O‘zbekiston Respublikasida
raqamli ovozli
radioeshittirishni
tashkillashtirish masalalari va
vazifalarini tadqiq qilish
Raqamli televideniyaning istiqbolli tizimlari
Abdisalomov Avazbek
811-20 guruh
Reja
KIRISH
1. Raqamli ovozli radioeshittirish (DAB - Digital Audio Broadcasting)
ASOSIY QISM
1. Mavjud raqamli ovozli radioeshittirish tizimlari.
2. O'zbekistonda DAB formatidagi raqamli radioni tadbiq etilishi va rivojlanishi
FOYDANILGAN ADABIYOTLAR
Ushbu maqolada O'zbekistonda raqamli ovozli radioeshittirish (DAB)
formatidagi raqamli radioni tadbiq etish va rivojlantirish haqida ko’rib chiqamiz.
O‘zining
ilk
rivojlanish
tarixini
o‘tgan
asrning
boshlarida
boshlagan
radioeshittirish hozirgi kunga qadar talab darajasi eng yuqori bo‘lgan axborot
manbasi bo‘lib xizmat qilmoqda. Radioning boshqa turdagi axborot vositalaridan
yagona afzalligi, inson bajarayotgan asosiy ishidan uzilmagan holda, fon rejimida
axborotni qabul qilish imkonini beradi.
Raqamli
radioeshittirish
-
bu
raqamli
axborotlarni radioto‘lqinlar orqali simsiz uzatish
texnologiyasi
bo‘lib,
analog
tizimlaridagi radiochastota
radioeshittirish
spektridan
samarali
foydalanish (30 MGts dan yuqori chastotalarda) yoki
analog radioeshittirish chastota polosasida juda
yuqori sifat standartlari xizmatlarini ko‘rsatish
imkonini beradi. Shuningdek, xarakteristikalarining
yaxshilanganligi, tan narxi va iste’mol etiladigan
quvvatning pastligi bilan ustunlikka ega hisoblanadi.
Raqamli
istiqbollarida
radiotexnologiyani
umumevropa
tatbiq
etish
texnologiyalari
standartlaridan DAB alohida o‘rin tutadi. DAB (Eureka147) raqamli radioeshittirishi 1995 yilda Xalqaro
Elektraloqa Uyushmasi tomonidan tavsiya etilgan bo‘lib,
raqamli
radioeshittirish
tizimi
DAB,
Yevropa
Radioeshittirish Uyushmasi klassifikatsiyasi asosida
“Eureka - 147” nomli xalqaro tadqiqot loyihasi doirasida
ishlab chiqilgan.
Hozirda raqamli ovozli radioeshittirish (DAB) ultra qisqa to’lqin (UQT)
diapazonida mavjud bo‘lgan barcha raqamli radioeshittirish tizimlari ichida eng
mukammal va keng tatbiq etilgan yagona tizim hisoblanadi.
DAB+ (Digital Audio Broadcasting) — 175.872 - 228.128 MGts chastotalarida
raqamli formatdagi radio boʻlib, u FM radiodan oʻzining yuqori sifati hamda
koʻplab yangi imkoniyatlari bilan ajralib turadi. Dunyoda birinchi DAB+
radiostansiya 2007-yilda ishga tushgan. Bugungi kunda ushbu turdagi stansiyalar
Xitoy, Indoneziya, Janubiy Koreya, Avstraliya, Germaniya, Daniya, Shveysariya,
Norvegiya va boshqa mamlakatlarda faoliyat yuritmoqda.
Raqamli ovozli radioeshittirish (DAB) tizimi quyidagi afzalliklarga ega:
• harakatlanishdagi yuqori ishonchli mobil qabul (300 km/s gacha);
• SFN qurish imkoniyati;
• MPEG Layer II tovushi (sifati yaxshi stereo uchun 192-256 kbit/s, meʼyoriy sifat
uchun 128 kbit/s);
• maʼlumotlar uzatish xizmati;
• tan narxi nisbatan arzon bo‘lgan 350 dan ortiq turdagiradio qabul qilgich
modellari va boshqalar.
Raqamli
ovozli
radioeshittirish(DAB
-
Digital
Audio
Broadcasting) standartlari kompleksi ma’lumotlarni uzatish
usullari, egallanadigan chastotalar sohalari, servis xizmatlari
to‘plami va ularni taqdim etish usullari va boshqalarni aniqlaydi.
Tizimli qurilishi va tizimning texnik xarakteristikalari 1995 yilda
qabul qilingan va 1997 yilda to‘ldirilgan Yevropa ETS 300401
standartida belgilangan.
DAB-radiodasturlarni
translyatsiyalash
tamoyili
ko‘rib
chiqilgan radioeshittirish tizimlaridan tamoyilial farq qiladi. Endi
bitta emas, balki bir necha turli dasturlar ansambl (ENSEMBLE
yoki MULTIPLEX) deyiladigan yagona blokka birlashtiriladi va bitta
tashuvchi chastotada uzatiladi. Har bir ansambl 6 ta asosiy
dasturlardan,
shuningdek
dasturlarga
ma’lumotlardan tashkil topishi mumkin.
bog‘liq
qo‘shimcha
O'zbekistonda Raqamli ovozli radioeshittirish (DAB - Digital
Audio Broadcasting) DAB formatidagi raqamli radioni tadbiq
etilishi va rivojlanishi
Barchamizga ma’lumki hozirda O‘zbekistonda televideniye to‘liq ravishda raqamli tarzda
efirga uzatilmoqda. Faqatgina radioeshittirish tizimigina analog shaklda efirga uzatilishda davom
etib kelinayotgan edi. Lekin, 2021- yilning 27- dekabr sanasidan boshlab O‘zbekiston Respublikasi
Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi tashabbusi bilan
“Radioaloqa, radioeshittirish va televideniye markazi” davlat unitar korxonasi tomonidan
Toshkent teleminorasida Toshkent shahar aholisi uchun test rejimida DAB+ standartida raqamli
radiokanallar uzatilishi ta’minlandi.
Bugungi kunda Yevropada FM analog radioeshittirishdan zamonaviy raqamli radioeshittirishga
o‘tilayotgan bir davrda O‘zbekiston Respublikasi ham radioeshit- tirish sohasida zamonaviy
texnologiyalarni joriy etish yuzasidan O‘rta Osiyo davlat- lari orasida birinchilardan bo‘lib DAB+
(Digital audio Broadsasting) standartdagi radioeshittirishni test rejimida efirga uzatilishini yo‘lga
qo‘yildi. DAB+ raqamli radioeshittirish bilan parallel ravishda FM diapazonida ham radiokanallar
uzatib kelinmoqda.
O‘zbekiston uchun DAB+ standarti qanday ahamiyatga ega, degan tabiiy savol
yuzaga keladi. Bunda eng avvalo, hozirda asosan faqat Toshkent shaharaholisigina o‘z efirlarni
uzatish bilan imkoniyati cheklanayotgan FM tijorat radioeshittirish stantsiyalari bilan bog‘liq
bo‘lgan qator muammolar o‘zining ijobiy yechimini topadi.
Oʻzbekistonda Oʻrta Osiyo davlatlari orasida
birinchilardan boʻlib DAB+ (Digital Audio Broadcasting)
standartidagi raqamli radioeshittirish yoʻlga qoʻyilgan.
“Radioaloqa, radioeshittirish va televideniye markazi”
(RRTM) DUK tomonidan Toshkent teleminorasida DAB+
standartida raqamli radiokanallar uzatishi ish boshlagan.
Raqamli radioeshittirish bilan parallel ravishda FM
diapazonida ham radiokanallar uzatib kelinmoqda.
DAB va odatiy FM o‘rtasida bir necha farqlar mavjud.
Masalan, axborotlarni uzatish usulini olaylik. Unga ko‘ra
har bir FM radiostantsiyalari o‘zining radioeshittirish
dasturlarini mustaqil tarzda uzatadi. DAB+ standartida esa,
bitta uzatgich o‘zida 18 tagacha bo‘lgan radiokanallar
multiplekserga birlashtiriladi. Qolaversa, DAB+ standartida
qo‘llaniladigan ovoz signalini kodlashda foydalaniladigan
MPEG-4 HE-AAC v2 (ISO/IEC 14496-3 standarti) samarali
usuli, raqamli tovush signal tezligini uch martagacha
kamaytirgan holda uning sifatini saqlab qolish imkonini
beradi.
DAB standartining hayotga tatbiq etilishi tinglovchilar uchun ulkan imkoniyatlarni beradi.
Eng muhimi analog eshittirishda mavjud bo‘lmagan sifat raqobat bardoshligini oshiradi. Texnik
jihatdan qaraydigan bo‘lsak, DAB ning hal qiluvchi va inqilobiy xususiyati mavjud bo‘lgan qator
uzatish rejimlaridan tanlash imkoniyati hisoblanadi. Bu esa eshittiruvchi uchun uzatish tezligi,
signal ishonchliligi, uzatish quvvati va qamrov doirasini egallashda yuqori samaradorlikni
kafolatlaydi
Raqamli radioeshittirishning yuqorida sanab o‘tilgan afzalliklarni hisobga olgan holda, ayni
vaqtda O‘zbekistonda DAB+ standartini joriy etish maqsadida respublikaning turli hududlarida
qator ilmiy-tadqiqot ishlari olib borilmoqda.
FOYDANILGAN ADABIYLAR
1. Usmonov M. T. The Concept of Number. The Establishment of the Concept of Natural Number
and Zero. International Journal of Academic Information Systems Research (IJAISR), Vol. 4 Issue
12, December - 2020, Pages: 7-9.
2. Usmonov M. T. The Concept of Compatibility, Actions on Compatibility. International Journal of
Engineering and Information Systems (IJEAIS), Vol. 4 Issue 12, December - 2020, Pages: 66-68.
3. Usmonov M. T. General Concept of Mathematics and Its History. International Journal of
Academic Multidisciplinary Research (IJAMR). Vol. 4 Issue 12, December - 2020, Pages: 38-42
4. Ali, S., Zhou, F., Bailey, A., Braden, B., East, J., Lu, X. and Rittscher, J., 2021. A deep learning
framework for quality assessment and restoration in video endoscopy. Medical ImageAnalysis,
[online] 68, p.101900.