bản 2. Những nhân tố góp phần làm tăng quy mô tích lũy 3. Một số hệ quả của tích lũy tư bản 1. Bản chất của tích lũy tư bản Vd: 1 nhà TB có 5000$, c/v = 4/1, m’=100% Năm 1: 4000c + 1000v + 1000m Năm 2: 4400c + 1100v + 1100m - Thực chất của tích lũy tư bản: chuyển một phần m thành tư bản phụ thêm Động cơ của tích lũy tư bản Thu nhiều m Cạnh tranh Yêu cầu ứng dụng khoa học kỹ thuật 2. Những nhân tố góp phần làm tăng quy mô tích lũy Mức độ bóc lột Trình độ năng suất lao động Quy mô tư bản ứng trước Sự chênh lệch giữa TBSD và TBTD 3. Một số hệ quả của tích lũy tư bản TÝch tô vµ tËp trung TB TÝch tô TB lµ sù t¨ng thªm vÒ quy m« cña TB c¸ biÖt b»ng c¸ch TBH m, nã lµ kÕt qu¶ trùc tiÕp cña tÝch lòy TB Tập trung TB Lµ sù t¨ng thªm quy m« cña TB c¸ biÖt b»ng c¸ch hîp nhÊt nh÷ng TB c¸ biÖt cã s½n trong x· héi thµnh mét TB kh¸c lín h¬n Tích tụ TB: •Ví dụ: 1.000$ + 100$ 1.100$ • Là một tất yếu • Xu hướng ngược lại cản trở: Phân tán TB * Tập trung tư bản: •Ví dụ: 1.000$ hợp nhất với 2.000$ thành 3.000$ • Động lực cơ bản và sâu xa: quy luật kinh tế cơ bản của CNTB, là việc theo đuổi m. • Đòn bẩy trực tiếp: cạnh tranh và tín dụng TB -Cạnh tranh thúc đẩy TB thông qua 2 con đường: + phá sản: cưỡng bức trực tiếp + liên kết hoặc sáp nhập: cưỡng bức gián tiếp SO SÁNH TÍCH TỤ VÀ TẬP TRUNG Cấu tạo hữu cơ của tư bản •Cấu tạo kỹ thuật = soluongTLSX soluongSLD - Chỉ tiêu tính: số lượng năng lượng, số lượng máy móc… do một công nhân sử dụng trong sản xuất (100kw điện:1CN, 5 mã lực:1CN •Cấu tạo giá trị = giatriTBBB giatriTBKB - Ví dụ: TBBB: 1.000$ kết hợp với TBKB: 200$ c 1000 : 200 5 : 1 v Cấu tạo kỹ thuật Cấu tạo giá trị Cấu tạo hữu cơ của tư bản -Cấu tạo hữu cơ của TB là: cấu tạo giá trị của TB do cấu tạo kỹ thuật quyết định và phản ánh những sự biến đổi của cấu tạo kỹ thuật đó. - Cấu tạo hữu cơ tăng TBBB tăng tuyệt đối và tương đối TBKB tăng tuyệt đối và giảm tương đối BÀI TẬP Bài 1: Tư bản ứng trước 600.000 đô la, c = 4 :1, m’ – 100%. Hỏi sau bao nhiêu năm trong điều kiện tái sản xuất giản đơn, tư bản đó được biến thành giá trị thặng dư tư bản hoá? BÀI TẬP Bài 2: Khi tổ chức sản xuất, nhà tư bản kinh doanh ứng trước 50 triệu đô la, trong điều kiện cấu tạo hữu cơ của tư bản là 9 :1. Hãy tính tỷ suất tích luỹ, nếu biết rằng mỗi năm 2,25 triệu đô la giá trị thặng dư biến thành tư bản và trình độ bóc lột là 300%. BÀI TẬP Bài 3: Tư bản ứng trước là 100.000 đô la, c = 4 :1, m’ = 100%, 50% giá trị thặng dư được tư bản hoá. Hãy xác định lượng giá trị thăng dư tư bản hoá tăng lên bao nhiêu, nếu trình độ bóc lột tăng đến 300% BÀI TẬP Bài 4: Tư bản ứng trước là 1.000000 đô la, c : v là 4 :1. Số công nhân làm thuê là 2.000 người. Sau đó tư bản tăng lên 1.800000 đô la, cấu tạo hữu cơ của tư bản tăng lên là 9 :1. Hỏi nhu cầu sức lao động thay đổi như thế nào, nếu tiền lương của mỗi công nhân không thay đổi. III. CÁC HÌNH THÁI BIỂU HIỆN CỦA GIÁ TRỊ THẶNG DƯ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG 1. Lợi nhuận 2. Lợi tức 3. Địa tô TBCN 1. Lợi nhuận a. Chi phí sản xuất tư bản chủ nghĩa c: lao ®éng qu¸ khø, k=c+v lao ®éng vËt ho¸ W = c + (v + m) v + m: lao ®éng hiÖn t¹i, lao ®éng sèng BÀI TẬP Trình độ bóc lột là 200% và cấu tạo hữu cơ của tư bản là 7 :1. Trong giá trị hàng hoá có 8.000 đô la giá trị thặng dư. Với điều kiện tư bản bất biến hao mòn hoàn toàn trong 1 chu kỳ sản xuất. Hãy xác định: chi phí sản xuất tư bản và giá trị hàng hoá đó b. Lợi nhuận và tỷ suất lợi nhuận * Lợi nhuận: W = c + (v + m) = k +m W = k + p (gi¸ trÞ hµng ho¸ b»ng chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa céng víi lîi nhuËn) - So s¸nh m & p c. Tỷ suất lợi nhuận p' = m c+v x 100% = - So sánh m’ & p’ p k x 100% d. 4 nhân tố ảnh hưởng đến tỷ suất lợi nhuận • Tyû suaát giaù trò thaëng dö (m’) • Caáu taïo höõu cô cuûa tö baûn (C/V) • Toác ñoä chu chuyeån cuûa tö baûn • Tieát kieäm tö baûn baát bieán BÀI TẬP Có số tư bản là 100.000 đô la, với cấu tạp hữu cơ của tư bản là 4 :1. Qua 1 thời gian, tư bản đã tăng lên 300.000 đô la và cấu tạo hữu cơ tăng lên là 9 :1. Tính sự thay đổi của tỷ suất lợi nhuận nếu trình độ bóc lột công nhân trong thời kỳ này tăng từ 100% lên 150%. Vì sao tỷ suất lợi nhuận giảm xuống mặc dù trình độ bóc lột tăng lên e. Lợi nhuận bình quân và giá cả sản xuất Cạnh tranh nội bộ ngành và sự hình thành giá trị thị trường Cạnh tranh giữa các ngành và sự hình thành lợi nhuận bình quân Sự chuyển hóa giá trị hàng hóa thành giá cả sản xuất Cạnh tranh nội bộ ngành và sự hình thành giá trị thị trường - Khái niệm và mục đích của cạnh tranh nội bộ ngành. - Nguyên nhân dẫn đến cạnh tranh: - Biện pháp cạnh tranh - Kết quả cạnh tranh: giảm giá trị thị trường (giá trị xã hội) của hàng hóa. Cạnh tranh giữa các ngành và sự hình thành lợi nhuận bình quân Caïnh tranh giöõa caùc ngaønh laø söï caïnh tranh giöõa caùc ngaønh saûn xuaát khaùc nhau, nhaèm muïc ñích tìm nôi ñaàu tö coù lôïi hôn. §iÒu kiÖn ®Ó cã c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh: Sù kh¸c nhau vÒ cÊu t¹o h÷u c¬ cña TB (c/v) gi÷a c¸c ngµnh dÉn ®Õn sù kh¸c nhau vÒ P’ gi÷a c¸c ngµnh Bieän phaùp: töï do di chuyeån tö baûn töø ngaønh naøy sang ngaønh khaùc, Keát quaû: hình thaønh p’, vaø giaù trò haøng hoùa chuyeån thaønh giaù caû saûn xuaát. Cạnh tranh giữa các ngành và sự hình thành lợi nhuận bình quân Sù tự do di chuyÓn t b¶n tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c lµm thay ®æi c¶ tû suÊt lîi nhuËn c¸ biÖt vèn cã cña c¸c ngµnh. Sù tù do di chuyÓn t b¶n nµy chØ t¹m thêi dõng l¹i khi tû suÊt lîi nhuËn ë tÊt c¶ c¸c ngµnh ®Òu xÊp xØ b»ng nhau. KÕt qu¶ lµ h×nh thµnh nªn tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n p' m x100% (c v ) S¶n xuÊt níc hoa Sự chuyển hóa giá trị hàng hóa thành giá cả sản xuất Khi m ========> p th× gi¸ trÞ HH ========> gi¸ c¶ SX - Gi¸ c¶ SX lµ h×nh th¸i chuyÓn hãa cña gi¸ trÞ hµng hãa trong giai ®o¹n tù do c¹nh tranh cña CNTB. Gi¸ c¶ SX = k + P = c + v + P - Gi¸ c¶ thÞ trêng xoay quanh gi¸ c¶ SX ∑ gi¸ c¶ thÞ trêng = ∑ gi¸ c¶ s¶n xuÊt = ∑ gi¸ trÞ hµng hãa f. Lợi nhuận thương nghiệp H×nh thµnh do ph©n c«ng L§ XH Lµ mét bé phËn cña TBCN t¸ch rêi ra, phôc vô qu¸ tr×nh lu th«ng hµng hãa Lµ mét kh©u trong qu¸ tr×nh t¸i sx Taïi sao nhaø tö baûn coâng nghieäp laïi nhöôøng cho nhaø tö baûn thöông nghieäp moät phaàn giaù trò thaëng dö ñoù? * Söï hình thaønh lôïi nhuaän thöông nghieäp Lôïi nhuaän thöông nghieäp laø soá cheânh leäch giöõa giaù baùn vaø giaù mua haøng hoùa Ví duï: moät nhaø tö baûn coâng nghieäp coù soá tö baûn laø 900 trong ñoù chia thaønh 720c + 180v. Giaû söû tyû suaát m’ = 100% thì giaù trò haøng hoùa seõ laø: W = 720c + 180v + 180m = 1080. Tyû suaát lôïi nhuaän coâng nghieäp laø: x100% 20% p’ = 180 900 Giả sử có nhà TBTN tạm ứng 100 P = ?% Pcn = ? Ptn = ? Giá mua của TBTN: ? Giá bán của TBTN: ? BÀI TẬP Tổng số tư bản công nghiệp và tư bản thương nghiệp là 800 đơn vị, với tỷ suất lợi nhuận bình quân là 15%, lợi nhuận thương nghiệp là 108 đơn vị. Các nhà tư bản thương nghiệp cần phải mua và bán sản phẩm theo giá bao nhiêu để họ và các nhà tư bản công nghiệp thu được lợi nhuận bình quân? 2. Lợi tức NGUOÀN GOÁC: LAØø MOÄT BOÄ PHAÄN CUÛA TBCN TAÙCH RA TRONG QUAÙ TRÌNH TUAÀN HOAØN CUÛA TB MAØ HÌNH THAÙI BAN ÑAÀU LAØø TBCV NAËNG LAÕI TÖ BAÛN CHO VAY(TBCV) TB A TB B TIEÀN NHAØN ROÃI CAÀN TIEÀN ÑEÅ THÖÏC MUOÁN TAÊNG THEÂM HIEÄN CHU CHUYEÅN VAY MÖÔÏN LAÃN NHAU QUAN HEÄ TÍN DUÏNG TBCN TB NHAØN ROÃI ===> TB CHO VAY ÑÒNH NGHÓA: TB TIEÀN TEÄ TBCV TRAO QUYEÀN SÖÛ DUÏNG CHO NGÖÔØI ÑI VAY TRONG 1 KHOAÛNG THÔØI GIAN NHAÁT ÑÒNH THU LÔÏI TÖÙC (Z) COÂNG THÖÙC VAÄN ÑOÄNG T – T’ VÔÙI T’ = T + Z ÑAËC ÑIEÅM: + QUYEÀN SÖÛ DUÏNG TAÙCH RÔØI QUYEÀN SÔÛ HÖÕU + TBCV LAØ HAØNG HOAÙ ÑAËC BIEÄT Lợi tức và tỷ suất lợi tức Lợi tức (z): một phần lợi nhuận bình quân mà nhà TBĐV trả cho nhà TBCV Nguồn gốc: m Giới hạn: 0 < z < p Tỷ suất lợi tức (z’): tỷ lệ % giữa số lợi tức thu được và số TBCV trong một thời gian nhất định Giới hạn: 0 < z` < p` Mét lµ: tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n Hai lµ: Tû lÖ ph©n chia lîi nhuËn thµnh lîi tøc vµ lîi nhuËn cña xÝ nghiÖp Ba lµ: Quan hÖ cung cÇu vÒ t b¶n cho vay BÀI TẬP Tổng tư bản hoạt động sản xuất là 500 tỷ đô la, trong đó 200 tỷ là vốn đi vay. Hãy xác định tổng số thu nhập của các nhà tư bản công nghiệp và lợi tức của các nhà tư bản cho vay, nếu tỷ suất lợi nhuận bình quân là 12% và tỷ suất lợi tức tiền vay là 3% cả năm. 3. Đòa toâ tö baûn chuû nghóa * Söï hình thaønh quan heä saûn xuaát TBCN trong noâng nghieäp * Baûn chaát cuûa ñòa toâ tö baûn chuû nghóa * Caùc hình thöùc ñòa toâ TBCN * Giaù caû ruoäng ñaát * Söï hình thaønh quan heä saûn xuaát TBCN trong noâng nghieäp - Xuaát hieän muoän hôn trong thöông nghieäp vaø coâng nghieäp - Theo hai con ñöôøng: + Phaân hoaù cuûa nhöõng ngöôøi noâng daân,hình thaønh taàng lôùp TB giaøu coù (phuù noâng,TBNN) kinh doanh noâng nghieäp theo phöông thöùc TBCN + Söï xaâm nhaäp cuûa caùc nhaø TB ñaàu tö vaøo NN - Trong noâng nghieäp TBCN coù 3 giai caáp chuû yeáu: + Gc ñòa chuû (sôû höõu ruoâng ñaát) + Gc caùc nhaø TB kinh doanh NN (caùc nhaø TB thueâ ruoäng ñaát ñeå kinh doanh) + Gc coâng nhaân NN laøm thueâ * Bản chất của địa tô Là phần GTTD còn lại sau khi đã khấu trừ đi phần lợi nhuận bình quân mà các nhà tư bản kinh doanh trong NN nộp cho địa chủ. Nguồn gốc: m Cơ sở: quyền sở hữu ruộng đất Taïi sao nhaø tö baûn kinh doanh trong noâng nghieäp laïi coù theå thu ñöôïc phaàn giaù trò thaëng dö doâi ra ngoaøi lôïi nhuaän bình quaân ñeå traû cho chuû ruoäng ñaát? So sánh địa tô PK và địa tô TBCN * Caùc hình thöùc ñòa toâ TBCN - Ñòa toâ cheânh leäch NGUOÀN GOÁC TLSX: ñaát laø TLSX chuû yeáu + Ñaëc ñieåm ruoäng ñaát coù söï khaùc bieät: toát,TB, xaáu + Con ngöôøi khoâng taïo theâm ñöôïc ruoäng ñaát môùi + Nhaø TB kinh doanh ñoäc quyeàn treân ruoäng ñaát coù ñk thuaän lôïi ->lôïi nhuaän sieâu ngaïch(oån ñònh, laâu daøi)->ñòa toâ cheânh leäch Vaán ñeà giaù caû : Trong NN giaù caû noâng saûn do ñk Sx treân ruoäng ñaát xaáu nhaát quyeát ñònh Khaùi nieäm: Ñòa toâ cheânh leäch laø phaàn lôïi nhuaän vöôït ra ngoaøi lôïi nhuaän bình quaân,thu ñöôïc treân nhöõng ruoäng ñaát coù ñk Sx thuaän lôïi hôn, noù laø soá cheânh leäch giöõa giaù caû sx chung( ñuôïc quyeát ñònh bôûi ñk sx treân ruoäng ñaát xaáu nhaát) vaø giaù caû Sx caù bieät treân ruoäng ñaát toát vaø trung bình. Ñaëc ñieåm: o Laø lôïi nhuaän sieâu ngaïch o Ñòa toâ cheânh leäch gaén lieàn vôùi ñoäc quyeàn kinh doanh ruoäng ñaát theo loái TBCN Phaân loaïi: - Ñòa toâ cheânh leäch I: laø loaïi ñòa toâ thu ñöôïc treân ruoäng ñaát coù ñoä maøu môõ töï nhieân thuaän lôïi(TB & toát), gaàn nôi tieâu thuï, gaàn ñöôøng giao thoâng. VD: ÑTCL I thu ñöôïc treân ruoäng ñaát toát p’=20% Loaïi Tb ruoäng ñaàu P’ tö Toát TB Xaáu 100 20 100 20 100 20 Giaù caû sx caù bieät Saûn löôïng Cuûa Cuûa (taï ) toång 1 taï saûn phaåm 6 120 20 5 120 24 4 120 30 Giaù caû sx chung Ñòa toâ Cuû Cuûa cheânh leâch a 1 toång taï saûn phaåm 30 180 60 30 150 30 30 120 0 ÑTCL I thu ñöôïc treân nhöõng vò trí thuaän lôïi, gaàn nôi tieâu thuï,gaàn ñöôøng giao thoâng Vò trí RÑ TB Chi so vôùi ñaàu phí nôi tö vaän tieâu chuy thuï eån Gaàn Xa 100 100 0 5 p Giaù caû sx caù bieät Giaù caû sx chung Saûn löôïn g Cuûa Cuû cuûa cuûa toån a 1 1 taï toån g sp taï g sp 20 5 120 24 25 125 20 5 125 25 25 125 Ñòa toâ cheânh leäch 5 0 - Ñòa toâ cheânh leäch II: laø ñòa toâ thu ñöôïc nhôø trình ñoä thaâm canh - Ñòa toâ tuyeät ñoái Ñòa toâ tuyeät ñoái laø ñòa toâ maø taát caû caùc nhaø TB kinh doanh NN ñeàu phaûi noäp cho ñòa chuû duø ruoäng ñaát ñoù toát hay xaáu. Ñaây laø loaïi toâ thu treân taát caû moïi loaïi ruoäng ñaát. Döôùi cheá ñoä TBCN, do coù söï ñoäc quyeàn tö höõu ruoäng ñaát neân ñaõ caûn trôû söï phaùt trieån cuûa QHSX TBCN trong lónh vöïc NN. VD: Hai nhaø TBCN vaø TBNN: Voán TB: 100 Caáu taïo höõu cô cuûa TB trong CN 4/1 Caáu taïo höõu cô cuûa TB trong NN 3/2 m’ = 100 % Sp vaø GT thaëng dö Sx ra trong töøng lónh vöïc Trong CN: 80c + 20v + 20m = 120 NN: 60c + 40v + 40m = 140 -> Söï cheânh leäch giöõa GT noâng saûn vôùi giaù caû Sx chung taïo neân ÑTTÑ: 140 – 120 = 20 ÑTTÑ cuõng laø 1 loaïi lôïi nhuaän sieâu ngaïch ,hình thaønh do caáu taïo höõu cô cuûa TB trong NN thaáp hôn trong CN, noù laø cheânh leäch giöõa GT noâng saûn vôùi GT sx chung cuûa noâng phaåm ÑTTÑ = GTNS - GCSX chung cuûa noâng phaåm So saùnh ÑT töông ñoái vaø ÑT tuyeät ñoái Neáu khoâng coøn cheá ñoä tö höõu ruoäng ñaát, khoâng coøn gc ñòa chuû, ñòa toâ tuyeät ñoái seõ bò xoaù boû, giaù caû noâng phaåm seõ haï xuoáng coù lôïi cho ngöôøi tieâu duøng. * Giaù caû ruoäng ñaát Laø ñòa toâ TB hoaù Laø giaù mua quyeàn thu ñòa toâ do ruoäng ñaát ñem laïi theo tæ suaát lôïi töùc hieän haønh Phuï thuoäc ñòa toâ vaø tæ suaát lôïi töùc VD: giaù 1 maûnh ñaát seõ ñöôïc tính ( 200 $ × 100 ) / 5 = 4000 $ Trong ñoù: 200$ : ñòa toâ 5 % / naêm : tæ suaát lôïi töùc Chuû nghóa TB caøng phaùt trieån lôïi töùc giaûm Vì vaäy cheá ñoä tö höõu ruoäng ñaát khoâng chæ taïo söï chieám ñoaït ñòa toâ, chieám ñoaït saûn phaåm maø coøn gaây thieät haïi cho xaõ hoäi. Vấn ñeà quoác höõu hoaù ruoäng ñaát raát quan troïng trong CMTS