“O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI TRANSPORT VAZIRLIGI” TOSHKENT DAVLAT TRANSPORT UNIVERSITETI “TASDIQLAYMAN” «Ro‘yxatga olindi» O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor № BD52329000 Gulamov A.A. ______________ “____”____________ 202__ y. “____”____________ 202__ y. Bakalavriat ta’lim yo‘nalishi talabalarining bitiruv oldi amaliyoti dasturi 2020 qabul Bilim sohasi: 200000- Ijtimoiy soha, biznes va huquq Ta’lim sohasi: 230000- Iqtisod Ta’lim yo‘nalishi: Iqtisodiyot (avtomobil transporti) “Iqtisodiyot” fakulteti “Transport iqtisodiyot” kafedrasi Toshkent-202_ Bitiruv oldi amaliyoti dasturi universitet Ilmiy-uslubiy kengashining yig‘ilishida muhokama qilingan va tasdiqlangan (20____ yil “____“ ________ dagi “___” - sonli bayonnoma). Ishlab chiqarish amaliyoti t/r Semestrlar Umumiy yuklama xajmi Amaliyot o‘tash davri 1 8 60 2 hafta Izoh Tuzuvchi: “Transport iqtisodiyoti” kafedrasi mudiri S.A.Yuldasheva “Transport iqtisodiyoti” kafedrasi assistenti O.B.Egamberdiev Bitiruv oldi amaliyoti dasturi dasturi Iqtisodiyot fakulteti Ilmiy-uslubiy Kengashida ko‘rib chiqilgan (202__ yil “__” ______ dagi “_____” - sonli bayonnoma) va fakultet Kengashida tavsiya qilingan (202__ yil “___” “_______“ dagi “____” - sonli bayonnoma). Iqtisodiyot fakulteti Kengash raisi M.N.Masharipov “Iqtisodiyot”fakulteti Ilmiy – uslubiy Kengashi Raisi M.M.Rasulmuxamedov Ishlab chiqarish amaliyoti dasturi “Transport iqtisodiyoti” kafedrasida ko‘rib chiqilgan va fakultet Ilmiy-uslubiy Kengashiga tavsiya qilingan (202__ yil “_____ “ “_____” dagi “____” sonli bayonnoma). “Transport iqtisodiyoti” kafedrasi S.A.Yuldasheva 2 1. Kirish Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalarni boshqarish asoslari; menejment tushunchasining asosiy g‘oyalari, nazariy - uslubiy asoslari; boshqaruvning tizimlari, qonunlari, qonuniyatlari; tamoyillari, vazifalari va usullarini; korxonalarda iqtisodiy munosabatlarni boshqarishni sirasrorlarini, uni tahlil qilishni va echim qabul qilish, ishlab chiqarishni rivojlantirishda strategik muammolarni yechish, menejmentning ma’muriy-huquqiy uslublarini tanlash, xalqaro munosabatlarni boshqarish, iqtisodiyotda ishlab chiqarishni modernizasiya kilish, ichki bozorda talabni rag‘batlantirish hamda mahalliy ishlab chikaruvchilarni qo‘llab-quvvatlash orqali xo‘jalik yurituvchi sub’yektlarda menejment faoliyatini to‘g‘ri tashkil etish, uni boshqarish va takomillashtirish bo‘yicha bilim, ko‘nikma va malakani shakllantirish lozim. Bitiruv oldi amaliyotining ahamiyatini hozirgi kunda korxonalarda kadrlarni tanlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish masalalari dolzarb masala sifatida qaralayotganligidan ko‘rish mumkin. Chunki kadrlar salohiyatini rivojlantirmasdan turib jadal sur’atlarda zamonaviylashib borayotgan texnologiyalarni ishlab chiqarishga jalb etish, ulardan samarali foydalanish, jahon bozorida raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishni tasavvur etib bo‘lmaydi. Bu borada samali faoliyat olib borayotgan korxonalar kadrlar salohiyatini oshirishni tashkil etishda katta tajribaga egadirlar. Kadrlar salohiyati universitetdagi o‘qish davridan boshlab, universitet va ishlab chiqarish amaliyotlari davrida rivojlanib boradi. “O‘TY” AJ mintaqaviy temir yo‘l uzeli unitar korxonalari ob’ektlarida 4 kurs nazariy bo‘limidan keyin bitiruv oldi amaliyoti 14 hafta davomida o‘tkaziladi. Talabalar bitiruv oldi amaliyotida o‘zlariga biriktirilgan stansiyalarning asosiy ma’lumotlarini yig‘ib bitiruv malaka ishlarini yozishga zamin yaratadilar . 2. Malakaviy amaliyot maqsadi Bitiruv oldi amaliyotini o‘tashdan maqsad talabalarni tanishilayotgan transport tizimidagi korxonaning ishlab chiqarish faoliyatini o‘rganish davomida oliy o‘quv yurtida o‘qish jarayonida olgan dastlabki nazariy bilimlarini mustahkamlash va chuqurlashtirish, iqtisodiyot sohasida olib borilayotgan ishlar bilan tanishish, ishlab chiqarishning o‘ziga xosligi bo‘yicha ma’lumotlar to‘plash, mehnatning ilg‘or metodlari bilan tanishish, shuningdek, iqtisodiyot bo‘yicha olib borilayotgan ishlarni yangicha tashkil qilish bo‘yicha umumiy bilimlarga ega bo‘lishdan iborat. Bitiruv oldi amaliyotini o‘tash jarayonida talabalar transport korxonalarining tarixi va rivojlanish kelajagi, strukturasi, asosiy va qo‘shimcha syex, uchastkalar hamda ularning o‘zaro aloqasi, ishchilarning kasblari bo‘yicha iqtisodiyotga oid ishlarni va ularga doir ma’lumotlari bilan tanishadilar. Ishlab chiqarish amaliyoti ob’yektlari Transport vazirligi tasarrufidagi tuzilmaviy bo‘linmalar, boshqarmalar, tashkilotlar va sanoat korxonalari hisoblanadi. 3. Bitiruv oldi amaliyot vazifalari Talabalarning bitiruv oldi amaliyotidagi vazifalari: -dasturda ko‘rsatilgan o‘quv mashg‘ulotlarini amalga oshirish; -tashkilotlardagi ichki tartib qoidalariga to‘lik rioya kilish; -texnika xavfsizligi va mehnat muxofozasi qoidalariga va korxonaning maxsus talablariga amal qilish; -belgilangan muddatda amaliyot rahbariga amaliyot dasturi bo‘yicha yozma ravishda hisobot topshirishi kerak. Ichki tartib qoidalariga rioya qilmayotgan amaliyotdagi talabalar, amaliyot rahbari tomonidan intizomiy jazoga tortilishi mumkin va bu xaqda rektorga ma’lum etiladi. Talabaning kelgusidagi oliygoxdagi o‘qishi hakida rektor hal qiladi. 3 4. Bitiruv oldi amaliyoti davrida amaliyotchi talabalarga qo‘yiladigan talablar Bitiruv oldi amaliyotning o‘tish davrida talabaning majburiyatlari quyidagilar iborat: − korxonada qayd etilgan ish vaqti tartibini bajarish; − korxonada amal qilinadigan ichki tartib qoidalariga rioya qilish; − texnika xavfsizligi va ishlab chiqarish sanitariyasi qoidalariga rioya qilish; − amaliyot dasturida belgilangan vazifalarni to‘liq bajarish; − korxonaning jamoat ishlarida ishtirok etish; − hisobot, statistik ma’lumotlarni tayyorlash va boshqa ishlarda yordam ko‘rsatish; − korxona tomonidan tayinlangan amaliyot rahbarining vazifalarini bajarish. 5. Amaliyotchi talabaning ob’yektlarda bajaradigan ishlari mazmuni: Amaliyot davrida talaba universitet va ishlab chiqarishda tayinlangan amaliyot rahbarlari tomonidan belgilangan quyidagi masalalarni o‘rganishi lozim: 1. Korxona (Transport vazirligi tassarufidagi tuzilmaviy bo‘linmalar va boshqalar) faoliyatining tavsifi. 2. Korxona (Transport vazirligi tassarufidagi tuzilmaviy bo‘linmalar va boshqalar) funksiyalari, vazifalari. 3. Korxona (Transport vazirligi tassarufidagi tuzilmaviy bo‘linmalar va boshqalar) boshqaruvning ishlab chiqarish va tashkiliy tuzilmasi. 4. Boshqaruvning tashkiliy tuzilmasi asosida xodimlarning lavozim yo‘riqnomalari bilan tanishish va ularni tavsiflash. 5. Hisobot davri uchun korxona faliyatining asosiy ko‘rsatkichlarini o‘rganish va ularning bajarilishini tahlil qilish. 6. Korxonaning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi natijalarini o‘rganish. 7. Korxona syexlari, uchastkalari, bo‘limlarini tavsifi, ularning faoliyat turlari, texnik jixozlanganligi, texnologik jarayonlarni tavsiflash. 8. Mazkur tuzilmaviy bo‘linma, korxona, tashkilotning yordamchi-ko‘makchi faoliyatini tavsiflash. 9. Mazkur tuzilmaviy bo‘linma, korxona, tashkilotning tashqi iqtisodiy faoliyatini tavsiflash. 10. Mehnat sarfi bo‘yicha texnik asoslangan me’yorlar, ish vaqtini yo‘qotilishi, unumsiz xarajatlarni bartaraf etish bo‘yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqish va joriy etish takliflarini kiritish. 11. Mehnat unumdorligini oshirish, mahsulot tannarxini kamaytirish, korxonaning texnik salohiyatini oshirish bo‘yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqish va joriy etish takliflarini kiritish. 12. Korxona faoliyati haqidagi hisobotlarning turlari va mazmuni, ularni ishlab chiqish va yuqori organlarga taqdim etish muddatlarini o‘rganish. 13. Axborot texnologiyalardan foydalangan holda hisobotlarni tayyorlashni o‘rganish. 4 T/r Bajariladigan ishlar mavzulari nomi 1. Korxonaning asosiy vazifasi, bitiruv oldi amaliyoti dasturida ko‘rsatilgan obe’ektda texnika xavfsizligi yo‘riqnomasidan o‘tish, bitiruv oldi amaliyoti dasturida ko‘rsatilgan obe’ektning asosiy me’yoriy xujjatlari bilan tanishish 2. Bitiruv malakaviy ishi mavzusi bo‘yicha belgilangan ob’ektda zaruriy ma’lumotlar bilan tanishish, Korxonada ish yuritish xujjatlarini o‘rganish 3. Jami Hafta 1 Soat 30 1 30 60 6. Bitiruv oldi amaliyotni o‘tash tartibi Amaliyot o‘tash davrida talaba quyidagilarni o‘rganishi va shular bo‘yicha kerakli ma’lumotlarni to‘plashi lozim: 1. Korxona (“Toshshahartransxizmat”) tuzilmaviy bo‘linmalari va boshqalar) faoliyatini tavsifi, funksiyalari, vazifalari, boshqaruvning ishlab chiqarish va tashkiliy tuzilmasi. 2. Boshqaruvning tashkiliy tuzilmasi asosida xodimlarning lavozim yo‘riqnomalari bilan tanishish va tavsifini keltirish. 3. Hisobot davri uchun Korxona faliyatining asosiy ko‘rsatkichlarini o‘rganish va ularning bajarilishini tahlil qilish. 4. Korxonaning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi natijalarini o‘rganish. 5. Korxona syexlari, uchastkalari, bo‘limlarini tavsifi, ularning faoliyat turlari, texnik jixozlanganligi, texnologik jarayonlar tavsifi. 6. Mazkur tuzilmaviy bo‘linma, korxona, tashkilotning yordamchi-ko‘makchi faoliyati tavsifi; 7. Mazkur tuzilmaviy bo‘linma, korxona, tashkilotning tashqi iqtisodiy faoliyati tavsifi; 8. Mehnat sarfi bo‘yicha texnik asoslangan me’yorlar, ish vaqtini yo‘qotilishi, unumsiz xarakatlarni bartaraf etish, mehnat unumdorligini oshirish, mahsulot tannarxini kamaytirish, korxonaning texnik salohiyatini oshirish bo‘yicha olib borilayotgan chora-tadbirlarni tavsiflash. 9. Korxona faoliyati haqidagi hisobotlarning turlari va mazmuni, ularni ishlab chiqish va yuqori organlarga taqdim etish muddatlarini o‘rganish. 10. Axborot texnologiyalaridan foydalangan holda hisobot tayyorlash. 11. Hisobotlarni mazmunini takomillashtirish, ularni soddalashtirish imkoniyatlarini tavsiflash. 12. Korxona muammolarini yoritish. 13. Korxonaning texnik darajasini oshirish rejasini tavsiflash. 14. Ishlab chiqarish xarajatlarini qisqartirish masalalarini o‘rganish. 15. Korxonaning ijtimoiy-iktisodiy rivojlanishi natijalarini tavsiflash. 16. Korxonaning 20__ - 20__ yillarda rivojlanishning eng muhim ustuvor vazifalarini tavsiflash. 17. Bitiruv oldi uchastkalari, bekat hududlari va shu kabi barcha temir yo‘l korxonalarining hududlariga albatta korxona xodimlari bilan birgalikda borilishi lozim. Institut tomonidan rahbar etib tayinlangan professor-o‘qituvchi amaliyotchi talabalarni nazorat qilishlari zarur. 5 7. Malakaviy amaliyot bo‘yicha mustaqil ishlar T/r 1 2 Ishlar ketma-ketligi Bitiruv malakaviy ishi mavzusi bo‘yicha korxonadagi biriktirilgan asosiy ishlab chiqarish sexining uchastkalari, ishlab chiqarishda amal qilinadigan asosiy texnika xavfsizligi qoidalari, korxonadagi asosiy va qo‘shimcha qurilmalar va uchastkalar bilan o‘zaro bog‘liqligi, stansiyalarda bajariladigan ishlar bo‘yicha ma’lumot to‘playdi. Shaxsiy reja bo‘yicha stansiyaning vazifasi, qurilmalar joylashuvi, ishchilar haqida, stansiyadagi barcha bajariladi gan yuk va tijorat ishlari, shoxobcha yo‘llari faoliyati, yuk saroyi ishi bo‘yicha ma’lumatlarni to‘playdi. Bitiruv malakaviy ishi mavzusi bo‘yicha shaxsiy rejaga asosan stansiyadagi yoki ob’ektlardagi ishlar va ularning ko‘rsatkilari bo‘yicha ma’lumot to‘playdi. Bitiruv malakaviy ishi mavzusi bo‘yicha tanlangan shaxsiy reja bo‘yicha stansiyaning vazifasi, qurilmalar joylashuvi, ishchilar haqida, stansiyadagi barcha bajariladigan yuk va tijorat ishlari, shoxobcha yo‘llari faoliyati, yuk saroyi ishi bo‘yicha ma’lumatlarni to‘playdi. Bitiruv malakaviy ishi mavzusi bo‘yicha shaxsiy rejaga asosan stansiyadagi yoki ob’ektlardagi ishlar va ularning ko‘rsatkilari bo‘yicha ma’lumot to‘playdi va to‘plangan ma’lumotlar asosida hisobot tayyorlaydi. Jami Haftalar Soatlar 1-3 1-6 6 0 7. Bitiruv oldi amaliyotni bo‘yicha hisobotni tayyorlash va hisobotni himoya qilish tartibi Amaliyot bo‘yicha hisobot amaliyot boshlangan kundan boshlab yozila boshlanishi lozim. Amaliyot bo‘yicha hisobot tayyorlashda kelajakda har yili o‘tkazib kelinadigan malakaviy amaliyot natijalari bo‘yicha konferensiyada qatnashishda kerakli ma’lumotlar olishni imkoni mavjud bo‘lsin. Hisobotga individual vazifa va amaliyot davrida talabaning xafta kunlari bo‘yicha bajargan ishlari mazmuni qayd etilgan amaliyot kundaligi taqdim etiladi. Hisobotning har bir bo‘limi bo‘yicha xulosa va takliflar keltirilishi kerak. Yuqorida qayd etilgan xujjatlar amaliyot davrida ishlab chiqilgan va tayyorlangan bo‘lishi, korxona tomonidan tayinlangan rahbar tomonidan ko‘rib chiqilishi va tasdiqlangan bo‘lishi, hamda kafedraga topshirilishi lozim. Amaliyot bo‘yicha hisobot, individual vazifa korxonada amaliyot rahbari tomonidan imzolangan va muhr bilan tasdiqlanishi shart. Hisobot himoyasi barcha xujjatlar taqdim etilgan va ko‘rib chiqilgandan so‘ng kafedrada amaliyot tugagunga qadar bajariladi. Amaliyot o‘tish natijalari bo‘yicha qo‘yilgan baho ta’limning keyingi bosqichiga o‘tishda va stipendiya tayinlashda hisobga olinadi. 6 8. Bitiruv oldi amaliyot davridagi amaliyotchi talabaning ishlarini baholash mezonlari Baho Amaliyotchi talabaning bilim darajasi , Amaliyot o‘tilayotgan ishlab chiqarish korxonasi faoliyati va unda ishning tashkil etilishi, mexnat muxofazasi, texnika, elektr xavfsizligi va mehnatga haq to‘lash masalalari bilan tanishishlari va ma’lum bilimlarga ega bo‘lishlari lozim. Amaliyot “90-100”, rahbari tomonidan berilgan topshiriq asosida “Itisodiyot” (temir yo‘l transporti) a’lo baho ta’lim yo‘nalishiga o‘quv jarayonida o‘tilgan nazariy bilimlarni mustahkamlash uchun ishlab chiqarish korxonasida mavjud jixoz va qurilmalar, syex va bo‘limlar tarkibi va o‘zaro munosabatlari; sifatni boshqarish va mahsulotni attestasiyalash masalalarini bilish va ko‘nikmaga ega bo‘lish. Amaliyot o‘tilayotgan ishlab chiqarish korxonasi faoliyati va unda ishning tashkil etilishi, mexnat muxofazasi, texnika, elektr xavfsizligi va mehnatga haq to‘lash masalalari bilan tanishishlari va ma’lum bilimlarga ega bo‘lishlari lozim. Amaliyot “70-89,9”, rahbari tomonidan berilgan topshiriq asosida “Itisodiyot” (temir yo‘l transporti) yaxshi baho ta’lim yo‘nalishiga o‘quv jarayonida o‘tilgan nazariy bilimlarni mustahkamlash uchun ishlab chiqarish korxonasida mavjud jixoz va qurilmalar, syex va bo‘limlar tarkibi va o‘zaro munosabatlari; sifatni boshqarish va mahsulotni attestasiyalash masalalarini bilish va ko‘nikmaga ega bo‘lish Amaliyot rahbari tomonidan berilgan topshiriq asosida “Itisodiyot” (temir yo‘l “60-69,9”, transporti) ta’lim yo‘nalishiga o‘quv jarayonida o‘tilgan nazariy bilimlarni qoniqar-li mustahkamlash uchun ishlab chiqarish korxonasida mavjud jixoz va qurilmalar, baho syex va bo‘limlar tarkibi va o‘zaro munosabatlari; sifatni boshqarish va mahsulotni attestasiyalash masalalarini bilish va ko‘nikmaga ega bo‘lish. “Itisodiyot” (temir yo‘l transporti) ta’lim yo‘nalishiga o‘quv jarayonida o‘tilgan “0-59,9”, nazariy bilimlarni mustahkamlash uchun ishlab chiqarish korxonasida mavjud jixoz qoniqar-siz va qurilmalar, syex va bo‘limlar tarkibi va o‘zaro munosabatlari; sifatni boshqarish baho va mahsulotni attestasiyalash masalalarini bilmaslik va ko‘nikmaga ega bo‘lmaslik. 9. Adabiyotlar ro‘yxati T.r 2 3 4 5 6 ARM dagi shifri 385/388 E 400 330 K 672 658 E-18 658 M 32 629.47/48 S 841 Muallif, adabiyot nomi, turi, nashriyot, yili, hajmi I.V. Belov, N.P. Tereshina - Ekonomika jeleznodorojnogo transporta. Uchebnik. UMKMPS Rossiya. 2001g. Korneychuk - Mikroekonomika. Testы i zadachi. SPB: Piter. 2002g. – 218 s. EgamberdiyevE., Qudratov Gʻ. -Korxona iqtisodiyoti (darslik).Toshkent. Moliyainstituti - T.:2004 y. Maxmudov E. X. Korxona iqtisodiyoti: talabalar uchun o‘quv qo‘llanma. / E. X. Maxmudov. – Toshkent: O‘zbekiston yozuvchilar uuyumasi Adabiyot jamg‘armasi nashriyoti, 2004. – 207 b. Strekalina R.P. - «Ekonomika i organizasiya vagonnogo xozyaystva». Uchebnik dlya texnikumov i kolledjey jeleznodorojnogo transporta - M.: Marshrut, 2005 g. – 434 s. ARM dagi nusxalar soni 4 Elektron nusxasi, manzili, formati 1 1 6 1 7 7 8 T/r 1 2 385/388 Gʻ 20 338 Sh 657 ARMd agi shifri Fayzihodjayeva M. L., Ismailhodjayev A. I. Temir yo’l transporti korxonalari iqtisodiyoti. O’quv qo’llanma, TTYMI, 2012. – 122 b. V.T. Shishmakov, SV. Shishmakov – Innovasionnыy menedjment na jeleznodorojnom transporte. Uchebnoye posobiye dlya VUZov jeleznodorojnogo transporta. M.: Marshrut, 2006 g. – 135 s. Qo‘shimcha adabiyotlar Muallif, adabiyot nomi, turi, nashriyot, yili, hajmi ARMdagi nusxalar soni Petrov Yu.D., Kuporov A.I., Shkurina L.V. Planirovaniye v strukturnыx podrazdeleniyax j.d. transporta. M.: GOUMS jeleznodorojnыy transport, 2008 g. Xasin A.F., Matveyev V.N. Ekonomika, organizasiya i upravleniye v lokomotivnom xozyaystve. M.: 2002 g 4 5 6 DATK «O‘TY» vakorxonalariNizomi, 2004y. DATK«O‘TY»va korxonalari jamoaviy shartnomalari. Ekonomikapredpriyatiypromыshlennostijeleznodorojnogo transporta: Uchebnik dlya VUZov /pod.red.N.P. Tereshinoy, L.P. Leviskoy. - M.: VINITS, 2002g. Finansы jeleznodorojnogo transporta. Pod.red. prof.Silayeva N.I. T., 2003g. Temir yo‘l transporti korxonalari iqtisodiyoti fanidan amaliy mashg‘ulotlarni bajarish uchun uslubiy ko‘rsatma. TTYMI, 2007 8 1 Elektron nusxasi, manzili, formati Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016 yil yakunlari va 2017 yil istiqbollariga bag‘ishlangan majlisdagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining nutqi. // Halq so‘zi gazetasi. 2017 yil 16 yanvar , № 11 3 7 22 2 1 1 1 1 1 20 Internet saytlari, davriy nashrlar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 www.lex.uz - O‘zbekiston Respublikasi qonunlari bazasi sayti. www.stat.uz-O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi sayti. http://www.uz http://wwwparliament.gov.uz http://www.gov.uz http://www.press-service.uz http://www.bir.uz www.marketing.ru www.marketingjournal.com 8