RENESSANS TA’LIM UNIVERSITETI Psixologiyani faning predmeti va rivojlanish tarixi Zakirboyeva Charosxon Reja Kirish. Psixologiyaga ta’rif Asosiy qism: 1. Psixologiya fanining predmeti. 2.Yangi davr va psixologiyasi 3. Psixika xaqida tushuncha 4. Aks ettirish psixologik muammo sifatida. Xulosa. Foydalanilgan Adabiyotlar Ro’yxati Psixologiya – miyada voqeylikning obrazi sifatida sodir buluvchi psixika xaqidagi, psixik faktlar, qonuniyatlar va psixikaning mexanizmi tug’risidagi fandir, insonning shaxsiy xarakterga ega bulgan faoliyati voqeylikning miyadagi obrazi asosida va shu obraz yordamida qilinadi. Psixologiya sizi yunoncha «psyuxe», ya`ni jon va «logos», ta`limot degan ma`noni anglatadi. Sezgi, idrok, diqqat, xotira, tafakkur, Iroda, xayol va boshkalarni psixika yoki psixik jarayonlar deb ataymiz.» Psixologiyaning predmeti. «Psixologiya» so’zi ikkita grek so’zlaridan - «rxusGge» -jon, Rux va «Logos» - ta`limot, ilm so’zlaridan iborat bo’lib, an`anaviy ma`nodagi inson ruxiy dunyosiga aloqador barcha xodisalar va jarayonlar uning predmetini tashkil etadi. Boshkacha qilib aytganda, Psixologiyaning predmeti xar birimizning tashqi olamni va o’z-o’zimizni bilishimnzning asosida yotgan jarayonlar, xodisalar, xolatlar va shakllangan xislatlar tashkil etadi. Psixologiya buyicha adabiyotlarda uning predmetini qisqacha qilib, psixikadir, deb ta`rif berishadi. Psixika- bu inson ruxiyatining shunday xolatiki, u tashki olamni (ichki ruxiy olamni xam) ongli tarzda aks ettirishimizni , ya`ni bilishimiz, anglashimizni ta`minlaydi. Lekin bu qisqa ta`riflardan psixikaga aloqador jarayonlar ongning aks ettirish shakllari ekan, degan yuzaki xulosaga kelish notog’ri bo’ladi. Chunki inson psixikasi va uning ruxiy olamiga aloqador xodisalar va jarayonlar shu qadar murakkab va xilma-xilki, biz ba`zan o’z-o’zimizni xam tushunmay kolamiz. Shunday qilib, psixologiya fani o’rganadigan jarayonlar va xodisalar murakkab va xilma-xil. Ularni o’rganishning ikki jixati bor: bir tamondan, ularni o’rganish qiyin, ikkinchi tamondan oson xam, oxirgi jixati xusisida shuni aytish mumkinki, bu xodisalar bevosita bizning o’zimizga berilgan, ularni uzoqdan qidirish, mavxum analogiyalar qilish shart emas, boshka bir tamondan, ular o’zaro bir birlari bilan bog’lik va umumiy qonuniyatlar va printsiplarga bo’ysunadi. Psixologiyaning predmeti konkret shaxs, uning jamiyatdagi xulq atvori va turli faoliyatlarining uziga xos tamonlaridir, deb ta`riflash mumkin. Psixologiya konkert Fan sifatida psixik faoliyat qonuniyatlarini, uning ruy berishi mexanizmlari va omillarini urganuvchi fandir. Psixologiya yaxlit va mustakil Fan sifatida odamlarda gumanistik meitalitetning shakllanishiga xizmat qilib, inson omiliga aloqadorligi uning shu yunalishdagi muammolarni ma`lum ma`noda urganadigan barcha fanlar bilan bevosita aloqasini takoza etadi. Yangi davr va psixologiya. Psixologiya soxasida mukammal darsliklar yozila boshlangan davrga sal kam 160 yil bo’ldi. Shu davr ichida juda ko’plab ilmiy tadqiqot natijalarini o’z ichiga olgan monografiyalar, darsliklar, kullanmalar yozildi. XX asr va uning erishilgan yutuklaridan eng muximi shu bo’ldiki, texnika, elektronika va boshka shunga o’xshash murakkab texnologiyalarni yaratgan inson va uning bevosita kundalik xayoti bilan boglik muammolar ko’payib borishi bilan xarakterlanadi. XXI asr busagasida juda koplab davlatlarda bolgani kabi dunyo xaritasida munosib orin olgan mustakil Uzbekistonda xam barcha soxalarda tub isloxatlar boshlandi. Bu isloxatlarning barchasi inson omilini xar qachongidan xam yukori saviyaga kotarib, uning kuchi, idroki, saloxiyati, ruxiy xamda ma`naviy barkamolligini bevosita taraqqiyot, rivojlanish va sivilizatsiya bilan uzviy bogladi. Bundan inson va uning mukammalligi, oz ustida ishlashi, oz mukammalligi xususida qaygurishi muammosi xar qachongidan xam dolzarb masalaga aylandi. Psixologiya voqeylikning aloxida soxasi bo’lgan psixik (yoki ruxiy) xayot soxasini o’rganadi. Har kimga ma’lum xodisalar sezgilarimiz ,idrok tassavurlarimiz, fikr, xis intilishlarimiz va shunga o’xshashlar psixika xodisalari jumlasidandir. Shaxsning psixik va individual xususiyatlari deb ataladigan xususiyatlari; odamning temperamenti (mijoz), harakteri (fe`l atvori), qobiliyati, extiyoji, mayl va xavaslari xam psixika soxasiga kiradi. Psixik (ruxiy) xodisalarning butun majmui odatda psixika degan so’z bilan ataladi. Psixika o’ziga aloxida bir olam emas: organik xayotning yuksak formalaridan bo’lib, faqat xayvonlar bilan odamga xosdir. Odam psixikasi xayvonlar psixikasidan sifat jixatidan farq qilib odamda psixik xayotning yuksak formasi-ong bor. Odam ongli zotdir. Psixik xayot xodisalari juda xilma-xil bo’lib bir-biri bilan o’zaro bog’langan bo’ladi. Psixologiyaning vazifasi ana shu bog’lanish va munosabatlarning qonuniyatlarini ochib berishdir. Psixik xodisalar va butun psixika rivojlanib kelgan va rivojlanmokda. Psixologiya psixik xayot xodisalari yoki qisqacha qilib aytganda psixikadan baxs yuritadi. Yangi davr va psixologiya. Psixologiya soxasida mukammal darsliklar yozila boshlangan davrga sal kam 160 yil bo’ldi. Shu davr ichida juda ko’plab ilmiy tadqiqot natijalarini o’z ichiga olgan monografiyalar, darsliklar, kullanmalar yozildi. XX asr va uning erishilgan yutuklaridan eng muximi shu bo’ldiki, texnika, elektronika va boshka shunga o’xshash murakkab texnologiyalarni yaratgan inson va uning bevosita kundalik xayoti bilan boglik muammolar ko’payib borishi bilan xarakterlanadi. Psixika- bu yuksak tashkil topgan materiyaning sistemali xossasi (xususiyati), subekt tomonidan obektiv borliqni faol aks ettirish, mazkur borliq manzaralarini sub`ekt izidan uzoklashtirmay ifodalashi,xuddi shu asnoda o'z xulqini va faoliyatini shaxsan boshqarishdir. Psixikada o’tmish, xozirgi davr va kelasi zamon xodisalari ifodalangan va tartibga solingandir. Genetik kelib chiqishiga binoan psixika o’z reflektor tipiga va tarixiga ega bo’lgan aloxida siklli tizim sifatida yuzaga kelgan. Reflektorlik organizm xayotining ob`ektiv sharoitlari birlamchiligini va ularni psixika yordami bilan idrok qilishning ikkilamchiligini bildiradi. Psixika biologik evolyutsiyaning ma`lum bir bosqichidan vujudga kelgan bolib, uning ozi omillarning biri sifatida organizmni ularning yashash sharoitiga tobora kuchayib boruvchi moslashuvni taminlab turadi. Psixikaning insonda paydo bolishi sifat jixatdan mutlaqo yangi tuzilishga ega, chunki ijtimoiy tarixiy taraqqiyotning qonuniyatlari bilan shartlangandir. Faoliyat regulyatsiyasining yuksak darajasi sifatida ong vujudga keladi psixika faolligining yuksak kirinishi manbai tariqasida esa shaxs shakllanadi. Psixologiyaning tadbiqiy va Amaliy soxalari. Xozirgi zamon ilm-fanining qadri va axamiyati uning nechogli amaliyotga kirib borib, tadbiqiy saloxiyati ortib borishi bilan baxolanadi. Psixologiyaning oxirgi yillardagi taraqqiyoti xam aynan anna shu mezon talablariga javob berishi bilan xarakterlanadi. Amaliy xamda tadbiqiy psixologiya soxalarining oziga xos jixatlari avvalo shundan iboratki, ular jamiyatning bevosita bugungi kundagi talablari va buyurtmalariga kora ish yuritadi. Jamiyatimizda esa psixologik bilimlarni bevosita amaliyotga jamiyatimizda esa psixologik bilimlarni bevosita amaliyotga tadbiq etishga extiyoj katta. Birgina kadrlar tayyorlashning milliy dasturini oladigan bolsak, uning bajarilishi va muvaffakiyatli amalga oshirilishi uchun Psixologiyaning aralashuvi zarur. Joylarda tashkil etilgan tashxis markazlarida faoliyat kursatayotgan mutaxasislar okuvchilardagi rivojlanish tendentsiyalari, aqliy osish omillari va iqtidoriga qarab ta`lim tarbiyani tashkil etishlari uchun qator diagnostik tadbirlarni otkazishlari zarurki , bu tadbirlar oxir- oqibat real Samara berishi lozim. XULOSA Bu qisqa ta`riflardan psixikaga aloqador jarayonlar ongning aks ettirish shakllari ekan, degan yuzaki xulosaga kelish notog’ri bo’ladi. Chunki inson psixikasi va uning ruxiy olamiga aloqador xodisalar va jarayonlar shu qadar murakkab va xilma-xilki, biz ba`zan o’zo’zimizni xam tushunmay kolamiz. Shunday qilib, psixologiya fani o’rganadigan jarayonlar va xodisalar murakkab va xilma-xil. Ularni o’rganishning ikki jixati bor: bir tamondan, ularni o’rganish qiyin, ikkinchi tamondan oson xam, oxirgi jixati xusisida shuni aytish mumkinki, bu xodisalar bevosita bizning o’zimizga berilgan, ularni uzoqdan qidirish, mavxum analogiyalar qilish shart emas, boshka bir tamondan, ular o’zaro bir birlari bilan bog’lik va umumiy qonuniyatlar va printsiplarga bo’ysunadi. Foydalanilgan Adabiyotlar. 1. Umumiy psixologiya. T.: Wqituvchi, 1992. – 512 s. 2. Nemov R.S. Psixologiya Kn. M.: Prosveshenie – 1994. – 576 s. 3. G`oziev E. Psixologiya. T.: Wqituvchi, 1994 – 300 b. 4. Klimov E.A. Osnovi psixologii. Ucheb. M.:YuNITI, 1997. – 295 s. 5. Godfrua J. Chto takoe psixologiya. T. M.: Mir. 1992 – 496 s. 6. Karimova V.M. “Ijtimoiy psixologiya asoslari” T. 2004y. 7. G`oziev E. “Shaxs psixologiyasi” T. 2004y.