TC
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
SÜRDÜRÜLEBİLİR ÜRETİM VE YEŞİL FABRİKALAR İNCELEMESİ
BİLİMSEL ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ DERSİ RAPORU
BEYZA DOĞANDEMİR-201120031
SİNEM ÇELİK-201120113
BÜŞRA ELİF BEYAZ-191120014
LARA SEZER-21112020031
EYMEN ŞAHİN-21112020032
ANKARA, 2024
ÖZET......................................................................................................................................................... 1
1.GİRİŞ ..................................................................................................................................................... 1
2.YEŞİL TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ ......................................................................................................... 2
2.1 TEDARİK ZİNCİRİ VE YÖNETİMİ KAVRAMI ...................................................................................... 3
2.2 YEŞİL TEDARİK VE GELENEKSEL TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ ARASINDAKİ FARKLAR ..................... 3
2.3 YEŞİL TEDARİK ZİNCİRİ FAALİYETLERİ ............................................................................................. 5
2.3.1. YEŞİL SATIN ALMA .................................................................................................................. 5
2.3.2. YEŞİL ÜRETİM......................................................................................................................... 6
2.3.3. YEŞİL PAZARLAMA.................................................................................................................. 7
2.3.4. YEŞİL PAKETLEME ................................................................................................................... 8
2.3.5. YEŞİL LOJİSTİK ........................................................................................................................ 9
2.3.5.1. TAŞIMACILIK.................................................................................................................. 10
2.3.5.2. STOK YÖNETİMİ VE DEPOLAMA.................................................................................... 10
2.3.5.3. YEŞİL LOJİSTİK İÇİN NELER YAPILABİLİR? ....................................................................... 11
2.3.6. TERSİNE LOJİSTİK ................................................................................................................. 12
2.4. ŞİRKETLERİ YEŞİL TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİNE YÖNELTEN SEBEPLER ..................................... 14
2.4.1. DOĞAL KAYNAKLARIN KORUNMASI .................................................................................... 15
2.4.2 SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA ................................................................................................ 15
2.4.3. ÇOK ULUSLULUK VE ULUSLARARASI TİCARET ...................................................................... 15
2.4.4. KARŞILAŞILAN ENGELLER ..................................................................................................... 16
2.4.5. PERFORMANS VE KARLILIK .................................................................................................. 16
2.4.6. YEŞİL TEDARİK ZİNCİRİ FAALİYETLERİ ................................................................................... 16
2.4.7. YASAL YÜKÜMLÜLÜKLER ...................................................................................................... 17
2.4.8. İÇSEL VE DIŞSAL ETKENLER .................................................................................................. 17
2.4.9. YEŞİL TEDARİK ZİNCİRİNİN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI .................................................. 17
2.5 YEŞİL TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİNİN BAŞARI GÖSTERGELERİ .................................................... 18
2.6. YEŞİL TEDARİK ZİNCİRİNDE TEMEL STANDARTLAR VE SERTİFİKALAR ......................................... 19
2.6.1. ISO 14000 ÇEVRE YÖNETİM STANDARTLARI ........................................................................ 20
2.6.2. ISO 14001 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ ................................................................................... 20
2.6.3. ISO 50001 ENERJİ YÖNETİM SİSTEMİ................................................................................... 21
2.7. YTZY PERFORMANSI VE UYGULAMALARI ................................................................................... 21
2.8. YEŞİL TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ UYGULAMALARINA ÖRNEKLER ............................................. 22
3. SÜRDÜRÜLEBİLİR ÜRETİMDE YEŞİL FABRİKALARIN ROLÜ ................................................................. 23
3.1 YEŞİL BİNA KAVRAMI ................................................................................................................... 23
3.2 YEŞİL BİNALARIN HEDEFİ VE UNEP .............................................................................................. 24
3.3 YEŞİL BİNALARIN SÜRDÜRÜLEBİLİR ÜRETİME KATKILARI ............................................................ 25
3.4 BİNALARIN YEŞİL OLARAK TANIMLANABİLMESİ İÇİN GEREKLİ STANDARTLAR ............................ 26
3.5 GELENEKSEL VE YEŞİL BİNALARIN KARŞILAŞTIRILMASI ............................................................... 28
3.5.1 KULLANILAN ENERJİ ÇEŞİTLERİ VE KARŞILAŞTIRMASI .......................................................... 28
3.5.2 YEŞİL BİNALARDA KULLANILAN MALZEMELERİN GELENEKSEL BİNALARLA
KARŞILAŞTIRILMASI ....................................................................................................................... 28
3.6 YEŞİL BİNALARIN PERFORMANSI ................................................................................................. 29
3.6.1 ULUSLARARASI YEŞİL BİNA PERFORMANSI........................................................................... 29
3.7 YEŞİL BİNA UYGULAMALARI, KARAR VERME ARAÇLARI VE DOĞAL KAYNAKLARIN KULLANIMI .. 29
3.8 YEŞİL BİNANIN MALİYETİ ............................................................................................................. 30
3.9 MEVCUT YAPILARIN SÜRDÜRÜLEBİLİR YEŞİL BİNALARA DÖNÜŞTÜRÜLMESİ.............................. 32
3.10 YÜKSEK PERFORMANSLI ÜRETİM BİNALARI .............................................................................. 33
3.11 TÜRKİYE’DE YEŞİL BİNA KAVRAMININ GELİŞİMİ ........................................................................ 34
3.10.1 TÜRKİYE’DE İLK KEZ YEŞİL BİNA KAVRAMI .......................................................................... 35
3.10.2 ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ VE TÜRKİYE İÇİN YEŞİL ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ
ÇERÇEVESİNİN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ........................................................................................ 36
3.11 YEŞİL ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ SERTİFİKASI .......................................................................... 37
3.12 YEŞİL FABRİKA SİSTEMİNİN SEKTÖRE ETKİLERİ .......................................................................... 39
3.13 SÜRDÜRÜLEBİLİR YEŞİL FABRİKA TASARIMI............................................................................... 40
3.14 ÖRNEK TASARIM İNCELEMESİ.................................................................................................... 40
3.14.1 TÜRKİYE’DE SÜRDÜRÜLEBİLİR ÜRETİMDE ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİNİN ROLÜ:
MANİSA ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ (MOSB) ÖRNEĞİNİN İNCELENMESİ .................................... 40
4.DİJİTAL DÖNÜŞÜM.............................................................................................................................. 46
4.1.DİJİTAL DÖNÜŞÜM NEDİR? .......................................................................................................... 46
4.1.1 SAYISALLAŞTIRMA, DİJİTALLEŞME VE DİJİTAL DÖNÜŞÜM .................................................... 48
4.1.2 ENDÜSTRİYEL DEVRİMLER, ENDÜSTRİ 4.0 ............................................................................ 49
4.1.3 DİJİTAL DÖNÜŞÜM VE ENDÜSTRİYEL DEVRİMLER İLİŞKİSİ ................................................... 50
4.1.4 AKILLI FABRİKA VE İLİŞKİLİ KAVRAMLAR ............................................................................... 51
4.1.4.1 Akıllı Fabrikalar ve Geleneksel Fabrikalar Arasındaki Farklar......................................... 53
4.2 DİJİTAL DÖNÜŞÜME YOL AÇAN PİYASA UNSURLARI .................................................................... 54
4.3 DİJİTAL DÖNÜŞÜMÜN FIRSAT VE TEHDİTLERİ ............................................................................. 55
4.4 DÜNYA VE TÜRKİYE’DEN BAŞARILI DİJİTAL DÖNÜŞÜM ÖRNEKLERİ ............................................ 56
4.5 DİJİTAL TEDARİK ZİNCİRİ .............................................................................................................. 58
4.5.1 DİJİTAL TEDARİK ZİNCİRİNE GEÇİŞ YOL HARİTASI .................................................................. 61
5.YAŞAYAN FABRİKA ÖRNEĞİ .................................................................................................................. 62
6. KAYNAKÇA.......................................................................................................................................... 66
Şekil 1: Tedarik Zinciri Yönetimi ............................................................................................................... 3
Şekil 2. Geleneksel ve Yeşil Tedarik Zinciri Arasındaki Fark...................................................................... 4
Şekil 3. Yeşil Tedarik Zinciri Faaliyetleri .................................................................................................... 5
Şekil 4. Geri Dönüşüme Yönelik Üretim ................................................................................................. 12
Şekil 5. Geleneksel Yeniden Üretim Sisteminin Akışı ............................................................................. 13
Şekil 6. Tersine Lojistik Faaliyetler ve Geri Kazanım Yöntemleri ............................................................ 13
Şekil 7. ISO 14000 Kapsamı.................................................................................................................... 20
Şekil 8. Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri ............................................................................................. 27
Şekil 9. Yeşil Binalarda Sürdürülebilirlik Döngüsü.................................................................................. 27
Şekil 10. Yeşil Bina ve Sürdürülebilir Bina Kapsamı................................................................................ 29
Şekil 11. Yeşil Sertifikkalı Binaların Geleneksel Binalara Göre Ek Maliyeti .............................................. 31
Şekil 12: MOSB ve Kısımları ................................................................................................................... 41
Şekil 13. MOSB Enerji Santrali ............................................................................................................... 42
Şekil 14. MOSB Merkezi Atık Su Arıtma Tesisi ....................................................................................... 43
Şekil 15. MOSB Lojistik Merkezi............................................................................................................. 45
Şekil 16. MOSB Yönetiminin ve Çalışanlara Yönelik Diğer Hizmetlerin Bulunduğu MOSBPARK ............ 45
Şekil 17. Dijital dönüşüm nedir? ............................................................................................................ 47
Şekil 18. Endüstriyel Gelişim.................................................................................................................. 49
Şekil 19. Akıllı Fabrika Bileşenleri........................................................................................................... 52
Şekil 20. Akıllı Fabrikaların Geleneksel Fabrikalardan Farkları ............................................................... 54
Şekil 21. Dijital Tedarik Zinciri Teknolojileri ........................................................................................... 58
Şekil 22: Dijital Tedarik Zinciri Yönetiminin Faydaları ............................................................................ 60
Şekil 23. Örnek Peyzaj Alanı................................................................................................................... 64
ÖZET
Günümüz iş hayatında, sürdürülebilirlik ve dijital dönüşüm, şirketlerin çevresel etkileri
azaltma, rekabet avantajı elde etme ve operasyonel süreçlerini optimize etme çabalarında kilit
roller oynar. Yeşil tedarik zinciri yönetimi, bu bağlamda çevresel etkileri azaltmaya odaklanarak
geleneksel yönetimden ayrılır. Sürdürülebilir malzeme kullanımı, enerji verimliliği ve geri
dönüşüm gibi uygulamalar, yeşil tedarik zinciri faaliyetlerini oluşturur. Yeşil tedarik zinciri
yönetimi, başarı göstergeleri, çevresel performans izleme, şeffaf tedarik zinciri yönetimi ve
paydaş iş birliği gibi unsurları içerir. Ayrıca sürdürülebilir üretimde yeşil fabrikalar, enerji
tasarrufu, su kullanımının azaltılması, atık yönetimi gibi faktörlerle sürdürülebilir üretime
katkıda bulunur. Uluslararası Yeşil Bina Performansı ve LEED sertifikasyon süreci, yeşil
binaların performansını değerlendirmede önemli rol oynar. Yeşil tedarik zinciri yönetimi ile
dijital dönüşüm ise, iş dünyasında çevresel sorumlulukları yerine getirirken rekabet avantajı
sağlama ve geleceğe yönelik sürdürülebilir operasyonları geliştirme fırsatı sunar. Dijital
dönüşüme yol açan piyasa unsurları, işletmeleri bu dönüşüme yönlendiren etkenleri içerir.
Başarılı dijital dönüşüm uygulama örnekleri dünya genelinden ve Türkiye'den incelenerek, bu
sürecin etkili bir şekilde nasıl yönetilebileceği üzerinde durulur. Dijital tedarik zinciri ise
teknolojinin kullanılmasıyla tedarik zincirinin daha verimli ve esnek hale getirilmesini içerir.
1.GİRİŞ
Uzun yıllardır, sulara akıtılan kimyasal maddeler, fabrikaların havaya yaydığı zararlı gazlar ve
katı atıkların dünyamızı ne kadar olumsuz etkilediğini düşünürsek, işletmelerin yeşil
politikalara verdiği önem giderek artmıştır. Çoğu işletme hala çevresel yönetime geçişin
finansal anlamda pahalı olduğunu düşünse de işin aslı uzun dönemde kârlılık, operasyonel
verimlilik, maliyet minimizasyonu olarak işletmeye geri dönmektedir (PWC, 2008).
Çalışmamızda öncelikle yeşil tedarik zinciri yönetimini ele alarak, çevresel etki ve
sürdürülebilirlik konusundaki öneminden bahsedilmiştir. Aynı zamanda çevresel
sürdürülebilirlik ilkeleriyle birlikte yeşil tedarik zinciri yönetiminin süreçlerinde, yeşil satın
alma, yeşil üretim, yeşil lojistik gibi stratejik unsurlara yer verilmiştir. Buradaki amaç, doğal
kaynakların en etkili biçimde kullanılması, çevresel ve toplumsal sorumluluklara duyarlı
işletmelerin oluşumuna katkı sağlamaktır. Günümüzde artık toplam kalite yönetimi programları,
çevresel yönetim programları ile birlikte oluşturulmaktadır. Bunun sebebi, daha az atık ortaya
çıkarmak, daha az hatanın oluşmasını sağlamak ve bununla birlikte maliyetleri düşürerek,
karlılığın artışını ve sürekli gelişimi sağlamaktır.
1
Çalışmamızın devamında sürdürülebilir üretimde çok önemli bir yere sahip olan yeşil
fabrikaların rolünden bahsedilmiştir. Yeşil fabrikaların amacı, endüstriyel faaliyetleri çevreye
uyumlu hale getirmektir. Bu endüstriyel faaliyetleri, enerji verimliliği, atık yönetimi, malzeme
kullanımı ve çevre dostu üretim teknolojileri olarak sıralayabiliriz. Yeşil fabrikaların rolü sadece
üretim süreci optimizasyonu değil, aynı zamanda çevresel ayak izini azaltmak, bunun
sonucunda da şirketlerin sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmasını sağlamaktır. Tüm bu durumlar
göz önüne alındığında, yeşil fabrikalar hem çevresel etkiyi azaltmakta, hem de işletmelerin uzun
vadeli sürdürülebilir başarılarını güçlendirmekte kritik bir öneme sahiptir.
Son olarak günümüzde önemli bir rolü olan dijital dönüşümden bahsedilmiştir.
Sürdürülebilirlikle dijitalleşmenin başarıyla birleştirildiği dijital dönüşümde, tüm tedarik zinciri
süreçlerini daha verimli, etkili, sürdürülebilir bir yönetim şeklini benimseyerek, endüstri 4.0
teknolojilerini, büyük veri analitiğini, yapay zeka ve IoT gibi çözümleri işletmelere
benimsetmeyi ve kullandırmayı hedeflemiştir. Bu yeni teknolojilerle birlikte dijital dönüşüm,
işletmelerde büyük ekonomik faydalara, çevresel performansın ölçülebilmesine,
izlenebilmesine ve iyileştirmesine önemli katkılar sağlamaktadır.
2.YEŞİL TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ
“Yeşil Tedarik Zinciri Yönetimi (Green Supply Chain Management – GSCM)” kavramı, ilk kez
1996 yılında Michigan Eyalet Üniversitesi’nin “Üretim Araştırma Merkezi (Manufacturing
Research Center – MRC)” tarafından bir üretim tedarik zincirinin çevresel etkilerinin
azaltılması ve optimum kaynak kullanımı konularının kapsamlı bir şekilde dikkate alınmasını
sağlamak için yürütülen bir çalışma sonucu ortaya çıkmıştır. Amaç; tüm tedarik zincirinin
negatif çevresel etkilerin minimize edilmesini ve en etkin kaynak kullanımını sağlayacak
faaliyetlerin belirlenmesidir.
2
2.1 TEDARİK ZİNCİRİ VE YÖNETİMİ KAVRAMI
Tedarik Zinciri Yönetimi, hammadde temininden üretime ve dağıtımla son tüketiciye kadar bir
malın ulaşabilmesi için değer zincirinde yer alan tedarikçi, üretici, dağıtıcı, perakendeci ve
tüketiciler arasında malzeme, para ve bilgi akışının yönetimidir (Özdemir, 2004: 89). Üretim
ve ticari faaliyetlerin bütününden oluşan bu sürecin bir ekonomik faaliyet olarak
nitelendirilebilmesi için bir ucunda hammadde, diğer ucunda tüketici olması gerekmektedir.
Hammaddeden tüketiciye kadar uzanan bu zincire “Tedarik Zinciri” denilmektedir. Tedarik
zinciri; bir ürünün, hammaddesinin kaynaklarından başlayarak, hammadde ve malzemelerin
temini, üretim tesisine getirilmesi, üretimin yapılmasını ve ardından son kullanıcısına
ulaştırılmasını, hatta kullanıldıktan sonra çöp ve atıklar ile iadelerinin toplanmasına kadar olan
faaliyetler zinciridir. (Nebol ve diğ.,2014: 3).
Şekil 1: Tedarik Zinciri Yönetimi
2.2 YEŞİL TEDARİK VE
GELENEKSEL TEDARİK
ZİNCİRİ YÖNETİMİ
ARASINDAKİ FARKLAR
İşletmeler rekabet avantajı elde etmenin yolunu tedarik zincirinin stratejik yönetiminde
bulmuştur. Bu yüzden tedarik zinciri yönetimine yönelmiş ve onu geliştirmişlerdir. Tedarik
zinciri yönetiminin gelişmesi ve etkin olarak yönetilmesi amacıyla işletmeler yeşil düşünce
kavramı ile önemli bir adım atarak Yeşil Tedarik Zinciri Yönetimi’ni ortaya çıkarmıştır (Koska,
Göksu, Sünbül,2016: 144).
3
İşletmeler yeşil tedarik zinciri ile verimlilik ve karlılıklarını arttırmayı hedeflerken, çevreye
olan olumsuz etkilerini de en aza düşürüp farkındalık yaratmak istemektedir. Yeşil uygulamalar
ile işletmeler çevre üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmayı hedeflemektedir. Tablo 2.1’de
geleneksel ve yeşil tedarik zinciri arasındaki farklar belirtilmektedir (Ho ve diğ., 2009:21).
KARAKTERİSTİK
GELENEKSEL TEDARİK YEŞİL
TEDARİK
ZİNCİRİ YÖNETİMİ
ZİNCİRİ YÖNETİMİ
Amaçlar ve Değerler
Ekonomi
Ekonomi ve Çevre
Çevresel İyileştirme
Yüksek Çevresel Etki
Fiyatlara Dayalı Tedarikçi
Tedarikçi Seçim Kriteri
Değiştirme Kısa Dönemli
İlişki
Maliyet Baskısı ve Fiyatlar
Hız ve Esneklik
Yüksek
Maliyet
Entegre Yaklaşım,
Düşük
Çevresel Etki
Çevresel
Yönler,
Uzun
Dönemli İlişkiler
Baskısı, Yüksek
Maliyet
Düşük Fiyat
Yüksek Fiyat
Yüksek
Düşük
Baskısı,
Şekil 2. Geleneksel ve Yeşil Tedarik Zinciri Arasındaki Fark
Yeşil Tedarik Zinciri Yönetimi'nin (GSCM) geleneksel tedarik zinciri ile kıyaslandığında ortaya
çıkan üç temel özellik, bu yaklaşımın sürdürülebilirlik ve çevresel etki konularında önemli
farklılıklar içerdiğini ortaya koymaktadır. Bunlar:



Yeşil Olma: Yeşil olma, tedarik zinciri sisteminin çevrsel etkilerini minimuma
indirmeyi amaçlar.
Kapalı Döngü: Kapalı döngü, malzeme akışını geri kazanım sürecine dönüştüren kapalı
bir döngü oluşturur. Bu döngü, ömrünü yitirmiş ürünlerin çevresel etkilerini ve
maliyetlerini azaltarak, sürdürülebilirliğin desteklenmesini sağlar.
Entegrasyon: Entegrasyon, sistem hedeflerini gerçekleştirmek üzere, her bir bölümün
uyumlu bir şekilde hareket etmesini sağlamaktadır.
Sonuç olarak, yeşil uygulamaların geleneksel uygulamalardan ayıran temel özelliği, çevreci
yaklaşımı benimsemesidir.
4
2.3 YEŞİL TEDARİK ZİNCİRİ FAALİYETLERİ
Şirketlerin yeşil tedarik zinciri hizmetlerini gerçekleştirebilmeleri için beş temel faaliyeti
stratejilerine dâhil etmeleri gerekmektedir. Bu faaliyetler Şekil 2.2’de; yeşil satın alma, yeşil
üretim, yeşil paketleme, yeşil lojistik ve tersine lojistik olarak sıralanmıştır.
Şekil 3. Yeşil Tedarik Zinciri Faaliyetleri
2.3.1. YEŞİL SATIN ALMA
Yeşil satın alma, tedarik zinciri üzerinde bulunan bütün unsurların etkin ve başarılı
yönetilebilmesi açısından son derece önemlidir. Yeşil satın alma faaliyetlerinin temel amacı
çevresel yönetim anlayışı içinde yeniden kullanılabilir, geri dönüştürülebilir veya geri
dönüştürülmüş parçaların satın alınmasıdır (Min & Galle, 2001:1223-1224; Sarkis, 2003:399;
Nishat, 2010:515). Yeşil satın alma, çevreye duyarlı hammaddelerin seçimi, geri dönüştürülmüş
veya yeniden kullanılabilen ve işlevi sona erdikten sonra da toprakta kolayca çözünebilen
malzemelerin satın alınması faaliyetlerinden oluşmaktadır (Ross, 2000:97). Örnek olarak, bir
işletme, üretim sürecinde kullanılacak hammadde ve malzemeleri seçerken çevresel etkisi en
az olanları tercih ederek ürünün negatif çevresel etkisini minimuma indirebilir. Ayrıca, tedarikçi
seçiminde çeşitli çevresel kriterleri göz önünde bulundurarak, çevresel etkilerini azaltmaları ve
genel çevresel performanslarını geliştirmeleri yönünde tedarikçilere baskı uygulayabilir. Bu
sayede atık miktarını azaltmak ve kaynakları daha etkin bir şekilde kullanmak amacıyla satın
alma fonksiyonu; ürünün yaşam döngüsü boyunca ortaya çıkan çevresel atıkların akışını
belirleyerek, sayısal olarak ortaya koymaya, değerlendirmeye ve yönetmeye yardımcı olacaktır.
5
Bu yaklaşım, işletmelerin sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmalarına yönelik önemli bir adım
olarak öne çıkar. Literatürde bu olguyu “Yeşil Satın Alma (Green Purchasing)” ve “Çevresel
Satın Alma (Environmental Purchasing)” kavramları karşılamaktadır.
Üretimde kullanılacak hammadde ve bileşenlerin satın alınması ve tedarikçi seçimi dışında
yeşil satın alma faaliyetine dahil olan bir diğer konu ise üretim süreçlerinde kullanılacak
teknolojilerin seçimidir. Teknoloji seçiminde çevreye duyarlı, daha az enerji harcayan ve
çevreye daha az zarar verecek atık üreten teknolojiler tercih edilmelidir.
Tedarikçi seçimi bu basamaktaki en önemli konudur (Sarkis, 2003; Zhu ve Sarkis, 2004; Zhu
ve diğerleri, 2008). Çünkü, tedarik zinciri yönetiminin bütünsellik anlayışı içinde düşünürsek
tedarikçilerinin de çevreye uyumlu olması gerekir. Aksi takdirde, iyi bir yeşil tedarik zinciri
yönetimden söz edemeyiz. Gelişmiş ülkeler, tedarikçilerini seçerlerken tedarikçilerinin
tedarikçilerini de değerlendirirler (Zhu ve Geng, 2001; Zhu ve Sarkis, 2004, Zhu ve diğerleri,
2008).
2.3.2. YEŞİL ÜRETİM
Yeşil üretim, üretim faaliyetlerin tüm süreçlerinde çevresel zararların önüne geçilecek girdilerin
kullanılarak atık, enerji ve hammadde tüketimini en aza indirgeyecek şekilde üretim
faaliyetlerinin tasarlanması ve geliştirmesidir. Yeşil üretimin temel amacı; çevreci üretim
sistemlerinin tasarlanarak üretim faaliyetleri sonucu oluşması muhtemel çevresel zararların
önüne geçilmesidir (Ninlawan vd., 2010:1564).
İşletmeler yeşil üretim yaparken 2 tür yaklaşımı göz önünde bulundururlar;

Ürün Yaklaşımı: Ürün yaklaşımı, benzerleriyle karşılaştırıldığında daha tercih
edilebilir çevresel özelliklere sahip ürünler geliştirerek bu ürünleri pazarlamaktır (Kum,
2017:45).

Süreç Yaklaşımı: İmalat ve diğer işlemleri minimum enerji ve malzeme kullanımı ile
veya ürünün üretim sürecindeki atıkları azaltarak geliştirmektir. Süreç odaklı bir
organizasyonda; müşteri odaklılık anlayışı ön plana çıkartılır, kaynakların tam ve
anlaşılır bir şekilde yönetilmesi sağlanır, sürekli iyileştirme mantığı ön plana çıkar üst
yönetimin rolü ve sorumluluğu tam ve net bir şekilde belirlenmiş olur (Arıcı ve Gök:
2017:69).
6
Yeşil üretim süreçlerinin belirgin özellikleri şu şekilde sıralanabilir:





Düşük Doğal Kaynak Kullanımı: Çevresel etkilerin azaltılarak doğal kaynakların
korunması hedeflenir.
Düşük Enerji Tüketimi: Enerji kaynaklarının daha az enerji tüketilmesini sağlayarak,
verimli ve etkin bir biçimde kullanılması amaçlanır.
Düşük Zararlı Gaz Salınımı: Atmosferdeki zehirli sera gazlarının azaltılmasını ve
bununla birlikte oluşan iklim değişikliği sorununun çözümlenmesine katı sağlamayı
amaçlamaktadır.
Düşük Zehirli Madde Kullanımı: Daha az zehirli maddelerin kullanımı sağlanarak,
çalışan sağlığını ve toplum sağlığını korumayı amaçlamıştır.
Düşük Atık Oluşumu: Atık oluşumunu minimize ederek, çevre üzerindeki olumsuz
etkinin azaltılmasına ve kaynakların verimli bir şekilde kullanılmasına olanak tanır.
Bu özellikler, yeşil üretim süreçlerinin sürdürülebilirlik ilkesi doğrultusunda çevresel etkileri
en aza indirme ve kaynakları daha verimli kullanma amacını yansıtan önemli unsurlardır.
2.3.3. YEŞİL PAZARLAMA
Yeşil pazarlama, çevre dostu ve sürdürülebilir ürünlerin üretiminden kullanım sonrası süreçlere
kadar geniş bir perspektifi kapsayan bir bilim dalıdır. Bu alandaki çalışmalar, çeşitli konulara
odaklanarak işletmelerin çevresel etkileri en aza indirerek tüketicilerin ihtiyaç ve isteklerini
karşılamayı amaçlar.
Temel olarak, yeşil pazarlama çerçevesinde kirlilikle mücadele, enerji tüketimi ve
yenilenemeyen kaynakların kullanımı gibi önemli konular ele alınır. Bu, ürünlerin üretim
aşamasından başlayarak çevre dostu malzemelerin kullanılmasını ve üretim süreçlerinde
çevresel etkilerin en aza indirilmesini içerir.
Yeşil pazarlama aynı zamanda işletmelerin sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmak için çeşitli
stratejiler geliştirmesini gerektirir. Bu stratejiler arasında fiyatlandırma politikalarının
belirlenmesi, çevre dostu ürünlerin pazarlanması, dağıtım süreçlerinin sürdürülebilirlik
ilkelerine uygun hale getirilmesi ve ürünlerin kullanım sonrası sürecinin çevresel etkilerinin
yönetilmesi gibi unsurlar bulunur.
Yeşil pazarlama, hem işletmelerin çevresel sorumluluklarını yerine getirmelerine hem de
tüketicilerin çevre dostu tercihlerini karşılamalarına yönelik bir çerçeve sunar. Bu şekilde, iş
dünyasında sürdürülebilirlik ve çevresel duyarlılık konularında önemli bir rol oynar.
7
İşletmelerin yeşil pazarlamayı seçmelerinin bazı nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilmektedir:
o Birincisi, çevre dostu ürünlerin üretimi, işletmeler için bir fırsat olarak
görülmektedir.
o Çevresel duyarlılık göstererek müşteri sadakatinin artması ve tercih
edilebilirliğin oluşması, işletmelerin sosyal sorumluluklarını yerine
getirmelerini sağlamış olur.
o İşletmeler devlet kurumlarının çeşitli teşvik ve yaptırımlarıyla, çevre konusunda
duyarlı olmaya yönlendirilmektedir.
o Rekabet ortamında, işletmeler çevre dostu faaliyetlerini bir rekabet avantajı
olarak kullanmayı hedeflemektedir.
o Ayrıca, atık boşaltımı sırasında uygulanan ücretlendirme ve çeşitli maliyet
faktörleri, işletmeleri çevre dostu uygulamalarına yönlendiren önemli etkenler
arasında yer almaktadır
2.3.4. YEŞİL PAKETLEME
Yeşil paketleme, ürünlerin paketlemesinde kullanılan ambalajların doğal çevreye zarar
vermeyen geri dönüştürülebilir niteliklerde olması, ambalajların doğal ortamda kolay çözülerek
doğaya karışması, paketlemelerin daha az yer kaplayacak boyutlarda tasarlanarak ambalaj ve
taşıma maliyetlerini azaltılması yeşil paketlemenin amaçları arasında yer almaktadır (Yücel &
Ekmekçiler, 2008:330; Zhang & Zhao, 2012:902).
Günümüzde kullanılan paketleme formları genellikle petrol bazlı materyallerden üretilmektedir
ancak artan bir ölçüde yeniden kullanılabilir materyaller bulup kullanma çalışmaları vardır.
Yeşil paketleme materyalleri çevreye çok az etkisi olan veya hiçbir etkisi olmayan
sürdürülebilir paketleme için kullanılır. Yakın bir zamanda paketleme alanı, yeniden kullanım
ve geri dönüşüm konularında katı kurallarla karışı karşıya kalacaktır Avrupa Birliği’nde
uygulanmakta olan “Paketleme ve Paketleme Atığı”na dair direktif birçok paket tiplerini
gözden geçirmeye zorlamıştır.
Bu şekilde tasarlanmış paketler sayesinde malzeme kullanımında azalma sağlanır, depoda ve
treylerde alan verimli kullanılır ve gereken taşıma miktarında azalma kaydedilir (Sarkis, 2003).
İyi paketleme dağıtım faaliyetini de olumlu etkilemektedir. Çünkü tırların en iyi şekilde
yüklenmesi neticesinde, taşıtların yapacakları sefer sayısında azalma gözlemlenmiştir.
Araçların daha fazla sefer ile daha fazla yakıt yakacağı düşünülürse, bu durumda taşıma
maliyetinin azalması kaçınılmaz bir durumdur. Bu uygulamaya ekonomik getiri odaklı olmadan
çevreye duyarlılık bakışından ele alırsak, taşıma sırasında havaya verilen zararlı gazların
miktarında azalma sağlayarak çevresel katma değer yaratmıştır.
8
2.3.5. YEŞİL LOJİSTİK
Yeşil lojistik kavramı taşımacılığın çevresel ve enerji üzerindeki etkisini azaltabilen tedarik
zinciri yönetimini kapsayan uygulamalar ve stratejiler olarak tanımlanabilmektedir. Yeşil
lojistik, paketleme, malzemelerin taşınması, atıkların yönetimi ile nakliye konularına vurgu
yapmaktadır (Ashfaq vd., 2020: 786).
Sürdürülebilir ulaşım, çevreyi korumaya önem gösterirken ekonomik büyüme için de katkı
sunabilmektedir. Bu anlamda yeşil lojistik, çeşitli amaçlar (çevresel, sosyal ve ekonomik)
arasında sürdürülebilir denge yaratmak için gösterilen çabalardır (Dereli ve Aytaç, 2019: 75).
Dünya üzerinde gerçekleştirilen pek çok faaliyet, sera gazı emisyonuna yol açmakta olup
emisyon oranlarının ortalama %24 gibi bir payının lojistik faaliyetlerden oluşması yeşil lojistiğe
ne derece önem verilmesi gerektiğini açıklamaktadır (Arcan Yılmaz ve Yıldırır Keser, 2018:
639).
Lojistik faaliyetlerde çevresel konuların öncelik kazanmasını açıklayan nedenler şu şekildedir:







Zararlı Emisyon Artışı ve Küresel Isınma Tehdidi: Atmosferdeki zararlı
emisyonlardaki artış, küresel ısınma tehdidiyle de birlikte, çevre sorunlarını daha büyük
bir sorun haline getirmiştir.
Doğal Kaynak Azalımı: Doğadaki ham madde ve enerji kaynaklarının azalması,
lojistik faaliyetlerin sürdürülebilirliğini etkileyen kritik bir faktördür.
Fiyat Artışlarına Bağlı Baskı: Ham madde ve enerji kaynaklarının azalması, bu
kaynaklara olan talebin artarak fiyat artışlarına sebep olmasını sağlamıştır. Bu durum
aynı zamanda lojistik maliyetleri üzerinde de olumsuz bir etki oluşturur.
Tüketici Bilinçlenmesi ve Beklentileri: Tüketicilerin çevreyi koruma konusundaki
bilinçlerinin artması, işletmelerin daha fazla çevre dostu uygulamalarına yönlenmesinde
olumlu bir katkısı olmuştur.
Yeşil Uygulamalardan Kaynaklı Maliyet Tasarrufu: Lojistik faaliyetlerde yeşil
uygulamaların benimsenerek, maliyet tasarrufu sağlanması, çevresel ve ekonomik
sürdürülebilirliğin oluşmasını sağlar.
Rekabet Avantajı ve Olumlu İmaj: Yeşil uygulamaların benimsenmesi, işletmelere
rekabet avantajı sağlar ve çevre dostu bir imaj oluşturarak tüketicilerin tercihi olmalarına
olanak tanır.
Hükümet Mevzuatları ve Uluslararası Standartlar: Doğal çevrenin korunmasına
dair hükümetlerin oluşturduğu mevzuatlar ve uluslararası örgütlerin belirlediği
standartlar, işletmeleri çevre dostu uygulamalarını benimsemelerine teşvik etmektedir.
9
2.3.5.1. TAŞIMACILIK
Ana lojistik faaliyetlerden taşıma; ham madde tedariğinden, tesis içi mal hareketliliğine ve
bitmiş ürünün müşteriye ulaşmasına kadar tedarik zincirinin her aşamasında vardır. Bu nedenle
taşımacılık tek başına, hem yarattığı sera gazı salınımı hem de gürültü kirliliği nedeniyle en
büyük çevresel zararı oluşturan lojistik faaliyettir (Wu ve Dunn, 1995; Björklund ve Forslund,
2013). Avrupa Birliği 2050’ye kadar karbon salınımındaki azalmanın %60’ını ulaştırma
sektöründen beklemektedir.
Günümüzde yenilenebilir enerji kaynaklarına olan ilgi ve özellikle gelişmiş ülkelerdeki
yatırımlarla temiz enerji kullanan araçların kullanımı artmaktadır. Buna rağmen, henüz yük
taşıma araçları açısından temiz enerjinin yaygın kullanımdan söz edilememektedir.
Taşımacılıkta çevre dostu teknolojilerin geliştirilmesi, bu teknolojilerin kullanımının
yaygınlaştırılması ve akıllı ulaştırma sistemlerinin oluşturulması açısından yapılacak ar-ge
çalışmaları önemlidir.
Yeşil dağıtım faaliyetlerinde aşağıda sunulmuş olan noktalara dikkat edilmesi gerekmektedir
(Yangınlar ve Sarı, 2017: 105):
o
o
o
o
Yeşil motorlu vasıtalar kullanılmalıdır.
Uzun mesafe taşımacılıkta demiryolu tercih edilmelidir.
Kurşunsuz benzinle çalışan çevre dostu araçlar satın alınmalıdır.
Karayolu taşımacılığı yapılırken yakıtın çevreye zarar vermeyecek biçimde egzozun
atılmasını sağlayan teknolojiye sahip araçlarla yapılmalıdır.
2.3.5.2. STOK YÖNETİMİ VE DEPOLAMA
Stok Yönetimi ve depolama ile ilgili faaliyetler açısından önemli olan konular maliyetlerin
düşürülmesi ve enerji tasarrufudur. Stokların makul miktarlara indirilmesi stok maliyetlerinin
kontrol edilmesinde önemli bir etki yaratırken, sera gazları açısından da iyileştirmelere olanak
sağlamaktadır (Çamlıca ve Akar, 2014: 107).
Lojistik yönetiminin talebiyle ürün veya ambalaj malzemelerinin tasarımlarındaki değişiklikler
birden çok yeşil lojistik faaliyetlerin yürütülmesine vesile olabilmektedir. Temizlik ürünlerinin
konsantre tasarlanmalarıyla daha az yer kaplamaları sağlanarak taşımacılık, depolama alanı ve
ambalaj malzemesi yönünden avantajlar geliştirilebilmesi bu konuda güzel bir örnektir.
10
Depolamada da yeşil uygulamalar oldukça artmaktadır. Binalarda enerji tasarrufu açısından
önemli bir konu aydınlatmadır. Depoların yeşil bina konsepti ile doğal ışıktan daha fazla
yararlanılabilecek şekilde inşa edilmesi elektrik maliyetlerinden tasarruf etme imkânı ortaya
çıkarmaktadır (Yılmaz ve Keser, 2018: 642).
2.3.5.3. YEŞİL LOJİSTİK İÇİN NELER YAPILABİLİR?
Yeşil lojistik kapsamında çevre dostu çözümler üretmek, lojistik faaliyetlerin her aşamasında
emisyonlar, atıklar ve enerji tüketimi konularında sürdürülebilirlik sağlamayı amaçlar.
İşletmeden işletmeye değişiklik gösterse de yeşil lojistik uygulamalarının temel unsurları şu
şekildedir:
1. Karbon Ayak İzi Ölçümü: İlk adım olarak, işletmelerin uluslararası standartlara uygun
bir şekilde karbon ayak izi standartları oluşturması gereklidir. Her lojistik faaliyetin
karbon salınımının belirlenerek, maliyetlerini hesaplamak önemlidir.
2. Eğitim: Yakıt tüketimi, lojistik sektöründeki önemli unsurlardan biridir. Sürücü
personele ve diğer çalışanlara sürekli çevre dostu davranışlar konusunda eğitimler
verilerek sürdürülebilirlik bilincinin oluşturulması sağlanmalıdır.
3. Yeşil Bina: Mevcut binaların enerji verimliliğinin artırılması, doğal havalandırma ve
geri dönüşüm üniteleri gibi çevre dostu unsurların bina içinde kullanılması
sağlanmalıdır.
4. Filo Yönetimi: Yakıt ve araç yönetimi, filo yönetimi, alternatif akaryakıt kullanımının
teşvik edilmesi, araç bakım talimatlarının oluşturulması ve ses/gürültü kirliliğini
önleyen filtrelerin kullanılması gibi çözümlerle çevre dostu lojistik uygulamalar
sağlanmalıdır.
5. Network (Şebeke, Ağ) Optimizasyonu: Lojistik ağ tasarımı, taşıma sırasında karbon
ayak izini azaltacak çözümlerin geliştirilmesi, nakliye için etkili ağ tasarımı ve optimize
edilmiş lojistik altyapı bu adımda önemlidir.
6. Alternatif Taşıma Yöntemleri: Karma taşımacılık yöntemleriyle çevre dostu çözümler
üretilmeli, denizyolu, demiryolu gibi alternatif taşıma yöntemleri kullanılmalıdır.
7. Taşıma Modelleri Oluşturulmalı: Yük birleştirme, tam zamanında teslimat, yalın
lojistik uygulamalarının teşvik edilmesiyle çevre dostu taşıma modelleri
oluşturulmalıdır.
8. Müşteri ve Tedarikçi Eğitimi: Yeşil hedeflere ulaşmak için müşteri ve tedarikçilerle iş
birliği yapılmalı, çevre dostu süreçlere uyumlu bir koordinasyon sağlanmalıdır.
9. Doğa Geliştirmeli: Karbon ayak izini azaltmak amacıyla ağaçlandırma ve çeşitli doğa
koruma stratejileri uygulanmalıdır.
10. Gerekli Sertifikasyon: Yapılan tüm adımların ardından elde edilen başarılar
belgelendirilmeli, çevre dostu uygulamalara ilişkin gerekli sertifikalar alınmalı ve süreç
kayıt altına alınmalıdır.
11
2.3.6. TERSİNE LOJİSTİK
Tersine lojistik, geri toplanan kullanılmış materyallerin, bileşenlerin ve ürünlerin olağan lojistik
zincirine yeniden dahil edilmesini kapsar. Carter ve Ellram (1998) ters lojistik kavramını, ters
dağıtım yoluyla kullanılan hammaddenin azaltılmasını sağlayan çevreye duyarlı bir yaklaşım
olarak tanımlamışlardır (Tyagi, 2012). Choudhary & Seth, (2011: 4988) göre ise, üretim
faaliyetleri sonucunda oluşan üretim atıkları, hatalı atıklar, lojistik atıklar, hurdalar, kullanım
süresi dolan tüketici atıklarının çevresel etkilerinin azaltılması amacıyla geri dönüşüm, yeniden
üretim, yeniden kullanım ve bertaraf edilmesidir.
o Geri Dönüşüm, üretim faaliyetlerine kullanılan hammadde ve malzeme atıkları ve
hurdalarının belirli fiziksel veya kimyasal işlemlerden geçirilmesi sonucunda üretimde
yeniden kullanılmak üzere hazır hale getirilmesi süreçlerini kapsamaktadır (Beamon,
1999:337).
Şekil 4. Geri Dönüşüme Yönelik Üretim
o Yeniden Üretim, toplanılan kullanılmış ürünlerin kontrol edilerek işlevini yerine
getiremeyen parçalarının yenileri ile değiştirilmesi işlemidir. Yeniden üretilmiş ürün
yepyeni bir ürünün özelliklerine ulaşmak, hatta onu aşmak amacıyla incelenir ve test
edilir.
Yeniden üretim sistemi içindeki tüm aşamalar, bunların birbirleri ile ilişkileri ve dönüş
süreçleri aşağıdaki şekilde gösterilmektedir (Guide ve Srivastava, 1997: 38).
12
Şekil 5. Geleneksel Yeniden Üretim Sisteminin Akışı
o Yeniden kullanma, kullanım süresini doldurmuş ürünlerin yeniden kullanılması
amacıyla herhangi bir ek işlem uygulanmadan kullanılmış olarak dağıtılması veya
satılmasıdır (Hervani vd., 2005: 334; Büyüközkan &Vardaloğlu, 2008: 74).
o Bertaraf etme, ürünün zararlı maddeler içerip içermediğine bakılır. Ürünün kendisi ya
da üretimi sırasında oluşan tehlikeli atıkların uygun teknoloji ile çevreye zarar vermeden
yok edilmesi amacıyla yürütülen faaliyetlerdir (Sarkis, 1998).
Şekil 6’da gösterilen geri kazanım aşamasında yenileme, yeniden üretim, ürün yamyamlaştırma
ve geri dönüşüm gibi yöntemlerden uygun olanı kullanılarak kaynak geri kazanımı sağlanır. İlk
ömrünü tamamlayan malzemeler ikinci ömürlerine başlayarak çoğunlukla farklı pazarlara
gönderilmek üzere dağıtım kanalına geçerler. Yeniden dağıtım olarak adlandırılan bu aşamada
değer kaybı hiç olmayan ya da çok düşük olan kurşun, gümüş, altın gibi metaller ile cam gibi
malzemeler dışındaki geri kazanılan malzemelerin pazarda kabulü için ilave pazarlama çabaları
yürütülmesi gerekir.
Şekil 6. Tersine Lojistik Faaliyetler ve Geri Kazanım Yöntemleri
Kaynak: de Brito ve Dekker, 2002
13
Yeşil lojistiğin odağında çevresel uygulamalar, tersine lojistiğin odağında geri kazanım
uygulamaları yer alır. Ancak bazı konular hem yeşil lojistik hem de tersine lojistik kapsamına
girmektedir. Yeniden kullanılabilir ambalaj malzemelerinin taşımacılık faaliyetlerinde
kullanılması yeşil lojistik alanına girmesine rağmen, tersine lojistik faaliyetler olmadan
gerçekleştirilemez. Benzer olarak, tersine lojistik faaliyetlerdeki geriye doğru akışın çevrenin
ve doğal kaynakların korunmasını temel alarak yapılması hem tersine lojistiğin hem de yeşil
lojistiğin alanına girer.
Tersine lojistik faaliyetlerine ihtiyaç duyulmasının dört ana nedeni vardır (Çimtay, Aktaş,2016:
323);
1. Doğrudan ekonomik nedenler; hammadde kullanımının ve imha maliyetinin
azaltılması, kullanımı sona eren ürünler için değer yaratılmasıdır.
2. Dolaylı ekonomik nedenler; çevreye duyulan sorumluluk ve geliştirilmesi gereken
müşteri ilişkileridir.
3. Yasal nedenler; özellikle gelişmiş ülkelerde üretim yapan ve dağıtımdan sorumlu olan
işletmelerin atıkların doğru şekilde imha edilmesinden sorumlu olduğu ve kurallara
uyulmadığı takdirde yasal yaptırımlara maruz kalmasıdır.
4. Sosyal sebepler; ürün tercihinde çevreye zarar vermeyen ve geri dönüşebilen ürünleri
tercih eden bilinçli tüketiciler işletmeleri tersine lojistik faaliyetlerini planlamaya
zorlamaktadır.
2.4.
ŞİRKETLERİ YEŞİL TEDARİK
ZİNCİRİ YÖNETİMİNE YÖNELTEN
SEBEPLER
Tedarik zinciri yönetimi, üreticinin müşteri ihtiyaçlarını verimli bir şekilde karşılamak için
tedarikçilerinden kendisine ve kendisinden de dağıtıcılar aracılığıyla müşterilerine gerçekleşen
malzeme ve bilgi akışını planlaması, tasarımı ve kontrolü kapsamaktadır.
Son yıllarda görülen rekabet koşullarının güçleşmesi, küreselleşme, teknolojinin hızlı bir
şekilde gelişmesi, tedarik zinciri içerisinde yer alan ağların karmaşıklığının artması ve ürün
yaşam sürecinin kısalması vb. gelişmeler işletmelerin, tedarik zinciri stratejilerini tekrardan
incelemeyi gerektirmiştir (Beamon, 1999).
İşletmeleri yeşil tedarik zinciri yönetimine yönlendiren pek çok farklı sebep vardır. İşletmeleri
yönlendiren bu etkenlerin hükümet, tüketiciler, toplum, sivil toplum örgütleri, piyasa, rakipler,
tedarikçiler, organizasyon, çalışanlar ve medya gibi farklı paydaş grupları ile ilişkide
olabilmektedir (Govindan ve Bouzon, 2018). Aşağıdaki başlıklarda işletmeleri yeşil tedarik
zincirine yönelten sebepler incelenmiştir.
14
2.4.1. DOĞAL KAYNAKLARIN KORUNMASI
Doğal kaynakların hızla tükenmesi ve kaynaklardaki sınırsızlık düşüncesinin değişmesi ile
birlikte sürdürülebilirlik kavramı gündeme gelmiştir. Çevre dostu ve sürdürülebilir uygulamalar
firmalar için önemli yer tutmaya başlamıştır. Doğal kaynakların daha verimli bir şekilde
kullanılması, yeşil tedarik zincirinde önemli bir yer tutar. Bu verimli kullanma sonucu karbon
ayak izinin azaltılması, atık azaltma ve enerji verimliliği gibi konuları kapsamaktadır.
Bu müşteri beklentilerini karşılamak ve tedarik zincirini geliştirebilmek için firmalar artık
sosyal sorumluluk 5 düşüncesi içinde, doğal kaynakların doğru ve adil kullanımını dikkate
alarak, tedarik zincirlerini etkin yönetmek durumundadırlar (Vachon ve Klassen, 2005).
2.4.2 SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA
Sürdürülebilir kalkınma, çevre değerlerinin ve doğal kaynakların savurganlığa neden olmayacak
şekilde akılcı metotlar ile bugün ve gelecek nesillerin ihtiyaçlarını da göz önünde bulundurarak
kullanılması ilkesinden fedakarlıkta bulunulmaksızın ekonomik gelişmenin sağlanmasını
hedefleyen çevreci bir yaklaşımdır (Mengi ve Algan,2003:1). Bu yaklaşım; çevresel, sosyal
refah ve ekonomik sürdürülebilirlik arasında denge kurmayı amaçlar. Sürdürülebilir kalkınma
kavramının farkında olan işletmeler yeşil tedarik zinciri yönetimine yönelip hem çevresel hem
de ekonomik faydalar sağlayabilir.
2.4.3. ÇOK ULUSLULUK VE ULUSLARARASI TİCARET
İşletmeler tarafından uluslararası gelişmeler sürekli olarak takip edilmektedir. Sosyo-ekonomik,
kültürel ve coğrafik sorunların da yönlendirici olduğu gözlenmektedir. Bunun dışında tüm
dünyada sürdürülebilirlik kavramı artık tüketici tercihlerinde de önemli bir özellik haline
gelmiştir. Bu nedenle lojistik firmaları müşteri tercihlerini göz önünde bulundurur ve
ticaretlerini bu şekilde uluslararası standartlara uygun bir şekilde gerçekleştirir.
Ticaret yapılan ülkenin yasaları, yönetmelikleri ve cezaları bu konuda farklılık göstermektedir.
Bu nedenle uluslararası yeşil uygulamaların firmaları yeşil tedarik zincirine yönlendireceği
görülmektedir.
15
2.4.4. KARŞILAŞILAN ENGELLER
Artan çevresel endişeler ve sürdürülebilirlik gereklilikleri şirketleri yeşil tedarik zinciri
uygulamalarına yönlendirmede etkili olan önemli faktörlerdendir. Yüksek maliyetler, teknolojik
zorluklar ve tedarikçi iş birliği eksikliği gibi karşılaşılan engeller işletmeleri çevre dostu
sürdürülebilir uygulamalara yönlendirebilmektedir. Sürdürülebilir tedarikçilerle iş birliği
yapmak isteyen diğer işletmeler sürdürülebilirlik kriterlerini tedarikçi seçim sürecine dahil
edebilir. Benzer şekilde müşterilerin de çevre konusunda artan bilinç ve hassasiyetleri
sürdürülebilir uygulamalara yönelmeyen işletmeler için karşılaşılan engellerden olabilir.
2.4.5. PERFORMANS VE KARLILIK
Yeşil tedarik zinciri süresince malzeme alımı için maliyetleri düşürme, atıkları azaltma ve atık
boşaltımı ve çevre kazaları için cezaların düşürülmesi, ekonomik gelişme olarak kazanılan
faydalar olarak ifade edilebilir (Zhu, Sarkis, 2004: 269).
Atık azaltma ve enerji verimliliği gibi faktörler işletme maliyetlerinin düşmesinde etkili olabilir.
2.4.6. YEŞİL TEDARİK ZİNCİRİ FAALİYETLERİ
İşletmeleri yeşil tedarik zinciri yönetime yönelten bazı yeşil tedarik zinciri faaliyetleri vardır.
Bu faaliyetler işletmelerin sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşma ve çevresel etkilerinin
azaltılması hedeflerine ulaşma amacıyla yeşil tedarik zinciri yönetimine yönelmelerini sağlar.
Lojistik optimizasyonu, nakliye ve lojistik süreçlerinin optimize edilmesi enerji tüketimini
azaltarak karbon ayak izini düşürür. Atık yönetimi, işletmelerin atık miktarını azaltmak ve geri
dönüşümü teşvik etmek amacıyla etkili atık yönetimi stratejilerinin uygulanmasıdır. Yeşil ürün
tasarımı, işletmelerin çevre dostu malzemeler kullanarak ve ürün ömrünün uzatılmasını
sağlayarak yeşil ürünlerin tasarımıdır. Karbon ayak izi azaltma, işletmelerin karbon salınımı
azaltmak için enerji kaynaklarını yenilenebilir enerjiye yönlendirir ve sürdürülebilir ulaşım
yöntemlerini tercih eder.
16
2.4.7. YASAL YÜKÜMLÜLÜKLER
Dünyanın her yerinde yeşil veya çevreye duyarlı tedarik zinciri konusunda yeni düzenlemeler
yapılmaktadır. Bu düzenlemeler çevresel etkileri azaltmayı ve sürdürülebilirlik hedeflerini
desteklemeyi amaçlar. Yasal yükümlülükler, ülkeden ülkeye ve sektörden sektöre
değişebilmektedir. Genel olarak çevre koruma yasaları ve düzenlemeleri işletmelerin
sürdürülebilir uygulamaları benimsemelerini teşvik etmektedir. Avrupa Birliği ülkelerinde yeşil
tedarik zinciri yönetimiyle alakalı olarak hazırlanan yasalar pek çok sektörde uygulanmaktadır.
Bu sektörlerden bazıları beyaz eşya, ilaç ve otomotiv gibi sektörlerdir (Sarkis, 2006) .
Örneğin Çin, üretim sürecindeki yarattığı çevre kirliliği sebebiyle müşterilerden ve
ortaklarından büyük baskı görmektedir. Bu sebepten Çin hükümeti çevre ve doğal kaynakların
korunması tedbir almasını gerektirmektedir. Bunun sonucu olarak yeşil tedarik zinciri yönetimi
Çin’de ilaç, petrol, elektrik, elektronik sektörlerinde hâlihazırda kullanılırken, otomotiv
endüstrisi de bu konudaki çalışmalarını sürdürmektedir (Zhu ve diğerleri, 2005; 2007; 2008).
Benzer şekilde yeşil tedarik zinciri yönetimi Güneydoğu Asya’da da popülerlik kazandığından
pek çok işletme bu konuda önemli girişimlerde bulunmaya başlamıştır.
2.4.8. İÇSEL VE DIŞSAL ETKENLER
Yeşil tedarik zinciri yönetimine yönlendiren içsel etkenler işletmelerin kendi stratejik hedefleri
ve değerleriyle ilgilidir. Sürdürülebilirlik, doğal kaynakların korunmasının göz önünde
bulundurulması ve çevreye duyarlılık gibi konuları öncelik olarak belirleyen bir işletme yeşil
tedarik zinciri yönetimini teşvik eder. Benzer şekilde yöneticilerin ve çalışanların çevre bilinci
ve motivasyonları da içsel etkenlerin içinde yer almaktadır.
Dışsal etkenler; çevresel düzenlemeleri, tedarikçi beklentileri ve müşteri talepleri gibi etkenleri
içerir. Çevresel düzenlemelerin sıkılaşması, müşterilerin çevreye duyarlı ürünler tercih etmesi
yeşil tedarik uygulamalarına yönlendirir.
İçsel ve dışsal etkenler bir araya geldiğinde işletmeler yeşil tedarik zinciri yönetimine
odaklanarak sürdürülebilirliği artırmayı tercih edebilirler.
2.4.9. YEŞİL TEDARİK ZİNCİRİNİN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI
İşletmeler yeşil tedarik zinciri yönetimini değerlendirirken göz önünde bulundurduğu bazı
avantaj ve dezavantajlar yer almaktadır. İşletmeler sürdürülebilir odaklı bir tedarik zinciri
sayesinde toplum ve paydaşları nezdinde iyi bir itibar oluştururlar. İyi bir itibar müşteri
sadakatini artırabilir. Bu da işletmelerin uzun vadede başarı sağlamasında oldukça önemli bir
role sahiptir. Yeşil tedarik zinciri yönetimi sayesinde enerji ve kaynak verimliliği sağlanır. Bu
sebeple işletmeler maliyetlerini düşürür ve tasarruf ederler.
17
Çevresel etkilerin azaltılması; enerji tasarrufu, karbon salınımının azalması, atık azaltılması ve
geri dönüşümü gibi uygulamalar içerir. Bu uygulamalar da çevresel sürdürülebilirliğe katkıda
bulunur. Diğer yandan yeşil tedarik zinciri yönetimi çevresel düzenlemelere adapte olmayı
gerektirebilir. Bu uyum süreci de işletmelerin belirli yasal düzenlemelere uyum sağlamak için
çaba ve ek kaynaklar ayırmasını gerektirebilir. Bu yatırımlar ve başlangıç maliyetleri bazı
işletmeler için zor olabilir. Mevcut süreçleri ve operasyonları değiştirmeyi gerektirebilir bu da
bazı karmaşıklıklara yol açabilir.
2.5 YEŞİL TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİNİN BAŞARI GÖSTERGELERİ
1. Çevresel Performans:
Yeşil tedarik zinciri yönetiminin temel bir başarı göstergesi, işletmelerin çevresel performansını
iyileştirme yetenekleridir. Bu, işletmelerin karbon ayak izini azaltma, enerji verimliliğini
artırma, su kullanımını optimize etme ve doğal kaynakları sürdürülebilir bir şekilde yönetme
kapasitelerini içerir. Çevresel performans ölçümü, işletmelerin çevresel etkileri izleyip
raporlamalarını ve sürekli olarak çevresel etkileri en aza indirmek için stratejiler geliştirmelerini
sağlar.
2. Yeşil Satın Alma Uygulamaları:
Yeşil tedarik zinciri yönetimi, tedarik sürecinde sürdürülebilir malzeme ve hizmetleri tercih
etmeyi içerir. Başarılı bir yeşil tedarik zinciri, yeşil satın alma uygulamalarını benimseyerek,
tedarik zinciri boyunca çevresel ve sosyal standartlara uygun ürün ve hizmetleri seçmeyi
amaçlar. Bu, işletmelerin sürdürülebilirlik kriterlerine uygun tedarikçileri tercih etmelerini ve
bu tedarikçilerle uzun vadeli iş ilişkileri kurmalarını içerir.
3. Tersine Lojistik ve Atık Yönetimi:
Başarılı yeşil tedarik zinciri yönetimi, ürün ömrü boyunca ortaya çıkan atıkları en aza indirme
ve etkili bir atık yönetimi stratejisi uygulama yeteneklerini içerir. Tersine lojistik uygulamaları,
ürünlerin geri dönüşümü ve yeniden kullanımını kolaylaştırarak, işletmelerin atık miktarını
azaltmalarına yardımcı olur. Bu, sürdürülebilir bir döngü oluşturarak, kaynakları etkili bir
şekilde kullanma ve atık miktarını minimize etme amacını taşır.
18
4. Sosyal Sorumluluk ve Etik:
Yeşil tedarik zinciri başarı göstergeleri, işletmelerin sosyal sorumluluk ve etik standartlara
uygun davranışlarını içerir. Tedarik zinciri boyunca adil çalışma koşullarının sağlanması,
tedarikçi ilişkilerinin etik olması ve toplumsal etkilere duyarlılık, işletmelerin sürdürülebilirlik
hedeflerine ulaşmalarında önemli bir rol oynar. Bu, işletmelerin tedarik zincirinin her
aşamasında sosyal sorumluluk ilkelerini benimsemelerini ve etik standartlara uygun hareket
etmelerini içerir.
5. Tedarikçi İlişkileri ve İş Birliği:
Başarılı yeşil tedarik zinciri yönetimi, işletmelerin tedarikçi ilişkilerini güçlendirmelerini ve
sürdürülebilirlik hedeflerine ortak olarak ulaşmalarını içerir. İş birliği, tedarik zinciri boyunca
sürdürülebilirlik ilkelerinin benimsenmesini sağlar. İşletmeler, tedarikçi performansını
değerlendirme ve sürdürülebilirlik kriterlerine dayalı olarak tedarikçi seçme konusunda aktif
bir rol oynamalıdır.
6. Maliyet Etkinliği:
Yeşil tedarik zinciri yönetiminin başarı göstergeleri, sürdürülebilir uygulamaların maliyet
etkinliği ile birleştirilmesini içerir. İşletmeler, çevresel ve sosyal faktörleri göz önünde
bulundurarak maliyet tasarrufları sağlamak için sürdürülebilir uygulamaları entegre etmelidir.
Bu, işletmelerin sürdürülebilirlikle maliyet etkinliği arasında bir denge kurmalarını ve
sürdürülebilirliği finansal performanslarına entegre etmelerini içerir.
Sonuç olarak, bu başarı göstergeleri işletmelerin yeşil tedarik zinciri yönetimi stratejilerini
geliştirmelerine ve sürdürülebilirliği daha derinlemesine entegre etmelerine rehberlik eder. Bu
faktörler, işletmelerin çevresel ve sosyal sorumluluklarına daha fazla odaklanmalarına, rekabet
avantajı elde etmelerine ve sürdürülebilir bir gelecek için güçlü bir temel oluşturmalarına
yardımcı olur.
2.6. YEŞİL TEDARİK ZİNCİRİNDE TEMEL STANDARTLAR VE SERTİFİKALAR
Çevre kirliliğinin hızla artışı sonucunda, insanlığın çevreye verdiği zararları en aza indirmek
için çevre standartları ve çevreye yönelik ulusal ve uluslararası yasal mevzuatlar uygulanmaya
başlanmıştır. Doğal kaynakların bozulmasını önlemek amacıyla ülkelerce yapılan yasal
düzenlemelerden bazıları; ISO 14000, ISO 14001 ve SO 22000 gibi Dünya Sağlık Örgütü ve
Uluslararası Çalışma Örgütü’nün belirlediği standartlardır.
19
2.6.1. ISO 14000 ÇEVRE YÖNETİM STANDARTLARI
Çevrenin korunmasına yönelik ilk olarak 1992 yılında İngiltere’nin ulusal kuruluşu British
Standard Institue (BSI) BS 7750 adıyla çevre yönetim standardı oluşturulmuştur (Bal, 2014:
11). Ardından 1996 yılında ISO 14000 Çevre Yönetim Standartlarının yayınlanmasıyla BS
7750 yürürlükten kaldırılmıştır (Öçlü, 2015: 69). ISO 14000 çevre yönetim sistemiyle,
işletmeler etkin bir çevre yönetimi sistemi oluşturmayı, var olan çevre ile ilgili düzenlemeler
yapmayı ve yasalarla uyum içerisinde olmayı ve tüm süreçlerde sürekli iyileşme uygulamayı
amaçlamışlardır.
ISO 14000 standartlarının en önemlileri aşağıdaki gibidir (CTR, 2019)
- ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemleri – Şartlar ve Kullanım Kılavuzu
- ISO 14004 Çevre Yönetim Sistemleri – Prensipler, Sistemler ve Destekleyici Tekniklere Dair
Genel Kılavuz
- ISO 14020 Çevre Etiketleri ve Beyanları – Genel Prensipler
- ISO 14031 Çevre Yönetimi – Çevre Performans Değerlendirmesi – Kılavuz
- ISO 14040 Çevre Yönetimi – Hayat Boyu Değerlendirme – İlkeler ve Çerçeve
Şekil 7. ISO 14000 Kapsamı
Kaynak: Frank Montabon, v.d., “ISO 14000: Assessing Its Perceived Impact on Corporate Performance,” The
Journal of Supply Chain Management, 2000, s.6.
2.6.2. ISO 14001 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ
20
Yeşil tedarik zincirinde uluslararası standartlara sahip olabilmek için, çevresel standart ve
modellere ulaşım, ulusal eko-etiketleri sertifikası ile sağlanabilir. Çevresel standartlardan en iyi
bilinenlerden biri uluslararası standardizasyon örgütünün (ISO) belirlediği, ISO 14001’dir.
ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi'nin başlıca faydaları (CTR, 2019)
 İzin ve yetki belgelerinin alınmasında kolaylık sağlar.
 Çevre etkilerinden kaynaklanan maliyetlerin düşmesinde büyük fayda sağlar.
 Doğal kaynaklar etkin kullanılır. Bunun sonucunda masraflar azalarak, verimliliğin
artmasında etkili olur.
 Müşteriye, çevre yönetimi güvencesi verilerek, müşteri güveni artışı sağlanır.
 Şirket faaliyetlerinden kaynaklanan kirlilik kontrol altına alınarak, kirlenme azaltılır.
 Potansiyel tehlike durumlarının belirlenir ve bu sayede acil durum ve kazalara karşı
hazırlıklı olunarak kayıpla sonuçlanan olaylarda azalma sağlanır.
 İşyeri kalitesi arttırır, işçi moralinin yükselir ve işletmeye bağlılık artar.
 Personele verilen eğitimler sayesinde çalışanlarda çevre bilinci arttırılır.
 Yeni pazarlara ulaşma imkanı tanır.
2.6.3. ISO 50001 ENERJİ YÖNETİM SİSTEMİ
ISO 50001, işyerlerinin enerji tüketimini daha iyi yöneterek, verimliliğini hedeflemektedir.
ISO 50001 Enerji Yönetim Sistemi aşağıdaki maddeleri bünyesinde içermektedir (Öçlü,2015:
72):
 Örgütlerin mevcut enerji kaynaklarını daha iyi bir kullanım için değerlendirmenin
sağlanması
 Enerji kaynaklarının yönetiminde şeffaf bir yapı oluşturması
 Enerji yönetiminde en iyi uygulamanın sağlanması ve iyi enerji yönetimi davranışı
kazandırılması
 Yeni enerji verimli teknolojilere öncelik sağlanması ve değerlendirmelerinin yapılması
 Tedarik zinciri kapsamında enerji verimliliği için yol haritası belirlenmesi
 Sera gazı salınımını azaltacak enerji yönetim sistemlerinin geliştirmesi
 Çevre, sağlık ve güvenlik gibi diğer yönetim sistemleri ile entegrasyonun sağlanması
2.7. YTZY PERFORMANSI VE UYGULAMALARI
21
Yeşil tedarik zinciri yönetimi performansını değerlendirmek için çeşitli ölçümler yapılır. Bu
ölçümler performansın izlenmesine yardımcı olurken çevresel etkiler ve sürdürülebilirlik
hedeflerine ulaşma konusunda işletmelere yol gösterir.
1. Performans Göstergeleri:
Çevresel Etkilerin Ölçümü: Yeşil tedarik zinciri yönetimi, tedarik zinciri faaliyetlerinin çevresel
etkilerini sistemli bir şekilde ölçmeyi içerir. Su tüketimi, enerji tüketimi, karbon emisyonları ve
atık yönetimi gibi faktörler, çevresel performansın ölçülmesinde önemli bir rol oynar.
Yeşil Satın Alma: Şirketler, tedarik zinciri içinde kullanılan malzeme ve hizmetleri seçerken
çevresel etkileri göz önünde bulunduran yeşil satın alma stratejilerini benimser. Bu, tedarik
zinciri boyunca çevresel sürdürülebilirliği teşvik eder.
Düşük Karbon Ayak İzi: Yeşil tedarik zinciri performansını değerlendiren önemli bir gösterge,
şirketin faaliyetlerinden kaynaklanan karbon ayak izini azaltma çabalarıdır. Enerji verimli
süreçler, taşıma optimizasyonu ve sürdürülebilir üretim bu hedefe ulaşmada kullanılır.
2. Uygulamalar:
Yeşil Lojistik: Taşıma, depolama ve stok yönetimi süreçlerini çevresel etkilere duyarlı hale
getiren yeşil lojistik uygulamaları, şirketin taşıma yöntemlerini optimize etmesini,
sürdürülebilir ambalajlama kullanmasını ve depolama süreçlerini enerji verimli hale getirmesini
içerir.
Yeşil Üretim: Üretim süreçlerinin çevresel etkilerini azaltan uygulamalara odaklanan yeşil
üretim, geri dönüştürülebilir malzemelerin kullanılmasını, enerji verimli ekipmanların
benimsenmesini ve atık yönetimini içerir.
Tersine Lojistik: Yeşil tedarik zinciri içinde yer alan tersine lojistik, ürünlerin tüketiciden şirkete
geri dönüşünü içerir. Bu, geri dönüşüm, tekrar kullanım ve atık azaltma stratejilerini içerir.
Yeşil Pazarlama: Çevre dostu ürün ve hizmetlerin tanıtılması ve müşterilere yeşil bilincin
aşılanması amacıyla kullanılan yeşil pazarlama stratejileri, şirketin çevresel sorumluluklarını
vurgular.
2.8. YEŞİL TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ UYGULAMALARINA ÖRNEKLER
Türkiye’de birçok büyük şirket yeşil tedarik zinciri uygulamalarını benimsemiştir. Türk Hava
Yolları bunlardan biridir. Türk Hava Yolları sürdürülebilirlikle ilgili ilkelerin tedarik zinciri
süreçlerine entegre ederek enerji verimliliği artırmış ve karbon ayak izini azaltmıştır.
22
Dünya genelinde ise IKEA, yeşil tedarik zinciri yönetiminin uygulanması konusunda örnek bir
şirkettir. IKEA tedarik zinciri süresince sürdürülebilirlik ilkelerini uygulayarak geri dönüşümlü
malzemeler kullanır. Ayrıca enerji verimliliğini artıracak çalışmalarda bulunur ve
tedarikçileriyle sürdürülebilirlik konusunda iş birliği yapar.
3. SÜRDÜRÜLEBİLİR ÜRETİMDE YEŞİL FABRİKALARIN ROLÜ
3.1 YEŞİL BİNA KAVRAMI
Dünyamızda giderek yaygınlaşan küresel ısınma, çevre kirliliği, sera gazlarının etkisi, doğal
kaynakların giderek hızla tüketilmesi yapı sektöründe çevreye duyarlı, ekolojik binaların
yapılmasının önünü açmıştır. Çevreye duyarlı yapılara ilgi artarken yeşil bina adındaki yapılar
ortaya çıkmıştır. Belli standartlar getirilerek sertifikalandırılabilen yeşil binalar çevreye duyarlı,
konforlu, ekolojik ve enerji tüketimini minimize eden binalar olarak yeni bir sektör ortaya
çıkarmıştır.
Gerek Türkiye’de gerekse tüm dünyada toplam enerji tüketiminin içerisinde binaların ısıtılması,
soğutulması, havalandırılması, aydınlatılması ve sıcak su temini gibi ihtiyaçları için kullanılan
enerji oranının %30 olduğu tahminleri mevcuttur. Öteki yandan bu binaların yapım süreci için
gerekli olan yapı malzemeleri, elektrik malzemeleri, tesisat ekipmanları gibi imalatların üretimi
ve binada kullanımı için tüketilen enerji oranı toplam %40’ı aşmaktadır.
Tüm bunlar göz önüne alındığında binalarda sürdürülebilirlik, binayı oluşturan malzemelerden,
bina ömrünü tamamladığında yeniden kullanılabilecek malzemelerin değerlendirilmesi
aşamasına kadar tüm alanda; fosil yakıtlara dayalı enerji girdilerinin maliyet ve miktar
bakımından enazlanması olarak ifade edilebilir. Bu kapsamda da yeşil binalar tüm bu girdilerin
minimum düzeyde kullanılması ve konforun en üst düzeyde sağlandığı binalardır.
Sürdürülebilir bina tasarımı ile binadaki iç mekan kalitesinden ödün vermeden binanın enerji
tüketimini azaltmak mümkündür. Ancak konfor ile enerji tüketiminin birbiri ile ilişkisi ters
orantılı olduğundan konfor kriterlerinin optimum düzeyde tanımlanmasını gerektirir.
Gayrimenkul geliştirme sürecinden sürdürülebilir gelişme yeni kavramlarla birlikte gelmiştir.
Bu kavramları yeşil bina, çevre dostu bina, LEED sertifikasyonu, business case (ömürlük
incelenmesi) gibi yapılarda sürdürülebilirliği ölçülmesini sağlayan kavramlardır.
Yeşil binalar; yapılacak arazinin yer seçiminden başlayarak tüm yaşam döngüsünü kapsayacak
şekilde bütüncül düşünülerek sosyal ve çevresel sorumluluk anlayışıyla tasarlanmakta, iklim
şartlarına uygun, ihtiyacı kadar tüketen, enerji kaynakların tüketimini sınırlandıran ve çevreye
zarar vermeden doğadaki yerine döneceği şekilde yapılmaktadır.
23
Doğal ışık ve iyi bir iç mekan hava kalitesiyle kullanıcıların sağlığını koruyup üretkenliğini
geliştirirken, yapım ve kullanım sırasında doğal kaynakların tüketimine duyarlıdır. Aynı
zamanda çevre kirliliğine neden olmaz ve süresini tamamladığında doğadaki yerine çevreye
zarar vermeden geri döner.
Yeşil bina özellikler sertifikalandırma sistemleri ile özdeşleşmiş bir terim haline gelmiştir ve
çoğu zaman enerji etkin bina ya da yüksek performanslı bina kavramları aynı anlamda
kullanılmaktadır. (Çelik, 2009)
Yeşil bina kavramı konuttan alışveriş merkezine, ofisten hastaneye, okuldan endüstriyel binaya
kadar her türlü yapıya uygulanabilmektedir. (Sur, 2012)
3.2 YEŞİL BİNALARIN HEDEFİ VE UNEP
Yeşil binalar, insanların doğayla en verimli şekilde bütünleşmesini sağlamak, binada
yaşayanların sağlığını korumak, çalışan verimini artırmak, enerji kaynaklarını daha verimli
kullanmak, oluşabilecek olumsuz koşulları en aza indirmek amacıyla inşa edilmektedir.
Yaşanan küresel çevre sorunlarına ilk kez dikkat çekilmesi 1972 yılında Stockholm’da “İnsan
Çevresine Dair Konferans” ile olmuş ve Stockholm Bildirisi adında çevreye ilişkin ilk
uluslararası bildiri yayınlanmıştır. Bildiriden sonra Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu’nun
2997 sayılı karar ile “Birleşmiş Milletler Çevre Programı” (UNEP) bir Birleşmiş Milletler
organı kurulmuştur. UNEP, kuruluşundan itibaren uluslararası çevre hukuku düzenlemelerinin
merkezinde yer almıştır. Bu nedenle 1972’de yayınlanan bildirge çevre hukukunun gelişmesini
hızlandırmanın yanı sıra UNEP’in kuruluşuna ve daha önce çevre sorunlarına dikkat
çekilmemişken dikkatleri çekmeye yardımcı olmuştur. UNEP, sadece çevreye ilişkin olarak
oluşturulan ilk uluslararası kurumdur.
Kurulduğu zaman UNEP, 58 devletin üyeliği bulunan yönetim konseyi ve sekreteryadan oluşan
bir yapıya göre düzenlenmiştir. Ancak 2013 tarihli BM Genel Kurul kararları ile UNEP’in
yönetim konseyi tüm BM üyesi devletleri kapsayacak şekilde genişletilmiştir. UNEP’in merkezi
Nairobi, Kenya’dadır. Merkezin burada olmasının nedeni coğrafi olarak adil dağıtımın
gözetilmesidir. Gelir kaynakları BM genel bütçesine ve Çevre Fonu adı altında devletlerden
gelen gönüllü yardımlara dayanır.
UNEP, ortaya çıkan çevre sorunlarına devletlerin ve uluslararası topluluğun dikkatini çekmeyi
kendine görev edinmiştir. Çevre sorunlarına ilişkin elindeki bilimsel verileri sunarak devletleri
bilgilendirir ve uluslararası toplumun dikkatini bu sorunlara çekerek çözüm arayışına girer.
Birçok devlet ve uluslararası kuruluş UNEP’in sağladığı bilgiler ve raporlar ile hareket
etmektedir.
24
UNEP’in başlıca faaliyetleri şu şekildedir;





Çevre Yönetimi:
Kalkınmakta olan devletlere çevre politikaları üretmede katkıda bulunur. Doğal
kaynakların rasyonel kullanımı ve ekonomiye ilişkin kararlar alırken çevrenin de
dikkate alınmasını içerir. 61(WAKEFIELD, S. 8.). Küresel Çevresel Hizmeti
kapsamında; iklim değişikliği, uluslararası sular, biyoçeşitlilik, ozon tabakasının
korunması, verimli arazi kaybı ve kalıcı organik kirleticiler üzerine faaliyette
bulunmaktadır.
Tehlikeli Atıklar ve Kirleticilere Yönelik Düzenlemeler:
On iki farklı kalıcı organik kirleticinin azalması veya yok edilmesini sağlayan gelecekte
de ortaya çıkabilecek kirleticiler için kriterler düzenleyen bir sözleşme yapılması için
çalışmalarda bulunmuştur.
Ozon Tabakasının Korunması:
1987 yılında imzalanan Montreal Protokolü, insan faaliyetlerinin çevreye verdiği
olumsuz faaliyetler ekseninde ozon tabakasının korunmasını öngörür. Ve bu protokol
UNEP’in en başarılı hukuksal çalışması olduğu iddia edilir.
İklim Değişikliği İle Mücadele:
1979 yılında hazırlanan Dünya İklim Programı ilk başarısıdır. Devletlerin sera gazı
salınımlarını azaltacak politikalar üretmesine yardımcı olarak temiz ve yenilenebilir
enerji kaynaklarının kullanımını sağlayacak yatırın ve teknoloji transferine yardımcı
olmak temel görevleridir.
Bölgesel Denizler Programı:
Akdeniz, UNEP’in ilk faaliyet gösterdiği denizdir ve şu ana kadar en gelişmiş olanıdır.
Bölgeye ilişkin gemi kaynaklı kirlenme, kara kaynaklı kirlenme, depolama gibi
problemlerin çözümü için çeşitli politikalar geliştirir.
3.3 YEŞİL BİNALARIN SÜRDÜRÜLEBİLİR ÜRETİME KATKILARI
Yeşil bina kavramı genellikle daha az kaynak kullanan, daha az atık üreten ve kullanıcı
konforunu sağlayan sürdürülebilir binalar olarak ifade eder. Yeşil bina karakterinin
şekillenmesinde etkili olan üç önemli kriter olan daha az atık, daha az enerji, konfor ve sağlık
da yeşil binaların sertifikalandırılmasında ağırlıklı olarak göz önüne alınır.
Konfordan ödün vermeden enerji tüketimini azaltmak, doğal olarak sertifikasyon sistemlerinde
en önemli faktördür. ( Yılmaz ve Demir, 2012 )
İnşaat, işletme, yıkım esnasında çevreye zarar vermeyen ekoloji dengeyi bozmayan, su ve
malzeme atık kaynaklarını en verimli şekilde kullanan sürdürülebilir binalara yeşil binalar
denilebilir.
25
Sürdürülebilir(yeşil) binaların ana hedefleri şunlardır:
o Enerjinin verimli kullanılması,
o Sağlık ve güvenlik riskini minimum seviyeye indirilmesi,
o Kaynağın aktif kullanılması,
o Attığın azaltılması,
o Esnek ve değişken koşullara adapte olabilen, uzun ömürlü bina yapısı,
o İç mekan hava kalitesinin sağlıklı sağlanması,
o Temiz su kaynağının korunması,
o Tehlikeli ve zararlı maddelerden kaçınma,
o Biyolojik çeşitliliğin korunması şeklindedir. ( Voinov ve Smith, 1994)
Tüm bunlar göz önüne alındığında yeşil binaların dikkate aldığı kriterlerin sürdürülebilirliğin
önünü açan kriterler olduğu görülmektedir. Bu nedenle yeşil binaların sürdürülebilir üretime
katkısının büyüklüğü aşikardır.
3.4
BİNALARIN YEŞİL OLARAK TANIMLANABİLMESİ
İÇİN
GEREKLİ
STANDARTLAR
Yeşil binaların karşılaması gereken belli standartlar mevcuttur. Bunlar; su, çevreye zararsız
malzeme kullanımı, enerji tüketiminin az olması, iç ortam konforunun sağlanması, sağlık ve
atık kontrolünün sağlanması, akustik ve kirlilik vb.dir. Bir binanın yeşil olabilmesi için sahip
olması gereken belli kriterler vardır. Bu standartlara uygunsa o bina yeşil bina ismini alır.
Değerlendirmesini ise dünya çapında sertifikasyon yapan birimler yapar.
Bu birimler işletim ve bakım onarımda optimizasyonun sağlanması, yerleşim yerleri, enerji ve
su verimliliği, çevresel kalitenin artırılması, atıkların azaltılması gibi birçok özelliğe göre
değerlendirir.
Dünyada yeşil bina kavramını hayata geçirip kendilerine ait standartlar ve bina değerlendirme
sertifikaları geliştiren veya mevcut sertifikaları kendilerine uyarlayan ülkeler bulunmaktadır.
Amerika’daki LEED (Leadership in Energy and Environmental Design), İngiltere’de ortaya
çıkan BREEAM (Building Research Establishment Environmental Assesment Methoda) en
yaygın sertifika sistemleridir.
Ülkemize ait bir sertifikasyon sistemi henüz bulunmamakla birlikte ülkemize uyarlanması için
çalışmalar devam etmektedir.
26
Şekil 8. Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri
Şekil 9. Yeşil Binalarda Sürdürülebilirlik Döngüsü
27
3.5 GELENEKSEL VE YEŞİL BİNALARIN KARŞILAŞTIRILMASI
Yeşil binalar, geleneksel binalara göre daha çevreci, daha az enerji harcayan, kaynak
tüketiminde minimumu hedefleyen binalardır. Bununla birlikte sürdürülebilirliği, bina
kullanıcılarının sağlığını ve konforunu da göz önüne alarak tasarlanır.
3.5.1 KULLANILAN ENERJİ ÇEŞİTLERİ VE KARŞILAŞTIRMASI
Geleneksel metotlarla yapılmış yapıların, enerji ve malzemenin %70’ini, temiz suyun %17’sini,
ormanların %25’ini harcadığı, karbondioksit salınımının %33 oranında artmasına sebep olduğu
araştırmalarca ortaya konulmuştur. Geleneksel yapılarda geri dönüşümlü malzemelerin
kullanım oranı %5’tir. Yeşil binalar ise enerji ve su tasarrufu sağlayarak, atıkları en aza
indirerek, iç mekanlarda hava kalitesini artırarak binadakilere daha iyi bir yaşam kalitesi
sağlamakta; daha düşük işletme ve bakım maliyetleri oluşturmaktadır. Bu nedenlerle yeşil
binalar klasik binalara göre %30 civarında daha az enerji, %50 civarında daha az su
harcamaktadır. Bununla birlikte yeşil binaların peyzaj uygulamalarında su tüketimini azaltan
bitkiler kullanıldığı takdirde %50 oranında su kaynaklarından tasarruf edilebilmektedir.
Yeşil binalar; daha az enerji ve su kullanan ve kullanım ömürleri boyunca çevresel etkilerini
azaltan yapılardır. (Yudelson,2007)
3.5.2 YEŞİL BİNALARDA KULLANILAN MALZEMELERİN GELENEKSEL
BİNALARLA KARŞILAŞTIRILMASI
Yeşil binalarda geri dönüşüme müsait, geri dönüştürülmüş, yeşil malzemeler, düşük emisyonlu
kaplamalar, yalıtımlar, su tasarruflu sistemler ve çevre dostu gazlar daha sıklıkla
kullanılmaktadır.
Bu malzemelerin kullanımın artışı ile çevresel etkiler ve doğal kaynak kullanımı azaltılacak,
malzemelerin çıkarılmasında ve taşınmasında tüketilen enerji düşecek ve en önemlisi sağlıklı
malzeme kullanımı ile iç mekanlarda çalışma kalitesi ve çalışanların verimi artacaktır.
Yeşil bina sertifikasyon sistemlerinde ise mümkün mertebe yerel malzemelerinin kullanımı
desteklenmektedir. Malzemenin geri dönüşüm oranına, yerelliğine bakılmakta, hammadde
kaynağına, içeriğine ve atık yönetimi dikkate alınmaktadır.
Bina yapımında kullanılan malzemeler yapının ana malzemesi olup hem kullanıcıya hem
çevreye etkisi olmaktadır. Yapı malzemeleri ömürleri boyunca enerji tüketimine, CO2
emisyonunun ve su tüketiminin artmasına neden olmaktadırlar. Bu nedenle yapı kullanıcıları ve
çevre için sağlık bakımından önem arz etmektedir. İçinde bulundurdukları toksik bileşenler
sağlık açısından zararlı olabilmektedir. Yeşil malzemeler diğerlerinin aksine hem çevreye hem
insan sağlığına saygılıdır. İçinde toksik bileşen barındırmaması sayesinde iç mekan kalitesine
olumlu etki sağlamaktadır. Aynı zamanda üretimi esnasında enerji ve su tüketimi daha azdır.
Geri dönüşüm oranı yüksektir, yeniden kullanılabilirler. Kullanım ömürleri dolduğunda ise
çevreye zararlı etkileri olmamaktadır.
28
3.6 YEŞİL BİNALARIN PERFORMANSI
3.6.1 ULUSLARARASI YEŞİL BİNA PERFORMANSI
 Enerji Bakımından Yeşil Bina Performansı
İncelenen bir araştırma tezine göre yapılan bir projede enerji bakımından yıllık senelik yakıt
tüketiminin 1647 ton CO2 gibi sera gazı emisyonu salınırken, yeni yeşil bina sisteminde bu
değer %90 azalarak 151 tona düşürülmüştür. Yıllık senelik yakıt tüketimi eski sistemde 143.000
pbr iken bu değer verimli doğalgaz yakıtlı kazanların kullanılmasıyla %80 azalarak, 29.000 pbr
olmuştur. Bu da enerji bakımından yeşil binaların performansını göstermektedir.
3.7 YEŞİL BİNA UYGULAMALARI, KARAR VERME ARAÇLARI VE DOĞAL
KAYNAKLARIN KULLANIMI
Şekil 10. Yeşil Bina ve Sürdürülebilir Bina Kapsamı
Sürdürülebilir ve yeşil binaların kapsamı Şekil 10’da gösterilmektedir.
LEED yeşil bina derecelendirme sistemi, gönüllü bir standart olup US Green Building Council
– ABD Yeşil Bina Konseyi tarafından verilmektedir. Belirtilen değerlendirme puanlama
katsayıları değişik olan aşağıdaki 6 kategoride yapılmaktadır.
29






Sürdürülebilir alanlar
Su verimliliği
Enerji ve atmosfer
Malzemeler ve kaynaklar
İç mekan kalitesi
Tasarımda yenilikler
Su kaynakları kullanılırken maksimum verimle ve geri dönüşümlü kullanılması yeşil binalar
için önem arz etmektedir. Su geri kazanım sistemleri ile yağmur suyu depolama ve geri
dönüştürmesi yapılması bunun bir örneğidir.
Enerji verimliliğinde bina bütününde enerji etkinliğini optimize etmek için, enerji tüketimi
gerektiren tüm alanları içerecek şekilde enerji performans hedefleri tespit edilmeli ve yenilebilir
enerji kullanımına özen gösterilmelidir. Bunun için yeşil çatılar, ilave donanıma ihtiyaç
duymadan bina enerji performansını düzenleyip, hava kalitesini iyileştirir.
Gün ışığından doğru bir şekilde faydalanma önemli süreçlerden birisidir. Çünkü aydınlatma
geleneksel binalarda toplam tüketiminin ortalama %25-%40’ı kadarını oluşturur. Bu sebeple
güneş ışığının aydınlatma ve ısınma için daha fazla kullanılması enerji tasarrufunu gözle görülür
şekilde artırmaktadır.
3.8 YEŞİL BİNANIN MALİYETİ
“Analyzing The Cost of Obtaining LEED Certification” isimli çalışmada, ABD’de LEED
sertifikalandırma maliyetleri üzerine ilk çalışmaların 2000 yılında yapılmaya başlandığı
belirtilmektedir. Başlangıçta deneyimsiz öngörülere dayanarak standart binalara göre %25’in
üzerinde ilave maliyetlerden bahsedilirken, ilerleyen yıllarda daha gerçekçi veriler ile
sertifikalandırma maliyetinin endişe duyulan miktardan daha az olduğu ortaya konmuştur.
LEED sertifikalandırma işlemlerinin proje maliyetlerini yükselttiğinin kabul edilen bir gerçek
olduğu ifade edilerek, ABD’de yapılan geniş verilere dayalı araştırmalar sonucunda LEED
sertifikalandırma maliyetlerinin toplam inşaat maliyetlerinin %4-11 oranında artırdığı tespit
edilmiştir. (28)
Fakat bu maliyet artışı bina işletim maliyetlerinin azalmasından ve binanın piyasa
değerinin artışından zararına bir maliyet artışı değildir.
Örneğin yağmur suyunu sonradan kullanmak için gereken teçhizatlardan olan ekstra boru
döşenmesi, yağmur suyu depolamak için depolama tankları, filtreleme üniteleri gerekmektedir.
Fakat yeşil bina sistemlerine yapılan yatırımlar kısa sürede kendini amorti etmektedir.
Yeşil binaların maliyetlerini değerlendirirken yalnızca ilk yatırım maliyetlerinden bahsetmek
yeterli olmayacaktır. Bu nedenle hesap önümüzdeki yıllar düşünülerek uzun dönem bazında
yapılması doğru olacaktır. Buna bağlı olarak özellikli ve nitelikli olan bu binaların ekonomik
ömürleri boyunca sağlayacağı faydaların da birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir.
30
Yeşil binalar için maliyet analizlerinde net etki analizi ve ömür boyu maliyet analizi kavramları
mevcuttur.
“The Costs and Financial Benefits of Green Buildings” isimli çalışmada; yeşil binaların
geleneksel binalarda mevcut olmayan gözle görülmeyen mali faydalar sağladığı belirtilmiştir.
Bunlar; işletme-bakım maliyetlerinde, enerji-su, çevre-atık maliyetlerinde azalış, verimlilikte
ve sağlık oranında artış gözlemlenmiştir.
Klasik-standart binalara oranla yeşil bina maliyetlerini net belirleyebilmek için Amerika’da 33
bina üzerinde bir araştırma yapılmıştır.
Birçok bina temsilcisi ve mimarlar ile görüşülmüş sonucunda ortalama %2 den daha az bir
maliyet farkı belirlenmiştir. Mimar ve mühendislerin büyük bir çoğunluğu ise bu maliyet farkını
artan tasarım zamanından ve enerji modellemelerinden olduğunu belirtmiştir.
Yine aynı araştırmacı tarafından 2010 yılında 170 binadan oluşan yeşil binaların maliyetleri
hakkında en güvenilir ve en geniş verilerle yapılmış çalışmalar arasında kabul edilen bir çalışma
yapılmıştır. “Greening Our Built World” adını verdiği ve gelişmiş yöntemler kullandığı
çalışmada hesaplamalar yeşil binaların ortalama %1.4 oranında maliyet artışı getirdiğini, veri
setindeki binaların üçte birinden fazlasında yeşil maliyet artışı %0-4 arasında olduğu en büyük
yoğunlaşmanın ise 69 adet binaya ait veride olduğu gibi %0-1 aralığında gerçekleştiği
belirlenmiştir. Bu da yeşil binalarda birim maliyet artışını yaklaşık 3.23 $/m^2 olarak
belirlenmesini sağlamıştır. Aynı zamanda yeşil olmayan binalara göre yeşil binaların
kıyaslaması yapıldığında enerji tasarrufu ortalama %34 olarak tespit edilmiştir.
Şekil 11. Yeşil Sertifikalı Binaların Geleneksel Binalara Göre Ek Maliyeti
31
3.9
MEVCUT
YAPILARIN
SÜRDÜRÜLEBİLİR
YEŞİL
BİNALARA
DÖNÜŞTÜRÜLMESİ
Mevcut yapıların sürdürülebilir yeşil binalara dönüştürülmesi, çeşitli yöntemlerle yapılabilir.
Bu yöntemler şunlardır:




Mevcut yapılarda enerji verimliliği sağlamak için çeşitli yöntemler uygulanabilir. Bu
yöntemler arasında enerji verimliliği sağlayan ekipmanların kullanılması, aydınlatma ve
ısıtma sistemlerinin optimize edilmesi, doğal aydınlatma ve havalandırmadan
yararlanılması yer alır.
Su verimliliği: Mevcut yapılarda su verimliliği sağlamak için çeşitli yöntemler
uygulanabilir. Bu yöntemler arasında su tasarruflu ekipmanların kullanılması, suyun
geri kazanılması ve yeniden kullanımı, yağmur suyunun toplanması yer alır.
Atık yönetimi: Mevcut yapılarda atık yönetimi sağlamak için çeşitli yöntemler
uygulanabilir. Bu yöntemler arasında atık azaltma uygulamaları, geri dönüşüm ve
kompostlama yer alır.
Malzeme seçimi: Mevcut yapılarda malzeme seçimi, sürdürülebilirliği önemli ölçüde
etkileyebilir. Bu nedenle, mevcut yapılarda çevre dostu malzemelerin kullanılması
teşvik edilmelidir. Bu malzemeler arasında geri dönüştürülmüş malzemeler,
yenilenebilir malzemeler ve düşük çevresel etkiye sahip malzemeler yer alır.
Mevcut yapıların sürdürülebilir yeşil binalara dönüştürülmesi, çeşitli avantajlar sağlar. Bu
avantajlar şunlardır:



Çevresel etkileri azaltır: Mevcut yapıların sürdürülebilir yeşil binalara dönüştürülmesi,
enerji, su ve atık kullanımını azaltarak çevresel etkileri azaltır. Bu sayede, hava kirliliği,
su kirliliği ve iklim değişikliği gibi çevresel sorunların azaltılmasına yardımcı olur.
Kaynak verimliliğini artırır: Mevcut yapıların sürdürülebilir yeşil binalara
dönüştürülmesi, kaynakların daha verimli kullanılmasını sağlar. Bu sayede, doğal
kaynakların korunmasına ve maliyetlerin düşürülmesine yardımcı olur.
İşgücü sağlığı ve güvenliğini iyileştirir: Mevcut yapıların sürdürülebilir yeşil binalara
dönüştürülmesi, işgücü sağlığı ve güvenliğini iyileştirmek için çeşitli önlemler alabilir.
Bu önlemler arasında hava kalitesinin iyileştirilmesi, gürültü seviyesinin azaltılması ve
güvenli çalışma koşullarının oluşturulması yer alır.
Mevcut yapıların sürdürülebilir yeşil binalara dönüştürülmesi, sürdürülebilir bir gelecek
yaratmak için önemli bir adımdır. Bu dönüşümün gerçekleştirilmesi için çeşitli teşvikler ve
desteklerin sağlanması gerekmektedir.
32
Türkiye'de mevcut yapıların sürdürülebilir yeşil binalara dönüştürülmesi konusunda önemli
gelişmeler yaşanmaktadır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, mevcut yapıların dönüştürülmesini
teşvik etmek için çeşitli programlar yürütmektedir. Bu programlar arasında, mevcut yapıların
sürdürülebilir yeşil binalara dönüştürülmesine yönelik teşviklerin artırılması, eğitim ve
farkındalık çalışmalarının yapılması ve standartların oluşturulması yer almaktadır.
Mevcut yapıların sürdürülebilir yeşil binalara dönüştürülmesi için;



Teşviklerin artırılması: Mevcut yapıların sürdürülebilir yeşil binalara dönüştürülmesi
için sağlanan teşviklerin kapsamı ve miktarı artırılmalıdır. Bu sayede, mevcut yapıların
dönüştürülmesi teşvik edilebilir.
Eğitim ve farkındalık çalışmaları yapılması: Mevcut yapıların sürdürülebilir yeşil
binalara dönüştürülmesi konusunda eğitim ve farkındalık çalışmaları yapılması, mevcut
yapıların dönüştürülmesini hızlandırabilir.
Standartların oluşturulması: Mevcut yapıların sürdürülebilir yeşil binalara
dönüştürülmesi için standartların oluşturulması, mevcut yapıların dönüştürülmesini
kolaylaştırabilir.
Mevcut yapıların sürdürülebilir yeşil binalara dönüştürülmesi, sürdürülebilir bir gelecek
yaratmak için önemli bir adımdır. Bu dönüşümün gerçekleştirilmesi için çeşitli teşvikler ve
desteklerin sağlanması gerekmektedir.
3.10 YÜKSEK PERFORMANSLI ÜRETİM BİNALARI
Yüksek performanslı binalar, yaşam döngüsü çerçevesinde başta enerji olmak üzere çevre,
kullanıcı sağlığı, üretkenlik, işlevsellik, dayanıklılık, ulaşabilirlik, güvenlik, operasyonel
gerekler ve fayda-maliyet gibi tüm temel yüksek performans özellikleri bağlamında bütünleşik
performansı optimize edilen binalardır. [1] Amerika Ulusal Yapı Bilimleri (ABD National
Institute of Building Sciences, NIBS) tarafından 2007 yılında kurulan Yüksek Performanslı
Binalar Konseyi (High Performance Building Council, HPBC) ise şu tanımı benimsemektedir;
“Yüksek Performanslı Binalar çevresel, ekonomik, insani ve tüm toplumsal etkileri
değerlendirerek en gelişmiş tasarım, yapım, işletim ve bakım-onarım kuralları ile yapılan
uygulamalardır”.[2] Bu tanım, binaların insana ve doğaya değer veren uygulamalar
çerçevesinde olması gerektiği düşüncesine dayanır.
33
3.11 TÜRKİYE’DE YEŞİL BİNA KAVRAMININ GELİŞİMİ
Sürdürülebilirlik, günümüzde giderek daha önemli hale gelen bir kavramdır. Bu kavram,
çevresel, ekonomik ve sosyal açılardan sürdürülebilir bir gelecek yaratmak için çabalamayı
ifade eder. Sürdürülebilir binalar ise, sürdürülebilirliğin önemli bir bileşenidir. Sürdürülebilir
binalar, çevresel ve sosyal etkileri en aza indirerek inşa edilen binalardır.
Türkiye'de yeşil bina kavramının gelişimi, 2000'li yılların başında başlamıştır. Bu dönemde,
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yeşil binalar için bir çerçeve oluşturulmaya
başlanmıştır. 2007 yılında, Türkiye'nin ilk yeşil bina sertifikasyon sistemi olan ÇEDBİK Yeşil
Bina Sertifikası (ÇYS) geliştirilmiştir.
Son yıllarda, Türkiye'de yeşil bina kavramının gelişiminde önemli gelişmeler yaşanmıştır.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, yeşil binaları teşvik etmek için çeşitli programlar yürütmektedir.
Bu programlar arasında, yeşil binalar için vergi indirimleri ve kredi destekleri yer almaktadır.
Türkiye'de yeşil binalara yönelik talep de giderek artmaktadır. ÇEDBİK verilerine göre, 2023
yılı itibarıyla Türkiye'de 500'den fazla yeşil bina sertifikası alan proje bulunmaktadır. Bu
projeler arasında, ofis binaları, konutlar, alışveriş merkezleri, hastaneler ve okullar yer
almaktadır.
Türkiye'de yeşil bina kavramının gelişimini etkileyen faktörler şunlardır:



İklim değişikliği ve çevresel sorunlar: İklim değişikliği ve çevresel sorunlar, yeşil
binalara olan talebi artırmaktadır.
Tüketici ve yatırımcı bilinci: Tüketiciler ve yatırımcılar, çevreye duyarlı ürünleri ve
hizmetleri tercih etmeye başlamıştır.
Yeşil binalar için teşvikler: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, yeşil binaları teşvik etmek
için çeşitli teşvikler sağlamaktadır.
Türkiye'de yeşil bina kavramının gelişiminin devam etmesi beklenmektedir. Bu gelişme,
sürdürülebilir bir gelecek yaratmak için önemli bir adım olacaktır.
34
3.10.1 TÜRKİYE’DE İLK KEZ YEŞİL BİNA KAVRAMI
Sürdürülebilirlik, günümüzde giderek daha önemli hale gelen bir kavramdır. Bu kavram,
çevresel, ekonomik ve sosyal açılardan sürdürülebilir bir gelecek yaratmak için çabalamayı
ifade eder. Sürdürülebilir üretim, sürdürülebilirliğin önemli bir bileşenidir. Sürdürülebilir
üretim, çevresel ve sosyal etkileri en aza indirerek üretim yapmayı ifade eder.
Türkiye’de yeşil üretim kavramı, ilk olarak 2000’li yılların başında gündeme gelmiştir. Bu
dönemde, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yeşil üretim için bir çerçeve oluşturulmaya
başlanmıştır. 2007 yılında, Türkiye’nin ilk ve en yaygın kullanılan yeşil bina sertifikasyon
sistemi olan ÇEDBİK Yeşil Bina Sertifikası (ÇYS) geliştirilmiştir. Bu sertifikasyon sistemi,
LEED sertifikasyon sistemini temel almaktadır.
Türkiye’de yeşil üretim kavramının gelişiminde önemli rol oynayan faktörler şunlardır:



Küresel iklim değişikliği ve çevresel sorunlar: Küresel iklim değişikliği ve çevresel
sorunlar, yeşil üretime olan talebi artırmaktadır.
Tüketici ve yatırımcı bilinci: Tüketiciler ve yatırımcılar, çevreye duyarlı ürünleri ve
hizmetleri tercih etmeye başlamıştır.
Yeşil üretim için teşvikler: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, yeşil üretimleri teşvik etmek
için çeşitli teşvikler sağlamaktadır.

Türkiye’de yeşil üretim, giderek daha yaygın bir şekilde benimsenmektedir. Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı verilerine göre, 2023 yılı itibarıyla Türkiye’de 500’den fazla yeşil bina sertifikası
alan proje bulunmaktadır. Bu projeler arasında otomotiv, tekstil, gıda, kimya ve elektronik gibi
sektörlerden fabrikalar yer almaktadır.
Türkiye’de yeşil üretime yönelik bazı örnekler şunlardır:



Otomotiv sektörü: Ford Otosan, Kocaeli’ndeki fabrikasında yeşil üretim
uygulamalarına başlamıştır. Bu uygulamalar kapsamında, fabrikada enerji verimliliği,
su verimliliği ve atık yönetimi gibi alanlarda çalışmalar yapılmaktadır.
Tekstil sektörü: Birleşmiş Markalar Derneği (BMD), Türkiye’de tekstil sektöründe yeşil
üretimi yaygınlaştırmak için bir proje yürütmektedir. Bu proje kapsamında, tekstil
firmalarına yeşil üretim konusunda eğitimler verilmektedir.
Gıda sektörü: Unilever, Türkiye’deki fabrikalarında yeşil üretim uygulamalarına
başlamıştır. Bu uygulamalar kapsamında, fabrikalarda enerji verimliliği, su verimliliği
ve atık yönetimi gibi alanlarda çalışmalar yapılmaktadır.
Türkiye’de yeşil üretim, sürdürülebilir bir gelecek yaratmak için önemli bir adımdır. Yeşil
üretimin yaygınlaştırılması, çevresel sorunların azaltılmasına, enerji ve su tasarrufuna, atık
miktarının azaltılmasına ve istihdam olanaklarının artmasına katkı sağlayacaktır.
35
3.10.2 ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ VE TÜRKİYE İÇİN YEŞİL ORGANİZE
SANAYİ BÖLGELERİ ÇERÇEVESİNİN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ
Sürdürülebilirlik, günümüzde giderek daha önemli hale gelen bir kavramdır. Bu kavram,
çevresel, ekonomik ve sosyal açılardan sürdürülebilir bir gelecek yaratmak için çabalamayı
ifade eder. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB'ler), sanayi üretiminin yoğunlaştığı alanlar olarak,
sürdürülebilirlik açısından önemli bir rol oynamaktadır. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB),
Birleşmiş Milletler tarafından yapılan tanıma göre, planlı bir alanda standart fabrika binaları
içinde bir araya gelmiş, orta ve küçük işletmelerin birbirleriyle iş birliği yaparak üretim yaptığı
alanlardır. OSB'ler, özel sektöre destek vermek ve temel stratejiler belirlemek amacıyla devlet
tarafından kurulan organizasyonlardan biridir.
OSB kavramı, ilk bilinçli uygulamasını 1896'da İngiltere'de, Trafford Park uygulamasıyla
gerçekleştirmiş, ardından ABD'de özel sektör tarafından kâr elde etmek amacıyla
uygulanmıştır. Türkiye'deki ilk OSB, 1962'de Bursa'da Dünya Bankası'nın kredisiyle
kurulmuştur.
OSB'ler, yerel düzeyde küçük ve orta ölçekli işletmelerin gelişimine uygun bir ortam sağlayarak
sanayinin yerelleşmesine ve bölgeler arasında dengeli bir sanayileşmenin sağlanmasına katkıda
bulunur. Aynı zamanda çevre üzerindeki olumlu etkileriyle de öne çıkar; çevre dostu üretim
esnasında daha az çevre sorunlarına neden olur.
Türkiye'de toplamda 300 OSB bulunmaktadır, en fazla OSB'ye sahip il Bursa'dır. OSB'ler,
Türkiye'nin her bölgesinde kurularak ekonominin canlanmasına ve işsizlik sorununun
çözülmesine katkı sağlar.
Sonuç olarak, OSB'ler, üretim süreçlerini planlı bir şekilde devam ettirerek ekonomik, çevresel
ve sosyal faydalar sağlayan organizasyonlardır.
Türkiye'de OSB'lerin sürdürülebilirliği konusunda önemli gelişmeler yaşanmaktadır. Bu
gelişmelerden biri, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yürütülen "Türkiye İçin Yeşil
Organize Sanayi Bölgeleri Çerçevesinin Geliştirilmesi Projesi"dir.
Bu projenin amacı, Türkiye'deki OSB'lerin çevresel performansını artırarak sürdürülebilirliğini
sağlamaktır. Proje kapsamında, OSB'lerin çevresel performansını değerlendirmek için bir
çerçeve geliştirilecektir. Bu çerçeve, enerji verimliliği, su verimliliği, atık yönetimi, malzeme
seçimi ve sürdürülebilirlik gibi çeşitli kriterlere dayanacaktır.
Proje kapsamında, OSB'lere yönelik eğitimler ve danışmanlık hizmetleri de verilecektir. Bu
eğitimler ve danışmanlık hizmetleri, OSB'lerin çevresel performansını artırmalarına yardımcı
olacaktır.
36
Projenin hedefleri şunlardır:





Türkiye'deki OSB'lerin çevresel performansını artırarak sürdürülebilirliğini sağlamak
OSB'lerde enerji verimliliğini ve su verimliliğini artırmak
OSB'lerde atık miktarını azaltmak
OSB'lerde geri dönüşümü ve yeniden kullanımını artırmak
OSB'lerde sürdürülebilir malzeme kullanımının yaygınlaşmasını sağlamak
Projenin faydaları şunlardır:




Çevresel sorunların azaltılmasına katkı sağlamak
Enerji ve su tasarrufuna katkı sağlamak
Atık miktarının azaltılmasına katkı sağlamak
İstihdam olanaklarının artmasına katkı sağlamak
Proje, 2022 yılında başlamıştır ve 2025 yılında tamamlanması planlanmaktadır. Projenin
başarılı olması durumunda, Türkiye'deki OSB'ler sürdürülebilirlik açısından önemli bir örnek
teşkil edecektir.
Projenin uygulanmasında, aşağıdaki paydaşların iş birliği yapması beklenmektedir:





Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
Organize Sanayi Bölgeleri (OSB)
OSB'lerde faaliyet gösteren firmalar
Sivil toplum kuruluşları
Üniversiteler
Projenin başarılı olması için, bu paydaşların iş birliği yapması ve projenin hedeflerine yönelik
ortak bir çaba göstermesi gerekmektedir.
3.11 YEŞİL ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ SERTİFİKASI
Sürdürülebilirlik, günümüzde giderek daha önemli hale gelen bir kavramdır. Bu kavram,
çevresel, ekonomik ve sosyal açılardan sürdürülebilir bir gelecek yaratmak için çabalamayı
ifade eder. Organize sanayi bölgeleri (OSB'ler), sanayi üretiminin yoğunlaştığı alanlar olarak,
sürdürülebilirlik açısından önemli bir rol oynamaktadır.
Türkiye'de OSB'lerin sürdürülebilirliği konusunda önemli gelişmeler yaşanmaktadır. Bu
gelişmelerden biri, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından geliştirilen "Yeşil Organize Sanayi
Bölgesi Sertifikası"dır.
37
Bu sertifika, OSB'lerin çevresel performansını değerlendirerek sertifika vermektedir. Sertifika,
enerji verimliliği, su verimliliği, atık yönetimi, malzeme seçimi ve sürdürülebilirlik gibi çeşitli
kriterlere dayanmaktadır.
Sertifika, OSB'lere aşağıdaki avantajlar sağlamaktadır:




Çevresel performanslarını iyileştirmelerine yardımcı olur.
İşletme maliyetlerini düşürmelerine yardımcı olur.
Rekabet avantajı kazanmalarına yardımcı olur.
Sertifika, OSB'lerden başvuru alınmasıyla başlar. Başvurular, OSB'nin çevresel performansını
değerlendiren bir uzman ekip tarafından incelenir. Değerlendirme sonucunda, OSB'ye platin,
altın, gümüş veya bronz olmak üzere dört farklı seviyede sertifika verilebilir.
Türkiye'de ilk olarak 2023 yılında verilen Yeşil Organize Sanayi Bölgesi Sertifikası, şu anda
20'den fazla OSB'ye verilmiştir. Bu sayı, önümüzdeki yıllarda artması beklenmektedir.
Yeşil Organize Sanayi Bölgesi Sertifikası, Türkiye'de OSB'lerin sürdürülebilirliğini artırmaya
yönelik önemli bir adımdır. Sertifika, OSB'lerin çevresel performanslarını iyileştirmelerine ve
sürdürülebilir bir gelecek yaratmalarına yardımcı olacaktır.
Yeşil Organize Sanayi Bölgesi Sertifikası, aşağıdaki kriterler dikkate alınarak değerlendirilir:





Enerji verimliliği: OSB'nin enerji tüketimi, enerji tasarrufu uygulamaları ve
yenilenebilir enerji kaynakları kullanımı değerlendirilir.
Su verimliliği: OSB'nin su tüketimi, su tasarrufu uygulamaları ve su geri kazanımı
değerlendirilir.
Atık yönetimi: OSB'nin atık miktarı, atık yönetimi uygulamaları ve geri dönüşüm oranı
değerlendirilir.
Malzeme seçimi: OSB'nin kullandığı malzemelerin çevresel etkileri değerlendirilir.
Sürdürülebilirlik: OSB'nin çevresel, ekonomik ve sosyal sürdürülebilirlik uygulamaları
değerlendirilir.
Bu kriterler, OSB'lerin çevresel performanslarını kapsamlı bir şekilde değerlendirmeyi
amaçlamaktadır.
38
3.12 YEŞİL FABRİKA SİSTEMİNİN SEKTÖRE ETKİLERİ
Sürdürülebilirlik, günümüzde giderek daha önemli hale gelen bir kavramdır. Bu kavram,
çevresel, ekonomik ve sosyal açılardan sürdürülebilir bir gelecek yaratmak için çabalamayı
ifade eder. Sürdürülebilir üretim, sürdürülebilirliğin önemli bir bileşenidir. Sürdürülebilir
üretim, çevresel ve sosyal etkileri en aza indirerek üretim yapmayı ifade eder.
Yeşil fabrikalar, sürdürülebilir üretime önemli katkılar sağlayan bir unsurdur. Yeşil fabrikalar,
enerji verimliliği, su verimliliği, atık yönetimi, malzeme seçimi ve sürdürülebilirlik gibi çeşitli
kriterlere göre tasarlanır ve inşa edilir.
Yeşil fabrika sisteminin sektöre etkileri şu şekilde özetlenebilir:
 Çevresel faydalar:
Enerji ve su tasarrufu sağlayarak çevresel etkileri azaltır.
Atıkları azaltarak çevrenin korunmasına yardımcı olur.
Geri dönüştürülebilir ve yenilenebilir malzemeler kullanarak kaynakların korunmasına katkıda
bulunur.
Yeşil fabrikalar, enerji verimliliği, su verimliliği, atık yönetimi, malzeme seçimi ve
sürdürülebilirlik gibi çeşitli kriterlere göre tasarlanır ve inşa edilir. Bu kriterlere uymak,
fabrikaların çevresel performansını artırmaya yardımcı olur.
 Ekonomik faydalar:
Enerji ve su tasarrufu sağlayarak işletme maliyetlerini düşürür.
Atık azaltma ve geri dönüşüm sayesinde maliyetleri düşürür.
Çalışan sağlığını ve güvenliğini sağlayarak verimliliği artırır.
 Sosyal faydalar:
Çalışan sağlığını ve güvenliğini sağlayarak sosyal fayda sağlar.
Çevreye duyarlı bir üretim anlayışı geliştirerek topluma örnek olur.
Yeşil fabrika sistemi, sektöre aşağıdaki şekillerde katkıda bulunur:
İşletme maliyetlerini düşürür: Yeşil fabrikalar, enerji verimliliği, su verimliliği ve atık yönetimi
gibi uygulamalar sayesinde işletme maliyetlerini düşürebilir.
Rekabet avantajı sağlar: Yeşil fabrikalar, çevre dostu üretim anlayışıyla tüketiciler ve
yatırımcılar tarafından tercih edilebilir. Bu durum, firmalara rekabet avantajı sağlayabilir.
Yeşil fabrika sistemi, sektörde giderek daha yaygın bir şekilde benimsenmektedir. Çevre ve
Şehircilik Bakanlığı, yeşil fabrikaları teşvik etmek için çeşitli programlar yürütmektedir. Bu
programlar sayesinde, Türkiye'de yeşil fabrika sayısı artmaktadır.
39
Yeşil fabrika sistemi, sürdürülebilir bir gelecek yaratmak için önemli bir adımdır. Bu sistem,
sektörde çevresel performansı artırmaya, işletme maliyetlerini düşürmeye ve rekabet avantajı
sağlamaya yardımcı olacaktır.
Sürdürülebilir üretimin ele alınmasında sektörel öncelikler bulunmaktadır. Türkiye’de TTGV
(Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı) tarafından yürütülen “Temiz (Sürdürülebilir) Üretim
Uygulamalarının Yaygınlaştırılması için Çerçeve Koşulların ve Ar-Ge İhtiyacının Belirlenmesi
Projesi’nde sürdürülebilir üretim uygulamaları için öncelikli ilk beş sektör sırasıyla; ana metal
sanayi, gıda ürünleri ve içecek imalatı, kimyasal madde ve ürünleri imalatı, metalik olmayan
diğer mineral ürünlerin imalatı ve tekstil ürünleri imalatı olarak belirlenmiştir (TTGV, 2010).
3.13 SÜRDÜRÜLEBİLİR YEŞİL FABRİKA TASARIMI
Çevre dostu ve enerji verimli üretim süreçlerini hedefleyen "Sürdürülebilir Yeşil Fabrika
Tasarımı," endüstriyel tesislerin çevresel etkilerini en aza indirmeyi amaçlayan bir yaklaşımı
temsil eder. Bu tasarım, atık azaltma, enerji tüketimi optimizasyonu ve doğal kaynakların etkin
kullanımı gibi stratejileri bir araya getirerek, endüstriyel faaliyetlerin ekolojik dengeye uygun
bir şekilde yürütülmesini sağlar.
Yeşil fabrika tasarımında, yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı enerji sistemleri ve çevre
dostu malzemelerin kullanımı gibi unsurlar öne çıkar. Geri dönüşüm ve atık yönetimi
konularında etkili çözümler, sürdürülebilirliği destekleyen önemli bileşenlerdir. Ayrıca, su
kaynaklarının verimli bir şekilde kullanılması ve taşıma süreçlerinin optimize edilmesi gibi
stratejiler, tasarımın sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmasına katkı sağlar.
Sürdürülebilir yeşil fabrika tasarımı, işletmelerin karbon ayak izini azaltma çabalarını
destekleyerek, çevresel ve ekonomik sürdürülebilirliği bir arada ele alır. Bu yaklaşım,
endüstriyel tesislerin doğa üzerindeki etkilerini en aza indirirken, aynı zamanda enerji ve
kaynak kullanımını optimize ederek maliyet etkinliği sağlamayı hedefler.
3.14 ÖRNEK TASARIM İNCELEMESİ
3.14.1
TÜRKİYE’DE
SÜRDÜRÜLEBİLİR
ÜRETİMDE
ORGANİZE
SANAYİ
BÖLGELERİNİN ROLÜ: MANİSA ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ (MOSB)
ÖRNEĞİNİN İNCELENMESİ
40
Bu araştırmanın amacı, Türkiye'nin Manisa Organize Sanayi Bölgesi (MOSB) örneği üzerinden
Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ile sürdürülebilir üretim arasındaki ilişkiyi anlamak ve
değerlendirmektir.
Manisa'nın OSB'nin kurulmasına yönelik cazip özellikleri arasında coğrafi konumu, genç nüfus
yapısı, uygun iş gücü potansiyeli sayılabilir. Manisa'da OSB'nin kuruluş süreci 1963'te Türkiye
Odalar Birliği Sanayi Dairesi'ne başvuru ile başlamış ve 1970 yılında tamamlanmıştır. Bu
dönemde MOSB, 70 adet parsel üzerinde 65 sanayi tesisi ile aktif hale gelmiştir.
MOSB, günümüzde 5 kısımlık bir alana sahiptir. II. Kısım 1986'da %90 doluluğa ulaştığında
bölge büyütülmüş, III. Kısım 1997'de faaliyete geçmiş ve sürekli artan talebe paralel olarak IV.
ve V. Kısımlar da oluşturulmuştur. IV. Kısım ve V. Kısım'ın kamulaştırma çalışmaları ve altyapı
ihalesi 2006'da tamamlanmış, 2011 itibariyle tüm parseller tahsis edilmiş ve %100 doluluk
oranına ulaşılmıştır.
Bu süreçte MOSB, Manisa'nın sanayi gelişimi üzerinde önemli bir rol oynamış ve bölgedeki
ekonomik faaliyetlere ivme kazandırmıştır.
Şekil 12: MOSB ve Kısımları
Manisa Organize Sanayi Bölgesi (MOSB) günümüzde 9.591.600 m²'lik bir alanda kurulmuş
olup, 200'den fazla işletmesi, 45.500 çalışanı ve 8,1 milyar dolarlık dış ticaret hacmi ile
Türkiye'nin önde gelen ticaret ve sanayi merkezlerinden biridir. MOSB'deki firmalar, hem yerli
hem de yabancı sermaye tarafından kurulmuş olup, Türkiye ekonomisine önemli katkılar
sağlamaktadır.
MOSB'de sürdürülebilir üretimin varlığı altı ana parametre üzerinden değerlendirilmiştir. Bu
parametreler enerji, su kullanımı ve arıtımı, katı atık yönetimi ve geri dönüşüm, altyapı, ulaşım
ve lojistik ile çalışanlara yönelik hizmetleri içermektedir.
41
 Enerji
MOSB, enerji ihtiyacını karşılamak ve sürdürülebilir üretimi sağlamak amacıyla 2001'de 54,3
MW güç kapasiteli enerji santralini faaliyete geçirmiştir. Ege Bölgesi'nde bulunan MOSB,
bölgedeki gelişmiş sanayisi ve yüksek nüfusu nedeniyle enerji talebi açısından önemli bir
konuma sahiptir. 2005'te doğalgaz kullanımına geçilmiş ve 17.411 MW'lık yedi jeneratör
devreye alınmıştır. MOSB Enerji Santrali, Türkiye'nin en büyükleri arasında yer alarak çevre
dostu bir yaklaşım benimsemiştir. Elektrik üretiminde sürdürülebilirliğe odaklanan santral,
çeşitli önlemlerle çevre ve insan sağlığını korumayı hedeflemektedir. Bunlar arasında yer altı
suyunun soğutma amacıyla kullanılması, atık suların arıtılması, doğal gazın ana yakıt olarak
tercih edilmesi, katı atıkların düzenli depolama sahasında bertaraf edilmesi ve gürültü kontrol
standartlarına uygun tasarım, inşaat ve montaj süreçleri yer almaktadır. MOSB, sürdürülebilir
enerji üretimiyle çevre dostu bir sanayi alanı oluşturarak, enerji talebinin arttığı hızla büyüyen
bir bölgede kesintisiz, temiz ve güvenli enerji temini sağlamaktadır.
Şekil 13. MOSB Enerji Santrali
 Su Kullanımı ve Arıtımı
MOSB, enerji ihtiyacını karşılamak ve sürdürülebilir üretimi sağlamak amacıyla 2001'de 54,3
MW güç kapasiteli enerji santralini faaliyete geçirmiştir. Ege Bölgesi'ndeki gelişmiş sanayisi
ve yoğun nüfusu nedeniyle bölgede önemli bir enerji talebi bulunan MOSB, 2005'te doğalgaz
kullanımına geçerek çevre dostu bir yaklaşım benimsemiş ve elektrik üretiminde
sürdürülebilirliğe odaklanan santral, çeşitli çevresel önlemlerle çevre ve insan sağlığını
korumayı hedeflemektedir.
42
Öte yandan, MOSB'nin su kullanımı ve atıksu arıtımı konusundaki çabaları da sürdürülebilirlik
ilkesine dayanmaktadır. TÜİK (2015) verilerine göre, MOSB'nin su çekimi ve atıksu deşarjı
konusundaki stratejiler neticesinde, su tüketimi yıllar içinde artış göstermiş ve 2016'da zirveye
ulaşmıştır. Bu durum, MOSB'nin fabrika sayısının ve kapasitesinin artmasıyla doğrudan
ilişkilidir. Ancak, MOSB, suyun sürdürülebilir kullanımını sağlamak amacıyla 51.460 m³'lük
bir alan üzerine kurulan biyolojik ve kimyasal atık su arıtma tesisi ile atıksuların etkili bir
şekilde arıtılmasını sağlamaktadır. Toplam kapasitesi 22.000 m³/gün olan bu tesis, MOSB'nin
sürdürülebilir üretim çabalarının bir yansıması olarak öne çıkmaktadır. Bu sayede MOSB, su
kaynaklarını etkili bir şekilde kullanarak çevreye duyarlı bir üretim gerçekleştirmekte ve
sürdürülebilir bir endüstriyel alan oluşturmaktadır.
Şekil 14. MOSB Merkezi Atık Su Arıtma Tesisi
 Katı Atık Yönetimi ve Geri Dönüşüm
MOSB, endüstriyel faaliyetlerden kaynaklanan katı atıkların etkilerini azaltmak ve
sürdürülebilir bir üretim modeli oluşturmak amacıyla katı atık yönetimine özel bir önem
vermektedir. Katı atık yönetimindeki öncelik, çevresel etkileri en aza indirgemek ve kaynak
israfını önlemektir. Bu çerçevede MOSB Endüstriyel Atık Su Arıtma Tesisi'nden kaynaklanan
evsel ve endüstriyel nitelikli atık çamurları, çeşitli katkı maddeleri ile karıştırılarak dolgu
malzemesine dönüştürülmekte ve atıl çukur alanlarının düzleştirilmesinde kullanılmaktadır.
Ayrıca, üretim süreçlerinden kaynaklanan hurda metal, kağıt karton, plastik gibi atıkların büyük
bir kısmı geri kazanım işlemlerine tabi tutularak hammadde haline getirilmektedir. MOSB,
çevre temizliği, refüj bakımı ve sulama işlerini bölge personeli tarafından gerçekleştirirken,
faaliyet gösteren firmalardan kaynaklanan evsel nitelikli katı atıklar bölgesel koordinasyon ile
toplanmakta ve belediyenin düzenli katı atık sahasında bertaraf edilmektedir. Bu uygulamalar,
MOSB'un sürdürülebilir üretimde katı atık yönetimi ve geri dönüşüm konularında aktif bir rol
üstlendiğini göstermektedir.
43
 Altyapı
MOSB, sürdürülebilir üretimde önemli bir rol oynayan çeşitli altyapı sistemlerine sahiptir.
Sanayi tesislerinin içme ve kullanma suyu, Gürle Mahallesi'ndeki doğal su kaynağından,
depolardan ve kuyulardan sağlanmaktadır. Toplam 41 km uzunluğundaki şebeke suyu otomatik
klorlama ile temizlenmektedir. Ayrı altyapı şebekeleri, 45 km uzunluğundaki yağmur suyu
şebekesi ve 41 km uzunluğundaki atıksu şebekesi ile çevre dostu bir su yönetimini
sağlamaktadır. Yağmur suları belirlenen kanallar aracılığıyla doğal su kaynaklarına ulaşırken,
atıksular Merkezi Atıksu Arıtma Tesisinde arıtılarak çevreye zarar vermeden deşarj
edilmektedir.
Enerji ihtiyacını karşılamak amacıyla MOSB, Ege Bölgesi'nde doğalgaz kullanımına öncülük
eden ilk OSB olmuştur. Doğalgaz dağıtım şebekesi ve basınç düşürme istasyonları, bölgedeki
sanayicilere hizmet vermek üzere 2003'te tamamlanmıştır. Bu altyapı, 33 km uzunluğundaki
doğalgaz hattı ve 8 adet basınç düşürme istasyonunu içermektedir. Şu anda MOSB içinde birçok
firmaya doğalgaz temin edilmektedir.
Ayrıca, enerji santralinin yan ürünü olan buhar ve sıcak su, MOSB'deki firmaların talepleri
doğrultusunda hazır hale getirilmektedir. Buhar hattı, IV. Kısım'daki firmalara 2.9 km
uzunluğunda 22,5 bar basınçta 220°C'de 50 ton/saat kapasiteyle buhar sağlamaktadır. Bu altyapı
sistemleri, MOSB'nin sürdürülebilir üretim modeline katkı sağlayarak çevre dostu ve verimli
bir üretim ortamı oluşturmasına yardımcı olmaktadır.
 Lojistik
Manisa Organize Sanayi Bölgesi (MOSB), günümüz küreselleşme çağında ulaşımın önemli bir
bileşeni olarak, ürünlerin, bilginin ve hizmetlerin yerden yere erişimini sağlamak amacıyla
kapsamlı bir lojistik altyapıya sahiptir. MOSB'nin İzmir'e yakınlığı ve ana ulaşım yolları
üzerinde konumu, sanayiciler için çekici bir bölge oluştururken, üretilen malların taşınması
süreçlerinde yaşanabilecek sorunları önlemek amacıyla MOSB bünyesinde 2009'da kurulan
MOS Lojistik Hizmetleri A.Ş., V. Kısım'da 306.000 m²'lik bir alanda faaliyet göstermektedir.
MOSB'nin lojistik sahasında yer alan ulaşım altyapısı, 9.7 km uzunluğunda demir yolu hattı,
75.500 m² konteyner terminal alanı, 20.666 m² beton yükleme-boşaltma alanı, 23.825 m² kapalı
depolama alanı, 1.200 m²'lik geçici depolama alanı, 1.479 m² yarı açık depolama alanı, 4.7 km
uzunluğunda iltisak hattı, 6 km uzunluğundaki lojistik merkez içinde vagon yükleme-boşaltma
hatları, prefabrik hizmet ofisleri, gümrüklü depo, tır parkı, kantar ve elleçleme ekipmanları gibi
unsurlarla donatılmıştır.
44
Bu kapsamlı lojistik altyapı, MOSB'nin üreticilerine sürdürülebilir bir üretim süreci için etkili
taşıma ve dağıtım olanakları sağlamaktadır. Hem bölgesel hem de MOSB içi ulaşım
süreçlerindeki verimliliği artırmak ve çevresel etkileri en aza indirmek adına sağlam bir altyapı
sunmaktadır.
Şekil 15. MOSB Lojistik Merkezi
 Çalışanlara Yönelik Hizmetler
Manisa Organize Sanayi Bölgesi (MOSB), sürdürülebilir üretimde çalışanların ihtiyaçlarına
yönelik kapsamlı hizmetler sunmaktadır. MOSB-MED bünyesinde 24 saat boyunca sağlık
hizmetleri verilerek, acil servis, poliklinikler ve çeşitli eğitimlerle çalışanların sağlık ihtiyaçları
karşılanmaktadır. Ayrıca, MOSPARK içerisinde yer alan tesislerde banka, kafe, restoran,
eczane, market gibi hizmetler sunularak çalışanların yeme, içme ve diğer günlük ihtiyaçları
giderilmektedir. MOSPARK'ta ayrıca 140 çocuk kapasiteli kreş ve gündüz bakımevi, otel,
kapalı otopark gibi tesisler bulunmaktadır. Ayrıca, MOSB tarafından desteklenen bir konut
projesi, bölgedeki işçilere barınma imkanı sağlamayı amaçlamaktadır.
Şekil 16. MOSB Yönetiminin ve Çalışanlara Yönelik Diğer Hizmetlerin Bulunduğu MOSBPARK
45
Sonuç olarak, Türkiye, kalkınmasını sanayileşmeye dayandırmayı amaçlayan bir politika
izlerken, Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) aracılığıyla ülke genelinde kalkınmayı teşvik
etmeye çalışmaktadır. Bu çerçevede kurulan Manisa Organize Sanayi Bölgesi (MOSB), iş
imkanları sağlayarak bölgeye göçü artırmış ve Manisa'yı önemli bir üretim merkezi haline
getirmiştir. Türkiye, çevreyi koruma amacını taşıyan çeşitli politikaları uygular, ancak bu
konudaki eksikliklerin farkındadır ve 8. ve 9. beş yıllık kalkınma planlarında sürdürülebilir
üretime vurgu yapar.
MOSB'nin sürdürülebilir üretimdeki rolünü inceleyen çalışma, enerji, su kullanımı ve arıtımı,
katı atık yönetimi, geri dönüşüm, alt yapı, ulaşım ve lojistik, çalışanlara yönelik hizmetler gibi
temel kriterlere odaklanmaktadır. MOSB'nin planlı bir OSB olduğu ve Türkiye'de sürdürülebilir
üretim konusunda bir örnek olabileceği vurgulanmaktadır. Çevre odaklı üretim modeli
sayesinde MOSB, çeşitli tesisler ve planlamalar aracılığıyla doğal kaynakları sürdürülebilir bir
şekilde kullanmayı ve kaynak israfını önlemeyi başarmaktadır.
Türkiye'nin enerjide dışa bağımlı olması, özellikle doğalgaz ithalatına dayalı enerji arzının
ekonomik ve siyasi sorunlara neden olmaktadır. MOSB'nin kendi enerjisini üretebilme özelliği,
ancak henüz yenilenebilir enerji santrallerinin olmaması, sürdürülebilirlik açısından bir zayıflık
olarak belirtilmektedir. Bu noktada MOSB'nin ileri tarihlerde yenilenebilir enerjiye yönelik
adımlar atması önemlidir.
Türkiye'nin sanayileşme hedeflerinin gözetildiği bir dönemde, MOSB gibi OSB'lerin çevresel
etkileri en aza indirme ve sürdürülebilir üretim modellerini benimseme konusundaki rolü büyük
önem taşımaktadır. MOSB'nin, alt yapı ve planlama konularındaki başarıları ve sürdürülebilir
üretimdeki çabaları, Türkiye genelinde benzer bölgeler için bir model olabileceğini
göstermektedir.
4.DİJİTAL DÖNÜŞÜM
4.1.DİJİTAL DÖNÜŞÜM NEDİR?
Çağımızda teknolojik gelişmeler, iş dünyasını temelinden değiştiren ve organizasyonların
rekabet avantajı elde etmelerine yardımcı olan bir süreci başlatmıştır: Dijital Dönüşüm. Dijital
dönüşüm, iş süreçlerinin, hizmetlerin ve ürünlerin dijital teknolojilerle dönüştürülerek yeniden
şekillendirilmesini ifade eder. Bu kapsamlı değişim, işletmelerin daha esnek, hızlı ve müşteri
odaklı olmalarını sağlamak amacı taşır. Dijital dönüşüm, günümüzde iş dünyasının vazgeçilmez
bir gerçeği haline gelmiş ve sadece teknolojik bir evrim değil, aynı zamanda iş yapış
biçimlerinde kökten bir değişimi de beraberinde getirmiştir.
46
Dijital dönüşümün temelini oluşturan unsurlardan biri, sayısallaştırmadır. Sayısallaştırma,
fiziksel varlıkların dijital formata çevrilmesini ifade eder. Bu sayede bilgi ve veriler daha hızlı
işlenebilir hale gelir, karar süreçleri hızlanır ve kaynakların daha etkili bir şekilde yönetilmesi
mümkün olur. Dijitalleşme ise iş süreçlerinin dijital ortamda yürütülmesini ifade eder.
İşletmeler, dijitalleşme sayesinde süreçlerini optimize edebileceği gibi müşteri memnuniyetini
artırabilir ve rekabet avantajı sağlayabilirler. Dijitalleşme, iş süreçlerindeki manuel ve kağıt
tabanlı işlemleri geride bırakarak daha verimli ve düzenli bir çalışma ortamı oluşturmayı
hedefler.
Şekil 17. Dijital dönüşüm nedir?
Dijital dönüşüm, endüstriyel devrimlerin dördüncü aşamasını temsil eder. Endüstri 4.0 olarak
adlandırılan bu dönemde, siber-fiziksel sistemlerin entegrasyonu ve nesnelerin interneti gibi
teknolojilerin yaygınlaşması söz konusudur. Endüstri 4.0'ın getirdiği akıllı fabrikalar, üretim
süreçlerindeki otomasyonu bir adım ileri taşıyarak daha esnek ve verimli bir üretim ortamı
sağlar. Dijital dönüşüm ve endüstriyel devrimler arasındaki ilişki, teknolojik gelişmelerin iş
dünyasına olan etkisini anlamamıza yardımcı olur.
Dijital dönüşüm, işletmelere bir dizi fırsat sunarken aynı zamanda belirli zorlukları da
beraberinde getirir. Daha hızlı değişen teknoloji, güvenlik riskleri, yüksek maliyetler ve mevcut
iş modellerini değiştirmenin getirdiği zorluklar, işletmelerin dikkat etmesi gereken alanlardır.
47
Ancak doğru bir strateji ile dijital dönüşümü başarıyla uygulayan işletmeler, daha rekabetçi,
yenilikçi ve sürdürülebilir bir konuma ulaşabilirler.
Yani, dijital dönüşüm, iş dünyasında varlığını sürdürmek ve rekabet avantajı sağlamak isteyen
işletmeler için kaçınılmaz bir süreçtir. Sayısallaştırma, dijitalleşme ve endüstri 4.0 gibi
kavramlar, işletmelere daha etkili ve verimli olmaları için gerekli araçları sunar. Bu nedenle,
işletmelerin dijital dönüşümü sadece bir teknolojik geçiş olarak görmektense aynı zamanda iş
stratejilerinin temel bir parçası olarak görmeleri ve bu doğrultuda hareket etmeleri kritik öneme
sahiptir.
4.1.1 SAYISALLAŞTIRMA, DİJİTALLEŞME VE DİJİTAL DÖNÜŞÜM
Günümüzde iş dünyası, hızla gelişen teknolojik trendlerle birlikte sürekli bir evrim geçirmekte
ve bu değişim süreci, iş süreçlerinin, işletmelerin ve organizasyonların temel yapısını
dönüştürmektedir. Bu dönüşüm sürecinin temel taşlarından biri olan "Sayısallaştırma",
"Dijitalleşme" ve "Dijital Dönüşüm" kavramları, iş dünyasının dijital çağa daha etkili bir
şekilde uyum sağlayabilmesi için kullanılan stratejik araçlardır.
Sayısallaştırma: Sayısallaştırma, geleneksel fiziksel varlıkların dijital formatlara
dönüştürülmesini ifade eder. Bu, kağıt tabanlı belgelerin dijitalleştirilmesi, varlıkların dijital
kayıtlarının oluşturulması ve genel olarak iş süreçlerindeki manuel veri girişinin azaltılması
anlamına gelir. Bu süreç, bilgiye hızlı erişim sağlar, veri kayıplarını önler ve iş süreçlerinde
daha fazla şeffaflık yaratır. Örneğin, finansal belgelerin dijitalleştirilmesi, raporlama süreçlerini
hızlandırabilir ve karar alma süreçlerini optimize edebilir.
Dijitalleşme: Dijitalleşme, iş süreçlerinin dijital ortamda yürütülmesini ifade eder. Bu,
geleneksel kağıt tabanlı işlemlerin dijital araçlar kullanılarak gerçekleştirilmesini içerir.
Örneğin, müşteri siparişleri dijital platformlar üzerinden alınabilir, faturalandırma süreçleri
dijital olarak yönetilebilir ve diğer birçok işlevsel alan dijitalleştirilebilir. Dijitalleşme, iş
süreçlerindeki verimliliği artırır, hataları azaltır ve müşteri deneyimini iyileştirir. İşletmeler,
dijitalleşme sayesinde rekabet avantajı sağlayabilir ve daha çevik hale gelebilir.
Dijital Dönüşüm: Dijital dönüşüm, organizasyonların iş yapış biçimlerini, kültürlerini ve değer
zincirlerini dijital teknolojilerle bütünleştirerek daha etkin ve rekabetçi hale gelmelerini
amaçlar. Bu, iş süreçlerindeki temel değişiklikleri, iş modellerinin gözden geçirilmesini ve
siber-fiziksel sistemlerin entegrasyonunu içerir. Dijital dönüşüm, organizasyonları daha hızlı
karar almaya, müşteri odaklı olmaya ve pazara daha çabuk adapte olmaya teşvik eder. Bu süreç,
sadece teknolojik bir evrim değil, aynı zamanda kültürel bir değişimi de içerir.
Bu kavramlar arasındaki ayrım önemlidir çünkü her biri organizasyonların farklı aşamalarda
benimseyebileceği stratejileri ifade eder. Sayısallaştırma genellikle bir başlangıç noktasıdır ve
belgelerin dijitalleştirilmesini içerir. Dijitalleşme, iş süreçlerini dijital araçlar kullanarak
optimize etmeye odaklanırken, dijital dönüşüm iş süreçlerinin temelden değiştirilmesini ve
organizasyonun bütününde dijital bir kültürün benimsenmesini ifade eder.
48
4.1.2 ENDÜSTRİYEL DEVRİMLER, ENDÜSTRİ 4.0
İnsanlık tarihindeki endüstriyel devrimler, toplumların ve ekonomilerin şekillenmesinde çığır
açan dönemleri simgeler. Bu devrimler, sanayileşme süreçleri ve teknolojik ilerlemelerin
etkisiyle birbirini takip eden aşamalardır. İlk endüstriyel devrim, mekanizasyon ve buhar
gücünün kullanımıyla başlarken, zaman içindeki devrimlerde elektrik, otomasyon ve
bilgisayarlar gibi teknolojik ilerlemeler ön planda bulunmaktadır. Aşağıdaki görselde
endüstriyel çağları görmektesiniz.
Şekil 18. Endüstriyel Gelişim

1. Endüstriyel Devrim: 18. yüzyılın sonlarına doğru İngiltere'de ortaya çıkan ilk
endüstriyel devrim, tarım toplumundan sanayi toplumuna geçişi simgeler. Buhar
gücünün kullanımı, dokuma ve üretim süreçlerini otomatize etmeye olanak tanıdı. Bu
dönemde fabrikaların yükselişi ve mekanizasyon, üretim kapasitesini artırarak
toplumsal ve ekonomik dönüşümlere yol açmıştır.

2. Endüstriyel Devrim: 19. yüzyılın ortalarında gerçekleşen ikinci endüstriyel devrim,
elektrik enerjisinin ve içten yanmalı motorların kullanımını içerir. Bu dönemde üretim
süreçleri daha da hızlandı ve endüstriyel üretimdeki çeşitlilik arttı. Taşıma ve
iletişimdeki gelişmelerle birlikte küresel ekonomi etkileşimi artmasını sağlamıştır.
3. Endüstriyel Devrim: 20. yüzyılın ortalarında bilgisayar teknolojisinin yükselişiyle
başlayan üçüncü endüstriyel devrim, otomasyon ve dijitalleşmeyi beraberinde getirdi.
Mikroişlemcilerin kullanımı, üretimde esneklik ve hassasiyetin artmasına neden oldu.
Bilgisayar kontrollü sistemlerin yaygınlaşması, üretim süreçlerindeki verimliliği önemli
ölçüde arttırmıştır.

49
Endüstri 4.0 ve İlişkili Kavramlar: Bulunduğumuz çağda, teknolojik ilerlemenin doruk
noktasını temsil eden Endüstri 4.0 kavramı ortaya çıkmıştır. Nesnelerin İnterneti (IoT), yapay
zeka, büyük veri analitiği, bulut bilişim gibi teknolojilerin entegrasyonunu içeren bu yaklaşım,
üretim süreçlerini daha akıllı, verimli ve esnek hale getirmeyi hedefler. Akıllı fabrikalar,
otomatik üretim hatları ve veri odaklı karar alma süreçleri, Endüstri 4.0'ın öne çıkan unsurları
arasında yer alır.
Dijital Dönüşüm ve Gelecek: Endüstri 4.0'ın getirdiği dijital dönüşüm, sadece üretim
süreçlerini değil, aynı zamanda tüm değer zinciri süreçlerini etkilemektedir. Akıllı şehirlerden
akıllı tarım uygulamalarına kadar geniş bir yelpazede kullanılan bu teknolojiler, toplumları ve
iş dünyasını daha sürdürülebilir, verimli ve rekabetçi bir geleceğe taşıma potansiyeline sahiptir.
4.1.3 DİJİTAL DÖNÜŞÜM VE ENDÜSTRİYEL DEVRİMLER İLİŞKİSİ
Teknolojik ilerleme, insanlık tarihinde büyük dönüşümlere yol açan endüstriyel devrimlerle
şekillenmiştir. Bu devrimler, üretim süreçlerindeki temel değişimleri ifade eder ve günümüzde
dijital dönüşümle zirveye ulaşmıştır. Endüstriyel devrimlerle dijital dönüşüm arasındaki ilişkiyi
anlamak, teknolojik evrimin toplumlar üzerindeki etkisini değerlendirmemize yardımcı
olacaktır.



Endüstriyel Devrim: Mekanizasyon ve Buhar Gücü İlk endüstriyel devrim, 18. yüzyılın
sonlarında İngiltere'de başlamıştır. Mekanizasyonun ve buhar gücünün kullanımıyla tarım
“toplumları sanayi toplumlarına dönüşmüştür. Dokuma tezgahları ve buharlı makineler,
üretim kapasitesini artırmış ve fabrikaların yükselmesine neden olmuştur.
Endüstriyel Devrim: Elektrifikasyon ve İçten Yanmalı Motorlar İkinci endüstriyel
devrim, 19. yüzyılın ortalarında gerçekleşmiştir. Elektrik enerjisi ve içten yanmalı
motorların kullanımıyla üretim süreçleri daha da hızlanmıştır. Demiryolları, buharlı gemiler
ve telegraflar gibi iletişim araçları, küresel ticareti etkilemiş ve endüstriyel üretimde
çeşitliliği artırmıştır.
Endüstriyel Devrim: Bilgisayarlar ve Otomasyon 20. yüzyılın ortalarında üçüncü
endüstriyel devrim, bilgisayar teknolojisinin yükselişiyle başlamıştır. Bilgisayarlar ve
otomasyon, üretim süreçlerini daha verimli ve hassas hale getirmiştir. Mikroişlemcilerin
kullanımıyla birlikte, endüstriyel üretimde dijitalleşme başlamıştır.
50
Dijital Dönüşüm ve Endüstri 4.0: Teknolojinin Zirvesi Günümüzdeki dijital dönüşüm,
endüstriyel devrimlerin evrimini temsil eder. Nesnelerin İnterneti (IoT), yapay zeka (AI), büyük
veri analitiği, bulut bilişim ve akıllı fabrikalar gibi teknolojilerin entegrasyonuyla ortaya çıkan
Endüstri 4.0, üretim süreçlerini daha akıllı ve bağlantılı hale getirir. Gerçek zamanlı veri analizi,
üretim hatlarını optimize ederken, akıllı sensörler ve cihazlar, tüm değer zinciri süreçlerini
kapsar.
İki Dönem Arasındaki İlişki: Endüstriyel devrimler, teknolojinin evrimini belirledi ve
toplumları derinden etkiledi. Dijital dönüşüm ise bu evrimin zirvesini temsil eder. Endüstri 4.0,
önceki devrimlerin getirdiği otomasyon ve dijitalleşmeyi bir araya getirerek, üretim süreçlerini
daha verimli, esnek ve ölçeklenebilir hale getirir.
Dijital dönüşüm, sadece endüstriyel süreçleri değil, aynı zamanda toplumları, şehirleri ve
küresel ekonomik ilişkileri de etkiler. Akıllı şehirlerden akıllı tarım uygulamalarına kadar geniş
bir yelpazede kullanılan bu teknolojiler, sürdürülebilirlik, verimlilik ve rekabet avantajı
sağlama potansiyeli taşır. Teknolojik evrim, insanlığın geleceğini şekillendirmeye devam
edecek ve dijital dönüşüm, bu evrimin en çağdaş yansıması olarak varlığını sürdürecektir.
4.1.4 AKILLI FABRİKA VE İLİŞKİLİ KAVRAMLAR
Endüstri 4.0, endüstriyel üretimde bir devrim niteliğindeki bir dönemi simgeler. Bu dönemdeki
en önemli kavramlardan biri olan "akıllı fabrikalar," geleneksel üretim modellerini temelden
değiştirerek daha verimli, esnek ve bütünleşmiş bir üretim süreci sağlamaktadır. Bu makalede,
Endüstri 4.0'ın temel kavramlarından biri olan akıllı fabrikalar ve bu kavramlarla ilişkili ana
unsurları detaylı bir şekilde ele alınmaktadır.
51
Şekil 19. Akıllı Fabrika Bileşenleri
Akıllı fabrikalar, modern teknolojinin üretim süreçlerine entegrasyonuyla ortaya çıkan yeni bir
konsepttir. Bu fabrikalar, sensörler, yazılımlar ve iletişim teknolojileri kullanarak üretim
süreçlerini dijital hale getirir. Bu dijitalleşme, fabrikaların daha verimli, ölçeklenebilir ve esnek
olmalarını sağlamaktadır. Akıllı fabrikalar, nesnelerin interneti (IoT), büyük veri analitiği,
yapay zeka ve otomasyon gibi teknolojilerle bütünleşmiş bir şekilde faaliyet gösterir.



Nesnelerin İnterneti (IoT) ve Akıllı Sensörler: Akıllı fabrikaların temelini oluşturan
unsurlardan biri nesnelerin internetidir. Üretim hatlarındaki makineler, ürünler ve diğer
unsurlar, birbirleriyle iletişim kurabilen akıllı sensörlerle donatılmıştır. Bu sensörler, gerçek
zamanlı veri toplar ve bu verileri analiz ederek üretim süreçlerini optimize hale getirir.
Yapay Zeka ve Büyük Veri Analitiği: Akıllı fabrikalarda kullanılan yapay zeka
algoritmaları ve büyük veri analitiği, üretim süreçlerindeki verilerin etkili bir şekilde
yönetilmesini sağlar. Makine öğrenimi, üretim ekipmanlarının bakım ihtiyaçlarını tahmin
edebilir, üretim hatalarını önceden tespit edebilir ve genel olarak üretim verimliliğini
artırabilir.
Dikey ve Yatay Entegrasyon: Akıllı fabrikalar, dikey ve yatay entegrasyonu birleştirir.
Dikey entegrasyon, tedarik zinciri boyunca üretim süreçlerinin entegre edilmesini içerir.
Yatay entegrasyon ise bir üretim hattındaki farklı unsurların birbirleriyle etkileşimini sağlar.
Bu entegrasyonlar, daha hızlı karar alma, esnek üretim ve müşteri taleplerine hızlı yanıt
verme yeteneği sağlar.
52


Esnek Üretim ve Hücresel Üretim: Akıllı fabrikalar, esnek üretim modellerine odaklanır.
Değişen müşteri taleplerine hızlı yanıt verebilmek adına üretim süreçlerini kolayca adapte
edebilme yeteneği, bu fabrikaların en önemli özelliklerinden biridir. Ayrıca, hücresel üretim
konsepti, benzer ürünleri üreten ekipmanların bir araya getirildiği küçük üretim hücrelerini
içerir, bu da verimliliği artırır.
Dijital İnsan-Makine İş birliği: Akıllı fabrikalarda, insanlar ve makineler arasındaki
etkileşim dijitalleşir. Operatörler, akıllı üretim sistemleriyle entegre edilmiş araçları
kullanarak üretim süreçlerini yönetir. Bu, operatörlerin daha karmaşık görevlere
odaklanmasını sağlar ve üretimde verimliliği artırır.
4.1.4.1 Akıllı Fabrikalar ve Geleneksel Fabrikalar Arasındaki Farklar
Akıllı fabrikalar, geleneksel fabrikalardan farklı olarak modern teknolojileri ve dijitalleşmeyi
benimseyen üretim tesisleridir. Akıllı fabrika ve geleneksel fabrika arasındaki bazı temel farklar
aşağıdaki tabloda yer almaktadır.
Üretim yöntemleri
Üretim süreci
Stok yönetimi
Karar süreci
Bilgi yönetimi
Kaynak kullanımı
Örgüt yapısı
Rotalama
GELENEKSEL FABRİKA
AKILLI FABRİKA
İnsan temelli: İş görenlerin bilgi, İnternet temelli: Nesneler ve otonom
beceri ve uzmanlığına dayalıdır.
sistemlerin
ağ
bağlantısı
ile
etkileşimine dayalıdır.
Bağımsız üretim: Üretim sürecinde Sistemlerin entegrasyonu: Üretim
makineler birbirinden bağımsız olarak sürecinde makineler birbirine bağlıdır
çalışmaktadır ve makinelerin önceden ve diğer makinelerle iletişim kurarak
yapılandırılmaya ihtiyacı vardır.
kendilerini yapılandırabilmekte ve
çalışabilmektedirler.
Stok bulundurma odaklı: Süreçteki Stok bulundurmama odaklı: Tam
değişimi dikkate alarak stoklamaya zamanlı üretim ve müşteri odaklılık
önem verir.
nedeniyle stoklamaya yer verilmez.
İnsan odaklı: Karar verme süreci Teknoloji odaklı: Karar verme süreci
insan
odaklı
olarak yapay zekaya sahip olan robotlar
yapılandırılmaktadır.
aracılığıyla gerçekleştirilmektedir.
İzole bilgi: Makine kendi sürecinin Büyük veri: Akıllı nesneler, büyük veri
bilgilerini kaydetmekte ve bilgi üretmekte, bu veriler yüksek bant
nadiren
başkaları
tarafından genişliğinde transfer edilmekte ve bulut
kullanılmaktadır.
ile büyük verileri işlemektedir.
Sınırlı ve önceden belirlenmiş Kaynak dağılımı: Çok çeşitli tipte
kaynaklar: Seri üretim yapabilmek küçük parti ürünleri üretmek için, farklı
için, daha önceden dikkatlice türde
kaynaklar
bir
arada
hesaplanmış,
uyarlanmış
ve bulunmaktadır.
yapılandırılmış
kaynaklar
bulundurulmaktadır.
Örgütsel katmanlar: Örgüt yapısı Örgüt düzleştirme: Örgüt içi bilgi
piramit şeklindedir ve tepe ile alt paylaşımının
yaygınlaşması
ve
kademeleri
arasında
yönetim hızlanması ile örgütsel piramidin tepe
katmanları bulunmaktadır.
ve alt kademeleri arasındaki yönetim
katmanları ortadan kalkmıştır.
Sabit rotalama: Üretim hattı sabittir. Dinamik rotalama: Farklı tipteki
Değişiklik
olması
gerektiği ürünler arasında geçiş yapabilmek için
durumlarda sistem kapatılarak manuel gerek kaynak ve gerekse hattın rotası
bir şekilde yapılandırılmaktadır.
otomatik
olarak
yeniden
yapılandırılmaktadır.
53
Bağlantı
Atölye kontrol ağı: İş istasyonları
arasında kontrol amaçlı bağlantı
kullanılmaktadır ancak makineler
arası bağlantı bulunmamaktadır.
Bilişim Sistemleri
Ayrılmış katman: Sahada kullanılan
cihazlar üst bilişim sistemlerinden
ayrılmıştır.
Kontrol
Bağımsız denetim: Her makine
kendisine
verilen
görevleri
gerçekleştirmek
için
önceden
programlanmıştır
Bileşenler
Sensörler: Ölçüm ve hata bulmaya
yönelik kullanılmaktadırlar.
Kapsamlı bağlantılar: Makineler,
ürünler, bilgi sistemleri ve insanlar
birbirleri ile bağlantı kurmuşlardır ve
yüksek internet alt yapısı sayesinde
etkileşim halindendirler.
Derin yakınsama: Akıllı fabrika
internet
ağ
üzerinden
faaliyet
yapmaktadır. IWN ve bulut ile fiziksel
yapılar ve bilişim sistemleri entegre
olmaktadırlar.
Kendini
örgütleme:
Kontrol
fonksiyonu
çok
fazla
birime
dağıtılmıştır. Bu akıllı birimler
birbirleriyle kendilerini organize etmek
için müzakere etmektedirler.
Akıllı sensörler: Öz farkındalık ve öz
öngörü sahibidirler.
Şekil 20. Akıllı Fabrikaların Geleneksel Fabrikalardan Farkları
4.2 DİJİTAL DÖNÜŞÜME YOL AÇAN PİYASA UNSURLARI
Günümüzde iş dünyası, teknolojik gelişmelerin etkisiyle hızla değişmekte ve geleneksel iş
modelleri yerini dijitalleşmeye bırakmaktadır. Bu dönüşüm, birçok sektördeki piyasa
unsurlarını etkilemiş ve organizasyonları rekabet avantajı elde etmek için dijital dönüşüme
yönlendirmiştir. İşte dijital dönüşüme yol açan temel piyasa unsurları:

Teknolojik İlerlemeler:
Teknolojik gelişmeler, dijital dönüşümün ana itici güçlerinden biridir. Yapay zeka, bulut bilişim,
büyük veri analitiği, nesnelerin interneti (IoT) gibi teknolojiler, iş süreçlerini optimize etme,
verimliliği artırma ve müşteri deneyimini iyileştirme konularında şirketlere yeni fırsatlar sunar.
İşletmeler, rekabet avantajı sağlamak ve sürekli olarak güncel kalmak için bu teknolojileri
benimsemeye yönlendirilmektedir.

Müşteri Talepleri ve Beklentileri:
Müşteri beklentileri sürekli olarak değişkenlik göstermekte ve artan rekabet ortamında müşteri
memnuniyeti sağlamak işletmeler için kritik bir faktör haline gelmektedir. Dijital dönüşüm,
müşteri taleplerine daha etkili ve hızlı bir şekilde yanıt verme, kişiselleştirilmiş deneyimler
sunma ve müşteri sadakatini artırma konularında işletmelere olanak sağlar.
54

Rekabet Baskısı:
Geleneksel iş modelleri artık yeterince rekabetçi olamayabilir. Dijitalleşme, işletmelerin daha
hızlı, daha esnek ve daha inovatif olmalarını gerektirir. Rekabet avantajı elde etmek ve pazarda
varlığını sürdürebilmek için şirketler, dijital dönüşümü benimsemeye yönelir. Yeni oyuncuların
pazara girmesi ve rekabetin küresel düzeyde yoğunlaşması, dijital dönüşümün bir zorunluluk
haline gelmesine neden olmuştur.

Veri Zenginliği ve Analitik Yetenekler:
Büyük veri analitiği, işletmelerin büyük miktardaki veriyi analiz ederek stratejik kararlar
almalarına olanak tanır. Dijital dönüşüm, bu veri zenginliğini etkin bir şekilde kullanma
yeteneği üzerine odaklanır. Veri analitiği, müşteri davranışlarını anlama, pazar trendlerini
tahmin etme ve operasyonel süreçleri optimize etme konularında işletmelere bilgi sağlar.

İş Süreçlerinin Dijitalleştirilmesi:
İş süreçlerinin dijitalleştirilmesi, hızlı ve hatasız işleyiş sağlar. Dijitalleşmiş iş süreçleri, manuel
işlemleri azaltır, verimliliği artırır ve maliyetleri düşürür. İşletmeler, bu avantajları elde etmek
amacıyla süreçlerini dijitalleştirmeye yönelir.
4.3 DİJİTAL DÖNÜŞÜMÜN FIRSAT VE TEHDİTLERİ
Günümüz iş dünyasında dijital dönüşüm, işletmelerin faaliyetlerini kökten değiştirmesiyle
birlikte, bu süreç bir dizi fırsatı ve tehdidi de beraberinde getirmektedir. Bu karmaşık sürecin
daha ayrıntılı bir incelemesi, işletmelerin bu değişimi nasıl yönetebilecekleri konusunda daha
iyi bir anlayış sunabilir.
Fırsatlar:


İnovasyon ve Rekabet Avantajı: Dijital dönüşüm, işletmelere inovasyon konusunda eşsiz
bir fırsat sunar. Yapay zeka, nesnelerin interneti ve büyük veri analitiği gibi teknolojilerin
entegrasyonu, şirketlere ürün ve hizmetlerini geliştirmek, pazarlarını genişletmek ve
rekabet avantajı elde etmek için yeni yollar açar.
Müşteri Deneyimi ve Sadakati: Müşteri deneyimini ön planda tutan dijital dönüşüm,
müşteri memnuniyetini artırmak ve uzun vadeli sadakati oluşturmak için kritik bir rol oynar.
Kişiselleştirilmiş içerikler, interaktif iletişim kanalları ve hızlı tepki verme yeteneği, müşteri
memnuniyetini artırmak ve marka sadakatini güçlendirmek adına işletmelere olanak tanır.
55


Operasyonel Verimlilik: Dijital dönüşüm, iş süreçlerini optimize etme ve operasyonel
verimliliği artırma potansiyeli sunar. Otomasyon, robotik süreç otomasyonu (RPA) ve bulut
bilişim gibi araçlar, iş süreçlerini daha hızlı, daha verimli ve daha hatasız hale getirir,
böylece işletmeler maliyetleri düşürür ve kaynakları daha etkin kullanır.
Küresel Pazarlara Erişim: Dijital dönüşüm, küresel pazarlara ulaşma konusunda işletmelere
önemli bir avantaj sağlar. E-ticaret platformları, dijital pazarlama stratejileri ve çevrimiçi
satış kanalları, sınırların ötesine geçmeyi kolaylaştırarak işletmelerin uluslararası
müşterilere erişimini artırır.
Tehditler:




Güvenlik Riskleri: Veri güvenliği, dijital dönüşüm sürecindeki en büyük tehlikelerden
biridir. Büyük miktarda verinin toplanması ve işlenmesi, siber saldırıları ve veri
sızıntılarını beraberinde getirebilir. İşletmeler, güçlü siber güvenlik önlemleri almak ve
çalışanları bu konuda eğitmek zorundadır.
Yetenek ve Kültürel Değişim: Dijital dönüşüm, yeni yeteneklere ve becerilere olan
ihtiyacı artırır. Ancak, mevcut çalışanların bu yeteneklere sahip olmaması veya
dijitalleşmeye direnç göstermesi, işletmelerin bu değişimi başarıyla yönetmelerini
zorlaştırabilir. Aynı zamanda, organizasyonel kültürdeki değişiklikleri yönetmek ve
çalışanları bu değişikliklere hazırlamak önemlidir.
Veri Mahremiyeti ve Uyumluluk Sorunları: Müşteri verilerinin toplanması ve işlenmesi,
veri mahremiyeti ve uyumluluk sorunlarını ortaya çıkarabilir. İlgili düzenlemelere uyum
sağlamak, müşteri verilerini güvenli bir şekilde korumak ve iş süreçlerini düzenlemek,
işletmeler için önemli bir sorumluluk ve zorluk oluşturabilir.
Maliyet ve Yatırım: Dijital dönüşüm, başlangıçta önemli maliyetler gerektirebilir.
Yatırım yapmadan önce, işletmelerin uzun vadeli getirileri ve maliyet etkinliği
değerlendirmeleri gerekir. Eğer bu yatırımlar dengeli ve planlı bir şekilde yapılmazsa,
işletmeler mali açıdan zor durumda kalabilirler.
4.4 DÜNYA VE TÜRKİYE’DEN BAŞARILI DİJİTAL DÖNÜŞÜM ÖRNEKLERİ
Dijital dönüşüm, günümüzde iş dünyasında ve devlet yönetiminde bir zorunluluk haline
gelmiştir. Bu dönüşüm, teknolojik yenilikleri benimseyen ve bu yenilikleri etkili bir şekilde
uygulayan ülkeler ve şirketler için büyük fırsatlar sunmaktadır. Dünya genelinde ve Türkiye'de,
dijital dönüşümle ilgili birçok başarı hikayesi bulunmaktadır. İşte, bu başarı hikayelerinin
bazıları:
56
Dünya Genelinde Başarı Hikayeleri:

Amazon (ABD):
Amazon, sadece e-ticaret devi olmanın ötesine geçerek, teknolojiyi etkili bir şekilde kullanarak
dünya genelinde bir dev haline geldi. Amazon, büyük veri analitiği, yapay zeka ve robotik süreç
otomasyonu gibi teknolojileri entegre ederek müşteri deneyimini optimize etmeyi başardı.
Özellikle, müşterilere özel öneriler sunma, lojistik süreçleri iyileştirme ve tedarik zincirini
optimize etme konusundaki çabaları, Amazon'u sektör lideri yaptı.

Alibaba (Çin):
Alibaba, Çin merkezli bir e-ticaret devi olarak başlayarak, dijital dönüşümü daha geniş bir
perspektife taşıdı. Mobil ödemeler, dijital cüzdanlar, bulut bilişim ve yapay zeka gibi alanlara
yatırım yaparak, Alibaba dünya genelinde bir dijital ekosistem oluşturdu. Özellikle, ticaretin
dijitalleştirilmesi ve finansal teknolojilerle entegrasyonu konusundaki liderliği, şirketi Çin'in ve
dünyanın en büyük teknoloji şirketlerinden biri haline getirdi.

Estonia (Avrupa):
Estonia, dijital devrimi benimseyen bir ülke olarak öne çıkıyor. E-devlet uygulamaları, dijital
kimlik kartları ve çevrimiçi hizmetler gibi inovatif uygulamalarla, Estonya vatandaşlarına
dijital hizmetler sunuyor. Örneğin, e-devlet uygulamaları aracılığıyla vergi beyanları, oy
kullanma ve diğer kamu hizmetleri dijital ortamda gerçekleştirilebiliyor. Bu yaklaşım,
Estonya'nın dijitalleşme konusundaki öncü rolünü vurguluyor.
Türkiye'den Başarı Hikayeleri:

Türk Telekom:
Türk Telekom, dijital dönüşüm sürecinde önemli adımlar atmış bir telekomünikasyon şirketidir.
Operasyonel süreçlerin dijitalleştirilmesi, müşteri deneyimini iyileştirme ve hızlı hizmet
sağlama konusundaki çabaları, Türk Telekom'u sektörde öne çıkaran faktörlerden biri haline
getirdi. Müşteri taleplerine hızlı yanıt verebilmek için dijital altyapıyı güçlendiren Türk
Telekom, rekabet avantajını elde etmeyi başarmıştır.

Türkiye İş Bankası:
Türkiye İş Bankası, finans sektöründeki dijital dönüşümü benimseyen öncü kurumlardan
biridir. Mobil bankacılık uygulamaları, online kredi başvuruları ve dijital ödeme sistemleri gibi
inovatif çözümlerle müşterilerine kolaylık sağlamaktadır. Bu sayede, müşteri memnuniyetini
artırmış ve finansal hizmetlerini dijitalleştirme konusunda öncü bir rol üstlenmiştir.
57
Şekil 21. Dijital Tedarik Zinciri Teknolojileri

Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı:
Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı, COVID-19 pandemisi sürecinde dijital dönüşümü hızla
uygulayarak başarılı bir örneğe imza atmıştır. Salgın Yönetim Sistemi (SALGIN), dijital bir
platform olarak devreye alındı ve bu platform sayesinde sağlık verileri izlenmeye, test sonuçları
paylaşılmaya ve aşı takibi kolayca gerçekleştirilmeye başlandı. Bu uygulama, sağlık sektöründe
dijitalleşmenin önemini vurgulayan bir başarı hikayesidir.
4.5 DİJİTAL TEDARİK ZİNCİRİ
Günümüz rekabetçi iş dünyasında, şirketlerin tedarik zinciri yönetimi, operasyonel süreçlerin
etkin bir şekilde planlanması ve uygulanması açısından kritik bir rol oynamaktadır. Bu
bağlamda, dijital tedarik zinciri yönetimi giderek artan bir şekilde önem kazanmaktadır. Dijital
tedarik zinciri, çeşitli teknolojik yenilikleri içererek, şirketlere daha verimli, şeffaf ve müşteri
odaklı bir tedarik zinciri yönetimi sağlama potansiyeli sunmaktadır.
58
Dijitalleşme ile Gelen Yenilikler:
Büyük Veri ve Analitik Çözümler: Dijital tedarik zinciri yönetimi, büyük veri analitiği
sayesinde tedarik zinciri boyunca oluşan büyük veri setlerini analiz etme yeteneği sunar. Bu,
şirketlere daha iyi talep tahminleri yapma, stok yönetimini optimize etme ve süreçlerini sürekli
olarak iyileştirme fırsatı verir. Örneğin, geçmiş satış verilerinin analizi, gelecekteki talepleri
daha doğru bir şekilde tahmin etmek için kullanılabilir.
Nesnelerin İnterneti (IoT): IoT, tedarik zinciri boyunca bulunan nesnelerin birbirleriyle iletişim
kurmasını sağlar. Bu, ürünlerin, paketlerin ve taşıma araçlarının gerçek zamanlı olarak
izlenmesini ve bu verilerin analiz edilmesini mümkün kılar. IoT'nin kullanımı sayesinde, stok
seviyeleri daha hassas bir şekilde kontrol edilebilir ve lojistik süreçler daha verimli hale
getirilebilir.
Blok Zinciri Teknolojisi: Blok zinciri, tedarik zinciri süreçlerinde şeffaflık, güvenilirlik ve
izlenebilirlik sağlar. Tüm tedarik zinciri paydaşlarının aynı veri setine erişebildiği ve bu verinin
değiştirilemez bir şekilde kaydedildiği bir sistem olan blok zinciri, özellikle kaynak zinciri
takibi ve ürün geçmişi konularında önemli bir rol oynar. Örneğin, gıda endüstrisinde,
tüketicilere ürünlerin nereden geldiği ve nasıl işlendiği konusunda şeffaf bilgi sunma açısından
blok zinciri kullanılmaktadır.
Dijital İş birliği ve Bulut Bilişim: Dijital tedarik zinciri, tedarik zinciri paydaşları arasında
etkileşimi hızlandırmak ve bilgi paylaşımını kolaylaştırmak için bulut bilişim teknolojilerini
kullanır. Bulut tabanlı tedarik zinciri platformları, tedarik zinciri süreçlerini daha iyi yönetme,
hızlı kararlar alma ve talep değişikliklerine hızla yanıt verme yeteneği sağlar.
59
Dijital Tedarik Zinciri Yönetiminin Avantajları:
Dijital tedarik zincirinin avantajları genel bakımda aşağıdaki görselde sıralanmıştır.
Şekil 22: Dijital Tedarik Zinciri Yönetiminin Faydaları
Genel anlamda avantajlarına verimliliğin artması, müşterinin memnuniyeti, maliyet azaltımı,
risk yönetimi örnek verilebilir. Bu hususları daha detaylıca açıklamak gerekirse:



Verimlilik Artışı: Dijital tedarik zinciri yönetimi, süreçlerin otomasyonu ve veri analitiği
sayesinde işletmelerin genel verimliliğini artırır. Bu, stok yönetiminde daha doğru
tahminler yapma, talep değişikliklerine hızla uyum sağlama ve tedarik zinciri
süreçlerindeki gereksiz aksaklıkları ortadan kaldırma konusunda büyük avantajlar
sağlar.
Müşteri Memnuniyeti: Dijital tedarik zinciri yönetimi, müşteri taleplerine daha hızlı
yanıt verme, doğru ürünleri zamanında teslim etme ve müşteri deneyimini iyileştirme
potansiyeli sunar. Bu da müşteri memnuniyetini artırırken rekabet avantajı elde etmeye
yardımcı olur.
Maliyet Azaltımı: Otomasyon, veri analitiği ve daha etkili süreçlerle, tedarik zinciri
maliyetleri azaltılabilir. Stok seviyelerinin daha iyi yönetilmesi, lojistik süreçlerin
optimize edilmesi ve verimli iş birliği, işletmelerin maliyetlerini düşürmelerini sağlar.
60

Risk Yönetimi: Dijital tedarik zinciri, tedarik zinciri boyunca oluşabilecek riskleri daha
iyi yönetme ve öngörme yeteneği sunar. Örneğin, tedarikçi riskleri, talep belirsizlikleri
veya lojistik zorluklar gibi faktörler, dijital tedarik zinciri yönetimi ile daha etkili bir
şekilde tespit edilebilir.
4.5.1 DİJİTAL TEDARİK ZİNCİRİNE GEÇİŞ YOL HARİTASI
Günümüz rekabetçi iş dünyasında, şirketlerin dijital tedarik zinciri yönetimine geçişi,
operasyonel verimliliği artırma, maliyetleri düşürme ve müşteri memnuniyetini yükseltme
konusunda kritik bir rol oynamaktadır. İşte bu dönüşüme adım adım geçişinizi planlamak ve
uygulamak için önerilen bir yol haritası:
 İhtiyaç Analizi ve Hedef Belirleme:
Dijital tedarik zinciri yönetimine geçişin ilk adımı, mevcut süreçlerin ve teknolojik
altyapının detaylı bir analizini yapmaktır. Şirketinizin ihtiyaçlarını belirleyerek, dijitalleşme
sürecinden beklentiler netleştirilmelidir. Bu aşamada, hedefler belirlenerek dijital tedarik
zinciri stratejisi şekillendirilir. Verimlilik artışı, stok yönetimi, maliyet azaltımı veya müşteri
memnuniyetini artırma gibi hedefler belirlenebilir.
 Dijital Yetenek Değerlendirmesi:
Tedarik zincirinizin dijitalleşme sürecine başlamadan önce, organizasyon içindeki dijital
yeteneklerinin değerlendirmesi önemlidir. Çalışanların dijital becerileri ve teknolojiye
adaptasyon kapasiteleri değerlendirilir. Eksiklikleri belirlenerek eğitim ve geliştirme
programları düzenlenerek, personelin dijital dönüşüme uyumu sağlanır.
 Dijital İletişim ve Kültür Değişimi:
Dijital tedarik zinciri geçişi sadece teknolojik bir değişimi değil, aynı zamanda kurumsal
kültürde de bir değişimi gerektirir. Çalışanlar arasında dijitalleşme hakkında farkındalık
yaratılmalı ve bu sürecin organizasyonun stratejik hedefleriyle nasıl bütünleşeceği
anlatılmalıdır. Dijital bir kültür, inovasyonu teşvik eder ve dijitalleşme sürecini daha etkili
hale getirir.
 Dijital Teknolojilerin Seçimi ve Entegrasyonu:
Dijital tedarik zinciri yönetimi, çeşitli teknolojik araçların etkili bir şekilde entegre
edilmesini gerektirir. Büyük veri analitiği, nesnelerin interneti (IoT), blok zinciri, bulut
bilişim gibi teknolojiler değerlendirilmeli ve şirketin ihtiyaçlarına en uygun olanları
seçilmelidir. Bu teknolojik araçların sistemle uyumlu bir şekilde entegrasyonu için bir
strateji belirlenmelidir.
61
 Pilot Projeler ve Test Aşamaları:
Dijital tedarik zincirine geçişte riskleri azaltmak ve sistemi önce küçük ölçekli denemelerle
test etmek önemlidir. Belirlenen dijital teknolojileri kullanarak pilot projeler
oluşturulmalıdır. Bu projeler, iş süreçlerinin dijitalleşme sürecindeki performansın ve
uyumun değerlendirilmesine yardımcı olacaktır.
 Tedarik Zinciri Paydaşları ile İş birliği:
Dijital tedarik zinciri yönetiminde başarılı olmak için tedarik zinciri paydaşları ile etkileşim
artırılmalıdır. Tedarikçiler, üreticiler, lojistik hizmet sağlayıcıları ve müşterilerle daha yakın
bir iş birliği içinde olunulmalı. Ortak bir dijital platform oluşturularak veri paylaşımı artırılır
ve tüm tedarik zinciri boyunca şeffaf bir bilgi akışı sağlanır.
 Performans İzleme ve Sürekli İyileştirme:
Dijital tedarik zinciri yönetimine geçtikten sonra performans düzenli olarak izlenmelidir.
Büyük veri analitiği ve diğer dijital araçlar kullanılarak süreçler sürekli olarak
değerlendirilmeli ve iyileştirme fırsatlarını belirlenmelidir. Müşteri geri bildirimleri, veri
analizleri ve performans göstergeleri üzerinden sürekli gelişim stratejileri oluşturulmalıdır.
5.YAŞAYAN FABRİKA ÖRNEĞİ
Türkiye’deki ilk LEED Gold sertifikalı bina olarak literatüre geçen Siemens Gebze Tesisleri
2008 yılı Mart ayında yapımına başlanıp 2009 Mart ayında tamamlanmıştır.
LEED GOLD SERTİFİKASI NEDİR?
Sertifika kriterlerinden 60- 79 arasında puan toplamış binalara verilen
sertifika türüdür. Bir projenin LEED Gold sertifikasına sahip olabilmesi
için öncelikle ön koşulların tamamı sağlanmış olmalı ardından 60 puan
barajı aşılmalıdır.
Gebze Organize Sanayi Bölgesi’nde yer alan tesis; ofis, üretim ve tesisin
merkezini kapsayan 35 bin metrekare kapalı alandan oluşmaktadır. Tesiste tasarım ve ihale
aşamalarında LEED NC ver 2.2 kriterleri dikkate alınarak yeşil, çevreye duyarlı, sağlıklı ve
ekonomik, bir tesis inşa edildi.
62
LEED derecelendirme sisteminde puan ağırlıklandırmalarının farklı olmasıyla birlikte 6 farklı
kategoride değerlendirme yapılmaktadır.






Sürdürülebilir Alanlar
Su Verimliliği
Enerji ve Atmosfer
Malzemeler ve Kaynaklar
İç Mekan Kalitesi
Tasarımda Yenilikler
Tesiste bu 6 farklı kategoride yapılan çalışmalar şöyledir:

Sürdürülebilir Alanlar
İnşaat esnasında oluşan çevre kirliliğini azaltmak, toprak kaymasını ve su kirliliğini önlemek
için inşaat sahasında geo- tekstil malzemesi ile perdeleme yapılmıştır. Arazi seçimi kapsamında
sanayi bölgesi seçilerek yeşil alanların ve verimli arazilerin korunması sağlandı. Tüm personel
için servis adedi uygun seçilerek toplu taşıma desteklendi böylece bireysel araçların kullanımı
azaltıldı bu da çevre kirliliğini ve fosil yakıt kullanımını azalttı. Bununla birlikte yakın çevreden
gelecek personel için bisiklet park alanları, duşlar ve soyunma odaları yapıldı.
Isı adası etkisinin azaltılması ve yeşil alanların korunması için standartların üzerinde açık alan
bırakıldı ve bu alanlarda su tüketimi az olan yerel bitkiler ve ağaçlar ile yeşillendirme yapıldı.
Yeraltı su kaynaklarını korumak için yağmur suyunun toprak tarafından emilimini artırmak için
otoparkta delikli taşlar kullanıldı. Çatı yağmur suyu depolanması sağlanıp bina içinde
kullanılması yine aynı amaçla yapılmıştır. Enerji tasarrufu sağlamak ve soğutma yüklerini
azaltmak amacıyla güneş ışınlarını büyük ölçüde yansıtacak bir renk olan beyaz renkte çatı
kaplaması seçildi.

Su Verimliliği
Peyzaj alanlarında su tüketimini düşürmek amacıyla yerel bitkiler ve sprinkler sulama sistemi
yerine damlama su sistemi tercih edilmiştir. Arıtmadan elde edilen su bitki sulamasında
kullanılmaktadır. Bu sayede peyzaj sulamasında %70 su tasarrufu sağlanmaktadır. Çatı yağmur
suları filtrelenerek bahçe sulamada yangın tertibatında kullanılacağı gibi yumuşatılarak kampüs
suyu olarak değerlendirilmektedir.
Su kullanımını düşürmek için düşük debili klozetler ve yüksek verimli sensörlü bataryalar
kullanılarak &70 tasarruf sağlanmaktadır.

Enerji ve Atmosfer
Elektrik ve mekanik sistem tasarımında ASHRAE standartları dikkate alınarak tasarlanmıştır.
Bilgisayar destekli enerji modellemesi sonucu olarak ASHRAE standartlarına göre %30 enerji
tasarrufu sağlanmıştır.
63
ASHRAE NEDİR?
Amerikan Isıtma Soğutma ve Havalandırma
Mühendisleri Derneği ısıtma, havalandırma, klima
ve soğutma sistemleri tasarım ve inşasını ilerletmek
isteyen Amerika’nın profesyonel bir derneğidir.
Ofislerde gün ışığı ve harekete duyarlı ayaklı armatürler, üretim alanında ise ışık şiddeti
ayarlanabilen armatürler kullanılmıştır. Gün ışığından maksimum faydayı sağlayabilmek
amacıyla giydirme cam cephe, çatıdan zemine kadar aydınlık holler ve üretim alanlarında çatıda
ışıklıklar yapılmıştır.
Soğutma klima yüklerini düşürmek ve efektif bir gölgeleme oluşması için çalışanların verimi
artırmak amacıyla ofis cephelerinde güneş kırıcılar kullanılmıştır. Ofis binası zararlı güneş
ışınlarını minimum, faydalı güneş ışınlarını maksimum içeriye alacak özel camlarla
kaplanmıştır. Binaların soğutma işlemi sırasında chiller gruplarından ve üretimde kullanılan
basınçlı hava kompresöründen ortaya çıkan atık ısı ile sıcak su eldesi yapılmaktadır. Bu da
doğal gaz tasarrufu sağlamaktadır. Çatılarda ise güneş kollektörleri sayesinde sıcak su eldesi
yapılmaktadır.
Şekil 23. Örnek Peyzaj Alanı
64
İç Mekan Kalitesi
Çalışanların sağlıklı ve verimli ortamlarda çalışabilmesi için iç mekanlarda taze hava kalitesi
ve miktarı ASHRAE 62.1-2004 standardı temel alınarak tasarlanmıştır.
Bu sistemi standartlaştırmak amacıyla Siemens tesislerine “Yeşil Bina Monitörü Sistemi”
kurmaktadır. Bu sistem binadaki birçok enerji tüketim noktasından bilgileri toplamakta ve
Siemens Almanya Merkez’e gönderiyor, merkez de bu bilgileri diğer binalarla karşılaştırıp
feedbacklerde bulunmaktadır.
Bu sistemin asıl amacı, ne tüketildiğini ortaya koyup sonrasında bunlarla alakalı tedbirler
alabilmek ve arızalar varsa onları tespit etmektir.
Cemil Yaman’ın(inşaat proje yöneticisi) belirttiğine göre maliyet olarak bütçeye başlangıçta %1
olarak yansıtmalarına rağmen gerçekte maliyet bunun altında kalmıştır. Sertifika alınma
sürecinde yapılan enerji modellemesine göre enerji tasarruf değeri %30’dur.Yeşil binalarda
sağlanması gereken 8 ön koşuldan biri 90.1.2007 standardına göre %10 enerji tasarrufu
sağlamaktır. Burada da görüldüğü gibi Siemens Gebze Tesisleri ön koşulun üzerinde bir enerji
tasarrufu sağlamıştır.
65
6. KAYNAKÇA
1. Yeşil Tedarik Zinciri Yönetimi, Yüksek Lisans Tezi, Suna Çalıcı
2. Yeşil Tedarik Zinciri Yönetimi, Makale, Gülçin Büyüközkan, Zeynep Vardaloğlu
3. İşletmelerdeki Yeşil İnsan Kaynakları Yönetimi Uygulamalarının Örgütsel
Sürdürülebilirliğe Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Berk Altınuç
4. Yeşil Tedarik Zinciri Yönetimi: İlgili Literatüre Dayalı Bir Mevcut Durum Analizi,
Doktora Öğrencisi İsmail Yaprak, Doç. Dr. Nuri Özgür Doğan
5. Çevresel Performansın Geliştirilmesinde Yeşil Tedarik Zinciri Yönetimi, Yüksek Lisans
Tezi, Deniz Peker
6. Yeşil Tedarik Zinciri Yönetimi, Makale, Gülçin Büyüközkan, Zeynep Vardaloğlu
7. Yeşil Yayılım Tedarik Zinciri Yönetimi, Yeşil Ters Lojistik Sürecinin Algılanan Kalitesi
Üzerine Bir Çalışma, Benjamin T. Hazen, Casey Cegielski, Joe B. Hanna
8. Yeşil Tedarik Zinciri Yaklaşımı Ve Örnekleri, Mehmet Enes İnce
9. Sürdürülebilir Lojistik Kapsamında Yeşil Lojistik Uygulamaları, Hazal Akbal
10. Yeşil Lojistik Göstergeleri Ve Türkiye’de Yeşil Lojistik Uygulamaları, Yüksek Lisans
Tezi, Esra Zengin
11. Lojistik Ve Çevre, Makale, Doç. Dr. Arzum Büyükkeklik
12. Yeşil Lojistik Ve Yeşil Tedarik Zinciri Yönetimi, Tartışma Metinleri, Soner Keskin,
Fatih Çakmakçı
13. http://belgelendirme.ctr.com.tr
14. YEŞİL TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ VE İŞLETME PERFORMANSI
ARASINDAKİ İLİŞKİ: BİR ARAŞTIRMA, Yüksek Lisans Tezi, Burak ÖÇLÜ
15. TEDARİK
ZİNCİRİ
BÜTÜNLEŞMESİ,
YEŞİL
TEDARİK
ZİNCİRİ
UYGULAMALARI VE İŞLETME PERFORMANSI ARASINDAKİ İLİŞKİ
ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA, Doktora Tezi, Dilşad GÜZEL
16. Büyüközkan, G., & Vardaloğlu, Z. (2008). Yeşil tedarik zinciri yönetimi. Lojistik
Dergisi, 8, 66-73.
17. Ergülen, A., & BÜYÜKKEKLİK, A. G. A. (2008). ÇEVRE YÖNETİMİNDE YENİ
BİR YAKLAŞIM YEŞİL TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ. Selçuk Üniversitesi Sosyal
Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 10(1-2), 33-50.
18. ÖZKAYA, B., & KAZANÇOĞLU, İ. (2020). Lojistik İşletmelerini Yeşil Tedarik Zinciri
Yönetimine Yönlendiren Etkenlerin Değerlendirilmesi. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi,
15(59), 490-502.
19. GÜZEL, D., & DEMİRDÖĞEN, O. (2016). Tedarik zinciri bütünleşmesi, yeşil tedarik
zinciri uygulamaları ve işletme performansı arasındaki ilişki üzerine bir araştırma.
Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(2), 362-394.
20. Üretim Endüstrisi Dijital Dönüşüm Süreci Kavramsal İlişki Haritası, Lütfi Apilioğulları
21. SANAYİ İŞLETMELERİNİN TEDARİK ZİNCİRİ FONKSİYONLARININ DİJİTAL
DÖNÜŞÜMÜ, Çiler ÇALLI, Didem ÖZER ÇAYLAN
22. DİJİTAL TEDARİK ZİNCİRİ LİTERATÜRÜNÜN BİBLİYOMETRİK ANALİZ
YÖNTEMİYLE İNCELENMESİ, Murat BAŞTUĞ, Ramazan KAYHAN
23. AKILLI FABRİKALAR, Dr. Öğr. Üyesi Zümrüt Hatice ŞEKKELİ, Prof. Dr. İsmail
BAKAN
66
24. Agrawal, P., & Narain, R. (2018). Digital supply chain management: An Overview. IOP
Conference Series: Materials Science and Engineering, 455, 1-6.
25. Meier, 2016; Büyüközkan & Göçer, 2018; Queiroz vd., 2021; Barykin vd., 2020
26. ULUSLARARASI TİCARETİN TEKNOLOJİK DİZAYNI: ULUSLARARASI
DİJİTAL TEDARİK ZİNCİRİ ÖRNEĞİ, Öğr. Gör. Dr. Günseli BOŞGELMEZ, Prof.
Dr. Özgür ÇENGEL
27. Beamon, B.M. (1999), Designing The Green Supply Chain, Logistics Information
Management, 12, 4, 332-342.
28. SÜRDÜRÜLEBİLRİLİK BAĞLAMINDA YEŞİL BİNA OLMA KRİTERLERİ
”KAĞITHANE OFİSPARK PROJESİ ÖRNEĞİ”, Yüksek Lisans Tezi, Emine Pınar
ŞİMŞEK
29. KAYHAN, A. (2016). BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ÇEVRE PROGRAMI ÜZERİNE
BİR İNCELEME. Milletlerarası Hukuk Ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, 33(1),
61-90.
30. BAYAT, F., & KÜÇÜKALİ, U. F. (2022). Sürdürülebilirlik bağlamında yeşil binaların
ulusal ve uluslararası örnekler üzerinden incelenmesi. Anadolu Bil Meslek
Yüksekokulu Dergisi, 16(64), 321-347.
31. Murat KILIÇ, Merve Yeşil, Bina Kullanımının Önemi ve Türkiye’de Yeşil Bina
Kullanımı, Online Journal of Art and Design volume 9, issue 3, July 2021
32. YEŞİL BİNA SERTİFİKASYON SİSTEMLERİNDE YAPI MALZEMESİ ALT
KATEGORİSİNİN ARAŞTIRILMASI VE TÜRKİYE’DEKİ DURUM, Yüksek Lisans
Tezi, Tuğba GÖKÇEN
33. ULUSAL VE ULUSLARARASI YEŞİL BİNA SERTİFİKASYONLARININ ENERJİ
PERFORMANSI AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ, Yüksek Lisans Tezi, Ayşe
Fidan ALTUN
34. GEÇER, E., ŞENTÜRK, İ., & BÜYÜKGÜNGÖR, H. (2019). Yeşil Bina Tasarımında
Su ve Enerji Yönetimi Üzerine Uygulama Örneği. Gümüşhane Üniversitesi Fen
Bilimleri Dergisi, 9(2), 332-343. https://doi.org/10.17714/gumusfenbil.413915
35. Akdağ,
R., Denk, P. DEÜ SBE Dergisi, Cilt: 25, Sayı:
4
(https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3456357)
36. O’Brien, 1999; Aracıoğlu, 2010; Alayon, 2017; Arslan, 2018; Turhan vd., 2018
37. TURKOSB,2023 (http://turkosb.com/)
38. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2017
39. TÜİK (2015)
40. Arslan, F. (2018). Türkiye’de sürdürülebilir üretimde organize sanayi bölgelerinin rolü:
Manisa Organize Sanayi Bölgesi (MOSB) örneği, Marmara Coğrafya Dergisi
41. Nemli, E. (2000). Çevreye duyarlı işletmecilik ve Türk sanayinde çevre yönetim sistemi
uygulamaları, İstanbul: İstanbul Sanayi Odası Yayını
42. Türkiye Verimlilik Dergisi, 10 (https://turkiyeverimlilikvakfi.org.tr/verimlilik-dergisi)
67