Machine Translated by Google
याय ा
सारां नोट् स
हेमंत पाट
Machine Translated by Google
साम ी
मा या वतः या नोट् स ................................................... .................................................................... ...
द घ संभाषणे ................................................ ........................................
ह टो रक
कू
ऑफ यु र
ुड स ................................................ ......................
वॉन सॅ व नी आ ण हे ी मेन यांचे योगदान ................................................... ......
ऐ तहा सक
ाळे चे समा ोचन ................................................. ........................
याय ा ाचे समाज ा ीय व ा य ................................................ .................... १३
समाज ा ीय ाळे ती
काय ाची
ा या ........................................... ......
रो को पाउं ड या योगदानाचे परी ण ................................. ..... १५
समाज ा ीय ाळे चे गंभीर व
े षण ................................................ ........... १६
नैस गक कायदा स ांत ................................................... ........................................
नैस गक काय ाची वाढ घटक आ ण भाव ................................. ..... १७
नैस गक काय ा या स ांताची वै
समका
न संदभाती
े ................................................ ................. १८
उपयोजन आ ण समी ा................................
काय ाचे स ांत ................................................... .................................................... १९
कायदे ीर स ांताचे अव ोकन ................................................. ................................. २०
काय ाचा अ याव यक स ांत ऑ ट नयन स ांत वै
े ......................................
नैस गक काय ा या स ांता ी तु ना ................................................ ................. २१
कायदे ीर णा
ची संक पना ................................................. ...................
काय ाची काय आ ण फायदे ................................. ........................
काय ा या कायाचे
ीकरण ................................................. ..........................
काय ा या फाय ांची चचा ................................................. ........................
व मान काय ांचे वहंगाव ोकन .................................. ...................................
भारताती
काय ाचे
भारताती
ोत ................................................ ..................................... २५
औपचा रक आ ण भौ तक
ोत ................................................ .................
काय ाचे मह व आ ण कार .................................. ..................... २७
नयु
काय ाचे वणन ................................................ .................
काय ाचा
ोत हणून कायदे ................................................ ................................. २८
काय ाचे
ीकरण आ ण मह व ................................... ............ २९
व वध कारचे कायदे ................................................ ............................
सोपव े े कायदे अ वेषण ................................................ .....................
या यक
ा या आ ण नयम ................................................ ........................
या यक
ा या वहंगाव ोकन................................................ .......................... ३१
मह वा या नयमांचे
ीकरण ................................................. ......................... ३२
या यक ववेचनाचे च ण ................................................ .................
काय ाचा
सानुकू
ोत हणून था ................................................ .................................
ा या आ ण ओळख .................................. ....................३४
वैध क टमसाठ आव यक गो ी ................................................. ...................................
इतर
ोतां ी तु ना ................................................ ........................
पृ
पैक
Machine Translated by Google
अ धकार ................................................ .................................................................... .......
मह व ................................... ..........................
कार आ ण वै
संक पना आ ण
े .................... .................................................................... ........
कायदे ीर चौकट चा ोध ................................................... ..........................
मा क .................................................... ....................................................................
घटना आ ण
व
ा या आ ण मह व ................................. ...................................
ा ................................................... ..........................
ताबा ................................................ ....................................................................
मा क पासून भेद .................................... ............................ ४२
संक पना मक परी ा ................................................ ...............................
कार आ ण
मह व ............... .................................................................... ................. ४३
कायदे ीर
ती आ ण
कायदे ीर
म व ................................................ ..................................
तीवर चचा ................................................. ...................................
घटकांची वै
े ................................................... ...................................
कायदे ीर
म वाचे व
काय ाचा उ े
उ
................................................... ...................................................
ेआणउ
समाजाती
े षण .................................. ............................ ४६
े ................................................... .....................................
भू मका ................................................... ................................................
याया य .................................................... ...........................
सव
ा धकरणाची परी ा ................... .................................................................... .........
४९
अंत न हत अ धकार आ ण अ धकार
भारतीय याय ा ाती
े ................................................ ...................
नवीन ड ................................. ...................
जन हत या चकांचा भाव ................................................... ...................................................
हान संभाषणे ................................................ .................................
सै ां तक
ीकोन ................................................ .................................
काय ाची एचए ए हाटची
ा या ................................................ ..................................
अमे रकन वा तववाद ................................................ ........................................
ीवाद याय ा
................................................ .................................
कायदे ीर चौकट आ ण णा
काय आ ण उ े
.................................. ...........................
................................................... .................................
रो को पाउं डचा स ांत ................................................... .................................
कायदे आ ण यायाधी ांनी बनव े ा
कायदा......... .................................................................... .........
कायदे ीर ह क आ ण दा य वे ................................................ ..................................
वै
े आ ण कार ................................... ...................................
हॉहफे
चे उजवे व
े षण ................................................... ................................
टआण
इ कॉप रे न ............. .................................................................... ................
मा म ा कायदा ................................................ ...................................................
मा क आ ण ताबा ................................................... ................................. ५८
पृ
पैक
Machine Translated by Google
ीषक आ ण संपादना या प ती ................................................ ..........................
दा य वे आ ण कायदे ीर
म व ................... ....................................................................
ोत आ ण दा य वांचे कार .................................. .......................... ६१
कायदे ीर
व
म व अ वेषण ................................................... ..........................
कायदे ीर संक पना ................................................... ....................................
कं स स ांत आ ण सानुकू
भाडेप
नगमनचे फायदे ......... .................................................................... ..............
भ ता .................................. .........................
आ ण वेद कायदे ................................................. ....................................
याया यांचे अ धकार
े आ ण अ धकार ................................................ .........................
क म १४२ अ वये सव
याया याचा अ धकार ................................. ............६६
अ वीकरण ................................................ .................................................................... .... ६७
६७ पैक पृ ३
Machine Translated by Google
मा या वतः या नोट् स
नैस गक कायदा नैस गक कायदा ही याय ा ाची एक
ाचीन काळ
ाळा आहे जी ा त स ये अप रवतनीय त वांचे अ त व द वते जी काळ प
ा आ ण समाजांम ये
र राहते.
वषापूव
ाचीन ीस दर यान
सॉ े टस स ण प रभा षत गंभीर वचार तक ा
त ण मन
•
े टो सॉ े टस या व ा याने स ण
स
कामांम ये द रप
ॲ र टॉट
ाचीन रोमम ये
आ ण तक. व ेष हणजे या ा फा ीची
ा झा
कर यासाठ आ ण व च दे वांवर व ास ठे व यासाठ .
वष
ामा णकपणा आ ण चांगु पणा यांसार या आद
क
अपॉ ॉजी
ा त आ ण अप रवतनीय व पां या अ त वावर जोर दे ऊ न फॉ स या स ांताचे समथन के े . यां या
आ ण द स ो जयम यांचा समावे आहे.
े टोचा व ाथ ॲ र टॉट ने फॉ सची
कवण नाकार
झेनो सॉ े टस या े ख नाने भा वत होऊन याने टोइ कझमची
.
ापना के
याने रोमन भाषेवर खूप भाव पाड ा .
नैस गक काय ा या संक पनेसह सा ा य.
• काय ाचे तीन वाह
ा पत के े गे े
यूस स ह
जस नॅचर
स आ ण जस ज टयम जे
त न ध व करतात
आंतररा ीय काय ाचे सवात जुने व प.
• ससेरो नैस गक कायदा स ांताचा एक मुख समथक.
म ययुगीन का खंड १० १२ तके
हा काळ काय ा या धम ा ीय आधारापासून अ धक ता कक आ ण प त ीर
• सट थॉमस ऍ वनास नैस गक काय ाचे मु य समथक यांनी काय ाची चार
ओळख ा जातो मानवी कायदा सकारा मक कायदा .
कोनाकडे नघून गे ा होता.
ेण म ये वभागणी के
दै वी कायदा धम ंथा ारे कट के े ा चच ा अथ
ाव याचा अ धकार आहे नैस गक कायदा कारणाने
आ ण दे वाचा कायदा. ऍ वनास या मते सकारा मक कायदा नैस गक काय ा ी सुसंगत असणे आव यक आहे.
पुनजागरण का खंड १४ १७ तक • या युगात सामा जक करार
स ांताचा उदय झा ा जो असे मानतो क
अ धकार आ ण पर
म ये अंत न हत आहे.
र कत े.
• थॉमस हॉ स सामा जक करारावर जोर द ा रा या ा अ धकार समपण कर याची व क
सुर
• जॉन
तते या बद यात. याचे मु य काय
ॉक
वादावर
कर यात अय
े वथन या संक पनांचा ोध घेते.
क त के े मया दत रा य
समानता आ ण वातं य जप यावर भर द ा सामा य इ
आधु नक काळ
आ ण मा म ा आ ण वातं या या अ धकारांचे संर ण करणे. यांनी असे
वी ठर े या सरकारचा नषेध कर याचा कवा उ थून टाक याचा अ धकार आहे जसे क यां या काय
ा स ांताचा प रचय क न द ा जो वैय
ता वत के े क
ना यां या अ धकारांचे संर ण
ासनाचे दोन करार म ये वणन के े आहे. • जीन जॅक रौसो
क हतसंबंधांपे ा समुदाया या हतांना ाधा य दे तो.
वे तक
• डे हड
म याया या संक पना भ असतात आ ण नसगाती
नरपे
यांनी असा यु
मू ये नसतात ही क पना मांड
वाद के ा क जर प रपूण ता अ त वात असे तर काय ा या
• जेरेमी बथम नैस गक काय ावर साधा मूख पणा
हणून ट का के
असे
.
ा याची आव यकता नाही.
तपादन के े क ते यावर आधा रत होते
नराधार गृहीतके .
• जॉन ऑ टन बळजबरीवर जोर दे ऊ न सव अ धकार रा या ारे तयार के े जातात आ ण
काय ाचे व प.
• डॉ फ टॅ म र प रवतन ी
साम ीसह नैस गक नयम एक त करणारा एक संक रत स ांत वक सत के ा
व वध समाजांम ये कायदा बद ू
• जॉन रॉ स
• जेरोम हॉ
कतो हे मा य करणे.
ता वत ए थअरी ऑफ ज टस
मूळ
ागू के े जातात
व वध स ांतांमधी
म यम ाउं डसाठ समथन
ती आ ण अ ानाचा पडदा यासार या संक पनांमधून.
एका मक याय ा ासाठ व क
जे व वध याय ा
एक कर याचा य न करतात
नैस गक कायदा सकारा मकता आ ण समाजवाद यासह वाह.
नॅचर
ॉ यु र
ुड समधी
त व ान वषयक
ाळा नैस गक कायदा ाळा आ ण त व ान वषयक
दो ह म ये समानता आहे परंतु काय ांचा पाया आ ण अथ
ाव या या यां या
ाळा या
कोनात फरक आहे.
नैस गक कायदा ाळा
• अप रवतनीय
ा त काय ांवरी
व ासाचे समथन करते जे सामा जक बद
कवा मानवी व ासांमुळे भा वत होत नाहीत. • दै वी
ोताकडू न ा त झा े या काय ांक डे झुक णे ब तेक दा दे वाने
बनव े या काय ां ी संबं धत.
फ ॉसॉ फक
• नॅचर
कू
ॉ कू मधी तक आ ण तकावर भर ठे वतो परंतु दै वी घटक काढू न टाकतो
या या पाया पासून.
• काय ांचा पाया दै वी अ त वा ा
ेय दे याऐवजी तक आ ण तकाम ये आहे.
मु य आकडे आ ण संक पना
•
गो ो टयस फ ॉसॉ फक
• इमॅ युए
कांट असा यु
कू चे जनक मान े जाते यांनी दै वी काय ापासून तक ा
वेगळे के े . यु
वाद के ा क मानवी कृ ती नयमांचा आधार असा ात
आ ण ांततेचा कायदा हे यांचे काय आंतररा ीय काय ाती
मू भूत मजकू र हणून ओळख े जाते.
अ याव यक एक बंधनकारक आ ण बन त नै तक दा य व यावर जोर दे ऊ न. यांचे त व ान हणून
ओळख े जाते
पृ
पैक
Machine Translated by Google
डीओ टो ॉ जक
नै तकता कत े आ ण दा य वां या व पावर
• जॉज व हे म े ड रक हेगे
या या ं ा मक प ती
थी सस अँट थ सस आ ण सं
• जोहान गॉट
ब फचटे
ं ा मक
े षण
येसाठ
स
क त करते.
याम ये दोन
याय ा ाती
•
ोकांचा समावे आहे
कोना ारे तक करणे आ ण स याकडे पोहोचणे.
ये ा अ धक समृ
क न बंध
तरोधी आ ण सं
े षण या संक पनेसह फ ॉसॉ फक
संक पनांचा प रचय क न दे ण ारे अ थअरी ऑफ ज टस या यां या कामासाठ उ
या य कायदे तयार कर यासाठ एक प त
टक ऑफ युअ र रझन सारखी कामे या या ता वक क पनांचा अ यास करतात.
े ख नीय. रॉ स अ ा प र
ता वत करतात जथे नणय घेण ा यांना यां या वतः या वै
ांब
कू म ये योगदान द े . • जॉन रॉ स अ ानाचा पडदा आ ण मूळ
ती यासार या
तीची क पना क न
मा हती नसते यामुळे न प ता आ ण न प ता सु न
त होते.
योगदान
गो ो टयस दै वी अ धकारापासून कायदे ीर त वे वेगळे क न आधु नक आंतररा ीय काय ाचा पाया
• इमॅ युए
कांट नै तक कत ाची संक पना मांड
नै तक त वे न
आ ण तक ु ते या मह वावर जोर द ा.
त करताना.
• जॉज व हे म े ड रक हेगे
ं ा मक तका ारे स याची गत समज
कायदा आ ण त व ानासह व वध
• जोहान गॉट
ा पत के ा.
ब फचटे हेगे
े ांवर भाव टाकणे.
या ं ा मक प तीवर व ता रत वकासात योगदान
ता वक वचनाचे.
• जॉन रॉ स यायासाठ एक े मवक
ता वत के े याचा समका
न कायदे ीर आ ण नै तक स ांतावर खो
प रणाम झा ा आहे व ेषत न प ता आ ण समानते या सम यांना संबो धत
कर यासाठ .
व
े षणा मक सकारा मक याय ा ाचे व ा य व
े षणा मक सकारा मक
ाळा काय ाती
व तु न तेवर जोर दे ते आ ण काय ा या नै तकतेवर आधा रत अस याची क पना
नाकारते.
त वे आ ण वै
े
• A Priori Knowledge
त वे जी वैय
ाथ मक ानाची क पना नाकारते याऐवजी व तु न कायदे ीर वर
क त करते
क अनुभवावर अव ं बून न राहता मळवता येतात.
• व तु न कायदा सकारा मकतावाद असे
वचार
तपादन करतो क कायदा व तु न आ ण
• अ याव यक व प कायदे आ ा हणून पा ह े जातात हणून ाळे ा अ नवाय ाळा हणून दे ख ी
न नै तकतेपासून वेगळा असावा
ओळख े जाते. समाज ा ीय नै तक कवा ऐ तहा सक संदभ वचारात न घेता कायदा जसा
आहे तसा समजतो.
सं
ापक आ ण मुख
• जॉन ऑ टन व
उ
े षणा मक सकारा मक
े ख नीय कामांम ये
ाळे चे सं
ापक हणून ओळख े जाणारे ऑ टनने के वळ सावभौम रा या या आदे ांवर आधा रत कायदे ीर णा
याय ा ाचा ांत नधा रत आ ण
कायदे ीर स ांताचे आरंभक होते. यांनी नैस गक काय ावर नॉनसे स ऑन ट ट अ ी ट का के
जो आनंद कवा आनंद आण या या यां या
ची व क
के
. यां या
याय ा ा या अ यासाचे उपयोग यांचा समावे आहे. • जेरेमी बथम जरी ऑ टनसारखे मुख नस े तरी बे म हे सकारा मक
आ ण उपयु तावाद वक सत के ा
मतेवर आधा रत कृ त चे मू यांक न करतो.
योगदान आ ण संक पना • सकारा मक कायदा के वळ
रा या ारे तयार के े े आ ण दं डा ारे सम थत कायदे ओळखतात. थागत कायदे या यक मा यता मळा यानंतरच मा य के े जातात. • आंतररा ीय कायदा सकारा मकतावाद आंतररा ीय काय ाकडे
एक
सावभौम अ धकाराचा अभाव हणून पाहतो हणून नाही
काय ाचे नकष पूण करणे.
• ए सपो झटरी आ ण से सो रअ
फं
स अ धकृ त कायदे ीर कायदे आ ण
अन धकृ त अनको डफाइड कायदे .
• ाथ मक आ ण
यम नयम ऑ टनने ाथ मक नयम कत े घा णे आ ण
बद ाचे नयम नणयाचे नयम आ ण मंज ूरी
यम नयम नवीन ाथ मक नयम सादर करणे कवा यात सुधारणा करणे या संक पना मांड या
याम ये मा यता
ाद याचे नयम समा व आहेत.
ट का आ ण वाद ववाद
• हाट फु र वाद ववाद कायदे ीर सकारा मकतावाद आ ण नैस गक कायदा स ांतवाद यां याती
हाट आ ण
• के सेनचा काय ाचा ु
स ांत हा स के सन यांनी असा
याचा स ांत कायदे ीर णा
समका
न
हा वाद ववाद व ेषतः एचए ए
ोन फु र यांनी काय ाची नै तकता आ ण वैधता यावर सकारा मकतावाद आ ण नैस गक काय ा या
ताव मांड ा क कायदा हा के वळ आदे
ीकोनांमधी
नसून सं वधाना माणेच मू भूत नयम
तणावावर का टाक ा.
ंडनॉम मधून ा त झा े या नयमांची
साठ एक संरचना मक े मवक दान करतो.
ीकोन • हाटची काय ाची संक पना
एचए ए हाटचा व तार कायदे ीर सकारा मकतेवर झा ा नै तकतेचे घटक समा व के े
काय ाची बरोबरी न करता काय ात वे करा.
भाव आ ण वारसा
• व
े षणा मक सकारा मक
ाळे ने आधु नक कायदे ीर स ांतावर खो वर भाव टाक ा आहे आ ण तो आकार घेत आहे
काय ाचे व प आ ण नै तकते ी याचा संबंध यावर वाद ववाद.
याय ा ाची ऐ तहा सक
ाळा
पृ
पैक
ेण ी आहे.
Machine Translated by Google
ऐ तहा सक
ाळा व
त वे आ ण वै
े षणा मक
कोनापासून र जाते आ ण काय ाची क पना साव क संक पना कवा नै तकते ी अंत न हत संबंध हणून नाकारते.
े
काय ाची उ प ी आ ण वकास अमूत त वांवर
क त कर याऐवजी ऐ तहा सक
ाळा काय ा या ऐ तहा सक उ
ांती आ ण भावांचे परी ण करते सामा जक बद ां ारे या या वकासावर
जोर दे ते.
• संद भत पांतर कायदा वेळ
ान आ ण रा ीय गरजांना
अमूत त वांवर आधा रत अस याऐवजी वै
सं
तसाद दे ण ारा हणून पा ह े जाते
े.
ापक आ ण मुख
• Savigny अनेक दा ऐ तहा सक
ाधा य द े आ ण कायदे
• पु ता स व नीचा
म य
ाळे चे सं
ापक हणून ओळख े जाणारे Savigny ने Volksgeist स ांत मांड ा जो
ोकां या भावना
य पु ताने यां या गु
या कायावर प र आ ण व ता रत के े . यांनी काय ाकडे सामा य इ
ी करते आ ण एक सुसंगत कायदे ीर णा
• सर हे ी मेन यां या
ोधून काढ
ोकां या सामा य इ
े वर जोर दे तो. यांनी काय ापे ा
ढ ना
त ब बत के े पा हजेत असा यांचा व ास होता.
ाचीन कायदा या कामासाठ उ
तयार कर यासाठ वैय
क
ा आ ण वैय
क हतसंबंधांमधी
संघष हणून पा ह े
याम ये रा य
पासून करारा या
ेपयत याची उ
े े मया दत करते.
े ख नीय मेन यांनी काय ा या वकासाचे चार ट यांत वग करण के े नयम आधा रत णा
व
ांती
.
योगदान आ ण ट का • आधु नक याय ा ावरी
भाव ट का असूनही ऐ तहा सक
ाळे ने व ेषत सॅ ह नी या काया ारे
कू वर कायदे ीर सुधारणांब
या नरा ावादाब
ा तकात आधु नक कायदे ीर स ांत आ ण याय ा ावर खो वर भाव पाड ा. • ट का द ह टो रक
आ ण काय ांवरी
यासार या स ांतांना अपवाद मा य कर यात अपय आ याने छाननी झा
ढ वर जा त भर द याब
याय ा ाचे समाज ा ीय व ा य ही ाळा या या सामा जक संदभात काय ाचे परी ण करते वैय
त वे आ ण वै
आहे. या
तर
क वार यांक डू न सामा जक क याणाकडे समाजा या सं मणावर
े षण के े जाते जसे क
ा
अ पसं याकांनी
ाद े े कायदे
क त करते.
े सेझ फे अर ते क याणकारी रा यांम ये सं मण.
धा मक वार य संतु त करणे समाज ा ीय ाळा खाजगी सावज नक आ ण सामा जक समतो
वार य समतो
सं
गे
े
• सामा जक संदभ काय ाचे सामा जक बद ां या संदभात व
•
ट का के
आहे.
साध याचा य न करते
साध यासाठ सामा जक अ भयां क स ांतांना ो साहन दे ण े.
ापक आ ण मुख
• कॉमटे समाज ा ाचे सं
ापक मान े जाणारे कॉमटे यांनी समाजाकडे गती करणारा जीव हणून पा ह े .
वै ा नक त वे.
• इहे रग ब
से ारे वैय
आ ण जबरद ती.
क सामा जक आ ण रा य हतसंबंधांम ये संतु न साधणारी काय ाची संक पना सादर के
• Roscoe Pound अनेक दा समाज ा ीय ाळे चे जनक हणून संबोध े जाते पाउं डने सामा जक अ भयां क स ांत वक सत के ा जो काय ाती
संतु त कर याचा य न करतो. यांनी व वध समाजाती
अ धकारांची
ा या कर यासाठ
युर
पो
ु े ट्स
त
ध वार य
ता वत के े .
योगदान आ ण संक पना • सामा जक एकता
समाज ा ीय याय ा
ह क समाजाती
•
हग
ॉ व
सामा जक एकते या त वावर जोर दे ते
याम ये
कत े आ ण जबाबदा यांमधून ा त होतात.
औपचा रक कायदा एहर
चने
ता वत के े क कायदा के वळ रा य अ धकारावरच नाही तर सामा जक त ये आ ण स
वर दे ख ी
अव ं बून असतो. यांनी
औपचा रक कायदा रा या ारे तयार के े ा आ ण जवंत कायदा सामा जक नयमां ारे भा वत यां यात फरक के ा.
Postulates कवा hypotheses
• पाउं ड या युर
पो
ु े ट्सम ये तु हा ा कोणीही इजा करणार नाही गु हेगारी कायदा एखा ाने जे काही नमाण के े कवा मळव े याची मा क मा म ा ह क स ावनेने वागणे यो य
काळजी घेण े टॉट् स आ ण इतरांचे नुक सान टाळ यासाठ खबरदारी घेण े यासार या गृ हतकांचा समावे होतो. कठोर दा य व .
रॲ
ट कू
ऑफ यु र
ुड स द रॲ
ावहा रक ऑपरे नवर
त वे आ ण वै
ट कू
काय ा या
क त करते यायाधी ां या भू मके वर जोर दे ते आ ण कायदे ीर नणय घे याम ये मानवी घटकांचा भाव मा य करते.
े
• या यक नणय घेण े कायदा हा के वळ नयमांचा संच नसून तो नणयां ारे नधा रत के ा जातो.
यायाधी
• व
जथे मानवी घटक मह वपूण भू मका बजावतात.
े षणा मक आ ण समाज ा ीय ाळांचे एक ीकरण वा तववाद
ाळा व
े षणा मक आ ण समाज ा ीय ाळा या दो ही घटकांचा समावे करते कायदे ीर त वांचे मह व तसेच
कायदे ीर प रणामांना आकार दे यासाठ सामा जक संदभ ओळखून.
सं
ापक आ ण मुख
• जॉन े कायदे ीर नणय घे याम ये यायाधी ां या म यवत भू मके वर जोर द ा असे कायदा सुचव े
काय ाचा फ
•ऑ
हर वडे
एक
ोत आहे.
हो स यु नयर काय ाचा अंदाज स ांत मांड ा जो असे मानतो क कायदा अ न
आ ण जोपयत यायाधी
त आहे
नणय घेत नाही तोपयत वाहात राहते.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
• जेरोम ँ क एक रचना मक कायदे ीर सं यवाद हणून ओळख े जाणारे
कायदे ीर नणयांवर प पात के ा आ ण काय ा या न
• का
ँ कने बे ु पणा या भावावर का टाक ा
ततेवर
च ह नमाण के े .
े े वे न काय ाकडे नयम त वे उदाहरणे आ ण समावे अस े
वचारधारा यांनी असा यु
• कॅ
वाद के ा क यायाधी वैय
जट
सं
ा हणून पा ह े .
क पूवा हांवर आधा रत नका ांना आकार दे ऊ
कतात.
ने हयन वा तववाद
o ए से हेगर ॉम त व ान वषयक संक पनांवर ट का के
आ ण कायदे ीर न
ततेवर
च ह उप
त के े
प रणाम.
o का
ऑ
ह ोना यायाधी ाने का प नक कृ तीची संक पना मांड
पर
ती मॉडे
योगदान आ ण संक पना • बंधनकारक
कायदे ीर नयम एक बंधनकारक
• ाथ मक आ ण
कायदे ीर मॉडे
आ ण वा त वक करणांमधी
वसंगती हाय ाइट करणे.
स ांत
हणून काम करतात जे कायदे ीर दा य वांचे पा न कर यासाठ
यम नयम ऑ
ह ोना या संक पने माणेच
वर मान सक दबाव नमाण करतात.
ाथ मक नयम आचरणाचे वणन करतात तर
ासन आ ण पो
स या भावा ा आणखी बळ दे तात.
यम नयम या नयमांचे उ
ं घन के यामुळे होणा या प रणामांचे वणन
ट का के
याचा काह चा तक आहे क ते अ नयं त
करतात.
नै तकता आ ण कायदा नैस गक
ाळे या व
वा तववाद असे सुचवतात क नै तकता या अंतगत वक सत होते.
ज मजात कवा आधीच अ त वात अस यापे ा काय ाचा भाव.
अ फ रॉसचे योगदान
• नॉ स
ाथ मक आ ण
नयम जे ऑ
यम यां यात फरक क न अ फ रॉसने वा तववाद
ीकोनातून व तार के ा
ह ोनाने वणन के े या नयमांसारखे आहेत.
ट का आ ण वाद ववाद
• रॲ
ट कू वर कायदे ीर न
ततेब
नणय घे यास कारणीभूत ठ
या सं याब
आ ण या यक ववेक ावर
क त के याब
गे
आहे
कतात.
कायदा आ ण नै तकता ाचीन भारत
• ाचीन भारतात धमा या संक पनेत नै तकता आ ण कायदा या दो ह चा समावे होता.
अ नवाय आ ण
ीक रोमन आ ण
फारसीय पै ूं म ये फरक करणारी भा ये.
न भाव
ीक आ ण रोमन सं कृ त नी नैस गक नयमांचे पा न के े तर
नांनी नै तक त वे
बायब .
व
े षणा मक
ाळा •
तकाती
व
ा
े षणा मक व ा याने नै तकता आ ण कायदा यां यात
भ आहेत. हेतू नस यामुळे एखाद
पणे फरक के ा आहे तरीही दो हीचे अ त व मा य के े आहे. बे मने नमूद के े क दोघांचे क समान अस े तरी ते प रघात
नै तक दोषापासून र जाऊ
कते परंतु कायदे ीर प रणाम अ ाप
ागू होऊ
कतात काय ाचे अ ान हे न म
नाही . नै तकता
व चक आहे तर
कायदा नाही.
हाट फु र वाद ववाद
• हाटचे यु
वाद
o कायदा नै तकतेपासून वेगळा आहे आ ण कायदे ीर वैधता काय ाने वीकार े या सामा जक नयमांपासून ा त होते
णा
चे अ धकारी.
o वाईट कवा अ यायकारक काय ांचा े ख ाजोखा मांड यात अय
वी झा याब
फु र या नैस गक काय ा या स ांतावर ट का करते.
नै तक मानकांनुसार वैध मान े जावे.
o काय ा या कायदे ीर आ ण नै तक वैधतेम ये फरक करते असे
यु
तपादन करते क नै तकता प रभा षत करता येत नाही आ ण नाझी काय ांसारखे अपवाद आहेत. • फु रचे
वाद o अंत न हत नै तक त वे अ त वात आहेत जी वैधतेसाठ
काय ांचे पा न करणे आव यक आहे. o काही
नै तक मानकांची पूतता कर यात अय
काय ाचा यु
वी होणारे कायदे हे खरोखरच कायदे नसतात जे आती
नै तकतेवर जोर दे तात.
वाद.
o यूं या नरसंहारावर हट रचे कायदे आ ण कृ णवण यांची गु ाम गरी यांसार या उदाहरणांचा उ
े ख क न नै तक त वांपासून वच
त होणा या कायदे ीर णा
मुळे अ धकार
गमाव याचा धोका असतो.
नै तकतेची
ा या • फु रचे
यु
वाद नै तकतेची
ा या कोण क
कते याब
नमाण करतात. कायदे ीरपणाची त वे जसे क पुरे ी सामा य संभा
आ ण वरोधाभास मु
असणे हाटने मान े परंतु नै तकते या
वग करणासाठ ते अयो य मान े गे े .
कायदा आ ण नै तकता यां याती
संबंध हा एक ज ट
आ ण वाद
त वषय रा ह ा आहे यां या पर
रसंवाद आ ण
तर हाट फु र वाद ववादाने काय ाचे नै तक आधार आ ण कायदे ीर वैधतेचे मू यांक न कर यासाठ नै तकते या भू मके ब
त वे यां याती
ा येवर भ
मू भूत
ीकोन आहेत. व
उप
े षणा मक
ाळे ने यांना वेगळे कर याचा य न के ा
त के े . वाद ववाद कायदा नै तकता आ ण यांना नयं त करणारी
संबंधांभोवती चा ू अस े े वचन अधोरे खत करते.
अ धकार आ ण कत े
ा या
आ ण स ांत
• सॅ मंड काय ा ारे मा यता ा त आ ण संर
त वार ये हणून ह कांची
ा या करते. यां या मते
येक अ धकार
कत ा ी संबं धत आहे आ ण उ ट.
• कांत अ धकारांना स
कर याचा अ धकार हणून पाहतो इतरां या इ
े वर नयं ण ठे व या या
वर जोर दे तो.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
• व
•
थअरी ऑ टन हॉ ं ड पो ॉक अ धकारांची नवड आ ण
इतरां या इ
मता यावर आधा रत
े वर नयं ण ठे वा.
ाज स ांत बक ं ड ऍ न इहे रग सॅ मंड ह क हे
एखाद
कवा समाज
याचे इतर उ
• डु गुइट मूळ अ धकारांचे अ त व नाका न कत
ाज आहे असे
ं घन क
ती
तपादन करते.
कत नाहीत.
कर याचा एकमेव अ धकार आहे असा यु
वाद करतो.
अ धकारांचे कार . प रपूण
व. अपूण o प रपूण अ धकार कायदे ीर र या
अंम ात आणणारे अ धकार जसे क करार अ धकार. o अपूण अ धकार वेळ
तबं धत कज समा व करा जे कदा चत
याया याम ये ागू होणार नाहीत
मयादा
. सकारा मक व
नकारा मक
o सकारा मक अ धकार
ना काय कर यास स म करा जसे क
अ धकार यांसार या कृ त वर अंकु
. रेम व
ण कवा आरो य सेवेचा अ धकार. o नकारा मक अ धकार भेदभावापासून वातं याचा
ठे वा.
पसनमम ये
o Rem अ धकारांम ये ताबा कवा मा क
ी संबं धत जसे क मा म ा अ धकार. o
म व अ धकारांम ये
मधी
दा य वां ी
संबं धत जसे क करार अ धकार.
. मा क व. वैय क o मा क ह क
मा म ा कवा मा म े या मा क
जसे क भाषण कवा धम वातं य.
ी संबं धत. o वैय
कह क
वातं य आ ण वातं य समा व करा
. कायदे ीर व. या य
o कायदे ीर ह क काय ा ारे अंम ात आण यायो य जसे क नुक सानीसाठ दावा कर याचा अ धकार. o या य ह क
न प ता आ ण याया या त वांवर आधा रत जसे क
ोध याचा अ धकार
आदे
. न हत व. आक मक o न हत अ धकार
आधीच अ ध हत आ ण अंम बजावणी कर यायो य. o आक मक अ धकार भ व याती
घटना कवा प र
. सावज नक व. खाजगी
त वर अव ं बून.
o सावज नक ह क समाजा व
या गु
ां ी संबं धत जसे क फौजदारी कायदा. o खाजगी ह क
मधी
संबं धत
ववाद जसे क करार ववाद.
. ाथ मक व
यम o ाथ मक अ धकार
अ त वात अस े े पूव उ
ं घन वतनासाठ मानके सेट करणे. o
यम ह क उ
ं घन के यावर उ वतात उपाय दान
करतात कवा परतफे ड करतात.
. नैस गक नै तक वैधा नक संवैधा नक अ धकार o नैस गक ह क मानवी वभाव कवा
कारणा तव
ु प ज मजात ह क. o नै तक अ धकार नै तक त वे कवा मू यांवर आधा रत. o वैधा नक अ धकार कायदे
कवा वधायी सं
ांनी
ागू के े या काय ां ारे दान के े े . o घटना मक अ धकार
सं वधाना ारे हमी द े े मू भूत वातं यांचे संर ण.
हॉफे
यन व
युर
वरोध • अ धकार नाही
े षण
अ धकार ह क कायदे ीर ह क द वतो तर अ धकार नसणे हे याचे अभाव द वते
असा अ धकार.
• कत
व ेषा धकार कत
एक बंधन कवा आव यकता
ादते तर व ेषा धकार व ेष अनुदान दे ते
फायदा कवा सूट.
•
तकार
दा य व इ यु नट हणजे कायदे ीर उ रदा य व कवा जबाबदारीतून सूट तर दा य व
कायदे ीर जबाबदारी कवा दा य व सू चत करते.
•
जुर
अपंग व
कृ ती कर याची कवा नणय घे याची
मता द वते तर अपंग व कायदे ीर अ मता कवा मयादा द वते.
सहसंबंध
• ह क कत
येक कायदे ीर अ धकार कायदे ीर कत ा ी संबं धत असतो याचा अथ जथे एका
स या
चे संबं धत कत
ा अ धकार असतो
आहे.
• कोणताही अ धकार व ेषा धकार नाही जेथे कायदे ीर अ धकार नाही तेथे व ेषा धकार असू कतो व ेष मंज ूर
फायदा कवा सूट.
• साम य दा य व कायदे ीर
अ ा
•
तकार
ता यात घेत यास कायदे ीर उ रदा य व होऊ
कते जे यासाठ उ रदा य व द वते
चा वापर.
अपंग व कायदे ीर उ रदा य वापासूनची
तकार
संबं धत कायदे ीर अपंग व द वू कते
बंधने ाद यावर मयादा घा णे.
जुर
वरोधाभास
• अ धकार व ेषा धकार ह क कायदे ीर ह क द वत असताना व ेषा धकार एक व ेष फायदा कवा
सूट.
• कत
कोणताही अ धकार नाही कत
एक बंधन
ादते तर अ धकाराची अनुप
ती कायदे ीर अभाव द वते
ह क
•
रोग
तकार
कृ ती कर याची
मता द वते तर
तकार
कायदे ीर दा य व कवा
जबाबदारी
पृ
पैक
Machine Translated by Google
• दा य व अपंग व दा य व कायदे ीर उ रदा य व सू चत करते तर अपंग व कायदे ीर अ मता सू चत करते कवा
मयादा
अतर
संक पना
• सॅ मंडची
बट टम सॅ मंडने या या व
े षणात
व ेषा धकार ऐवजी
कायदे ीर कत े नसणे. • Hohfeldian Analysis चा उ े
मा म ा काय ाती
•
आण
द वापर ा. वातं य हणजे स याम ये कायदे ीर अ धकार नसणे कवा वतःम ये
े षणासाठ वक सत के े .
संबंध आ ण वार ये.
तकार
राजन यक
वातं य हा
Hohfeld ने हे े मवक ामु याने कायदे ीर व
हणजे ऑफर वीकार याची कवा नाकार याची
तकार
मता तर
तकार
स या या कायदे ीर
कवा अ धकारातून सूट दे ते जसे क
मतेचा संदभ दे ते. •
ह क आ ण कत े धारण कर यास
.
कायदे ीर
म व ा या
आ ण वै
े
• कायदे ीर
म व काय ा या अंतगत अ धकार आ ण कत े अस यासाठ एखा ा घटका या
स म हणून काय ाने ओळख
कायदे ीर
म वावरी
• सॅ मंडची
जाणारी कोणतीही
याम ये खट ा भर याची खट ा भर याची आ ण करार कर याची
मता समा व आहे.
ीकोन
ा या सॅ मंड या मते कायदे ीर
भारतीय दं ड सं हता IPC
तर कं प या कवा संघटनांना दे ख ी
म व हणजे या ा कायदा अ धकार आ ण कत े कर यास स म मानतो अ ा कोण याही अ त वाचा व तार होतो. •
ची
ा या के वळ
नाच नाही
समा व करते मग ते अंतभूत असो वा नसो.
चे कार • नैस गक
कायदे ीर
म व अस े या
माणसांसह. • कायदे ीर
कॉप रे न असो सए न फं ड आ ण
ट यांसार या सं
ा
यांना
मा यता आहे
काय ानुसार कायदे ीर
म व आहे.
चे अ धकार आ ण कत े
• ह क आ ण कत े
नैस गक आ ण कायदे ीर दो ही अ धकार आ ण कत े धारण कर याची
भर याची कवा खट ा भर याची आ ण करार कर याची
मता आहे
याम ये मा म ा रोखून धर याची
मता खट ा
मता आहे.
व ेष करणे • ाणी
सामा यतः
ा यांना कायदे ीर
म व नसते परंतु यां या मा कांना यां याब
अ धकार आ ण कत े असू कतात.
• व यजीवांचे संर ण समाज अनेक दा व य ा यांचे संर ण कर याचा सामू हक अ धकार ओळखतो
व ेषतः धो यात अस े या जाती.
• मृत
मृत
यापुढे हयात नसतानाही यां याकडे यांचे रीर मा म ा आ ण
सद यांना हानी पोहोचू नयेत हणून संर
• न ज म े या
न ज म े या
त ेचे अ धकार असू कतात जे यां या जवंत उ रा धकारी कवा कु टुं बाती
त के े जातात.
ना आक मक अ धकार असू कतात जसे क संबं धत
वारसा परंतु हे अ धकार वापर यासाठ ते जवंत ज मा ा आ े पा हजेत.
• मूत काही कायदे ीर णा
म ये धा मक मूत ना यायवाद
हणून ओळख े जाऊ
कते जे स म आहेत
मा म ा धारण करणे परंतु अनेक दा पा काची आव यकता अस े या अ पवयीनां माणे वागणूक द
• उदाहरणे गु
कायदे ीर
मव
ंथ सा हब ा कायदे ीर
ा या आ ण वै
• कायदे ीर
हणून मा यता द
जाऊ
जाते.
कते तर म द म ये कायदे ीर
म व असू कत नाही.
े हणून कॉप रे न
म व कॉप रे न ही एक कायदे ीर सं
ा आहे जी काय ाने वतःची वेगळ ओळख आहे
म व याचे सद य कवा भागधारकांपासून वेगळे .
• नैस गक आ ण कायदे ीर
कॉप रे न
नैस गक
ट आ ण इ टे ट यासार या सं
कॉप रेट ए ीगेट आ ण कॉप रे न सो
कवा रा यपा
हणजे जै वक
कायदे ीर
ांचा समावे होतो.
कॉप रेट ए ीगेट हणजे एका सामा य उ े ासाठ एक येण ा या अनेक
यांसार या नैस गक
चे एक
चा संदभ असतो तर कॉप रेट एकमेव हणजे पंत धान
काया य असते.
ह क आ ण कत े • मा म ेची
मा क कॉप रे न या या सद यांपासून वतं पणे मा म ा आ ण मा म ा घेऊ
कवा भागधारक.
• ह क आ ण कत े नैस गक
कते
माणेच कॉप रे नकडे अ धकार आ ण कत े धारण कर याची
मता असते
करार करा आ ण कायदे ीर दा य वां या अधीन रहा.
• ा त अ त व कॉप रे नचे कायम व पी अ त व काय ाने कवा वघटन के या वाय
व
कॉप रेट
कायदे ीर
या.
म व स ांत
• का प नक स ांत सॅ ोमन व. सॅ ोमन अँड कं पनी या ऐ तहा सक करणापासून उ व े ा हा स ांत कॉप रे न ा या या सद यांपासून वेगळे एक का प नक घटक
हणून पाहतो. हे कॉप रे न आ ण या या भागधारकां या हेरी
म वावर जोर दे ते.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
• सव त स ांत हा स ांत सू चत करतो क रा य महामंडळांना काय कर यासाठ अ धकार दे ते
कायदे ीर सं
•उ े
ा.
स ांत भारतीय संदभात
ागू होत नाही हा स ांत असे मानतो क कॉप रे न व
हेतूंसाठ तयार के या जातात. • कं स कवा
तकवाद स ांत इहे रगने
ता वत के े ा हा स ांत कॉप रे नचे
अ धकार आ ण कत े या या सद यांचे सामू हक गुण धम
हणून पाहतो
तका मकपणे कॉप रे न ारेच
त न ध व के े जाते.
• वा तववाद ऑरगॅ नक थअरी हा स ांत कॉप रे न ा वतःची स य सं
वार ये आ ण उ
मा म ेची संक पना
ा या आ ण वै
ा हणून पाहतो.
े या या सद यांपासून वतं .
े
• कायदे ीर ह कांचे बंड
मा म ेम ये वापर या या अ धकारासह कायदे ीर अ धकारांचा समावे आहे
मा म े या वापरातून इतरांना ता यात घेण े ह तांत रत करणे आ ण वगळणे.
• मा म ेचे कार मा म ेचे भौ तक कवा वा त वक मा म ा जमीन आ ण इमारत सार या मूत मा म ा आ ण न पयोगी कवा वैय
सार या अमूत मा म ा म ये वग कृ त के े जाऊ
• जंगम व
ावर मा म ा मा म ेचे जंगम उदा. व तू वाहने कवा
• कायदे ीर
क मा म ा बौ
क संप ी
कते.
ावर उदा. जमीन इमारती हणून वग करण के े जाऊ
कते.
ा या भारतीय दं ड सं हता IPC न दणी कायदा आ ण मा म ेचे ह तांतरण कायदा मा म ेचे व वध पै ू समजून घे यासाठ व वध कायदे ीर
ा या
आ ण े मवक दान करतात.
संपादना या प ती . ताबा मा म ेचे
भौ तक नयं ण आ ण वापरा ारे मा क ह क संपादन करणे सामा यत मा क या
पैक
गुण हणून ओळख े जाते. ख या मा का वाय मा का ा बेदख
करता
येत नाही.
.
न व
का ावधीत सतत ताबा मळवून मा म ा अ धकार संपादन करणे
प रणामी ख या मा काचा दावा र होतो.
. करार आ ण वारसा मा म ा करारा ारे कवा करारा ारे अ ध हत के
जाऊ
कते
मा का या मृ यूनंतर वारसा वारसा .
भार . भाडेप
भा
ा या
बद यात व
का ावधीसाठ मा म ा वापर याचा आ ण ता यात घे याचा अ धकार दान करणे.
. स यु रट इंटरे ट अनेक दा कज कवा दा य वासाठ स यु रट हणून ठे व े या मा म ेवरी
दावा कवा
ाज
गहाण आ ण तारण म ये पा ह े .
.
वैय
ट आ ण सेवा मा म ेवर
ाद े े नबध कवा आं क अ धकार यांचा समावे आहे जसे क
जमीन सु वधा कवा वैय
क आ ण सावज नक सेवा हणून.
क मा म ा व
• वैय
• वैय
वैय
कह क
क मा म ा मूत कवा अमूत मा म ेचा संदभ दे ते या
क ह क मा क चे ह क हे अ धकार
उपभोग याचा आ ण व हेवाट
ताबा
ा या आ ण वै
कवा कायदे ीर सं
ां या मा क या आ ण नयं त के या जाऊ
कतात.
ना यां या मा म ेम ये अस े या कायदे ीर वार य कवा ह कां ी संबं धत आहेत जसे क ते वापर याचा
ाव याचा अ धकार.
े
• ारी रक नयं ण ताबा हणजे एखा ा
ने मूत व पावर के े े
ारी रक नयं ण.
व तू कवा मा म ा.
• मा क व. ताबा मा क कायदे ीर ह क आ ण मा म ेचे ीषक द वते तर ताबा
मा म ेचे वा त वक नयं ण आ ण
वसाय संद भत करते.
• ता याचे कार ता याचे काय ात ताबा ताबा स ह
आण
य ात ताबा ताबा नैस गक म ये वग कृ त के ा जाऊ
कतो.
मह व आ ण कायदे ीर त वे
• काय ा या
ा माणे ताबा अनेक दा ताबा हे एक मजबूत सूचक मान े जाते
मा क अ धक चांग े
• सॅ मंडची
ीषक द त होईपयत मा काकडे थमद नी अ धकार आहेत.
ा या सॅ मंड हणजे ताबा हणजे ह काचा सततचा
ायाम जोडू न
मा म ेवर अन य वापर आ ण नयं णासह.
• Savigny ची संक पना Savigny भौ तक
सह इतरांना भौ तक व तू या वापरापासून वगळ यासाठ ता यात घे याचा मु य घटक हणून हेतू या मह वावर जोर दे ते.
ता याचे कार आ ण घटक
• ता याचे कार ताबा हा भौ तक भौ तक व तू कवा नराकार बौ
क संपदा असू कतो. ते व तु
तीम ये डी फॅ टो कवा काय ाती
ताबा डी युर दे ख ी
कते. • ता याचे घटक ता यासाठ सामा यत ॲ नमस पॉ सडे ी एखा ाकडे काय आहे यावर नयं ण ठे व याचा हेतू आ ण कॉपस
पॉसे नस वा त वक
ारी रक नयं ण आ ण इतरांचे अपवजन दो ही आव यक असतात.
संपादन प ती
पृ
पैक
असू
Machine Translated by Google
• घेण े आ ण वतरण ऐ
क संमतीने घेण े कवा मा म ेचे
य
वतरण क न ताबा मळू
कतो. काही करणांम ये रचना मक वतरण जसे क चा ा दे ण े पुरेसे
आहे. • Res Nullius मा क नस े या मा म ेचा संदभ दे ते जथे प ह ा मा क मा क ह क मळवू कतो.
कायदे ीर प रणाम • मा क चा
थमद नी पुरावा ताबा अनेक दा थमद नी पुरावा हणून काम करतो
मा क भारतीय पुरावा काय ा या क म
•
तकू
ताबा द घका
न
ताबा मा क नस े
तकू
नुसार.
ताबा जथे कोणी उघडपणे क जा करतो आ ण आ हाना वाय मा म ेचा वापर करतो ते ीषक दे ऊ
मा म ा असणारी प ह
कते. • रेस यु यसचा प ह ा
प ह या ता या ारे
मा क ह क मळवू कते.
मा क
ऐ तहा सक
ीकोन
•उ
ांती सु वाती ा ताबा आ ण मा क यां यात फारसा फरक न हता. तथा प जसज ी कायदे ीर णा
वक सत झा
. • रोमन डो म नयम रोमन काय ाम ये डो म नयम पूण मा क ह क द वतो
अ धक ज ट
होत गे
तसत ी मा क ची संक पना
याम ये ताबा आ ण बरेच
काही समा व आहे.
वै
े आ ण नसग
• ह कांचे बंड
मा क ह कांचे बंड
आ ण मा म ेची व हेवाट
समा व करते
याम ये मा क वापर आनंद
ावा. हे अ धकार अं तः ह तांतरणीय आहेत.
• पूण नयं ण हॉ ं ड या मते मा क व तूवर पूण नयं ण दे ते
याम ये ताबा उपभोग आ ण वभावाचा अ धकार समा व असतो.
संपादन प ती
• मूळ संपादन वैय
क कृ त ारे मा क संपादन करणे कवा res nullius मा क नस े
ऍ सेसरी अ ध हण
•
ारे मा क
मा म ा तसेच व ु त संपादन उदा.
तकू
ताबा आ ण ऍ से सओ
ा त करणे समा व आहे.
ु प संपादन वारसा भेटव तू कवा खरेद यांचा समावे होतो जथे मा क मळ व
जाते
पूव चा मा क.
मा क चे कार • कॉप रय
इनकॉप रय
बौ
व
मा क मूत मा म ा कॉप रय
क संपदा सारखे अ धकार अ नका
कवा अमूत यां या ी संबं धत असू कते
.
• कायदे ीर व. या य कायदे ीर मा क हणजे या य असताना काय ा ारे मा यता ा त औपचा रक अ धकारांचा संदभ
मा क म ये न प ता आ ण याया या त वांवर आधा रत अ धकारांचा समावे होतो.
• पूण व. मया दत संपूण मा क अ तबं धत अ धकार दान करते तर मया दत मा क व
हणजे न
आक मक मा क भ व याती
•
ट व
मा क
व
• एक
घटने या घटनेवर अव ं बून असते.
फायदे ीर मा क कायदे ीर मा क यां याती
व
तआण
ाभाथ मा क
फरक समा व आहे
ाभाथ .
ांचे कार
व. सह मा क एक
मा क म ये मा क
• संयु
मा क संयु
द घ संभाषणे ह टो रक
मा क म ये एका
कडे अन य अ धकार असतात तर सह
ेअ र करणा या अनेक
चा समावे होतो.
मा क म ये मृत सह मा काचे ह क आपोआप उ रा धका यांक डे जात नाहीत समान मा क पे ा वेगळे .
कू
ऑफ यु र
ुड स द ह टो रक
कू
ऑफ
यु र
ुड स
या ा ह टो रक
कू
असेही हट े जाते हा कायदा आ ण कायदे ीर णा
च
त सकारा मकतावाद आ ण नैस गक काय ा या स ांतांची
त
ामु याने े ड रक का
समजून घे यासाठ एक मह वपूण सै ां तक
या हणून याचा उदय झा ा. ऐ तहा सक
सां कृ तक मू ये आ ण सामा जक री त रवाजां या मह वावर जोर द ा. ह टो रक
व
नबध कवा अट समा व करते. • न हत व. आक मक न हत मा क
त आ ण ता काळ अ धकारांचा संदभ
कू
ऑफ यु र
ीकोन आहे.
ाळे ने कायदे ीर त वे आ ण सं
ुड सचे येथे व तृत
ीकरण द े आहे
ा तकात या काळाती
ांना आकार दे यासाठ ऐ तहा सक संदभ
.उप
आ ण भाव ऐ तहा सक
वॉन सॅ ह नी आ ण जॉज व हे म े ड रक हेगे यांसार या जमन कायदे ीर व ानांचा भाव होता. सॅ व नी व ेषतः ऐ तहा सक
ाळे चे सं
ाळे वर
ापक मान े जाते.
ऐ तहा सक आ ण सां कृ तक संदभाम ये या या स य
वकासावर भर दे याऐवजी यांनी तक कवा अमूत त वांचे उ पादन हणून काय ाची क पना नाकार
.
. क य स ांत
o ऐ तहा सक वकास ऐ तहा सक
क पने ा नयमांचा एक
क ब
ाळा असे मानते क कायदे आ ण कायदे ीर णा
र संच हणून नाकारतो परंतु सामा जक उ
हणजे Volksgeist कवा
कायदे ीर त वे आ ण सं
ा व
ऐ तहा सक वकासा या
ांतीचे ग त ी
येतून का ांतराने वक सत होतात. काय ा या
उ पादन हणून. o Volksgeist ऐ तहा सक
ाळे या त व ानाचा
ोकांचा आ मा ही संक पना आहे. या संक पनेनुसार
समाजाची सामू हक चेतना आ ण सां कृ तक ओळख
त ब बत करतात.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
o ऑरगॅ नक ोथ ह टो रक
दे यासाठ परंपरा
कू
o रा ीय चा र य ऐ तहा सक
समाजांना
कायदे ीर णा
ना स य घटक हणून पाहतात जे का ांतराने नैस गक र या वाढतात आ ण वक सत होतात. हे कायदे ीर नकषांना आकार
था आ ण पूवा मी या मह वावर जोर दे ते.
ाळा
येक रा ा या व
इ तहास सं कृ ती आ ण मू यांम ये मूळ अस े या
येक दे ा या कायदे ीर
व
े या व
तेवर जोर दे ते. हे सव
ागू होणा या साव क कायदे ीर त वांची क पना नाकारते.
. कायप ती
o ऐ तहा सक व
े षण ऐ तहा सक
आ ण सं
o तु ना मक
ाळा ऐ तहा सक व
ांची उ प ी आ ण उ
ीकोन ऐ तहा सक
े षणाची ाथ मक प त हणून वापर करते. हे ऐ तहा सक ंथ चा
रीती आ ण परंपरांचे परी ण क न कायदे ीर संक पना
ांती समजून घे याचा य न करते.
ाळे ी संबं धत व ान अनेक दा तु ना मक
कोन वापरतात भ ऐ तहा सक का खंड आ ण सां कृ तक संदभामधी
कायदे ीर णा
मधी
समानता आ ण फरक यांचा अ यास करतात.
. ट का आ ण वारसा
o ऐ तहा सक
ाळे ा सकारा मक आ ण औपचा रक कायदे ीर स ांतकारांक डू न ट के चा सामना करावा
काय ाची साव कता आ ण अंदाज कमी होते. o याचे समी क असूनही ऐ तहा सक
आ ण समाज ा ीय याय ा
वॉन सॅ ह नी आ ण हे ी मेन यांचे योगदान
यु र
ूड सची
ापना अनेक भाव ा
जॉज े ड रक पु टा हे ऐ तहा सक
. े ड रक का
ा तकात
ाग ा यांनी असा यु
वाद के ा क ऐ तहा सक संदभावर जोर द याने
ाळे चा कायदे ीर स ांता या वकासावर खो
भाव पड ा. कायदे ीर वा तववाद
यांसार या यानंतर या वचारां या ाळांवर भाव टाकू न कायदे ीर इ तहास आ ण तु ना मक काय ा या अ यासाचा माग मोकळा झा ा.
ापन झा े या ह टो रक
कायदे ीर व ानां या योगदानामुळे झा
कू
ऑफ
. े ड रक का
फॉन सॅ ह नी आ ण हे ी मेन हे मुख
ाळे ी संबं धत दोन इतर मुख व ान आहेत. यां या योगदानाचा तप ी वार तप ी
पैक आहेत यांनी ऐ तहा सक
ाळे या वकासात मह वपूण योगदान द े . या
तर
गु ताव
गो आ ण
येथे आहे
वॉन सॅ व नी
o ाळे ची उ प ी वॉन सॅ व नी एक जमन याय ा
आ ण कायदे ीर इ तहासकार हे ऐ तहा सक
हा समाजा या सामू हक चेतनेची आ ण सां कृ तक ओळखीची अ भ
o ऑग नक थअरी ऑफ
ाळे चे सं
ॉ सॅ ह नीने काय ाची क पना तक कवा अमूत त वांचे उ पादन हणून नाकार
समाजा या गरजा आ ण मू यांना
तसाद हणून कायदे ीर णा
ा व
समाजाचे सां कृ तक आ ण ऐ तहा सक संदभ
कोनाची व क
के
. कायदे ीर
व
. याऐवजी यांनी काय ाचा एक स य स ांत मांड ा जे सुच वते क
नैस गक र या वक सत होतात.
o Volksgeist ची संक पना Savigny या स ांताचा म यवत भाग Volksgeist ची संक पना कवा
आ ण सं
ापक हणून ओळख े जातात. यांचा असा व ास होता क कायदा
आहे.
ोकांचा आ मा होता. यांनी असा यु
वाद के ा क कायदे ीर त वे
त ब बत करतात. o कायप ती सॅ व नीने काय ा या अ यासासाठ ऐ तहा सक आ ण तु ना मक
ेची मू भूत त वे समजून
घे यासाठ यांनी कायदे ीर इ तहास आ ण री त रवाजांचा अ यास कर या या मह वावर भर द ा. o वारसा Savigny या कायाने कायदे ीर इ तहास आ ण तु ना मक काय ा या
अ यासाचा पाया घात ा.
ऐ तहा सक व
े षण आ ण काय ा या स य वकासावर यांनी द े ा भर कायदे व ान आ ण अ यासकां या प
ांवर भाव पाड ा.
. हे ी मेन
o ाचीन काय ाची
ती मेन एक
ट
याय ा
आ ण कायदे ीर इ तहासकार
आ दम समाजांपासून आधु नक स यतेपयत कायदे ीर णा
o
तीपासून कराराकडे सं मण मेनने असा यु
नधा रत के
वाद के ा क
जातात. का ांतराने यांनी
या उ
म ये का त झा े या
ाचीन कायदा साठ
स
आहे. या पु तकात मेन यांनी
ांतीचा मागोवा घेत ा आहे.
ाचीन कायदे ीर णा
तीवर आधा रत हो या
ती आधा रत ते करार आधा रत कायदे ीर णा
चे अ धकार आ ण दा य वे यां या सामा जक
कडे एक सं मण पा ह े जथे
चे अ धकार ऐ
तीनुसार
क करारा ारे नधा रत
के े जातात.
o थागत कायदा आ ण कायदे ीर वकास मेनने कायदे ीर णा
कायदे ीर
व
कायदे ीर णा
समानता आ ण फरकांचे व
या अ यासात तु ना मक प त वापर
. गु ताव
ांना आकार दे यात मह वाची भू मका बजाव
. यांनी वेगवेग या समाजांम ये समांतरता आण
थागत कायदा हा सु वाती या
. o तु ना मक प त Savigny माणे Maine ने
आ ण यां या कायदे ीर णा
मधी
े षण के े .
o े गसी कायदे ीर इ तहास आ ण तु ना मक काय ावरी
आण
या वकासाम ये थे या भू मके वर जोर द ा. यांचा असा व ास होता क
ेचा पाया होता आ ण कायदे ीर नयम आ ण सं
तीपासून करारापयत या सं मणाब
मेन या कायामुळे कायदे ीर मानववं
या या या अंत
चा कायदे ीर
ा ाचे
े
ा पत कर यात मदत झा
. कायदे ीर
व
े या उ
ांतीब
यवृ ीवर कायमचा भाव पड ा आहे.
गो
o याय ा ाची संक पना
याय ा
गो या जमन याय ा
ाने याय ा ा या मह वावर एक वै ा नक वषय हणून भर द ा. यांनी कायदे ीर त वे आ ण सं
ा पत कर याचा य न के ा. o कायदे ीर त व ान
ांचा प त ीर अ यास हणून
गोने काय ाचे ता वक पाया या या नै तक आ ण नै तक प रमाणांचा समावे के ा. यांनी असा यु
के ा क कायदा हा याय आ ण समानते या वै क त वांवर आधा रत
असावा.
पृ
पैक
वाद
Machine Translated by Google
o अमूत स ांताची ट का ह टो रक
कू
या इतर व ानां माणे
आधा रत असावीत. o भाव
ाळे या वकासास हातभार
गोने काय ा या अमूत आ ण स ा स ांतांवर ट का के
गो या कायामुळे याय ा ा ा एक वेगळ
ै
णक
ाखा हणून
. यांचा असा व ास होता क कायदे ीर त वे ऐ तहा सक अनुभव आ ण सां कृ तक संदभावर
ा पत कर यात मदत झा
. ायो गक सं ोधन आ ण ऐ तहा सक व
े षणावर यांनी द े ा भर ऐ तहा सक
ाव ा.
. जॉज े ड रक पु ता
o कायदे ीर व ानाची संक पना पु ता या जमन कायदे पं डताने कायदे ीर व ाना या वकासात मह वपूण योगदान द े . कायदे ीर त वांचा कठोर आ ण प त ीर अ यास हणून यांनी याय ा
ा पत कर याचा य न के ा.
o ह कांचा स ांत पु ता या अ धकारांचा स ांत
या अ धकार आ ण वातं या या मह वावर जोर दे तो. यांनी असा यु
वाद के ा क कायदे ीर णा
नी मनमानी रा य
व
या
अ धकारांचे संर ण के े पा हजे. o ऑरगॅ नक थअरी ऑफ सोसायट सॅ व नी माणेच पु तानेही समाजाचा स य स ांत वीकार ा. यांचा असा व ास होता क समाजा या सां कृ तक आ ण
ऐ तहा सक संदभानुसार कायदे ीर णा
आकार घेतात. o भाव पु ता या कायाचा जमनी आ ण याप
योगदानामुळे
ऐ तहा सक
यु र
ाळे ची समा ोचना द ह टो रक
ूड स अनेक कारे भाव ा
कू
ा तकाती
बौ
कडे कायदे ीर स ांता या वकासावर खो वर प रणाम झा ा. कायदे ीर व ान आ ण अ धकारां या स ांता या अ यासात यांनी द े या
क प र य तयार कर यात मदत झा
.
ऑफ
आ ण ाउं ड े कग असताना कायदे ीर वचारां या इतर ाळांक डू न अनेक ट कांचा सामना करावा
सापे तावादावर आ ण साव क कायदे ीर त वांना नकार दे यावर आधा रत आहे. खा
ऐ तहा सक
ाग ा आहे. ही ट का ामु याने ऐ तहा सक
ाळे या ऐ तहा सक संदभावर सां कृ तक
ाळे ची तप ी वार ट का आहेत
. सापे तावाद आ ण साव कतेचा अभाव
o ऐ तहा सक
ाळे या मु य ट के पैक एक हणजे काय ाचा सापे तावाद
कोन.
येक दे ा या कायदे ीर
व
ेचे वेगळे पण आ ण ऐ तहा सक संदभाचे मह व यावर जोर दे ऊ न ऐ तहा सक
ाळा
साव क कायदे ीर त वांची क पना नाकारते.
o समी कांचा असा यु
वाद आहे क हा
ीकोन कायदे ीर ब सं याकतेक डे नेतो जथे वेगवेग या समाजांम ये मू भूतपणे भ कायदे ीर मानदं ड आ ण त वे असतात. हा सापे तावाद अ ा करणांम ये
सम या धान असू कतो जेथे आंतररा ीय मानके कवा मानवी ह क त वे धो यात आहेत.
. वसंगती आ ण वषय न ता
o ऐ तहा सक व ा याचा ऐ तहा सक व
अस याने नणयासाठ
o समी कांचा असा यु
े षण आ ण सां कृ तक संदभावर अव ं बून रा ह याने कायदे ीर तकाम ये वसंगती नमाण होऊ
कते. कायदे ीर त वे का ांतराने स यपणे वक सत होत
आ ण सुसंगत नयमांचा अभाव आहे.
वाद आहे क हा
कोन अ यंत
न असू कतो कारण यायाधी ऐ तहा सक ंथ आ ण री त रवाजांचा वेग या प तीने अथ
ावू कतात
यामुळे अ नयं त कवा
अ या त कायदे ीर नणय होतात.
. कायदे ीर सुधारणांना वरोध
o ऐ तहा सक
ाळे चा परंपरा आ ण री त रवाजांवर भर द याने कायदे ीर सुधारणां या य नांना बाधा येऊ
सामा जक गरजा पूण कर यासाठ कायदे बद
o समी कांचा असा यु
कते. कायदे ीर त वे ऐ तहा सक परंपरांम ये अंतभूत हणून पा ह
जात अस याने आधु नक
यास कवा याचे पांतर कर यास नाखूष असू कते.
वाद आहे क कायदे ीर सुधारणांचा हा
तकार का बा
कवा भेदभावपूण बनू कतो
व ेषत कौटुं बक कायदा मा म ेचे ह क आ ण फौजदारी याय यांसार या
े ांती
प ती.
. सामा जक ग त ी तेचे अ ान
o समी कांचा असा यु
वाद आहे क ऐ तहा सक व
े षणावर ऐ तहा सक व ा याचा फोकस कायदे ीर णा
करते. परंपरा आ ण री त रवाजांवर जोर दे ऊ न ऐ तहा सक
o या
तर
. े ड टव पॉवरमधी
व
ाळा उपे
े षणाचे ाथ मक एकक हणून रा रा यावर ऐ तहा सक
ना आकार दे यासाठ सामा जक ग त ी ता आ ण
संरचनां या भू मके कडे
त गटां या हतासाठ कवा कायदे ीर नयमांवर सामा जक बद ा या भावासाठ अय
वी होऊ
ाळे चा भर आंतररा ीय कायदे ीर सम या आ ण जाग तक पर
कतो.
राव ं बनांक डे
क
कते.
मयादा
o ऐ तहा सक
ाळे चा ऐ तहा सक संदभ आ ण स य वकासावर भर द याने समका
वक सत होत अस याने ऐ तहा सक
o समी कांचा असा यु
वाद आहे क भ व यसूचक
ासं गकता कमी क
न कायदे ीर सम यांचे व
ाळा उदयो मुख कायदे ीर आ हाने कवा नवीन प र
मधी
त वर
े षण कर यात याची भ व यसूचक
मया दत होऊ
मागद न दान कर यासाठ संघष क
कते.
ही मयादा आधु नक कायदे ीर सम या जसे क तं
कते. कायदे ीर त वे का ांतराने
ान जाग तक करण आ ण मानवी ह क संबो धत कर यासाठ ऐ तहा सक
ाळे ची
कते.
याय ा ाचे समाज ा ीय व ा य याय ा ाचे
समाज ा ीय व ा य
या ा समाज ा ीय याय ा
कवा कायदे ीर वा तववाद असेही हणतात हा काय ाचा एक सै ां तक
ा तका या सु वाती ा उदयास आ ा. कायदे ीर नयम आ ण सं
यावर
ा सामा जक संबंध
ीकोन आहे जो
ग त ी ता आ ण सां कृ तक मानदं ड कसे
क त क न सामा जक घटना हणून काय ा या अ यासावर जोर दे ते. याय ा ा या समाज ा ीय व ा याचे येथे तप ी वार वणन आहे
o काय ा या औपचा रक आ ण सै ां तक
अमूत त वांवर
ीकोनां या मयादांना
तसाद हणून समाज ा ीय कू
ऑफ यु र
ूड सचा उदय झा ा
ा तका या उ राधात आ ण
त ब बत करतात आ ण आकार दे तात
. उ प ी आ ण भाव
याने कायदे ीर मजकू र आ ण सामा जक संदभातून घट े या
क त के े .
पैक पृ
Machine Translated by Google
o समाज ा
मानस ा
सामा जक सं
मानववं
ा
आ ण रा य ा ाती
घडामोड चा भाव अस े या समाज ा ीय ाळे ने
ापक सामा जक आ थक आ ण सां कृ तक संरचनांम ये अंतभूत अस े
गत ी
ा हणून कायदा समजून घे याचा य न के ा.
. क य स ांत
o सामा जक संदभ समाज ा ीय ाळा काय ा ा अप रवतनीय त वे कवा नयमांचा समूह हणून न पाहता सामा जक
आ ण पर
रसंवादांचे उ पादन हणून पाहते. कायदे ीर नयम आ ण सं
ा
सामा जक आ थक आ ण सां कृ तक घटकां ारे आकार घेतात आ ण या बद यात सामा जक वतन आ ण संबंधांवर भाव टाकतात.
o ायो गक व
े षण पूव या याय ा ा या ाळांपे ा वेगळे जे तक ु
या परंपरेती
o मू य तट
कायदे पं डत समाजावरी
ता समाज ा ीय याय ा
तक कवा अमूत स ांतावर अव ं बून होते समाज ा ीय ाळा अनुभवज य सं ोधन आ ण नरी णावर जोर दे ते.
काय ा या प रणामांचा अ यास करतात आ ण कायदे ीर वतनाती
यां या व
े षणाम ये मू य तट
ओळखतात क कायदा व वध हत साधू कतो आ ण याचे अनपे
आहे जी कायदे ीर नणय घे याम ये
कायदे ीर वा तववाद असा यु
तेसाठ
नमुने आ ण ड ओळख याचा य न करतात.
य न करतात कायदे ीर घटनांचे ामा णक नणय
त प रणाम होऊ
ाद या वाय व तु न पणे वणन कर याचा य न करतात. ते
कतात. o कायदे ीर वा तववाद समाज ा ीय ाळे ती
एक म यवत संक पना कायदे ीर वा तववाद
ावहा रक प रणाम आ ण प रणामां या मह वावर जोर दे ते.
वाद करतात क यायमूत चे नणय के वळ कायदे ीर त वे कवा उदाहरणांऐवजी सामा जक मान सक आ ण राजक य घटकांवर भाव टाकतात.
. कायप ती
o अनुभवज य सं ोधन कायदे ीर घटनांचा अ यास कर यासाठ समाज ा ीय याय ा
कायदे ीर प ती या यक वतन आ ण समाजावरी
रा य ा
यासह व वध वषयांती
अंत
सव ण मु ाखती के स टडी आ ण सां यक य व
काय ाचा भाव यावर डेटा गोळा करतात. o आंतर व ा ाखीय
ी घेते. कायदे ीर घटना आ ण यां या सामा जक प रणामांची सखो
े षणासह अनुभवज य सं ोधन प ती वापरतात. ते
ीकोन समाज ा ीय ाळा समाज ा
मा हती मळ व यासाठ कायदे त
या
मानस ा
े ाती
अथ ा
आण
त ां ी
सहकाय करतात.
o के स टडीज समाज ा ीय याय ा
ग त ी तेचे व
अनेक दा के स टडीजचा वापर
े षण कर यासाठ करतात. वं
वहारात कायदे ीर नयम कसे ागू के े जातात हे
ग वग आ ण
कर यासाठ आ ण कायदे ीर ववादां या अंत न हत सामा जक
यासारखे घटक कायदे ीर प रणामांवर कसा भाव टाकतात याचे ते परी ण करतात.
. योगदान आ ण भाव
o याय ा ा या समाज ा ीय व ा याचा कायदे ीर स ांत आ ण
वहारावर खो वर प रणाम झा ा आहे. काय ा या सामा जक संदभावरी
जोराने कायदे ीर औपचा रकते या पारंपा रक क पनांना
आ हान द े आहे आ ण सामा जक संबंधांना आकार दे यासाठ काय ा या भू मके चे अ धक कौतुक के े आहे. o समाज ा ीय याय ा
ांनी फौजदारी याय कौटुं बक कायदा कामगार कायदा
आण
ासक य कायदा यासार या
आहे आ ण कायदे आ ण सं
आण
सो यो ॉ जक
ा या काय ाची
याय ा
कू
ऑफ यु र
े ांम ये मह वपूण योगदान द े आहे. यां या सं ोधनामुळे कायदे ीर
ांम ये सुधारणा कर या या य नांची मा हती द
यवृ ीवर भाव टाक ा आहे
ुड समधी
सो यो ॉ जक
यामुळे कायदे ीर व
काय ाची
o समाज ा ीय याय ा
कू
या फोकसने कायदे ीर
ण
ीकोनांचे अ धक एक ीकरण झा े आहे.
सामा जक संदभ आ ण काय यावर जोर दे ते. काय ा ा अमूत त वे कवा नयमांचा संच हणून पाह याऐवजी समाज ा ीय
ग त ी ता आ ण सां कृ तक मानदं ड
त ब बत करते आ ण आकार दे ते.
ा या
ां या मते कायदा ही सामा जक
र नाही परंतु समाजाती
बद ां या
o कायदा समाजात व वध काय करतो
सामा जक सु व
असमानता आ ण अ याय ओळख यास मदत झा
आहे. o अनुभवज य सं ोधन आ ण आंतर व ा ाखीय सहकायावर सो यो ॉ जक
े षण आ ण नणय घे याम ये सामा जक व ान
सामा जक घटना हणून समजतात जे सामा जक संबंध
. समाज ा ीय याय ा ाती
ेती
कू म ये काय ाची
ा या पारंपा रक कायदे ीर स ांतांपे ा वेगळ आहे समाजाती
काय ा ा एक ग त ी
व
पर
रसंवाद आ ण मू यांची न मती आहे. हे आहे
तसादात सतत वक सत होत आहे.
यात वतनाचे नयमन करणे संघषाचे नराकरण करणे
ा राखणे आ ण सामा जक यायाचा चार करणे.
o कायदा के वळ औपचा रक कायदे ीर नयम आ ण सं
सामा जक वतन नयं त करणा या
ांपुरता मया दत नाही तर यात अनौपचा रक नयमांचाही समावे आहे
ढ आ ण था.
. मुख संदभ आ ण ँ डमाक युरी ट
o Roscoe Pound Roscoe Pound Sociological School मधी
सोडव यासाठ काय ा या भू मके वर यांनी भर द ा.
अ ग य
पाउं ड यांनी असा यु
काय ाची
ा या सामा जक अ भयां क
अ ी के
. सामा जक क याण आ ण सामा जक सम या
वाद के ा क काय ाकडे कठोर नयमांचा संच हणून न पाहता सामा जक उ
े सा य कर याचे साधन हणून पा ह े
पा हजे. यांनी काय ाची व वध
काय ओळख
यात सु व
o मॅ स वेबर मॅ स वेबर एक जमन समाज ा
ा राखणे ववाद सोडवणे आ ण सामा जक यायाचा चार करणे यासह आहे.
आ ण कायदे ीर स ांतकार यांनी कायदे ीर तकसंगतीकरण या संक पनेसह काय ा या समाज ा ीय समजात योगदान द े .
वेबरने काय ाचे वणन सामा जक वतन नयं त करणा या नयम आ ण
यांची तकसंगत णा
आहे. आधु नक समाजात नोकर ाही आ ण औपचा रक कायदे ीर सं
भू मके वर यांनी भर द ा.
पृ
पैक
ां या
Machine Translated by Google
o का
मा स पारंपा रक अथाने कायदे त
नसतानाही का
मा सचे भांडव
ाहीचे समा ोचन आ ण
वग संघषावर भर द याने काय ा या समाज ा ीय स ांतांवर प रणाम झा ा.
आ ण व ेषा धकार टकवून ठे व यासाठ
वगाचे हत
o इ म े डकहेम इमाइ
मा सने काय ाकडे स ा
ासक वगाचे एक साधन हणून पा ह े . यांनी असा यु
वाद के ा क कायदे ीर णा
बळ आ थक
त ब बत करतात आ ण असमानता कायम ठे वतात.
डकहेम या
च समाज ा
ाने यां याती
संबंधांचा ोध
ाव ा.
कायदा आ ण सामा जक एकता.
डकहेमने असा यु
वाद के ा क कायदा हा सामू हक ववेक ाची अ भ
व वध कारचे कायदे ओळख े
आहे जो समाजाची सामा यक मू ये आ ण
यात दडप ाही कायदा जो वच
त वतना ा
ा
त ब बत करतो. याने
ा दे तो आ ण सामा जक एकोपा पुनसच यत कर याचा
य न करणारा पुनसच यत कायदा.
. प रणाम आ ण ट का
o काय ा या समाज ा ीय आक नाचा कायदे ीर स ांत आ ण सरावासाठ मह वपूण प रणाम होतो.
कायदे ीर सम यांचे व
े षण करताना आ ण कायदे ीर नणय घेताना सामा जक संदभ आ ण ग त ी ता वचारात घे याची गरज यावर का टाकते.
o समाज ा ीय ाळे या समी कांचा असा यु
प रणामांना आकार दे ऊ
वाद आहे क सामा जक घटकांवर याचा भर कायदे ीर त वां या भू मके कडे
o तथा प समाज ा ीय ाळे चे समथक असा यु
कतो आ ण कायदे ीर
वाद करतात क सामा जक सम यांचे नराकरण कर यासाठ आ ण सामा जक याया ा चा ना दे यासाठ
काय ाचे सामा जक संदभ समजून घेण े आव यक आहे. ते समाज ा
कायदे ीर व
क
कतो. काय ा ा के वळ सामा जक अ भयां क कवा वा वादाकडे ने यापासून ते सावध करतात.
े षणासाठ आंतर व ा ाखीय
मानस ा
अथ ा
आ ण इतर सामा जक व ानांमधी
अंत
ी समा व करणा या
ीकोनांचा पुर कार करतात.
Roscoe Pound या योगदानाचे परी ण Roscoe Pound हे एक मुख अमे रकन
याय ा
आ ण कायदे ीर व ान होते यांनी याय ा ा या
े ात व ेषत याय ा ा या समाज ा ीय व ा यात मह वपूण योगदान द े . सामा जक सं
ा हणून कायदा समजून घेण े आ ण याचा समाजावर होणारा प रणाम
यावर यांचे काय क त होते. रो को पाउं ड या योगदाना या तपासणीचे येथे एक व तार आहे
. समाज ा ीय ाळे ती
गत ी
काय ाची
ा या काय ा या
ा येवर रो को पाउं डचा
सामा जक सु व
र संचाऐवजी
ा कर याचे साधन आहे.
ा राख यासाठ संघषाचे नराकरण कर यासाठ आ ण समाजात याय वाढ व यासाठ यांनी काय ा या भू मके वर जोर द ा.
. सामा जक अ भयां क स ांत पाउं ड कदा चत या या सामा जक अ भयां क
बद
ीकोन समाज ा ीय ाळे ी संरे खत आहे जो काय ा ा नयमां या
सामा जक घटना हणून पाहतो. पाउं ड या मते कायदा हा के वळ नयम आ ण त वांचा भाग नसून सामा जक नयं ण आ ण सु व
या स ांतासाठ
स
आहे जो याने या या द
रट ऑफ कॉमन
ॉ या पु तकात
के ा आहे. पाउं ड या मते काय ा ा सामा जक अ भयां क चे साधन हणून पा ह े पा हजे
याचा उ े
या सामा जक प र
आहे असे मत यांनी मांड े . या अथाने कायदा ग त ी
ती ी जुळ वून घेण े आ ण समाजा या गरजा पूण करणे हा काय ाचा उ े
सामा जक सम या आ ण आकां ांना
माणे सारां त के े जाऊ
कते o सामा जक कायावर जोर पाउं डने काय ा या सामा जक कायावर भर द ा
वाद के ा क याची भावीता सामा जक क याण आ ण याया ा चा ना दे या या
स ांतांवर ट का के
o वार यांचे पदानु म प डने
आण
तसाद दे ण ारा असावा.
. याय ा ीय योगदान प डचे याय ा ीय योगदान खा
असा यु
सामा जक क याण आ ण यायाचा चार करणे आहे.
अ धक
ावहा रक आ ण समाज ा ीय
वार यांचे पदानु म ही संक पना वक सत के
जावी. यांनी काय ा या औपचा रक आ ण अमूत
जी यां या सामा जक मह वा या आधारावर कायदे ीर हतांचे वग करण करते. पाउं ड या मते काय ाने वैय
आ थक हतसंबंधांपे ा मू भूत सामा जक हतसंबंधांचे संर ण करणे जसे क सुर ा सु व
o संघषाचे नराकरण पाउं डचे काय समाजाती
मते ारे मोज
कोनाचा पुर कार के ा.
क कवा
ा आ ण याय यांना ाधा य द े पा हजे.
संघष आ ण ववादांचे नराकरण कर यासाठ काय ा या भू मके वर दे ख ी
क त होते. पारंपा रक खट यापे ा याय
मळव यासाठ अ धक भावी आ ण काय म माग हणून यांनी म य
ीआण
वाद यांसार या पयायी ववाद नराकरण यं णेची व क
ण काय ा या व ा यासाठ आंतर व ा ाखीय अ यास आ ण
ावहा रक
णा या मह वावर जोर दे ऊ न पाउं डने कायदे ीर
के
णात मह वपूण
. o कायदे ीर
कायदे ीर सम या आ ण सामा जक आ हानांना सामोरे जा यासाठ आव यक कौ
ये आ ण ान द े
योगदान द े . यांचा असा व ास
होता क कायदे ीर
णाने व ा याना वा त वक जगाती
पा हजे.
. वारसा आ ण भाव पाउं ड या क पनांचा कायदे ीर स ांत आ ण सरावावर व ेषत याय ा ा या समाज ा ीय व ा यात कायमचा भाव पड ा आहे. काय ा या
सामा जक कायावर यांचा भर आ ण बद
या सामा जक प र
त म ये कायदे ीर णा
चे पांतर कर या या मह वाने कायदे व ान आ ण अ यासकां या प
ा भा वत
के या आहेत.
o कायदे ीर वा तववाद प ड या सामा जक अ भयां क स ांताने कायदे ीर वा तववाद चळवळ चा पाया घात ा
संदभ आ ण अनुभवज य व
o सुधारणेचे य न कायदे ीर सुधारणांसाठ प डची व क
कामगार कायदा यांसार या
याने कायदे ीर नणय घे याम ये सामा जक
े षणा या मह वावर जोर द ा.
आ ण सामा जक याया ा चा ना दे यावर यांचे
े ात अनेक सुधारणा य नांना ेरणा मळा
यामुळे फौजदारी याय कौटुं बक कायदा आ ण
आहे. यां या क पना कायदा आ ण समाजावरी
वाद ववादांची मा हती दे त
राहतात व ेषत सामा जक याय चळवळ आ ण कायदे ीर सुधारणा उप मां या संदभात.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
समाज ा ीय ाळे चे गंभीर व
यु र
े षण द सो यो ॉ जक
ूड स अनेक बाबतीत भाव ा
कायदे ीर सकारा मकता यासह व वध
करतात. भाव ा
कू
ऑफ
आ ण ना व यपूण असताना अनेक वषाम ये अनेक ट का आ ण ट कांचा सामना के ा आहे. ही ट का कायदे ीर औपचा रकता नैस गक कायदा स ांत आ ण
ीकोनातून उ वते. या
स ांत आ ण मुख याय ा
तर
काही ट का समाज ा ीय ाळे मधूनच उ वतात जे समाज ा ीय याय ा
ां या उ रणांसह समाज ा ीय ाळे चे गंभीर व
ांमधी
चा ू वाद ववाद आ ण मतभेद
त ब बत
े षण येथे आहे
. सापे तावाद आ ण सामा जक न यवाद
o समाज ा ीय ाळे या ाथ मक ट कांपैक एक हणजे सापे तावाद आ ण सामा जक न यवादाकडे क
सापे तावादावर जोर दे ऊ न समाज ा ीय याय ा
o भाव ा
कोट
आहे. समी कांचा असा यु
वाद आहे क काय ा या सामा जक संदभावर आ ण सां कृ तक
साव क त वे आ ण नै तक मू यांचे मह व कमी कर याचा धोका प करतात.
कायदा हे समाजाचे उ पादन आहे आ ण समाज काय ा ा आकार दे तो.
हा कोट समाज ा ीय ाळे चा कायदा आ ण समाज यां या पर
राव ं बनावरी
Roscoe पाउं ड.
व ास
त ब बत करतो परंतु कायदा के वळ सामा जक घटनांम ये कमी हो या या जोखमीवर
का टाकतो.
. अनुभवज य आ हाने आ ण
न ता
o समी कांचे हणणे आहे क समाज ा ीय ाळे चा अनुभवज य
सं ोधन प ती
o भाव ा
कोट
न प रणाम दे ऊ
आ ही काय ाचा उ े
ीकोन डेटा इंटर टे नमधी
कतात आ ण समाज ा ीय व
व तु न ता आ ण
न ते या मु
े षणांवर सं ोधकां या पूवा ह आ ण
जतका अ धक बारकाईने ोधू ततकाच आपण या न कषावर पोहोचू क तो सामा जक
काय ाचे सामा जक नधारक मा य के े असताना यांचे कोट दे ख ी
ांसह अनेक आ हाने उभी करतो. ायो गक
ीकोनांचा भाव असू कतो.
ा न
त आहे.
मॅ स वेबर. वेबरने
कायदे ीर घटनांना व तु न पणे प रभा षत करणे आ ण मोज याचे आ हान अधोरे खत करते.
. सामा जक घटकांवर जा त भर
o काही समी कांचा असा यु
वाद आहे क समाज ा ीय ाळे ने सामा जक घटक आ ण संदभावर भर द याने कायदे ीर घटनांचे अ तसर
भावांवर
कायदे ीर प रणामांना आकार दे यासाठ वैय
क
क त क न सामा जक याय ा
क एज सी कायदे ीर सं
कते. के वळ सामा जक
कतात.
o भाव ा
कोट
कायदा हा वतःचा अंत नसून ेवट कर याचे साधन आहे हणजे मानवी संबंधांचे समायोजन आ ण तोडगा.
Roscoe पाउं ड. पाउं डने काय ा या सामा जक
कायावर भर द ा असताना याचे कोट काय ा ा के वळ सामा जक अ भयां क या साधनासाठ कमी के े जावे का याब
. सामा य अ
करण होऊ
ा आ ण मानक त वां या भू मके कडे
ता आ ण वणना मक व
o समी कांचा असा यु
कोट
त करते.
े षण
वाद आहे क समाज ा ीय ाळे या काय ाब
समाज ा ीय व
o भाव ा
उप
े षणे कायदे ीर घटनांब
काय ा ा अं तम उ
आ ण मानक कायामधी
मौ यवान अंत
या वणना मक
ी दे ऊ
कोनाम ये सामा य
कतात परंतु ते
मान े गे े आहे आ ण सामा जक उ
ता आ ण नयमा मक मागद नाचा अभाव असू कतो.
मानक त वे कवा कायदे ीर सम यांचे नराकरण कर यात कमी पडू
ांचे साधन हणून खूप कमी आहे.
कतात.
Roscoe पाउं ड. पाउं डचे कोट काय ा या वणना मक
तणाव हाय ाइट करते असे सुचवते क समाज ा ीय ाळा कायदे ीर त वांपे ा सामा जक उ
ांना ाधा य दे ऊ
कते.
. कायदे ीर औपचा रकते ा वरोध
o काही समी कांचा असा यु
मह व
त होऊ
वाद आहे क समाज ा ीय ाळे ने कायदे ीर औपचा रकता आ ण अमूत तका ा नकार द याने कायदे ीर त वे उदाहरण आ ण सै ां तक सुसंगततेचे
कते.
सामा जक संदभ नःसं यपणे मह वपूण असताना कायदे ीर नणय दे ख ी
कायदे ीर त वे आ ण उदाहरणां ारे मागद न के े पा हजेत. o भाव ा
कोट
यायाधी हा वै ा नक नसतो आ ण
कायदा याया य ही वै ा नक योग ाळा नसते.
जेरोम ँ क. ँ कचे कोट या क पने ा आ हान दे ते क कायदे ीर नणय घेण े पूण पणे अनुभवज य कवा समाज ा ीय व
े षणापयत कमी के े जाऊ
कते जे कायदे ीर तक आ ण सै ां तक सुसंगततेचे
मह व सू चत करते.
नैस गक कायदा स ांत नैस गक
कायदा स ांत हे एक कायदे ीर त व ान आहे जे सू चत करते क नसगात अंतभूत साव क त वे आहेत जी मानवी आचरण नयं त करतात आ ण काय ाचा आधार बनतात. येथे नैस गक कायदा स ांत
याची उ प ी उ
ांती
भाव ा
.उप ीआणउ
याय ा
आ ण गंभीर ट प या यांचे एक सर
कृ त
ीकरण आहे
ांती
o नैस गक कायदा स ांत ाचीन ीक आ ण रोमन त व ानाचा आहे
यात
े टो आ ण ॲ र टॉट
होता क काही नै तक त वे नसगात अंतभूत आहेत आ ण ते तका ारे ोध े जाऊ
मह व ा त झा े
यु
यांनी
सार या त व ांसह सु वाती या समथकांचा समावे आहे. यांचा असा व ास
कतात. o थॉमस ए वनाससार या वचारवंतां या े ख नामुळे म ययुगात या स ांता ा
न धम ा ा ा नैस गक काय ा या त वां ी जोड े . ऍ वनासने असा
वाद के ा क दे वाचा दै वी नयम नैस गक
माने पराव तत होतो आ ण तो मानवा ारे ओळख ा जाऊ
कतो.
कारण
o बोधन युगात जॉन
ॉक आ ण इमॅ युए
कांट सार या त व ांनी काय ाचे मू भूत त वे हणून वैय
क ह क मानवी
त ा आ ण तक ु तेवर जोर दे ऊ न नैस गक कायदा
स ांत वक सत के ा.
. मुख याय ा
आ ण यांचा भाव
पैक पृ
Machine Translated by Google
o थॉमस ऍ वनास ऍ वनास या
न धम ा ा या सं
यन त व ानाचा नैस गक कायदा स ांता या वकासावर मोठा भाव पड ा. नैस गक काय ाचा अं तम
प रणाम झा ा.
ॉक नैस गक अ धकार आ ण सामा जक करारावर
क ह क आ ण मया दत सरकार या आधु नक संक पना तयार कर यात मह वपूण ठर े . यां या वचारांनी
o जॉन
आ ण काय ा या रा याची पायाभरणी के
o
े षणाने आ ण ऍ र टोटे
दै वी काय ा या यां या संक पनेचा नंतर या कायदे ीर वचारांवर खो
गो ो टयस
ो टयस
ॉकचे े ख न वैय
ोत हणून
ोक ाही त वे
.
यांना अनेक दा आंतररा ीय काय ाचे जनक मान े जाते रा ांमधी
संबंध नयं त करणा या सावभौ मक नै तक त वां या अ त वासाठ यु
वाद क न नैस गक कायदा स ांताम ये योगदान
द े . यां या कायाने आधु नक आंतररा ीय काय ाचा पाया घात ा.
o इमॅ युए
कांट कांटचे नै तक त व ान व ेषत
ीकरणा या या या क पनेने
येक
या मूळ मू यावर आ ण
त ेवर जोर द ा. या या क पनांचा मानवी ह कां या स ांतांवर आ ण
काय ा या नै तक पायावर भाव पड ा.
. गंभीर ट प या
o नैस गक काय ा या स ांताची एक ट का हणजे ती अमूत आ धभौ तक संक पनांवर अव ं बून असते यांना अनुभवज य आधार नसतो. समी कांचा असा यु
क पना
न आण
ीकरणासाठ खु
आहे
यामुळे नैस गक कायदा काय आहे याचे पर
करणे आ हाना मक असू कते कारण भ सं कृ ती आ ण समाजांम ये नैस गक
o समी कांचा असाही दावा आहे क नैस गक कायदा स ांत आधु नक कायदे ीर णा
कवा नै तक
र वरोधी अथ
ाव े जातात. o या
ा यो य मान या जाणा या वेगवेग या
या गुंतागुंतांना पुरेसा संबो धत क
कत नाही
तर
वाद आहे क
नैस गक काय ाची
नैस गक काय ा या त वांचा
वहारात वापर
ा या असू कतात.
यात सहसा
धा मक
ची सां कृ तक व वधता आ ण बद णारे
सामा जक नयम यांचा समावे असतो.
o
वाय नैस गक कायदा आ ण सकारा मक कायदा मानव न मत कायदा यां याती
संबंध हा वादाचा वषय आहे काही समी कांनी
के ा आहे क नैस गक काय ाची त वे ओ हरराइड करावी क
सकारा मक कायदे ीर मानदं डांची मा हती ावी.
नैस गक काय ाची वाढ घटक आ ण भाव नैस गक कायदा स ांत ही कायदे ीर
आ ण ता वक संक पना आहे जी नसगात अंतभूत अस े या सावभौ मक नै तक त वांचे अ त व द वते जे कायदा आ ण नै तकतेचा पाया हणून काम करतात. ाचीन ीक आ ण रोमन
त व ानात मुळे अस े ा याचा समृ
इ तहास आहे आ ण भाव ा
पौरा णक याय ा
भाव आ ण
ां या वाढ घटक
याय ा
o ाचीन उ प ी नैस गक काय ा या संक पनेची मुळे ाचीन आहेत
कारणा ारे ोध े जाऊ
आ ण वचारवंतां या योगदाना ारे का ांतराने वक सत झा ा आहे. नैस गक कायदा स ांतावरी
यांचे तप ी वार अ वेषण येथे आहे
. नैस गक काय ा या स ांताची वाढ
े टो आ ण ॲ र टॉट
सार या सु वाती या समथकांनी असा यु
वाद के ा क काही नै तक त वे नसगात अंतभूत आहेत आ ण ते
कतात. o म ययुगीन वकास म ययुगात व ेषतः थॉमस ऍ वनस यां या े ख नातून नैस गक कायदा स ांता ा मह व ा त झा े . दे वाचा दै वी नयम नैस गक
व
ेत
पराव तत होतो आ ण मानवी कारणां ारे ओळख ा जाऊ
कतो असा यु
वाद क न ऍ वनासने
आ ण इमॅ युए
न धम ा ा ा ऍ र टोटे
कांट सार या वचारवंतांनी या या उ
आ ण तक ु तेवर
यन त व ाना ी जोड े . o बोधन युग
ांतीत योगदान द े .
ॉकने वैय
बोधन का ावधीम ये नैस गक कायदा स ांताचा आणखी वकास झा ा जॉन
क ह क आ ण सामा जक करारा या स ांतावर जोर द ा तर कांटने
येक
ॉक
या अंत न हत
त ेव र
क त के े .
. नैस गक काय ा या स ांताचे घटक
o साव क त वे नैस गक कायदा स ांत मानवी आचरण नयं त करणा या आ ण काय ाचा आधार बनवणा या वै क नै तक त वांचे अ त व द वतात. ही त वे नसगात अंतभूत मान
मानवी कारणासाठ
जातात आ ण
वे यो य आहेत.
o व तु न नै तकता नैस गक काय ा या स ांतानुसार नै तक त वे व तु न आ ण मानवी इ
ा कवा सामा जक परंपरांपासून वतं असतात. ते वा तवा या व पावर आधा रत आहेत आ ण सव
मानवांसाठ साव कपणे ागू होतात.
o मानवी ह क नैस गक कायदा स ांत अनेक दा नैस गक ह कां या अ त वावर भर दे तो जसे क जीवनाचा अ धकार वातं य आ ण मा म ा. हे अ धकार मानवी वभावाचे अंतभूत मान े जातात आ ण
सरकार कवा
ारे यांचे कायदे ीर उ
ं घन के े जाऊ
कत नाही.
o सकारा मक काय ा ी संबंध नैस गक कायदा स ांत असे सुच वतो क सकारा मक मानव न मत कायदे कायदे ीर मान े जा यासाठ नैस गक काय ा या त वां ी सुसंगत अस े पा हजेत. नैस गक
काय ाचे उ
ं घन करणारे कायदे अ यायकारक मान े जातात आ ण यां यावर ट का कवा
तकार होऊ
कतो.
. नैस गक काय ा या स ांताचा भाव
o कायदे ीर णा
नैस गक कायदा स ांताचा संपूण इ तहासात कायदे ीर णा
वर मह वपूण भाव पड ा आहे
यामुळे सामा य कायदा नागरी कायदा आ ण आंतररा ीय काय ा या वकासावर
प रणाम झा ा आहे. याची त वे कायदे ीर सं हता याया यीन नणय आ ण घटना मक चौकट सू चत करतात.
o मानवी ह क नैस गक काय ा या स ांताने मानवी ह कां या आधु नक संक पनेत मू भूत भू मका बजाव
आहेत या क पनेने मानवी ह कां या व क
आ ण काय ावरी
आहे. राजक य कवा सामा जक संदभाची पवा न करता काही ह क मानवांसाठ ज मजात
वचना ा आकार द ा आहे. o नै तक त व ान नै तक काय ा या स ांताने नै तक कत े आ ण नै तक त वे समजून घे यासाठ
एक े मवक दान क न नै तक त व ानात योगदान द े आहे. याचा भर उ
ावर आहे
पृ
पैक
Machine Translated by Google
नै तकता आ ण वै क त वांनी नै तक सापे तावाद आ ण सां कृ तक व वधतेवरी
. पौरा णक याय ा
ांची
ये आ ण ट प या
थॉमस ऍ वनासने नैस गक कायदा आ ण दै वी नयम यां याती
सुसंवादावर जोर द ा असा यु
दो ही कारणावर आधा रत आहेत आ ण व ाचा अंत न हत
o जॉन
वाद ववादांवर भाव टाक ा आहे.
ॉकने नैस गक काय ा ा वैय
म
वाद के ा.
त ब बत करतात.
क अ धकार आ ण मया दत सरकारचा आधार हणून पा ह े असे
तपादन के े क सरकार नैस गक काय ा या त वांचे पा न
के यामुळे यांची वैधता ा त करतात.
o इमॅ युए
. गंभीर ट प या
कांट यांनी
या वाय ता आ ण
त ेवर जोर द ा असा यु
वाद के ा क नै तक त वे तकातून ा त होतात आ ण सव तकसंगत ा यांना सव
ागू
होतात.
o नैस गक कायदा स ांत भाव ा
अस ा तरी अमूत आ धभौ तक संक पनांवर अव ं बून रा ह याब
या ा ट के चा सामना करावा
ऐ तहा सक
तर
परक
ा या कर या या संभा तेब
नैस गक काय ाची क पना सां कृ तक आ ण
नैस गक कायदा आ ण सकारा मक कायदा मानव न मत कायदा यां याती
संबंध हा वादाचा वषय आहे काही समी कांनी
यामुळे
नैस गक काय ाची त वे काय आहेत याचे वेगवेगळे अथ
o या
आण
वाद आहे क
ा आक मक आहे
ाग ा आहे. o समी कांचा असा यु
ावणे.
के ा आहे क नैस गक
काय ाची त वे ओ हरराइड करावी क सकारा मक कायदे ीर मानदं डांची मा हती ावी.
नैस गक काय ा या स ांताची वै
े नैस गक कायदा स ांत
ही एक कायदे ीर आ ण ता वक संक पना आहे जी सू चत करते क नसगात अंत न हत त वे आहेत जी मानवी वतन नयं त करतात आ ण काय ाचा आधार बनतात. सो या
के े या नैस गक काय ा या स ांताची काही मुख वै
o नैस गक कायदा स ांत असा
े येथे आहेत
ताव दे तो क काही नै तक त वे साव कपणे अ त वात आहेत याचा अथ ते सव
त वे नसगातच अंतभूत मान
दांत
. साव क त वे
जातात आ ण मानवी कारणामुळे आ ण नैस गक जगा या नरी णा ारे ोध
ोकांना
ागू होतात यांची सं कृ ती समाज कवा वैय
जाऊ
कतात.
क
ा काहीही असो. o ही
. व तु न नै तकता
o नैस गक काय ा या स ांतानुसार नै तक त वे व तु न असतात हणजे ते मानवी मत कवा सामा जक परंपरांपासून वतं असतात. o हे सू चत करते क काही
नै तक स ये आहेत जी वैय
क कवा सां कृ तक अस
तरीही
अ त वात आहेत
मतभेद नै तक नणय घे यास आधार दान करतात.
. अंगभूत अ धकार
o नैस गक कायदा स ांत ब तेक दा सव
या अंगभूत अ धकारां या अ त वावर जोर दे तो
मानवी अस या या गुण ाने ता यात.
o या अ धकारांम ये जीवनाचा ह क वातं य मा म ा आ ण आनंदाचा ोध यांचा समावे असू कतो
इतर.
o हे अ धकार मानवी वभावाचे अंतगत मान े जातात आ ण यांचे कायदे ीर उ
सरकार कवा इतर
ं घन के े जाऊ
कत नाही
.
. दै वी नयमा ी सुसंगतता
o नैस गक कायदा स ांता या काही आवृ या नैस गक कायदा आ ण दै वी नयम यां यात संबंध ठे वतात
नै तक त वे उ
o हा
दै वी
ोतापासून ा त झा
आहेत असे सू चत करते.
ीकोन असे मानतो क नैस गक कायदा उ
दे व हणून आ ण हणून सव
कवा दै वी अ त वाची इ
ा
त ब बत करतो
वर बंधनकारक आहे.
. सकारा मक काय ाची अनु पता
o नैस गक कायदा स ांत सुच वतो क सकारा मक मानव न मत कायदे नैस गक काय ा ी सुसंगत अस े पा हजेत
त वे या य आ ण कायदे ीर मान े जाती .
o नैस गक काय ाचे उ
ं घन करणारे कायदे अ यायकारक मान े जातात आ ण ते ट का कवा
तकारा या अधीन असू कतात
कवा गटां ारे.
. सु व
ा आ ण सुसंवाद
o नैस गक कायदा स ांत अनेक दा व ाती
o हा
सु व
ा आ ण सुसंवाद या क पनेवर जोर दे ते असे सुचवते क कारण आ ण नरी णा ारे ओळख या जाऊ
ीकोन मानतो क मानवी काय ांनी या नैस गक
व
ेचे
त बब आ ण ो साहन द े पा हजे
कणा या गो साठ एक नैस गक
म आहे.
यामुळे अ धक याय आ ण सामा जक क याण होते.
. नै तक नणय घे यात भू मका
o नैस गक कायदा स ांत साव क नै तक त वे दान क न नै तक नणय घे याक रता एक े मवक दान करतो जे वैय
मागद न क
वापर क
कतात. o
क आचरण आ ण सामा जक नयमांचे
आ ण समाज कृ त या नै तकतेचे मू यांक न कर यासाठ नैस गक काय ा या त वांचा
कतात आ ण
कायदे अ धक याय आ ण स णांना चा ना दे यासाठ मदत करतात.
समका
न संदभाती
उपयोजन आ ण समी क समका
न संदभाम ये नैस गक
कायदा स ांताचा उपयोग कायदा नै तकता आ ण सामा जक मानदं डां या व वध पै ूं वर याची त वे ागू करणे समा व आहे. तथा प आधु नक काळात या ा ट का आ ण आ हानांचाही
सामना करावा
ागतो. च ा दो ही पै ू ए स
. समका
न संदभाती
ोर क या
अज
पृ
पैक
Machine Translated by Google
o मानवी ह क नैस गक कायदा स ांत आधु नक मानवी ह क वचनासाठ पायाभूत आधार हणून काम करतो. हे
येक
चे अंत न हत
त ा आ ण मू य समजून
घे यासाठ एक ता वक े मवक दान करते जे मानवी ह क ओळख यासाठ आ ण संर ण कर यासाठ आधार बनवते. o कायदे ीर णा
स ांताने कायदे ीर सं हता घटना मक चौकट आ ण याय त वां या वकासा ा आकार दे त जगभराती
कायदे ीर णा
नैस गक कायदा
वर भाव टाक ा आहे. साव क
नै तक त वां ी तु ना क न कायदे आ ण कायदे ीर नणयां या वैधतेचे मू यांक न कर यासाठ ते एक आधार दान करते.
o नै तक नणय घेण े बायोए थ स आ ण वै क य नै तकता यांसार या
जोर दे ऊ न नै तक सम यांवर मागद न दान करते. हे
े ात नैस गक कायदा स ांत सावभौ मक नै तक त वे आ ण मानवी जीवना या अंतभूत मू यांवर
आण
ावसा यकांना नै तक नणय घे याक रता एक े मवक दान क न ज ट
नै तक
वधा र
कर यात मदत करते.
o पयावरणीय नी त ा
नैस गक काय ाचा स ांत पयावरणीय नै तकतेवर दे ख ी
ागू के ा गे ा आहे जो मानवाने पयावरणाचा आदर आ ण कारभारी कर याची
नै तक जबाबदारी आहे या व ासावर आधा रत नैस गक जगाचे जतन आ ण संर ण कर यासाठ समथन करतो. हे सव सजीवांचे पर
रसंबंध आ ण नसगा ी
सुसंगत राह याचे मह व अधोरे खत करते.
. समका
न संदभाती ट का
o सां कृ तक सापे तावाद समी कांचा असा यु
वाद आहे क नैस गक कायदा स ांत सां कृ तक
ा प पाती आ ण वं क त असू कतो कारण ते साव क नै तक
त वांचे अ त व गृहीत धरते जे व वध सं कृ ती आ ण समाजांम ये साव कपणे वीकार े जाऊ
काय ा या त वां या
o धम नरपे ता धम नरपे
ागू हो याबाबत हे
उप
समाजांम ये धा मक आ ण कायदे ीर सं
आ हान दे ते. समी कांचा असा यु
वाद आहे क कायदे ीर
आधा रत असावा. o ब वचनवाद आधु नक समाजाती
स यांचे अ त व गृहीत धरते. समी कांचा असा यु
ांम ये अनेक दा पृथ करण होते जे नैस गक काय ाचा आधार हणून दै वी काय ा या क पने ा
व
ेची तट
ता राख यासाठ धा मक स ांतापे ा नैस गक कायदा तक आ ण मानवी ह कांवर
नै तक आ ण नै तक
ीकोनांची ब
ा या कोणाची असावी याब
o ह क संघष नैस गक कायदा स ांत ववा दत ह क कवा नै तक त वे अस े या करणांम ये
असते
ामृ यू आ ण अनुवां क अ भयां क यासार या मु
यामुळे नै तक
वधा आ ण अ न
ता नैस गक काय ा या स ांता ा आ हान दे ते जे व तु न नै तक
वाद आहे क नै तक
व वधता सावभौ मक नै तक त वां या क पने ा कमी करते आ ण नैस गक काय ाची
गभपात इ
कत नाहीत. ब सां कृ तक आ ण वै व यपूण समाजांम ये नैस गक
त करते.
नमाण करते.
मागद न दान कर यासाठ संघष क
ांवर वाद ववादांम ये अनेक दा नैस गक काय ा या त वांचे पर
कतो. उदाहरणाथ
र वरोधी
ीकरण समा व
तता येते.
काय ाचे स ांत हणजे
काय ाचे स ांत हे त व ाना मक े मवक आहेत जे काय ाचे व प उ े
आ ही काही मुख स ांत यांचे मूळ
भाव ा
याय ा
oउप ीआणउ
बनतात.
आण
ोत
आ ण वचारवंतांनी भा वत के े आहेत. येथे
. नैस गक कायदा स ांत
ांती नैस गक कायदा स ांत असे मानतो क नसगात ज मजात नै तक त वे आहेत जी मानवी आचरण नयं त करतात आ ण काय ाचा आधार
े टो आ ण ॲ र टॉट
सार या त ववे यां या कायात याची मुळे ाचीन आहेत आ ण थॉमस ऍ वनास जॉन
वचारवंतां या योगदानातून वक सत झा
o भाव ा
कर याचा य न करतात. ते का ांतराने वक सत झा े आहेत आ ण व वध याय ा
आ ण कोण याही गंभीर ट प या ोधू
याय ा
ॉक आ ण इमॅ युए
कांट सार या
आहेत.
थॉमस ए वनास यांनी नैस गक कायदा आ ण दै वी नयम यां याती
सुसंवादावर जोर द ा. जॉन
ॉकने नैस गक काय ा ा वैय
कह क
आ ण मया दत सरकारचा आधार हणून पा ह े .
इमॅ युए
कांटने
येक
या अंगभूत
आहे क नैस गक कायदा स ांत सां कृ तक
त ेवर आ ण तक ु तेवर
क त के े . o गंभीर ट प या समी कांचा असा यु
वाद
ा प पाती आ ण वं क त असू कतो आ ण नै तक व वधता कवा वरोधाभासी अ धकारां या बाबतीत
मागद न दान कर यासाठ ते संघष करतात.
. कायदे ीर सकारा मकता
oउप ीआणउ
ांती कायदे ीर सकारा मकतावाद असे
तपादन करतो क कायदा हा ज मजात नै तक त वांऐवजी मानवी इ
ा आ ण अ धकाराचे उ पादन आहे.
ा तकात जेरेमी बथम आ ण जॉन ऑ टन यांसार या कायदे ीर स ांतकारां या कृ तीतून याचा उदय झा ा आ ण HLA हाटने पुढे वक सत के ा. o
भाव ा
कायदे त
जॉन ऑ टन यांनी काय ाचा आदे
स ांत मांड ा जे असे मानते क कायदे हे सावभौम ारे जारी के े े आदे
समथन आहे. एचए ए हाटने या स ांताचा व तार के ा कायदे ीर णा
समी कांचा असा यु
चे काय
वाद आहे क कायदे ीर सकारा मकता नै तक प रमाण
कर यासाठ
यम नयम ची संक पना सादर के
आहेत यांचे
. o गंभीर ट प या
ात घे यात अपय ी ठरते
काय ाचे आ ण आंधळे पणाने पा न के यास अ यायकारक कवा अनै तक कायदे ीर णा
होऊ
कते.
. याय ा ाची ऐ तहा सक ाळा
o उ प ी आ ण उ ांती ऐ तहा सक ाळा कायदा समजून घे यासाठ ऐ तहा सक आ ण सां कृ तक संदभा या मह वावर जोर दे ते. े ड रक का वॉन सॅ व नी आ ण हे ी
मेन या मुख
सह ते
ा तकात उदयास आ े . o भाव ा
याय ा
वॉन सॅ व नी यांनी काय ा या वकासा ा आकार दे यासाठ कायदे ीर
परंपरा आ ण री त रवाजां या मह वावर जोर द ा. हे ी मेन यांनी कायदे ीर
णा
या उ
ांती आ दम ते अ धक ज ट
o गंभीर ट प या समी कांचा असा यु
ागू मता मया दत होऊ
समाजांपयत ोधून काढ े .
वाद आहे क ऐ तहा सक
ाळे चे परंपरा आ ण था यावर
कते आ ण ते कायदे ीर सुधारणा आ ण अनुकू ना या गरजेक डे
क त के याने आधु नक ब सां कृ तक समाजांम ये याची
क
कते.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
. समाज ा ीय याय ा
oउप ीआणउ
ांती समाज ा ीय याय ा
काय ा या वकासावर आ ण वापरावर भाव टाकणा या सामा जक राजक य आ ण आ थक घटकांचे परी ण करते.
ा तकात रो को पाउं ड सार या व ानांसह या ा मह व ा त झा े . o भाव ा
याय ा
Roscoe Pound यांनी सामा जक सु व
ाआण
याया ा चा ना दे या या भू मके वर जोर दे ऊ न काय ासाठ अ धक
ावहा रक आ ण समाज ा ीय
संक पना मांड
कोनाची व क
त वे आ ण अ धकारांचे मह व कमी क
.
के
. समाजा ा आकार दे यासाठ काय ा या कायाचे वणन कर यासाठ यांनी सामा जक अ भयां क
. o गंभीर ट प या समी कांचा असा यु
वाद आहे क समाज ा ीय याय ा
कते संभा तः काय ाचे नयम कमी क
ची
उपयु तावाद कवा
ावहा रक वचारां या बाजूने कायदे ीर
ा तका या उ राधात
ीवाद याय ा ाचा उदय झा ा. हे
कते.
ीवाद याय ा
oउप ीआणउ
ांती पारंपा रक कायदे ीर स ांता या पु ष क त व पा ा
तसाद हणून
काय ाने गक असमानता आ ण दडप ाही कायम ठे व या या मागाचे व े षण आ ण ट का कर याचा य न के ा आहे. o भाव ा
याय ा ाती
मुख
म ये कॅ थरीन मॅक कनन आ ण माथा फाइनेमन यांचा समावे आहे
यांनी
ीवाद
ीकोनातून
गक भेदभाव
o गंभीर ट प या समी कांचा असा यु
सोपी क
कते आ ण ते वं
याय ा
ीवाद
गक छळ आ ण पुन पादक ह क यासार या सम यांचा ोध घेत ा आहे.
वाद आहे क
वग आ ण
ीवाद याय ा
जट
कायदे ीर सम यांना पूण पणे
गकता यासार या इतर मह वा या घटकांक डे
क
ग ग त ी ते या संदभात तयार क न यांना अ धक
कते.
. गंभीर कायदे ीर अ यास CLS
o उ प ी आ ण उ ांती
ा तका या उ राधात पारंपा रक कायदे ीर स ांत आ ण सं ांचे समी क हणून गंभीर कायदे ीर अ यासाचा उदय झा ा. हे तट
आ ण व तु न हणून काय ा या क पने ा आ हान दे ते आ ण याऐवजी कायदा बळ सामा जक गटां या हतासाठ कसा काम करतो हे ोधते. o भाव ा
कायदे त
CLS ी संबं धत व ानांम ये रॉबट उं गेर डंक न के नेडी आ ण माक ट नेट यांचा समावे आहे. यांनी या यक तट ता
कायदे ीर तक आ ण काय ाचे रा य यासार या संक पनांवर ट का के
आहे असा यु
वाद के ा क ते अनेक दा व मान
o गंभीर ट प या समी कांचा असा यु वाद आहे क सीए एस काय ा या
कवा सामा जक बद ासाठ रचना मक उपाय ऑफर कर यात अय वी ठरते.
संरचना राख यासाठ काम करतात.
ीकोनात जा त नदक कवा ू यवाद असू कते आ ण ते कायदे ीर सुधारणा
. कायदा आ ण अथ ा
o उ प ी आ ण उ ांती कायदा आ ण अथ ा हा एक आंतर व ा ाखीय
कोन आहे जो कायदे ीर व े षणासाठ आ थक त वे ागू करतो. हे
ा तका या
उ राधात उदयास आ े आ ण ते हापासून ते अ व ास कायदा टॉट कायदा आ ण बौ क संपदा कायदा यासार या े ात भाव ा बन े आहे. o भाव ा
याय ा
कायदा आ ण अथ ा ा ी संबं धत व ानांम ये रचड पो नर रोना कोस आ ण गॅरी बेक र यांचा
समावे होतो. यांनी कायदे ीर सम यांसाठ काय मता
ो साहन आ ण खच
ाभ व
े षण यासार या आ थक संक पना
ागू के या आहेत.
o गंभीर ट प या समी कांचा असा यु वाद आहे क कायदा आ ण अथ ा
याय कवा समानता यासार या इतर मू यांपे ा आ थक काय मते ा ाधा य दे ऊ
कतात आ ण ते कायदे ीर ववादां या सामा जक आ ण नै तक प रमाणांक डे
क
कतात.
. उ र आधु नक याय ा
oउप ीआणउ
ांती उ र आधु नक याय ा
काय ाती
ा या यां या भू मके वर जोर दे ते. o भाव ा
काय ा या संबंधात वघटन
एक
याय ा
व तु न स य कवा वा त वकते या क पने ा आ हान दे ते. हे कायदे ीर अथ आ ण ओळख तयार कर यासाठ भाषा
उ र आधु नक याय ा ाती
मुख
आण
म ये जॅक डे रडा म े फू कॉ ट आ ण रचड रॉट यांचा समावे होतो. यांनी
वचन आ ण
े ख काचा मृ यू यासार या संक पनांचा ोध
ाव ा आहे.
o गंभीर ट प या समी कांचा असा यु वाद आहे क उ र आधु नक याय ा जा त सं यवाद कवा सापे वाद असू कते यामुळे सुसंगत कायदे ीर त वे कवा
मानदं डांचा अभाव आहे. या त र ते
आ ण समाजासाठ कायदे ीर नणयां या ावहा रक प रणामांक डे
क
कते.
कायदे ीर स ांताचे वहंगाव ोकन
कायदे ीर स ांत
या ा याय ा
कायदे ीर स ांताती
दे ख ी
हणतात हा काय ाचा ता वक अ यास आहे. हे कायदे ीर णा
मह वा या संक पनांचे येथे एक सं
त वहंगाव ोकन आहे
आ ण सं
ांचे व प उ े
आ ण त वे समजून घे याचा य न करते.
. काय ाचे व प कायदे वषयक स ांतकार कायदा काय आहे आ ण तो समाजात कसा काय करतो हे
ोधून
काढतात. ते काय ाची उ प ी नै तकता आ ण राजकारणा ी याचा संबंध आ ण मानवी वतनाचे नयमन आ ण ववादांचे नराकरण कर यात याची भू मका तपासतात.
. काय ाचे
ोत कायदे या यक नणय री त रवाज आ ण कायदे ीर त वे यासार या व वध
याचा अथ
ाव ा जातो आ ण
. यायाचा स ांत कायदे ीर स ांत काय ाती
स ांतांचा ोध घेते कायदे ीर णा
याय आ ण न प ते या
अ धकार ा त करतात. कायदे कसे तयार के े जातात
ोतांचे आ ण यां या पर
ांना संबो धत करतो. हे वतरणा मक याय
रसंवादाचे व
े षण करतात.
या मक याय आ ण सुधारा मक याया या व वध
आ ण समाजासाठ या य प रणाम कसे मळवू कतात हे समजून घे याचा य न करते.
. कायदे ीर तक कायदे वषयक स ांतकार काय ाचा अथ
ाव यासाठ आ ण
प ती आ ण त वांचे परी ण करतात. ते उदाहरण वैधा नक
. अ धकार आ ण दा य वे कायदे ीर स ांत काय ाती
हे वैय
ोतांक डू न कायदे ीर णा
ागू के ा जातो हे समजून घे यासाठ कायदे ीर स ांतवाद या
ागू कर यासाठ यायाधी
ा या आ ण नणय घे यामधी
अ धकार आ ण दा य वांचे व प आ ण
क अ धकार सामू हक अ धकार आ ण कायदे ीर णा
मधी
वक
आ ण कायदे क या ारे वापर या जाणा या कायदे ीर तका या
या यक ववेक ाची भू मका यासार या सम यांचे अ वेषण करतात.
ा ती वचारात घेते.
अ धकार आ ण कत े यां याती
संबंधांचे
ोधते.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
. कायदे ीर णा
आ ण सं
करतात. ते या सं
. गंभीर कायदे ीर अ यास हा
इ ेरे ट ह थअरी ऑफ
Law
ा तट
ॉ ऑ ट नयन थअरी ची वै
या ा ऑ ट नयन थअरी असेही हणतात
े षण आ ण सुधारणेसाठ पयायी
रा य ा
याची भू मका वक सत कर यासाठ ते व वध
आ ण सं
ां या संरचनेचा आ ण कायाचा अ यास
े षण करतात.
ता व तु न ता आ ण काय ाचे नयम यासार या आ हाना मक संक पनांवर ट का करतो. हे कायदा
त ब बत करते आ ण कायम ठे वते आ ण कायदे ीर व
ीकोन कायदे ीर स ांत त व ान समाज ा
आ ण समाजाती
ासक य एज सी यासार या कायदे ीर णा
चे आ ण कायदा आ ण समाजावर यांचा भाव यांचे व
कोन पारंपा रक कायदे ीर स ांत आ ण सं
सामा जक असमानता कसे
. आंतर व ा ाखीय
ा कायदे वषयक स ांतकार याया ये कायदे मंडळे आ ण
ां या भू मका आ ण
अथ ा
असमतो
आण
ीकोन ोधते.
आ ण इ तहास यासह व वध वषयांती
अंत
वर आधा रत आहे. काय ाची
ापक समज
ीकोनांना एक त कर याचा य न करते.
े The Imperative Theory of
ा तकात इं
याय ा
ा धकरणा ारे जारी के े या आदे ांम ये याचे मूळ यावर जोर दे तो. काही गंभीर
जॉन ऑ टन यांनी वक सत के े होते. हा स ांत काय ावर सकारा मक
यांसह याची व वध वै
े तप ी वार ए स
ोर क या
o अ याव यक स ांतानुसार कायदा ही मू भूतपणे सावभौम ा धकरणा ारे जारी के े या आदे ांची एक णा
ीकोन दान करतो सावभौम
. सावभौम आदे
आहे जी ऑ टन
कवा सं
ा हणून प रभा षत करते
याचे समाज सवयीनुसार पा न करतो परंतु वत सवयीने इतर कोण याही अ धकाराचे पा न करत नाही. o या आ ा यां या अ याव यक व पा ारे वै
आहेत याचा अथ ते काही कृ ती
तबंध कवा
ेची धमक द
न दे तात कवा
ीकृ त
तबं धत करतात आ ण यांचे पा न न के याब
जाते.
. कायदे ीर सकारा मकता
o अ याव यक स ांत कायदे ीर सकारा मकते ी संरे खत आहे जे असे स
या या साम ी कवा नै तक मू याऐवजी या या
o या
ीकोनानुसार एखादा कायदा वैध आहे जर तो एखा ा मा यता ा त ा धकरणा ारे ागू के ा गे ा असे
स ांतां या व
. आदे
करते क काय ाची वैधता आहे
ोता ारे नधा रत के े जाते.
आहे जे कायदा आ ण नै तकता यां याती
या या नै तक साम ीची पवा न करता. हे नैस गक काय ा या
आव यक संबंध सांगते.
स ांत
o ऑ टन या स ांता ा काय ाचा आदे
मा
स ांत हणून संबोध े जाते कारण ते काय ाची क पना सावभौम ारे कायदे ीर णा
या सद यांना जारी के े या आदे ांची
का हणून करते. o या आ ा यां या अ याव यक व पामुळे आ ण यांना ते संबो धत के े जातात यां याकडू न आ ापा ना या अपे ेने
सं ेषणा या इतर कारांपे ा वेगळे आहेत.
. मंज ुरी आ ण जबरद ती
o अ याव यक स ांत कायदे ीर आदे ांची अंम बजावणी कर यासाठ मंज ुरी कवा जबरद ती यां या मह वावर जोर दे ते.
तबंधांम ये दं ड कारावास कवा काय ाचे उ
ं घन करणा या
वर
ाद े या इतर दं डांचा समावे असू कतो.
o स ांता या समी कांचा असा यु
आ ण कायदे ीर सं
.
ता आ ण न
वाद आहे क काय ाची प रणामकारकता के वळ
ांची वैधता यासार या घटकांवर दे ख ी
तबंधां या धो यावरच नाही तर सामा जक नयम अ धकाराकडे पाह याचा
ीकोन
अव ं बून असते.
तता
o ऑ टनने कायदे ीर नयमांमधी
ता आ ण न
तते या मह वावर जोर द ा. कायदे ीर आदे
आ ण अचूक भाषेत तयार के े पा हजेत अ
ता कवा अथ
ाव यासाठ जागा न ठे वता.
o समी कांचा असा यु
वाद आहे क आधु नक कायदे ीर णा
ची गुंतागुंत अनेक दा अ
ता आ ण अ न
ततेक डे नेत असते
यामुळे
ना यांचे कायदे ीर दा य व
आ ण अ धकार समजणे कठ ण होते.
. कायदा आ ण नै तकता वेगळे करणे
o अ याव यक स ांता या मु य वै
ांपैक एक हणजे नै तकतेपासून काय ाचे पृथ करण.
ऑ टन या मते काय ाची वैधता नै तक त वे कवा नै तक नकषां ी सुसंगत नाही.
o समी कांचे हणणे आहे क हा
कोन काय ा या नै तक प रमाणासाठ अय
वी ठरतो आ ण यामुळे होऊ
आंधळे पणाने अनुसरण के यास अ यायकारक कवा जाचक कायदे ीर णा
कते
.
सावभौम ा धकरणाने जारी के े या आदे ांवर आधा रत नैस गक कायदा
स ांत पै ू अ नवाय स ांत ऑ ट नयन स ांत सह तु ना नैस गक कायदा स ांत फाउं डे न.
नसग कवा दै वी
ोतांक डू न ा त झा े या ज मजात नै तक त वांवर आधा रत.
कायदा
ोत नमाण कर यासाठ कायदा
या
ा धकरण हे सावभौम घटकावर अव ं बून असते.
कायदा तयार कर याचा अ धकार मानवी इ
ा धकरण
नाते
कायदा आ ण नै तकता
कायदा नै तकतेपासून वेगळा आहे वैधता नै तक साम ीवर अव ं बून नाही.
कायदा नै तकते ी घ न पणे जोड े ा आहे वैधता नै तक त वां ी जुळ वून घे यावर
अव ं बून असते.
दर यान
व चकता आ ण
े पासून वतं अस े या नै तक त वांमधून
ा त होतो.
ा दक अथा या आधारे कायदे ीर आदे ांचा सं
त अथ
ाव ा जातो.
कायदे ीर नयम नै तक त वां या का ात
ीकरणा या अधीन आहेत.
ा या
ट का
काय ाचे माण अ धक सोपे करते याय आ ण नै तकते या भू मके कडे
करते.
अती आद वाद कवा
न असू कते सावभौ मक नै तक त वे न
आ हानांना सामोरे जावे ागते.
पृ
पैक
त कर यात
Machine Translated by Google
आधु नक याय ा ात ही तु ना काय ाचे व प आ ण उ े
औपचा रक
या
या वषयी चा ू अस े या वाद ववादांवर का टाकते. अ याव यक स ांत कायदे ीर संरचना आ ण अ धकार यावर
क त करणारा एक
ीकोन दान करतो तर नैस गक कायदा स ांत काय ाचे नै तक प रमाण आ ण याय आ ण मानवी ह कांना ो साहन दे यासाठ याची भू मका अधोरे खत करतो. आधु नक याय ा
ीकोनांना एक त कर याचा य न करते कायदे ीर सकारा मकतेचे मह व ओळखून तसेच काय ाम ये अंतभूत अस े या नै तक आ ण नै तक वचारांना दे ख ी
कायदे ीर स ांत अनेक दा कायदे ीर णा
कायदे ीर णा
आ ण नणयांना आकार दे यासाठ कायदे ीर वैधता आ ण नै तक त वे या दो ह चा वचार करणा या संतु त
ची संक पना कायदे ीर णा
ची
न
कोना या गरजेवर जोर दे ते.
या संक पनेत
मू भूत त वे संरचना आ ण काय समजून घेण े समा व आहे जे समाजात कायदे कसे तयार के े जातात अथ
. कायदे ीर णा
अनेक दा
मा यता दे ते. अ ा कारे समका
ाव े जातात आ ण
ागू के े जातात. या संक पनेचे तप ी वार परंतु सोपे
ीकरण येथे आहे
ा या
o कायदे ीर णा
हणजे वतनाचे नयमन कर यासाठ
कायप त चा संच. हे सामा जक पर
ववादांचे नराकरण कर यासाठ आ ण याय
रसंवाद आयो जत आ ण नयं त कर यासाठ सु व
व
ा
ा पत कर यासाठ समाजाने
रता आ ण समुदायाती
ापन के े या नयम सं
अ धकारांचे संर ण सु न
ाआण
त कर यासाठ एक
े मवक दान करते.
. कायदे ीर णा
चे घटक
o कायदे कायदे ीर णा
म ये कायदे असतात जे नयम कवा नकष असतात जे समाजाती
आचरण आ ण संबंध नयं त करतात. कायदे
खत कवा अ
खत औपचा रक
कवा अनौपचा रक असू कतात आ ण ते मानवी वतना या व वध पै ूं चा समावे करतात जसे क गु हेगारी आचरण मा म ा अ धकार करार आ ण कौटुं बक बाबी. o
सं
ा कायदे ीर णा
याया ये
म ये कायदे तयार करणे याचा अथ
ासक य सं
काय ाची अंम बजावणी करणा या सं
o कायप ती कायदे ीर णा
या कायप ती हे सु न
ावणे आ ण
ांचा समावे असू कतो.
म ये कायदे बनवणे अथ
येक सं
ेची कायदे ीर णा
ॉ इं
काय ातून घेत े या कॉमन
असतात. यायाधी
म ये व
ावणे आ ण याची अंम बजावणी करणे यासाठ
भू मका आ ण काय असतात.
या असते.
यांचा समावे असू कतो.
ॉ स ट म कायदे ीर त वांचा अथ
काय ांवर जोर दे तात. यायाधी काय ाचा अथ
ा मक कायदा इ
वैय
ाव यासाठ आ ण
ागू कर यासाठ या यक उदाहरण आ ण के स काय ावर अव ं बून
यां या नणयां ारे काय ा ा आकार दे यात मह वपूण भू मका बजावतात जे भ व याती
कायदा रोमन काय ावर आधा रत नागरी कायदा णा
ा मक कायदे ीर णा
ावतात आ ण
कायदे ीर अ धकाराचे ाथ मक
खट यांसाठ कायदे ीर उदाहरणे
ोत हणून सं हताब
कायदे आ ण
ा पत करतात. o नागरी
खत
ागू करतात परंतु यांचे नणय पूवापार ऐवजी वैधा नक तरतुद वर आधा रत असतात.
रया काय ात ज े
धा मक ंथ आ ण
कवण मधून त वे ा त करतात. या णा
इ
ा मक याय ा ावर आधा रत
क आचरण कौटुं बक कायदा वा ण य आ ण ासन यासह जीवना या व वध पै ूं वर नयं ण ठे वतात.
o थागत कायदा काही समाज थागत काय ावर अव ं बून असतात
थागत कायदा पारंपा रक नयम मू ये आ ण री त रवाज
. कायदे ीर णा
ांम ये कायदे मंडळे
चे कार
o कॉमन
oइ
ांचा समावे होतो. या सं
त करतात क कायदे सुसंगतपणे न प पणे आ ण न प पणे ागू के े जातात. याम ये काय ाचा मसुदा तयार करणे चाच या घेण े ववादांचे
नराकरण करणे आ ण कायदे ीर नणयांची अंम बजावणी करणे या
. कायदे ीर णा
ागू करणे यासाठ जबाबदार अस े या सं
ाआण
यात अ
खत नयम आ ण था असतात या व
समुदायात कवा सं कृ तीत का ांतराने वक सत होतात.
त ब बत करतो आ ण ब तेक वेळ ा औपचा रक कायदे ीर णा
या बाजूने ागू के ा जातो.
ची काय
o नयमन कायदे ीर णा
आ ण सं
ांसाठ आचार अ धकार आ ण दा य वांचे मानक
ा पत क न वतन नयं त करतात. ते अनु ेय आ ण न ष
कृ ती प रभा षत
करतात आ ण कायदे ीर नयमांचे पा न कर यासाठ यं णा दान करतात.
o ववादाचे नराकरण कायदे ीर णा
या जसे क म य
संर ण सु न
प ांमधी
ीआण
त क न याय
संघष आ ण ववादांचे नराकरण कर यासाठ यं णा दान करतात. याया ये याया धकरण आ ण पयायी ववाद नराकरण
वाद ववादांचे याय नवाडा कर यासाठ आ ण नराकरण कर यासाठ मंच ऑफर करतात. o याय याय व
व
ा पत करणे हे कायदे ीर णा
चे उ
ा या यता आ ण ह कांचे
आहे. ते काय ाचे रा य टकवून ठे व याचा काय ासमोर समानता वाढव याचा आ ण
याया यीन पुनराव ोकन आ ण नवारणा ारे कायदे ीर चुक ांवर उपाय दान कर याचा य न करतात.
काय ाची काय आ ण फायदे काय ाची काय आ ण फायदे
सु व
ा राख यासाठ
ववादांचे नराकरण कर यासाठ आ ण समाजात याय वाढव यासाठ मह वपूण आहेत. या संक पनांचे तप ी वार परंतु सोपे
ीकरण येथे आहे
. काय ाची काय
o वतनाचे नयमन काय ा या ाथ मक कायापैक एक हणजे
आ ण सं
ां या
या नयं त करणारे नयम मानके आ ण मानदं ड
कायदे वीकाय आचरण अ धकार आ ण दा य वे प रभा षत करतात या ारे वतनाचे मागद न करतात आ ण समाजाती
o ववादाचे नराकरण कायदा प ांमधी
म य
ीआण
ा पत क न वतनाचे नयमन करणे.
अराजकता कवा अ व
ा रोखतात.
संघष आ ण ववादांचे नराकरण कर यासाठ यं णा दान करतो. याया ये याया धकरण आ ण पयायी ववाद नराकरण प ती जसे क
वाद ववादांचे याय नवाडा कर यासाठ आ ण कायदे ीर त वे आ ण पुरा ांवर आधा रत या य नराकरणासाठ मंच दे तात.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
o ह कांचे संर ण कायदा मनमानी कृ ती भेदभाव आ ण वैय
क वातं यांचे उ
ं घन यापासून कायदे ीर संर ण दे ऊ न वैय
इतरांक डू न कवा सरकार ारे अ यायकारक वागणूक कवा यां या अ धकारांचे उ
काय ानुसार समान वागणूक सु न
क ह क आ ण वातं यांचे र ण करतो. हे सु न
त करते क
ना
ं घन कर यापासून कायदे ीर उपाय आ ण संर णाचा सहारा मळतो. o यायाचा चार काय ाचे रा य राखून
त क न आ ण कायदे ीर चुक ांवर उपाय दान क न याय
व
ा पत कर याचे कायदे ीर
व
ेचे उ
आहे. हे कायदे ीर त वे आ ण ववादांचे नराकरण
कर यासाठ न प ता समानता आ ण जबाबदारी ा ो साहन दे याचा य न करते.
o सु व
ा राखणे कायदा समाजाती
आचरण नातेसंबंध आ ण पर
रोखते संघषाचे नराकरण करते आ ण
रसंवाद नयं त करणारे नयम आ ण मानदं ड
ा पत क न सामा जक सु व
ाआण
रता राखतो. हे बेक ायदे ीर वतन
आ ण समुदायां या ांततापूण सहअ त वासाठ एक े मवक दान करते.
. काय ाचे फायदे
o अंदाज आ ण न
तता कायदा वतन आ ण नणय घे याचे मागद न करणारे
नयम आ ण मानके
कतात आ ण यानुसार यांचे आचरण योजना क
यामुळे समाजात
अंदाज घेऊ
मयादा घा ू न यो य
या सु न
कतात
त क न आ ण नागरी वातं यांचे र ण क न वैय
ा पत क न अंदाज आ ण न
रता आ ण सु व
तता दान करतो.
यां या कृ त या कायदे ीर प रणामांचा
ा नमाण होते. o ह क आ ण वातं यांचे संर ण कायदा सरकारी
वर
क ह क आ ण वातं यांचे संर ण करतो. हे मनमानी कृ ती आ ण अ धकाराचा गैरवापर जबाबदारी आ ण
काय ाचे नयम यांना चा ना दे ण ारे तपास
हणून काम करते.
o ववादांचे नराकरण कायदा औपचा रक कायदे ीर
यां ारे ववाद आ ण ववादांचे नराकरण कर यासाठ यं णा दान करतो जसे क खट ा कवा वैक पक ववाद नराकरण प ती. हे प ांना
नराकरण ोध यासाठ उपाय मळ व यासाठ आ ण यां या अ धकारांची अंम बजावणी कर यासाठ माग दान करते
o सामा जक क याणाचा चार आ थक
याक ापांचे नयमन क न
ाहकांचे संर ण क न सावज नक आरो य आ ण सुर
क याण आ ण सावज नक हता ा चा ना दे यासाठ कायदा मह वपूण भू मका बजावतो.
वैधता आ ण अ धकार कायदा
होते
यामुळे ते समाजाती
ोक ाही
या घटना मक त वे आ ण ा सत
आ ण सं
यामुळे
ांतता आ ण सहकाय वाढे .
ततेचे र ण क न आ ण सामा जक असमानता र क न सामा जक
धा मक वार य संतु त करणे आ ण संपूण समाजाचे क याण सु न
ोकां या संमतीतून याचे अ धकार ा त करतो. या ा अ धकाराचा
त करणे हे याचे उ
आहे. o
ोत हणून वैधता आ ण व ासाहता ा त
ांक डू न आ ाधारकता आ ण आदर ा त
कर यास स म करते.
काय ा या कायाचे
ीकरण कायदा समाजात अनेक
मह वाची काय करतो
येक एकं दर क याण सु व
ा आ ण याय यासाठ योगदान दे तो. काय ा या व वध कायाचे तप ी वार परंतु सोपे
o काय ा या ाथ मक कायापैक एक हणजे नयम मानके
आण
आ ण सं
ां या
ीकरण येथे आहे
. वतनाचे नयमन
ा पत क न वतन नयं त करणे.
या नयं त करणारे नयम.
o कायदे वीकाय आचरण अ धकार आ ण दा य वे प रभा षत करतात वैय
क
ावसा यक आ ण सावज नक संवादांसह जीवना या व वध
े ाती
वतनासाठ मागद न आ ण सीमा दान करतात.
. ह कांचे संर ण
o मनमानी कृ ती भेदभाव आ ण वैय
क वातं यांचे उ
ं घन या व
कायदे ीर संर ण दे ऊ न कायदा वैय
सरकारकडू न अ यायकारक वागणूक कवा यां या ह कांचे उ
क ह क आ ण वातं यांचे र ण करतो. o हे सु न
त करते क
ना इतर कवा
ं घन कर यापासून कायदे ीर उपाय आ ण संर णाचा
सहारा मळतो.
. ववादांचे नराकरण
o कायदे ीर
या कवा म य
ीआणम य
ी यांसार या वैक पक ववाद नराकरण प ती यांसार या औपचा रक कायदे ीर
यां ारे प ांमधी
संघष आ ण ववादांचे नराकरण कर यासाठ
कायदा दान करतो.
o याया ये याया धकरण आ ण इतर या यक सं
ा ववादांचा नवाडा कर यासाठ आ ण पोहोच यासाठ मंच दे तात
कायदे ीर त वे आ ण पुरा ावर आधा रत या य ठराव.
. यायाची जा हरात
o काय ाचे ासन कायम राखून समानता सु न
त क न याय
ा सत करणे हे कायदे ीर णा
चे उ
आहे
काय ांतगत उपचार आ ण कायदे ीर चुक ांसाठ उपाय दान करणे.
o कायदे ीर त वांचा वापर आ ण ववादांचे नराकरण कर यात न प ता समानता आ ण उ रदा य व यांना ो साहन दे याचा य न करते
. सु व
यामुळे कायदे ीर
व
ेवर व ास आ ण आ म व ास वाढतो.
ा राखणे
o कायदा समाजाती
आचरण नातेसंबंध आ ण पर
नराकरण करते आ ण
दान करते
रसंवाद नयं त करणारे नयम आ ण मानदं ड
ा पत क न सामा जक सु व
ाआण
रता राखतो. o हे बेक ायदे ीर वतन रोखते संघषाचे
आ ण समुदायां या ांततापूण सहअ त वासाठ एक े मवक
यामुळे एकू णच सुसंवाद आ ण एकसंधता नमाण होते.
. सामा जक क याणाची जा हरात
o आ थक
याक ापांचे नयमन क न
ाहकांचे संर ण क न सावज नक आरो य आ ण सुर
ततेचे र ण क न आ ण सामा जक असमानता र क न सामा जक क याण आ ण सावज नक हता ा
चा ना दे यासाठ कायदा मह वपूण भू मका बजावतो.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
o
धा मक हतसंबंध संतु त करणे आ ण संपूण समाजाचे क याण सु न
याचे उ
त करणे सामा य चांग या गो ना ो साहन दे ण े आ ण जीवनाची गुण व ा वाढवणे हे
आहे.
. वैधता आ ण अ धकार
o कायदा
ोक ाही
या घटना मक त वे आ ण संमती यातून याचे अ धकार ा त करतो
ा सत या.
o अ धकाराचा
ोत हणून या ा कायदे ीरपणा आ ण व ासाहता ा त होते
कर यास स म करते
यामुळे ते समाजाती
यामुळे कायदे ीर नयमांचे पा न आ ण पा न सु न
आ ण सं
ांक डू न आ ाधारकता आ ण आदर ा त
त होते.
काय ा या फाय ांची चचा काय ाचे फायदे पु कळ
आहेत आ ण समाजात सु व
. अंदाज आ ण न
ा याय आ ण सामा य चांग या गो ना चा ना दे यासाठ मह वपूण भू मका बजावतात. काय ा या व वध फाय ांची येथे तप ी वार चचा आहे
तता
o कायदा
नयम मानके आ ण कायप ती
ा पत क न अंदाज आ ण न
कृ त या कायदे ीर प रणामांची अपे ा क
आ ण यानुसार काय कर यास अनुमती दे तात
तता दान करतो जे वतन आ ण नणय घे यास मागद न करतात. o
यां या
कतात यांना योजना
यामुळे समाजात
रता सुसंगतता आ ण सु व
ा वाढते.
. ह क आ ण वातं यांचे संर ण
o काय ाचा सवात
वातं य
णीय फायदा हणजे वैय
o कायदे मनमानी कृ ती भेदभाव आ ण वैय
अ धकारा या
पयोगा व
क ह कांचे संर ण कर याची
क वातं या या उ
ं घना व
मता आ ण
कायदे ीर संर ण
ा पत करतात हे सु न
त करतात क
ना अ याय कवा
कायदे ीर उपाय आ ण संर णाचा सहारा मळतो.
. ववादांचे नराकरण
o कायदे ीर
या कवा म य
ीआण
वाद यांसार या वैक पक ववाद नराकरण प ती यासार या औपचा रक कायदे ीर
नराकरण कर यासाठ कायदा दान करतो. o याया ये याया धकरण आ ण इतर या यक सं
ये ारे संघष आ ण ववादांचे
ा ववादांचे नराकरण कर यासाठ आ ण कायदे ीर
त वे आ ण पुरा ांवर आधा रत या य नराकरणासाठ मंच दान करतात जे ांतता स ोखा आ ण सामा जक सौहादा ा ो साहन दे तात.
. यायाची जा हरात
o कायदा काय ाचे रा य राखून समानता सु न
त क न याय
ासनात योगदान दे तो
काय ांतगत उपचार आ ण कायदे ीर चुक ांसाठ उपाय दान करणे.
o कायदे ीर त वांचा वापर आ ण ववादांचे नराकरण कर यासाठ ते न प ता समानता आ ण उ रदा य व वाढवते
यामुळे कायदे ीर णा
म ये व ास
आ म व ास आ ण वैधता वाढते.
. सु व
ा राखणे
o कायदा समाजाती
आचरण नातेसंबंध आ ण पर
बेक ायदे ीर वतनास
रसंवाद नयं त करणारे नयम आ ण मानदं ड
ा पत क न सामा जक सु व
ाआण
रता राखतो. o हे
तबंध करते संघषाचे नराकरण करते आ ण
आ ण समुदायां या ांततापूण सहअ त वासाठ एक े मवक दान करते
यामुळे संपूण सौहाद सुर ा आ ण क याणासाठ योगदान होते.
. सामा जक क याणाची जा हरात
o आ थक
याक ापांचे नयमन क न
ाहकांचे संर ण क न सावज नक आरो य आ ण सुर
ततेचे र ण क न आ ण सामा जक असमानता र क न
सामा जक क याण आ ण सावज नक हता ा चा ना दे यासाठ कायदा मह वाची भू मका बजावतो.
o हे
धा मक हतसंबंध संतु त करते आ ण संपूण समाजाचे क याण सु न
त करते सामा य चांग या गो ना ो साहन दे ते आ ण समाजाती
सव सद यांसाठ
जीवनाचा दजा वाढवते.
. वैधता आ ण अ धकार
o कायदा
ोक ाही
या घटना मक त वे आ ण संमती यातून याचे अ धकार ा त करतो
ा सत या.
o अ धकाराचा
ोत हणून या ा कायदे ीरपणा आ ण व ासाहता ा त होते
कर यास स म करते
यामुळे ते समाजाती
यामुळे कायदे ीर नयमांचे पा न आ ण पा न सु न
आ ण सं
ांक डू न आ ाधारकता आ ण आदर ा त
त होते.
व मान काय ांचे वहंगाव ोकन भारतीय
याय ा ा या संदभात व मान काय ांचे वहंगाव ोकन भारताती
जीवना या व वध पै ूं वर नयं ण ठे वणारी कायदे ीर त वे कायदे आ ण नयमांची व तृत
ेण ी समा व करते. येथे तप ी वार
ीकरण आहे
. घटना मक
कायदा
o भारतीय रा यघटना हा भूमीचा सव
दे ाती
ासन अ धकार आ ण सं
o हे सरकारची रचना
कायदा आहे यासाठ चौकट दान करते
ा.
ा पत करते व वध ाखांचे अ धकार आ ण जबाबदा यांचे वणन करते आ ण नाग रकांचे मू भूत अ धकार आ ण वातं य न
क हर के े या मुख
त करते. o
े ांम ये मू भूत अ धकार रा य धोरणाची मागद क त वे संघरा य अ धकारांचे पृथ करण आ ण या यक
पुनराव ोकन यांचा समावे होतो.
. नागरी कायदा
o नागरी कायदा
कवा सं
ांमधी
खाजगी ववाद नयं त करतो आ ण करार मा म ा कौटुं बक कायदा टॉट् स आ ण नागरी
येसह व तृत कायदे ीर
े ांचा समावे करतो.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
o मह वा या काय ांम ये भारतीय करार कायदा
समा व आहे मा म ा ह तांतरण कायदा
ह
ववाह कायदा
नागरी
या सं हता
आण व
मदत कायदा
.
. फौजदारी कायदा
o फौजदारी कायदा रा य कवा समाजा व
काय ाचे उ
ं घन करणा या
या गु
ची.
o मुख काय ांम ये भारतीय दं ड सं हता
खट ा आ ण
.
े या
ां ी संबं धत आहे आ ण
जे गु हे आ ण यां या दं डांची
येची
परेषा द
ेची तरतूद करतो
ा या करते आ ण फौजदारी
या सं हता
यांचा समावे आहे
याम ये तपास
जाते.
ासक य कायदा
o
ासक य कायदा सरकारी एज सी या
याक ापांना नयं त करतो आ ण ते काय करतात याची खा ी करतो
यां या अ धकारा या मयादे त.
o याम ये
ासक य नणय घेण े
o मह वा या काय ांम ये
ासक य
.
ासक य या यक पुनराव ोकन यासार या
या आ ण सावज नक ा धकरणांचे अ धकार आ ण दा य वे.
ासक य याया धकरण कायदा
े ांचा समावे होतो
आ ण व वध नयम आ ण
या नयं त करणारे नयम.
ावसा यक कायदा
o
ावसा यक कायदा करार व तूंची व
वाटाघाट यो य साधने भागीदारी आ ण कं प यांसह
काय ांम ये भारतीय भागीदारी कायदा
नगो एब
इ टमट् स ऍ ट
समा व आहे व तूंची व
आ ण कं पनी कायदा
ावसा यक
कायदा
याक ाप आ ण
वहारांचे नयमन करतो. o मुख
द
.
. कामगार आ ण रोजगार कायदा
o कामगार आ ण रोजगार कायदा नयो ा आ ण कमचा यांचे अ धकार आ ण कत े नयं त करतो
कामाची जागा.
o याम ये रोजगार करार वेतन कामा या प र
आ ण सामा जक सुर ा.
ती औ ो गक ववाद
o मह वा या काय ांम ये औ ो गक ववाद कायदा
समा व आहे कमचारी भ व य नवाह नधी आ ण व वध तरतुद कायदा
आ ण कमान वेतन कायदा
.
. पयावरण कायदा
o पयावरण कायदा मानवी
याक ापांचे नयमन करतो जे पयावरण आ ण नसगावर प रणाम करतात
संसाधने
o ते
षण नयं ण जैव व वधतेचे संवधन व यजीव संर ण यासार या सम यांचे नराकरण करते.
आ ण ा त वकास.
o मु य काय ांम ये पयावरण संर ण कायदा
. बौ
समा व आहे पाणी
षण
तबंध आ ण नयं ण अ ध नयम
आ ण व यजीव संर ण कायदा
क संपदा कायदा
o बौ
क संपदा कायदा मना या न मतीचे संर ण करतो जसे क आ व कार क ा मक कामे
े डमाक आ ण डझाइन.
o यात पेटंट कायदा
सार या काय ांचा समावे आहे कॉपीराइट कायदा
े डमाक कायदा
आ ण डझाईन कायदा
.
. कर आकारणी कायदा
o कर आकारणी कायदा सरकार ारे कर
ादणे आ ण गोळा करणे नयं त करतो. o याम ये
य
आणअ य
करांचा समावे होतो जसे
क आयकर व तू आ ण सेवा कर GST सीमा ु क
ु क उ पादन ु क आ ण संप ी कर.
o मु य काय ांम ये आयकर कायदा
समा व आहे क य व तू आ ण सेवा कर कायदा
आ ण सीमा ु क कायदा
.
. आंतररा ीय कायदा
o आंतररा ीय कायदा रा ये आंतररा ीय सं
ाआण
यां याती
संबंध नयं त करतो
जाग तक समुदायात.
o यात करार राजनै तक संबंध मानवा धकार मानवतावाद कायदा आ ण
आंतररा ीय
ापार.
o भारत अनेक आंतररा ीय करार आ ण करारांचा प
कायदे कवा या यक
भारताती
काय ा या
काय ाचे
ोतां या उ
आहे
यांचा समावे के ा जाऊ
कतो
ा या ारे दे ांतगत काय ात.
ोत भारताती
ांतीवर ऐ तहा सक सां कृ तक आ ण वसाहतवाद घटकांचा भाव पड ा आहे प रणामी एक वै व यपूण कायदे ीर चौकट आहे जी वदे ी चा
यां यापासून बनते. भारताती
काय ा या
ोतां या वासाचे वहंगाव ोकन येथे आहे
o औप नवे क
ासना या आगमनापूव भारताम ये थागत कायदे धा मक कायदे आ ण समुदाय आधा रत कायदे ीर नकषांसह वदे ी कायदे ीर णा
परंपरा होती. o थागत कायदे
जीवनाती
के
रीती धा मक ंथ वसाहती कायदे आ ण घटना मक त वे
. वदे ी कायदे ीर णा
यांना
मृती
कवा
ा नक चा
रीती
हणून ओळख े जाते ते वैय
व वध पै ू जसे क ववाह वारसा आ ण मा म ा अ धकार नयं त करतात आ ण
ची समृ
क आ ण सामा जक
ा नक अ धकारी आ ण समुदाया या ने यांनी यांची अंम बजावणी
होती.
पृ
पैक
.
Machine Translated by Google
o धा मक कायदे जसे क ह कायदा इ
ा मक कायदा आ ण इतर समुदायांचे परंपरागत कायदे वैय
क बाब चे नयमन कर यात आ ण यां या संबं धत समुदायांमधी
ववादांचे नराकरण कर यात
मह वपूण भू मका बजावतात.
. वसाहती भाव
o
ट
वसाहत का खंड
भारताती
o इं जांनी याय
ा ते
णा
व
ा तका या म यापयत काय ावर खो वर प रणाम झा ा.
.
ा पत कर यासाठ इं जी सामा य कायदा कायदे आ ण कायदे ीर सं
ा आण या
आ ण कॉ नीचे ासन करा.
o
या नयामक काय ाने क क ा सव
भारताती
ट
ै ती
कायदे भारतीय दं ड सं हता
व
याया याची
ापना के
याची सु वात झा
या यक
ासन. o यानंतर या काय ाने जसे क सनद
नागरी
या सं हता
आ ण भारतीय पुरावा कायदा
कायदे आ ण
यांचे सं हतीकरण क न आधु नक भारतीय कायदे ीर
ेचा पाया घात ा.
. कायदे
o
म ये रा यघटना वीकार यानंतर वतं भारतात काय ाचा ाथ मक
ासन अ धकार आ ण सं
ोत हणून कायदे उदयास आ े . o भारतीय रा यघटना हा भूमीचा सव
कायदा आहे आ ण यासाठ
े मवक दान करतो.
ा.
o फौजदारी कायदा नागरी कायदा कर आकारणी आ ण समाजक याण यासह आपाप या काय े ाती
रा य वधानमंडळांनी संमत के े े कायदे
यायो जत कायदे
करणांवर कायदे कर याचा अ धकार संसद आ ण रा य वधानमंडळांना आहे. o संसदे ने आ ण
ासक य नयम आ ण उप वधी भारताती
काय ाचे औपचा रक
ोत बनतात.
. या यक उदाहरणे
o या यक उदाहरणे कवा के स कायदा कायदे ीर णा
भारताती
ा आकार दे यात आ ण
ा या कर यात मह वपूण भू मका बजावतात
कायदे .
o उदाहरणाचा स ांत
या ा
टे अ र डसी सस
हणून ओळख े जाते ते सुसंगतता भ व यसूचकता आ ण
ा पत या यक उदाहरणांचे पा न क न कायदे ीर नणयांम ये एकसमानता.
o भारताचे सव
याया य आ ण उ
याया यांना रा यघटना आ ण काय ांचा अथ
ाव याचे ववादांचे नराकरण कर याचे आ ण यां या नणय आ ण नणयां ारे बंधनकारक उदाहरणे
ा पत
कर याचे अ धकार आहेत.
. थागत कायदा
o थागत कायदा भारताती
कायदे ीर
व
ेवर भाव टाकत आहे व ेषत वैय
हणून ओळख या जाणा या था आ ण परंपरांना काय ाचे वैध
क कायदा कौटुं बक कायदा आ ण मा म ा अ धकारां या बाबतीत. भारतीय काय ांतगत
सावज नक धोरण कवा वैधा नक काय ा या वरोधात नस यास याया यां ारे ागू के े जाऊ
कतात.
o ह कायदा इ
त कायदे
ा मक कायदा आ ण आ दवासी चा
भारताती
ा नक चा
रीती
ोत मान े जाते आ ण ते
रीती यासारखे व वध समुदायांचे च
वैधा नक कायदे आ ण या यक उदाहरणांसह सहअ त व.
. घटना मक त वे
o भारतीय रा यघटनेत काय ाचे रा य मू भूत अ धकार अ धकारांचे पृथ करण आ ण संघरा य यासारखी मुख कायदे ीर त वे आ ण मू ये आहेत जी कायदे ीर
व
ेसाठ मागद क त वे हणून
काम करतात.
o संवैधा नक त वे काय ांचे
भारताती
औपचा रक आ ण भौ तक
काय ाचे
ोत औपचा रक
ीकरण आ ण सरकारी अ धकारां या वापरावर भाव टाकतात
ोत भारतीय कायदे ीर
ोत आ ण भौ तक
व
ोत हे अ धकृ त
येक
ेण ीचे तप ी वार वणन क या
प घेऊ
काय ाचा ाथ मक औपचा रक
कतात. उदाहरणांम ये भारतीय दं ड सं हता
b रा यघटना भारतीय रा यघटना हा दे ाचा सव
. काय ाचे औपचा रक
ोत
ोतांचा समावे आहे
ोत आहे. हे भारता या संसदे ने आ ण रा य वधानमंडळांनी
नागरी
या सं हता
आ ण कं पनी कायदा
कायदा आहे आ ण तो भारतीय कायदे ीर
करते आ ण नाग रकांचे मू भूत ह क आ ण वातं य न
क अ धकारांचे संर ण.
ोतांचा संदभ घेतात यातून कायदे तयार के े जातात आ ण
भारतात कायदे ीर बंधनकारक हणून ओळख े जाते. या
a कायदे कायदा हा भारताती
त करतात मू भूत वातं य आ ण वैय
ेत
ोतांम ये व तृतपणे वग कृ त के े जातात. च ा
o काय ाचे औपचा रक
ोक ाही नयमांचे पा न सु न
व
ागू के े या काय ांचा संदभ दे ते. कायदे कायदे अ यादे
ेचा पाया आहे. हे सरकारची रचना
ा पत करते व वध ाखांचे अ धकार आ ण जबाबदा यांचे वणन
त करते. सं वधाना ी वसंगत कोणताही कायदा कवा कृ ती अ ा वसंगती या मयादे पयत र बात
नयम व नयम आ ण ाथ मक काय ा ारे दान के े या अ धकाराखा
कायकारी अ धका यांनी के े े आदे
आ ण ते संसद य कवा वधान पयवे णा या अधीन असतात. उदाहरणांम ये सरकारी वभाग आ ण नयामक सं
नयम आ ण नयमांचे
.
यांचा संदभ दे ते. नयु
ठरते. c
यायो जत कायदे
के े े कायदे ाथ मक काय ाचे तप ी
यायो जत कायदे हे
पुरवतात आ ण भरतात
ांनी
जारी के े या अ धसूचना समा व आहेत.
. काय ाचे सा ह य
ोत
o काय ाचे भौ तक
ोत भारताती
कायदे ीर नकष आ ण नयमां या अंत न हत मू भूत साम ी आ ण त वांचा संदभ दे तात. हे
ोत औपचा रक काय ांचा अथ
ाव यासाठ आ ण
आधार दान करतात.
साम ी या
ोतांम ये हे समा व आहे
पृ
पैक
ागू कर यासाठ
Machine Translated by Google
a सानुकू
थागत कायदा हा भारताती
बाबतीत. भारतीय काय ांतगत
काय ाचा एक मह वाचा भौ तक
ा नक री त रवाज
याया यां ारे ागू के या जाऊ
कतात. उदाहरणांम ये
कवा के स कायदा हा भारताती
काय ाचा आणखी एक भौ तक
कायदे ीर त वे आ ण कमा
ते काय ांचा अथ
क कायदा कौटुं बक कायदा आ ण मा म ा अ धकारां या
ा नक ववाह था आ ण सामुदा यक मा म ा अ धकार यांचा समावे होतो. b पूववत
ोत आहे. हे मागी
करणांम ये याया यांनी
ाव यासाठ आ ण
ागू कर यासाठ मागद क हणून काम करते.
नणयांचा संदभ दे ते आ ण यानंतर या करणांम ये काय ाचा अथ
ओळख या जाणा या उदाहरणाचा स ांत
ोत आहे व ेषत वैय
हणून ओळख या जाणा या था आ ण परंपरा सावज नक धोरण कवा वैधा नक काय ा या वरोधात नस यास
या यक उदाहरण
ा पत के े या त वांचा आ ण
टे अ र डसी सस
ा पत या यक उदाहरणांचे पा न क न कायदे ीर नणयांम ये सात य अंदाज आ ण एकसमानता सु न
कायदे ीर त वे आ ण कमा
हणून
त करते. c
या मू भूत संक पना आ ण नयम आहेत जे कायदे ीर तक त व ान आ ण याय ा ातून घेत े जातात.
ाव यासाठ आ ण कायदे ीर ववाद सोडव यासाठ मागद न करतात. उदाहरणांम ये काय ाचे अ ान हे न म
नाही आ ण इ वट काय ाचे
पा न करते यांचा समावे आहे.
काय ाचे मह व आ ण कार भारताती
चौकट आ ण
कायदे ीर
ासन तयार कर यात कायदे मह वपूण भू मका बजावतात. काय ाचे मह व आ ण कार येथे व द के े आहेत
o काय ाचे नयम कायदे हे सु न
त करतात क कायदे
अंदाज
. काय ाचे मह व
ावता ये याजोगे आ ण एकसमानपणे ागू आहेत अ ा कारे
समाजात काय ाचे रा य राखणे.
o सामा जक
व
ा कायदे नयम आ ण नयम
ो साहन दे तात. o नयमन कायदे
वसाय
ा पत करतात जे सामा जक सु व
ा राखतात वैय
क ह कांचे संर ण करतात आ ण सावज नक क याणास
याक ापांसह जीवना या
व वध पै ूं चे नयमन करते.
रोजगार संबंध पयावरण संर ण आ ण सावज नक सुर ा.
o कायदे ीर न
अ
तता कायदे ह क कत े आ ण दा य वे प रभा षत क न कायदे ीर न
ता कमी होते. o
करतात आ ण
ासन आ ण जबाबदारी या
. काय ाचे कार भारताती
तता दान करतात
ोक ाही मू ये कायदे समाजाची मू ये आकां ा आ ण ाधा य म
यामुळे कायदे ीर बाब म ये अ न
तता आ ण
त ब बत
ोक ाही त वांना ो साहन दे तात.
कायदे या या व पावर आधा रत व वध कारांम ये वग कृ त के े जाऊ
कतात
ा ती आ ण उ े . काही सामा य कार या काय ांम ये हे समा व आहे
a ाथ मक कायदे
ाथ मक कायदे हणजे भारता या संसदे ने कवा रा य वधानमंडळांनी यां या संबं धत अ धकार े ाती
आ ण ा धकरणांवर बंधनकारक असतात. उदाहरणांम ये संसदे चे अ ध नयम जसे क भारतीय दं ड सं हता
करणांवर
ागू के े े कायदे . हे कायदे वधायी
ती कायदे हणजे कायदे जे व मान कायदे कवा सं वधाना या तरतुद म ये सुधारणा सुधारणा कवा र करतात. सामा जक आ थक कवा कायदे ीर प र
सुधार यासाठ सुधारणा के या जाऊ
कतात. उदाहरणांम ये भारता या रा यघटनेती
या आ ण व
ये ारे अंम ात आण े जातात आ ण भारता या ह ती
आ ण रा य वधानमंडळांचे कायदे जसे क महारा भाडे नयं ण कायदा
तीत बद
यांचा समावे आहे. b.
कर यासाठ कवा व मान काय ांमधी
सव
ती कायदा
कमतरता कवा वसंगती
काय ांम ये सुधारणा कर यासाठ संसदे ने पा रत के े े सुधारणा अ ध नयम यांचा समावे होतो. c अनुकू
कायदे अनुकू
कायदे
हणजे उदयो मुख आ हाने तां क गती कवा
बद
या सामा जक गरजा पूण कर यासाठ
तं
ानाचे नयमन करणारे कायदे समा व आहेत जसे क मा हती तं
ान कायदा
कायदे ीर चौकट
ा वक सत प र
आ ण हवामान बद
आण
ती ी जुळ वून घेण े आ ण याची ासं गकता आ ण प रणामकारकता सु न
वषयावरी
व मान कायदे एक त आ ण सं हताब
करतात. कायदे ीर चौकट सु भ आ ण सु व
आ ण फौजदारी
यांचा समावे आहे जे अनु मे दवाणी आ ण फौजदारी कायवाही ी संबं धत
या सं हता
त नधी कायदे
यम कायदे हणून दे ख ी
o डे
त करणे वसंगती र करणे आ ण काय ांची सु भता आ ण
ता वाढवणे हे एक ीकरणाचे उ
के े या काय ा या वणनाचे तप ी वार ववेचन आहे
. नसग आ ण
ारे दान के े या अ धकाराखा
ा सत कर यासाठ तप ी वार नयम नयम आ ण आदे
कायकारी अ धका यांनी बनव े े
ा ती
ांना ाथ मक कायदे अंम ात आण यासाठ
तयार कर यासाठ वधायक अ धकार द े जातात. o व
े े कवा संदभाम ये
काय ांची भावी अंम बजावणी आ ण अंम बजावणी कर यासाठ तप ी वार तरतुद कायप ती आ ण यं णा दान क न ते ाथ मक काय ा ा पूरक
आ ण पूरक बनवते.
. ा धकरण आ ण आधार
o नयु
या
या ा गौण
गेटेड कायदे ही एक यं णा आहे या ारे सरकारी वभाग मं ा ये आ ण नयामक एज सी यांसार या कायकारी सं
आण
आहे. उदाहरणांम ये दवाणी
या मक कायदे एक त करतात.
ओळख े जाते ते ाथ मक कायदे संसदे चे अ ध नयम कवा रा य वधानमंडळे
कायदे आ ण नयमांचा संदभ दे ते. येथे नयु
त करणे आहे. उदाहरणांम ये उदयो मुख
षण यांना संबो धत करणारे पयावरणीय कायदे . d एक करण कायदे एक त कायदे हणजे कायदे जे एका व
सं हता
यायो जत काय ाचे वणन
कवा
ागू के े े कायदे . या काय ांचे उ
के े या काय ाचे अ धकार संसदे ने कवा रा य वधानमंडळांनी पा रत के े या तरतुद कवा पा क कायदे स म कर यापासून ा त के े जातात जे
प रभा षत मयादे त गौण कायदे कर यासाठ कायकारी अ धकायाना व
अ धकार आ ण जबाबदा या दान करतात.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
o ाथ मक काय ाती
उ े
. नयु
तरतुद स म करणे हे व ेषत उ रदा य व आ ण पारद कता सु न
आ ण अट ची
त कर यासाठ वषय
या मक आव यकता आ ण सुर ा उपायांसह
यायो जत काय ासाठ
ा ती
परेषा द वते.
के े या काय ाचे कार
o
यायो जत कायदे वषयाचे व प आ ण कायकारी अ धकायाना दान के े या अ धकारांवर अव ं बून नयम व नयम अ धसूचना आदे
योजना उप वधी आ ण मागद क त वांसह व वध
पे घेऊ
कतात.
o नयम आ ण व नयम हे नयु
के े या काय ाचे सवात सामा य कार आहेत आ ण कर आकारणी पयावरण संर ण आ ण
या मानके आ ण अट
.उ े
ासक य
या यासार या व
े ांम ये अनुपा नासाठ तप ी वार
न दे यासाठ यांचा वापर के ा जातो.
आ ण काय
o सोपव े े कायदे अनेक उ
े आ ण काय पूण करतात
द े
यात खा
ापक त वे आ ण उ
गो चा समावे आहे तप ी
भरणे
यायो जत कायदे ाथ मक काय ात
े पूण कर यासाठ तप ी वार नयम आ ण नयम दान करतात
व चकता आ ण अनुकू ता हे बद
या प र
यामुळे भावी अंम बजावणी आ ण अंम बजावणी सु भ होते.
ती तां क गती आ ण उदयो मुख आ हानांना
तसाद हणून वेळे वर समायोजन आ ण कायदे ीर
आव यकतांम ये सुधारणा कर यास अनुमती दे ते ाथ मक काय ात वारंवार सुधारणा न करता.
कौ
यआण
े
व ेष
याक ापांचे नयमन कर यासाठ तयार के े े तप ी वार नयम आ ण मानके वक सत कर यास स म करते.
ायझे न नयु
ासक य
या सु व
के े े कायदे व
े ाती
व ेष ान आ ण कौ
य अस े या कायकारी अ धका यांना ज ट
सम यांचे नराकरण कर यासाठ आ ण
ासक य काय मता नयु
त करतात नयामक अंम बजावणीम ये एकसमानता आ ण सुसंगतता सु भ करतात आ ण सरकारी सं
के े े कायदे
ा आ ण नयामक सं
ांम ये संसाधने
आ ण जबाबदा यांचे काय म वाटप कर यास स म करतात.
. छाननी आ ण नयं ण
o संसद य सावभौम व कायदे ीर न
तता आ ण
या मक न प ता या त वांचे पा न सु न
o छाननी आ ण नयं णासाठ या यं णेम ये संसद य स म या
काय ाची वैधता कायदे ीरता आ ण
काय ाचा
ोत हणून कायदे काय ाचा
त कर यासाठ नयु
के े े कायदे संसद य कवा वधायी नरी ण आ ण छाननी या अधीन आहेत.
त नधी वधी स म या वैधा नक साधने स म या आ ण याया यां ारे या यक पुन व ोकन यांचा समावे असू कतो जेण ेक न
यायो जत
या मक नय मततेचे मू यांक न करा.
ोत हणून
काय ा ा याय ा ा या संदभात भारतासह मह वपूण मह व आहे.
काय ाचा
ोत हणून कायदे याचे प रणाम आ ण इतरांक डू न होणारे सं
त भाव येथे सवसमावे क ववेचन आहे.
ोत
. काय ाचा
ोत हणून कायदे
o कायदे हणजे भारता या संसदे सह आ ण रा या या व धमंडळाने ागू के े या काय ांचा संदभ
व धमंडळे औपचा रक वधायी
o कायदे काय ाचे ाथ मक
ये ारे.
ोत हणून काम करतात नयम नयम आ ण मानके
दान करतात जे समाजा या व वध पै ूं वर नयं ण ठे वतात
यात ह क कत े दा य वे आ ण
तबंध यांचा समावे
आहे.
o कायदे कायदे अ यादे
व नयम नयम आ ण व
सम यांचे नराकरण कर यासाठ वतनाचे नयमन कर यासाठ आ ण सामा जक सु व
ा आ ण याया ा ो साहन दे यासाठ स म वधान
मंडळा ारे ागू के े े उप वधी समा व करतात.
. काय ाचा भाव
o बंधनकारक
कायदा भारता या ादे
क अ धकार े ाती
आ ण अंम बजावणी करणे आव यक आहे. o
सव
ता आ ण न
आ ण ा धकरणांवर बंधनकारक आहे. यात काय ाचे ब
तता कायदे
आ ण सु
नयम आ ण मानके
आहे आ ण
दान करतात
सं
ा आ ण सरकारी सं
यामुळे कायदे ीर न
ांनी याचे पा न
तता अंदाज आ ण कायदे ीर
प रणाम आ ण नणय घे याम ये सात य नमाण होते.
o अंम बजावणी कायदे याया ये
ासक य सं
ा आ ण काय ाची अंम बजावणी करणा या सं
ांसह सरकारी अ धका यांना
ासक य कृ ती याया यीन कायवाही आ ण पा न न करणा या
दं डां या समावे ासह तरतुद ची अंम बजावणी आ ण अंम बजावणी कर याचे अ धकार दे तात.
o उपाय काय ाम ये सहसा कायदे ीर उपाय आ ण काय ाचे उ
. इतर
ोतांचे भाव
o कायदा हा काय ाचा ाथ मक
a था भारतीय काय ांतगत
वैय
ं घन कवा उ
ं घने र कर यासाठ पी डत प ांसाठ जबाबदारी आ ण नवारण सु न
त कर यासाठ काय ा या तरतुद चा समावे
असतो.
ोत अस ा तरी तो सहसा काय ा या इतर
ा नक री त रवाज
ोतांवर भाव टाकतो आ ण पर
रसंवाद साधतो यासह
हणून ओळख या जाणा या था आ ण परंपरा कायदे वषयक नणय आ ण
ा यांवर भाव टाकू
कतात व ेषत
क कायदा कौटुं बक कायदा आ ण मा म े या अ धकारां या बाबतीत.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
b पूववत
या यक उदाहरणे आ ण के स कायदा वधायी तरतुद चा अथ
के स काय ाम ये
ा पत के े या त वांवर अव ं बून रा
ाव यात आ ण
ागू कर यात मह वपूण भू मका बजावतात. काय ाती
कतात. c रा यघटना भारतीय रा यघटना हे भूमीचा सव
अ
कवा अ
तरतुद चा अथ
ाव यासाठ याया ये पूव चे नणय आ ण
कायदा आहे आ ण वधायी कृ तीची चौकट दान करते. काय ाने सं वधानाती
त वे मू भूत अ धकार आ ण
रा य धोरणा या नद ा मक त वां ी सुसंगत असणे आव यक आहे. d आंतररा ीय करार आ ण अ धवे ने कायदे हे
करार अ धवे ने आ ण सरकारने मंज ूर के े या करारांमुळे उ व े या भारता या आंतररा ीय दा य वांवर भाव टाकू
कतात. दे ांतगत कायदे आंतररा ीय मानके आ ण वचनब तेसह संरे खत कर यासाठ आंतररा ीय करारांना
कायदे ीर बद ांची आव यकता असू कते.
सारां
भारताती
काय ाचा
ोत हणून काय ाचा समाजाती
पूववत सं वधान आ ण आंतररा ीय करारांसार या इतर
ासन अ धकार आ ण दा य वांवर खो वर प रणाम होतो. कायदे हा काय ाचा ाथ मक
ोतां ारे भा वत होतो जे कायदे ीर उ
ोत अस ा तरी तो था
े सा य कर यासाठ आ ण याय आ ण क याणाचा चार कर यासाठ याचे
ीकरण
अनु योग आ ण प रणामकारकता आकार दे तात.
काय ाचे
ीकरण आ ण मह व कायदे हणजे भारताती
संसदे सार या दे ा या वधान मंडळाने समाजा या व वध पै ूं वर नयं ण ठे व यासाठ
ागू के े े कायदे . काय ाचे तप ी वार
ीकरण आ ण याचे मह व येथे आहे
. काय ाचे
ीकरण
o अ ध नयमन
या कायदे औपचा रक वधायी
ये ारे तयार के े जातात
याम ये वधान मंडळा ारे वधेयकांचा प रचय वाद ववाद
ती आ ण मंज ूरी
समा व असते.
एकदा मंज ूर झा यानंतर वधेयके संसदे चे कवा रा य वधानमंडळांचे कायदे बनतात आ ण कायदा हणून
o काय ाचे कार कायदे कायदे अ यादे
ागू करता येतात.
व नयम नयम आ ण उप वधी यासह वधीमंडळाचे अ धकार आ ण
ा ती यावर अव ं बून कायदे व वध
पे घेऊ
कतात.
हे कायदे व
o
सम यांचे नराकरण करतात आचरणाचे नयमन करतात आ ण समाजासाठ नयम आ ण मानक दान करतात.
ा ती आ ण अनु योग काय ाम ये फौजदारी कायदा नागरी कायदा
ासक य कायदा कर आकारणी पयावरण नयमन कामगार ह क आ ण सामा जक
क याण यासह व वध वषयांचा समावे होतो. हे वधान मंडळा या अ धकार े ाती
सं
ा सरकारी सं
ा आ ण इतर सं
ांना
ागू होते.
. काय ाचे मह व
o काय ाचे रा य समाजासाठ एक
सु न
त करते क वैय
क
आ ण अपे
त कायदे ीर चौकट दान क न काय ाचे रा य टकवून ठे व यात कायदे मह वपूण भू मका बजावतात. हे
ती कवा भावाकडे
क न कायदे एकसमान आ ण सात यपूण पणे ागू के े जातात.
o ह कांचे संर ण कायदे जीवन वातं य समानता आ ण यो य
ये या अ धकारांसह मू भूत अ धकार आ ण
चे वातं य
ा पत आ ण संर
त करते. हे
नाग रकांचे ह क आ ण कत े ठरवते भेदभाव आ ण अ यायापासून संर ण करते आ ण त ार चे नवारण कर यासाठ यं णा दान करते. o नयमन आ ण
सु व
ा कायदे समाजाती
व वध
याक ाप आ ण वतन नयं त करते सावज नक सु व
ा सुर ा आ ण क याण यांना ो साहन दे ते. ते आचरणासाठ
मानके सेट करते ववादांचे नराकरण
कर यासाठ कायप ती
ा पत करते आ ण उ
ं घनासाठ दं ड आकारते
o यायाचा चार असमानता संबो धत क न असुर
आ ण समानते ा ो साहन दे ण े हे काय ाचे उ
या य समाजा ा चा ना दे यासाठ यं णा
. ासन आ ण वकासाती
यामुळे सामा जक एकोपा आ ण एकसंधता राख
जाते.
त गटांचे संर ण क न आ ण कायदे ीर उपाय आ ण संर णांम ये वे सु न
त क न याय न प ता
आहे. हे ववादाचे नराकरण याय नवाडा आ ण अ धकारांची अंम बजावणी कर यासाठ
या य आ ण
ा पत करते.
भू मका
o वैधा नक े मवक कायदे हे ासन सरकारी सं
ा सावज नक अ धकारी आ ण नाग रकांचे अ धकार कत े आ ण जबाबदा यांची
चौकट दान करते. हे सरकारची रचना प रभा षत करते अ धकार
करते. o सामा जक आ ण आ थक वकास कायदे गुंतवणूक
े ा या सीमारेषा
करते आ ण नणय घे या या आ ण
परेषा ठरव यासाठ कायदे ीर
ासनासाठ कायप ती सेट
ापार आ ण वा ण य सु भ क न मा म े या अ धकारांचे संर ण क न आ ण नवक पना
आ ण उ ोजकते ा ो साहन दे ऊ न सामा जक आ ण आ थक
वकासात योगदान दे तात. हे उ ोग बाजार आ ण सावज नक सेवांसाठ नयामक
कायदे हा कायदे ीर
व
ेचा एक कोन
व
ा
ा पत करते आ थक वाढ आ ण
रता वाढवते.
ा आहे जो समाजात ासन अ धकार आ ण यायाचा पाया दान करतो. काय ाचे रा य राखणे अ धकारांचे संर ण करणे सु व
आ ण वकास आ ण क याण यांना चा ना दे ण े यात याचे मह व आहे. कायदे समाजाची मू ये आकां ा आ ण ाधा य म
आ ण सवासाठ या य आ ण या य समाज सु न
ा राखणे
त ब बत करतात याचे कायदे ीर ँ ड के प तयार करतात
त करतात.
व वध कारचे कायदे व वध कारचे कायदे
समाजा या व वध पै ूं चे नयमन कर यासाठ कायदे मंडळां ारे ागू के े या व वध कारचे कवा काय ांचे कार आहेत. व वध कार या काय ांचे येथे तप ी वार वणन आहे
. ाथ मक कायदे
o ाथ मक कायदे
या ा व तु न कायदे हणूनही ओळख े जाते ते संसदे चे कायदे कवा रा य वधानमंडळे यासार या कायदे मंडळाने ागू के े या काय ांचा
संदभ दे ते.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
o हे कायदे मू भूत सम यांचे नराकरण करतात आ ण फौजदारी कायदा नागरी कायदा घटना मक कायदा आ ण
कायदे ीर त वे अ धकार आ ण कत े
ासक य कायदा यासार या व
े ांम ये
ा पत करतात. o ाथ मक कायदे सवसमावे क आ ण अ धकृ त आहेत जे कायदे ीर अ धकारांचा पाया
दान करतात
आ ण समाजाती
.
जबाबदा या.
यम कायदे
o
यम कायदे
या ा
यायो जत कवा अधीन
कायदे हणून दे ख ी
ओळख े जाते ते ाथ मक काय ा ारे दान के े या अ धकाराखा
कायकारी
अ धका यांनी बनव े या काय ांचा संदभ दे ते. o हे कायदे वैधा नक तरतुद ची अंम बजावणी आ ण अंम बजावणी कर यासाठ तप ी वार नयम
नयम आ ण
या दान क न ाथ मक कायदे पूरक आ ण पूरक आहेत. o
यम काय ाम ये नयम नयम आदे
अ धसूचना योजना आ ण उप वधी यांचा
समावे होतो
सरकारी वभाग मं ा ये आ ण नयामक सं
ां ारे जारी के े े .
. घटना मक कायदे
o घटना मक कायदे हणजे दे ा या सं वधानात सुधारणा कवा याचा अथ
जसे क भारतीय रा यघटनेती
o हे कायदे सरकारी सं
ावणारे कायदे
सुधारणा.
ां या संघटना संरचना अ धकार आ ण काय तसेच नाग रकांचे ह क आ ण कत े यां या ी संबं धत मू भूत सम यांचे नराकरण करतात. o
घटना मक काय ासाठ घटना मक चौकट ची अखंडता आ ण
रता सु न
त कर यासाठ घटना
ती
येसार या व ेष वधायी
येची आव यकता असते.
. फौजदारी कायदा
o गु हेगारी काय ाम ये फौजदारी गु
ांची
करतात. o या काय ांम ये
तपास अटक खट ा आ ण
o गु हेगारी काय ाचे उ
ा या करणारे कायदे समा व आहेत उ
मा म ा सावज नक सु व
ेसाठ
ं घनासाठ दं ड नधा रत करतात आ ण फौजदारी कायवाहीसाठ
ा आ ण रा या व
या मक नयमांसह गु हेगारी वतनाची व तृत
गु हेगारी रोखणे सावज नक सुर ा आ ण सुर
या
ा पत
चे गु हे तसेच
ेण ी समा व आहे.
ततेचे संर ण करणे आ ण सु न
त करणे आहे
पी डत आ ण समाजासाठ जबाबदारी आ ण याय.
. नागरी कायदा
o नागरी कायदे
सं
ा आ ण इतर कायदे ीर सं
ांमधी
नागरी ह क आ ण दा य वे नयं त करणा या काय ां ी संबं धत आहेत. o हे कायदे करार मा म ा
अ धकार टॉट् स कौटुं बक कायदा वारसा
आण
ावसा यक
वहार.
o नागरी कायदे ववादांचे नराकरण कर यासाठ मा म े या अ धकारांचे संर ण कर यासाठ नयम आ ण उपाय दान करतात
आ ण दवाणी याया यांम ये करारा या दा य वांची अंम बजावणी करणे.
.
ासक य कायदे
o
ासक य कायदे सरकारी एज सी वभाग आ ण
ासक य सं
ां या
याक ाप आ ण ऑपरे
सचे नयमन करतात. o हे कायदे
ासक य नणय घेण े नयम
बनवणे परवाना परवान या आ ण अंम बजावणी कृ त साठ
या मानके आ ण मागद क त वे
o सावज नक धोरणे आ ण सेवां या
डे
गेटेड े ज
ेज े न
े नए स
ोरे न डे
ासक य सं
ासनाम ये पारद कता जबाबदारी आ ण न प ता सु न
त करणे हे
ासक य काय ाचे उ
यम कायदे हणून दे ख ी
ओळख े जाते
ाथ मक कायदे संसदे चे कायदे कवा रा य वधानमंडळे
ांनी बनव े े कायदे संद भत करतात. याय ा ा या संदभात नयु
ारे यांना सोपव े या अ धकाराखा
के े या काय ाचे अ वेषण येथे आहे
. नसग आ ण
o वैधा नक तरतुद ची अंम बजावणी आ ण अंम बजावणी कर यासाठ तप ी वार नयम नयम आ ण कायप ती दान क न नयु
काय ा ा पूरक आ ण पूरक आहेत. o हे
व
ासक य सं
सम या कवा का ांतराने उ वू कणा या प र
अंम बजावणी कृ त सह
. नयु
आहे.
गेटेड
या ा गौण कायदे कवा
अ धकारी कवा
ा पत करतात.
ा आ ण सरकारी एज स ना ाथ मक काय ा ारे सोड े
त चे नराकरण क
ासक य आ ण नयामक बाब ची व तृत
दे ते. o नयु
कायकारी
ा ती
के े े कायदे ाथ मक
पोकळ भ न काढू दे ते आ ण
के े या काय ाम ये परवाना परवान या मानके कायप ती आ ण
ेण ी समा व आहे.
के े या काय ाचे व प
o नयु
के े े कायदे नयम व नयम आदे
अ धसूचना योजना द ा नद आ ण उप वधी यासारखे व वध व पाचे असू कतात
आ ण वषयावर अव ं बून असतो. o ही साधने सरकारी वभाग मं ा ये नयामक सं
ासक य सं
ां ारे जारी के
जाऊ
ा
याचा समावे अ धकार
ा नक ा धकरण कवा ाथ मक काय ा ारे अ धकृ त इतर
कतात.
. ा धकरण आ ण नयं ण
o नयु
के े े कायदे ाथ मक काय ाम ये समा व अस े या स म कवा स
ाथ मक कायदे
यायो जत अ धकारांची
ा ती उ े
तरतुद मधून याचे अ धकार ा त करतात जे
आ ण मयादा तसेच
ासक य सं
ांना नयम आ ण नयम बनव यासाठ व
यायो जत साधने बनवणे सुधारणा करणे आ ण र करणे यासाठ
अ धकार दे तात. o
या आ ण सुर ा उपाय नधा रत करते.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
o
ासक य सं
ा वधीमंडळ आ ण यायपा
के ा नयु
के े या अ धकारां या वापरासाठ जबाबदार असतात आ ण कायदे ीरपणा वाजवीपणा आ ण
या मक न प ता या त वांचे पा न सु न
त
कर यासाठ यां या कृ ती याया यीन पुनराव ोकना या अधीन असू कतात.
. तक आ ण औ च य
o नयु
के े े कायदे नयामक े मवकम ये व चकता आ ण अनुकू ता दान करते
o हे
ासक य सं
ांना यांचे कौ
य आ ण व ेष ान मळवून व
घे या या
ये ा सु व
त क न कायदे मंडळावरी
यामुळे बद
या प र
संदभ आ ण उ ोगांना अनु प
ती उदयो मुख सम या आ ण तां क गती यांना वेळे वर
तसाद मळू
कतो.
ावहा रक आ ण भावी नयामक उपाय वक सत कर यास स म करते. o नयु
कायदे वषयक ओझे कमी क न आ ण
ासक य सम वय आ ण सहकाय सु भ क न काय मता आ ण
के े े कायदे नणय
ासक य सोय ना ो साहन
दे तात.
. आ हाने आ ण ट का
o नयु
के े े कायदे
ोक ाही उ रदा य व पारद कता आ ण
ोकसहभागाबाबत चता नमाण क
कतात कारण यात थेट वधायक छाननी कवा सावज नक वाद ववाद न करता नवडू न न आ े या
अ धका यांक डू न कायदा तयार करणे समा व आहे.
o
ासक य सं
नयु
ांक डू न नयामक ओ हररेच कवा नयु
अ धकारांचा गैरवापर हो याचा धोका असतो
के े या काय ाची ज ट ता आ ण माण कायदे ीर न
तता
यामुळे वैय
क अ धकार आ ण वातं यांचे उ
वे यो यता आ ण सुसंगततेसाठ आ हाने नमाण क
ं घन करणारे अ नयं त कवा जा त नयम असतात. o
कतात अनुपा न आ ण अंम बजावणी या य नांना अडथळा
आणू कतात.
या यक
ा या आ ण नयम या यक
ा या हणजे
याया ये कायदे ीर ववादांचे नराकरण कर यासाठ आ ण कायदे ीर त वे
काय ाचा अथ आ ण हेतू न
या या ासं गकतेसह या यक
. या यक अथ
कर यासाठ काय ाचे
ीकरण आ ण
ागू कर या या
त कर यासाठ वैधा नक तरतुद के स कायदा कायदे ीर उदाहरणे आ ण संबं धत कायदे ीर त वांचे व
येचा संदभ दे ते. यात व
करणांम ये
े षण करणे समा व आहे. आधु नक याय ा ाती
ा या आ ण याचे नयम येथे व तृत आहे
ाव याची
o वैधा नक अथ
या
ावणे याया ये भाषा संदभ तपासून काय ाचा अथ
ावतात.
काय ाचा हेतू आ ण काय ाचा वधायी इ तहास.
o के स काय ाचे व
े षण भूतकाळात समान सम यांचे नराकरण कसे के े गे े हे नधा रत कर यासाठ याया ये मागी
ावतात. o कायदे ीर त वे याया ये सं द ध कवा अ
तरतुद चा अथ
ाव यासाठ आ ण वरोधाभासी
या यक नणयांचे आ ण कायदे ीर उदाहरणांचे व
े षण क न के स काय ाचा अथ
ा यांचे नराकरण कर यासाठ कायदे ीर त वे ागू करतात
जसे क कायदे ीरपणाचा अंदाज ejusdem generis आ ण noscitur a sociis.
. या यक
ा याचे नयम
o ा दक नयम याया ये काय ाचा यां या सा या आ ण सामा य अथानुसार अथ
काय ा या ा दक अथापासून र जाऊ
अथ
ावतात काय ा या मजकु राची भाषा न जोडता कवा वजा न करता प रणाम दे तात. o सुवण नयम याया ये एखा ा
कतात जर ते वसंगत कवा अवा तव प रणामांना कारणीभूत ठर े वधायी हेतू आ ण उ े ा ी जुळ णारे
ाव े .
o म चीफ
o डॉ
उ े ीय
ीकोन कायदे काय ामागी
ऑफ ीसेडंट याया ये टक
वधायी उ े
आ ण हेतू
ात घेऊ न याया ये काय ाचा अथ
ावून नणय घे या या त वाचे पा न करतात
ावतात.
यासाठ यांना समान करणांचा नणय घेताना काय ाती
सात य अंदाज आ ण
रता सु न
त करताना मागी
या यक नणयांचे आ ण कायदे ीर उदाहरणांचे पा न करणे आव यक आहे.
. आधु नक याय ा ाती
o बद
ासं गकता
या प र
ती ी जुळ वून घेण े या यक
समका
न मू ये आ ण मानदं ड
ा या आ ण
ागू के े जाती
o कायदे ीर ववादांचे नराकरण या यक
ा या काय ा ा बद
या सामा जक आ थक आ ण तां क प र
त ब बत करतात. o ह क आ ण वातं यांचे संर ण या यक
याची खा ी क न वैय
व चक आ ण ग तमान
ा या दान क न
क ह क आ ण वातं यांचे र ण करते.
ा या काय ाचे अ धकृ त आ ण तकसंगत अथ दान क न अ
कायदे ीर ववादांचे नराकरण सु भ करते. o उदयो मुख सम यांचा अथ
वकसन ी
ती ी जुळ वून घे यास अनुमती दे ते आ ण
ा या हे संवैधा नक त वे मू भूत अ धकार आ ण काय ाचे नयम यां या ी सुसंगतपणे काय ाचे
ावणे या यक
ा या
कवा वरोधाभासी तरतुद
क न आ ण भ व याती
करणांसाठ मागद न दान क न
ा पत कायदे ीर त वे ागू क न व मान स ांतांना नवीन संदभाम ये पांत रत क न आ ण
आ हानांना सामोरे जा यासाठ ना व यपूण कायदे ीर चौकट वक सत क न उदयो मुख कायदे ीर सम या आ ण काय ा या नवीन
ांचे नराकरण
करते.
या यक
ा या वहंगाव ोकन या यक
ा या हे
कोडे सोडव यासारखे आहे. क पना करा क तुम याकडे नयम पु तक आहे काय ासारखे परंतु वा त वक जीवनाती
पर
त म ये नयम कसे ागू करायचे हे नेहमीच
नसते. तथेच
यायाधी येतात ते कोडे सोडवणा यांसारखे असतात
ते कसे काय करते ते येथे आहे
. नयम
पु तक कायदा वाचणे प ह
नयम अ ा कारे
पायरी हणजे नयम पु तक काळजीपूवक वाचणे. पण कधी कधी द
ह े े आहेत जे समजून घेण े अवघड आहे.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
. हेतू समजून घेण े यायाधी
. नयम
नयम नमाते जसे क कायदे नमाते कवा आमदार नयम
ागू करणे एकदा यायाधी ांना नयम समज े क ते ते या व
एखा ा करणात
वहार करणे.
तीत आहेत यावर ते ागू करतात
साधा अथ
नयम कवा उ े ा या बाजूने अथ
उ ानात वाहनांना परवानगी नाही असा कायदा आहे असे समजू. आता क पना करा क कोणीतरी पाकम ये इ े
येते क नाही हे ठरव यासाठ यायाधी ांना काय ाचा अथ
ावावा
ा या हणजे वा त वक जीवनाती
ावणे कायदे आमदारांनी
यायाधी ांना काय ाचा अथ
. हेतू समजून घेण े यायाधी ांनी कायदा
ते वापर े े
. कायदा
सव
म अथ काढ यासाठ .
क ही चेअ र चा वत आहे. ते वाहन मान े जाते का येथे इ े
कायदे ीर सम यांचे नराकरण कर यासाठ नयमांची जाणीव क न दे ण े जसे क च पूण कर यासाठ को
ह े े असतात परंतु ते
ावावा
ावणे
क ही चेअ र वाहन
या
ा येत
ागे .
याय ा ाम ये कायदे कसे ागू के े जातात आ ण कसे समज े जातात याचा या यक अथ
. काय ाचा अथ
हेतू पाहतात.
असू कतात कवा यांचे अथ वेगळे असू कतात.
अ ा करणांम ये यायाधी काही त वे वापरतात जसे क
सो या भाषेत याया यीन
द संदभ आ ण नयमांमागी
वहारात नयम कसे चा ायचे हे यांनी ठरवायचे असते.
. सं द धतेची भावना नमाण करणे काहीवेळ ा नयम अ
उदाहरणाथ
पर
हतात ते हा यांचा अथ काय होता हे ोध याचा य न करतात. ते वापर े े
ाचे तुक डे ोधणे.
ावणे हा एक मू भूत पै ू आहे. हे कसे काय करते ते येथे आहे
येक संभा
पर
तीचा अंतभाव क
कत नाहीत. यामुळे जे हा एखादा खट ा याया यासमोर येतो ते हा तो कसा
ागू होतो हे ठरव यासाठ
ागतो.
ह ा ते हा कायदे क याचा अथ काय होता हे ोध याचा य न करतात.
द काय ाचा संदभ आ ण यामागचा हेतू पाहतात.
ागू करणे एकदा यायाधी ांना कायदा समज ा क ते सुनावणी करत अस े या खट याती
व
त यांवर ते ागू करतात. यां यासमोरी
वाद कवा सम येचे नराकरण कर यासाठ काय ाने
वहारात कसे
काय करावे हे ते ठरवतात.
. उदाहरणे वचारात घेण े भूतकाळात समान कायदे ीर मु
ांवर नणय कसा घेत ा गे ा हे पाह यासाठ यायाधी दे ख ी
मागी
करणे पूवावधी पाहतात. हे कायदे ीर नणयांम ये सात य आ ण भ व यसूचकता सु न
त
कर यात मदत करते.
. इंटर टे न त वे वापरणे
यांसारखी
ा दक नयम
ह या माणे काय ाचा अथ
ा याची काही त वे यायाधी वापरतात. प रणाम
. सं द धता सोडवणे काहीवेळ ा कायदे अ
नणयाचा वापर करावा
. न प ता सु न
या यक अथ
ीकोन काय ाचा या या उ े ानुसार अथ
ावणे कवा सुवण नयम मूख पणा टाळ यासाठ काय ाचा अथ
ावणे
े षण मागद न कर यासाठ .
असतात कवा यांचे अथ वेगळे असतात. अ ा करणांम ये यायाधी ांना काय ाची भाषा याचा उ े
आ ण कायदे ीर त वे यां या आधारे सव
म अथ
ाव यासाठ यां या
ागतो.
त करणे कायदे ीर कायवाहीम ये न प ता आ ण याय सु न
त वांनुसार आ ण काय ा या नयमांनुसार
मह वपूण नयमांचे
ावणे उ े पूण
यांचे व
त कर यासाठ या यक
ा या आव यक आहे. हे सु न
त कर यात मदत करते क कायदे सुसंगतपणे वाजवीपणे आ ण याया या
ागू के े जातात.
ीकरण
ाव यासाठ वापर े े काही मह वाचे नयम येथे आहेत
. ा दक नयम
ीकरण या नयमानुसार यायाधी ांनी काय ा या नमा यां या हेतूचा कवा
आहे. उदाहरण
. सुवण नयम
उ ानात कोण याही वाहनांना परवानगी नाही असे नयम हट यास
क सायक
ीकरण या नयमांतगत जर एखा ा काय ा या ा दक अथाने मूख पणाचे कवा अवा तव प रणाम होत असती
उ े ा ी जुळ ती
अ ा कारे काय ाचा अथ
तर सुवण नयम यायाधी ांना वाहन
. म चीफ
कवा उ े पूण
यामागी
या
ीकोन
ावू कतात. उदाहरण जर एखा ा काय ाने उ ानात वाहनांना बंद घात
ा येमधून ही चेअ र वगळ यासाठ काय ाचा अथ
ीकरण या नयमाम ये काय ाचा उ े
हेतू आ ण हेतू वचारात घेतात. उदाहरण जर नवासी भागात वनी
नयम यायमूत ना काय ाचा
. उदाहरणाचा स ांत
सु न
ा ये या प रणामांचा वचार न करता यां या सा या आ ण सामा य अथा या आधारे काय ाचे
ा दक नयमाचा अथ असा होई
टे अ र डसी सस
त करते. उदाहरण जर उ
. Ejusdem Generis
ापक अथ
ा दक अथापासून र जाऊ
परंतु हे
तबं धत असे .
कतात आ ण काय ा या नमा यां या
आहे क कायदे क याचा ही चेअ र समा व कर याचा हेतू न हता
ाव याची परवानगी दे तो.
अस े या सम या कवा गैर कारां या का ात काय ाचा अथ
ावणे समा व आहे. काय ाचा यो य वापर ठरव यासाठ यायाधी
षण रोख यासाठ कायदा
दांम ये सव कार या व न
ागू के ा गे ा असे
तर ा दक
षणाचा समावे नस ा तरीही चुक चा
ाव यासाठ याचे मूळ हेतू सा य कर यासाठ मागद न करे .
ीकरण या त वानुसार यायाधी ांनी त सम खट यांचा नणय घेताना उ
याया याने नणय द ा असे क एखा ा व
ीकरण हा नयम
तर यायाधी
असे
ीकरण करणे आव यक
आ ण के टबोडसह चाकांसह कोण याही कारची वाहतूक
ागू होतो जे हा व
दांची सूची एखा ा काय ाती
ाव ा पा हजे. उदाहरण जर एखा ा काय ाने कु े मांज री आ ण इतर ाणी
याया यां या नणयांचे पा न करणे आव यक आहे. हे काय ाती
याक ापाने कराराचा भंग होतो तर खा
अ धक सामा य
तबं धत के े असे
सुसंगतता
रता आ ण भ व यसूचकता
या याया यांनी समान करणांचा सामना करताना या नणयाचे पा न के े पा हजे.
दांनंतर येते. हे असे ठरवते क सामा य
तर ejusdem generis नयम सुचवे क
दांचा यां या आधी या व
इतर ाणी या
दाचा अथ फ
दां या का ात अथ
कु े आ ण मांज र सार याच
वभावा या ा यांचा समावे कर यासाठ के ा जावा.
. Noscitur a Sociis
ीकरण हा नयम सांगतो क
दाचा अथ ती ठे व े या कं पनी ारे नधा रत के ा जातो.
े बं क आ ण दा गोळा चा संदभ दे ण ा या काय ाम ये
े या
दाचा अथ
दांचा अथ आजूबाजू या
द कवा वा
चारां या संदभात
ाव ा जातो. उदाहरण
हणून वापर या जाणा या कोण याही व तूऐवजी के वळ बं कांसार याच व तूंचा समावे कर यासाठ के ा जाई .
पृ
पैक
Machine Translated by Google
या यक
ा येचे हे नयम यायमूत ना काय ाची जाणीव क न दे यास आ ण काय ा या हेतू ी संरे खत अ ा प तीने कायदा
आ ण काय ाचे रा य सु न
या यक
ा याचे च ण
या यक
ा या कसे काय करते हे
कर यासाठ एक साधे उदाहरण वाप
क पना करा क असा कायदा आहे क
वाहन
या यक
हणून गण
जाते का
ा या क ी
ागू होई
ागू कर यास मदत करतात न प ते ा ो साहन दे तात
त करतात.
उ ानात कोण याही वाहनांना परवानगी नाही. आता उ ानात कोणीतरी इ े
क ही चेअ र चा वत अस े या प र
तीचा वचार क या.
असा आहे इ े
क ही चेअ र काय ानुसार
ते येथे आहे
. ा दक अथ
o ा दक नयमानुसार यायाधी
वाहन या
दाचा साधा आ ण सामा य अथ पाहती . इ े
ा या या आधारे ते वाहन मान े जाऊ
क ही चेअ र ा चाके असतात आ ण ती वाहतुक साठ वापर
जात अस याने काय ा या कठोर
कते.
. सुवण नयम
o तथा प जर इ े
क ही चेअ रचा वाहन
यायाधी सुवण नयम
कर यापासून
. खोडकर नयम उ े ीय
ागू क
हणून अथ
ाव याने हा या
द कवा अवा तव प रणाम होतात जसे क ग त ी ता कमजोर अस े या
कतात. ते काय ाचा अ ा कारे अथ
ावू कतात जे काय ा या नमा यां या हेतू ी संरे खत करतात
ना उ ानात वे कर यापासून रोखणे
याम ये ही चेअ र वापरक याना उ ानात वे
तबं धत करणे समा व न हते.
ीकोन
o सरा
ीकोन हणजे काय ामागी
ही चेअ रसह संभा
उ े ाचा वचार करणे. सुर ा सु न
हानी कवा
यय आणू कती
त कर यासाठ कवा उ ाना या मैदाना ा होणारे नुक सान टाळ यासाठ कायदा
अ ा वाहतुक या कोण याही प तीचा समावे कर यासाठ याचा
ापक अथ
ागू के ा अस यास यायाधी इ े
क
ावू कतात.
. पूववत स ांत
o यायाधी मागी
करणे दे ख ी
पा
कतात जेथे समान सम यांचे नराकरण के े गे े होते. इ े
नणय याया यांनी द ा असे
तर ते उदाहरण स या या
क ही चेअ स सार या ग त ी ता उपकरणांना समान संदभाम ये वाहने मान े जात नाही असा
ा येवर प रणाम करे .
. संदभ आ ण हेतू
o ेवट
यायाधी
या संदभात कायदा
कवा काय ा या उ े ाव न
या उदाहरणाम ये या यक
ा याम ये काय ा या भाषेचे व
कायदे ीर त वे ागू करणे समा व आहे. ही
काय ाचा
ोत हणून सानुकू
असेही हणतात हा याय ा ाती
काय ाचा
या हे सु न
ह ा गे ा आ ण कायदे क याचा हेतू वचारात घेती . इ े
अस यास यायाधी
े षण करणे याचा उ े
यानुसार काय ाचा अथ
आ ण हेतू
क ही चेअ स सार या मो ब
ट ड हाइसेसना
तबं धत कर याचा हेतू न हता हे वधायी इ तहास
ावू कतात.
ात घेण े आ ण इ े
क ही चेअ र पाकमधी
वाहनांवर
तबंधा या क ेत येते क नाही हे नधा रत कर यासाठ संबं धत
त करते क काय ाचा अथ यो य वाजवी आ ण याया या त वां ी संरे खत अ ा प तीने ाव ा जातो.
या ा थागत कायदा
काय ाचा मह वाचा
ोत आहे. हे एखा ा व
समुदाय कवा समाजाती
वतन आ ण प त या
ा पत नमु यांचा संदभ दे ते जे कायदे ीर णा
ारे ओळख े जातात आ ण
ागू के े जातात.
ोत हणून क टमचे तप ी वार वणन येथे आहे
. क टमची
ा या आ ण व प
o सानुकू
हा एक आचार नयम आहे जो व
समुदाय कवा गटाम ये सात यपूण आ ण एकसमान सरावाने का ांतराने वक सत झा ा आहे. हे या समुदाया या सामू हक सवयी परंपरा आ ण मानदं ड
त ब बत करते आ ण बंधनकारक आ ण बंधनकारक मान े जाते.
. कायदा हणून क टमची मा यता
o थागत कायदा कायदे या यक नणय आ ण इतर कायदे ीर साधनांसोबत काय ाचा एक वैध
अ धकार े ांम ये
. वैध सानुकू
था काय ाचे ब
धारण करते आ ण कायदे ीर नकषांचा ाथ मक
ोत हणून कायदे ीर णा
ोत मान
ारे ओळख ा जातो आ ण याची अंम बजावणी के
जाते. ब याच
जाते.
आव यक गो ी
o था कायदे ीर र या मा यता ा त आ ण अंम ात आण यायो य अस यासाठ काही आव यक घटक असणे आव यक आहे
वतमान
पुरातनता
था मह वपूण का ावधीसाठ अ त वात असणे आव यक आहे याचे द न
समाजात द घका
न वीकृ ती.
एक पता सराव कवा वागणूक सद यांनी सात याने पाळ
पा हजे
णीय वच ना वाय समुदायाचे.
तकसंगतता
था तकसंगत वाजवी असावी आ ण सावज नक धोरण कवा नै तकते या व
या या
सतत वापर
ा ती आ ण अनु योगाब
था सतत पाळ
गे
नसावी.
न
तता
थेचे घटक
आ ण तंतोतंत अस े पा हजेत
सं द धता.
पा हजे आ ण समुदायाने
यय न आणता याचे पा न के े पा हजे.
. क टमचे कार
o सीमा ु क यां या
ा ती व प आ ण
ागू कर यावर आधा रत व वध कारांम ये वग कृ त के े जाऊ
कतात
पैक पृ
Machine Translated by Google
ा नक क टम व
प रसर कवा दे ासाठ व
कवा दे ात नरी ण के े जाते.
आ ण परंपरां ी संबं धत.
.
ादे
क सानुकू
व तृत भौगो
धा मक री त रवाज धा मक व ास आ ण थांमधून
ापार सानुकू
व
उ ोग कवा
क
ुप .
े
सामा जक था सामा जक
ढ परंपरा
वसायांम ये वक सत.
. अंम बजावणी आ ण अज
o याया ये आ ण कायदे ीर अ धकारी याया यीन नणय आ ण कायदे ीर कायवाही ारे थागत कायदा ओळखतात आ ण याची अंम बजावणी करतात. च
प ती काय ाचा पुरावा मान या जातात आ ण ववादांचे नराकरण कर यासाठ आ ण कायदे ीर त वांचा अथ
. भारतीय याय ा ाती
उदाहरणः
o भारतीय याय ा ात
था ही संक पना व वध कायदे ीर बाब म ये व ेषत वैय
त अस े या था ओळखतो. भारता या सव
सां कृ तक संदभाम ये याय सु न
त कर यासाठ यां या मह वावर जोर द ा आहे.
काय ाचे अ वभा य
ा या आ ण मा यता सानुकू
थेची
याया याने अनेक करणांम ये री त रवाजांची वैधता कायम ठे व
आहे कायदे ीर चौकट तयार कर यात आ ण व वध
ोत हणून काम करते जे समाजा या सामा जक सां कृ तक आ ण ऐ तहा सक नयमांचे
आ ण अंम बजावणी कायदे समाजा या गरजा आ ण मू यांना
संदभात एखा ा व
क कायदे आ ण मा म ा अ धकारांम ये मह वपूण भू मका बजावते. उदाहरणाथ ह कायदा ववाह वारसा आ ण वारसा यासार या
बाब साठ वेगवेग या दे ात च
थोड यात री त रवाज हे याय ा ाती
सानुकू
त
ाव यासाठ वापर या जातात.
तसाद दे ण ारे आहेत याची खा ी क न कायदे ीर णा
या समृ
त ब बत करते. याची ओळख
आ ण व वधतेम ये योगदान दे तात.
याय ा ा या
समुदाय कवा समाजाती
वतन प ती आ ण नयमां या
ा पत नमु यांचा संदभ दे ते यांना कायदा हणून मा यता आ ण अंम बजावणी के
जाते. याय ा ाती
ा या आ ण मा यता यावर तप ी वार ववेचन येथे आहे
. क टमची
ा या
o सानुकू
हा आचाराचा नयम आहे जो व
समुदाय कवा समूहाम ये सात यपूण आ ण एकसमान सरावाने का ांतराने वक सत झा ा आहे. हे या समुदाया या
सामू हक सवयी परंपरा आ ण मू ये
त ब बत करते आ ण कायदे या यक नणय आ ण इतर कायदे ीर साधनांसोबत काय ाचे
ोत हणून काम करते.
. क टमचे व प
o थागत कायदा या या अनौपचा रक आ ण उ
काय ां या वपरीत
. याय ा ाती
ू त वकासा ारे द व ा जातो जो समाजाती
काही थां या सामा य वापर आ ण वीकृ तीमुळे उ वतो. कायदे वषयक
था एखा ा समुदाया या था परंपरा आ ण सां कृ तक वारसा यातून स यपणे उदयास येतात.
था ओळखणे
o सानुकू
काय ाचा वैध
याय ा
ोत हणून कायदे ीर णा
ारे ओळख ा जातो आ ण याची अंम बजावणी के
सामा जक वतनाचे नयमन आ ण समुदायांमधी
जाते जर काही व
नकष पूण के े गे े असती .
ववादांचे नराकरण कर याचे ाथ मक साधन हणून था वीकारते.
. वैध क टमचे आव यक घटक
o एखा ा थे ा कायदे ीर मा यता मळ यासाठ आ ण अंम ात आण यायो य हो यासाठ काही आव यक घटकांची पूतता करणे आव यक आहे
यासह
पुरातनता
था मह वपूण का ावधीसाठ अ त वात असणे आव यक आहे याचे द न
समाजात द घका
न वीकृ ती.
एक पता सराव कवा वागणूक सद यांनी सात याने पाळ
पा हजे
णीय वच ना वाय समुदायाचे.
तकसंगतता
था तकसंगत वाजवी असावी आ ण सावज नक धोरण कवा नै तकते या व
नसावी.
न
तता
थेचे घटक
आ ण तंतोतंत
अस े पा हजेत
या या
सतत वापर
ा ती आ ण अनु योगाब
था सतत पाळ
गे
सं द धता.
पा हजे आ ण समुदायाने
यय न आणता याचे पा न के े पा हजे.
. याया ये आ ण कायदे ीर ा धकरणां ारे मा यता
o थागत कायदा ओळख यात आ ण याची अंम बजावणी कर यात याया ये आ ण कायदे ीर अ धकारी मह वपूण भू मका बजावतात.
ते कायदे ीर कायवाहीम ये प ांनी सादर के े या थे या पुरा ावर अव ं बून असतात आ ण ववादांचे नराकरण कर यासाठ आ ण कायदे ीर त वांचा अथ
ाव यासाठ काय ाचा एक वैध
ोत मानतात.
. कायदे ीर कायवाहीम ये अज
o वैय
क कायदे मा म ेचे ह क वारसा आ ण वारसा यां या ी संबं धत बाब सह व वध कायदे ीर संदभाम ये
ढ प ती
ागू के या जातात. पारंपा रक प त चा
समावे अस े या करणांचा याय नवाडा करताना याया ये अनेक दा वैधा नक कायदा आ ण या यक उदाहरणांसह था वचारात घेतात.
.
व चकता आ ण अनुकू ता
o थागत कायदा
व चकता आ ण अनुकू ता द वतो बद
कायदे ीर णा
थेचे ग त ी
या सामा जक सां कृ तक आ ण आ थक प र
व प आ ण समाजा या वक सत गरजा आ ण मू ये
ती या
त ब बत कर याची
तसादात तो काळानुसार वक सत होऊ दे तो.
मता ओळखतात.
पैक पृ
Machine Translated by Google
सानुकू
हा याय ा ाती
काय ाचा एक मह वाचा
कायदे समाजा या गरजा आ ण मू यांना
ोत आहे जो समुदायां या सामा जक सां कृ तक आ ण ऐ तहा सक नयमांचे
तसाद दे ण ारे आहेत याची खा ी क न कायदे ीर णा
या व वधता आ ण समृ
त ब बत करतो. याची ओळख आ ण अंम बजावणी
म ये योगदान दे तात.
वैध री त रवाजांसाठ आव यक गो ी याय ा ात वैध
आ ण कायदे ीर र या
ागू कर यायो य मान या जा यासाठ काही आव यक नकष पूण करणे आव यक आहे. या अ याव यक गो ी हे सु न
आ ण अ धकार आहे. याय ा ाती
वैध थेसाठ
त करतात क
थे ा काय ाचे
ोत हणून ओळख े जा यासाठ आव यक वैधता
व ेषतः भारतीय संदभात आव यक गो ी येथे आहेत
. पुरातन वा तू अनाद काळ
o ही था एका मह वपूण का ावधीसाठ अ त वात असावी
ही आव यकता समाजाती
या ा अनेक दा अनाद काळा
हणून संबोध े जाते.
थांची द घकाळ वीकृ ती आ ण सात य यावर जोर दे ते. पुरातन वा तू
ा पत कर यासाठ कोणताही न
त का ावधी नसताना
याया ये सामा यतः थेचे अ त व द वणारे पुरावे ोधतात.
. एक पता आ ण सुसंगतता
o री त रवाज बनवणारी था कवा वतन समाजाती
समुदाय सद यांम ये एक सामा य आ ण
सद यांनी मह वपूण वच न न करता एकसमानपणे पाळ े पा हजे आ ण याचे सात याने पा न के े पा हजे. एकसमानता हे सु न
ापक समज
त करते क
था
त ब बत करते.
. तकसंगतता आ ण नै तकता
o था तकसंगत वाजवी आ ण सावज नक धोरण कवा नै तकते या व
नसावी. ते याय न प ता आ ण समानता या त वां ी सुसंगत अस े पा हजे. जाचक भेदभाव
करणा या कवा अनै तक अस े या था याय ा ात वैध मान या जात नाहीत.
. न
तता आ ण
ता
o सानुकू ाचे घटक
न
तंतोतंत आ ण चांग या कारे प रभा षत अस े पा हजेत याची
तता हे सु न
त करते क सानुकू
व तु न पणे ओळख े जाऊ
ा ती अनु योग आ ण आव यकता याब
कोणतीही सं द धता न ठे वता.
कते आ ण ग धळ कवा ववादा वाय कायदे ीर कायवाहीम ये ागू के े जाऊ
कते.
. सतत वापर
o था समाजाती
सद यांनी कोण याही
फॅ
थेची चा ू अस े
कमधी
भारतीय संदभात याया यांनी काय ाचे
न
यया वाय सतत पाळ या पा हजेत आ ण यांचे पा न के े पा हजे. सततचा वापर समाजा या सामा जक आ ण सां कृ तक
ासं गकता आ ण अ धकार द वतो.
ोत हणून था मा णत कर यासाठ या आव यक गो चे मह व ओळख े आहे. याया यीन नणय अनेक दा पुरा ावर अव ं बून असतात जे पुरातनता एकसमानता वाजवीपणा
तता आ ण यांची कायदे ीर वैधता ठरवताना री त रवाजांचा सतत वापर करतात.
वचार करतात व ेषत वैय
आ ण कायदे ीर त वे
वाय भारतीय याया ये सामा जक सां कृ तक संदभ आ ण री त रवाजांचा
क कायदे मा म ा अ धकार आ ण सामा जक प त ी संबं धत बाब म ये इतर
. काय ाचा
ोतां ी तु ना करा काय ाचा
या ह कांवर आ ण हतसंबंधांवर होणारा प रणाम यांचाही
ोत हणून था यांची तु ना क या. इतर
ोतांसह जसे क कायदे या यक उदाहरणे
ोत हणून सानुकू
oउप ी
था परंपरा आ ण व
री त रवाजांमधून था स यपणे उदयास येतात
समुदाय कवा समाज.
o ा धकरण सानुकू
आ ण अनुकू
ा याचा अ धकार या या द घकाळापासून वीकार े या आ ण समुदायाम ये सतत वापर यातून ा त होतो. o
आहे सामा जक बद
व चकता सानुकू
व चक
त ब बत
कर यासाठ का ांतराने वक सत होत आहे
नकष आ ण मू ये.
o अज सानुकू
ामु याने वैय
क कायदे मा म ा अ धकार
वारसा आ ण सामा जक प ती.
o मा यता सानुकू
न
. काय ाचा
काय ाचा वैध
ोत हणून याया यां ारे ओळख ा जातो आ ण याची अंम बजावणी के
जाते जर ती पुरातनता एकसमानता वाजवीपणा
तता आ ण सतत वापर यासार या काही आव यक नकषांची पूतता करते.
ोत हणून कायदे
o मूळ संसदे कवा वधानमंडळासार या वधायी सं
वधायी
o औपचा रकता कायदे व नयम आ ण अ यादे
साव क आ ण एकसमानपणे सव
सं
ांना
ां ारे कायदे तयार कर यापासून कायदे तयार होतात. o ा धकरण कायदे हे याचे अ धकार घटना मक चौकट आ ण
येतून ा त करतात.
यांचा मसुदा तयार करणे वाद ववाद आ ण अंम बजावणी ारे कायदे औपचा रक के े जातात. o
ागूता कायदे
आण
ागू होतात
काय ाने क हर के े े अ धकार
o पदानु म कायदे हे काय ा या इतर
े .
ोतांपे ा
े मान े जाते आ ण यावर वच व असते
री त रवाज याया यीन नणय आ ण संघषा या बाबतीत कायदे ीर त वे.
. काय ाचा
ोत हणून या यक उदाहरणे
o मूळ पूव या खट यांमधी
त वापासून ा त करतात जे
याया यां या नणयां ारे या यक उदाहरणे
याया यांनी त सम करणांम ये उ
ा पत के
जातात. o ा धकरण या यक उदाहरणे यांचे अ धकार ताक नणया या
याया यां या नणयांचे पा न करणे आव यक आहे.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
o बंधनकारक भाव उ
याया यांनी सेट के े े उदाहरण समान अ धकार े ाती
खा
या याया यांसाठ बंधनकारक आहेत काय ा या वापराम ये सात य आ ण अंदाज तयार
करतात.
o
ा या कायदे ीर ववादांचे नराकरण कर यासाठ आ ण कायदे ीर त वे
कर यासाठ यायाधी ां ारे उदाहरणांचा अथ
ाव ा जातो आ ण
ागू के ा जातो. o वकास
सामा य काय ा या वकासासाठ आ ण
का ांतराने कायदे ीर त वां या उ
. काय ाचा
ांतीम ये उदाहरणे योगदान दे तात.
ोत हणून कायदे ीर त वे
o मूळ कायदे ीर त वे मू भूत स ांत कमा
आ ण काय ा या स ांतांमधून उ वतात
या यक नणय घे यास मागद न करा.
o ा धकरण कायदे ीर त वे यांचे अ धकार कायदे ीर
यवृ ी याय ा
आण
ा पत कायदे ीर मानदं ड.
o अज काय ाचा अथ
ाव यासाठ
ववादांचे नराकरण कर यासाठ आ ण यायाधी ां ारे कायदे ीर त वे ागू के
जातात.
कायदे ीर स ांत वक सत करा.
o
व चकता कायदे ीर त वे बद
यायाची वक सत
या सामा जक गरजां ी जुळ वून घे यासाठ
o पूरकता कायदे ीर त वे काय ा या इतर
या प र
काय ाचा
ोत हणून सानुकू
व चकता दान करतात आ ण
ा या.
ोतांना पूरक आहेत
याम ये मागद न दान करते
तीत कायदे कवा उदाहरणे मूक कवा अ
मूळ अ धकार औपचा रकता
असतात.
ागू आ ण पदानु म या संदभात कायदे या यक उदाहरणे आ ण कायदे ीर त वांपे ा भ आहे. व धमंडळ सं
ां ारे कायदे
औपचा रकपणे अंम ात आण े जात असताना या यक उदाहरणे याया यीन नणयांमधून उ वतात आ ण कायदे ीर त वे मू भूत कायदे ीर स ांतांपासून उ वतात. काय ाचा
कायदे ीर
व
ेम ये एक अनोखी भू मका बजावतो समाजात काय ाचा वकास अथ
ावणे आ ण
येक
ोत
ागू कर यात योगदान दे तो.
ह क
अ धकार हे याय ा ाम ये मह वपूण भू मका बजावतात कायदे ीर ह क आ ण कायदे ीर
वेगवेग या ाळांम ये अ धकारांचे व प मूळ आ ण मह व यावर भ
o ह कांचा
व
ेती
आ ण सं
ांना दान के े या वातं यांचे
ीकोन आहेत. याय ा ा या नवडक भाव ा
ीकोन नैस गक कायदा स ांतकारांचा असा यु
त न ध व करतात. याय ा ा या
ाळा अ धकार कसे पाहतात ते ोधूया
. नैस गक कायदा स ांत
वाद आहे क ह क ज मजात आ ण साव क आहेत.
नै तकता आ ण याया या नैस गक त वांपासून.
o उ प ी ह क मानवी वभावात अंतभूत आहेत आ ण नैस गक काय ातून ा त झा े आहेत असे मान े जाते
त वे मानवी कायदे कवा सरकारांनी तयार के े
नाहीत.
o मह व नैस गक कायदा स ांतवाद अ धकारांना मू भूत आ ण अप रवतनीय
त न ध व करणारे हणून पाहतात
सकारा मक काय ापासून वतं पणे अ त वात अस े या नै तक जबाबदा या.
o उदाहरण यु र ट
भाव ा
नैस गक कायदा स ांतकारांम ये थॉमस ऍ वनास जॉन
ॉक आ ण
गो ो टयस यांचा समावे आहे
यांनी
या जीवन वातं य आ ण
मा म े या नैस गक अ धकारांवर जोर द ा.
. कायदे ीर सकारा मकता
o ह कांचा
ीकोन कायदे ीर सकारा मकतावाद अ धकारांना सकारा मक काय ाची न मती मानतात यांचे
ु प करतात
वधायी ा धकरणां ारे ागू के े या कायदे ीर नयमांचे अ त व आ ण वैधता.
o उ प ी अ धकार हे मानवी न मत कायदे काय ां ारे
ा पत के े े कायदे ीर बांधकाम हणून पा ह े जाते.
नसगात अंतभूत नसून सं वधान आ ण आंतररा ीय करार.
o मह व कायदे ीर सकारा मकतावाद यां या नै तक कवा नैस गक पायाची पवा न करता वैध कायदे ीर नयमां ारे व हत के े या अ धकारांची ओळख आ ण अंम बजावणी यांना
ाधा य दे तात. o उदाहरण यु र ट जेरेमी बथम आ ण जॉन ऑ टन यांसार या
अ धकार आ ण दा य वे न
स
कायदे ीर सकारा मक वचारांनी कायदे ीर
व
ेती
त कर यासाठ कायदे ीर नयम आ ण अ धकायाचे पा न कर या या मह वावर जोर द ा.
. याय ा ाचे समाज ा ीय व ा य
o ह कांचा
व
ीकोन समाज ा ीय ाळा अ धकारांना अंतगत वक सत होणारी सामा जक रचना हणून पाहते
ऐ तहा सक सां कृ तक आ ण सामा जक संदभ.
o मूळ अ धकार हे सामा जक पर
रसंवाद
ग त ी ता आ ण सामा जक नयमांचे उ पादन हणून पा ह े जातात
अंत न हत कवा पूव नधा रत त वांऐवजी.
o मह व समाज ा ीय याय ा
वैय
क आ ण सामू हक अ धकारांची मा यता आ ण संर णासह सामा जक संबंधांना आकार आ ण नयमन कर यासाठ काय ा या भू मके वर
जोर दे तात. o उदाहरण यु र ट रो को पाउं ड आ ण युज ेन एहर
च सार या समाज ा ीय वचारवंतांनी अ धकारां या सामा जक सां कृ तक पायावर जोर
द ा आ ण सामा जक असमानता आ ण अ याय र कर यासाठ कायदे ीर सुधारणांची व क
के
.
. गंभीर कायदे ीर अ यास CLS
o ह कांचा
ीकोन गंभीर कायदे ीर व ान समाजाती
असमतो
आ ण असमानता कायम ठे वणारी वैचा रक रचना हणून ह कां या संक पनेवर ट का करतात. o उ प ी
अ धकारांना व ेषा धकार ा त गटांक डू न वच व आ ण नयं णाची साधने हणून पा ह े जाते.
यांचा दजा टकवून ठे वा आ ण मतमतांतरी आवाज दडपून टाका.
o मह व सीए एस व ान ह कां या पारंपा रक क पने ा आ हान दे तात यां याब
मू भूतपणे सदोष कायदे ीर
व
ंक ा घेतात
ेम ये याय आ ण समानते ा ो साहन दे यासाठ
भावीपणा.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
o उदाहरण यु र ट CLS मधी
अंत न हत
सारां
भाव ा
याय ा ा या व वध ाळांम ये अ धकारांब
चा
मधी
गत अ याय अ
करते.
ीकोन भ असतो नैस गक काय ा या स ांतांपासून ते गंभीर कायदे ीर अ यासांपयत जे नैस गक काय ा या स ांतांवर
जोर दे तात ते दडप ाहीचे साधन हणून अ धकारांवर ट का करतात.
क न कायदे ीर णा
जसे क डंक न के नेडी आ ण रॉबट उं गेर कायदे ीर व ृ वाचा एक कार हणून समा ोचना ह क वचन जे
ग त ी ता आ ण णा
येक
ाळा याय नै तकता आ ण सामा जक बद ांवरी
अ धकारांचे व प मूळ आ ण मह व याब
अ तीय अंत
वै व यपूण ता वक आ ण वैचा रक
ीकोन
त ब बत
ी दे ते.
संक पना आ ण मह व अ धकारांची संक पना आ ण
मह व हे याय ा
.
आ ण कायदे ीर स ांताचे मू भूत पै ू आहेत. च ा या संक पनांना सो या भाषेत खं डत क या अ धकारांची संक पना
ा या ह क हणजे समाजाती
ते व
आ ण गटांना द े े कायदे ीर ह क कवा वातं य.
व ेषा धकार संर ण आ ण वातं य वापर यासाठ
साठ एक े मवक
. अ धकारांचे कार अ धकारांचे व वध कारांम ये वग करण के े जाऊ
ा पत करतात तसेच इतरांवर कवा रा यावर संबं धत कत े आ ण दा य वे ादतात.
कते यासह o नागरी ह क हे अ धकार वैय
क
वातं य आ ण वातं या ी संबं धत आहेत जसे क वातं य
भाषण धम आ ण सभा.
o राजक य ह क या अ धकारांम ये राजक य
या आ ण सं
ांम ये सहभाग समा व असतो जसे क
मतदान कर याचा आ ण पदासाठ धाव याचा अ धकार हणून.
o सामा जक आ ण आ थक अ धकार हे अ धकार सामा जक आ थक सम यांना संबो धत करतात जसे क
कामगार प ती. o कायदे ीर ह क हे अ धकार काय ा या याया यात
णाचा अ धकार आरो यसेवा गृह नमाण आ ण या य
ागू कर यायो य आहेत
आ ण या य चाचणीचा अ धकार समा व आहे
यो य
. अ धकारांचे
या आ ण काय ानुसार समान संर ण.
ोत अ धकार व वध
ोतांमधून उ वू कतात
यात खा
गो चा समावे होतो o नैस गक कायदा
काह चा असा व ास आहे क ह क मानवी वभावात अंतभूत आहेत आ ण ते सावभौ मक
नै तक त वे.
o सकारा मक कायदा इतरांचा असा यु
वाद आहे क कायदे ीर णा
ारे अ धकार नमाण के े जातात आ ण ओळख े जातात
कायदे घटना करार आ ण या यक नणय.
o सामा जक नकष सामा जक नयम सां कृ तक था आ ण समुदाय कवा समाजाती
ऐ तहा सक अनुभवांमधूनही अ धकार वक सत होऊ
कतात.
अ धकारांचे मह व
. वैय
क वातं यांचे संर ण अ धकार सरकारी घुसखोरी आ ण अ धकारा या
पयोगा व
संर ण हणून काम करतात हे सु न
त करतात क
यां या वाय तेचा वापर कर यास आ ण अवाजवी
ह त ेपा वाय यांचे हत जोपास यासाठ वतं आहेत.
. याय आ ण समानतेचा चार अ धकार सव
आ ण या य समाजा या
. मानवी
त े ा चा ना दे ण े ह क
येक मनु या या अंत न हत
. कायदे ीर उपाय आ ण नवारण ह क
सं
ना यांची पा भूमी कवा
ती क ीही अस
तरीही समान संधी संर ण आ ण संसाधनांम ये वे ाची हमी दे ऊ न या य
ापनेत योगदान दे तात.
ना उ
त ेची आ ण मू याची पु ी करतात यांचे ज मजात मू य आ ण जीवना या सव पै ूं म ये आदर न प ता आ ण
ं घन कवा उ
ं घना या करणांम ये कायदे ीर आ य आ ण उपाय दान करतात
त ेचा ह क मा य करतात.
यामुळे यांना या यक
या आ ण
ां ारे याय नुक सान भरपाई आ ण उ रदा य व मळ व याची परवानगी मळते.
. सामा जक गती आ ण वकास
ण आरो यसेवा पयावरण संर ण आ ण मानवी उ कषा या इतर आव यक बाब चा चार क न सामा जक गती आ थक वकास आ ण
सामा जक क याण वाढ व यात अ धकार मह वपूण भू मका बजावतात.
थोड यात ह कांची संक पना आ ण मह व कायदे ीर णा
मह वपूण भू मका अधोरे खत करते.
ना आकार दे यासाठ
समुदाय आ ण उपे
याया ा चा ना दे यासाठ आ ण समाजात मानवी
त ा आ ण समानता टकवून ठे व यासाठ यांची
त गटांचे ह क ओळखून आ ण यांचे संर ण क न कायदे ीर चौकट या या सव सद यांसाठ अ धक या य सवसमावे क
आ ण ह कांचा आदर करणारा समाज नमाण कर याचा य न करतात.
कार आ ण वै
े अ धकारांचे व वध
कार आ ण वै
े जाणून घेऊ या अ धकारांचे कार
. नागरी ह क
o हे अ धकार वैय
क वातं य आ ण वातं यां ी संबं धत आहेत जे
ना रा य कवा इतर
ारे अ नयं त ह त ेपापासून संर ण करतात. o उदाहरणांम ये
भाषण वातं य धम संमे न आ ण संघटना यांचा समावे होतो. o नागरी
ह क हे सु न
त करतात क
यांचे मत व ास आ ण ओळख
क
कतात
छळ कवा से सॉर पची भीती.
. राजक य ह क
o राजक य अ धकारांम ये ोक ाही समाजाती
सावज नक पदासाठ नवडणूक
राजक य
या आ ण नणय घे या या
या अ धकारांचा समावे होतो. o उदाहरणांम ये मतदानाचा अ धकार
ढवणे आ ण राजक य संघटनांम ये भाग
घेण े यांचा समावे होतो
आ ण उप म.
पैक पृ
Machine Translated by Google
o राजक य अ धकार नाग रकांना ासनात आवाज दे यास स म करतात आ ण जनते ा आकार दे यास हातभार
ावतात
धोरणे आ ण कायदे .
. सामा जक आ ण आ थक अ धकार
o हे अ धकार सामा जक आ थक असमानता संबो धत करतात आ ण सव
ना हे सु न
त कर याचे उ
स माननीय जीवनासाठ आव यक संसाधने आ ण संध म ये वे .
o उदाहरणांम ये
णाचा अ धकार आरो यसेवा गृह नमाण सामा जक सुर ा आ ण या य
आहे
म यांचा समावे होतो
प ती.
o सामा जक आ ण आ थक अ धकारांना ो साहन दे ऊ न ग रबी असमानता आ ण भेदभाव कमी कर याचा य न के ा जातो
मू भूत गरजा आ ण आ थक संध म ये समान वे .
. कायदे ीर अ धकार
o कायदे ीर ह क हे अंम बजावणीयो य दावे कवा ह क आहेत जे काय ा ारे मा यता ा त आ ण संर
उपाय ोध याची कवा नवारण कर याची परवानगी मळते. o उदाहरणांम ये न प
कायदे ीर
त आहेत
यामुळे
चाचणीचा अ धकार यो य
ना उ
ं घन कवा उ
ं घनासाठ
या
त न ध व आ ण समान संर ण यांचा समावे होतो
काय ा या अंतगत.
o कायदे ीर अ धकार हे सु न
त करतात क
कायदे ीर यं णा आ ण सं
अ धकारांची वै
ना याय मळू
के
आ ण ते यांचे ह क सांगू कती
ा.
े
. अ वभा यता
o ह क अनेक दा अप रहाय मान े जातात हणजे ते ह तांत रत के े जाऊ कत नाहीत आ मसमपण के े जाऊ कत नाहीत कवा
कोण याही बा
ा धकरणाने र के े .
ना काही ज मजात ह क असतात फ मानवी अस याने आ ण हे अ धकार
o
काढू न घेत े कवा माफ के े जाऊ
. साव कता
कत नाही.
o ह क सामा यत सावभौ मक मान े जातात ते सव
ना सारखेच
रा ीय व वं धम
ग कवा सामा जक
ती.
o सावभौ मक ह क भौगो क सीमा आ ण सां कृ तक फरकां या प
. पर
राव ं बन
o ह क एकमेक ां ी जोड े े आ ण पर
राव ं बी आहेत
ागू होतात.
कडे जातात जे याय आ ण समानते या मू भूत त वांचे
येक अ धकाराने सवसमावे क संर ण आ ण वैय
त न ध व करतात.
क आ ण सामू हक क याणाची पूतता सु न
त
कर यासाठ इतरांना मजबुतीकरण आ ण समथन द े आहे.
o उदाहरणाथ
ण आ ण आरो य सेवा सामा जक आ ण आ थक अ धकार मधी
नागरी आ ण राजक य अ धकारांचा भावीपणे वापर कर याची
. गैर भेदभाव
ची
o ह क हे भेदभाव कवा पूव हा वाय उपभोग यासाठ आहेत समान वागणूक सु न
. अंम बजावणी मता
o अ धकार के वळ ते हाच अथपूण असतात जे हा ते कायदे ीर यं णा आ ण सं
याया धकरण आ ण
ासक य सं
वहारात अ धकारांचे संर ण
ची समानता आ ण स मान कमी करतो.
ां ारे ागू के े जातात. o भावी अंम बजावणी यं णा जसे क याया ये
चार आ ण समथन कर यासाठ आव यक आहेत.
ां या णा
चा संदभ दे ते जे समाजाती
व वध अ धकारांना ओळखतात यांचे संर ण करतात आ ण यांची अंम बजावणी करतात.
ीकोनातून अ धकारां या कायदे ीर चौकट त अ धकारांचे सै ां तक पाया आ ण कायदे ीर णा
च ा हे तप ी वार ए स
ं घन करतो आ ण
ोरे न अ धकारांची
कायदे ीर चौकट हणजे कायदे नयम आ ण सं
याय ा ीय
ा
कतो
त करणे
आ ण यांची वै
े कवा पा भूमी वचारात न घेता सव
साठ संधी.
ग धम कवा अपंग व यासार या घटकांवर आधा रत भेदभाव मानवी ह कां या त वांचे उ
o वं
कायदे ीर े मवक ए स
वे वाढू
मता.
ोर क
म ये यांची
ावहा रक अंम बजावणी या दो ही गो चा समावे होतो.
सै ां तक
पाया
. नैस गक कायदा स ांत
o नैस गक काय ा या स ांतानुसार ह क मानवी वभावात अंतभूत आहेत आ ण ते सावभौ मक आहेत
नै तक त वे.
o ह क आधीपासून अ त वात अस े े आ ण अप रवतनीय हणून पा ह े जातात याय नै तकता आ ण
मानवी आ मस मान.
o कायदे ीर णा
नी नै तक त वे
. कायदे ीर सकारा मकता
o कायदे ीर सकारा मकता असे
त ब बत करणारे कायदे आ ण सं
ां ारे हे नैस गक अ धकार ओळख े पा हजेत आ ण यांचे संर ण के े पा हजे.
तपादन करते क अ धकार कायदे ीर ा धकरणां ारे तयार के े जातात आ ण ओळख े जातात जसे क
कायदे घटना आ ण या यक नणय.
o ह क सकारा मक काय ातून यांची वैधता ा त करतात हणजे ते अ त वात आहेत कारण ते
ा पत झा े आहेत
कायदे ीर नयम आ ण सं ां ारे.
o अ धकारांची कायदे ीर चौकट मा यता ा त कायदे ीर अ धका यां ारे काय ाची अंम बजावणी आ ण अंम बजावणी यावर अव ं बून असते.
ावहा रक अंम बजावणी
. घटना मक संर ण
पैक पृ
Machine Translated by Google
o अनेक दे ांम ये मू भूत अ धकार आ ण वातं य
संर णासाठ कायदे ीर
अ धकारांसाठ
व
पणे ओळखणा या आ ण संर
ा ती मयादा आ ण अंम बजावणी यं णांची
. कायदे आ ण वैधा नक अ धकार
o कायदे मंडळे समाजाती
व
अ धकारांचे सं हताब
परेषा तयार करते.
आ ण संर ण कर यासाठ कायदे आ ण कायदे तयार करतात. o वैधा नक ह क नागरी
राजक य सामा जक आ ण आ थक अ धकारां या व वध पै ूं ना संबो धत करतात
. या यक अंम बजावणी
त करणा या घटना मक तरतुद आहेत. o घटना सामा यत अ धकारां या कायदे ीर
ेती
दान करतात
साठ कायदे ीर संर ण आ ण उपाय.
o याया ये या यक पुनराव ोकना ारे अ धकारांची
नणय
o या यक नणय आ ण उदाहरणे अ धकारांचे
ा या आ ण अंम बजावणी कर यात मह वपूण भू मका बजावतात आ ण
ीकरण आ ण वापर यांची
ा ती मयादा आ ण कायदे ीर चौकट ती
. आंतररा ीय मानवा धकार े मवक
o आंतररा ीय मानवा धकार करार आ ण अ धवे ने यासाठ जाग तक े मवक
यांना यां या दे ांतगत कायदे ीर णा
आहेत
जाग कता वाढ व यात कायदे ीर दा य वांचे पा न कर यावर
आ ण अ धकारां या संर णासाठ समथन कर यासाठ मह वपूण भू मका बजावतात. o सावज नक जागृती
समाजाती
याय ा ीय
करतात.
म ये समा व करणे.
. नागरी समाज आ ण व क
o नागरी समाज संघटना मानवा धकार कायकत आ ण व क ांचे गट अ धकारांब
हातभार
रसंवाद
ा पत करतात
अ धकारांचे संर ण आ ण चार.
o या करारांना मा यता दे ण ारी रा ये आंतररा ीय मानवा धकारांचे पा न आ ण आदर कर यास वचनब
मानके
पर
णआणवक
ठे व यासाठ
चे य न हे
य ात ये यास
ावतात आ ण
अ धकारांची अंम बजावणी.
ीकोन
• याय ा ीय
ीकोनातून अ धकारांची कायदे ीर चौकट मू भूत
कायदे ीर
• याय ा
व
ेती
अ धकारांचे व प
नमाण करते
ा ती आ ण औ च य.
अ धकारां या सै ां तक आधारांचे परी ण करते ता वक वाद ववादांचे अ वेषण करते
यांचे मूळ व प आ ण औ च य.
• कायदे त
वैय
आ ण कायदे ीर व ान भू मके चे मू यमापन क न अ धकार आ ण कायदे ीर मानदं डांमधी
क वातं यांचे र ण आ ण सामा जक यायाचा चार कर यासाठ कायदे ीर सं
• गंभीर याय ा ीय
ीकोन
संबंधांचे व
े षण करतात
ा.
ची ग त ी ता संरचना मक असमानता आ ण समाजात याय मळवणे यासार या मु
ांचा वचार क न अ धकारां या कायदे ीर चौकट ची भावीता
आ ण मयादा तपासतात.
ेवट अ धकारांची कायदे ीर चौकट एक ज ट
कर यासाठ
आ ण ब आयामी डोमेन आहे याम ये सै ां तक त वे कायदे ीर सं
ावहा रक यं णा समा व आहेत. याय ा ीय
ीकोनातून ते कायदे ीर स ांत आ ण सरावा या
ा आ ण समाजाती
अ धकार ओळख यासाठ आ ण यांचे संर ण
ापक संदभात अ धकारांचे व प उ े
आ ण प रणाम या वषयी गंभीर
चौक ी कर यास वृ करते.
मा क ह क
याय ा ा या संदभात मा म ा कवा मा म ेचा ताबा नयं ण आ ण व हेवाट
ाव या या कायदे ीर अ धकारा ी संबं धत आहे. यात
उपभोगत अस े या अ धकार आ ण व ेषा धकारांचा समावे करते. याय ा ा या
कवा सं
ा मूत कवा अमूत मा म ेवर
ीकोनातून मा क चे सवसमावे क अ वेषण क या मा क चे व प
. कायदे ीर संक पना
o मा क ही एक कायदे ीर संक पना आहे जी संप ीवर अन य अ धकार आ ण नयं ण दान करते स म करते
मा म ा वापर यासाठ आनंद घे यासाठ आ ण ह तांत रत कर यासाठ
o यात मा क आ ण मा म ा यां याती
. ह कांचे बंड
कवा सं
कायदे ीर संबंधांचा समावे आहे
o मा क ह कां या बंड चा समावे आहे
ा.
याचा ताबा वापर ब ह कार आ ण वभावा या अ धकारां ारे वै
ीकृ त आहे.
याम ये मा म ा असणे वापरणे ह तांत रत करणे भार नयमन करणे आ ण इतरांना मा म ेमधून वगळणे यांचा समावे
आहे. o मा म ेचे व प आ ण मा क नयं त करणा या
कायदे ीर चौकट नुसार हे अ धकार बद ू
कतात.
मा क ची वै
े
. नयं ण
o मा कांना यां या आवडीनुसार मा म ेचे नयं ण आ ण
उ े
o नयं ण मा कांना वापर दे ख भा
व
ापन कर याचा अ धकार आहे आ ण
आ ण वभावाबाबत नणय घे यास अनुमती दे ते
मा म ा.
. अन यता
o मा क मा का ा अन य अ धकार दान करते इतरांना परवानगी वाय मा म ेत ह त ेप कर यापासून कवा वे कर यापासून वगळू न. o अन यता हे सु न
करते क मा क ह त ेप न करता मा म ेवर यांचे अ धकार वाप
कतात
तृतीय प ांक डू न.
पैक पृ
त
Machine Translated by Google
. ह तांतरणीयता
o मा क ह क ब धा ह तांतरणीय असतात
यामुळे मा कांना मा म ेती
यांची वार ये व
भेट कवा वारसा या ारे इतरांना सांगता येतात कवा ह तांत रत करता
येतात.
o ह तांतरणीयता मा म ा अ धकारांचे प रसंचरण आ ण समाजाती
संसाधनांचे काय म वाटप सु भ करते.
४. आनंद
o मा म ेचा वापर उपभोग आ ण फळे यांसह मा म ेतून मळणारे फायदे आ ण उपयु ता यांचा आनंद घे याचा मा कांना अ धकार आहे. o आनंदाम ये भा
ाचे उ प
कवा नफा आ ण अमूत असे दो ही मूत फायदे समा व असतात
फायदे जसे क वैय
क समाधान कवा स दयाचा आनंद.
मा क चे कार
. वैय
क मा क
o वैय
क मा क मा म ेवर एक
कवा घटका ा व ेष अ धकार दान करते. o हा मा क चा सवात सामा य कार आहे आ ण
ना यां या मा म ेवर पूण नयं ण आ ण ववेक
वापर याची परवानगी दे तो.
. संयु
मा क
o संयु
मा क म ये एकाच मा म ेम ये मा क ह क आ ण वार य सामा यक करणा या एका धक
सामा य कारांम ये संयु
सामाईक भाडेक
कवा सं
ांचा समावे होतो. o संयु
मा क या
भाडेक
आ ण समुदाय यांचा समावे होतो
मा म ा
येक ाचे वतःचे नयम आ ण प रणाम.
. सामू हक मा क
o सामू हक मा क उ वते जे हा एका धक
कवा सं
ा एक तपणे मा क घेतात आ ण एखा ा सामा य उ े ासाठ कवा उ
करतात. o उदाहरणांम ये भागीदारी कॉप रे न सहकारी सं
ासाठ मा म ा नयं त
ाआण
कॉ ो म नयम असो सए न यांचा समावे होतो जेथे मा क ह क सद य कवा भागधारकांम ये सामा यक के े जातात.
कायदे ीर चौकट
. मा म ा कायदे
o मा म ा कायदे मा क ह क नयं त करणारी कायदे ीर चौकट
ा पत करतात
ा ती प रभा षत करतात
मा म े या मा क साठ मयादा आ ण अंम बजावणी यं णा.
o हे कायदे अ धकार े ांम ये भ असतात आ ण यात कायदे नयम आ ण सामा य कायदा समा व असू कतो
त वे.
. ीषक आ ण न दणी
o मा क चे ह क अनेक दा कायदे ीर कागदप ां ारे पुरावे द े जातात जसे क कृ ये
सु भ करतात. o मा म ेची न दणी णा
मा म े या
याय ा ीय
मा क चे रेक ॉड
वहारात पारद कता आ ण सुर
ीषके कवा मा क चे माणप
जे मा क चा पुरावा दे तात आ ण ह तांतरण मता
ा पत कर यात आ ण राख यात मदत करते याची खा ी क न
तता.
ीकोन
• मा क चे याय ा ीय व
े षण ता वक नै तक आ ण कायदे ीर स ांतांचे अ वेषण करते
मा म ा अ धकारांचे व प आ ण औ च य.
• हे मा म े या अ धकारां या उ प ी वतरणा मक यायाचे स ांत आ ण वैय
परी ण करते. • गंभीर याय ा ीय
जसे क अनुप
क मा म ा अ धकार आ ण सामा जक हतसंबंध यां याती
ीकोन मा क या काही कारां या वैधतेवर
समतो
यां या आसपास या वाद ववादांचे
च ह नमाण करतात
त मा क कवा म े दारी नयं ण आ ण मा म ा संबंधांम ये या य वतरण आ ण सामा जक जबाबदारी या त वांचे समथन करतात.
ा या आ ण मह व याय ा ात मा क
हणजे कायदे ीर संक पना या
जी कायदे ीर णा
ना कवा सं
आ ण सामा जक सं
ांना काही ह क आ ण मूत कवा अमूत मा म ेवर नयं ण दे ते. ही संक पना मह वपूण आहे कारण ती मा म ा अ धकारांचा आधार बनते
े या कायासाठ आव यक आहे. याय ा ा या संदभात मा क ची
. कायदे ीर अ धकार मा क हा कायदे ीर त वे आ ण नयमांनुसार
मा यता ा त आ ण संर
कवा सं
ा या आ ण मह व जाणून घेऊ या मा क ची
ांना मा म ेचा ताबा वापर नयं ण आ ण व हेवाट
ा या
ाव यास स म करणारा काय ा ारे
त के े ा कायदे ीर अ धकार आहे.
. ह कांचे बंड मा क ह कांचे बंड समा व करते जे मा म े ी मा काचे नाते एक तपणे प रभा षत करते. या अ धकारांम ये सामा यत ता यात घे याचा
वापर याचा आनंद घे याचा इतरांना वगळ याचा आ ण मा म ा ह तांत रत कर याचा अ धकार समा व असतो.
. अन य नयं ण मा म ेवर मा कांचे अन य नयं ण असते याचा अथ यांना इतरां या ह त ेपा वाय तचा वापर दे ख भा
. कायदे ीर संबंध मा क मा क आ ण मा म ेम ये कायदे ीर संबंध
याय ा ाती
ा पत करते काय ानुसार
आ ण वभावाबाबत नणय घे याचा अ धकार असतो.
ागू कर यायो य ह क आ ण दा य वे नमाण करते.
मा क चे मह व
. ह कांचे संर ण मा क
अ धकारांचे इतर उ
आ ण सं
ांना यां या मा म ेती
अन धकृ त ह त ेपा व
कायदे ीर संर ण दान करते. हे मा कांना अ त मण चोरी कवा यां या मा म े या
ं घन झा यास उपाय ोध याची परवानगी दे ते.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
. गुंतवणुक साठ
ो साहन मा क
मा म ेम ये गुंतवणुक
. संसाधन वाटप मा क
वापर क
. वैय
ना व
कणा या
ावायची याब
मा म ेवर दावा आ ण नयं ण कर याची परवानगी दे ऊ न समाजाती
इ टे ट
वसाय आ ण इतर
संसाधनांचे वाटप आ ण वतरण सु भ करते. हे संसाधनांचा यां या सव
मू यवान वापरासाठ
ना यां या मा म ेवर वाय ता आ ण नयं ण दे ते यांना यां या वतः या आवडीनुसार आ ण आवडीनुसार यां या मा म ेचा वापर
व
ापन आ ण व हेवाट क ी
यामुळे प ांना मा म ा अ धकारां या अंम बजावणीत आ म व ासाने करार
वहार आ ण करारांम ये
नणय घे यास स म बनवते.
तता मा क ह क कायदे ीर संबंधांम ये
वे कर यास स म करते. हे
. कायदे ीर
याची हमी दे ऊ न मा म ेत गुंतवणूक कर यास आ ण यांचा वकास कर यास ो साहन दे ते. हे रअ
ोकां ी मा क संरे खत क न काय म वापर कर यास स म करते.
क वाय ता मा क
. कायदे ीर न
ना यां या य नांचा फायदा होई
ा ो साहन दे ऊ न आ थक वाढ आ ण वकासास ो साहन दे ते.
ता आ ण न
ावसा यक आ ण सामा जक पर
वहारांसाठ आधार मा क व वध कायदे ीर
तता दान करतात
रसंवादांम ये
वहार आ ण
व
रता आ ण भ व यसूचकता वाढवते.
ा जसे क व
भाडेप े गहाण आ ण सु भतेसाठ आधार हणून काम करते. हे
वहार प ांमधी
मा म े या हतसंबंधांचे
ह तांतरण सु भ कर यासाठ मा क ह कां या ह तांतरणीयता आ ण अंम बजावणीवर अव ं बून असतात.
. सामा जक
व
ा मा म े या अ धकारांबाबत
क न मा क वरी
घटना आ ण
व
सीमा आ ण अपे ा
ा पत क न मा क सामा जक
व
ेत योगदान दे ते. हे कायदे ीर मागा ारे मतभेदांचे नराकरण कर यासाठ एक े मवक दान
ववाद आ ण संघष टाळ यास मदत करते.
ा याय ा ात मा क ची घटना
हणजे या प र
तीत मा क ह क ा त ह तांत रत कवा संपु ात आण े जातात या प र
ती कवा प र
त चा संदभ दे ते. या
तर
मा क
ी संबं धत
व
ांम ये व वध कायदे ीर संरचना आ ण करार
समा व आहेत जे मा म ेची मा क आ ण वापर नयं त करतात. च ा या संक पनांचा तप ी वार वचार क या मा क ची घटना
. संपादन मा क व वध मा यमां ारे ा त के
जाऊ
o खरेद खरेद सार या ऐ
क
कते यासह
वहारां ारे मा क ह क मळवता येतात
व े याकडू न मा म ा.
o वारसा मा क वारसा ारे ह तांत रत के
जाऊ
कते जथे मा म ा पास होते
मृत मा क यां या वारसांना.
o
वसाय काही कायदे ीर णा
एखा ा व
का ावधीसाठ
वसाय कवा मा क नस े या मा म े या ता या ारे मा क ह कांचे संपादन ओळखतात
या ा
तकू
ताबा हणून
ओळख े जाते.
o न मती बौ
क सार या कायदे ीर यं णे ारे मा क ह क नमाण के े जाऊ
मा म ा कायदे जथे नमा यांना यां या न मतीची मा क द
कतात
जाते.
. ह तांतरण मा क ह क एका प ाकडू न स या प ाकडे व वध मा यमां ारे ह तांत रत के े जाऊ
कतात
यासह o व
मा क वचारा या बद यात मा क ह क स या प ाकडे ह तांत रत क
कतात
सामा यतः पैसे.
o भेट मा क चे ह क काही कायदे ीर आव यकतां या अधीन रा न मोबद ा न घेता भेट हणून ह तांत रत के े जाऊ
o वारसा आधी नमूद के या माणे मा का या मृ यूनंतर वार ा ारे मा क ह तांत रत के
जाऊ
कतात.
कते. o क हेय स कायदे ीर साधने जसे क कृ ये आ ण ीषके एका प ाकडू न स या प ाकडे
वा त वक मा म ेची मा क ह तांत रत
कर यासाठ वापर
जातात.
. वझवणे मा क ह क काही व
पर
तीत संपु ात येऊ
कतात कवा संपु ात येऊ
कतात
यासह o याग
करणे मा काने वे
क
जहो
o फोर
े ने मा म ेचे नयं ण आ ण ताबा सोड या या उ े ाने याग के ा तर मा क ह क संपु ात येऊ
कतात. o आ मसमपण मा क यांचे मा क ह क वे
े ने समपण
कतात जसे क
ाज समपण करणे.
ोजर मा म े ारे गहाण ठे व े या कवा कजावर डफॉ ट झा यास फोर
संपु ात आण े जाऊ
कतात जथे सरकार मा का ा फ
ोजर कायवाही ारे मा क ह क न के े जाऊ
कतात. o सरकारी कृ ती मा क ह क
यात डोमेन ारे
नुक सानभरपाई दे ऊ न सावज नक वापरासाठ मा म ा
मळवते.
मा क
ी संबं धत
व
ा
. सह मा क काही करणांम ये एका धक
.
कवा सं
सामाईक भाडेक
आ ण सामुदा यक मा म ा
ट मा म ेची मा क
टम ये असू कते जेथे
व
ट
ा मा म ेची मा क सामा यक क
कतात
या ा सह मा क हणून ओळख े जाते. सह मा क या सामा य कारांम ये संयु
ाभा या या वतीने मा म ेचे कायदे ीर ीषक धारण करतो.
ट न द अट व त नुसार मा म ेचे
व
ापन आ ण वतरण कर यास परवानगी
दे तात.
. भाडेप े मा क ह क ता पुरते
ज ारे ह तांत रत के े जाऊ
भाडेक
ा यांचा समावे होतो.
कतात जेथे घरमा क प े दार भाडेक
ा प े दार भा
ा या बद यात व
का ावधीसाठ मा म ा ता यात घे याचा आ ण वापर याचा अ धकार दे तो.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
. सु भता सु भता गैर मा कांना स या
या मा म ेचा वापर कर यासाठ व
अ धकार दे तात जसे क
वे
उपयु ता कवा र ता.
. परवाने परवाने मया दत उ े ासाठ कवा का ावधीसाठ मा म ा वापर याची परवानगी दे तात परंतु ते दे त नाहीत
मा क ह क ह तांत रत करा.
. बोजा मा म ेची मा क व वध भारां या अधीन असू कते जसे क गहाण धारणा धकार आ ण
तबंधा मक करार जे मा काचे ह क आ ण मा म े या वापरावर प रणाम करतात.
थोड यात मा क या घटनांम ये मा क ह कांचे संपादन ह तांतरण आ ण नमू न यांचा समावे होतो तर मा क
जे याय ा ा या अंतगत मा म ेचा वापर आ ण
व
ापन नयं त करतात. कायदे ीर
व
ेती
ी संबं धत
व
ांम ये कायदे ीर संरचना आ ण करारांचा समावे असतो
मा म ा अ धकार आ ण मा क संबंधां या गुंतागुंत समजून घे यासाठ या संक पना
आव यक आहेत.
ताबा याय ा ात
ताबा हणजे एखा ा
ने कवा सं
े ारे मा म ेचे भौ तक नयं ण कवा भोगवटा. ही एक संक पना आहे जी मा क पासून वेगळ आहे जरी दो ही अनेक दा ओ हर ॅ प होतात. ता याम ये एखा ा मा म ेवर वच व
आ ण यावर नयं ण ठे व या या उ े ाने भौ तक नयं णाचा
ा पत कर या या
ायाम समा व असतो. च ा अ धक तप ी ाने ताबा ोधूया ता याचे घटक
. भौ तक नयं ण ता यात घे यासाठ मा म ेचे भौ तक नयं ण कवा ताबा आव यक आहे. याम ये मा म ेवर वा त वक भौ तक उप
समा व असू कते जसे क मा म ेवर सामान साठवून कवा व
. हेतू ता यात घे यासाठ मा म ा ता यात घे याचा हेतू दे ख ी
ती कवा काही मागाने यावर नयं ण ठे वणे
हेतूसाठ वापरणे.
आव यक आहे. याचा अथ असा क मा म ेवर नयं ण ठे व याचा आ ण परवानगी वाय इतरांना ते वापर यापासून
वगळ याचा मा काचा हेतू असणे आव यक आहे.
ता याचे कार
. वा त वक ताबा जे हा एखाद
भौ तक र या मा म ा
ापते कवा नयं त करते ते हा हे घडते. उदाहरणाथ घरात राहणे कार चा वणे कवा एखा ा या हातात एखाद व तू
धरणे हे वा त वक ताबा आहे.
. वधायक ताबा काही करणांम ये एखा ा
कडे मा म ेवर भौ तक नयं ण नस े तरीही या याकडे रचना मक ताबा आहे असे मान े जाऊ
नयं ण ठे व याचा कायदे ीर अ धकार असतो जसे क भा
कर याची आ ण नयं त कर याची
.
तकू
ताबा जे हा एखाद
कते. जे हा एखा ा ा मा म ेवर
ा या मा म े या संदभात घरमा क कवा जे हा मा म ा यां या आवा यात असते आ ण यां याकडे यात वे
मता असते ते हा असे होऊ
कते.
व न द का ावधीसाठ परवानगी वाय स या
ची मा म ा उघडपणे आ ण सतत
ता यासाठ आव यकता पूण झा यास मा कास मा म ेचे कायदे ीर ीषक मळू
ापते आ ण वापरते ते हा
तकू
ताबा होतो.
तकू
कते.
ता याचे मह व
. मा क चे गृ हतक अनेक कायदे ीर णा
म ये ताबा हा मा क चा थमद नी पुरावा मान ा जातो. याचा अथ असा क
या
कडे मा म ा आहे ती अ यथा स
झा या वाय
ती यो य मा क अस याचे गृ हत धर े जाते.
. मा क ह कांचे संर ण ताबा ता यात घेण ा या ा मा क ह क दान करतो
यात मा म ेचा वापर आ ण उपभोग घे याचा आ ण इतरांना यात ह त ेप कर यापासून वगळ याचा
अ धकार समा व आहे. मा क यां या मा क या ह कांचे संर ण कर यासाठ कायदे ीर उपाय ोधू कतात जसे क बेदख
. टायट चे संपादन काही करणांम ये ता यात घेत याने
उघडपणे आ ण सतत मा म ा बाळग
तकू
कते. जर एखा ा
ने व न द का ावधीसाठ आ हान न करता
तर ते काय ानुसार मा क ह क मळवू कतात.
ता याचे उदाहरण समजा रवीने मोहनकडू न ेतज मनीचा एक भूख ंड भा
ाने घेत ा आ ण या ज मनीवर पके घे यास सु वात के
ज मनीचा वा त वक ताबा आहे कारण तो ेती या उ े ाने ती भौ तक र या
कर याचा अ धकार आ ण इतरांना या या
ता या ारे मा म ेचे कायदे ीर ीषक मळू
करणे कवा अ त मण कृ ती.
मोहन ा नय मतपणे भाडे द े . या प र
तीत रवीकडे
ापतो आ ण नयं त करतो. मोहन हा ज मनीचा कायदे ीर मा क असूनही रवी या ता यामुळे या ा ज मनीवर ेती
ागवडी या कामात ह त ेप कर यापासून वगळ यासह मा क चे ह क द े जातात.
मा क पासून वेगळे पणा याय ा ात ताबा
आ ण मा क या वेग या संक पना आहेत जरी या अनेक दा संबं धत असतात. च ा एका सो या उदाहरणासह ताबा आ ण मा क यां याती
फरक जाणून घेऊ ताबा आ ण मा क यां याती
फरक
. ताबा
ा या ताबा हणजे एखा ा
नयं णाचा
ने कवा घटका ारे मा म ेचे भौ तक नयं ण कवा भोगवटा. यात मा म ेवर भु व आ ण नयं ण मळव या या उ े ाने भौ तक
ायाम समा व आहे. उदाहरण राज भा
ा या कानातून सायक
असतो कारण तो ारी रक र या ती नयं त करतो आ ण वापरतो. मा
भा
ाने घेतात अ ा प र
राज यां याकडे सायक
तीचा वचार करा. भा
नाही या याकडे फ
ा या का ावधीत सायक चा ताबा राजकडे
ता पुरते नयं ण असते आ ण भाडेक
हणून याचा वापर
होतो.
. मा क
ा या मा क
सरीकडे मा म ा ता यात घे याचा वापर याचा आ ण व हेवाट
ह तांत रत कर या या अ धकारासह. उदाहरण सायक
आण व
या उदाहरणासह पुढे भा
वर नयं ण ठे व याचा अ धकार आहे. राजकडे सायक
ाव या या कायदे ीर अ धकाराचा संदभ दे ते. याम ये मा म ेवर अन य नयं ण आ ण ीषक असणे इतरांना मा क
ाने कानाचा मा क हा सायक चा मा क असतो. मा काकडे सायक चे कायदे ीर ीषक आहे यांना तचा वापर भा
ता पुरती असूनही मा काकडे अं तम मा क आ ण नयं ण आहे.
मु य फरक
पृ
पैक
ाने दे ण े
Machine Translated by Google
• नयं ण ता याम ये भौ तक नयं ण आ ण मा म ेचा वापर यांचा समावे असतो तर मा क कायदे ीर असते
नयं ण आ ण ीषक.
• का ावधी प र
तीनुसार ताबा ता पुरता कवा कायमचा असू कतो तर मा क सामा यत मा म े ी अ धक टकाऊ आ ण कायम व पी संबंध द वते. • ह क आ ण जबाबदा या मा कांना मा म ेचा वापर आ ण उपभोग
घे याचे काही अ धकार आहेत परंतु यांना मा कांसारखे ह क नसती
कत
यासह मा कांना
जसे क मा क वक याचा कवा ह तांत रत कर याचा अ धकार. मा म ेतून इतरांना वगळ याचा अ धकार आ ण ती राख याचे
ापक अ धकार आ ण जबाबदा या आहेत.
वेगळे पणाचे मह व
ताबा आ ण मा क यां याती
फरक समजून घेण े कायदे ीर संदभाम ये मह वपूण आहे कारण ते मा म े ी संबं धत अ धकार कत े आ ण दा य वे नधा रत करते. ताबा मा म ा वापर याचे
आ ण नयं त कर याचे काही अ धकार दान करते तर मा क अ धक
ापक कायदे ीर अ धकार आ ण जबाबदा या दान करते. ताबा आ ण मा क मधी
फरक
के याने ववादांचे
नराकरण कर यात कायदे ीर दा य वे नधा रत कर यात आ ण मा क आ ण मा क दोघां या हताचे संर ण कर यात मदत होते.
संक पना मक परी ा आपण ताबा आ ण
मा क या संक पना मक परी ेचा अ यास क
या ता याची संक पना मक परी ा
. भौ तक नयं ण ता याम ये ामु याने भौ तक नयं ण कवा मा म ेचा ताबा समा व असतो. यात मा म ेवर भु वाची मूत कृ ती समा व आहे जसे क ती ता यात घेण े वापरणे
कवा नयं त करणे.
. हेतू ताबा न
त कर यात हेतू मह वाची भू मका बजावतो. मा काचा मा म ेचा ताबा घे याचा हेतू असणे आव यक आहे याचा अथ ते जाणीवपूवक यावर नयं ण ठे वतात आ ण
परवानगी वाय इतरांना ते वापर यापासून वगळ याचा यांचा हेतू आहे.
. अन य वापर आ ण उपभोग ताबा मा का ा इतरांना वगळू न मा म ा वापर याचा आ ण उपभोग याचा अ धकार दे तो. मा क मा म े ी संबं धत व वध अ धकार वाप
जसे क घरात राहणे जमीन ेती करणे कवा जागेवर
. ता पुरता कवा कायम व पी प र
कतो
वसाय चा वणे.
तीनुसार ताबा ता पुरता कवा कायमचा असू कतो. उदाहरणाथ एखा ा
कडे एखाद व तू ता पुरती असू कते जसे क
ाय रीतून
पु तक घेण े कवा ते कायमचे असू कते जसे क वतःचे घर.
मा क ची संक पना मक परी ा
. कायदे ीर ीषक मा क म ये मा म ेचे कायदे ीर ीषक समा व असते जे यावर सव
नयं ण आ ण भु व द वते. मा म ेचा ताबा वापर ह तांतरण आ ण व हेवाट
ाव याचे अन य कायदे ीर अ धकार मा काकडे आहेत.
. ह कांचे बंड
मा क ह कां या बंड चा समावे करते
याम ये मा म ा असणे वापरणे आनंद घेण े इतरांना वगळणे आ ण मा म ेची व हेवाट
असतो. मा कांना कायदे ीर नबध आ ण नयमां या अधीन रा न यो य वाटे
. कायम व पी व प
वे
ाव याचा अ धकार समा व
तसे हे अ धकार वापर याचा अ धकार आहे.
े ने ह तांत रत के या वाय कवा कायदे ीर र या संपु ात आ या वाय मा क सामा यत कायम व पी आ ण टकाऊ असते. एकदा एखाद
मा म ेची मा क बन
क जोपयत ती ह तांत रत करणे नवडत नाही तोपयत कवा मा क कायदे ीर र या बद
. कायदे ीर मा यता मा क कायदे ीर र या मा यता ा त आहे आ ण काय ा ारे संर
कवा संपु ात येईपयत ती मा क कायम ठे वते.
त आहे. हे मा कांना यां या मा म े या अ धकारांम ये ह त ेप कर यापासून कायदे ीर उपाय
आ ण संर ण दान करते जसे क अ त मण अ त मण कवा बेक ायदे ीर वं चत.
संक पना मक परी ेचे मह व
• कायदे ीर
ता संक पना मक परी ा ताबा आ ण मा क मधी
फरक
कर यात मदत करते
येक संक पने ी संबं धत अ धकार दा य वे आ ण दा य वे अ धक चांग या
कारे समजून घे यास मदत करते.
• ववादांचे नराकरण मा म ा अ धकारां ी संबं धत ववादांचे नराकरण कर यासाठ ताबा आ ण मा क मधी
वैय
क व तू कवा बौ
क मा म ेवरी
वैचा रक फरक समजून घेण े आव यक आहे जसे क जमीन
ववाद.
• कायदे ीर े मवक संक पना मक परी ा कायदे ीर त वे आ ण ताबा आ ण मा क नयं त करणा या स ांतां या वकासासाठ पाया दान करते समाजाती
मा म ा
अ धकारांसाठ कायदे ीर चौकट तयार करते.
• ह कांचे संर ण मा क आ ण मा कांचे ह क आ ण जबाबदा यांचे वणन क न वैचा रक परी ा मा म ा अ धकारांचे संर ण आ ण सामा जक
व
ाआण
रता
राख यासाठ योगदान दे ते.
कार आ ण मह व च ा ता यात
घे याचे व वध कार आ ण यांचे मह व जाणून घेऊ ता याचे कार
. वा त वक ताबा वा त वक ताबा हणजे मा म ेचे भौ तक नयं ण आ ण भोगवटा. याम ये मा म ेवर भु वाची मूत कृ ती समा व आहे जसे क घरात राहणे जमीन ेती करणे
कवा यं साम ी चा वणे.
. वधायक ताबा जे हा एखाद
मा म ेवर भौ तक र या ताबा न ठे वता यावर नयं ण ठे वते ते हा रचना मक ताबा नमाण होतो. हे अ ा प र
तीत होऊ
कते जेथे मा म ा
आत आहे
पृ
पैक
Machine Translated by Google
चे नयं ण कवा वच व जरी ते
ानावर ारी रक र या उप
त नस े तरीही. उदाहरणाथ एखा ा
कडे भा
ाने घेत े या टोरेज यु नटम ये साठव े या व तूंचा रचना मक ताबा
असू कतो.
.
तकू
ताबा जे हा एखाद
वैधा नक का ावधीसाठ परवानगी वाय स या
काही कायदे ीर आव यकता पूण के यास ते
. संयु
ताबा जे हा दोन कवा अ धक
तकू
एकाच मा म ेवर नयं ण आ ण क जा सामा यक करतात ते हा संयु
आ ण यांचे अ धकार सामा यत सह मा क करार कवा
.म य
ी ताबा म य
ची मा म ा उघडपणे सतत आ ण पूण पणे ता यात घेते ते हा
ी ताबा हणजे एजंट कवा
तकू
ताबा होतो.
तकू
मा काने
ता या ारे मा म ेचे कायदे ीर ीषक मळवू कतात.
ताबा होतो.
येक सह मा का ा मा म ेम ये अ वभा जत वार य असते
ागू काय ां ारे ा सत असतात.
त नधी सार या स या
ारे ताबा दे ण े. मा क यां या वतीने ताबा अस े या म य
ामाफत मा म ेवर अ य पणे नयं ण ठे वतो.
ता याचे मह व
. मा क चा पुरावा ताबा हा सहसा मा क चा थमद नी पुरावा मान ा जातो. जे हा एखाद
उघडपणे आ ण आ हाना वाय मा म ा बाळगते ते हा ते सू चत क
कते क यां याकडे
मा म ेवर यो य मा क कवा मा क ह क आहेत.
. ह कांचे जतन ताबा भौ तक उप
ती आ ण मा म ेवर नयं ण
ा पत क न मा म े या अ धकारांचे जतन आ ण संर ण कर यास मदत करते. मा क अ त मण चोरी कवा अन धकृ त
वापरापासून मा म ेचे र ण कर यासाठ उपाययोजना क
. वैधा नक आव यकता कायदे ीर संदभाम ये जसे क
नकषांची पूतता कर यासाठ
तकू
तकू
कतात.
ताबा मा म ेचे कायदे ीर ीषक मळ व यासाठ ताबा ही एक वैधा नक आव यकता आहे.
मा कांनी व
का ावधीसाठ मा म ा उघडपणे आ ण सतत
ाप
तकू
ता यासाठ कायदे ीर
पा हजे.
. वापर आ ण उपभोग ताबा मा कांना कायदे ीर मयादा आ ण नबधां या अधीन रा न मा म ेचा वापर कर याचा आ ण याचा आनंद घे याचा अ धकार दे तो. मा कांना मा म ेतून फायदे मळू
कतात जसे क घरात राहणे जमीन ेती करणे कवा
वसाय चा वणे.
. कायदे ीर दा ांसाठ आधार ताबा हा व वध कायदे ीर दावे आ ण बचावासाठ आधार बनवतो जसे क
तकू
ता याचे दावे नुक सानीचे दावे कवा न कासनापासून बचाव. मा क यां या
मा म े या हतसंबंधांम ये अन धकृ त ह त ेपापासून संर ण कर यासाठ यां या मा क चे ह क सांगू कतात.
कायदे ीर
ती आ ण
संदभात कायदे ीर
.
म व याय ा ा या
ती आ ण
म व या संक पनेचा ोध घेऊ या कायदे ीर
ा या कायदे ीर
ती हणजे काय ा या चौकट ती
सं
ती
ा कवा गो ची
ती
ती कवा
ती. हे कायदे ीर
व
े या संबंधात
कवा सं
ांक डे अस े े अ धकार
कत े व ेषा धकार आ ण दा य वे नधा रत करते.
. कायदे ीर
तीचे कार
o
ना नैस गक
हणून कायदे ीर दजा असतो यांना कायदे ीर अ धकार दा य वे आ ण
करणे आ ण याया यात खट ा भरणे कवा दावा दाख
दे ख ी
वैय
कृ
म
मता दान करतात. याम ये मा म ेचा मा क ह क करारात वे
करणे यासार या अ धकारांचा समावे आहे. o सं
ा कॉप रे न भागीदारी आ ण संघटना यासार या सं
ांना
हणून कायदे ीर दजा असतो. यां याकडे यां या
क सद य कवा भागधारकांपासून वेगळे कायदे ीर अ धकार आ ण दा य वे आहेत
यामुळे यांना करार वतःची मा म ा आ ण कायदे ीर
वहारांम ये सहभागी हो यास
स म के े जाते.
o गो ी काही कायदे ीर णा
म ये नज व व तू कवा मा म े ा व
. मा यता आ ण अंम बजावणी कायदे नयम आ ण या यक नणयां ारे कायदे ीर
वापर यासाठ आ ण यां या जबाबदा या पूण कर यासाठ यां या संबं धत
. फे रबद
कायदे ीर
ती कायदे ीर णा
आ ण समा ती कायदे ीर
ती बद
ांचे अ धकार कत े आ ण दा य वे भा वत क
कवा सं
ारे ओळख
कतो जसे क
जाते आ ण
ागू के
ट ॉपट कवा सां कृ तक क ाकृ ती.
जाते.
आ ण सं
ांनी यांचे अ धकार
त ी संबं धत कायदे ीर आव यकतांचे पा न के े पा हजे.
तीती
बद
जाऊ
हेतूंसाठ कायदे ीर दजा द ा जाऊ
कते कवा कायदे ीर
या जसे क नगमन वसजन दवाळखोरी कवा कायदे ीर
यां ारे संपु ात आण
जाऊ
कते. कायदे ीर
कतात.
मव
.
ा या कायदे ीर
अस े या सं
. कायदे ीर
मव
या ा या यक
ांची मा यता संद भत करते. हे सं
म व कवा कायदे ीर अ त व हणून दे ख ी
ओळख े जाते नैस गक
ांना वेगळ कायदे ीर ओळख आ ण
मता अस े या कायदे ीर
मता कायदे ीर
म व अस े या सं
ांक डे यां या वैय
मता असते. o मा क आ ण कराराची
मता कायदे ीर
माणेच अ धकार कत े आ ण दा य वे
हणून काय कर यास अनुमती दे ते.
म वाचे गुण धम
o खट ा भर याची आ ण खट ा भर याची
भर याची आ ण दावा दाख
कर याची
यांचे सद य कवा भागधारक यां यापासून वतं पणे कायदे ीर
जाऊ
वहार क
क सद य कवा भागधारकांपासून वेगळे यां या वत या नावाने खट ा
कतात. o उ रदा य व कायदे ीर
मा म ा घेऊ
कतात करार क
कतात आ ण
ना यां या कृ ती कज आ ण दा य वांसाठ जबाबदार धर े
कते.
मा म ा आ ण दा य वे यां या सद य कवा भागधारकांपे ा वेगळ आहेत.
. कायदे ीर
म वाचे कार
o नैस गक
म ये यां या अ त वामुळे ज मजात कायदे ीर
म व असते.
माणूस हणून.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
o कृ
म
कॉप रे न भागीदारी आ ण असो सए न यासार या सं
ा कायदे ीर मा यते ारे कायदे ीर
म व ा त करतात यांना अ धकार आ ण दा य वांसह वतं कायदे ीर सं
ा हणून काय
कर यास स म करतात.
. मह व कायदे ीर
मव
ावसा यक सामा जक कवा कायदे ीर
याक ापांम ये गुंत े या सं
ांना कायदे ीर न
तता
रता आ ण संर ण दान करते. हे सं
ांना कराराम ये वे कर यास मा म ेची
मा क घे यास आ ण कायदे ीर कायवाहीम ये गुंत यासाठ आ थक वकास आ ण सामा जक संघटनेत योगदान दे ते.
कायदे ीर
तीवर चचा समजून घे यास मदत
कर यासाठ उदाहरणे वाप न कायदे ीर
.
ा या कायदे ीर
तीची सो या परंतु तप ी वार चचा क या कायदे ीर
ती हणजे काय ा या चौकट ती
सं
ा कवा गो ची
ती
ती कवा
ती. ते कायदे ीर
व
े या संबंधात यां याकडे अस े े अ धकार कत े व ेषा धकार आ ण दा य वे नधा रत
करते.
. कायदे ीर
तीचे कार
o
तु ही आ ण मा यासार या
अ धकारांचे उ
ना नैस गक
हणून कायदे ीर दजा आहे. याचा अथ आम याकडे काही ह क आहेत जसे क मा म ेचा मा क ह क करार करणे आ ण आम या
ं घन झा यास कायदे ीर उपाय ोधणे. उदाहरणाथ तु ही सायक
कं प या भागीदारी आ ण संघटनांसार या सं
ांना दे ख ी
वकत घेत यास तु हा ा ती मा क ची आ ण तुम या इ
कायदे ीर दजा असतो परंतु कृ
म
े नुसार वापर याची कायदे ीर
ती आहे. o सं
ा
हणून. याचा अथ काय ानुसार यांना यां या मा क कवा सद यांपासून वेगळे अ त व हणून
ओळख े जाते. उदाहरणाथ एखा ा कं पनीम ये तुमचे ेअ स अस यास कं पनी ा
वतःचा कायदे ीर दजा असतो
यामुळे ती ेअ रहो
o गो ी काही कायदे ीर णा
म ये नज व व तू कवा मा म े ा दे ख ी
कायदे ीर
ती तुम या वैय
. मा यता आ ण अंम बजावणी कायदे ीर
र हणून तुम यापासून वतं पणे करार आ ण मा म ेची मा क घेऊ
कायदे ीर दजा असू कतो. उदाहरणाथ तु ही तुम या मु ांसाठ
क मा म ेपे ा वेगळ असते. हे तुम या मृ यूनंतरही
ट डीड या अट नुसार
ती कायदे नयम आ ण याया यीन नणयां ारे कायदे ीर णा
वापर यासाठ आ ण यां या जबाबदा या पूण कर यासाठ यां या
कते.
ारे ओळख
ट फं डाचे
जाते आ ण
व
ागू के
ट फं ड तयार के यास या
ट फं डाती
मा म ेची
ापन आ ण वतरण कर यास अनुमती दे ते.
जाते. याचा अथ असा क
आ ण सं
ती ी संबं धत कायदे ीर आव यकतांचे पा न के े पा हजे. उदाहरणाथ कं पनीने तची कायदे ीर
ांनी यांचे अ धकार
ती टकवून ठे व यासाठ आ ण
ावसा यक
याक ाप कायदे ीर र या चा व यासाठ कॉप रेट कायदे आ ण नयमांचे पा न के े पा हजे.
. बद
आ ण समा ती व वध कायदे ीर
कायदे ीर
ती बद ू
दा य वांवर प रणाम क
कायदे ीर
ती समजून घेण े
वसाय सु
सं
ांची वै
यां ारे कायदे ीर
ती बद ू कवा समा त होऊ
कते. याच माणे कं प या व
तीत बद
ने
न के यास कवा घट
क
कतात. हे बद
ोट घेत यास कवा यांनी दवाळखोरी घो षत के यास यांची
भा वत
कवा सं
ां ी संबं धत अ धकार कत े आ ण
कतात.
वसाय आ ण संपूण समाजासाठ मह वपूण आहे कारण ते आमचे पर
करणे असो कवा याया यात याय मळवणे असो कायदे ीर
े सं
कते. उदाहरणाथ एखा ा
नीकरण अ ध हण कवा वसजना ारे कायदे ीर
रसंवाद आ ण
वहार नयं त करणारे कायदे ीर अ धकार आ ण दा य वे नधा रत करते. मा म ा खरेद करणे असो
ती आम या कायदे ीर ओळख ना आकार दे ते आ ण कायदे ीर
व
ेती
आम या भू मका आ ण जबाबदा यांवर भाव टाकते.
ा जसे क कॉप रे न
भागीदारी आ ण संघटना यां या कायदे ीर
. कायदे ीर
म व सं
तीची
ा या करणारी व वध वै
ांचे कायदे ीर
म व असते
े आहेत आ ण यांना कायदे ीर णा
या ा या यक
म व असते
यामुळे ते या या भागधारकांना थेट सामी
. मया दत दा य व अनेक कार या सं
दा य वांपासून संर
ांचा तप ी वार वचार क या
या नावावर खट ा भर याची आ ण कायदे ीर
ावसा यक
न करता करारांम ये वे कर यास आ ण दा य वे घे यास स म करते.
कायदे ीर दा ां या बाबतीत मा कांचे दा य व सामा यत यां या सं
ेती
क मा म ा सं
गुंतवणूक या रकमेपयत मया दत असते. हे वै
े या कज आ ण
वैय
क गुंतवणूक दारांसाठ
याक ापांना ो साहन दे ते.
ांचे अनेक दा ा त अ त व असते हणजे मा क कवा
आयुमान नसते आ ण ते यां या सं
ा हणून
वहारांम ये वतं पणे गुंत याची परवानगी दे ते. उदाहरणाथ कॉप रे नचे वतःचे
ा व ेषत कॉप रे न आ ण मया दत दा य व भागीदारी मया दत दा य वाचा आनंद घेतात याचा अथ यां या मा कांची कवा भागधारकांची वैय
त आहे. दवाळखोरी कवा घटका व
जोखीम कमी क न गुंतवणूक आ ण
. ा त अ त व सं
ा हणून काय कर यास स म करतात. च ा या वै
म व कवा कायदे ीर अ त व हणूनही ओळख े जाते याचा अथ यांना यां या मा क कवा सद यांपासून वेगळे कायदे ीर सं
ओळख े जाते. हे यांना करारात वे कर यास वतः या मा म ेवर यां या वत
कायदे ीर
म ये वतं सं
व
ापनाती
बद ांची पवा न करता ते अ न
ापकां या कवा सद यां या जीवनकाळापयत टकू न रा
कतात. हे ा त अ त व
त काळासाठ अ त वात रा
वसाय आ ण सं
ांना
कतात. नैस गक
या वपरीत सं
रता आ ण सात य दान करते
ांना मया दत
यामुळे यांना द घका
नउ
े
आ ण वचनब तेचा पाठपुरावा करता येतो.
. मा क ची ह तांतरण मता अनेक सं
ा व ेषत कॉप रे न
ेअ स कवा सद य वा या हतसंबंधां या खरेद आ ण व
भागधारक कवा सद यांसाठ गुंतवणूक तर ता आ ण व वधीकरण सु भ करते. उदाहरणाथ
यां या गुंतवणुक ची
व चकता आ ण व
ेअ रहो
ारे मा क वार यांचे सु भ ह तांतरण कर यास परवानगी दे तात. मा क ची ही ह तांतरण मता
स टॉक ए चजवर सावज नक र या
ापार के े या कं पनीचे ेअ स खरेद कवा व
क
यो यता दान करतात.
पृ
पैक
कतात यांना
Machine Translated by Google
. क कृ त
व
ापन सं
ांम ये सामा यत क कृ त
व
ापन संरचना असते
जबाबदार असतात. उदाहरणाथ कॉप रे नम ये कं पनी या ऑपरे
क कृ त
व
याम ये नयु
ापन घटकाम ये काय म नणय मता आ ण उ रदा य व सु न
. मा क आ ण नयं णाचे पृथ करण अनेक सं
ा नणय घे यास आ ण घटकाचे
ांम ये मा क आ ण नयं ण यां यात पृथ करण असते व ेषत मो
प ती आ ण भागधारकां या हतसंबंधांना संरे खत कर यासाठ भागधारक स
ांची ही वै
वहार
व
ा पत कर यासाठ
त करते.
सहभागी नसतात. या वभ तेमुळे एज सी सम या आ ण भागधारक मा क आ ण
गुंतवणूक दार आ ण धोरणक यासाठ सं
कवा सं
स आ ण धोरणा मक द ा नद ांवर दे ख रेख कर यासाठ भागधारकां ारे नवड े े संचा क मंडळ असते. हे
व
ा कॉप रे नम ये जेथे भागधारक दै नं दन
ापक नयं क यां याती
हतसंबंधांचा संघष होऊ
कतो
व
ापनात थेट
यासाठ कॉप रेट ग हन स
यता यासार या यं णेची आव यकता असते.
े समजून घेण े आव यक आहे कारण ते कायदे ीर चौकट त
वसाय आ ण सं
ां या कायदे ीर अ धकार जबाबदा या आ ण
ासन
संरचनांना आकार दे तात.
कायदे ीर
म वाचे व
मव
या ा या यक
े षण कायदे ीर
म व कवा कायदे ीर अ त व हणूनही ओळख े जाते ही याय ा ाती
कवा भागीदारी याचे मा क कवा सद यांपासून वेगळ कायदे ीर सं
ा हणून. च ा कायदे ीर
मा क कवा सद य यां यापे ा वेगळे अ धकार कत े आ ण दा य वे अस े
कायदे ीर मा यता. ही मा यता सं
वतः या मा म ेवर वतः या नावावर खट ा भर याची आ ण कायदे ीर
मू त ते काय ा या
. कायदे ीर
म वाची वै
o वभ
ीकोनातून अ त वा ा कायदे ीर
कायदे ीर ओळख कायदे ीर
.
ेची ओळख द वते जसे क कॉप रे न
ा या कायदे ीर
म वा या मु य वै
ांपैक एक हणजे ती सं
कतो आ ण या या वैय
ा मान
जाते
ा त या मा क कवा सद यांपासून वेगळ कायदे ीर सं
े या मा कांची कवा भागधारकांची वैय
जाते. याचा
कतो. उदाहरणाथ
यामुळे ती मा म ा बाळगू कते आ ण वतं पणे कज घेऊ
कते. o मया दत
क मा म ा सं
े या कज आ ण दा य वांपासून संर
त आहे. उदाहरणाथ एखादे
यां या गुंतवणूक या रकमेपे ा जा त कजासाठ वैय
सात य कायदे ीर
म व अस े या घटकांम ये सामा यत अ त वाची सात य असते हणजे मा क कवा
कतात. नैस गक
या वपरीत
यांचे अ त व मया दत आहे सं
दान करतात. उदाहरणाथ कॉप रे नचे मूळ सं
म व सं
ा मान
क भागधारकां या नावांऐवजी वतः या नावाने दा य वे घेऊ
म व अनेक दा मया दत दा य वा या फाय ासह येते व ेषतः कॉप रे न आ ण मया दत दा य व भागीदार या बाबतीत. याचा अथ असा आहे
कॉप रे न दवाळखोर झा यास याचे भागधारक सामा यत कं पनीती
ांना यां या वत
कर यासाठ कवा यां या व
ाअन
ापक कवा भागधारक बद
त काळासाठ टकू न रा
े तरी चा त रा
या नावाने खट ा भर यास आ ण दावा दाख
क
कते कवा करारा या उ
व
कतात
क र या जबाबदार नसतात. o अ त वाची
ापनात बद
होऊनही ते अ त वात रा
वसाय आ ण सं
कतात. o दावा आ ण दावा दाख
ांना
रता आ ण सात य
कर याची
मता कायदे ीर
कर यास स म करते. याचा अथ ते यां या अ धकारांची अंम बजावणी
आण े या कायदे ीर दा ांपासून बचाव कर यासाठ कायदे ीर कायवाही सु
ह कांचे संर ण कर यासाठ खट ा दाख
क
कतात. उदाहरणाथ कॉप रे न या या बौ
क संपदा
ं घनासाठ नुक सान भरपाई मागू कते.
म वाची उदाहरणे
o कॉप रे
स कॉप रे न ही कायदे ीर
म व अस े या सं
ांची मुख उदाहरणे आहेत. यांना यां या ेअ रहो
सपासून वेगळे कायदे ीर सं
ा हणून वागणूक द
याक ाप वतः या मा म ेची आ ण वतं पणे करारांम ये वे कर याची परवानगी मळते. उदाहरणाथ जर एखा ा कॉप रे नने ऑ फस
हा जमीनमा क आ ण कॉप रे न यां यात असतो वैय
o मया दत दा य व भागीदारी LLPs LLP दे ख ी
LLP ची कज आ ण दा य वे यां या वैय
सामा यतः वैय
ेससाठ भाडेप
जाते
यामुळे यांना
वसाय
करार के ा असे तर भाडेप ा
क भागधारकां या नाही.
यां या भागीदारांना मया दत दा य व संर ण दान क न कायदे ीर
म वाचा आनंद घेतात. याचा अथ भागीदारांना
क दा य वापासून संर ण द े जाते. उदाहरणाथ जर LLP कज चुक ते तर LLP ारे दे य अस े या कजासाठ भागीदार
क र या जबाबदार नसतात.
वसाय आ ण धोरणकत यां यासाठ कायदे ीर
वसाय आयो जत कर यासाठ जोखीम
व
म व समजून घेण े आव यक आहे कारण ते कायदे ीर चौकट ती
सं
ांचे कायदे ीर अ धकार जबाबदा या आ ण दा य वे यांना आकार
ा पत कर यासाठ आ ण संर चत आ ण कायदे ीर र या मा यता ा त प तीने ववादांचे नराकरण कर यासाठ एक े मवक दान करते.
काय ाचा उ े
याय ा ा या संदभात काय ा या उ े ाम ये अनेक मू भूत उ
े समा व आहेत जी याची न मती अंम बजावणी आ ण
ा या यांचे मागद न करतात. च ा
येक पै ू चा तप ी वार वचार
क या
. सु व
सं
ेचे
ान दे ते.
कॉप रे न ा या या भागधारकांक डू न एक वेगळ कायदे ीर सं
दे ते. हे
म व हणजे एखा ा सं
े ा करारात वे कर यास
वहारांम ये वतं पणे गुंत याची परवानगी दे ते.
वसाय चा वू कतो करार क
दा य व कायदे ीर
. कायदे ीर
े षण क या
े
अथ असा क तो
क सं
एक मू भूत संक पना आहे जी एखा ा सं
म वाचे तप ी वार व
ाआण
रता राखणे काय ा या ाथ मक उ
ा आ ण सं
ांचे आचरण नयं त करतात. वीकाय वतन प रभा षत क न आ ण सीमा न
अंदाज आ ण सुर
ततेची भावना दान करते
ांपैक एक हणजे समाजात सु व
यामुळे
. याय आ ण समानते ा ो साहन दे ण े कायदा समाजाती
ना संर चत आ ण सु व
ाआण
रता राखणे. कायदे नयम आ ण नयमांची चौकट
त क न कायदा अराजकता संघष आ ण अ व
ा पत करतात जे
ा टाळ यास मदत करतो. हे
तपणे जगता येते आ ण संवाद साधता येतो.
सव सद यांना या य आ ण नःप पातीपणे वागव े जाई
याची खा ी क न याय आ ण समानते ा ो साहन दे याचा य न
करतो. ते काय ाचे रा य राखते आ ण अ धकारांचे संर ण करते आ ण
पृ
पैक
Machine Translated by Google
चे वातं य यांची पा भूमी
य न करतात. काय ाचा उ े
. वैय
ती कवा
ा यांची पवा न करता. काय ां या अंम बजावणी ारे कायदे ीर सं
एक या य आ ण या य समाज नमाण करणे हा आहे जथे
क ह क आ ण वातं यांचे संर ण काय ाचा आणखी एक मह वाचा उ े
हणजे
ा भेदभाव अ याय आ ण स ेचा
पयोग रोख यासाठ
येक ा ा काय ा या अंतगत संधी संसाधने आ ण संर णांम ये समान वे असे .
या ह कांचे आ ण वातं यांचे र ण करणे. कायदे एक कायदे ीर े मवक
ा पत
करतात जे मू भूत मानवी ह कांचे संर ण करतात जसे क जीवन वातं य आ ण मा म ेचा अ धकार. ते नागरी वातं याची हमी दे तात जसे क भाषण धम आ ण संमे नाचे
वातं य आ ण
ना यां या ह कां या उ
ं घनासाठ उपाय ोध यासाठ यं णा दान करतात. या अ धकारांचे आ ण वातं यांचे समथन क न कायदा
ना स मानाने
वाय तेने जग याचा आ ण यां या मूळ मू याचा आ ण मू याचा आदर कर यास स म करतो.
. सामा जक सौहाद आ ण सहकायाची सु वधा कायदा ववादांचे नराकरण कर यासाठ संघषाम ये म य
ी कर यासाठ आ ण ांततापूण सहअ त वा ा चा ना दे यासाठ यं णा
दान क न सामा जक सौहाद आ ण सहकाय वाढवतो.
हे वाटाघाट म य
ी
वाद आ ण नणया ारे ववादांचे ांततापूण नराकरण कर यासाठ कायप ती
क न कायदा संघषाना हसाचार कवा
ु वात वाढ यास
तबंध कर यास मदत करतो. हे समाजाती
ा पत करते. कायदे ीर माग आ ण ववाद नराकरणासाठ माग दान
सद यांमधी
सहकाय सहयोग आ ण पर
र आदरास ो साहन दे ते
समुदायाची आ ण एकतेची भावना वाढवते.
. आ थक वकास आ ण समृ
समृ
सु भ करणे कायदा
वसाय
सु भ कर यात मह वपूण भू मका बजावते. हे
आ थक
याक ापांसाठ
याक ाप गुंतवणूक आ ण उ ोजकते ा ो साहन दे ण ारी कायदे ीर चौकट
ावसा यक
र आ ण अंदाजे वातावरण दान करते. कायदा
कर यासाठ यं णा दे ख ी
ा पत करतो जे अथ व
ावसा यक ववादांचे नराकरण कर यासाठ आ ण कायदे ीर दा य वांची अंम बजावणी
ेत व ास आ म व ास आ ण गुंतवणूक वाढव यासाठ आव यक आहेत.
. सावज नक आरो य आ ण सुर े ा ो साहन दे ण े कायदा
आ ण समुदायांना धोका नमाण करणा या
ो साहन दे याचा य न करतो. हे अ सुर ा पयावरण संर ण कामा या ठकाणी सुर
आ ण सं
सावज नक आरो य आ ण सुर
तते ा ो साहन दे ण े यासार या उ
तते ा
ा पत करते. कायदा
तते ा ो साहन दे ऊ न कायदा संपूण समाजा या क याणाचे आ ण क याणाचे र ण करतो.
ब आयामी आहे
याम ये सु व
ा राखणे याया ा चा ना दे ण े वैय
क ह कांचे संर ण करणे सामा जक सौहाद वाढवणे आ थक वकास सु भ करणे आ ण सावज नक आरो य आ ण
ांचा समावे होतो. या या व वध काय आ ण यं णां ारे कायदा सुसं कृ त समाजाचा एक मू भूत तंभ हणून काम करतो
उ
ेआणउ
े काय ाची
उ
ेआणउ
े या या न मती उपयोग आ ण
आण
याक ापांचे नयमन क न सावज नक आरो य आ ण सुर
तता आ ण सावज नक आरो य उपायांसाठ मानके
ांवर इतरांचे नुक सान टाळ यासाठ वाजवी खबरदारी घे यासाठ कायदे ीर बंधने ादतो.
एकं दरीत याय ा ा या संदभात काय ाचा उ े
सुर
ापन क न आ थक वकास आ ण
वहारांचे नयमन करते मा म े या अ धकारांचे संर ण करते आ ण कराराची अंम बजावणी करते
रता राखणे काय ा या ाथ मक उ
ा या यांचे मागद न करणारी त वे आ ण उ
ांपैक एक हणजे समाजात सु व
रता राखणे. कायदे नयम आ ण नयमांची चौकट
क न कायदा अराजकता संघष आ ण अ व
ांततापूण सहअ त व सहकाय आ ण गतीसाठ
े यांचा व तृत समावे करतात. च ा या उ
े मवक दान करतो.
ांचा तप ी वार ोध घेऊ या
. सु व
ा
ाआण
ा पत करतात जे
सं
ा आ ण सं
ांचे आचरण नयं त करतात. वीकाय वतन प रभा षत क न आ ण सीमा न
ा टाळ यास मदत करतो. हे अंदाज आ ण सुर
ततेची भावना दान करते
यामुळे
ना संर चत आ ण सु व
त
तपणे
जगता येते आ ण संवाद साधता येतो.
. याय आ ण समानते ा ो साहन दे ण े कायदा समाजाती
सव सद यांना या य आ ण नःप पातीपणे वागव े जाई
य न करतो. हे काय ाचे ासन कायम ठे वते आ ण
अंम बजावणी ारे कायदे ीर सं
आहे जथे
. वैय
या पा भूमी
ा भेदभाव अ याय आ ण स ेचा
ती कवा
याची खा ी क न याय आ ण समानते ा ो साहन दे याचा
ा यांची पवा न करता यांचे ह क आ ण वातं य यांचे संर ण करते. काय ां या
पयोग रोख यासाठ
य न करतात. काय ाचा उ े
एक या य आ ण या य समाज नमाण करणे हा
येक ा ा काय ा या अंतगत संधी संसाधने आ ण संर णांम ये समान वे असे .
क ह क आ ण वातं यांचे संर ण काय ाचे आणखी एक मह वपूण उ
हणजे
या ह कांचे आ ण वातं यांचे र ण करणे. कायदे एक कायदे ीर े मवक
ा पत
करतात जे मू भूत मानवी ह कांचे संर ण करतात जसे क जीवन वातं य आ ण मा म ेचा अ धकार. ते नागरी वातं याची हमी दे तात जसे क भाषण धम आ ण संमे नाचे
वातं य आ ण
ना यां या ह कां या उ
ं घनासाठ उपाय ोध यासाठ यं णा दान करतात. या अ धकारांचे आ ण वातं यांचे समथन क न कायदा
ना स मानाने
वाय तेने जग याचा आ ण यां या मूळ मू याचा आ ण मू याचा आदर कर यास स म करतो.
. सामा जक सौहाद आ ण सहकायाची सु वधा कायदा ववादांचे नराकरण कर यासाठ संघषाम ये म य
ी कर यासाठ आ ण ांततापूण सहअ त वा ा चा ना दे यासाठ यं णा
दान क न सामा जक सौहाद आ ण सहकाय वाढवतो.
हे वाटाघाट म य
ी
वाद आ ण नणया ारे ववादांचे ांततापूण नराकरण कर यासाठ कायप ती
क न कायदा संघषाना हसाचार कवा
ु वात वाढ यास
तबंध कर यास मदत करतो. हे समाजाती
ा पत करते. कायदे ीर माग आ ण ववाद नराकरणासाठ माग दान
सद यांमधी
सहकाय सहयोग आ ण पर
र आदरास ो साहन दे ते
समुदायाची आ ण एकतेची भावना वाढवते.
. आ थक वकास आ ण समृ
समृ
सु भ करणे कायदा
वसाय
सु भ कर यात मह वपूण भू मका बजावते. हे
आ थक
याक ापांसाठ
कर यासाठ यं णा दे ख ी
याक ाप गुंतवणूक आ ण उ ोजकते ा ो साहन दे ण ारी कायदे ीर चौकट
ावसा यक
र आ ण अंदाजे वातावरण दान करते. कायदा
ा पत करतो जे अथ व
ापन क न आ थक वकास आ ण
वहारांचे नयमन करते मा म े या अ धकारांचे संर ण करते आ ण कराराची अंम बजावणी करते
ावसा यक ववादांचे नराकरण कर यासाठ आ ण कायदे ीर दा य वांची अंम बजावणी
ेत व ास आ म व ास आ ण गुंतवणूक वाढव यासाठ आव यक आहेत.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
. सावज नक आरो य आ ण सुर े ा ो साहन दे ण े कायदा
आ ण समुदायांना धोका नमाण करणा या
ो साहन दे याचा य न करतो. हे अ सुर ा पयावरण संर ण कामा या ठकाणी सुर
सं
याक ापांचे नयमन क न सावज नक आरो य आ ण सुर
तता आ ण सावज नक आरो य उपायांसाठ मानके
तते ा
ा पत करते. कायदा
आण
ांवर इतरांचे नुक सान टाळ यासाठ वाजवी खबरदारी घे यासाठ कायदे ीर बंधने ादतो.
सावज नक आरो य आ ण सुर
तते ा ो साहन दे ऊ न कायदा संपूण समाजा या क याणाचे आ ण क याणाचे र ण करतो.
एकू णच काय ाची उ
ेआणउ
कायदा
ां या वतना ा आकार दे यासाठ सामा जक एकसंधता वाढ व यात आ ण सामा य चांग या गो ना ो साहन दे यासाठ मू भूत भू मका बजावते.
आ ण सं
े एकमेक ां ी जोड े
आहेत आ ण समाजात याय समानता सु व
समाजाती
भू मका
समाजाती
काय ाची भू मका ब आयामी आहे व वध काय आ ण उ
काय ा या मु य भू मकांचा तप ी वार ोध घेऊ या
. सु व
े पूण करतात जी
ाआण
रता
ा आ ण क याणाची त वे टकवून ठे व यासाठ सेवा दे तात. या उ
समुदाय आ ण सं
ांची पूतता क न
ा यां या कायासाठ आ ण क याणासाठ आव यक असतात. च ा समाजाती
ा पत करणे काय ा या ाथ मक भू मकांपैक एक हणजे समाजात सु व
ाआण
रता
ा पत करणे
आ ण राखणे. कायदे नयम
आ ण नयमांची चौकट दान करतात जे
संघष आ ण अ व
सं
ा आ ण सं
ा यां या वतनावर नयं ण ठे वतात. वीकाय आचरण प रभा षत क न आ ण सीमा न
ा टाळ यास मदत करतो. हे अंदाज आ ण सुर
ततेची भावना नमाण करते
यामुळे
ना संर चत आ ण सु व
त क न कायदा अराजकता
तपणे जगता येते आ ण संवाद साधता
येतो.
. याय आ ण समानते ा ो साहन दे ण े काय ाचे रा य कायम राखून आ ण
मह वपूण भू मका बजावतो. हे सु न
त करते क समाजाती
काय ां या अंम बजावणी ारे कायदे ीर सं
काय ाचा उ े
. वैय
या ह कांचे आ ण वातं यांचे संर ण क न याय आ ण समानते ा ो साहन दे यासाठ कायदा
सव सद यांना यांची पा भूमी
ा भेदभाव अ याय आ ण स ेचा
एक या य आ ण या य समाज नमाण करणे हा आहे जथे
ती कवा
पयोग रोख यासाठ
ा काहीही असोत यां या ी न प
आ ण न प पणे वाग े जाई .
य न करतात.
येक ा ा काय ा या अंतगत संधी संसाधने आ ण संर णांम ये समान वे असे .
क ह क आ ण वातं यांचे संर ण काय ाची आणखी एक मह वाची भू मका हणजे
या ह कांचे आ ण वातं यांचे र ण करणे. कायदे एक कायदे ीर े मवक
ा पत
करतात जे मू भूत मानवी ह कांचे संर ण करतात जसे क जीवन वातं य आ ण मा म ेचा अ धकार. ते नागरी वातं याची हमी दे तात जसे क भाषण धम आ ण संमे नाचे
वातं य आ ण
ना यां या ह कां या उ
ं घनासाठ उपाय ोध यासाठ यं णा दान करतात. या अ धकारांचे आ ण वातं यांचे समथन क न कायदा
ना स मानाने
वाय तेने जग याचा आ ण यां या मूळ मू याचा आ ण मू याचा आदर कर यास स म करतो.
. ववादांचे नराकरण करणे आ ण नवारण सु न
याया धकरण यांसार या कायदे ीर सं
यासार या
त करणे कायदा ववादांचे नराकरण कर यासाठ आ ण त ार चे नवारण सु न
ा प ांमधी
त कर यासाठ यं णा दान करतो. याया ये आ ण
ववादांचा नवाडा करतात आ ण कायदे ीर अ धकार आ ण दा य वे ागू करतात. खट ा म य
ी
वाद आ ण वाटाघाट
यां ारे कायदा प ांना संघषावर या य आ ण या य ठराव पोहोच यास मदत करतो.
हे याया या वे ास ो साहन दे ते आ ण हे सु न
त करते क जे हा यां या अ धकारांचे उ
ं घन के े जाते कवा यां यावर अ याय होतो ते हा
ना नवारणासाठ माग उप
होतो.
. आचाराचे नयमन करणे आ ण सावज नक क याणाचे संर ण करणे कायदा सावज नक क याणाचे संर ण कर यासाठ आ ण सामा य हताचा चार कर यासाठ आचार आ ण वतन
नयं त करतो. हे सावज नक आरो य सुर
तता पयावरण संर ण आ ण ाहक ह क यासार या समाजा या व वध पै ूं वर नयं ण ठे वणारी मानके आ ण नयम
नयम आ ण मागद क त वे सेट क न कायदा
के े जाती
आ ण समुदायांचे नुक सान टाळ यासाठ आ ण सामा जक आ ण आ थक
हे अ धकार कत े आ ण दा य वे
ा पत करते जे पर
कायदे ीर साधनां या अंम बजावणी ारे कायदा
. आ थक वकास आ ण समृ
सु भ करणे
कायदा मह वपूण भू मका बजावतो. हे
सद यांमधी
पर
आ ण आ थक समृ
रसंवाद आ ण नातेसंबंधांसाठ एक े मवक दान क न सामा जक एकोपा आ ण सहकाय वाढवतो.
र संबंध
ावसा यक
आ ण सं
ांम ये व ास आ म व ास आ ण सहकाया ा ो साहन दे तो.
वहार आ ण सरकार ी पर
वसाय
याक ाप गुंतवणूक आ ण नवोप मासाठ अनुकू
ावसा यक
वहार करार मा म ा अ धकार आ ण बौ
आ ण उ ोजकता वाढव यासाठ आव यक आहेत. कायदा कायदे ीर न
तता आ ण
करतो. हे सु न
त करते क सरकारी कृ ती कायदे ीर तपासणी या अधीन आहेत आ ण
मू ये आ ण त वे टकवून ठे व यासाठ कायदा नवडणूक
वातावरण नमाण क न आ थक वकास आ ण समृ
क संप ी नयं त करणारे नयम आ ण नयम
सु भ कर यात
ा पत करते जे आ थक वाढ
रता दान करतो जे गुंतवणूक आक षत कर यासाठ नवक पना उ े जत कर यासाठ
े पूण क न कायदा
येत सहभागासाठ यं णा
ापन क न
ोक ाही त वे आ ण
ना अ धकार आ ण अ धकारां या अ नयं त वापरा व
या घटना मक चौकट आ ण कायदे ीर संर ण दे ख ी
काय ाची भू मका मू भूत आहे कारण ती ासन याय आ ण सु व
याची व वध काय आ ण उ
रसंवाद नयं त करतात. करार मा म ा अ धकार आ ण इतर
ा चा ना दे यासाठ मह वपूण आहेत.
ोक ाही त वे आ ण ासनाचे समथन करणे कायदा उ रदा य व पारद कता आ ण नणय
एकं दरीत समाजाती
याक ाप जबाबदारीने आ ण नै तकतेने आयो जत
याची खा ी कर याचा य न करतो.
. सामा जक एकता आ ण सहकाय वाढवणे कायदा समाजाती
.
ा पत करते.
ासनाचे समथन
संर ण आहे.
ोक ाही
ा पत करतो.
ेची चौकट दान करते.
आ ण समुदायां या
रता समृ
आ ण क याणासाठ योगदान दे तो आ ण ह क वातं य आ ण काय ाचे रा य यांचे संर ण सु न
मह वपूण आहे कारण ती कायदे ीर णा
म ये सव
या यक अ धकार हणून काम करते. च ा सव
त
करतो.
सव
याया याची
संदभात सव
क या
याय ा ा या
याया याची
. घटना मक
याया या या अ धकाराचे व
े षण आ ण व तार
ा या आ ण पुनराव ोकन
पृ
पैक
Machine Translated by Google
o सव
याया या या ाथ मक अ धकारांपैक एक हणजे घटना मक
सव
याया या ा घटनेती
तरतुद चा अथ
ाव याचा आ ण व
ा या आ ण पुनराव ोकन.
करणांम ये यांचा अज न
याया य कायदे कायकारी कृ ती आ ण सरकारी धोरणां या घटना मकतेचे मू यांक न करते. ही
अ धकारांचे समथन कर यास आ ण कायदे दे ा या सव
. मू भूत ह कांचे र क
o सव
त कर याचा अ धकार आहे. या यक पुनराव ोकना ारे सव
सव
काय ा ी सुसंगत अस याचे सु न
याया या ा घटना मक त वांचे र ण कर यास मू भूत
त कर यास स म करते.
याया य हे सं वधानात अंतभूत के े या मू भूत अ धकारांचे संर क हणून काम करते.
सरकारी कवा खाजगी
कडू न होणा या उ
या चका आ ण रट अ धकार
े ा ारे सव
ह त ेप क
काय ा या रा या ा बळकट करते आ ण रा या या सव अवयवां ारे घटना मक अ धकारांचे समथन आ ण आदर के ा जातो हे
सु न
कते. ही
ं घना व
मू भूत अ धकारांचे संर ण आ ण अंम बजावणी कर याचा अ धकार आहे. सावज नक हत
याया य नाग रकां या ह कांचे संर ण कर यासाठ आ ण यां या उ
ं घनासाठ उपाय दान कर यासाठ
त करते.
. कायदे आ ण कायकारी कृ त चे या यक पुनराव ोकन
o सव
याया य कायदे आ ण कायकारी कृ त वर या यक पुन व ोकन करते जेण ेक न ते घटना मक त वे आ ण नयमांचे पा न करतात. कायदे आ ण सरकारी
कृ ती सं वधानाचे उ
सव
ं घन करत अस यास कवा मू भूत अ धकारांचे उ
ं घन करत अस यास यांना असंवैधा नक घो षत कर याचा अ धकार आहे. हे अ धकार
याया या ा सरकार या वधायी आ ण कायकारी ाखां या अ तरेक ांवर नयं ण ठे व यास नयं ण आ ण संतु नाची
व
ा राख यासाठ आ ण
अ धकारांचे पृथ करण जतन कर यास स म करते.
. कायदे आ ण कायदे ीर उदाहरणांचे
o सव
ीकरण
याया य कायदे आ ण कायदे ीर उदाहरणांचा अथ
कायदे ीर तरतुद चे अ धकृ त अथ
ावते सं द धता
आप या नणयां ारे आ ण नणयां ारे सव
मागद न करणारी उदाहरणे ा पत करते.
. ववादांचे नराकरण आ ण करणांचा नणय
o अपी चे सव
याया य हणून सव
ाव यात मह वपूण भू मका बजावते
यामुळे याय ा ा या वकासा ा आकार द ा जातो. हे
करते आ ण खा
पर
या याया यांमधी
र वरोधी
याया य कायदे ीर त वे स ांत आ ण भ व याती
ा यांचे नराकरण करते.
या यक नणय आ ण कायदे ीर सराव
याया य ववादांचे नराकरण कर यासाठ आ ण रा ीय मह वा या आ ण घटना मक मह वा या करणांचा नणय
घे यासाठ जबाबदार आहे. हे काय ा या आ ण व तु
ती या बाब वर क न
त वां या वापराम ये एकसमानता आ ण सुसंगतता सु न
त करते. सव
याया ये आ ण याया धकरणां या अपी ांवर सुनावणी करते कायदे ीर
याया या या नणयांना बंधनकारक पूवमू य आहे आ ण ते काय ाचे अ धकृ त अथ
ावतात.
. या यक वातं याचे संर ण
o याया यीन वातं याचे र ण आ ण यायपा
के ची वाय ता सु न
या अवाजवी ह त ेप कवा भावापासून याय व
आ ण कृ ती काय ाचे रा य टकवून ठे व यासाठ आ ण
त कर यात सव
याया य मह वपूण भू मका बजावते. सरकार या इतर ाखा कवा बा
ेची अखंडता आ ण नःप पातीपणाचे र ण कर याचा अ धकार आहे. सव
ोक ाहीचा आधार तंभ हणून यायपा
याया याचे नणय
के चे वातं य टकवून ठे व यासाठ योगदान दे तात.
. सामा जक याय आ ण सावज नक हताचा चार
o णा
गत अ याय र क न असुर
दे यासाठ सव
संर ण
उपे
ेवट
याय ा ाती
समा व आहे. सव
सव
त गटांचे संर ण क न आ ण पुरोगामी कायदे ीर त वांना पुढे क न सामा जक याय आ ण सावज नक हता ा चा ना
याया य आप
वापरते. सावज नक हत या चका जन हत या चका आ ण वत
या ह त ेपां ारे सव
याया य पयावरण
ग समानता आ ण याय वे यासार या सावज नक चते या सम यांचे नराकरण करते. हे सामा जक बद ासाठ उ ेरक हणून काय करते आ ण
त आ ण वं चत समुदायां या ह क आ ण क याणासाठ समथन करते.
याया याची
ब आयामी आहे
याया यीन अ धकार हणून सव
याम ये घटना मक
ा या या यक पुनराव ोकन मू भूत ह कांचे संर ण ववादांचे नराकरण आ ण सामा जक यायाचा चार
याया य काय ाचे रा य टकवून ठे व यासाठ सरकारी उ रदा य व सु न
त कर यासाठ आ ण कायदे ीर
व
ेती
चे ह क आ ण
वातं य यांचे र ण कर यात मह वपूण भू मका बजावते.
अ धकाराची परी ा याय ा ाती
अ धकाराची परी ा कायदे ीर णा
म ये
ोत
ा ती आ ण अ धकारा या वापरा ी संबं धत व वध पै ूं चा समावे करते. च ा या वषयावर स व तर चचा क या
o याय ा ाम ये अ धकाराचा
यात पुढ
ोत हणजे या आधार कवा पायाचा संदभ आहे यातून कायदे ीर ा धकरणाची वैधता ा त होते. अ धकारा या
गो चा समावे आहे
कायदे ीर सकारा मकता कायदे ीर सकारा मकतावादानुसार काय ाचा अ धकार सामा जक कवा सं
ोताचे
ा मक
. ा धकरणाचा
ोत
ीकरण दे याचा य न करणारे अनेक स ांत आहेत
ोतांक डू न ा त के ा जातो जसे क कायदे या यक
नणय आ ण थागत प ती. कायदे ीर
नकष वैध आ ण बंधनकारक मान े जातात कारण ते कायदे मंडळ कवा याया ये यासार या अ धकृ त
ोतां ारे तयार के े गे े आहेत कवा ओळख े गे े आहेत.
नैस गक कायदा स ांत
नैस गक काय ाचे स ांतकार असे मानतात क काय ाचे अ धकार नै तक त वे कवा नैस गक काय ात आहेत जे मानवी वभावात अंतभूत आहेत कवा दै वीपणे नयु
ीकोनानुसार कायदे ीर नकष यांचे अ धकार यां या उ
नै तक त वां या अनु पतेतून ा त करतात मानव न मत कायदे कवा सामा जक नयमांची पवा न करता.
पृ
पैक
आहेत. या
Machine Translated by Google
. ा धकरणाची
ा ती
o अ धकाराची
ा ती कायदे ीर
यात कायदे ीर सं
व
ेती
ांचे अ धकार
कायदे ीर अ धकाराची
े
काय ांची
ा ती कवा पोहोच द वते.
ागूता आ ण सरकारी
या मयादा यांचा समावे होतो. अ धकारा या
ा तीबाबत मु य वचारांम ये हे
समा व आहे
ादे
क अ धकार े
कायदे ीर अ धकार एखा ा व
सीमा. वधायी सं
ां ारे ागू के े े कायदे सामा यत यां या संबं धत दे ांम ये ागू होतात जरी आंतररा ीय कायदा आंतररा ीय सम यांवर
भौगो
क दे ापुरते मया दत असू कतात जसे क रा रा य कवा अ धकार
े ा या
नयं ण ठे वू कतो.
वषयव तू अ धकार े
ा धकरण दे ख ी
व
कारची करणे कवा ववादांवर अ धकार
नधा रत के े जाऊ
फौजदारी याया ये फौजदारी गु हे हाताळतात.
ता पुरती
ा ती कायदे पूव
तरतुद ारे न द के े या मया दत का ावधीसाठ कायदे
व
का ावधीसाठ वाढू
े अस े या व वध कायदे ीर सं
ांसह वषया या आधारे कायदे ीर
कते. उदाहरणाथ कौटुं बक याया यांना कौटुं बक काय ा या करणांवर अ धकार
े असू कते तर
ी रीतीने संभा तेने कवा वधायी काय ाने कवा घटना मक
ागू क न कायदे ीर अ धकार
कतात.
. अ धकाराचा वापर
o अ धकारा या वापराम ये सरकारी सं
ा आ ण कायदे ीर क ाकारां ारे कायदे ीर नयमांची अंम बजावणी अंम बजावणी आ ण
ा या यांचा समावे होतो. अ धकारा या वापरा या मु य पै ूं म ये हे
समा व आहे
वधायी ा धकरण संसदे कवा काँ ेस यांसार या वधायी सं
ा वधायी
ये ारे कायदे क न अ धकार वापरतात. याम ये काय ाचा मसुदा तयार
करणे वाद ववाद करणे आ ण याचा अव ं ब करणे समा व आहे जे नंतर कायदे ीर णा
या यक ा धकरण याया ये आ ण याया धकरणांसह या यक सं
कर यासाठ काय ाचा अथ
ावून आ ण
वापरतात. यायाधी कायदे ीर तरतुद चा अथ
ा धकरण कायकारी सं
ाआण
म ये बंधनकारक आ ण
ागू कर यायो य बनते.
ा ववादांचे नराकरण कर यासाठ आ ण कायदे ीर सम यांचे नराकरण
ागू क न अ धकार
ावतात पुरा ाचे व
ासक य सं
े षण करतात आ ण संबं धत प ांना बंधनकारक अस े े नणय दे तात.
ा यां या नेतृ वाखा
कायकारी
सरकार या कायकारी ाखा काय ांची अंम बजावणी आ ण
अंम बजावणी क न अ धकार वापरतात.
याम ये काय ांची अंम बजावणी सरकारी काय मांचे
ासन आ ण कायदे ीर आव यकतांचे पा न सु न
त कर यासाठ नयामक उपायांची
अंम बजावणी यांचा समावे आहे.
. ा धकरणासमोरी
आ हाने
o कायदे ीर अ धकार अ त वात असूनही आ हाने उ वू कतात जी या या वैधतेवर कवा प रणामकारकतेवर
च ह नमाण करतात. ही आ हाने व वध
ोतांक डू न
उ वू कतात यासह
कायदे ीर ब
वाद ब सां कृ तक कवा ब वचनवाद समाजांम ये पर
र वरोधी कायदे ीर नयम आ ण णा
कायदा धा मक कायदा आ ण रा य कायदा यासार या अ धकारा या व वध
या यक स
यता जे हा याया ये कायदे ीर अ धकाराचे व तृत अथ
अस े या धोरणा मक बाब म ये ह त ेप करतात
याया यीन स
मानदं ड
यतेवर ट का होऊ
कते.
कवा कायदे ीर
याय ा ाती
एक असू कतात
यामुळे थागत
तणाव नमाण होतो.
ावतात कवा पारंपा रकपणे वधायी कवा कायकारी ाखांसाठ राखीव
ोक ाही उ रदा य व आ ण अ धकारांचे पृथ करण याब
चता नमाण करतात ते हा
काय ाचे रा य काय ाचे रा य राख यासाठ कायदे ीर अ धकाराचा वापर
ा पत कायदे ीर
या आ ण त वांनुसार करणे आव यक आहे
भ व यसूचकता न प ता आ ण उ रदा य व सु न
अ धकारा या तपासणीम ये कायदे ीर णा
आ ण समाजात याय वाढव यासाठ कायदे ीर सं
ोतांमधी
ाआण
व
ेती
णा
त करणे. काय ा या ासनापुढ
आ हाने सरकारी अ धकाराचा गैरवापर याय मळव याचा अभाव
गत असमानता यांमुळे उ वू कतात.
म ये कायदे ीर अ धकाराचा
ोत
ा ती आ ण वापराचे व
े षण करणे समा व आहे. काय ाचे रा य टकवून ठे व यासाठ
ासन संरचनांना त ड दे यासाठ कायदे ीरपणा प रणामकारकता आ ण आ हानांचे मू यांक न कर यासाठ अ धकाराची गुंतागुंत
समजून घेण े आव यक आहे.
अंत न हत अ धकार आ ण अ धकार
े आपण याया यां या
अंत न हत अ धकार आ ण अ धकार
े ा या तप ी वार ववेचनात जाऊ या व ेषत सव
याया यावर
क तक न
. याया यांचे अंगभूत अ धकार
o अंत न हत अ धकार अ ा अ धकारांचा संदभ घेतात या याया यांना यां या या यक कायाचा भाग हणून अंत न हत असतात जरी काय ाने कवा
नयमां ारे
पणे दान के े े नस े तरीही. याया या भावी
कर यासाठ हे अ धकार आव यक आहेत. अंत न हत
ासनासाठ आ ण याया ये यां या घटना मक आदे ाची पूतता क
कती
या मक
याची खा ी
या काही मुख पै ूं म ये हे समा व आहे
अवमानाचे अ धकार याया यांना याया या या अवमानासाठ
ना
करणे याया यीन कामकाजात अनादरपूण वागणूक कवा यायपा
ा कर याचे मूळ अ धकार आहेत
याम ये याया या या आदे ांचे अव ा
के या कामकाजात ह त ेप करणे यासार या याय
ासनात अडथळा
आणणा या कवा कमजोर करणा या कृ त चा समावे होतो.
या य उपाय कायदे ीर उपाय अपुरे कवा अनुप
असताना या य उपाय दान कर यासाठ याया ये अंत न हत अ धकार े वाप
कतात. या य
उपाय
पृ
पैक
Machine Translated by Google
आदे
व
काय द न आ ण या य
या मक अ धकार यायाचे न प
यात करणे
. सव
याया याचे अ धकार
o सव
व
ाप य यांचा समावे आहे जे अ याय टाळ यासाठ आ ण कायदे ीर ववादांम ये न प ता
आ ण काय म
ा पत कर याची
ासन सु न
या मक आदे
त कर यासाठ याया यांना यां या वतः या कायप ती आ ण
ागू कर यासाठ डझाइन के े े आहेत.
यांवर नयं ण ठे व याचे मूळ अ धकार आहेत.
जारी कर याची आ ण याया यीन वतनाचे नयमन कर यासाठ आ ण काय ाचे रा य राख यासाठ सामी
आहे.
े
याया याचे अ धकार
े
याया याचे अ धकार े
हणजे कायदे ीर ववाद आ ण घटना मक करणे ऐक यासाठ आ ण यावर नणय घे यासाठ दे ा या सव
ामु याने भारतीय रा यघटने ारे रेख ाट े गे े आहे जे याया या ा मूळ आ ण अपी
मुख बाब म ये हे समा व आहे
ववाद रा यांमधी
मूळ अ धकार
सव
ववाद आ ण मह वपूण घटना मक
ही करणे खा
अपी
े
य अ धकार
े
कार या करणांम ये मूळ अ धकार
े
सव
याया य हे भारतीय याय व
असते. उ
े आहे
याया या या अ धकार े ाती
काही
याम ये भारत सरकार आ ण एक कवा अ धक रा यांमधी
ांचा समावे अस े या करणांचा समावे आहे.
या याया यां ारे थम सुनावणी न घेता थेट सव
ऐक याची
रट अ धकार
याया या ा व
याया यात न हत अ धकाराचा संदभ. भारतात सव
य दो ही अ धकार दान करते. सव
ेती
याया यात आण
अं तम अपी
जातात.
य अ धकारी हणून काम करते
याया ये याया धकरण आ ण व ेष याया यांक डी
या ा क न
याया ये आ ण याया धकरणांक डू न अपी
अपी ांसह दवाणी फौजदारी आ ण घटना मक बाब वर अपी
य अ धकार
े आहे.
सु ीम कोटा ा मू भूत अ धकारां या अंम बजावणीसाठ आ ण घटना मक वातं यां या संर णासाठ बंद घा णे आदे
तबंध
माणप आ ण को वॉरंटो
यासह रट जारी कर याचा अ धकार आहे. रट हे असाधारण उपाय आहेत जे याया या ा सरकारी अ तरेक कवा बेक ायदे ीर कृ त व
वैय
क ह क आ ण वातं यांचे र ण
कर यासाठ ह त ेप कर यास स म करतात.
ांवर भारता या रा पत ना मते कवा स
स
ागार अ धकार े
ा दे याचे स
जरी व चतच वापर ा जात अस ा तरी सव
ागार अ धकार
े आहे. ही स
याया या ा कायदा कवा सावज नक मह वा या
ागार मते बंधनकारक नसून रा पत कडू न घटना मक बाब वर मागद न मागव े जाऊ
कते.
सव
याया याचे अंगभूत अ धकार आ ण अ धकार
े हे भारतीय याय
व
ेचे मह वाचे घटक आहेत जे याया या ा काय ाचे रा य टकवून ठे व यास मू भूत अ धकारांचे र ण कर यास आ ण सव नाग रकांना याय सु न
त
कर यास स म करतात.
रा यघटनेचा अथ
ाव यासाठ कायदे ीर ववादांचे नराकरण कर यासाठ आ ण
आ ण अ धकार
े ा या पै ू समजून घेण े आव यक आहे.
भारतीय याय ा ाती
नवीन ड् स भारतीय याय ा ाती
तप ी वार पण सो या प तीने ोधूया
एक मह वपूण क
ासना या त वांचे र ण कर यासाठ सव
आहे व ेषत ते हापासून
याया यांम ये जा याची परवानगी
याया या या भू मके चे आ ण कायाचे कौतुक कर यासाठ या अ धकार
नवीन ड् स
. सावज नक हत या चका PIL सावज नक हत या चका सामा यतः पीआयए
हणून उदयास आ
प रणाम करणा या णा
ोक ाही आ ण घटना मक
चे द क. पीआयए
हणून ओळख
जाते भारतीय याय ा ाती
सावज नक हता या बाब म ये या यक ह त ेप मळ व यासाठ सावज नक कवा समाजाती
कवा गटांना दे ते. पारंपा रक खट या या वपरीत जेथे फ
गत सम यांचे नराकरण कर यासाठ कायदे ीर कायवाही सु
पी डत प
के सेस दाख
क
कर यास स म करते. उदाहरण भारताती
कतात पीआयए
पयावरणीय
उपे
त घटकां या वतीने
कोण याही संबं धत नाग रका ा मो
षण सावज नक आरो य
ा माणावर समाजावर
ाचार आ ण मानवी ह कांचे उ
ं घन
यासार या व वध सामा जक आ थक सम यांचे नराकरण कर यासाठ जन हत या चका मह वपूण ठर या आहेत.
उदाहरणाथ जन हत या चकांमुळे MC मेहता व
. या यक स
यता या यक स
बजाव े
स
स
. मू भूत अ धकारांची
तबंध
याया याने या यक पुनराव ोकनाची
राज
ान रा याम ये सव
तबंध आ ण नवारण कायदा
याया याने कामा या ठकाणी म ह ांचा
ा ती वाढवणे भारतीय याय ा ाने सं वधाना ारे हमी द े या मू भूत अ धकारांचे
आहेत जी रा यघटनेत
ान आ ण याय ा
तं
ाना या आगमनाने भारतीय याय ा
ड जट
ती
षण करणारे उ ोग बंद झा े .
कायदे वषयक कवा कायकारी कारवाई नसतानाही यायपा
के ने
ापक
गक छळ रोख यासाठ मागद क त वे तयार के
संसदे ने कामा या ठकाणी
..
ा या पा ह े आहे याया ये समका
न सामा जक वा तवांना संबो धत कर यासाठ या अ धकारांची
पयावरणाचा अ धकार आ ण मा हती मळव याचा अ धकार सजन ी
पणे नमूद के े
अ धकार हा मु भूत ह क हणून ओळख ा आ ण घटने या क म २१ अ वये वैय
. तं
षणाचा सामना कर यासाठ द
ा ती वाढवून घटना मक त वे ागू क न आ ण या यक ह त ेपा ारे सावज नक हतसंबंध वाढवून या यक
ागू करेपयत वधानसभेची पोकळ भ न काढ
ागू मता उ रो र व तारत आहेत. गोपनीयतेचा अ धकार व
नवीन अ धकार आ ण वातं ये ओळख
यामुळे वायू
ावणे मू भूत ह कांचे संर ण करणे आ ण सामा जक यायाचा चार करणे व
द त के ा आहे. उदाहरण व ाका व
गक छळ
ा ती आ ण
यता हणजे काय ाचा अथ
य भू मका. भारतीय याया ये व ेषत सव
यतेचा क
म ह ांचा
. यु नयन ऑफ इं डया सारखे ऐ तहा सक नणय झा े
नाहीत. उदाहरण यायमूत के .एस. पु ा वामी नवृ
क वातं याचा मू भूत ह क हणून ओळख े
व
ा या आ ण वकसन ी
. यु नयन ऑफ इं डयाम ये सव
साठ एक नवीन बचमाक सेट के ा. ड जट
गतीमुळे उ या अस े या नवीन आ हानांना आ ण संध ी जुळ वून घेत आहे. याया ये अ धका धक
याय ा ा ारे याया यांनी
याया याने गोपनीयतेचा
युगात वाय ता आ ण
ाभ घेत आहेत
पृ
पैक
त ा.
Machine Translated by Google
यायासाठ
ह युअ
वे वाढ व यासाठ
यु ड य
डेटा
ड NJDG सादर के याने
याया यीन पारद कतेम ये
भारतीय याय ा ाती
याया यीन कायवाही सु व
त कर यासाठ आ ण कायदे ीर णा
सुनावणी आ ण ऑन ाइन के स मॅनेज मट स टम ही तं
ांती झा
म ये पारद कता आ ण उ रदा य व सु न
ानावर आधा रत सुधारणांची काही उदाहरणे आहेत जी भारतीय याय ा ात बद
ं बत करणे खट े नका
काढ याचे दर आ ण भारताती
याया यांमधी
ग
ह डओ कॉ फर सग
घडवून आणत आहेत. उदाहरण सव
त कर यासाठ तं
याया याने नॅ न
याया यीन काम गरीचा रअ
ान. ई फाय
टाइम डेटा दान क न के स
व
ापन आ ण
आहे.
नवीन ड या यक नवक पना सामा जक स
अ धकारांचे संर ण कर यासाठ आ ण वेगाने बद णा या समाजाती
यता आ ण तां क गती ारे वै
ीकृ त ग तमान आ ण वक सत कायदे ीर प र य
उदयो मुख आ हानांना त ड दे यासाठ यायपा
के ारे स
य
त ब बत करतात. हे ड काय ाचे रा य टकवून ठे व यासाठ मू भूत
कोन द वतात.
पीआयए चा भाव भारतीय
याय ा ावरी
उपे
जन हत या चका पीआयए
चा भाव जाणून घेऊ या
. याय वे ाचा व तार भारतीय याय ा ावरी
पीआयए चा सवात मह वाचा भाव हणजे
त आ ण वं चत घटकांना याय मळवून दे यासाठ याची भू मका. समाजाचा. PIL कोण याही नाग रका ा कवा समूहा ा
सावज नक त ारी कवा मू भूत ह कांचे उ
ोकस टँ डी कायदे ीर
ती सार या पारंपा रक कायदे ीर अडथ यांना मागे टाकू न
ं घन कर यासाठ थेट याया याकडे जा याची परवानगी दे ते. यामुळे सामा य नाग रकांना अ धका यांना जबाबदार धर याचे आ ण सावज नक हतसंबंधांवर प रणाम
करणा या करणांम ये याया यीन ह त ेप कर याचा अ धकार ा त झा ा आहे.
. या यक स
यता आ ण सामा जक याय PIL ने भारताती
या यक स
यता उ े रत के
आहे
यामुळे याया यांना सामा जक आ ण आ थक अ यायांना स
समथन कर यास वृ करते. जन हत या चकां ारे याया यांनी घटना मक त वांचे पा न सु न
धोरणा मक बाब म ये आ ण कायकारी कृ त म ये ह त ेप के ा आहे. या स
. पयावरण संर ण आ ण संवधन भारताती
यतेचा प रणाम ासन आ ण सावज नक
. मानवी ह क आ ण सामा जक क याण जन हत या चका णा
आ ण सामा जक आ थक
ासनावर रगामी प रणाम करणारे ऐ तहा सक नणय झा े आहेत.
पयावरण संर ण आ ण संवधना ा चा ना दे यासाठ जन हत या चकांनी मह वपूण भू मका बजाव
षण जंग तोड आ ण नैस गक संसाधनांचे संवधन यासार या सम यांचे नराकरण कर यासाठ जन हत या चका दाख
याक ापांचे नयमन कर यासाठ आ ण पयावरणीय
ा वं चत अ ा असुर
ा संवेदन ी
. पारद कता आ ण उ रदा य व जन हत या चकांनी
गत अ याय आ ण भेदभाव र क न मानवी ह क आ ण सामा जक क याण उ
त गटांसाठ मदत मळ व यासाठ जन हत या चका दाख
ाचार कु
के या आहेत.
आहे. पयावरण कायकत आ ण नागरी समाज संघटनांनी वायू आ ण ज
षण नयं ण उपायांची अंम बजावणी कर यासाठ औ ो गक
े ांचे जतन कर यासाठ सरकार आ ण उ ोगांना नद जारी क न याया यांनी
योजना यासार या मानवी ह कांचे संर ण करणा या काय ांची अंम बजावणी सु न
ासन आ ण स ेचा
कर यात आ या आहेत.
तसाद द ा आहे.
े पुढे ने यात मह वपूण भू मका बजावत आहेत. म ह ा मु े अ पसं याक
ग समानता बा
ह क आ ण गरीब आ ण उपे
त
ोकांसाठ क याणकारी
त कर यासाठ याया यांनी जन हत या चकांचा वापर के ा आहे.
पयोग उघड क न कारभारात पारद कता आ ण उ रदा य व वाढव यात योगदान द े आहे.
कर यासाठ सावज नक अ धका यांक डू न जबाबदारीची मागणी कर यासाठ आ ण अ नयं त सरकारी कृ त ना आ हान दे यासाठ जन हत या चका दाख
पारद कता आ ण उ रदा य व सु न
यपणे संबो धत कर यास आ ण संवैधा नक मू यांचे
त कर यासाठ मू भूत अ धकारांचे संर ण कर यासाठ आ ण सामा जक याया ा ो साहन दे यासाठ व वध
ाचारा या करणांची चौक ी
कर यात आ या आहेत. सावज नक
वहारांम ये
त कर या या उ े ाने जन हत या चकां ारे काय ाचे रा य कायम राख यासाठ आ ण सु ासना ा चा ना दे यासाठ याया यांनी ह त ेप के ा आहे.
. कायदे ीर सुधारणा आ ण धोरणा मक ह त ेप जन हत या चकांमुळे सामा जक सम यांवर दबाव आण यासाठ वधायी आ ण कायकारी कारवाई कर यास वृ क न भारताम ये मह वपूण कायदे ीर सुधारणा आ ण
धोरणा मक ह त ेप झा े आहेत. जन हत या चकां या नका ांनी अनेक दा सरकारांना कायदे ीर संर णाती
कर यासाठ कवा व मान काय ांम ये सुधारणा कर याचे नद
द े आहेत. जन हत या चकांनी
अंतर र कर यासाठ आ ण घटना मक अ धकारांची पूतता सु न
त कर यासाठ नवीन कायदे
ण आरो यसेवा गृह नमाण आ ण समाजक याण काय म यासार या बाब वर धोरणा मक नणयांवरही भाव
टाक ा आहे.
सारां
सावज नक हत या चकांनी याय मळवून दे यासाठ
ोक ाहीकरण क न या यक स
यते ा चा ना दे ऊ न मानवी ह क आ ण सामा जक याया ा चा ना दे ऊ न पारद कता आ ण उ रदा य व वाढवून आ ण कायदे ीर
आ ण धोरणा मक सुधारणांना उ े रत क न भारतीय याय ा ावर प रवतना मक भाव पाड ा आहे. PILs हे सामा जक बद ाचे एक
नाग रकांना याय मळवून दे यासाठ आ ण सावज नक हता या संर णासाठ स
ा
साधन आ ण भारता या कायदे ीर
व
ेचा आधार तंभ बन े आहे
यामुळे
यपणे सहभागी होता येते.
हान संभाषणे
सै ां तक
ीकोन
एचए ए हाटची काय ाची
काय ाची
ा या च ा एचए ए हाटची
ा या सोपी क या आ ण याचे तप ी वार वणन क या वहंगाव ोकन एचए ए हाट हे
झा े या यां या द कॉ से ट ऑफ
म ये का त
ॉ या मु य कायासाठ ओळख े जाणारे एक मुख कायदे ीर त व ानी होते. या पु तकात हाटने याचा भाव ा
स ांत मांड ा आहे. कायदा जो समाजाती
काय ाचे व प आ ण काय
समजून घे याचा य न करतो.
हाटची काय ाची
ा या
हाट या मते कायदा ही नयमांची एक णा
आहे जी मानवी वतन नयं त करते आ ण दोन मू भूत कार या नयमां ारे वै
ीकृ त आहे
ाथ मक नयम आ ण
यम नयम.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
. ाथ मक नयम
व
.
ाथ मक नयम हे नयम आहेत जे समाजाती
मागद क त वे दान करतात आ ण
यम नयम
या वतनावर नयं ण ठे वतात. हे नयम काय ा ारे कोण या कृ ती आव यक आहेत
म ये ह क आ ण दा य वे
ा पत करतात. उदाहरणाथ
यम नयम हे नयम आहेत जे ाथ मक नयमांची न मती अनु योग आ ण बद
कायासाठ आव यक असतात.
मु य संक पना हाट के वळ जबरद ती आदे ांचा संच न हे तर समाजा या प ती आ ण सं
जो कायदे ीर
व
ेती
यां या
करतो. या
तर
न कष एकू णच काय ाची एचए ए हाटची
व
ांम ये ज े
ा या नयम
चे कायदे समा व असू कतात.
ा पत करतात याम ये ाथ मक नयम काय करतात आ ण कायदे ीर णा
व
या
ेम ये कोणते नकष वैध कायदे हणून ओळख े जातात हे
एक सामा जक घटना हणून कायदा समजून घे या या मह वावर जोर दे ते. तो अंतगत
वाद आहे क हाटचे नयमांवर
म ये अंत न हत गुंतागुंत आ ण सं द धता कती माणात जबाबदार आहे याब
ा सत सामा जक घटना हणून कायदे ीर णा
कोन ची संक पना सादर करतो
ीकोन के वळ सामा जक री त रवाज कवा नै तक कत ांपासून कायदे ीर कत े वेगळे करतो.
ी दान करतो परंतु यावर व वध ट का झा या आहेत. काही व ानांचा असा यु
समी कांनी हाटचा स ांत कायदे ीर णा
ं घना व
कतात कवा याम ये सुधारणा करतात हे ठरवतात.
ीकोनाचा संदभ दे तो जे याचे नयम बंधनकारक हणून वीकारतात. हा अंतगत
समा ोचन हाटचा स ांत काय ा या व पा वषयी मौ यवान अंत
आ ण राजक य संदभाकडे
नयं त करतात. ते एक े मवक
यम नयमांम ये ओळखीचे नयम बद ाचे नयम आ ण नणयाचे नयम समा व आहेत. उदाहरणाथ कायदे ीर
ओळख याचे नयम ठरवतात तर बद ाचे नयम कायदे कसे तयार के े जाऊ
तबं धत आहेत कवा परवानगी आहेत हे ठरवतात. ते वतनासाठ
ाथ मक नयमांम ये चोरी खून कवा करारा या उ
ची सू म समज दे ते. ाथ मक आ ण
यम नयमांमधी
े षण कर यासाठ एक े मवक दान करते. तथा प याचा स ांत या या मयादां वाय नाही आ ण कायदे ीर व ान आ ण त व ांम ये वाद ववाद आ ण चचा सु
क त करताना कायदा या
चता
के
फरक क न हाट समाजाती
ापक सामा जक
आहे.
काय ाची रचना आ ण कायाचे
ठे वतो.
अमे रकन वा तववाद अमे रकन
कायदे ीर वा तववाद ही कायदे ीर वचारांची एक
क त क न अ धक अनुभवज य आ ण
ाळा होती जी
ावहा रक
. वा त वक जगा या भावावर
ा तका या सु वाती ा युनायटे ड टे ट्सम ये उदयास आ
ीकोनातून काय ाचा अ यास करणे हे याचे उ
ोकां या जीवनावर कसा प रणाम करती
सं य कायदे वषयक वा तववाद काय ा या औपचा रक
असा व ास होता क कायदा
व चक आ ण बद
व
ेती
वहारात कसा चा तो यावर
ीकरण आहे
भावां या संदभात समज ा पा हजे. यांनी असा यु
याने सामा जक संदभ कवा प रणामांचा वचार न करता कायदे ीर नयमांचे पा न कर यावर भर द ा. यांचा
ती ी जुळ वून घेण ारा असावा.
मानस ा
आ ण अथ ा
मानवी वतन समजून घे यासाठ या वषयांमधी
यासार या सामा जक
त वे ागू के
ा ांमधी
अंत
ीतून खूप जा त आक षत झा े . यांनी कायदे ीर घटनांचे व
वाद के ा क यायाधी ांनी यां या नणयांम ये यांचे वैय
. त यांचे मह व कायदे ीर वा तववा ांनी कायदे ीर तकाम ये त या मक व
क पूवा ह आ ण मू ये उघडपणे मा य के
न घटकांवर आधा रत नणय
पा हजेत.
े षणा या मह वावर जोर द ा.
यांचा असा व ास होता क कायदे ीर नणय अमूत कायदे ीर स ांत कवा त वांऐवजी
येक करणाती
. औपचा रकतेची ट का कायदे ीर वा तववादाने पारंपा रक कायदे ीर औपचा रकते ा आ हान द े
त यां या काळजीपूवक परी णावर आधा रत असावेत.
याने अमूत कायदे ीर नयम आ ण त वे ागू कर यावर भर द ा. वा तववा ांनी असा यु
अनेक दा अ यायकारक कवा अ वहाय प रणामांना कारणीभूत ठरतो आ ण काय ासाठ अ धक संदभ संवेदन ी
अमे रकन कायदे ीर वा तववाद ही कायदे ीर त व ानाती
े षण कर यासाठ
.
. या यक ववेक कायदे ीर वा तववादाची एक मह वाची संक पना हणजे या यक ववेक ाची मा यता ही क पना क यायाधी अनेक दा कायदे ीर नयमांचे कठोर पा न कर याऐवजी
घेतात. कायदे वषयक वा तववा ांनी असा यु
वाद के ा
यावर आधा रत अस े पा हजेत.
कोनांवर ट का करत होते
या सामा जक प र
. सामा जक व ानांचा भाव कायदे वषयक वा तववाद समाज ा
आ ण कायदे ीर
कृ त
क त करा अमे रकन कायदे ीर वा तववा ांचा असा व ास होता क कायदा समाजावर या या वा त वक जगाती
क कायदे ीर नणय अमूत कायदे ीर त वांऐवजी
. औपचा रकतेब
. अमूत कायदे ीर त वांचे काटे क ोरपणे पा न कर याऐवजी कायदा
आहे. येथे अमे रकन कायदे ीर वा तववादाचे सर
एक चळवळ होती याने काय ाचे
ावहा रक अनुभवज य
आण
ीकोनातून व
ावहा रक
कोनासाठ व क
वाद के ा क हा
कोन
करतो.
े षण कर याचा य न के ा. यात कायदे ीर नणयांचा वा त वक जगाती
भाव सामा जक
संदभाचे मह व आ ण कायदे ीर तकाम ये व चकता आ ण अनुकू तेची आव यकता यावर जोर दे यात आ ा.
ीवाद याय ा
ीवाद याय ा
ही
कायदे ीर स ांताची एक
ाखा आहे जी
गक समानता आ ण
हे समजून घेण े हे याचे उ
आहे. येथे
ीवाद याय ा ाचे सर
. काय ाती
यां या ह कां या
कृ त
ीकोनातून काय ाचे परी ण करते. कायदे ीर णा
ग पूवा ह
ीवाद याय ा
म ह ांचे नुक सान करणा या कायदे ीर णा
पु षांना कसे अनुकू
के े आहे आ ण
गक असमानता कायम ठे व
. आंतर वभागीयता
ीवाद याय ा
हे ओळखते क
ग आधा रत भेदभाव आ ण असमानता क ी कायम ठे वतात कवा यांना आ हान दे तात
ीकरण आहे
मधी
ऐ तहा सक आ ण प त ीर पूवा ह हाय ाइट करते. हे कायदे कायदे ीर सं
ा आ ण कायदे ीर प त नी पारंपा रकपणे
आहे हे ोधते.
ग भेदभाव इतर कार या भेदभावांना छे दतो जसे क वं
वग
गकता आ ण अपंग व. या एकमेक ांना छे दणा या ओळखी कायदे ीर णा
आ ण समाजाती
म ह ां या अनुभवांवर कसा भाव पाडतात याचे परी ण करते.
. कायदे ीर स ांताची ट का
त ब बत क
. कायदे ीर सुधारणा
ीवाद याय ा
कतात आ ण व वध
ीवाद याय ा
ग
कोनातून पारंपा रक कायदे ीर स ांत आ ण त वांवर ट का करते. हे वाजवी
ग अनुभवांसाठ कारणीभूत पयायी
ग समानते ा ो साहन दे ण ा या आ ण
मानकांसार या संक पनांवर
वचारते जे पु ष अनुभव आ ण
ीकोन
कोन ोधतात.
यां या व
गरजा आ ण चतांना संबो धत करणा या कायदे ीर सुधारणांचे समथन करते. याम ये जनन अ धकार घरगुती हसा
गक छळ रोजगार भेदभाव आ ण कौटुं बक काय ा ी संबं धत सुधारणांचा समावे असू कतो.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
.स
करण आ ण एज सी
ीवाद याय ा
यांसाठ याय कायदे ीर
. जाग तक
ीकोन
म ह ा आ ण उपे
त गटांना कायदे ीर
व
ेत यांचा आवाज आ ण एज सी वाढवून स म कर याचा य न करते. हे
त न ध व आ ण नणय घे या या साम याम ये वे कर यास ो साहन दे ते व ेषत
ीवाद याय ा
हे ओळखते क
यांना पर
गक असमानता ही एक जाग तक सम या आहे आ ण जगभराती
ोधतो. हे आंतररा ीय मानवा धकार े मवक आ ण जाग तक तरावर
ग संवेदन ी
र वरोधी अ याचारांचा सामना करावा
म ह ां या ह कांवर कायदे ीर णा
कायदे ीर सुधारणांसाठ व क ां ी सं
ागतो.
चा भाव
न आहे.
कायदे ीर े मवक आ ण स ट स
याय ा ा या संदभात कायदे ीर चौकट आ ण णा
. काय ांची रचना कायदे ीर चौकट त
चे येथे एक सं
खत आ ण अ
अ धकार दा य वे आ ण ववाद नराकरण
त ववेचन आहे
खत काय ांचा समावे असतो जे समाजाचे ासन करतात
या प रभा षत करणे.
. काय ांचे पदानु म कायदे एका पदानु मात आयो जत के े जातात
याम ये घटना मक कायदे सव
असतात
ा धकरण यानंतर वैधा नक कायदे नयम आ ण थागत कायदे .
. कायदे ीर सं
ा याम ये कायदे तयार करणे याचा अथ
ावणे आ ण याची अंम बजावणी करणे यासाठ जबाबदार अस े या कायदे मंडळे यायपा
का आ ण कायकारी सं
ा
यांचा समावे होतो.
. ववादांचे नणय याया ये या य आ ण या य सु न
कायदे ीर त वे आ ण
. कायदे ीर त वे आ ण
कायदे ीर
त क न ववादांचे नराकरण कर यासाठ काय ांचा अथ
या यो य
या आ ण न प ता कायदे ीर णा
या क ा चा व या जातात हे सांगणा या
ागू करतात
यांसार या त वां ारे मागद त
या मक नयमांचे पा न करा.
. कायदे ीर परंपरा भ कायदे ीर परंपरा जसे क सामा य कायदा आ ण नागरी कायदा कायदे ीर णा
येक ाची वतःची त वे आ ण अ धकाराचे
.उ
ावतात आ ण
या मक नयमांवर आधा रत प रणाम.
वर भाव टाकतात
ोत.
ांती आ ण सुधारणा कायदे ीर चौकट काळा या ओघात वक सत होतात सामा जक बद ांना
तसाद दे तात आ ण
काय ांचे आधु नक करण कर यासाठ आ ण उदयो मुख सम यांचे नराकरण कर यासाठ सुधारणा के या जात आहेत.
काय आ ण उ े
याय ा ा या संदभात कायदे ीर े मवक आ ण स ट सची काय आ ण उ े
यावर तप ी वार ववेचन येथे आहे
कायदे ीर े मवक आ ण स ट सची काय
. आचाराचे नयमन कायदे ीर णा
या ाथ मक कायापैक एक हणजे समाजाती
ा पत करतात जे ोक आ ण सं
ा यां याती
. ह क आ ण वातं यांचे संर ण कायदे ीर चौकट
कायदे अ धकारांचे उ
आ ण सं
रसंवादाचे मागद न करतात सु व
ां या वतनाचे नयमन करणे. कायदे नकष मानके आ ण आचार नयम
त आ ण अनुमा नत वतन सु न
त करतात.
या मू भूत अ धकारांचे आ ण वातं यांचे र ण करते जसे क भाषण वातं य धम आ ण संघटना तसेच मा म ेचे अ धकार गोपनीयता आ ण यो य
या.
ं घन र कर यासाठ आ ण गु हेगारांना जबाबदार धर यासाठ यं णा दान करतात.
. ववादांचे नराकरण कायदे ीर णा
ावतात व
पर
प ांमधी
संघष आ ण ववादांचे नराकरण कर यासाठ यं णा दान करतात. याया ये आ ण इतर या यक सं
ा काय ांचा अथ
करणांम ये कायदे ीर त वे ागू करतात आ ण ववादांचे नराकरण कर यासाठ आ ण अ धकारांची अंम बजावणी कर यासाठ नणय कवा नणय जारी
करतात.
. याय
ासन कायदे ीर चौकट ववादां या नवा
सं
. सामा जक
व
े ा ो साहन कायदे वतनाचे नयम
या आ ण यं णा दान क न यायाचे न प
आण नप
ासन सु न
त क न ववादांना
ाआण
रता राख यात योगदान दे तात. कायदे ीर चौकट
तबंध आ ण कमी कर यात मदत करतात.
ासनाची सु वधा कायदे ीर यं णा सरकारी अ धकारा या वापरासाठ आ ण सावज नक धोरणां या अंम बजावणीसाठ
कायदे सरकारी अ धका यांचे अ धकार आ ण कत े
त करतात. याया ये आ ण कायदे ीर
ना मनमानी कवा भेदभावपूण वागणूक पासून संर ण दे तात.
ा पत क न गैरवतन रोखून आ ण संघष ांततेने सोडव यासाठ यं णा दान क न सामा जक सु व
आ ण समुदायांचे ांततापूण सहअ त व सु न
.
ासाठ
ा काय ाचे रा य टकवून ठे वतात याय मळव या या समान वे ाची हमी दे तात आ ण
ा पत करतात सावज नक
े मवक दान क न भावी
ासनास समथन दे तात.
ासनाचे नयमन करतात आ ण नणय घे या या आ ण धोरणां या अंम बजावणीसाठ
कायप ती नधा रत करतात.
कायदे ीर े मवक आ ण स ट सचा उ े
. वैय
क ह कांचे संर ण कायदे ीर णा
चा ाथ मक उ े
समाजाती
आ ण यां या अंम बजावणीसाठ यं णा दान करतात हे सु न
. सामा जक सु व
करते.
चे ह क वातं य आ ण हतसंबंधांचे संर ण करणे आहे. कायदे अ धकार
त करतात क
ा राखणे कायदे ीर चौकट वतनाचे नयमन क न ववादांचे नराकरण क न आ ण संघष रोखून सामा जक सु व
नयम आ ण आचार नयम
ा पत क न कायदे
ा पत करतात
ना या यपणे समानतेने आ ण स मानाने वागव े जाते.
आ ण गट यां याती
ाआण
रता राख यासाठ काय
सुसंवाद संबंधांना ो साहन दे तात समाजा या सवागीण क याणासाठ योगदान
दे तात.
. याय
ासन ववादांचे नराकरण आ ण कायदे ीर अ धकारांची अंम बजावणी कर यासाठ यं णा दान क न याय
आहेत. याया ये आ ण कायदे ीर सं
काय ाचे रा य कायम राहते आ ण
ा हे सु न
त करतात क ववादांचा या यपणे नःप पातीपणे आ ण
याचा उ े
ा पत कर यासाठ कायदे ीर णा
अ त वात
यामुळे
या ह कांचे संर ण होते.
. सावज नक हताचा चार संपूण समाजा या क याणावर प रणाम करणा या
कर यात आ
व
ा पत कायदे ीर त वांनुसार नणय घेत ा जातो
याक ापांचे नयमन क न सावज नक हतसंबंधांना ो साहन दे यासाठ कायदे ीर चौकट तयार
आहे. कायदे सावज नक आरो य सुर ा आ ण क याण तसेच पयावरण संर ण
ाहक ह क आ ण आ थक
रता यासार या सम यांचे नराकरण करतात
समुदाया या सामू हक क याणासाठ आहे.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
.
ासनाची सोय कायदे ीर णा
ा पत करतात सरकारी सं
सरकारी अ धकार वापर यासाठ आ ण सावज नक धोरणां या अंम बजावणीसाठ
ांचे अ धकार आ ण जबाबदा या प रभा षत करतात आ ण
ासन
े मवक दान क न भावी
ासन सु भ करतात. कायदे सरकारी कृ त साठ कायदे ीर आधार
यांम ये जबाबदारी आ ण पारद कता सु न
त करतात.
Roscoe Pound s Theory Roscoe
Pound हे एक मुख कायदे ीर व ान होते यांनी समाज ा ीय याय ा
सर
कृ त
हणून ओळख ा जाणारा स ांत वक सत के ा
याने काय ा या सामा जक आ ण आ थक पै ूं वर
क त के े . येथे पाउं ड या स ांताचे
ीकरण आहे रो को पाउं डचा स ांत
. समाज ा ीय
यु
ीकोन पाउं डचा असा व ास होता क काय ाचे समाज आ ण
वाद के ा क काय ाकडे नयमांचा एक न
वर होणारे प रणाम
त संच हणून न पाहता समाजा या बद
ात घेऊ न याचे सामा जक संदभात समजून घेत े पा हजे आ ण याचे व
या गरजा आ ण मू ये पूण कर यासाठ वक सत होणारी ग त ी
े षण के े पा हजे. यांनी असा
हणून पा ह े पा हजे.
. सामा जक अ भयां क पाउं डने काय ा ा सामा जक अ भयां क चे साधन हणून पा ह े याचा अथ असा क याचा वापर सामा जक याय समानता आ ण क याणासाठ के ा जावा. न प ता
यासारखी सामा जक उ
. हतसंबंधांचा समतो
त
े सा य कर यासाठ कायदे ीर नयम आ ण सं
पाउं ड या मते काय ाने समाजाती
आ ण गटां या पर
ध हतसंबंध जुळ व यासाठ आ ण सहकाय आ ण पर
. काय ाचे काय पाउं डने काय ाची अनेक काय ओळख
आ ण संपूण समाजा या क याणासाठ हातभार
रता आ ण गती
ांना आकार दे या या मह वावर यांनी भर द ा.
र वरोधी हतसंबंधांचा समतो
साध ा पा हजे. यांनी काय ासाठ
सुसंगत
कोनाची व क
के
जथे कायदे ीर नयम
र फाय ांना ो साहन दे यासाठ डझाइन के े े आहेत.
यात सु व
ा राखणे ववादांचे नराकरण वैय
क ह कांचे संर ण आ ण सामा जक क याणाचा चार समा व आहे. काय ाने सवसामा यांचे भ े हावे
ाव ा पा हजे असे यांचे मत होते.
. औपचा रकतेची ट का पाउं डने काय ा या पारंपा रक औपचा रक
कोनावर ट का के
के ा क या संकु चत फोकसमुळे कायदे ीरपणा आ ण कठोरता नमाण झा
याने यांचे सामा जक प रणाम वचारात न घेता के वळ कायदे ीर नयम आ ण स ांतांवर
आ ण सामा जक गतीचे साधन हणून काय ाची भावीता कमी झा
क त के े . यांनी असा यु
वाद
.
कायदे आ ण यायाधी ांनी बनव े ा कायदा च ा कायदे आ ण
यायाधी ांनी बनव े े कायदा सु भ आ ण व तृत क या कायदे
.
ा या कायदे हणजे रा ीय रा य कवा
कायप ती
. काय ाचे कार कायदे कायदे अ यादे
आहेत. नयम हे कायदे
. काय ाचे
ा नक तरावर संसद कवा काँ ेस यांसार या वधायी सं
ांनी
ागू के े े कायदे . हे कायदे औपचा रकपणे
ह े े आ ण सं हताब
के े े आहेत नयम मानके आ ण
ा पत करतात जे समाजा या व वध पै ूं वर नयं ण ठे वतात.
आ ण नयमांसह व वध कारचे कायदे आहेत. कायदे आ ण कायदे हे कायदे मंडळांनी पा रत के े े कायदे आहेत तर अ यादे
ागू कर यासाठ आ ण अंम बजावणी कर यासाठ
ोत कायदे नवा चत
त नधी सरकारी सं
ा आ ण आंतररा ीय सं
ासक य सं
ांसह व वध
हे
ा नक सरकारां ारे ागू के े े कायदे
ां ारे जारी के े े नयम आ ण मागद क त वे आहेत.
ोतांक डू न उ वू कतात. वधायी
येम ये व ेषत
ता वत कायदे
ागू आ ण अंम ात आण यापूव मसुदा तयार
करणे वाद घा णे आ ण यावर मतदान करणे समा व असते.
. भू मका आ ण मह व समाजाची कायदे ीर चौकट तयार कर यात नागरी ह क फौजदारी याय मा म ा अ धकार आ ण
हे कायदे ीर संबंधांम ये न
तता आ ण भ व यसूचकता दान करते हे सु न
त करते क
आ ण सं
वसाय नयमन यासार या सम यांचे नराकरण कर यात कायदे मह वपूण भू मका बजावतात.
ा काय ानुसार यांचे अ धकार आ ण दा य वे समजून घेतात.
यायाधी ांनी बनव े ा कायदा
.
ा या यायाधी
नवा चत
न मत कायदा
या ा के स कायदा कवा सामा य कायदा दे ख ी
हणतात याया यीन करणांम ये यायाधी ांनी यां या नणया ारे वक सत के े या कायदे ीर त वांचा आ ण नयमांचा संदभ दे ते.
त नध नी तयार के े या काय ा या वपरीत यायाधी ांनी बनव े ा कायदा अ त वात अस े या कायदे ीर त वां या ववेचन आ ण व
. वकास यायाधी ांनी बनव े ा कायदा का ांतराने वक सत होतो कारण यायाधी काय ांचा अथ
उ
ावतात कायदे ीर त वे ागू करतात आ ण वैय
त या मक प र
त म ये ागू क न वक सत होतो.
क करणांम ये यां या नणयां ारे उदाहरणे
याया यांनी सेट के े े उदाहरण खा
या याया यांसाठ बंधनकारक अ धकार हणून काम करतात भ व याती
नणयांवर भाव टाकतात आ ण काय ा या वकासा ा आकार दे तात.
. यायाधी ांची भू मका यायमूत काय ाचा अथ
ावून ववादांचे नराकरण क न आ ण यां या नणयां ारे कायदे ीर त वे
ा पत क न यायाधी
नणयापयत पोहोच यासाठ कायदे ीर उदाहरण वैधा नक
.
न मत कायदा तयार कर यात मु य भू मका बजावतात. ते यां या
ा या आ ण सावज नक धोरणाचा वचार करतात.
ा ती आ ण अज यायाधी ांनी बनव े ा कायदा करार कायदा छळ कायदा मा म ा कायदा आ ण घटना मक कायदा यासह कायदे ीर सम यां या व तृत
वैधा नक भाषेती
थोड यात कायदे आ ण यायाधी
आ ण काय ांम ये सं हताब
सं द धता सोडवते आ ण बद
ा पत करतात.
ेण ीचा समावे करतो. हे काय ाती
अंतर भ न काढते
या सामा जक नयम आ ण मू यांसाठ कायदे ीर त वे वीकारते.
न मत कायदा हे काय ाचे दोन ाथ मक
ोत आहेत जे समाजात कायदे ीर नयम आ ण त वे
के े जातात यायाधी ांनी बनव े ा कायदा याया यीन नणय आ ण उदाहरणां ारे वक सत होतो व
ा पत आ ण
ागू कर यासाठ एक काम करतात. कायदे नवा चत
करणांम ये कायदे ीर त वांचा अथ
ावणे आ ण
त नध कडू न उ वतात
ागू करणे.
कायदे ीर ह क आ ण दा य वे
च ा कायदे ीर अ धकार आ ण दा य वांचे थोड यात वहंगाव ोकन दे ऊ
कायदे ीर ह क
पृ
पैक
Machine Translated by Google
.
ा या कायदे ीर अ धकार काय ा ारे मा यता ा त आ ण संर
क
. वै
कतात. हे अ धकार अनु ेय वतना या सीमा
त के े या ह क कवा व ेषा धकारांचा संदभ दे तात
ा पत करतात आ ण यां या उ
या
कवा सं
ा इतरां व
वाप
कतात कवा
ागू
ं घनासाठ उपाय दान करतात.
े
o कायदे ीर अ धकार
कवा सं
यं णे ारे ागू के े जाऊ
खट े आदे
कवा
ांम ये न हत आहेत यांना काही व
मागानी कृ ती कर याचा कवा यापासून परावृ कर याचा अ धकार दे तात. o ते कायदे ीर
कतात जसे क
ासक य कायवाही. o कायदे ीर अ धकार कायदे करार याया यीन नणय घटना मक तरतुद कवा
ढ
थांमधून उ वू कतात.
. कायदे ीर अ धकारांचे कार
o नागरी ह क हे ह क
ना भेदभावापासून संर ण दे तात काय ानुसार समान वागणूक सु न
त करतात आ ण मू भूत वातं यांचे र ण करतात जसे क भाषण
वातं य धम आ ण संमे न.
o मा म ा अ धकार मा म ा अ धकार मूत कवा अमूत मा म ेवर मा क कवा नयं ण दान करतात जसे क जमीन रअ
अ धकार प ांमधी
करार कवा करार व तू सेवा कवा इतर बाब ी संबं धत दा य वे आ ण ह क
घटना मक ह क घटना मक अ धकार दे ा या घटने ारे हमी द े े आहेत सरकारी उ
ं घनापासून
इ टे ट बौ
क मा म ा कवा वैय
क व तू. o कराराचे अ धकार हे
ा पत कर यापासून उ वतात. o
चे संर ण करणे आ ण यो य
या गोपनीयता आ ण इतर मू भूत वातं य सु न
त करणे.
कायदे ीर बंधने
.
ा या कायदे ीर दा य वे काय ा ारे ाद े
जबाबदा या पूण कर यात अय
. वै
कत े कवा जबाबदा यांचा संदभ घेतात जी
कवा सं
वी झा यास दा य व दं ड कवा दं ड यासारखे कायदे ीर प रणाम होऊ
ांनी व
पर
तीत पूण करणे कवा पार पाडणे आव यक आहे. या
कतात.
े
o कायदे करार याया यीन नणय यासह व वध
ोतांक डू न कायदे ीर दा य वे उ वतात.
नयम कवा था प ती.
o यांना कर भरणे कराराची पूतता करणे यासारखी होकाराथ कत े समा व असू कतात
दा य वे कवा नयामक आव यकतांचे पा न करणे.
o कायदे ीर जबाबदा यांम ये काही व
गु हे करारा या अट चे उ
कृ त वर
तबंध दे ख ी
समा व असू कतात जसे क वचनब
ं घन करणे कवा इतरां या अ धकारांचे उ
करणे
ं घन करणे.
. कायदे ीर दा य वांचे कार
o नागरी जबाबदा या नागरी जबाबदा या करार करार कवा प ांमधी
कायदे ीर संबंधांमधून उ वतात जसे क कराराची जबाबदारी पार पाडणे कज भरणे कवा
नुक सान भरपाई दे ण े.
o गु हेगारी जबाबदा या गु हेगारी जबाबदा यांम ये गु हेगारी कायदे आ ण नयमांचे पा न करणे समा व आहे जसे क बेक ायदे ीर वतनापासून परावृ करणे इतरां या
अ धकारांचा आदर करणे आ ण याया या या आदे ांचे कवा नणयांचे पा न करणे. o नयामक दा य वे नयामक दा य वे सरकारी नयम
उ ोग मानकांपासून उ वतात
आरो यसेवा व
वै
वै
ासक य नयम कवा
यासाठ
कवा पयावरण संर ण यासार या व वध
े ाती
व
आव यकता
या कवा मानकांचे पा न आव यक असते.
े आ ण कार कायदे ीर अ धकारांची
े
. अंम बजावणी मता कायदे ीर अ धकार कायदे ीर यं णे ारे ागू के े जाऊ
याया ये कवा
.
ासक य सं
ोत हे अ धकार व वध
ोतांमधून उ वतात
. वे टग कायदे ीर अ धकार
काय ाने
ांम ये यां या उ
कवा सं
ा पत के े या सीमांम ये व
कतात
कवा सं
ं घनासाठ उपाय ोध यासाठ .
ांना परवानगी दे तात
याम ये कायदे करार याया यीन नणय घटना मक तरतुद कवा
ढ
था यांचा समावे होतो.
ांम ये न हत आहेत यांना कृ ती कर याचा कवा परावृ कर याचा अ धकार दे तात
मागानी काय कर यापासून.
. संर ण कायदे ीर ह क इतरां या ह त ेप कवा उ
ं घना व
संर ण दान करतात याची खा ी क न
या वातं यांचा वार येचा कवा ह कांचा आदर आ ण समथन के े जाते.
कायदे ीर अ धकारांचे कार
. नागरी ह क हे अ धकार
ना भेदभावापासून संर ण दे तात काय ानुसार समान वागणूक सु न
त करतात आ ण मू भूत वातं यांचे र ण करतात जसे क भाषण वातं य धम
आ ण संमे न.
. मा म ा अ धकार मा म ा अ धकार मूत कवा अमूत मा म ेवर मा क कवा नयं ण दान करतात जसे क जमीन रअ
. कराराचे अ धकार प ांमधी
करार कवा करारामधून उ वणारे हे अ धकार
इ टे ट बौ
क मा म ा कवा वैय
क व तू.
ा पत होतात
व तू सेवा कवा इतर वचारां ी संबं धत दा य वे आ ण ह क.
. घटना मक अ धकार दे ा या घटने ारे हमी द े े हे अ धकार सरकारी उ
ं घनापासून
चे संर ण करतात आ ण यो य
या गोपनीयता आ ण इतर मू भूत वातं य सु न
करतात.
कायदे ीर दा य वांची वै
.
े
ादणे कायदे ीर दा य वे
व
कवा सं
ांवर कत े कवा जबाबदा या
ादतात यांना आव यक असते
आव यकता पूण कर यासाठ कवा काय ाने व हत के े या काही
या करणे.
पृ
पैक
त
Machine Translated by Google
. मूळ या जबाबदा या कायदे करार याया यीन नणय नयम कवा था यातून उ वतात
कायदे ीर संदभ आ ण दा य वा या व पावर अव ं बून प ती.
. अंम बजावणी मता कायदे ीर अ धकारां माणेच कायदे ीर जबाबदा या कायदे ीर मा यमां ारे ागू के या जाऊ
कतात आ ण यांची पूतता कर यात अय
वी झा यास दा य व
. नसग कायदे ीर जबाबदा यांम ये होकाराथ कत े यांचा समावे असू कतो जसे क कर भरणे कवा करारा या दा य वांची पूतता करणे तसेच काही कृ त वर
तबंध करणे जसे
दं ड कवा दं ड यासारखे कायदे ीर प रणाम होऊ
क गु हे करणे कवा करारा या अट चे उ
कतात.
ं घन करणे.
कायदे ीर दा य वांचे कार
. नागरी जबाबदा या करार करार कवा कायदे ीर संबंधांमुळे उ व े या या जबाबदा यांचा समावे होतो
कं ाट जबाबदा या पार पाडणे कज भरणे कवा नुक सान भरपाई दे ण े.
. गु हेगारी दा य वे गु हेगारी काय ांचे आ ण नयमांचे पा न करणे जसे क बेक ायदे ीर वतनापासून परावृ करणे इतरां या अ धकारांचा आदर करणे आ ण याया या या आदे ांचे
कवा नणयांचे पा न करणे गु हेगारी दा य वे बनते.
. नयामक दा य वे सरकारी नयम
आव यकता
कायदे ीर संबंधांची
ासक य नयम कवा उ ोग मानके
नयामक दा य वांसाठ आरो यसेवा व
कवा पयावरण संर ण यासार या व वध
े ाती
व
या कवा मानकांचे पा न करणे आव यक आहे.
ा या
या हतसंबंधांचे संर ण आ ण समाजाती
कायदे ीर आव यकतांचे पा न सु न
त कर यात ही वै
े आ ण कायदे ीर ह क आ ण दा य वांचे कार
मह वपूण भू मका बजावतात.
हॉहफे
चे उजवे व
े षण
Hohfeld s Right Analysis ही एक चौकट आहे याचा उपयोग कायदे ीर ह क आ ण नातेसंबंधां या गुंतागुंत समजून घे यासाठ के ा जातो. हे चार जो
ांम ये अ धकारांचे वग करण करते
. व ेषा धकार आ ण कोणतेही अ धकार नाहीत
o व ेषा धकार हे असे काहीतरी कर याची
मता आहे जी अ यथा
तबं धत के
जाई . उदाहरणाथ
मा म े या मा का ा यां या मा म ेतून इतरांना वगळ याचा व ेषा धकार आहे.
o अ धकार नाही याचा अथ संबं धत दावा कवा कत ाची अनुप
. दावे आ ण कत े
ती आहे. एखा ा ा मा म ेम ये वे कर याचा अ धकार नस यास याचा अथ असा होतो क यांना
तसे कर याचा कायदे ीर अ धकार नाही.
o दावा ह क हणजे स याकडू न काहीतरी मागणी कर याचा कवा अपे ा कर याचा अ धकार. उदाहरणाथ जर तुमचा एखा ा ी व तू वतरीत कर याचा करार असे
तर तुम याकडे या व तू ा त कर याचा दावा आहे.
o कत
स याचा दावा पूण करणे हे संबं धत बंधन आहे. मागी
उदाहरण वाप न व े याचे कत
आहे क कराराम ये मा य के या माणे मा
वतरीत करणे.
. अ धकार आ ण दा य वे
o
हणजे एखा ाचे कायदे ीर अ धकार कवा कत े बद
उदाहरणाथ करार संपु ात आण याची
याचा कायदे ीर अ धकार. या साठ
गुंत े या प ांक डे असते.
o उ रदा य व एखा ा या कृ ती कवा चुक ांचे प रणाम सहन कर याची ही कायदे ीर जबाबदारी कवा बंधन आहे. जर एखा ाने कराराचा भंग के ा तर ते इतर प ा ा
नुक सान भरपाईसाठ जबाबदार असू कतात.
.
तकार
आ ण अपंग व
o रोग
तकार
तकार
ही वतःवर काही कायदे ीर कत े ाद यापासून संर ण आहे.
उदाहरणाथ यजमान दे ाम ये मु स ना खट यापासून मु
मळू
कते.
o अपंग व हे कायदे ीर अ मता कवा नबधाचा संदभ दे ते जे एखा ा या अ धकारांचा वापर कर या या कवा कत े पार पाड या या
मतेवर प रणाम करते.
उदाहरणाथ अ पवयीनांना काही करारांम ये वे कर यास अपंग व असू कते.
होहफे
चे व
े षण कायदे ीर संबंधांचे व वध पै ू आ ण अ धकार आ ण दा य वे एकमेक ां ी कसे संवाद साधतात हे
कर यात मदत करतात. हे कायदे ीर संक पनांचे व
े षण
कर यासाठ आ ण व वध संदभाम ये कायदे ीर अ धकार आ ण कत े यां या गुंतागुंत समजून घे यासाठ एक संर चत े मवक दान करते.
. युर
ऑपो जट् स हे अ धकार आ ण कत े आहेत
याम ये एकाचे अ त व स याची अनुप
ती सू चत करते. उदाहरणाथ मा म ेचा अ धकार हा ह त ेप न कर या या
कत ा ी संबं धत आहे.
. युर
कॉ र े ट ज हे ह क आ ण कत े आहेत जे एक अ त वात आहेत आ ण एकमेक ां ी जोड े े आहेत. उदाहरणाथ भाषण वातं याचा अ धकार हा या अ धकाराचा आदर
कर या या इतरां या कत ा ी सुसंगत आहे. उ या
. जुर
वरोधाभास हे ह क आ ण कत े आहेत जे एक रा
कत नाहीत आ ण एकमेक ां ी संघष क
कत नाहीत.
उदाहरणाथ गोपनीयतेचा अ धकार पाळत ठे व या या कत ा ा वरोध करतो. हे नंतर जोड े गे े .
व ास आ ण समावे
व ास
पृ
पैक
Machine Translated by Google
•
ा या
ट ही कायदे ीर
व
ा आहे जथे एक प
ाभाथ या फाय ासाठ मा म ेचे
• मह व
व
व
त
ापन करणे व
स या प ा या
ाभाथ वतीने मा म ा ठे वतो.
ताचे व ासू कत
आहे.
ट द तऐवजात कवा काय ाने न द के े या अट नुसार
टचा वापर सामा यतः इ टे ट नयोजन मा म ा संर ण धमादाय उ े ांसाठ के ा जातो आ ण
अ पवयीन कवा अ म
• उदाहरण जॉन एक
साठ मा म ा
ट तयार करतो आ ण सारा ा या या मु ां या
नधी वापर यास बांधी
व
ा पत करणे.
णासाठ नधी
व
ा पत कर यासाठ व
त हणून नयु
करतो. सारा कायदे ीर र या
ट या अट नुसार के वळ जॉन या मु ां या फाय ासाठ
आहे.
नगमन
•
ा या नगमन ही कॉप रे न कवा कं पनी हणून ओळख
याम ये संबं धत सरकारी ा धकरणाकडे सं
• मह व इ कॉप रे न व वध फायदे दान करते
जाणारी कायदे ीर सं
ा तयार कर याची
या आहे.
ेची न दणी करणे आ ण या या मा कांक डू न वतं कायदे ीर अ त व हणून कायदे ीर मा यता मळवणे समा व आहे.
यात भागधारकांसाठ मया दत दा य व संर ण मा क ती
वे यांचा समावे होतो. • उदाहरण ABC Inc. रा य सरकारकडे नगमन े ख दाख
बद ांची पवा न करता ा त अ त व आ ण भांडव
बाजारात
क न अंतभूत कर याचा नणय घेते.
एकदा मंज ूर झा यानंतर ABC Inc. या या मा कांक डू न वतःचे ह क दा य वे आ ण दा य वांसह एक वेगळ कायदे ीर सं
ा बनते.
मा म ा कायदा
मा म ा कायदा ही याय ा ाची एक
ाखा आहे जी मा म ेची मा क वापर आ ण ह तांतरण नयं त करते. यात कायदे ीर त वे आ ण नयमांची व तृत
मा म ा जमीन आ ण इमारती वैय
क मा म ा जंगम मा म ा आ ण बौ
करतात. येथे मा म ा काय ाचे वहंगाव ोकन आहे
. मा म ेची
ेण ी समा व आहे जी वा त वक
क मा म ा पेटंट आ ण कॉपीराइट यांसार या अमूत मा म ा यासह व वध कार या मा म ेचे नयमन
ा या आ ण मह व
o मा म ा हणजे कायदे ीर ह क आ ण हतसंबंधां या बंड चा संदभ आहे जे एखाद
कवा सं
ा मूत कवा अमूत मा म े ी संबं धत आहे. o मा म े या
अ धकारांम ये मा म ेचा ताबा घे याचा वापर याचा
उपभोग याचा आ ण व हेवाट
ाव याचा अ धकार समा व आहे
कायदे ीर नबध आ ण नयम.
o आ थक वहार सु भ कर यासाठ
चे संर ण कर यासाठ मा म ा कायदा मह वपूण भू मका बजावतो
अ धकार आ ण सामा जक सु व
. मा म ेचे वग करण
o मा म ेचे व प आ ण वै
ा राखणे.
ांवर आधा रत व वध
ेण म ये वग करण के े जाऊ
कते.
सामा य वग करणांम ये हे समा व आहे
ावर मा म ा ज मनी ी सं
न जमीन इमारती आ ण फ चर यांचा समावे होतो.
वैय
क मा म ा जंगम मा म ा
जसे क वाहने फ नचर आ ण
साठा
बौ
क संपदा आ व कार क ा मक कामे आ ण े डमाक यासार या अमूत मा म ेचे संर ण करते.
. संपादन आ ण ह तांतरण प ती
o मा म ा खरेद वारसा भेटव तू आ ण यासह व वध मा यमातून मळवता येते
वसाय.
o मा म च
े े ह तांतरण व
भाडेप
भेटव तू मृ युप
कवा इतर कायदे ीर यं णे ारे होऊ
कते.
. मा म ा मा कांचे ह क आ ण कत े
o मा म े या मा कांना यां या मा म ेतून इतरांना वगळ याचा अ धकार मा म ा वापर याचा आ ण उपभोग याचा अ धकार आ ण मा क ह तांत रत कर याचा
अ धकार यासह काही अ धकार आहेत. o मा म ा मा कांची दे ख ी
कत े आहेत जसे क मा म ा सुर
त
तीत ठे वणे
पैसे दे ण े
. भार आ ण मयादा
मा म ा कर आ ण झो नग नयमांचे पा न करणे.
o मा म ा भारां या अधीन असू कते जसे क गहाण सु भता धारणा धकार आ ण
होऊ
कतो. o झो नग कायदे पयावरणीय नयम आ ण
. कायदे ीर उपाय आ ण अंम बजावणी
o मा म ा कायदा मा म ा अ धकारां या उ
उप व आ ण अ त मण.
o याया ये मा म ेचे संर ण कर यासाठ व
तबंधा मक करार
यामुळे मा काचे ह क आ ण मा म ेचा वापर भा वत
यात डोमेन अ धकारां ारे सरकार मा म ा अ धकारांवर मयादा घा ू
कतात.
ं घनासाठ कायदे ीर उपाय दान करतो जसे क अ त मण
काम गरीसाठ मनाई आदे
नुक सान कवा आदे
जारी क
कतात
अ धकार आ ण कायदे ीर दा य वांची अंम बजावणी.
मा क आ ण ताबा मा म ा काय ाती
मा क आ ण ताबा या संक पना जवळू न संबं धत आहेत परंतु यांचे वेगळे कायदे ीर अथ आ ण प रणाम आहेत. येथे
•
ा या मा क हणजे मा म ेचे नयं ण वापर उपभोग आ ण व हेवाट
काय ा ारे मा यता ा त मा म ा
ाजाचे सव
आ ण सवात
येक ाचा व तार आहे मा क
ाव याचा कायदे ीर अ धकार. तो आहे
ापक व प.
• मह व मा म ेचा अन य ताबा वापर आ ण ह तांत रत कर या या अ धकारासह मा क ह कांचे बंड
मा का ा दान करते.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
• मा क ची वै
े
o अन य नयं ण मा कांना यां या मा म ेचा ताबा घे याचा आ ण नयं त कर याचा अन य अ धकार आहे
काही कायदे ीर मयादां या अधीन.
o ह तांतरणीयता मा क यांची मा क वार ये व
वारसा
o का ावधी मा क
भेटव तू कवा इतरांना ह तांत रत क
कतात
ा त असू कते मा का या आयु यभरासाठ कवा मा म ा स या प ाकडे ह तांत रत होईपयत टकू
यां या मा म ेची व
कते. o परक यता मा कांना
गहाण ठे व याचा कवा अ यथा व हेवाट
ाव याचा अ धकार आहे
ते यो य वाटतात कायदे ीर नबधां या अधीन.
• उदाहरणे
o घरमा क यां या मा म ेवर जमीन आ ण नवास
ता यात या आ ण मा म ा वका.
o
वसाय मा क या या ी संबं धत उपकरणे याद आ ण बौ
यांचा
ताबा
•
ानाचा मा क असतो आ ण वापर याचा अन य अ धकार असतो
क संप ीचा मा क असतो
वसाय आ ण आव यकतेनुसार या मा म ा वाप
ह तांत रत कवा वकू
ा या ताबा हणजे कायदे ीर मा क ह क नसताना भौ तक नयं ण कवा मा म ेचा
कतात.
वसाय. • मह व ताबा काही कायदे ीर ह क आ ण दा य वांना ज म दे ऊ
कतो परंतु
ते दान करत नाही
मा क
माणेच नयं ण आ ण अ धकाराची पातळ .
• ता याची वै
े
o भौ तक नयं ण मा कांना मा म ेवर भौ तक ताबा कवा नयं ण असते यांना ते वापर याची आ ण
ाप याची परवानगी दे ते. o ता पुरता व प ताबा ता पुरता
असू कतो आ ण यामुळे कायम व पी
मा क होऊ
कत नाही
अ धकार
o मा क या अधीन ताबा हणजे मा क असणे आव यक नाही कारण एखा ा
कडे स या कोणा या तरी मा क ची मा म ा असू कते. o मा क या
ह कांचे संर ण मा कांना यां या संर णासाठ कायदे ीर उपाय असू
कतात
मा क ह क जसे क बेदख
कारवाई कवा अ त मणासाठ कृ ती.
• उदाहरणे
o भाडेक कडे भा
ाने दे याची मा म ा आहे आ ण
ज करारा या मुदतीदर यान ती वापर याचा आ ण
ाप याचा अ धकार आहे. o कजदाराकडे भाडेप
कवा
कज करारांतगत कार आहे परंतु
तोपयत वाहन या या मा क चे नाही
कजाची परतफे ड के
आहे.
ीषक आ ण संपादना या प ती मा म ा काय ाती
ीषक आ ण संपादना या प ती या संक पनांचा ोध घेऊ
•
ा या
ीषक
ीषक हे मा म े या मा क या कवा ता यात घे या या कायदे ीर अ धकाराचा संदभ दे ते. ते कायदे ीर सू चत करते
एखा ा व
मा म ेम ये एखा ा
या मा क या वार याचा आधार कवा
ोत. • ीषकाचे कार
o कायदे ीर ीषक कायदे ीर ीषक काय ा ारे मा यता ा त औपचा रक मा क चे
संपूण बंड
दान करते
o या य ीषक या य ीषक हणजे कायदे ीर ीषक धारण न करता मा म ेचे मू य कवा उ प ाचा
असते तर स या प ा ा जसे क
क व
ाभ घे याचा अ धकार. हे अ ा प र
स या
तीत उ वते जेथे कायदे ीर ीषक एका प ाकडे जसे क व
त
कते यासह
कवा ह तांतरणा ारे मा म ेचे संपादन करणे व ेषत मोबद याची दे वाणघेवाण उदा. पैसा व तू सेवा यांचा समावे होतो.
o वारसा मृ युप ा ारे कवा वारसाह का ारे मा म ेचा वारसा मळणे जथे मा क चे
o भेट
ी संबं धत अ धकारांचे
ाभाथ मा म े या वापरात कवा उ प ाम ये वार य असते.
• ीषक संपादन मा म ेचे ीषक व वध कायदे ीर यं णे ारे ा त के े जाऊ
o खरेद ऐ
त न ध व करते. हे मा कास मा म े या मा क
याम ये मा म ा वापरणे ता यात घेण े ह तांत रत करणे आ ण इतरांना वगळ याचा अ धकार समा व आहे.
कडू न भेट हणून मा म ा ा त करणे
या ारे दे ण गीदार वे
ाज मृत
कडू न मृत
यां या वारसांना कवा
ाभा याना जाते.
े ने ह तांत रत करतो
बद यात क ाचीही अपे ा न करता ा तक या ा मा क .
o
तकू
ताबा वैधा नक का ावधीत सतत खु या कु
मा का या परवानगी वाय जमीन
o
सु न
स
आण
तकू
ता या ारे मा म ेची मा क मळवणे जे अ धकार े ानुसार बद ते.
तकू
ताबा
ा अखेरीस मा म ेवर कायदे ीर ह क सांग याची परवानगी दे तो.
न काय ाने व हत के यानुसार एका व न द का ावधीसाठ सतत आ ण अखंड वापरा ारे सुख सोयी कवा इतर मा म ा मळवणे.
• ीषकाचे मह व मा क ह क न
वैध ीषक
ापणा या
त कर यासाठ
ववादांचे नराकरण कर यासाठ आ ण वा त वक कवा वैय
ा पत करणे मह वाचे आहे. वैध ीषक मा का ा इतरां या मा क या दा ां व
क मा म े ी संबं धत
वहार सु भ कर यासाठ
आण
कायदे ीर संर ण दान करते आ ण मा म ा अ धकारांची अंम बजावणी
त करते.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
संपादन प ती
•
ा या संपादना या प ती व वध प त चा संदभ घेतात या ारे मा म ा अ धकार ा त के े जातात कवा
एका प ाकडू न स या प ाकडे ह तांत रत.
• संपादना या सामा य प ती
o खरेद ऐ
क व
कवा ह तांतरणा ारे मा म ेचे अ ध हण सामा यत व े या ा खरेद दाराकडू न मोबद ा उदा. पैसे व तू सेवा दे ण े समा व आहे. o
वारसा पूव या मा का या मृ यूनंतर वारस कवा
ाभाथ हणून मा म ा ा त करणे एकतर वैध इ
ाप ा ारे कवा वारसाह क
काय ा ारे.
o भेट
स या
कडू न भेटव तू हणून मा म ा मळवणे जथे दे ण गीदार वे
करतो. o
वसाय मा क नस े या कवा ता यात घे या या कृ ती ारे मा म ा संपादन करणे
सोड े
o न मती बौ
जमीन कवा नैस गक संसाधने.
क
म कवा सजन ी
य नां ारे नवीन मा म ेचे अ धकार नमाण करणे जसे क नवीन ोध
o ॲ सेसे न एखा ा या मा म ेचे
मा म ा
o
े ने नुक सानभरपाईची कोणतीही अपे ा न करता ा तक याकडे मा क ह तांत रत
ावणे कवा क े या मूळ कायाची न मती करणे.
ाज जोडू न कवा व मान सुधारणा जोडू न वाढवणे
यामुळे याचे मू य कवा उपयु ता वाढते.
न काय ाने व हत के े या वैधा नक का ावधीत सतत आ ण अ वरत वापर कवा ताबा या ारे
तकू
ता या ारे सु भता कवा ीषक यांसारखे
मा म ा अ धकार ा त करणे.
• कायदे ीर आव यकता संपादना या प तीवर अव ं बून मा म ा अ धकारांचे ह तांतरण कवा न मती मा णत कर यासाठ काही कायदे ीर आव यकता पूण के या पा हजेत.
या आव यकतांम ये खरेद साठ वैध करार इ
ाप े आ ण भेटव तूंसाठ औपचा रकतेचे पा न
तकू
ता यासाठ सतत आ ण खु े ताबा कवा
न अ धकारांसाठ
वैधा नक का ावधीचे पा न यांचा समावे असू कतो.
कत े आ ण कायदे ीर
म व याय ा ा या
े ाम ये दा य वे आ ण कायदे ीर
•
म व या संक पनांचा ोध घेऊ या दा य वे
ा या दा य वे कायदे ीर संदभात काय ानुसार
कवा सं
ा इतरांना दे ण ा या कत े कवा जबाबदा यांचा संदभ दे तात. ही कत े करार करार वैधा नक आव यकता
कवा सामा य काय ा या त वांव न उ वू कतात.
• दा य वांचे कार
o करारा या जबाबदा या प ांमधी
ऐ
क करारातून उ वतात जेथे एक प
व
कृ ती कर याचे वचन दे तो कवा स या प ाकडू न उदा. पैसा व तू सेवा
मोबद यात काही कर यापासून परावृ करतो.
o जाचक दा य वे एखा ा प ा या न काळजीपणामुळे हेतुपुर सर कवा बेपवा वतनामुळे झा े या नागरी चुक ा कवा खापत मुळे जखमी प ा ा झा े या
नुक सानीची कवा नुक सानीची भरपाई दे याचे कायदे ीर कत
कवा सं
कवा काय ा ारे
ांना व
ज मा ा येते. o वैधा नक दा य वे कायदे वषयक अ ध नयम कवा नयमां ारे ाद े े
कायदे ीर मानके कत े
ा पत के े या दा य वांचे पा न करणे आव यक आहे.
o अध करारा मक दा य वे अ ा प र
तीत उ वतात जेथे प ांम ये कोणताही औपचा रक करार नसतो परंतु कायदा अ यायकारक समृ
टाळ यासाठ कवा दान के े या फाय ांसाठ कवा दान
के े या सेवांसाठ परतफे ड कर याचे बंधन घा तो.
• दा य वांचे
ोत दा य वे व वध
ोतांक डू न उ वू कतात यासह
o करार प ांमधी
ऐ
क करार ऑफर या त वां ारे ा सत
वीकृ ती वचार आ ण पर
र संमती.
o Torts नागरी चुक ा कवा कत ाचे उ
ं घन यामुळे स या प ा ा हानी पोहोचते कवा खापत होते दे ण े
नुक सानीसाठ कायदे ीर दा य व वाढणे.
o कायदे आ ण नयम
ोकक याण सुर
तता कवा सु व
ा यांना ो साहन दे यासाठ
कवा सं
ांवर व
कत े कवा दा य वे ादणारे वधायी अ ध नयम कवा
ासक य नयम.
o सामा य कायदा याया यीन नणय आ ण त वे के स काय ा ारे वक सत होतात जे कायदे ीर कत े काळजीचे मानक आ ण काही कृ ती कवा वगळ यासाठ
दा य व
ा पत करतात.
• दा य वांची अंम बजावणी काय ांतगत उप
कायदे ीर उपायां ारे दा य वांची अंम बजावणी के
जाते
यासह o
आ थक नुक सान नुक सान खच कवा दा य वा या उ
ं घनामुळे झा े या नुक सानाची भरपाई कर यासाठ पी डत प ा ा द े
कवा याय मळ व यासाठ याया यांनी द े े उपाय जसे क मनाई आदे
o फौजदारी नबध कायदे ीर दा य वांचे उ
दं ड तु ं गवास
कायदे ीर
•
ं घन के याब
व
भरपाई. o या य उपाय न प ता
काम गरी सुटका कवा परतफे ड.
रा याने ाद े े दं ड
ोबे न कवा समुदाय सेवेसह.
मव
ा या कायदे ीर
कायदे ीर
म व हणजे व
वहारांम ये गुंत े या व
सं
ांची ओळख जसे क
कायदे ीर सं
कॉप रे न कवा इतर कृ
म सं
ा ह क धारण कर यास स म दा य वे गृहीत धर यास आ ण
ा हणून.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
• कायदे ीर
चे कार
o नैस गक
कायदे ीर अ धकार
मता आ ण जबाबदा या अस े े मानव
ांत रत.
नाग रक र हवासी कवा कायदे ीर
o कृ
म
यांचे सद य कवा मा क कॉप रे न भागीदारी असो सए न कवा
ओळख या गे े या सं
• कायदे ीर
दाख
कर याची
मता कायदे ीर
कडे कायदे ीर कारवाई सु
मता असते. o मा म ेची मा क कायदे ीर
मा म ा कवा मा म ेची मा क संपादन ह तांतरण आ ण व हेवाट
दा य वे येऊ
ावू कतात. o उ रदा य व आ ण दा य वे कायदे ीर
• ओळख आ ण नयमन कायदे ीर
कत े आ ण कायदे ीर
अंतगत इतरांना दे य अस े
म ये दा य वे कज कवा
कतात
वसाय चा व याचा कवा कायदे ीर
जाते. हे कायदे न दणी
कर याची कवा यां या वत या नावाने कायदे ीर कारवाई दावा
कायदे ीर आव यकतांनुसार
वहारांम ये गुंत याचा कोस.
o कराराचे अ धकार कायदे ीर
करार करार कवा इतर कायदे ीर क
इतर प ांसह व ा ागू कायदे आ ण करार त वां या अधीन.
म व कायदे कायदे कवा कायदे ीर सं
ासन अहवा
म व या याय ा ाती
कतात
ांची न मती ऑपरे न आ ण वघटन नयं त करणा या नयमां ारे
आ ण अनुपा न दा य वांसह कायदे ीर
ा पत आ ण नयमन के े
म वा ी संबं धत आव यकता औपचा रकता आ ण जबाबदा या न द करतात.
मू भूत संक पना आहेत या कायदे ीर ह क कत े आ ण समाजाती
नातेसंबंध नयं त करतात. दा य वांम ये काय ा या
कत े समा व असतात जे करार टोट् स कायदे कवा सामा य काय ा या त वांमुळे उ वतात आ ण कायदे ीर उपायां ारे ागू के े जातात. कायदे ीर
हे अ धकार धारण कर यास कत े वीकार यास आ ण कायदे ीर
चौकट म ये
ा हणून काय ा ारे तयार के े या आ ण
म वाचे गुण धम
o खट ा भर याची आ ण खट ा भर याची
सारां
ट यांसार या वतं कायदे ीर सं
ा.
वहारांम ये गुंत यासाठ स म अस े या व
कायदे ीर सं
मव
ा हणून ओळख या ी संबं धत आहे आ ण कायदे ीर
वसाय चा व यासाठ मा म ेची मा क घे यासाठ आ ण कायदे ीर अ धकारांचा वापर कर यासाठ आव यक आहे.
ोत आ ण जबाबदा यांचे कार कायदे ीर चौकट ती
व वध
ोत आ ण जबाबदा यांचे कार पा या दा य वांचे
करार प ांमधी
ऐ
ोत दा य वे वेगवेग या
ोतांमधून उ वतात
क करारांमुळे उ वणारी दा य वे. करार ऑफर वीकृ ती वचार आ ण पर
के े जातात. जे हा प
यात खा
गो चा समावे होतो
.
र संमती या त वां ारे नयं त
कराराम ये वे करतात ते हा ते एकमेक ांसाठ काही कत े आ ण जबाबदा या वीकारतात जे करारा या दा य वांचा आधार बनतात.
. टॉट् स नागरी चुक ा कवा कत ा या उ
ं घनामुळे उ व े या जबाबदा या यामुळे स या प ा ा हानी पोहोचते कवा खापत होते. जाचक जबाबदा यांम ये वाजवी काळजी घेण े
हेतुपुर सर इजा कर यापासून परावृ करणे कवा न काळजीपणा टाळणे या कत ांचा समावे असू कतो. जे हा एखादे अ याचारी कृ य घडते ते हा जबाबदार प
जखमी
प ा ा झा े या नुक सानीची भरपाई दे यास जबाबदार असतो.
. कायदे आ ण नयम वधायी अ ध नयम कवा
कवा सं
ासक य नयमां ारे ाद े
बंधने.
ांसाठ काही कत े जबाबदा या कवा आचार मानके अ नवाय करणारे कायदे आ ण नयम सरकारे पास क
आहे आ ण याचे पा न न के याने कायदे ीर प रणाम होऊ
कतात. वैधा नक दा य वांचे पा न करणे अ नवाय
कतात.
. सामा य कायदा याया यीन नणय आ ण याया यांनी का ांतराने वक सत के े या त वां ारे
ा पत के े या दा य वे. सामा य काय ा या जबाबदा या आधी या करणांम ये सेट
के े या उदाहरणांव न ा त होतात आ ण कायदे ीर कत े काळजीची मानके आ ण काही कृ ती कवा वगळ याची जबाबदारी
त या मक प र
त म ये कायदे ीर त वांचा वापर क न सामा य काय ाची जबाबदारी वक सत होऊ
दा य वांचे कार जबाबदा यांचे यांचे व प मूळ आ ण कायदे ीर वै
आहे
त ब बत करतात. या यक
ा या आ ण व
कते.
ांवर आधा रत व वध कारांम ये वग करण के े जाऊ
कते. काही सामा य कार या जबाबदा यांम ये हे समा व
. करारा या जबाबदा या प ांनी के े या वैध करारांमधून उ वतात. करारा या जबाबदा यांम ये
व
या करणे व तू कवा सेवा दान करणे दे य दे ण े कवा कराराम ये मा य के या माणे व
. जाचक जबाबदा या एका प ाने स या प ा व
आचरणापासून परावृ करणे समा व असू कते.
के े या नागरी चुक या कवा छे डछाडीमुळे उ वते. जाचक जबाबदा यांम ये वाजवी काळजी घेण े हानी पोहोचवणे टाळणे कवा
इतरांना खापत कवा नुक सान टाळ यासाठ आचारा या कायदे ीर मानकांचे पा न करणे या कत ांचा समावे असू कतो.
. वैधा नक बंधने कायदे कवा कायदे मंडळांनी
ागू के े या काय ां ारे ाद े े . वैधा नक जबाबदा या काय ाने
अनुपा न अ नवाय करतात. वैधा नक दा य वांचे उ
. अध करारा मक दा य वे अ ा प र
ा पत के े या व
कायदे ीर आव यकता मानके कवा कत ांचे
ं घन के यामुळे अ धका यां ारे कायदे ीर मंज ुरी दं ड कवा अंम बजावणी कारवाई होऊ
तीत उ वतात जेथे प ांम ये कोणताही औपचा रक करार नसतो परंतु काय ाम ये अ यायकारक समृ
फाय ांची परतफे ड कर याचे बंधन सू चत होते. अ यायकारक संवधन चूक कवा कराराचा भंग अ ा प र
कते.
टाळ यासाठ कवा मळा े या
तीत एका प ा ा स या या खचावर अ यायकारक फायदा हो यापासून
रोख यासाठ अध करार वषयक दा य वे उ वू कतात.
.
ावसा यक दा य वे
ण कवा टे क हो
ावसा यक
याक ाप कवा
स यां याकडे अस े
वसायांम ये गुंत े या
कवा सं
ांवर
ाद े े .
ावसा यक जबाबदा यांम ये
ावसा यक सेवा दान करताना ाहक
काळजी स मता गोपनीयता आ ण न ा यांचा समावे असू कतो.
. व ासाह जबाबदा या व ास आ ण आ म व ासा या संबंधांम ये उ वतात जथे एका प ा ा व ासू
आव यक असते. व ासाह जबाबदा यांम ये ाभाथ या सव कृ
स या प ा ा
ाभाथ
न ा स ावना आ ण सचोट ची कत े दे ण े
हतासाठ काय करणे हतसंबंधांचे संघष टाळणे आ ण ववेक बु
आ ण नणय ववेक बु
ने वापरणे समा व
असू कते.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
सं ेपात सांगायचे तर दा य वे व वध
सं
ांक डू न इतरांना दे य अस े
ोतांक डू न ा त होतात
यात करार टोट् स कायदे आ ण सामा य काय ा या त वांचा समावे आहे आ ण कायदे ीर चौकट त
कायदे ीर कत े आ ण जबाबदा यांची व तृत
ेण ी समा व आहे. कायदे ीर ह क कत े आ ण समाजाती
कवा
नातेसंबंधांम ये ने हगेट कर यासाठ
ोत आ ण दा य वांचे कार समजून घेण े आव यक आहे.
कायदे ीर
म व अ वेषण च ा कायदे ीर
म वा या संक पनेचा तप ी वार वचार क या कायदे ीर
कायदे ीर
स या
म व हणजे एखा ा घटकाची नैस गक कवा कृ
मव
म अ धकार कत े अ धकार आ ण जबाबदा या काय ा ारे ओळख या जाणा या आ ण अंम ात आण याची
मता.
दांत कायदे ीर अ धकार आ ण दा य वांचा वषय हणून ओळख े जा याची करारांम ये वे कर यास मा म ेची मा क आ ण कायदे ीर कायवाहीम ये भाग घे याची
ही एखा ा घटकाची
कायदे ीर
मता
मता आहे.
म वाचे मुख पै ू
. काय ा ारे मा यता कायदे ीर
म व एखा ा व
अ धकार े ा या काय ा ारे
ा पत आ ण ओळख े जाते. हे सं
भर याची आ ण खट ा भर याची मा म ेची मा क आ ण करार कर याची
मता दे ते.
ांचे कार कायदे ीर
कते यासह
. सं
o नैस गक
नैस गक
म वाचे
ेय व वध कार या सं
या
ना माणूस हणून कायदे ीर
ांना द े जाऊ
े ा कायदे ीर अ धकार आ ण दा य वे खट ा
म व आहे.
ना काय ाने मा यता द े े ज मजात ह क आ ण कत े आहेत जसे क जीवनाचा वातं याचा आ ण मा म ेचा अ धकार. o कृ
म
काय ा ारे तयार के े या सं
ा जसे
क कॉप रे न भागीदारी आ ण इतर
कायदे ीर सं
ा. कृ
म
यांना या यक
. अ धकार आ ण कत े कायदे ीर
म व सं
हणूनही ओळख े जाते यांचे वैय
क सद य कवा भागधारकांपे ा वेगळे कायदे ीर
म व असते.
ांना काय ानुसार अ धकार आ ण कत े बजाव यास स म करते. या अ धकारांम ये मा म ेची मा क मळ याचा करारात
वे कर याचा खट ा भर याचा आ ण खट ा भर याचा आ ण कायदे ीर संर णाचा आनंद घे याचा अ धकार समा व असू कतो. कत ांम ये काय ांचे पा न करणे
करारा या जबाबदा या पूण करणे आ ण इतरां या अ धकारांचा आदर करणे समा व असू कते.
. कायदा कर याची
मता कायदे ीर
ते करार क
म व अस े या सं
ांना कायदे ीर वषय हणून काम कर याची कायदे ीर
कतात मा म ा मळवू कतात आ ण ह तांत रत क
. मयादा आ ण दा य वे कायदे ीर
कतात दा य वे घेऊ
म व काही अ धकार आ ण अ धकार दान करते ते सं
कायदे ीर दा य वां या अधीन असू कतात आ ण कत ा या उ
. कॉप रेट बुर या ा छे द दे ण े काही व
पर
ांवर मयादा आ ण दा य वे दे ख ी
ं घनासाठ कवा कायदे ीर उ
त म ये याया ये कॉप रे न या वतं कायदे ीर
कजासाठ तचे भागधारक कवा अ धकारी वैय
क र या जबाबदार ध
वहार आ ण
याक ापांम ये गुंत याची
कतात आ ण कायदे ीर कारवाईत भाग घेऊ
ादते. उदाहरणाथ कॉप रे न नयम कर आ ण
ं घनासाठ जबाबदाया येऊ
म वाकडे
मता असते.
कतात.
क
कतात.
कतात आ ण कॉप रे न या कृ ती कवा
कतात. या ा कॉप रेट बुरखा टोचणे हणून ओळख े जाते आ ण सामा यत जे हा फसवणूक
अयो य वतन कवा कॉप रेट व पाचा गैरवापर के याचा पुरावा असतो ते हा होतो.
कायदे ीर
म वाची उदाहरणे
. कॉप रे
स कॉप रे न हे यां या भागधारक कवा मा कांपे ा वेगळे अस े या काय ाने तयार के े या कृ
आ ण खट ा भर यासाठ आ ण
ावसा यक
याक ाप चा
व याचे कायदे ीर
म
आहेत. यां याकडे मा म ेची मा क घे यासाठ कराराम ये वे कर यासाठ खट ा भर यासाठ
म व आहे.
. भागीदारी भागीदारी मग ती सामा य भागीदारी असोत मया दत भागीदारी असोत कवा मया दत दा य व भागीदारी असोत
वे कर यासाठ आ ण संयु पणे आ ण वतं पणे दा य वे वीकार यासाठ कायदे ीर
. ना नफा सं
ा ना नफा सं
कायदे ीर
. सरकारी सं
ा जसे क धमादाय सं
ा सरकारी सं
ा फाउं डे न आ ण संघटना धमादाय हेतू पूण कर यासाठ
ा एज सी आ ण वभाग दे ख ी
कायदे ीर
म वाचे मह व
कायदे ीर
कायदे ीर
म व आधु नक कायदे ीर णा
ेत वे करणे.
या कायासाठ मू भूत आहे कारण ते
आ ण सं
वसाय चा व यास आ ण कायदे ीर यं णे ारे यांचे अ धकार
ांना कायदे ीर ँ ड के प ने हगेट कर यासाठ
म व समजून घेण े आव यक आहे. सं
व
नधी उभार यासाठ आ ण सं
े या वतीने करार कर यासाठ
म व धारण करतात
व
ांना कायदे ीर संबंध
करते. हे काय ा या अंतगत घटकांचे अ धकार कत े अ धकार आ ण दा य वे प रभा षत क न कायदे ीर बाब म ये
वसाय आ ण सं
याक ापांम ये गुंत यासाठ करारांम ये
म व असू कतात.
सरकारी अ धकार वापरणे सावज नक काय करणे आ ण कायदे ीर
मा म ेची मा क
ावसा यक
म व असते.
ांचे कायदे ीर
वहार आ ण
ता आ ण न
याक ापांम ये
ागू कर याची परवानगी दे ऊ न आ थक आ ण सामा जक
म व सं
ांना
याक ाप सु भ करते.
यां या वार यांचे संर ण कर यासाठ आ ण कायदे ीर दा य वांचे पा न सु न
म व ओळखून कायदे ीर णा
त ठे व यास स म
तता दान करते. कायदे ीर
त कर यासाठ कायदे ीर
समाजात जबाबदारी न प ता आ ण काय ाचे रा य वाढवतात.
कायदे ीर संक पना
इ कॉप रे नचे फायदे इ कॉप रे न
आ ण सं
वसाय
ांसाठ अनेक फायदे दे ते यांना कायदे ीर मा यता संर ण आ ण
व चकता दान करते. इ कॉप रे न या फाय ांचे तप ी वार
ीकरण येथे आहे
. मया दत दा य व संर ण नगमा या ाथ मक फाय ांपैक एक मया दत दा य व संर ण आहे जे ते भागधारकांना कवा घटका या सद यांना दे ते. भागधारकांची वैय
सामा यत कॉप रे न या कज दा य वे आ ण दा य वांपासून संर
या वैय
त के
क मा म ा
जाते. आ थक नुक सान झा यास धनको के वळ महामंडळा या मा म ेचाच आधार घेऊ
क मा म ेचा नाही.
पृ
पैक
कतो
Machine Translated by Google
भागधारक वैय
. वभ
क आ ण कॉप रेट दा य वांचे हे पृथ करण आ थक जोखीम कमी कर यात मदत करते आ ण भागधारकां या वैय
कायदे ीर अ त व नगमन के यावर कॉप रे न या या भागधारक कवा मा कांपे ा वेगळ कायदे ीर सं
क संप ीचे संर ण करते.
ा बनते. हे वेगळे कायदे ीर
म व कॉप रे न ा वतः या
नावावर अ धकार आ ण दा य वे मंज ूर करते या ा मा म ेचे मा क बनवते करारात वे करते खट ा भरतात आ ण खट ा भरतात आ ण या या भागधारकांपासून वतं पणे
ावसा यक
याक ाप चा वतात. हे पृथ करण
वसाय ऑपरे
स मा म ा
व
ापन आ ण कायदे ीर
वहार सु भ करते बाजारपेठेत कॉप रे नची व ासाहता आ ण
वाय ता वाढवते.
. ा त अ त व एक
मा क कवा भागीदार या वपरीत जे यां या मा कां या मृ यूनंतर कवा नघून गे यावर अ त वात नाहीसे होऊ
घेतात. कॉप रेट संरचना अखंड सात य आ ण उ रा धकारासाठ परवानगी दे ते हे सु न
ही
रता आ ण द घायु य गुंतवणूक दार कमचारी
. भांडव ात वे
इ कॉप रे न
त करते क
वसाय मा क कवा
ाहक आ ण इतर भागधारकांना खा ी दे ते कॉप रे न या
व
कतात कॉप रे न ा त अ त वाचा आनंद
ापनाती
बद ां या प
कडे टकू न रा
कतो.
वहायता आ ण टकाऊपणावर व ास वाढवते.
वसायांना व वध मा यमां ारे भांडव ावर अ धक वे
दान करते जसे क टॉक बाँड्स कवा इतर स यु रट ज जारी करणे. कॉप रे न मा क चे
ेअ स इ वट फायना सग वकू न कवा मा क नयं ण कमी न करता कवा वैय
क मा म े ा धोका न दे ता कज साधनां ारे डेट फायना सग पैसे उधार घेऊ न नधी उभा
कतात. भांडव
उभारणीती
ही
व चकता
वसायाचा व तार नवीन क पांम ये गुंतवणूक सं ोधन आ ण वकास आ ण इतर वकास उप म आ थक समृ
आण
धा मकता वाढ व यास मदत करते.
. व धत व ासाहता आ ण
त ा कॉप रे न हणून काम के याने
भागीदारांना सू चत करते क
वसाय औपचा रक
व ासाहता गुंतवणूक दारांना आक षत क
धा मक
. कर
ती आ ण बाजाराती
उप
कते उ
तभांना आक षत क
मता वाढू
उपचार आ ण धोरणा मक कर नयोजना ारे कर
कतो
यात वजावट
े डट् स आ ण
वसायांसाठ उप
गत कवा टाळ या या संध चा आनंद घेऊ
कतात संभा
. मा क ची ह तांतरण मता नगमन टॉक या ेअ स या व
े या कायदे ीर
यांची गुंतवणूक
तीत
व
कते. नगमन हे ाहक पुरवठादार सावकार आ ण
कते धोरणा मक युती बनवू कते आ ण
त तआण
ा पत सं
ा आहे. ही समज
ावसा यक संबंध सु भ क
जाणारी
कते कॉप रे नची
अस े या ाधा य कर दरांचा समावे आहे. अ धकार
वसाय संरचना यासार या घटकांवर आधा रत नगमनचे कर प रणाम बद त अस े तरी कॉप रे न
सेवा नवृ ीचे योगदान कॉप रे नसाठ कर वजावट होऊ
सं
त ाआण व
ती वाढवू कते.
ाभ कॉप रे न ा काही कर फाय ांचा फायदा होऊ
उ ोग आ ण
वसायाची व ासाहता
ासक य संरचना अनुपा न दा य वे आ ण कायदे ीर संर णांसह एक
तर
काही
ावसा यक खच जसे क कमचारी
कवा ह तांतरणा ारे मा क वार यांचे ह तांतरण सु भतेसाठ परवानगी दे ते. भागधारक
त अस यास
भांडव
े
नफा
ाभ आ ण
खच बचत आ ण नगमनासाठ आ थक ो साहन दान करतात.
यय न आणता कॉप रे नम ये यांचे मा क भाग खरेद
ा पत कर यासाठ आ ण इ
कतात. या
ावसा यक खचासाठ कर कपात अनुकू
व
कवा ह तांत रत क
वसाय ऑपरे
कतात. ेअ सची ही तर ता आ ण
स कवा
वहायता भागधारकांना
वसायातून बाहेर पड यासाठ गुंतवणुक चे व वधीकरण आ ण नगमन धोरणे सु भ कर यासाठ
व चकता
दान करते.
. कमचारी
ाभ आ ण ो साहने कॉप रे नकडे कमचा यांचे फायदे आ ण ो साहने ऑफर कर याची
सामा यकरण काय म
नोकरीचे समाधान वाढवू कतात. या
कॉप रे न या द घका
थअरी
तर
कमचारी टॉक ओनर प
न य आ ण वाढ सह संरे खत क
ॅके ट थअरी आ ण क टम डफर न ॅके ट थअरी
नयमांचे वग करण
मता असते जसे क टॉक पयाय सेवा नवृ ी योजना आरो य वमा आ ण नफा
तभा आक षत कर यासाठ आ ण टकवून ठे व यासाठ . हे फायदे कमचा यांसाठ मौ यवान ो साहन हणून काम क
कतात न ा
कते कमचा यांची
तता आ ण काय द न वाढवते.
. कायदे ीर
ॅके ट
या ा कं स स ांत असेही हट े जाते ही एक वैचा रक चौकट आहे जी याय ा ाम ये कायदे ीर नयमांचे कवा नयमांचे वग करण कर यासाठ व
आधा रत आहे. सामा य गुण धम कवा वै
े. हे कं स कायदे ीर णा
म ये व वध कायदे ीर त वे आ ण नयमांचे आयोजन आ ण व
. वग करणाचा आधार कायदे ीर नकषांचे व वध नकषांवर आधा रत कं सात वग करण के े जाऊ
•
ोत आद ाचे मूळ जसे क कायदे या यक नणय
करार
• नसग सामा य व
या मक सावज नक व
• काय सामा जक सु व
ा राखणे
कते यासह
खाजगी कवा
चे संर ण करणे यासारखे उ
टह व
ॉ
ट ह यासार या आद ाची अंत न हत वै
उप ेण ी अ त वात असू कतात
सानुकू
भ ता
सानुकू
हणजे एखा ा व
. काय ाती
. सानुकू
यामुळे कायदे ीर त वे आ ण यां या पर
े.
कवा सवसामा य माणाचा प रणाम
. उदाहरण उदाहरणाथ काय ातून मळा े े कायदे ीर नयम एक कं स बनवू कतात तर या यक र या तयार के े े नयम सरे तयार करतात.
पुढ
गटांम ये कवा कं स वर
े षण कर यात मदत करतात.
था था कवा आंतररा ीय
अ धकार कवा आ थक काय मतेचा चार.
तरतुद बरोबरच सानुकू
ेरणा आ ण
ॅ न ESOPs कवा इ वट आधा रत नुक सान भरपाई योजनांचा समावे कमचा यां या हतसंबंधांना
रसंबंधांचे सू म आक न होऊ
येक ॅके टम ये व
नकषांवर आधा रत
कते.
सानुकू ांची भू मका
समुदाय कवा समाजाम ये पाळ या जाणा या द घ था कवा परंपरा
काय ाचा एक मा यता ा त
भेद करणे सानुकू
यांना का ांतराने कायदे ीर मह व ा त झा े आहे. ब याच कायदे ीर णा
म ये कायदे या यक नणय आ ण घटना मक
ोत हणून काम करते.
भ ता म ये व
नकषांवर आधा रत काय ा या इतर
ोतांपासून
ढ परंपरागत प ती वेगळे करणे समा व आहे जसे क
पृ
पैक
Machine Translated by Google
• द घ वापर
च
त प ती ओळख या जा यासाठ मह वपूण का ावधीसाठ अ त वात असणे आव यक आहे
कायदे ीर नयम हणून.
• सामा य वीकृ ती
थागत प त ना
ापक वीकृ ती आ ण आतून पाळ े पा हजे
समाज कवा समाज.
• ा धकरणां ारे मा यता याया ये कवा वधायी सं
ांसार या कायदे ीर ा धकरणांनी हे मा य के े पा हजे
आ ण यांना कायदे ीर वैधता मळ यासाठ
थागत नयम
ागू करा.
. उदाहरण मा म े या अ धकारांसंबंधी कायदे ीर ववादात याया य वैधा नक काय ा
ज मनी या मा क ची था चांग या कारे
ा पत के
गे
तर
असे आ ण समुदायाम ये याचा
ज मनी या मा क संबंधी
ा नक था आ ण परंपरांचा वचार क
ापकपणे आदर के ा गे ा असे
कते. जर सामुदा यक
तर याया य यास कायदे ीर ह कांचे वैध
ोत हणून
ओळखू कते इतर कायदे ीर मानदं डांपे ा था वेगळे द वते.
मह व
. व
े षणा मक
ता कं स स ांत आ ण सानुकू
क न आ ण काय ा या इतर
. कायदे ीर न
भ ता दो ही कायदे ीर णा
या गुंतागुंत समजून घे यासाठ व
ोतांपासून था वेगळे क न याय ा
कायदे ीर व
तता ही वैचा रक साधने कायदे ीर नयमांचे मूळ व प आ ण प रणाम
क न कायदे ीर न
ओळखून कायदे ीर प रणामांम ये सुसंगतता आ ण भ व यसूचकता राखून कायदे ीर णा
थोड यात
ॅके ट थअरी आ ण सानुकू
थेची भू मका ओळख यासाठ व
भ ता या याय ा ाती
ज आ ण वेद कायदे या दो ही
व
त
ोतांसोबत थेची भू मका
कतात.
कायदे ीर सम यांना
ना आकार दे यासाठ
ता आ ण अचूक तेने ने हगेट क
कतात कायदे ीर
कतात.
ज कायदे
आ ण वेदांम ये सापड े या काय ांची संक पना जाणून घेऊ
• भाडेप ा हा भाडेक
ज कायदे
.
मा म ा मा क आ ण भाडेक
जची
ा या
भाडेक
यां याती
वापर याचा अ धकार दे तो. • भाडेप े सामा यत भाडे का ावधी दे ख भा
प े दारावर
.
ततेम ये योगदान दे तात. काय ा या इतर
मौ यवान संक पना आहेत जे कायदे ीर नयमांचे वग करण कर यासाठ आ ण कायदे ीर णा
जट
ेण म ये
ता आ ण सुसंगतता वाढवू कतात.
व वध सां कृ तक प त ना सामावून घेऊ
े षणा मक साधने दे तात. या े मवकचा वापर क न याय ा
कायवाहीम ये न प ता आ ण याय यांना ो साहन दे ऊ
े षणा मक े मवक दान करतात. कायदे ीर नकषांना अथपूण
े षण आ ण नणय घे याम ये
कायदे ीर करार आहे जो भाडेक
ा भा
ा या दे यकां या बद यात व
जबाबदा या आ ण संबं धत अट आ ण नयमांची
का ावधीसाठ भाडेक ची मा म ा
परेषा दे तात
ाद े े कोणतेही नबध कवा दा य वे.
जसाठ कायदे ीर े मवक
•
ज कायदे व वध अ धकार े ात बद तात परंतु ते सामा यतः अ ा बाब ना संबो धत करतात जसे क
o न मती वैध
ज करार तयार कर यासाठ आव यकता ऑफर आ ण समावे
प ांची वीकृ ती वचार आ ण कायदे ीर
o अट भा
ा या रकमेचा तप ी
मता.
भाडेप चा का ावधी प ांचे अ धकार आ ण दा य वे आ ण
ज समा ती कवा नूतनीकरणासाठ अट .
o ह क आ ण कत े मा म ेचा वापर दे ख भा
यां याती
ती फे रफार आ ण सब
झग यासंबंधी भाडेक
आ ण भाडेक
यांचे ह क. o ववादाचे नराकरण भाडेक
आ ण भाडेक
ववादांचे नराकरण कर यासाठ
या जसे क
म य
.
ी
वाद कवा खट ा.
ज काय ांचे मह व
•
ज कायदे ह क कत े
आ ण भाडेप
• ते प ांमधी
व
या य आ ण या य
होते क
उ
क न भाडेक
या
दोघांना कायदे ीर न
वहारांना ो साहन दे तात आ ण
ं घना या बाबतीत कायदे ीर मदत घेऊ
ज कायदे क आ ण रा य तरावरी
कायदे . हे कायदे
ज न मती भाडे न
वेदांमधी
. ाचीन
कायदे
आ ण भाडेक
तता आ ण संर ण दान करतात.
उपाय.
ज टम दर यान उ वू कणारे गैरसमज कवा ववाद टाळ यास मदत करतात. •
ज काय ांचे पा न के याने हे सु न
त
ज करार याया यांम ये आ ण प ांम ये ागू कर यायो य आहेत
ं घन कवा उ
. उदाहरण भारतात
ेती
त करणे न कासन
कते.
व वध कायदे आ ण नयमां ारे नयं त के े जातात जसे क मा म ा ह तांतरण कायदा
आ ण रा य व
भाडेक
या आ ण ववाद नराकरण यं णा यासाठ नयम नधा रत करतात.
कायदे ीर परंपरा
• ह धमाती
दे ख ी
सवात ाचीन प व
ंथ वेदांम ये के वळ धा मक आ ण ता वक
आहे. • वेद ामु याने अ या मक बाब वर
कवणच नाही तर ाचीन भारतीय समाजात च
क त करतात ते ाचीन भारतीय स यते या कायदे ीर चेतना
त अस े या सामा जक नै तक आ ण कायदे ीर त वांचे अंत
त ब बत करणारे नै तक आचरण सामा जक
संघटना आ ण ासन यावर मागद न करतात.
. वेदांमधी
कायदे ीर संक पना
• वेदांम ये याय नी तम ा धम आ ण कत
सां दा यक सौहादासाठ मागद क त वे
कम या त वांचे संदभ आहेत जे समाजाती
नै तक आ ण कायदे ीर वतनाची मा हती दे तात. • ते वैय
क आचरण सामा जक संबंध आ ण
न दे तात स यता अ हसा आ ण
इतरां या ह कांचा आदर यासार या स णांवर भर दे तात.
. भारतीय याय ा ावरी
भाव
पृ
पैक
ी
Machine Translated by Google
वेदांम ये अंतभूत अस े या कायदे ीर त वांचा भारतीय याय ा ावर खो वर भाव पड ा आहे
परंपरागत कायदे धा मक चा
रीती आ ण सु वाती या कायदे ीर सं
• धम धा मकता कम कृ ती आ ण प रणाम आ ण वण सामा जक
चर
ायी मू ये आ ण परंपरा
. उदाहरण वेदांम ये तो े आ ण
ांना आकार दे ण े.
ा यासार या संक पना भारतीय कायदे ीर वचार आ ण
वहारात सतत
त व नत होत असतात
या
त ब बत करतात.
ोक आहेत जे रा यक याना राजांना यायाने ासन कर यास
करतात. या त वांनी भारतीय याय ा ाती
मह व
व
धम ा
ब ांचे र ण कर यासाठ आ ण याय
ाचीन भारतीय कायदे ीर ंथ आ ण राजधम
ासनात धम धा मकता टकवून ठे व यास उ ु
ासकांची कत े या संक पने या वकासाचा पाया घात ा.
. ऐ तहा सक
ीकोन
• भाडेप
काय ांचा अ यास के याने समका
न मा म ा अ धकार आ ण भाडेक
व
परंपरा आ ण सां कृ तक नयमांची झ क मळते. • दो ही वषय कायदे ीर णा
वारसा कायदा आ ण समाजावरी
. कायदे ीर उ
•
अंतः वषय
ीकोन समृ
ेब
अंत
ी मळते तर वेदांमधी
काय ांचे अ वेषण के याने ाचीन कायदे ीर
सामा जक ग त ी ता आ ण सां कृ तक सखो
समजून घे यास हातभार
ावतात
करणे.
ांती
ज कायदे आधु नक कायदे ीर णा
म ये मा म ा अ धकार करार संबंध आ ण नयामक े मवकची उ
ांती
त ब बत करतात तर वेदांमधी
कायदे ाचीन स यतांमधी
कायदे ीर मानदं ड आ ण नै तक त वां या ऐ तहा सक वकासाचे वणन करतात.
• या कायदे ीर परंपरांचे परी ण क न व ान आ ण अ यासकांना वेगवेग या का खंडाती
बद ाब
याया यांचे अ धकार
मौ यवान अंत
आ ण सां कृ तक संदभामधी
कायदे ीर वचार आ ण
वहाराती
सात य आ ण
ी ा त होते.
े आ ण अ धकार भारतीय याय ा ा या
संदभात याया यांचे अ धकार
े आ ण अ धकार जाणून घेऊ या याया यांचे अ धकार
े
.
ा या अ धकार
े
हणजे याया या या व हत सीमेम ये कायदे ीर बाबी ऐक याचा आ ण
नणय घे या या अ धकाराचा संदभ वषयासह
करणाचे अ धकार
े
करणांचे कार आ ण ादे
क अ धकार
े
भौगो
क
े .
. अ धकार े ांचे कार
• वषयव तू अ धकार
े
याया यांना व
कार या खट यांवर आधा रत सुनावणी कर याचा अ धकार आहे.
वषय जसे क दवाणी फौजदारी घटना मक कवा
• ादे
क अ धकार
े
ासक य बाबी.
याया यांना यां या प रभा षत ादे
क मयादे त उ व े या करणांवर अ धकार असतात व ेषत कायदे कवा कायदे ीर तरतुद ारे वणन के े जाते.
. याया यांची पदानु म
• भारत पदानु
मत याया य णा
चे अनुसरण करतो
याम ये खा
घटना मक दवाणी आ ण फौजदारी करणांवर अपी
अ धकार
े आण व
गो चा समावे होतो o सव
आ ण मूळ अ धकार
करणांम ये मूळ अ धकार
असते. o गौण याया ये ज हा याया ये स
याया य
े ासह सव
े अस े े उ
या यक अ धकार. o उ
याया ये
येक रा य आ ण क
ा सत दे ात गौण याया यांपे ा अपी
याया ये आ ण इतर व ेष याया धकरण ही खा ची याय व
ा बनवतात ज हा आ ण अधीन
तरावरी
दवाणी फौजदारी आ ण
ासक य ववाद
हाताळतात.
. अन य व. समवत अ धकार
े
• काही याया यांना व
बाब वर अन य अ धकार
े असू कते हणजे के वळ तेच नणय दे ऊ
कतात
अ ी करणे.
• समवत अ धकार े अ त वात असते जे हा अनेक याया यांना व
कार या खट या या सुनावणीचा अ धकार असतो
यामुळे प ांना खट यासाठ मंच नवड याची
परवानगी मळते.
याया यांचे अ धकार
. या यक
• याया यांना ववाद नका
काढ याचा काय ांचा अथ
ाव याचा आ ण यावर आधा रत नणय कवा आदे
दे याचा अ धकार आहे
यां यासमोर सादर के े या कायदे ीर त वांवर आ ण पुरा ावर.
• ते आदे
वॉरंट सम स आ ण ड
सह व वध कारचे आदे
अ धकारांची अंम बजावणी करणे सु व
जारी क
कतात.
ा राखणे कवा पी डत प ांना उपाय दे ण े.
. अवमान
• या यक
येची
त ा अ धकार आ ण अखंडता राख यासाठ याया यांना अवमानाचे अ धकार आहेत. • ते
कर यासार या अवमानकारक वतनासाठ
.
ाक
कवा सं
ांना याया या या आदे ांचे उ
ं घन
कतात
यायात अडथळा आणणे कवा या यक अ धकाराचा अनादर करणे.
ासक य अ धकार
• याया ये के स े
ू गसह यांचे अंतगत
वहार
व
ा पत कर यासाठ
ासक य अ धकार वापरतात
यायाधी ांचे रो ट रग आ ण या यक संसाधनांचे वाटप.
• ते याया यीन कामकाजाचे नयमन कर यासाठ आ ण खा ी कर यासाठ नयम
यायाचे काय म आ ण न प
या आ ण मागद क त वे दे ख ी
तयार क
कतात
ासन.
. या यक पुनराव ोकन
• याया यांना वधायी आ ण कायकारी सं
य
याया य
ां या कृ ती नणय आ ण धोरणांचे पुन व ोकन कर याचा अ धकार आहे जेण ेक न ते सं वधान आ ण काय ांचे पा न करतात.
पृ
पैक
Machine Translated by Google
• या यक पुनराव ोकना ारे याया ये असंवैधा नक कायदे र क
कतात अ
ा वायस अवैध क
कतात
ासक य कृ ती आ ण नाग रकां या मू भूत अ धकारांचे र ण.
मह व
. काय ाचे नयम
• याया यांचे अ धकार
े आ ण अ धकार याय मळवून दे ण े कायदे ीर अ धकारांचे र ण करणे आ ण ववादांचे नःप पातीपणे आ ण वरीत नराकरण क न काय ाचे ासन
टकवून ठे व यात मह वपूण भू मका बजावतात. • ते त ार चे नवारण कायदे ीर दा य वांची अंम बजावणी आ ण रा य ा धकरणां या मनमानी
कृ त व
.
वैय
क वातं यांचे संर ण कर यासाठ एक यं णा दान करतात.
चे पृथ करण
• याया ये यां या घटना मक मयादे त काय करतात आ ण मू भूत अ धकारांचे उ
ं घन करत नाहीत कवा वैधा नक अ धकार ओ ांडत नाहीत याची खा ी क न वधायी आ ण
कायकारी अ धकारां या वापरावर नयं ण हणून काम करतात.
• काय ांचा अथ
ावून आ ण
सरकार आ ण
भारताती
ागू क न याया ये व वध ाखांमधी
अ धकारांचे संतु न राखतात
पृथ करण त वाचे समथन करा.
याया यांचे अ धकार
े आ ण अ धकार हे या यक
व
ेचे अ याव यक आधार तंभ आहेत जे याया यांना ववादांचा नवाडा कर यास घटना मक त वांचे समथन कर यास
आ ण काय ा या रा याचे र ण कर यास स म करतात. ते यायाचे संर क हणून काम करतात
जबाबदारी न प ता आ ण कायदे ीरपणा सु न
या ह कांचे आ ण हतांचे संर ण करतात आ ण
क म १४२ अ वये सव
याया याचे अ धकार भारतीय रा यघटने या
क म १४२ अ वये सव
याया या या अ धकाराचा ोध घेऊ या भारतीय रा यघटनेचे क म १४२ १. वहंगाव ोकन
•क म
सव
ासन आ ण
ासनात
त करतात.
याया या ा संपूण याय दे यासाठ अ तीय आ ण असाधारण अ धकार दान करते.
यापूव ची करणे.
• हे सव
याया या ा दवाणी कवा फौजदारी असो
ं बत अस े या कोण याही करणाम ये संपूण याय कर यासाठ आव यक अस े े आदे
कवा आदे
पा रत
कर याचा अ धकार दे ते.
.
ची
ा ती
•क म
अंतगत अ धकार पूण आ ण ववेक ाधीन आहे
कवा यायाची समा ती सुर
• हे याया या ा असे आदे
.
जरी असे आदे
ायामाची उदाहरणे
यामुळे सव
याया य आदे
जारी क
कते.
त कर यासाठ नद .
दे यास स म करते जे प ांमधी
पूण याय कर यासाठ आव यक असू कतात
सामा य काय ा या मयादा ओ ांडत अस े तरीही.
• सु ीम कोटाने व वध करणांम ये क म
ागू के े आहे जे काय ाती
अंतर भ न काढ यासाठ मू भूत ह कांचे संर ण कर यासाठ आ ण अ याय र कर यासाठ .
• नुक सान भरपाई पुनवसन पयावरण संर ण आ ण
नणयांची अंम बजावणी.
. मयादा
•क म
ापक ववेक दान करत असताना सव
याया या ा मनमानीपणे वागणे हे यो य नाही. • याय याने समता न प ता आ ण घटना मक नै तकतेची त वे
घेऊ न आप या अ धकारांचा ववेक पूवक वापर के ा पा हजे. • क म
या अ धकारांचा वापर क न सं वधाना या मू भूत संरचनेचे उ
ं घन कवा उ
ं घन होऊ नये.
वधायी आ ण कायकारी अ धकारा या सीमा.
ँ डमाक के स के सचे नाव वनीत
नारायण व. यु नयन ऑफ इं डया
पा भूमी
• राजकारणी नोकर हा यां यासह उ
ानावरी
ाचारा या आरोपांमुळे हे करण उ व े आहे.
आ ण सावज नक अ धकारी.
• या चकाकत वनीत नारायण यांनी
सव
ाचारा या घोटा यांची सखो
चौक ी कर याची मागणी के
आ ण गुंत े यांक डू न जबाबदारीची मागणी के
.
याया याचा ह त ेप
• ऐ तहा सक नणयात सव
याया याने अनु
व ेष तपास पथक एसआयट
• SIT
ा
ेद
अंतगत नद जारी कर यासाठ आप या अ धकारांचा वापर के ा.
ापन कर यासाठ .
ाचारा या आरोपांची चौक ी कर याचे आ ण आव यक ती कारवाई कर याचे काम दे यात आ े होते
गु हेगार यांची उं ची कवा
ती वचारात न घेता.
मह व
वनीत नारायण करण हे सव
याया या या
ाचारा व
या स
य भू मके चे उदाहरण दे ते आ ण
काय ाचे रा य राखणे.
•क म
चा वापर क न याया याने उ रदा य व पारद कता आ ण
• या करणाने या यक स
ासनाती
यता आ ण प त ीरपणे संबो धत कर यासाठ असाधारण
अखंडता सु न
त कर यासाठ आप
वचनब ता द व
.
चा वापर कर याचा आद ठे व ा.
सम या आ ण सावज नक हत संर ण.
पृ
पैक
ात
Machine Translated by Google
न कष
• भारतीय रा यघटनेचे क म
सव
याया या ा या यासमोरी
करणांम ये पूण याय दे यासाठ आव यक उपाययोजना कर याचा अ धकार दे ते.
• या अ धकाराचा वापर करताना याया याने कायदे ीरपणा या त वांसह यायाचे हत संतु त के े पा हजे
न प ता आ ण घटना मक यो यता.
• वनीत नारायण करण यायाचे संर क आ ण घटना मक मू यांचे र क हणून सव
याया या या भू मके चे मरण क न दे ण ारे आहे व ेषत सावज नक हत आ ण उ रदा य वा या
बाबतीत.
अ वीकरण
े ख क हेमंत पाट
या GLC मुंबई बॅच सव इ
भेदभावाने या नोट् स मोफत वत रत करतात. कब ना
ु क काय ा या व ा याना यांचे महा व ा य व ापीठ
े ख क या नोट् स या मोफत वाटपासाठ
ान कवा इतर कोणतेही मापदं ड काहीही अस े तरीही
े ख क कोण याही हेतूसाठ येथे समा व अस े या मा हतीची पूण ता अचूक ता व ासाहता उपयु ता कवा उप
तेब
हमी दे त नाही. तु ही अ ा मा हतीवर कोणताही वसंबून ठे वता ते तुम या वतः या जोखमीवर असते. कोण याही प र
तीत े ख क कोण याही तोटा कवा हानीसाठ जबाबदार असणार नाही
याम ये मयादे
वाय अ य
कडी
कोण याही कारचे
कवा न हत कोणतेही
त न ध व कवा
कवा प रणामी नुक सान कवा नुक सान कवा डेटा कवा न या या नुक सानीमुळे उ व े या कोण याही तोटा कवा नुक सानासह कवा या या वापरा या संबंधात.
हा द तऐवज. या द तऐवजाती
या द तऐवजाची अ
ूय
ो सा हत करतो जेण ेक न सवाना फायदा होई .
कोणतीही मा हती पूवसूचने वाय कोण याही वेळ सुधा रत कर याचा जोड याचा कवा हट व याचा अ धकार े ख क राखून ठे वतो.
आ ण अ यावत त मळ व यासाठ कृ पया तुम या
आ ण अचूक ओळख तप ी ांसह पूण नाव संपक सं
ा इ. hbpatil@gmail.com वर वनंती
पाठवा.
पृ
पैक