O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
“Energiya ta’minlash tizimlari” kafedrasi
“EKOLOGIYA”
fanidan
AMALIYOT
TOPSHIRIQ №3
Bajardi: Tolipov F
Toshkent 2024
“EKOLOGIYA” fandan
№ 3 T O P SH I R I Q (AMALIYOT)
1 - jadval
Mavzu:
Ishdan maqsad:
Adabiyotlar:
Atrof-muhitga ta’sirini baholash
Asosiy tushuncha va ta’riflarni o‘rganish.
1. Nigmatov A.N. Ekologiyaning nazariy asoslari. – T.:“Faylasuflar
jamiyati” nashriyoti, 2013.
2. Fundamentals of General Ecology, Life Safety and Environment
Protection. Mark D Goldfein, Alexei V Ivanov, Nikolaj Kozhevnikov, V
Kozhevnikov. Nova Science Publishers, Inc. (April 25, 2013).
3. Eyewitness Ecology. Written by STEVE POLLOCK. United States in
2005 by DK Publishing, Inc. 375 Hudson Street, New York, NY 10014 ISBN13: 978-0-7566-1387-7 (PLC), ISBN-13: 978-0-7566-1396-9 (ALB).
4. D.Yormatova. Ekologiya. – T.: «Fan va texnologiya», 2012, 256 bet.
5. Hayot faoliyati xavfsizligi va ekologiya menejmenti (chizmalar,
tushunchalar, faktlar va raqamlarda): darslik / A.Nigmatov, Sh.Muxamedov,
N.Xasanova. – T.: Navro‘z. 2014. – 199 b.
Rivojlanayotgan hududining demografik imkoniyatlarini aniqlash.
Rivojlanayotgan hududning ekologik muvozanatni saqlashda uning demografik
imkoniyatlari aniqlanadi. Hisoblashning yakuniy natijalari gistogramma sifatida ko‘rsatilishi,
tahlil qilinishi va tavsiyalar berilishi lozim.
Umumiy tushunchalar
Rivojlanayotgan hududning ekologik muvozanatni bashorat qilish uchun uning
demografik imkoniyatlari aniqlanadi.
Demografik imkoniyat - bu ekologik muvozanatni saqlash zarurligini hisobga olgan
holda, ko'rib chiqilayotgan hududning resurslari hisobidan aholining eng muhim kundalik
ehtiyojlarini qondirish sharti bilan, uning chegaralarida bo'lishi mumkin bo'lgan tuman
aholisining maksimal soni.
Ikkinchisi, o‘z-o‘zini tartibga solish va uning asosiy komponentlarini ko‘paytirish,
ya’ni atmosfera havosi, suv resurslari, tuproq qoplami, o‘simlik va hayvonot dunyosini
ta’minlash mumkin bo‘lgan hududning tabiiy muhitining holati deb tushuniladi.
Agar hududdagi ekologik muvozanat buzilgan bo'lsa, ekologik inqiroz va hatto
ekologik falokat paydo bo'lishi mumkin.
Hisoblash usuli
Hisoblash usuli - quyidagi tartibda ko'rib chiqilayotgan hududning oltita demografik
imkoniyatlarini aniqlash va taqqoslashdan iborat.
1. Demografik imkoniyat, odamlar sanoat va fuqarolik qurilishi uchun mos bo'lgan
hududlarning mavjudligiga qarab quyidagicha aniqlanadi:
(3.1)
bu yerda Tр – hudud maydoni, K1 - sanoat va fuqarolik qurilishiga yaroqliligi uchun eng
yuqori ko‘rsatgichga ega bo‘lgan maydonning ulushini ko'rsatadigan koeffitsient (0,03 ... 0,06
oralig‘ida olinadi), H1 - tumanning ishlab chiqarish bazasi xususiyatiga qarab 1000 aholining
hududiga taxminiy ehtiyoji (20...30 ga oralig‘ida olinadi). Bu ko‘rsatkich ko‘pincha yeng
yuqori hisoblanadi. Biroq, tog'li hududlarda bu cheklangan bo'lib chiqishi mumkin va
rivojlanish hududining demografik imkoniyatlarini aniqlaydi. Hududi kichik, ammo aholi zich
joylashgan joylarda ushbu ko'rsatkichni sanoat va aholi uchun turlicha aniqlash maqsadga
muvofiqdir.
2. Hududning sig‘imi, odamlarning er usti suvlari uchun sig'imi quyidagicha
aniqlanadi:
(3.2)
bu yerda E - hududga kiraverishdagi suv oqimlaridagi harajatlar miqdori, m3/kun, K2 –
oqova chiqindii suvlarni suyultirish zarurligini hisobga oladigan koeffitsient (daryolarda:
janubiy oqim K2=0,25, shimoliy oqim K2=0,10 ga teng qilib olinadi), P - 1000 aholi uchun
standart suv ta'minoti (kuniga 1000 dan 2000 m3 gacha olinadi).
3. Hududning sig‘imi, odamlarning er оsti suvlari uchun sig'imi quyidagicha
aniqlanadi:
(3.3)
bu yerda Э - yer osti oqimining ekspluatatsion moduli, м3 (kun.ga), РС – 1000 aholi
uchun suv ta'minoti uchun maxsus standart (40 м3/kun. olinadi).
4. Hududning sig‘imi, odamlarning o'rmonda dam olishni tashkil etish shartlariga
muvofiq belgilanadi va qo’yidagicha aniqlanadi:
(3.4)
bu yerda Л – hududning o'rmon maydoni, (%), 0,5 - bu Toshkentning markaziy chizig'i
hududlarida yashil zonalarga bo'lgan ehtiyojni hisobga oladigan koeffitsient (boshqa hududlar
uchun bu sezilarli darajada farq qilishi mumkin), Н2 - rekreatsiya zonalarida 1000 aholining
ehtiyojlari uchun taxminiy standart (200 gektarni tashkil etadi); M1 - dam oluvchilarning
o'rmonda va suv yaqinida tarqalishini hisobga oladigan koeffitsient, (M1 = 0,3 mo''tadil iqlimi
va M1 = 0,1 issiq iqlimi bo'lgan hududlar uchun olinadi).
5. Hududning sig‘imi, odamlarning suv yaqinida dam olishni tashkil etish shartlariga
binoan, hududning imkoniyatlari quyidagicha aniqlanadi:
(3.5)
bu yerda B - cho'milishga yaroqli suv havzalarining uzunligi, km; C - cho'milish
plyajlarni tashkil qilish imkoniyatini hisobga olgan koeffitsient (o'rmon va o'rmon-dasht
zonalari uchun C = 0,5 va dasht zonasi C = 0,3 uchun olingan); 0,5 - 1000 nafar aholining
plyajlardagi ehtiyojlari uchun taxminiy standart, km; M2 - ta'tilchilarning o'rmonda va suv
yaqinida tarqalishini hisobga oladigan koeffitsient (mo''tadil iqlimi M2 = 0,1 ... 0,15 va issiq
iqlimi M2 = 0,3-0,4 bo'lgan joylar uchun olingan).
6. Hududning sig‘imi, odamlarning shahar atrofidagi qishloq xo'jaligi bazasini tashkil
etish shartlariga binoan hududning imkoniyatlari aniqlanadi
(3.6)
bu erda K3 - qishloq xo'jaligi uchun "qulay" va " qulayligi cheklangan" toifalarida kompleks
baholash natijalariga ko'ra kiritilgan tuman hududining ulushini hisobga oladigan koeffitsient;
K4 - shahar atrofi bazasi uchun qishloq xo'jaligi erlaridan foydalanish imkoniyatlarini hisobga
oluvchi koeffitsient (O’zbekistonning markaziy hududlari uchun K4 = 0,2 ... 0,3 olingan); П tumanning 1000 nafar aholisining shahar atrofidagi qishloq xo'jaligi bazasi erlariga bo'lgan
ehtiyojlarini aks ettiruvchi indikativ ko'rsatkich (П = 500 ... 2000 ga, maydonning agrotexnik
xususiyatlariga qarab olinadi). Olingan hisoblangan Д1...Д6 qiymatlari bir-biri bilan
taqqoslanib, gistogramma shaklida taqdim etilishi kerak va eng kichik qiymat bino
maydonining demografik imkoniyatlarining yakuniy ko'rsatkichi sifatida qabul qilinishi
kerak.
3.1-topshiriq. Atrof-muhitga ta’sirini baholash
Variant-7
Xulosa
Demografik imkoniyatlar o'zgarishiga ko'ra eng cheklangan ko'rsatkich
Д4=0.167Д4=0.167 bo'lib, bu o'rmonda dam olish imkoniyatlarini belgilaydi.
Shuningdek, iqtisodiy rivojlanishni cheklaydigan asosiy shartlar o'rmon va
suv yaqinidagi dam olish imkoniyatlaridir.
Sanoat va fuqarolik qurilishi, er usti va er osti suvlari, rekreatsion
maqsadlar uchun hudud rivojlanishi mumkinligi to'g'risida xulosa qilish uchun
boshqa ko'rsatkichlar etarli darajada yuqori.
Cheklangan shartlarni tahlil qilib, tavsiyalarni ishlab chiqish kerak bo'ladi,
masalan, rekreatsion hududlarni kengaytirish yoki boshqa parametrlarni
optimallashtirish.
Foydalanilgan adabiyotlar
6. Nigmatov A.N. Ekologiyaning nazariy asoslari. – T.:“Faylasuflar jamiyati”
nashriyoti, 2013.
7. Fundamentals of General Ecology, Life Safety and Environment Protection.
Mark D Goldfein, Alexei V Ivanov, Nikolaj Kozhevnikov, V Kozhevnikov.
Nova Science Publishers, Inc. (April 25, 2013).
8. Eyewitness Ecology. Written by STEVE POLLOCK. United States in 2005
by DK Publishing, Inc. 375 Hudson Street, New York, NY 10014 ISBN-13:
978-0-7566-1387-7 (PLC), ISBN-13: 978-0-7566-1396-9 (ALB).
9. D.Yormatova. Ekologiya. – T.: «Fan va texnologiya», 2012, 256 bet.
Hayot faoliyati xavfsizligi va ekologiya menejmenti (chizmalar,
tushunchalar, faktlar va raqamlarda): darslik / A.Nigmatov, Sh.Muxamedov,
N.Xasanova. – T.: Navro‘z. 2014. – 199 b.