O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI A.AVLONIY NOMIDAGI MILLIY-TADQIQOT INSTITUTI MENEJERLIK O`QUV KURSI TINGLOVCHISI ESHQOBILOV ABDIRAHIM TENGLASHEVICH “MAKTAB BOSHQARUVIDA OTA-ONALARNING FAOL ISHTIROKINI TA’MINLASH” MAVZUSIDAGI AMALIY TOPSHIRIG`I MUAMMONING DOLZARBLIGI. Maktab boshqaruvida ota-onalarning faol ishtirokini ta’minlash quyidagi holatlarda dolzarb hisoblanadi: - Bolaning kognitiv manfaatlarini shakllantirish, qo‘llabquvvatlash va rivojlantirishda oilaning rolini tushunish muhimligi; - Maktablarda bolalar bilan pedagogik ishlarni amalga oshirishda ota-onalar bilan ishlashning yaxshi yo‘lga qo‘yilmaganligi; - Ota-onalar va maktablar, maktablarning ota-onalar bilan muloqotining konstruktiv xarakterini shakllantirish zarurligi; - Ota-onalar bilan har qanday muloqot maktab nima ekanligini, u nimaga qodir, nima qilishi kerak, uning imkoniyatlari va mas’uliyatining chegarasi qanday ekanligini tushunishi. MAVZUGA OID ADABIYOTLAR TAHLILI Yunusova O‘.X., Matyokubova B.A. O‘quvchilar tarbiyasida ota-onaning ro‘li. Innovative achievementsin science 2023. Chelyabinskiy gosudarstvenniy institut kulturi. 9597 c. https://interonconf.org/index.php/rus/article/view/3207 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori, 19.06.2012 yildagi 175-son https://lex.uz/docs/-2022620 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori, 22.04.2019 yildagi PQ-4296-son https://lex.uz/ru/docs/-4302023 MAQSAD: Maktab boshqaruvida ota-onalarning faol ishtirokini ta’minlash - Maktablarda bolalar bilan pedagogik ishlarni amalga oshirishda ota-onalar bilan ishlash yaxshi yo‘lga qo‘yish; - Ota-onalar va maktablar, maktablarning otaonalar bilan muloqotining konstruktiv xarakterini shakllantirish; - Ota-onalar bilan har qanday muloqot ular farzandlarining ta’lim va tarbiyasida juda muhimligini, uning imkoniyatlari va mas’uliyatining chegarasi qanday ekanligini tushuntirish. “Menejment - bu ishlarni to'g'ri bajarish san'ati. Liderlik - bu to'g'ri ish qilish san'ati." Piter Druker 4 VAZIFA • O‘quvchilarning barkamol ijodiy shaxsini tarbiyalash; • Ota-onalar va o‘quvchilarning faol hayotiy pozitsiyasini shakllantirish; • Sog‘lom turmush tarzi ko‘nikmalarini shakllantirish; • O‘quvchilarning qiziqishlari, moyilliklari, qobiliyatlarini rivojlantirish; 5 XORIJDA TA’LIM TIZIMI G‘ARB DAVLATLARIDA MAKTAB TA’LIMI Hozirgi kunda G‘arb davlatlari va AQSH da kunduzgi vaqtda bolalarni parvarish qilishga juda katta ahamiyat berilib, qator muvaffaqiyatlarga erishib kelinmoqda. Kunduzgi vaqtda bolalarni parvarish qilish bo‘yicha xizmatlar bir nechta bolalarni o‘z qaramog‘iga olgan holda, uyda, shuningdek, turli xil markazlarda, davlatga qarashli yoki xususiy tashkilotlar nazoratida, oilada amalga oshiriladi. So‘nggi vaqtlarda mazkur xizmat AQShda oilaviy bolalar muassasalari deb nomlanmoqda. Hozirgi vaqtda bu kabi oilaviy tipdagi bolalar muassasalari G‘arbiy Yevropa va AQSH mamlakatlarida ommalashib bormoqda. Bu muassasalarda asosan tashkilotchilik vazifasida qo‘shnilar tashabbus ko‘rsatmoqda. Oilaviy tipdagi bolalar muassasalari ko‘p bolali oilalardagi ishsiz ayollar uchun kunduzgi vaqtda o‘z farzandlari bilan birga qo'shnisining bolalariga ham qarab turishni tashkillashtiradi. Davlatga qarashli bolalar muassasalarida parvarish qilinayotgan guruhdagi bolalar soni 3-4 tadan kam bo'lmasligi rasman belgilab qo'yilgan. Darhaqiqat, bugungi kunda qo‘shnilarning o‘zaro birbirlarini qo‘llab-quvvatlashlari shaklidagi bunday xizmatni bir necha millonlab amerikalik oilalar juda ham hayotiy to'g'ri yo‘l deb G‘arb mamlakatlarida ham bolani parvarish qilish shaklidagi shunga o‘xshash xizmatlar mavjud. Masalan, Germaniyada ushbu shakl "kunduzgi ona" deb nomlanadi. Germaniyaning 1990 yildagi bolalar va yoshlarga yordam ko'rsatish to'g'risidagi yangi Qonuniga ko'ra, kunduzgi ona o'zining xarajatlari uchun kompensatsiya va bolalarni parvarish qilish bo'yicha barcha masalalar yuzasidan konsultativ yordam olish huquqiga ega. Shvetsiyada 1982 yilda "Oilalar bilan ishlashning aloqa modeli" deb nomlanuvchi Milliy xayriya dasturi ishlab chiqilib, hayotga tadbiq etib kelinmoqda. Mazkur dasturning mohiyati shundaki, mahalliy ijtimoiy ta‘minot qo‘mitalari qiyin hayotiy vaziyatga tushib qolgan oilalami qo‘llab-quvvatlash uchun turmush shaгoiti yaxshi, o‘ziga to‘q oilalami yoki alohida shaxslar ya’ni homiylarni jalb qiladi. Homiy bu-hech qanday professional malakaga ega bo‘lmagan oddiy inson, lekin u ijtimoiy himoyaga muhtoj oilalarga yordam berish, qo‘llabquvvatlashga qodir shaxs. Aloqa modelida turli xil toifadagi, ya’ni ajrashgan, spirtli ichimliklar va giyohvand moddalar qabul qiluvchi, imkoniyati cheklangan farzandi bor hamda yosh oilalar bilan ish olib boriladi. FIKRLAYAPMANMI, DEMAK, YASHAYAPMAN! 6 QIYOSIY TAHLIL QILAMIZ: № Amaldagi holat (Germaniyada) Amaldagi holat (O‘zbekiston) Taklif 1 Germaniya davlati pedagoglari “Istedodsiz o‘quvchining o‘zi yo‘q” deb hisoblashadi, shunga ko‘ra ular o‘quvchilarning fikri xato bo‘lsa ham mustaqil fikri bo‘lishiga xarakat qilishadi Bizda ko‘pincha o‘quvchilarning fikrini tinglamaydi, xato fikr aytadigan bo‘lsa bolani mustaqil fiklashga bermaydi va o‘quvchining fanga bo‘lgan qiziqishi so‘nadi Milliy, ma’naviy-axloqiy qadriyatlar va mezonlar, bayramlar, o‘yinlarni tashkil qilish va o‘quvchilarning mustaqil fikrlashga imkon berish kerak 2 Amaldagi holat (Xitoyda) Amaldagi holat (O‘zbekiston) Taklif Xitoyda ota-onalar farzandini ta’limga juda kata sarmoya kiritishadi. Chunki, ular bu sarmoya vaqti kelib yuz barobar bo‘lib qaytishiga ishonchi komil. Farzandini iqtidoridan kelib chiqib unga vaqtida e’tibor berishadi O‘zbekistonda ota-onalar farzandini ta’limigaga kam sarmoya kiritishadi. Farzandini iqtidoridan kelib chiqib unga vaqtida sharoit yaratib bermaydi Biz ham ota-onalarga farzandini ta’limi uchun kiritilgan sarmoyasi erta bir kun kelib albatta o‘z mevasini berishiga ishontirishimiz kerak Amaldagi holat (Finlyandiya) Amaldagi holat (O‘zbekiston) Taklif Finlyandiya ota-onalar uyushmasi ota-onalarni ta’limga jalb qilish, oilalar bilan hamkorlik qilish va ota-onalarni tarbiyalash bo‘yicha ekspert tashkilot sifatida Oila va maktab o‘rtasidagi yaxshi hamkorlikni, bolaning o‘sishi va o‘qishini, bilim olishi, o‘qituvchining ishini, ota-onani tarbiyalashini va butun maktab jamoasining farovonligi va hamfikr bo‘lishini qo‘llab-quvvatlaydi. Bizda ota-onalar yig‘ilishida nuommolar aytiladi Faol ishtirok etadigan ota-onalarni rag’batlantirish kerak Amaldagi holat (Singapurda) Amaldagi holat (O‘zbekiston) Taklif Singapurda ota-onalar o‘z farzandlarini maktabga borishi uchun e’tiborsizlik qilsalar, farzalari bilan “Majburiy ta’lim kengashi”ga chaqirtiradilar. Bundan keyin ham salbiy holat davom etadigan bo‘lsa ularga qonuniy tartibda jarima jazosi qo‘llaniladi. Bizda asosan o‘quvchining ota-onasiga e’tibot qaratiladi. Farzandining tarbiyasiga va ta’lim berish majburiyatini bajarmasligi uchun bazaviy hisoblash miqdorining 1-5 baravorigacha jarima qo‘llash belgilangan Qonunlar o‘z kuchida lekin amalda qonun ijrosini ta’minlash sust shuni kuchaytirish kerak 3 4 9 XULOSA Xulosa qilib aytganda, yosh avlodni tarbiyalashda asosiy ta’lim-tarbiya o‘chog‘i bu maktabdir.Maktabga har xil oiladan turli xil xulq-atvordagi o‘g‘il-qizlar kelishadi. Bularda maktabning qonun va qoidalariga ko‘nikma hosil qilish, jamoa bilan birga bo‘lish odatini shakllantirish juda qiyin hisoblanadi. Ana shu narsa oila bilan maktab hamkorlikda o‘tkazsa bolalar xulqidagi salbiy xususiyatlarni bamaslahat hal qilishsa, tarbiyasi yomon o‘quvchi bo‘lmaydi. Biz bilamizki hamma narsa mahalladan boshlanadi. Yoshlar tarbiyasi ular ma’naviy kamolotining samarali yo‘llaridan biri davlat huquq-targ‘ibot organlari, xalq ta’lim tizimi hamda mahallalarning jamoat tashkilotlarining yaqin hamkorligidir . Bo‘lg‘usi kelajakda, jamiyatimizda komil insonni tarbiyalashga har bir oila, mahallaning ahamiyati katta. Yoshlarni avlodni yaxshi xulqli, davlat ramzlariga sadoqatli qilib tarbiyalashda ularning yosh jihatlariga, xarakteriga alohida ahamiyat berish kerak, chunki bularsiz tarbiyada maqsadga erishib bo‘lmaydi TAKLIFLAR 1. Maktab boshqaruvida ota-onalarning faol ishtirokini ta’minlash, birinchi o‘rinda ota-onalarning kitob o‘qishga jalb qilish va maktabda o‘quvchilar o‘rtasida har xil tadbir, bayram, teatr, sahna ko‘rinishlar va zakovat inteluktual o‘yinlariga jalb etish. 2. Ota-onalar bilan “ochiq eshiklar kuni”, Kitobxon oila, ota-onalar uchun seminar-treninglar va layhalar bilan ishlash 3. Fan o‘qituvchilarning dars mashg‘ulotlariga ota-onalarni hech bo‘lmaganda 1 oyda 1 marta dars kuzatishga taklif qilish 9 CHORA-TADBIRLAR № Muammo Amalga oshirish mexanizmi Ma’sullar Muddati Natija Ota-onalar bilan “ochiq eshiklar kuni”, Ota-onalarning maktab Kitobxon oila, ota-onalar uchun Maktab jamoasi Har chorakda 1 marta faoliyati ko‘ngilli ravishda seminar-treninglar va layhalar bilan tanishishga zamin yaratadi 1 Ota-onalarning ehtiyoj ishlash yuzaga kelgandagina emas, balki ixtiyoriy Maktab boshqaruvida ota-onalarning faol davomida, Ota-onaning naznida maktab ravishda maktabga ishtirokini ta’minlash, birinchi o‘rinda Maktab jamoasi, Chorak ota- reja asosida kelishlariga erishish ota-onalarning kitob o‘qishga jalb qilish mahalla, farzandining taqdiriga va maktabda o‘quvchilar o‘rtasida har xil onalar befarq emasligiga ishonch 2 tadbir, bayram, teatr, sahna ko‘rinishlar hosil qilinadi va zakovat inteluktual o‘yinlariga jalb etish. 3 Ayrim maktabga bormasligi Ota-onalar Fan o‘qituvchilarning dars Maktab jamoasi, Sinf o‘quvchilarning Fan o‘qituvchisining umuman mashg’ulotlariga ota-onalarni hech ota-onalar ro‘yxati asosida ma’suliati bir pog’ona bo‘lmaganda 1 oyda 1 marta dars jadval shakllantirib oshadi, ota-onasi tahlilga kuzatishga taklif qilish kelgan o‘quvchida faollik ashadi, ota-ona farzandining bilim olishidan bevosita 10 xabardor bo‘ladi ADABIYOTLAR. 1. Sh.Mirziyoyev. “Xalq ta’limi tizimini rivojlantirish pedagogning malakasini va jamiyatda nufuzini oshirish, yosh-avlod ma’naviyatini yuksaltirish masalalariga bag‘ishlangan videoselektor yig‘ilishidagi nutqidan”. Xalq so‘zi // 08.01.2022. № 5 (8067) 2. Xalq ta’limi tizimi rahbar va mutaxassis xodimlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish ta’limining mazmuni hamda sifatiga qo‘yiladigan davlat talablari /2018-yil 16-mayda O‘zStandart agentligida ro‘yxatdan o‘tkazilgan. –T.:2018. 3. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. https://lex.uz/docs/-6445145 4. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim toʻg‘risida”gi Qonuni. https://lex.uz/docs/5013007 5. Yunusova O’.X., Matyokubova B.A. O‘quvchilar tarbiyasida ota-onaning ro‘li. Innovative achievementsin science 2023. Chelyabinskiy gosudarstvenniy institut kulturi. 95-97 c. 6. Sattorov S.A. Umumta’lim maktablari o‘quvchilarida intizomlilikni tarbiyalash texnologiyasini takomillashtirish. Pedagogika fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi avtoreferati. Termiz, 2023 y. -56 b. 11 E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!