«Биология» пәнінен
жиынтық бағалауға арналған әдістемелік ұсыныстар
10-сынып
(жаратылыстану-математикалық бағыт)
Нұр-Сұлтан, 2019
МАЗМҰНЫ
1 – ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ ...................................3
Молекулалық биология және биохимия тарауына жиынтық бағалау ......................................3
Жасушалық биология тарауына жиынтық бағалау ....................................................................9
Қоректену тарауына жиынтық бағалау ......................................................................................15
2 – ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ .................................20
Заттардың тасымалдануы тарауына жиынтық бағалау» ..........................................................20
Тыныс алу тарауына жиынтық бағалау .....................................................................................24
Бөліп шығару тарауына жиынтық бағалау ................................................................................28
3 – ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ .................................32
Жасушалық цикл тарауына жиынтық бағалау ..........................................................................32
Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары тарауына жиынтық бағалау..............37
Эволюциялық даму және селекция негіздері. Тірі ағзалардың көптүрлілігі тарауына
жиынтық бағалау ..........................................................................................................................43
4 – ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ .................................47
Координация және реттеу көптүрлілігі тарауына жиынтық бағалау ......................................47
Қозғалыс тарауына жиынтық бағалау ........................................................................................53
Биомедицина және биоинформатика. Биотехнология тарауылары жиынтық бағалау .........57
2
1 – ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ
Молекулалық биология және биохимия тарауына жиынтық бағалау
Оқыту мақсаттары
10.4.1.1 Жердегі тіршілік үшін судың іргелі маңызын
түсіндіру
10.4.1.2 Көмірсуларды құрылымы, құрамы және
қызметтері бойынша жіктеу
10.4.1.4 Майлардың химиялық құрылысы мен қызметтерін
сипаттау
10.4.1.5 Нәруыздарды олардың құрылымы, құрамы,
атқаратын қызметтері бойынша жіктеу
10.4.1.8 ДНҚ құрылымы мен қызметі арасындағы
байланысты орнату
10.4.1.9 Чаргафф ережелері негізінде ДНҚ репликациясы
үдерісін сипаттау
10.4.1.10 РНҚ типтерінің құрылысы мен қызметтерін
ажырату
10.4.1.11 РНҚ және ДНҚ молекулаларының құрылысын
салыстыру
Бағалау критерийі
Білім алушы
 Жердегі тіршілік үшін судың маңызын түсіндіреді
 Көмірсулардың
құрылымын,
құрамын
және
қызметтерін сипаттайды
 Майлардың химиялық құрылысы мен қызметтерін
сипаттайды
 Нәруыздарды құрылымы, құрамы және атқаратын
қызметтері бойынша жіктейді

Чаргафф
ережелері
негізінде
ДНҚ репликациясы
үдерісін түсіндіреді
 РНҚ типтерінің
құрылысы мен қызметтерін
сипаттайды
 РНҚ және ДНҚ молекулаларының құрылысын
салыстырады
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Жоғары деңгей дағдылары
Орындау уақыты
20 минут
Тапсырма
1. 1-суретте табиғатта су қоңызының су бетімен жеңіл қозғалып жүргенін көруге болады.
1-сурет
3
(а) Су қоңызының су бетінде жүгіруіне мүмкіндік беретін судың қасиетін атаңыз.
(b) Суды полярлы молекула атауының себебін түсіндіріңіз.
2. 2-суреттегі заттың физикалық қасиеті бойынша түссіз, аморфты кристалл – карамель
түзеді, суда жақсы ериді, дәмі тәтті.
(а) Глюкоза мен фруктоза монометрлері болып табылатын күрделі көмірсуды
атайды.
2-сурет
(b) Көмірсулардың қызметін сипаттаңыз.
3. Omega-3 қанықпаған май қышқылдарынан түзіледі. Қанықпаған май қышқылдарын
сипаттаңыз:
4. Төмендегі 3 - суретте нәруыздың үшінші реттік құрылымы және оны түзуге қатысатын
байланыстар түрлері берілген.
3-сурет
(а) 3-cуреттегі ақпаратты пайдаланып нәруыздың құрылымы бойынша түрін
анықтаңыз. Шаршының ішіне V немесе X белгісін қойыңыз.
Глобулалық
Фибрилярлық
(іі) Берілген құрылымдағы нәруызға мысал келтіріңіз. (2- ден кем емес)
(іі) Глобулалық және фибрилярлық нәруыздарды салыстырып, ерекшелігін
сипаттаңыз.
5. 4-суреттегі сызбада ДНҚ репликациясы көрсетілген.
4
4-сурет
(а) ДНҚ репликация үрдісіне қатысатын 3 және 6 сандармен берілген ферменттерді
атаңыз.
3_______________________________ 6_______________________________
(b) ДНҚ репликациясы нәтижесінде екі жаңа тізбектің түзілу ерекшелігін Чарграфф
ережесі негізінде түсіндіріңіз.
6. 5 - суретінде берілген ақуыз синтезін сипаттайтын сызбанұсқадан Y құрылымын
анықтап, X құрылымның қызметін сипаттаңыз.
5 - сурет
Y-______________________________________________________
X – қызметі______________________________________________
7. ДНҚ және РНҚ молекулаларының құрылысындағы (кем дегенде бір) айырмашылығын
анықтаңыз.
5
Бағалау критерийі
Тапсырма
№
Жердегі
тіршілік үшін
судың
маңызын
түсіндіреді
1
Көмірсулардың
құрылымын,
құрамын
және
қызметтерін
сипаттайды
Майлардың
химиялық
құрылысы
мен
қызметтерін сипаттайды
2
Нәруыздарды құрылымы,
құрамы және атқаратын
қызметтері
бойынша
жіктейді
Чаргафф
негізінде
репликациясы
түсіндіреді
ережелері
ДНҚ
үдерісін
Дескриптор
Білім алушы
Балл
суреттен судың
сәйкес физикалық
қасиетін атайды;
суды полярлы молекула атауының
себебін түсіндіреді;
көмірсуды атайды;
көмірсулардың қызметін сипаттайды;
1
3
майлардың химиялық құрылымын
қанықпаған
май
қышқылдары
негізінде сипаттайды;
1
4
нәруыздарды құрылымы бойынша
түрін анықтайды;
нәруызға мысал келтіреді;
глобулалық
және
фибрилярлық
нәруыздарды
салыстырып,
ерекшелігін сипаттайды;
ДНҚ репликация үрдісіне қатысатын
ферменттерді атайды;
1
ДНҚ репликациясы нәтижесінде екі
жаңа тізбектің түзілу ерекшелігін
Чарграфф
ережесі
негізінде
түсіндіреді;
сурет бойынша ақуыз
синтезін
сипаттайтын сызбанұсқадан
Y
құрылымын анықтайды
X құрылымның қызметін сипаттайды;
ДНҚ және РНҚ молекулаларының
құрылысындағы (кем дегенде бір)
айырмашылығын анықтайды.
1
5
РНҚ
типтерінің
құрылысы
мен
қызметтерін сипаттайды
6
РНҚ
және
ДНҚ
молекулаларының
құрылысын салыстырады
7
Барлығы
1
1
1
1
1
1
1
1
1
13
6
Молекулалық биология және биохимия бөлімі бойынша
жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні __________________________________________
Бағалау критерийі
Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен
Орташа
Жердегі тіршілік үшін судың Суреттен судың сәйкес физикалық Суреттен судың сәйкес физикалық
қасиетін
атау/суды
полярлы қасиетін
маңызын түсіндіреді
атау/суды
полярлы
молекула
атауының
себебін молекула
атауының
себебін
түсіндіруде қиналады
түсіндіру
кезінде
қателіктер
жібереді
Жоғары
Суреттен судың сәйкес физикалық
қасиетін
атау/суды
полярлы
молекула атауының себебін дұрыс
түсіндіреді
Көмірсулардың құрылымын, Көмірсуды
атау/көмірсулардың Көмірсуды атайды/көмірсулардың
атау/көмірсулардың Көмірсуды
құрамын және қызметтерін қызметін сипаттауда қиналады
қызметін
сипаттау
кезінде қызметін дұрыс сипаттайды
сипаттайды
қателіктер жібереді
Майлардың
химиялық Майлардың химиялық құрылымын Майлардың
химиялық Майлардың химиялық құрылымын
құрылысы мен қызметтерін қанықпаған
майқышқылдары құрылымын
қанықпағанмай қанықпаған май қышқылдары
сипаттайды
негізінде сипаттауда қиналады
қышқылдары негізінде сипаттауда негізінде сипаттайды
қателіктер жібереді
Нәруыздарды
құрамы
және
қызметтері
жіктейді
құрылымы, Нәруыздарды құрылымы бойынша
атқаратын түрінанықтау/нәруызғамысал
және
бойынша келтіру/глобулалық
фибрилярлық
нәруыздарды
салыстырып, ерекшелігін сипаттау
қиын тиген
Нәруыздарды
құрылымы
бойынша түрін анықтау/нәруызға
мысал келтіру/глобулалық және
фибрилярлық
нәруыздарды
салыстырып, ерекшелігін сипаттау
кезінде қателіктер жібереді
7
Нәруыздарды құрылымы бойынша
түрін анықтайды/нәруызға мысал
келтіреді/глобулалық
және
фибрилярлық
нәруыздарды
салыстырып,
ерекшелігін
сипаттайды
Чаргафф ережелері негізінде
ДНҚ репликациясы үдерісін
түсіндіреді
ДНҚ
репликация
үрдісіне
қатысатын ферменттерді атауда,
ДНҚ репликациясы нәтижесінде екі
жаңа тізбектің түзілу ерекшелігін
Чарграфф
ережесі
негізінде
түсіндіруде қиналады
ДНҚ
репликация
үрдісіне
қатысатын ферменттерді атауда,
ДНҚ репликациясы нәтижесінде
екі
жаңа
тізбектің түзілу
ерекшелігін
Чарграфф ережесі
негізінде түсіндіруде қателіктер
жібереді
РНҚ типтерінің құрылысы Сурет бойынша ақуыз синтезін Сурет бойынша ақуыз синтезін
мен қызметтерін сипаттайды сипаттайтын сызбанұсқадан
Y сипаттайтын
сызбанұсқаданY
құрылымын анықтауда,
құрылымын анықтауда,
X
құрылымның
қызметін X
құрылымның
қызметін
сипаттауда қиналады
сипаттауда қателіктер жібереді
ДНҚ
репликация
үрдісіне
қатысатын ферменттерді атайды.
ДНҚ репликациясы нәтижесінде
екі
жаңа
тізбектің түзілу
ерекшелігін
Чарграфф ережесі
негізінде түсіндіреді
ДНҚ
және
РНҚ ДНҚ және РНҚ молекулаларының
молекулаларының
құрылысындағы
құрылысындағы
(кем айырмашылықтарды
анықтауда
дегенде
бір) қиналады.
айырмашылығын анықтайды
ДНҚ және РНҚ молекулаларының
құрылысындағы
айырмашылықтарды
дұрыс
анықтайды
ДНҚ және РНҚ молекулаларының
құрылысындағы
айырмашылықтарды
анықтауда
қателіктер жібереді
8
Сурет бойынша ақуыз синтезін
сипаттайтын
сызбанұсқаданY
құрылымын анықтайды.
X құрылымның қызметін дұрыс
сипаттайды
Жасушалық биология тарауына жиынтық бағалау
Оқыту мақсаттары
10.4.2.1 Электронды микроскоп арқылы көрінетін жасуша
органоидтерінің құрылысы мен қызметтерінің
ерекшеліктерін түсіндіру
10.4.2.2 Жасуша мембранасының сұйық кристалды моделін
пайдаланып, жасуша мембранасының құрылымы,
қасиеттері
және
қызметтері
арасындағы
байланысты орнату
10.4.2.3 Прокариот және эукариот жасушаларының құрылым
ерекшеліктері мен қызметтерін салыстыру
Бағалау критерий
Білім алушы
 Электронды микроскоп арқылы көрінетін жасуша
органеллалардың құрылысы мен қызметтерінің
ерекшеліктерін сипаттайды

 Прокариот және эукариот жасушаларының құрылым
ерекшеліктері мен қызметтерін салыстырады

 Жасуша мембранасының сұйық кристалды моделін
пайдаланып, жасуша мембранасының құрылымы,
қасиеттері және қызметтері арасындағы байланысты
орнатады
дағдыларының Білу, түсіну
Ойлау
деңгейі
Қолдану
Жоғары деңгей дағдылары
20 минут
Орындау уақыты
Тапсырма
1. Төменде жасуша құрылысы берілген.
(а) 1-сурет бойынша жасуша түрін анықтаңыз.
1-сурет
(і) 1-сурет бойынша В және С
органеллаларын анықтаңыз.
(іі) D құрылымның қызметін сипаттаңыз.
2. 2-суретте жасуша құрылысы
берілген.
(а) Жасуша түрін анықтаңыз
2-сурет
(і) Жасуша түрін дұрыс
анықтағаныңызды
көрсететін дәлелдеме
келтіріңіз. (2 ден кем емес)
(іі) В деп белгіленген үдерісті сипаттаңыз.
3. Pleurococcus - бұл бір жасушалы ағза, оларды ағаштардың діңінен табуға болады. Олар
9
өскен кезде ағаштардың діңінде жасыл дақтар тәрізді көрінеді. Олар бастапқы аналық
жасушаның (Pleurococcus) бөлінуінен пайда болып, колониялар түзеді.
Төмендегі 3-суретте Pleurococcus-тың жарық микроскопы арқылы жасалған бірнеше
жасушасы және оның құрылымдары берілген.
3-сурет
(а) Берілген жасушаны эукариот екенідігін анықтайтын екі құрылымды анықтаңыз
A. Жасуша қабырғасы және хлоропласт
B. Жасуша қабырғасы және цитоплазма
C. Хлоропласт және ядро
D. Цитолплазма және ядро
(b) 3 - суретте берілген жасушаның қай патшалыққа жататынын анықтаңыз.
(с) Өз таңдауыңызды 3 - суреттегі ақпартты пайдаланып дәлелдеңіз.
4. Төмендегі 4 - суретте электронды микроскоп арқылы жасалған прокариот жасушасы
берілген.
4 - сурет
(a) A және B деп белгіленген органеллаларды атаңыз.
A ______________________________________________________________
B ______________________________________________________________
(b) Бактериялардағы мезосоманың қызметі эукариот жасушалардағы митохондрия
қызметімен ұқсас деп пайымдайды.
Прокариот жасушасындағы мезосома қызметін сипаттаңыз.
(c) Жасыл евглена эукариоттық ағза. Онда мембраналық органоидтар бар.Әр
органелланың атқаратын қызметі бар.
Төмендегі органоидтардың қызметін сипаттаңыз.
рибосома _______________________________________________________
хлоропласт______________________________________________________
(d) Евглена сияқты бір жасушалы ағзларда не ебепті арнайы газ алмасуға қатысатын
мүшелерінің болмайтындығын түсіндіріңіз.
10
5. 5 - суретінде биологиялық жасуша мембранасы арқылы тасымалдау типтері
берілген.
5 - сурет
D, E, F, G әріптерімен таңбаланған құрылымдарды атаңыз.
D _________________________________
E _________________________________
F _________________________________
G _________________________________
А, В, С әріптерімен таңбаланған тасымалдау типтерін атаңыз.
А________________________________________________________________________
В________________________________________________________________________
С________________________________________________________________________
6. Төмендегі сызбада мембрана арқылы иондардың тасымалы көрсетілген, Жасушаның
ішінде (Na+) иондарының концентрациясы төмен, (K+) иондарының концентрациясы
жоғары. Жасушаның сыртында (K+) иондарының концентрациясы төмен, (Na+)
иондарының концентрациясы жоғары болады. Мембранадағы тасымалдаушы нәруыздар
Na+ мен K+ иондарын тасымалдайды.
Бағдаршалармен қандай ионар тасымалы көрсетілген?
11
Бағалау критерийі
Тапсырма
№
Электронды
микроскоп
арқылы көрінетін жасуша
органоидтарының
құрылысы
қызметтерінің
ерекшеліктерін
сипаттайды
1
мен
Прокариот және эукариот
жасушаларының құрылым
ерекшеліктері
мен
қызметтерін салыстырады
2
3
4
Жасуша мембранасының
сұйық кристалды моделін
пайдаланып,
жасуша
мембранасының
құрылымы,
қасиеттері
және
қызметтері
арасындағы
байланысты
орнатады
Барлығы
5
6
Дескриптор
Білім алушы
сурет
бойынша жасуша
анықтайды;
Балл
түрін
1
берілген органеллаларды атайды;
1
D қызметін сипаттайды;
сурет
бойынша жасуша
түрін
анықтайды;
жасуша түрін дұрыс
анықтағанын
дәлелдейді;
органелла қызметін сипаттайды;
эукариот жасушасына тиесілі
екі
құрылымды анықтайды;
суретте берілген жасушаның қай
патшалыққа жататынын анықтайды;
өз таңдауын дәлелдейді;
прокариот
жасушаға
тән
органеллаларды анықтайды;
мезосома қызметін сипаттайды;
рибосома,
хлоропластқызметін
сипаттайды;
бір жасушалы ағзларда не себепті
арнайы газ алмасуға
қатысатын
мүшелерінің
болмайтындығын
түсіндіреді;
жасуша
мембранасының
құрылымдарын анықтайды;
тасымалдау типтерін анықтайды;
мембрана
арқылы
иондардың
тасымал бағытын/ тасымал түрін
анықтайды.
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
16
12
Жасушалық биология бөлімі бойынша
жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні __________________________________________
Бағалау критерийі
Төмен
Электронды
микроскоп Сурет бойынша жасуша түрін
арқылы көрінетін жасуша анықтауда, органеллаларды атауда,
органоидтарының құрылысы D қызметін сипаттауда, жасуша
мен
қызметтерінің түрін анықтауда, жасуша түрін
ерекшеліктерін сипаттайды
дұрыс анықтағанын дәлелдеуде,
органелла
қызметін сипаттауда
қиналады
Оқу жетістіктерінің деңгейі
Орташа
Сурет бойынша жасуша түрін
анықтауда,
органеллаларды
атауда, D қызметін сипаттауда,
жасуша түрін анықтауда, жасуша
түрін
дұрыс
анықтағанын
дәлелдеуде, органелла қызметін
сипаттауда қателіктер жібереді
Жоғары
Сурет бойынша жасуша түрін
анықтайды,
органеллаларды
атайды, D қызметін сипаттайды,
жасуша түрін анықтайды, жасуша
түрін
дұрыс
анықтағанын
дәлелдейді, органелла қызметін
дұрыс сипаттайды
Прокариот және эукариот Эукариот жасушасына тиесілі екі
жасушаларының
құрылым құрылымды
анықтауға/суретте
ерекшеліктері
мен берілген
жасушаның
қай
қызметтерін салыстырады
патшалыққа
жататынын
анықтауға/өз таңдауын дәлелдеуге
қиналады
Эукариот жасушасына тиесілі екі
құрылымды
анықтауда/суретте
берілген
жасушаның
қай
патшалыққа
жататынын
анықтауда/өз таңдауын дәлелдеуде
қателіктер жібереді
Эукариот жасушасына тиесілі екі
құрылымды
анықтайды/суретте
берілген
жасушаның
қай
патшалыққа
жататынын
анықтайды/өз таңдауын дұрыс
дәлелдейді
Прокариот
жасушаға
тән
органеллаларды анықтау/мезосома
қызметін
сипаттау/рибосома,
хлоропласт қызметін сипаттау/бір
жасушалы
ағзаларда не себепті
арнайы газ алмасуға қатысатын
мүшелерінің
болмайтындығын
түсіндіруде қиналады
Прокариот
жасушаға
тән
органеллаларды анықтау/мезосома
қызметін
сипаттау/рибосома,
хлоропласт қызметін сипаттау/бір
жасушалы ағазларда
не себепті
арнайы газ алмасуға қатысатын
мүшелерінің
болмайтындығын
түсіндіру
кезінде
қателіктер
жібереді
Прокариот
жасушаға
тән
органеллаларды
анықтайды/мезосома
қызметін
сипаттайы;рибосома, хлоропласт
қызметін
сипаттайды/бір
жасушалы ағзаларда
не себепті
арнайы газ алмасуға қатысатын
мүшелерінің
болмайтындығын
түсіндіреді
13
Жасуша
мембранасының Жасуша
мембранасының
сұйық кристалды моделін құрылымдарын,
тасымалдау
пайдаланып,
жасуша типтерін,
иондардың
тасымал
мембранасының құрылымы, бағытын және түрін анықтауда
қасиеттері және қызметтері қиналады
арасындағы
байланысты
орнатады
Жасуша
мембранасының
құрылымдарын,
тасымалдау
типтерін, иондардың тасымал
бағытын және түрін анықтауда
қателіктер жібереді
14
Жасуша
мембранасының
құрылымдарын
анықтайды/
тасымалдау типтерін, иондардың
тасымал бағытын/ түрін дұрыс
анықтайды
Қоректену тарауына жиынтық бағалау
Оқыту мақсаттары
Бағалау критерий

Ойлау дағдыларының
деңгейі
Орындау уақыты
10.1.2.1 Әр түрлі жағдайлардың (температура, pH, субстрат
пен
ингибитор
концентрациясы)
ферменттер
белсенділігіне әсерін зерттеу
Білім алушы
 Әр түрлі жағдайларда (температура, pH, субстрат пен
ингибитор концентрациясының) фермент
белсенділігіне әсерін анықтайды
Жоғары деңгейлі дағдылар
20 минут
Тапсырма
1.
Пепсин сүтқоретілердің асқазанында болатын фермент.
(а)Пепсин мысалында ферменттердің әсер ету механизмін түсіндіріңіз.
1-сурет
(і) 1-суретті пайдаланып А және В құрылымдарды атаңыз.
А _______________________
В _______________________
(іі) Пепсин ферментінің субстратын атаңыз.
2.Төмендегі 2-суретте субстрат концентрациясының артуы пепсин тәрізді ферментативті
реакция жылдамдығына қалай әсер ететіндігі көрсетілген.
2-сурет
(а) Cубстрат концентрациясы ферментативтік реакция жылдамдығына қалай әсер етеді?
Түсіндіріңіз.
(b) Пепстатин пепсин ферментінің бәсекелес ингибиторы болып табылады.
(c) (і) Ингибитор ұғымына анықтама беріңіз.
(іі) Жоғарыда берілген графикте ферментативті реакцияға ингибитор қосылған
жағдайда жылдамдық қалай өзгеретіндігін көрсететін қисық сызыңыз.
(ііі) Бәсекелес ингибитордың әсер ету механизмін түсіндіріңіз.
15
________________________________________
________________________________________
________________________________________
3. Төмендегі 3-суретте реакция жылдамдығына субстрат концентрациясының артуы қалай
әсер ететіндігі көрсетілген.
3-сурет
Графиктегі A қисығы бәсекелес ингибиторсыз реакция жылдамдығын көрсетеді.
B қисығы бәсекелес ингибитордың қатысындағы реакция жылдамдығына сай.
Бәсекелес ингибитордың қатысында реакция жылдамдығына субстрат концентрациясының
артуы қалай әсер ететінін түсіндіріңіз.
(a) Ингибиторсыз _____________________________________________________
(b) Ингибитормен ____________________________________________________
4. Ферментпен X және Y заттарының байланысқа түсуі үшін оларды анықтаңыз:
A. X және Y – бәсекеге қабілетті ингибиторлар;
B. X және Y – бәсекелеспелі ингибиторлар;
C. X – бәсекеге қабілетті ингибитор, ал Y – бәсекелеспейтін ингибитор;
D. X – бәсекелеспейтін ингибитор, ал Y – бәсекеге қабілетті ингибитор.
5. Графикте ас қуысында сілекей құрамындағы амилаза ферменті әсерінен крахмалдың
ыдырауы көрсетілген. Не себепті ферментативті реакция баяулай бастады?
A. Мальтозаның есебінен соңғы өнімнің ингибирленуі
B. Сілекейдегі амилаза ферменті денатурацияға ұшырады
C. Сілекейдегі амилаза уақыт өте келе крахмалға айналуда
D. Сілекейдің амилаза ферментімен байланысқа түсетін субстрат молекуласы азайды
6. 4-суретті қолдана отырып, сұраққа жауап беріңіз. Оптималды температура дегеніміз не?
A. Қайтымсыз әсерсіздену жағдайындағы температура
B. Максималдыбелсенділіккеиефермент
температурасы
C. Минималды белсенділікке ие фермент
температурасы
D. Қайтымды әсерсіздену жағдайындағы температура
E. Белсенділікке ие емес фермент температурасы
4 - сурет
7. Қай температура ферменттің қайтымсыз инактивациясы (әсерсіздену) тудыртады?
A. 00 С
B. -50 С
C. -400С
0
D. 40 С
16
Бағалау критерийі
Әр түрлі жағдайларда
(температура,
pH,
субстрат пен ингибитор
концентрациясының)
фермент белсенділігіне
әсерін анықтайды
Тапсырма Дескриптор
Білім алушы
№
1
ферменттік
реакцияға
қатысатын
құрылымдарды атайды;
пепсин
ферментінің
субстратын
анықтайды;
2
ферменттердің әсер
ету
механизмін
түсіндіреді;
субстрат концентрациясының
реакция
жылдамдығына әсерін түсіндіреді;
3
ингибиторларға анықтама береді;
графикте ингибитордың әсерін көрсететін
қисық сызады;
бәсекелес
ингибитордың
әсер
ету
механизмін түсіндіреді;
4
бәсекелес
ингибитордың
қатысында
реакция
жылдамдығына
субстрат
концентрациясының артуы қалай әсер
ететінін түсіндіреді;
ферментпен
X және Y заттарының
байланысқа
түсуі үшін
оларды
анықтайды;
5
ферменттік реакция
жылдамдығының
баяулау себебін анықтайды;
6
оптималды температураны анықтайды;
7
ферменттің қайтымсыз инактивациясын
тудыратын температураны анықтайды.
Барлығы
Балл
1
1
1
1
1
1
1
2
1
1
1
1
13
17
Қоректену бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні __________________________________________
Бағалау
критерийі
Әр түрлі
жағдайларда
(температура, pH,
субстрат пен
ингибитор
концентрациясыны
ң) фермент
белсенділігіне
әсерін анықтайды
Төмен
Ферменттік
реакцияға
құрылымдарды
атауда,
ферментінің субстратын
қиналады
Оқу жетістіктерінің деңгейі
Орташа
қатысатын Ферменттік
реакцияға
қатысатын
пепсин құрылымдарды
атауда,
пепсин
анықтауда ферментінің
субстратын анықтауда
қателіктер жібереді
Жоғары
Ферменттік реакцияға қатысатын
құрылымдарды атауда, пепсин
ферментінің
субстратын
анықтайды
Ферменттердің әсер ету механизмін
/субстрат концентрациясының реакция
жылдамдығына әсерін
түсіндіруде
қиналады
Ферменттердің әсер
ету механизмін
/субстрат концентрациясының реакция
жылдамдығына
әсерін түсіндіруде
қателіктер жібереді
Ферменттердің
әсер
ету
механизмін
/субстрат
концентрациясының
реакция
жылдамдығына
әсерін дұрыс
түсіндіреді
Ингибиторларға анықтама
беруде,
графикте
ингибитордың
әсерін
көрсететін қисық сызуда,
бәсекелес ингибитордың әсер ету
механизмін түсіндіруде қиналады
Ингибиторларға
анықтама
беруде,
графикте
ингибитордың
әсерін
көрсететін қисық сызуда,
бәсекелес
ингибитордың әсер
ету
механизмін
түсіндіруде қателіктер
жібереді
Бәсекелес
ингибитордың қатысында
реакция
жылдамдығына
субстрат
концентрациясының артуы қалай әсер
ететінін түсіндіруде,
ферментпен
X және Y заттарының
байланысқа
түсуі үшін оларды
анықтауда қателіктер жібереді
Ингибиторларға
анықтама
беруде, графикте ингибитордың
әсерін көрсететін қисық сызуда,
бәсекелес ингибитордың әсер ету
механизмін түсіндіреді
Бәсекелес ингибитордың қатысында
реакция
жылдамдығына
субстрат
концентрациясының артуы қалай әсер
ететінін түсіндіруде,
ферментпен
X және Y заттарының
байланысқа
түсуі үшін оларды
анықтауда қиналады
18
Бәсекелес
ингибитордың
қатысында
реакция
жылдамдығына
субстрат
концентрациясының артуы қалай
әсер ететінін түсіндіруде,
ферментпен
XжәнеY
заттарының байланысқа
түсуі
үшін оларды анықтайды
Ферменттік реакция жылдамдығының Ферменттік реакция жылдамдығының Ферменттік
реакция
баяулау себебін анықтауда қиналады
баяулау себебін анықтауда
қателіктер жылдамдығының
баяулау
жібереді
себебін дұрыс анықтайды
Оптималды температураны анықтауда Оптималды температураны анықтауда Оптималды
температураны
қиналады
қателіктер жібереді
дұрыс анықтайды
Ферменттің қайтымсыз инактивациясын Ферменттің қайтымсыз инактивациясын Ферменттің
қайтымсыз
тудыратын температураны анықтауда тудыратын
температураны анықтауда инактивациясын
тудыратын
қиналады
қателіктер жібереді
температураны дұрыс анықтайды
19
2 – ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ
Заттардың тасымалдануы тарауына жиынтық бағалау»
Оқыту мақсаттары
10.1.3.1.Эмбрион мен ересек ағзаның гемоглобині мен
миоглобині үшін оттектің диссоциациялануының
қисық сызығын түсіндіру
10.1.3.2 Беттік аудан мөлшерінің көлемге қатынасының
мәнін
есептеу
және
олардың
заттарды
тасымалдауға қатысты маңызын түсіндіру
10.1.3.3 Пассивті тасымалдау механизмін түсіндіру
Бағалау критерий
Білім алушы
 Эмбрион мен ересек ағзаның гемоглобині мен
миоглобині үшін оттектің
диссоциациялануының
қисық сызығын түсіндіреді
 Беттік аудан мөлшерінің көлемге қатынасының
мәнін есептеу және олардың заттарды тасымалдауға
қатысты маңызын түсіндіреді
 Пассивті тасымалдау механизмін түсіндіреді

Ойлау дағдыларының
деңгейі
Орындау уақыты
Жоғары деңгейлі дағдылар
20 минут
Тапсырма
1. Гемоглобинді миоглобинмен салыстырғанда ерекшелендіретін (кем дегенде екі)
айырмашылықты анықтаңыз.
1 _______________________________________________________________________
2 _______________________________________________________________________
2. 1-суреттегі графикте берілген эмбрион мен ересек ағзаның гемоглобині мен
миоглобині үшін оттектің диссоциациялануының қисық сызығын түсіндіріңіз.
1-сурет
20
3. 1-кестеде берілген ағзалардың ауданы мен көлемін есептеп, беттік ауданның
көлемге қатынасын есептеңіз.
1-кесте
Аудан
Көлем
Беттік ауданның
көлемге қатынасы
Амеба мен пілді салыстыра отырып, беттік ауданның көлемге қатынасы шамасының әр
түрлі болуын түсіндіріңіз?
______________________________________________________________________________
4. Заттық әйнекте орналасқан пияз эпидермисін зертханалық жағдайда әр түрлі тұзды
ерітіндісін тамызу арқылы, зерттеу жүргізілген. Жасушаларда қандай құбылыстар пайда
болады? Атауларын анықтау арқылы түсіндіріңіз.
5% NaCl
5% NaCl
95% H2O
95% H2O
95%
NaCl
5% NaCl
95% H2O
5. Амеба қажетсіз өнімдерді қалай шығарады? Не себепті амебада арнайы бөліп
шығаратын мүше жоқ? Қажетсіз өнімдерді шығару барысында энергия жұмсай ма?
Түсіндіріңіз.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
21
Бағалау критерийі
Тапсырма
№
Эмбрион мен
ересек
1
ағзаның
гемоглобині
мен миоглобині үшін
оттектің
диссоциациялануының
қисық
сызығын
түсіндіреді
2
Беттік
аудан
мөлшерінің
көлемге
қатынасының
мәнін
есептеу және олардың
заттарды тасымалдауға
қатысты
маңызын
түсіндіреді
Пассивті
тасымалдау
механизмін түсіндіреді
3
4
5
Дескриптор
Білім алушы
гемоглобин
мен
миоглобин
арасындағы бірінші айырмашылықты
анықтайды;
гемоглобин
мен
миоглобин
арасындағы екінші айырмашылықты
анықтайды;
оттектің диссоциациялануының қисық
сызығын түсіндіреді;
амеба мен пілдің ауданың есептейді;
Балл
амеба мен пілдің көлемін есептейді;
амеба мен
пілдің беттік
аудан
мөлшерінің
көлемге қатынасының
мәнін есептейді;
1
1
беттік аудан мөлшерінің
көлемге
қатынасының заттарды тасымалдауға
қатысты бірінші маңызын түсіндіреді;
1
беттік аудан мөлшерінің
көлемге
қатынасының заттарды тасымалдауға
қатысты екінші маңызын түсіндіреді;
1
зертханалық жұмыстан кейінгі пияз
эпидермисіндегі
құбылыстарды
атайды;
зертханалық жұмыстан кейінгі пияз
эпидермисіндегі
құбылыстарды
түсіндіреді;
амебаның қажетсіз өнімдерді шығару
ерекшелігін, арнайы бөліп шығаратын
мүшенің жоқтығын түсіндіреді;
амебаның қажетсіз өнімдерді шығару
барысында
энергияның қажетсінуін
түсіндіреді.
1
Барлығы
1
1
1
1
1
1
1
12
22
Заттардың тасымалдануы бөлімі бойынша
жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні __________________________________________
Бағалау критерийі
Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен
Орташа
Эмбрион мен ересек ағзаның
Эмбрион
мен ересек ағзаның Гемоглобин
мен
миоглобин
гемоглобині мен миоглобині гемоглобині мен миоглобині үшін арасындағы
бірінші
/ екінші
үшін
оттектің оттектің
диссоциациялануының айырмашылықты анықтауда, оттектің
диссоциациялануының қисық қисық
сызығын түсіндіргенде диссоциациялануының
қисық
сызығын түсіндіреді
қиналады
сызығын түсіндіргенде қателіктер
жібереді
Жоғары
Эмбрион мен ересек ағзаның
гемоглобині мен миоглобині
үшін
оттектің
диссоциациялануының қисық
сызығын түсіндіреді.
Оттектің
диссоциациялануының қисық
сызығын түсіндіреді
Беттік аудан
мөлшерінің Беттік аудан мөлшерінің көлемге
көлемге қатынасының мәнін қатынасының мәнін есептеу және
есептеу
және
олардың олардың заттарды тасымалдауға
заттарды
тасымалдауға қатысты маңызын түсіндіргенде
қатысты маңызын түсіндіреді қиналады
Берілген ағзалардың
ауданың /
көлемін беттік аудан мөлшерінің
көлемге қатынасының есептегенде
/маңызын
түсіндіргенде кезінде
қателіктер жібереді
Пассивті
тасымалдау Пассивті тасымалдау механизмін
механизмін түсіндіреді
түсіндіргенде қиналады
Зертханалық жұмыстан кейінгі пияз Пассивті
тасымалдау
эпидермисіндегі
құбылыстарды механизмін түсіндіреді
атағанда/ түсіндіргенде, амебаның
қажетсіз
өнімдерді
шығару
ерекшелігін,
арнайы
бөліп
шығаратын мүшенің жоқтығын/
энергияның
қажетсінуін
түсіндіргенде қателіктер жибереді
23
Беттік
аудан
мөлшерінің
көлемге қатынасының мәнін
есептеу
және
олардың
заттарды
тасымалдауға
қатысты маңызын түсіндіреді
Тыныс алу тарауына жиынтық бағалау
Оқыту мақсаттары
10.1.4.1 АТФ-тың құрылысы мен қызметтерін сипаттау
10.1.4.2 Анаэробты және аэробты тыныс алу барысындағы
АТФ синтезін салыстыру
10.1.4.4 Энергетикалық алмасу кезеңдерін сипаттау
10.1.4.5 Митохондрия құрылымдары мен жасушалық
тынысалу үдерістерінің өзара байланысты орнату
10.1.4.6 Кребс циклін сипаттау
Бағалау критерий
Білім алушы
 АТФ-тың құрылысы мен қызметтерін сипаттайды
 Анаэробты және аэробты тыныс алу барысындағы
АТФ синтезін салыстырады
 Энергетикалық алмасу кезеңдерін атайды
 Митохондрияқұрылымдарыменжасушалық
тынысалу үдерістерінің өзара байланысты орнатады
 Кребс циклін сипаттайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Жоғары деңгей дағдылары
Орындау уақыты
20 минут
Тапсырма
1. АТФ – жасушада түзіліп және жұмсалатын молекула. 1-суретті пайдалана отырып, АТФ-ң
үш бөліктерін атаңыздар:
1-сурет
1) ______________________________
2) ______________________________
3) ______________________________
2. Кейде спортшыларға АТФ энергиясын түзу үшін анаробты жағдайда да тыныс алуға
мәжбүр болады. Не себепті аэробты тыныс алумен салыстырғанда анаэробты жағдайдағы
тыныс алу кезінде АТФ мөлшерде аз түзіледі?
3. Анаэробты және аэробты тыныс алу кезінде энергетикалық алмасудың ортақ кезеңін
24
анықта.
________________________________________________________________________________
4. 2-суретте митохондрия органоидының құрылысы бейнеленген.
2-сурет
(а) Митохондрияның D және E әрпімен белгіленген бөліктерін атаңыз.
D ______________________________________________________
E ______________________________________________________
(b) D және E әрпімен белгіленген бөліктерінде жасушалық тыныс алудың қандай
үрдістері орын алады? Олардың атауларын жазыңыз
D ______________________________________________________
E ______________________________________________________
(с) Кребс циклі процесі жүретін бөлікті, арнайы санмен белгілеу арқылы, көрсетіңіз.
___________________________________________________________________________
(d) Жасушалық тыныс алу үрдісіндегі маңызды кезеңдерде пайда болатын өнімдерді
тиісті ұяшықтарға толтырыңыздар
№
Гликолиз
1
Декарбоксилд
ену
2
Тотығу өнімі
3
Фосфорлану
Кребс циклі
Электрон
тасымал
тізбегі
Орташа
10 NADH
2 FADH2
2 АТФ
25
Бағалау критерийі
АТФ-тың құрылысы мен
қызметтерін сипаттайды
Анаэробты және аэробты
тыныс алу барысындағы
АТФ
синтезін
салыстырады
Тапсырма
№
1
2
3
Энергетикалық
алмасу
кезеңдерін сипаттайды
Митохондрия
құрылымдары
мен
жасушалық
тынысалу
үдерістерінің
өзара
байланысты орнатады
4
Кребс циклін өтетін орнын
анықтайды
Дескриптор
Балл
Білім алушы
АТФ-ң бірінші бөлігін атайды;
1
АТФ-ң екінші бөлігін атайды;
1
АТФ-ң үшінші бөлігін атайды;
1
спортшыларға қажетті АТФ түзуде анаэробты
1
тыныс алу кезінде бөлінетін АТФ санының
аздығын түсіндіреді;
анаэробты және аэробты тыныс алу кезінде
1
энергетикалық алмасудың ортақ
кезеңін
анықтайды;
жасушалық тыныс алу үдерісіндегі маңызды
1
кезеңдерде пайда болатын бірінші өнімін
анықтайды;
жасушалық тыныс алу үрдерісіндегі маңызды
кезеңдерде пайда болатын екінші өнімін
анықтайды;
жасушалық тыныс алу үдерісіндегі маңызды
кезеңдерде пайда болатын үшінші өнімін
анықтайды;
митохондрияның D әрпімен
белгіленген
бөлігін атайды;
1
митохондрияның
бөлігін атайды;
белгіленген
1
D әрпімен белгіленген бөлігінде жасушалық
тыныс алудың қандай үдерістері
орын
алатынын атайды;
Е әрпімен белгіленген бөлігінде жасушалық
тыныс алудың қандай үдерістері орын алады
атайды;
Кребс циклі процесі жүретін бөлікті, арнайы
санмен митохондрияда белгілейді.
1
Барлығы
E
әрпімен
1
1
1
1
13
26
Тыныс алу тарауына жиынтық бағалау бөлімі бойынша
жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні __________________________________________
Бағалау критерийі
Төмен
АТФ-тың
құрылысы Суретті пайдалана отырып, АТФ-ң үш
мен
қызметтерін бөліктерін атауда қиналады
сипаттайды
Оқу жетістіктерінің деңгейі
Орташа
Суретті пайдалана отырып, АТФ-ң
бірінші/ екінші / үшінші бөліктерін
атауда қателіктер жібереді
Анаэробты
және Анаэробты және аэробты тыныс алу
аэробты тыныс
алу барысындағы АТФ синтезін салыстырған
барысындағы
АТФ кезінде қиналады
синтезін салыстырады
Анаэробты және аэробты тыныс алу
барысындағы
АТФ
синтезін
салыстырады
Энергетикалық алмасу
кезеңдерін сипаттайды
Энергетикалық
сипаттайды
Энергетикалық
алмасу
сипаттағанда қиналады
Спортшыларға қажетті АТФ түзуде
анаэробты
тыныс алуда бөлінетін
АТФ санының аздығын түсіндіруде /
анаэробты және аэробты тыныс алу
кезінде
энергетикалық алмасудың
ортақ кезеңін анықтауда қателіктер
жібереді
кезеңдерін Жасушалық тыныс алу үдерісіндегі
маңызды кезеңдерде пайда болатын
бірінші / екінші/ үшінші өнімін
анықтауда қателіктер жібереді
Жоғары
Суретті пайдалана отырып, АТФ-ң үш
бөліктерін атайды
Митохондрияның
Митохондрияның құрылымы мен онда
құрылымы мен
онда өтетін үдерістерді анықтауда қиналады
өтетін
үдерістерді
анықтайды
Кребс циклін
өтетін Кребс циклі процесі жүретін бөлікті,
орнын анықтайды
арнайы санмен митохондрияда белгілеу
кезінде қиналады
Митохондрияның
D/ E әрпімен
белгіленген бөлігін атауда/ D/ Е
әрпімен
белгіленген
бөлігінде
жасушалық тыныс алудың қандай
үдерістері
орын алады
атауда
қателіктер жібереді
Кребс циклі процесі жүретін бөлікті,
арнайы
санмен митохондрияда
белгілеу кезінде қателіктер жібереді
27
алмасу
кезеңдерін
Митохондрияның құрылымы мен онда
өтетін үдерістерді анықтайды
Кребс циклі процесі жүретін бөлікті,
арнайы
санмен
митохондрияда
белгілейді
Бөліп шығару тарауына жиынтық бағалау
Оқыту мақсаттары
10.1.5.1 Зәрдің сүзілу (фильтрация) және түзілуі механизмін
түсіндіру
10.1.5.2 Су мөлшерін бақылаудағы антидиуретикалық
гормонның (АДГ) ролін түсіндіру
10.1.5.4
Бүйрек
трансплантациясы
мен
диализдің
артықшылықтары мен кемшіліктерін талқылау
Бағалау критерий
Білім алушы
 Зәрдің сүзілу (фильтрация) және түзілуі механизмін
анықтайды
 Су
мөлшерін
бақылаудағы
антидиуретикалық
гормонның (АДГ) ролін сипаттайды
 Бүйрек
трансплантациясы
мен
диализдің
артықшылықтары мен кемшіліктерін сипаттайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Білу, түсіну
Қолдану
Жоғары деңгейлі дағдылар
Орындау уақыты
20 минут
Тапсырма
1. Бүйрек құрылымы мен онда өтетін үрдістердің сәйкестігін анықта.
Бүйрек құрылымы
1 Боумен -Шумлянский капсуласындағы капиллярляқ
шумақ
2 Жинағыш түтікше
3 Дистальды канал
4 Генле ілмегінің төменгі иіні
Жауап
Үрдістер
А секреция
В реабсорбция
С ультрафильтрация
D экскреция
2. Берілген сөзтіркестерінен қажеттісін таңдап, ағзада су тапшылығы болған кездегі
реакциясын көрсететін логикалық реттілігін көрсетіңіз.
осмостық белсенді заттар концентрациясының көтерілуі/ төмендеуі, осмостық қысымның
көтерілуі/ төмендеуі, осморецепторлардың қозуы/тежелуі, гипоталамус, нейрогипофиз, АДГ
бөлінуінің көтерілуі/түсуі, нефрон өзекшері арқылы су көп\аз мөлшерде реабсорбцияланады,
аз мөлшерде концентрацияланған зәр бөлінеді, көп мөлшерде сұйылтылған зәр бөлінеді,
қандағы су мөлшері қалыпқа келеді.
3. Ағзада су қалыпты болса, қорек заттар арқылы натрий қабылданса, онда бөлінбейді:
A. АДГ мен вазопрессин
B. АДГ мен альдостерон
C. АДГ мен тестостерон
D. АДГ мен соматотропин
4. Төменде берілген 1 -суретте қылтамырлы гемодиализ бейнеленеген. Жасанды бүйрек деп
аталатын құралды қолдану арқылы пациенттің барлық қаны сүзіледі.
28
(a) Қылтамырлы гемодиализ үрдісінде не себепті антикоагулянт қолданады:
A. Дәрумендер мен минералды тұздар енгізіледі
B. Тромб түзілуі мен қан ұюын тежейді
C. Қажетсіз (зәр, артық су) өнімдерін ыдырату
D. Инфаркт және артеросклероз ауруын тежейді
(b) 1-суретте жартылай сіңіру қабілеті бар кеуек арқылы өтетін қоспалардан коллоидты
ерітінділерді арылту әдісі диализ бейнеленген. Бүйрек қызметі бұзылғанда
трансплантациялау немесе диализ әдісі қолданылады.
1 - сурет
(a) 1- суретте бейнеленген диализ ерекшелігін сипаттаңыз.
(b) 1 - суретте бейнеленген диализ түрінің гемодиализден кем дегенде
бір айырмашылығы жазыңдар.
(c) 1- суретте бейнеленген диализдің артықшылығы мен кемшілігін сипатта.
29
Бағалау критерийі
Тапсырма Дескриптор
Білім алушы
№
Зәрдің сүзілу (фильтрация)
1
бүйрек құрылымы мен онда өтетін
және түзілуі механизмін
үрдістердің сәйкестігін анықтайды;
анықтайды
бүйрек құрылымы мен онда өтетін
үрдістердің сәйкестігін анықтайды;
бүйрек құрылымы мен онда өтетін
үрдістердің сәйкестігін анықтайды;
бүйрек құрылымы мен онда өтетін
үрдістердің сәйкестігін анықтайды;
Су мөлшерін бақылаудағы
2
ағзада су тапшылығы болған жағдайдағы
антидиуретикалық
реттелу үрдісін сипаттайды;
ағзада су тапшылығы болған жағдайдағы
гормонның (АДГ) ролін
реттелу үрдісін сипаттайды;
сипаттайды
3
су
мөлшерін
бақылаудағы
антидиуретикалық гормонның (АДГ)
ролін анықтайды;
Бүйрек трансплантациясы
4
қылтамырлы гемодиализ
үрдісінідегі
мен
диализдің
антикоагулянт қызметін анықтайды;
суреттегі
диализ
ерекшелігін
артықшылықтары
мен
сипаттайды;
кемшіліктерін сипаттайды
суретте бейнеленген
диализ түрінің
гемодиализден
айырмашылығын
анықтайды;
суретте
бейнеленген
диализдің
артықшылығы сипаттайды;
суретте
бейнеленген
диализдің
кемшілігін сипаттайды.
Барлығы
30
Балл
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
12
Бөліп шығару тарауына жиынтық бағалау бөлімі бойынша
жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні __________________________________________
Бағалау критерийі
Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен
Орташа
Жоғары
Зәрдің
сүзілу Зәрдің сүзілу (фильтрация) және
Бүйрек құрылымы мен онда өтетін Зәрдің сүзілу (фильтрация) және
(фильтрация)
және түзілуі
механизмін
анықтауда үрдістердің бірінші / екінші/
түзілуі механизмін анықтайды
түзілуі
механизмін қиналады
үшінші
/ төртінші сәйкестігін
анықтайды
анықтауда қателіктер жібереді
су тапшылығы
болған Ағзада су
тапшылығы болған Ағзада су
тапшылығы болған
Су
мөлшерін Ағзада
бақылаудағы
жағдайдағы
реттелу
үрдісін жағдайдағы
реттелу
үрдісін жағдайдағы реттелу үрдісін дұрыс
антидиуретикалық
сипаттауда, су мөлшерін бақылаудағы сипаттауда,
реттелу
үрдісін сипаттайды.
гормонның (АДГ) ролін антидиуретикалық гормонның (АДГ) сипаттауда,
су
мөлшерін Су
мөлшерін
бақылаудағы
сипаттайды
ролін анықтауда қиналады
бақылаудағы
антидиуретикалық антидиуретикалық
гормонның
гормонның (АДГ) ролін анықтауда (АДГ) ролін дұрыс анықтайды
қателіктер жібереді
Бүйрек
трансплантациясы
диализдің
артықшылықтары
кемшіліктерін
сипаттайды
Бүйрек трансплантациясы
мен Қылтамырлы
гемодиализ Бүйрек трансплантациясы
мен диализдің
артықшылықтары
мен үрдісінідегі
антикоагулянт диализдің артықшылықтары
кемшіліктерін сипаттағанда қиналады
қызметін анықтауда / cуреттегі
кемшіліктерін сипаттайды
мен
диализ
ерекшелігін сипаттау /
суретте
бейнеленген
диализ
түрінің
гемодиализден
айырмашылығын/
кемшілігін
анықтауда қателіктер жібереді
31
мен
мен
3 – ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ
Жасушалық цикл тарауына жиынтық бағалау
Оқыту мақсаттары
10.2.2.1 Дайын микропрепараттар көмегімен митоз фазаларын
зерттеу
10.2.2.2 Өсімдіктер мен жануарлардағы гаметалардың
қалыптасу ерекшелігін түсіндіру
10.2.2.3 Жасушалардың бақылауға бағынбайтын бөлінуі
нәтижесінде обырдың түзілуін түсіндіру
10.2.2.4 Қартаю үдерісін түсіндіру
Бағалау критерий
Білім алушы
 Дайын микропрепарат көмегімен митоз фазаларын
сипаттайды

 Өсімдіктер мен жануарлардағы гаметалардың қалыптасу
ерекшелігін салыстырады
 Жасушалардың бақылауға бағынбайтын
бөлінуі
нәтижесінде обырдың түзілуін түсіндіреді
 Қартаю үдерісін түсіндіреді
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Білу және түсіну
Қолдану
Жоғары деңгей дағдылары
Орындау уақыты
20 минут
Тапсырма
1. 1 -суретте дайын микропрепарат арқылы көрінген А -интерфаза, В – профаза, С- метафаза,
D – анафаза, E – телофаза митоздың фазалары көрсетілген.
1-сурет
32
Митоз фазаларының сипаттамасын бос ұяшыққа толтырыңыз.
А
В
С
D
E
Ядро мөлшері ұлғаяды. Ядро қабықшасы бұзылады. Хромосома шиыршықтала
бастайды. Екі еселенген хромосомада екі хромотидті анық көруге болады.
Микротүтікшелерден жіпшелер қалыптасады.
Жаңа ядро қалыптасады. Ядрошық пайда болады және ядроның қабықшасы
түзіледі.
2. 2-суретте Өсімдіктер мен жануарлардағы гаметалардың қалыптасу ерекшелігінің
сызбасы берілген.
2-сурет
33
Екі сызбаны пайдалана отырып, өсімдіктер мен жануарлардағы гаметалардың қалыптасуын
айырмашылықты сипаттаңыз.
салыстыру
сипаты
3.
өсімдік
жануар
(а) Обыр жасушаларын тудыратын негізгі 1 факторды атаңыз.
(b) обыр жасушаларының қалыпты жасушалардан айырмашылығын сипаттаңыз.
4. Обыр жасушаларының механизмін 3 - суретте cызбалар жасау арқылы сипаттаңыз.
3 - сурет
5. Сызбада теломеразаның қартаю үрдісіне байланысын сипаттаңыз.
34
Бағалау критерийі
Тапсырма
№
1
Дайын
микропрепарат
көмегімен
митоз
фазаларын сипаттайды
Дескриптор
Балл
Білім алушы
бос ұяшықтарды А,С және D митоз
3
фазаларына жүретін үрдістерді сипаттау
арқылы толтырады;
Өсімдіктер
мен
жануарлардағы
гаметалардың
қалыптасу
ерекшелігін салыстырады
2
сызбадан өсімдіктер мен жануарлардағы
гаметалардың
қалыптасуындағы
айырмашылықтарды сипаттайды;
2
3
обыр жасушаларын тудыратын
факторларды атайды;
негізгі
1
жасушаларының қалыпты жасушалардан
айырмашылығын сипаттайды;
1
обыр
жасушаларының
механизмін
суретте
cызбалар
жасау
арқылы
сипаттады;
теломеразаның
қартаю
үрдісіне
байланысты өзгерісін сипаттайды.
1
Жасушалардың бақылауға
бағынбайтын
бөлінуі
нәтижесінде
обырдың
түзілуін түсіндіреді
Қартаю
түсіндіреді
үдерісін
4
5
Барлығы
2
10
35
Жасушалық цикл бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты
ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні __________________________________________
Бағалау критерийі
Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен
Орташа
Жоғары
Дайын микропрепарат Митоздың әр фазасында жүретін Митоздың әр фазасында жүретін Митоздыңәр
фазасында
көмегімен
митоз өзгерістерді
сипаттауға өзгерістерді сипаттауда қателіктер өзгерістерді анықтайды
фазаларын сипаттайды қиналады
жібереді
жүретін
өсімдіктер
мен
Өсімдіктер
мен Сызбадан
жануарлардағы
жануарлардың
гаметалардың
гаметалардың
қалыптасу
ерекшеліктерін
қалыптасу ерекшелігін салыстыруда қиналады
салыстырады
Сызбадан
өсімдіктер
мен Өсімдіктер
мен
жануарлардағы
жануарлардағы
гаметалардың гаметалардың
қалыптасу ерекшелігін
қалыптасуындағы
дұрыс салыстырады
айырмашылықтарды
сипаттауда
қателіктер жібереді
Жасушалардың
Жасушалардың
бақылауға
бақылауға
бағынбайтын
бөлінуі
бағынбайтын бөлінуі нәтижесінде обырдың түзілуін
нәтижесінде обырдың түсіндіреді
түзілуін түсіндіреді
Обыр жасушаларын
тудыратын Жасушалардың бақылауға бағынбайтын
негізгі факторларды атайды;
бөлінуі нәтижесінде обырдың түзілуін
жасушаларының
қалыпты түсіндіреді
жасушалардан
айырмашылығын
сипаттауда, обыр жасушаларының
механизмін
суретте cызбалар
жасау арқылы сипаттады
Қартаю
түсіндіреді
үдерісін Теломеразаның қартаю үрдісіне Теломеразаның қартаю үрдісіне Қартаю үдерісін дұрыс түсіндіреді
байланысты өзгерісін сипаттауда байланысты
өзгерісін сипаттауда
қиналады
қателіктер жібереді
36
Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары тарауына жиынтық бағалау
Оқыту мақсаттары
10.2.4.1 Модификациялық өзгергіштіктің заңдылықтарын
зерттеу
10.2.4.2 Дигибридті будандастыру; жыныспен тіркескен
тұқым
қуалау
мен
көп
аллельділіктің
цитологиялық негіздерін есептер шығаруда
қолдану
10.2.4.4 Аллельді және аллельді емес гендердің өзара
әрекеттесуін салыстыру
10.2.4.5 Хуго де Фриздің мутация теориясын, мутагенез
себептер, мутагенез себептерін және мутация
түрлерін зерттеу
10.2.4.6 Хромосомалар санының ауытқуымен байланысты
адамның хромосомдық ауруларын (аутосомдық
және жыныстық) сипаттау
Бағалау критерий
Білім алушы
 Модификациялық
өзгергіштіктің
заңдылықтарын
зерттейді
 Дигибридті будандастыру; жыныспен тіркескен тұқым
қуалау мен көп аллельділіктің цитологиялық
негіздеріне есептер шығарады
 Аллельді және аллельді емес гендердің өзара
әрекеттесуін салыстырады
 Хуго де Фриздің мутация теориясын, мутагенез
себептер, мутагенез себептерін және мутация түрлерін
зерттейді
 Хромосомалар санының ауытқуымен
байланысты
адамның хромосомдық ауруларын (аутосомдық және
жыныстық) сипаттайды
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Жоғары деңгейлі дағдылар
Орындау уақыты
20 минут
Тапсырма
1. 1-суретте лавршие жапырақтарының өзгермелі нұсқа қатары (жапырақ ұзындығы сан
арқылы көрсетілген). Мұны вариация қатары деп атайды. Ол варианттардан тұрады, ал
вариант дегеніміз — белгі дамуының жеке көрінісі.
1-сурет
(а) 4 - суретте берілген лавршие жапырағының өзгермелі нұсқа қатарынан жоғарғы
37
және төменгі цифрлар варианттарының кездесу жиілігін көрсетіңіз:
(b) Лавршие жапырақтарының вариациялық қатарының статистикалық көрсеткішін
анықтап, варианттардың өзгерісінің қисық сызығын құрыңыз:
2. Қара қанатты, көзінің пішіні домалақ және сұр қанатты, сопақ көзді жеміс
шыбындарын бір бірімен будандастырды. Дрозофиллада қара түс пен көз пішінінің
домалақ болуы доминантты белгі болып табылады.
Тиісті генетикалық белгілерді пайдаланып, генетикалық сызбаны толтырыңыз:
Ата – анасының фенотиптері:
көздерінің домалақ
қара қанатты
Х
көзі сопақ
сұр қанатты
3. Төмендегі 2-суреттегі сызбаны қолдана отырып тапсырманы орындаңыз.
2-сурет
(а) бірінші және екінші ұрпақтарды анықтаңыз;
__________________________________________________________________________
(b) берілген есептегі гендердің әрекеттесу түрін көрсетіңіз;
__________________________________________________________________________
(с) жауабыңызды негіздеңіз.
__________________________________________________________________________
38
4. (a) 3 - суретте бейнеленген хромосома құрылысының өзгеруіне байланысты орын
алатын мутацияны анықтап, сипаттама беріңіздер
3 - сурет
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
(b) Хромосомалар санының ауытқуымен байланысты адамның хромосомдық
ауруларының атауы, кариотипі мен ауру белгілерін сипаттауға арналған кестені
толтыр.
№
Хромосомдық
аурулардың атауы
1
2
Даун синдромы
3
Клайнфельтер
синдромы
4
Эдвардс
синдромы
Патау синдромы
5
Кариотипі
Аурудың белгілері
45, жыныс
хромосомасы –
ХО
Әйелдерде кездесетін ақыл-есі кем,
ашуланшақ, жұмысқа қабілеттілігі төмен,
жыныстық жағынан пісіп-жетілуі баяу,
сондықтан бедеу болатын белгілермен
ерекшеленеді.
Ақыл-есі кем,бойы аласа,беті
дөңгелек,көздері қысыңқы, әрі бір-біріне
жақын орналасқан және кішкентай аузы
үнемі жартылай ашық жүреді.
47, жыныс
хромосомасыХХУ
Ақыл-есі кем, жыныстық жетілуі кеш,
қозғалыс аз, ішкі мүшелерінде ақаулар бар.
47, 13-ші
хромосоманың
трисомиясы
39
Бағалау критерийі
Тапсырма
№
Модификациялық
өзгергіштіктің
заңдылықтарын зерттейді
1
Дигибридті будандастыру,
жыныспен тіркескен тұқым
қуалау
мен
көп
аллельділіктің
цитологиялық
негіздеріне
есептер шығарады
Аллельді
және аллельді
емес
гендердің
өзара
әрекеттесуін салыстырады
Хуго де Фриздің мутация
теориясын,
мутагенез
себептер,
мутагенез
себептерін және мутация
түрлерін зерттейді
Хромосомалар
санының
ауытқуымен
байланысты
адамның
хромосомдық
ауруларын
(аутосомдық
және
жыныстық)
сипаттайды
2
3
4
Дескриптор
Балл
Білім алушы
лавршие жапырағының
өзгермелі нұсқа
1
қатарынан жоғарғы және төменгі цифрлар
варианттарының кездесу жиілігін көрсетеді;
лавршие
жапырақтарының вариациялық
1
қатарының
статистикалық көрсеткішін
анықтап, варианттардың өзгерісінің қисық
сызығын құрастырады;
тиісті генетикалық белгілерді пайдаланып
1
генетикалық сызбаны толтырады:
ата – анасының генотиптері;
1
гаметалар;
1
ұрпақ генотиптері;
ұрпақ фенотиптері;
бірінші және екінші ұрпақтарды анықтайды;
берілген есептегі гендердің әрекеттесу түрін
көрсетеді;
жауабын негіздейді;
хромосома
құрылысының
өзгеруіне
байланысты орын
алатын мутацияны
анықтап, сипаттама береді;
Даун және Эдвардс
синдромдарының
кариотиптерін анықтайды;
Хромосомдық аурудың атауын анықтайды;
Клайнфельтер және Патау
синдромы
ауруларының белгілерін сипаттайды.
Барлығы
1
1
1
1
1
2
1
1
1
15
40
Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары бөлімі бойынша
жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні __________________________________________
Бағалау критерийі
Модификациялық
өзгергіштіктің
заңдылықтарын
зерттейді
Төмен
Лавршие
жапырағының
өзгермелі
нұсқа қатарынан
жоғарғы және төменгі цифрлар
варианттарының
кездесу
жиілігін көрсетуде қиналады
Дигибридті будандастырудан
Дигибридті
будандастыру;
пайдаболған
ұрпақтарды
жыныспен
тіркескен анықтау үшін генетикалық
тұқым қуалау мен көп символдар
қолданылуда
аллельділіктің
қиналады
цитологиялық
негіздерін
есептер
шығаруда қолдану
Аллельді
және Аллельді және аллельді емес
аллельді
емес гендердің өзара әрекеттесуін
гендердің
өзара салыстырады
әрекеттесуін
салыстыру
Оқу жетістіктерінің деңгейі
Орташа
Лавршие
жапырақтарының
вариациялық қатарының статистикалық
көрсеткішін
анықтауда
және
варианттардың
өзгерісінің
қисық
сызығын
құрастыруда
қателіктер
жібереді
Тиісті
генетикалық
белгілерді
пайдаланып
генетикалық сызбаны
толтыруда, ата – анасының генотиптері/
гаметалар/ұрпақ
генотиптері/ұрпақ
фенотиптерін
толтыруда қателіктер
жібереді
Жоғары
Лавршие
жапырақтарының
вариациялық қатарының статистикалық
көрсеткішін анықтап, варианттардың
өзгерісінің қисық сызығын дұрыс
құрастырады
Дигибридті будандастырудан пайда
болған ұрпақтарды
анықтау үшін
генетикалық
символдарды
дұрыс
қолданады
Бірінші және екінші ұрпақты анықтауда, Аллельді және аллельді емес гендердің
берілген есептегі гендердің әрекеттесу өзара әрекеттесуін дұрыс салыстырады
түрін көрсетуде/ жауабын негіздеуде
қателіктер жібереді
41
Хугоде
Фриздің Хуго де Фриздің
мутация
мутация
теориясын, теориясын,
мутагенез
мутагенез
себептер, себептер, мутагенез себептерін
мутагенез себептерін және
мутация
түрлерін
және
мутация зерттеуде қиналады
түрлерін зерттейді
Хромосомалар
Хромосомдық
ауралардың
санының ауытқуымен атауы мен Даун, Эдвардс
байланысты адамның синдромдарының
хромосомдық
кариотиптерін
анықтауда
ауруларын
қиналады
(аутосомдық
және
жыныстық) сипаттау
Хромосома
құрылысының өзгеруіне
байланысты орын алатын мутацияны
анықтап, сипаттама беруде қателіктер
жібереді
Хуго де Фриздің мутация теориясын,
мутагенез
себептер,
мутагенез
себептерін
және мутация түрлерін
дұрыс зерттейді
Клайнфельтер және Патау синдромы Хромосомалар санының ауытқуымен
ауруларының
белгілерін сипаттауда байланысты адамның хромосомдық
қателіктер жібереді
ауруларын
атап,
кариотиптерін
анықтау арқылы ауру белгілерін дұрыс
сипаттайды
42
Эволюциялық даму және селекция негіздері. Тірі ағзалардың
көптүрлілігі тарауына жиынтық бағалау
Оқыту мақсаттары
10.2.6.1 Тұқымқуалайтын өзгергіштік пен эволюция
арасындағы өзара байланысты түсіндіру
10.2.6.2 Эволюция үдерісіне әсер ететін факторларды талдау
10.2.6.3 Эволюцияның дәлелдемелерін талдау
10.1.1.2 Филогенетикалық карталарды (кладограммалар мен
филогенетикалық ағаштарды)
түсіндіріп беру
10.2.6.6 Антропогенездің кезеңдерін атау
Бағалау критерий
Білім алушы
өзгергіштік
пен эволюция
 Тұқымқуалайтын
арасындағы өзара байланысты түсіндіреді
 Эволюция үдерісіне әсер ететін факторларды
талдайды
 Эволюцияның дәлелдемелерін сипаттайды
карталар мен кладограмманы
 Филогенетикалық
түсіндіреді
 Антропогенездің кезеңдерін атау
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Білу және түсіну
Қолдану
Жоғары деңгейлі дағдылар
Орындау уақыты
20 минут
Тапсырма
1. Берілген үғымдарды қолдана отырып, тұқымқуалайтын өзгергіштік пен эволюция
арасындағы байланысты түсіндіріңіз.
Негізгі ұғымдар: мутация, табиғи сұрыпталу, бейімделу
2. Эволюция үдерісіне әр түрлі факторлар әсер етеді
(а) әсер ететін факторларды атаңыз (кемінде 2)
(b) осы фактордың эволюцияға әсерін сипаттаңыз
3. Кестені толтырыңыз.
Эволюция дәлелдемелері
Тірі ағзалардың ортақ шығу тегі
мен туыстықтағы ұқсаcтығы
салыстырмалы
–
анатомиялық дәлелдемелер
эмбриологиялық
палеонтологиялық
морфологиялық
43
Мысалдар
5. Берілген сызбадан филогенетикалық қатар мен кладограмманы анықтаңыз.
(а) филогенетикалық қатар мен кладограмманы арасындағы 1 айырмашылықты
анықтаңыз
_________________________________________________________________________
(b) филогенетикалық қатар мен кладограмманы арасындағы 1 ұқсастықты анықтаңыз
6. Кестеде берілген сипаттамаларға сай антропогенездің кезеңдерін атаңыз
Кезең
Қысқаша сипаттамалар
Тік жүру. Қарапайым еңбек құралдарын қолдану
Сөйлеудің қарапайым элементтерінің пайда болуы.
Еңбек құралдарын дайындау. Ұжымық дағдылардың
қалыптасуы. Отты қолдану.
Еңбек құралдарын жаппай дайындау. Алғашқы
қарапйым
жерлеурәсімін
жасау.
Сөйлеу
дағдысының күрделенуі. Тайпалар арасындағы
қарым қатынастың қалыптасуы.
Жерді өңдеу, жануарларды қолға үйрету.Қоғамның
пайда болуы. Қазіргі зама адамының келбетінің
қалыптасуы.
44
Бағалау критерийі
Тұқымқуалайтын
өзгергіштік пен эволюция
арасындағы
өзара
байланысты түсіндіреді
Эволюция үдерісіне әсер
ететін
факторларды
талдайды
Эволюцияның
дәлелдемелерін
сипаттайды
Филогенетикалық
карталар
кладограмманы
түсіндіреді
Антропогенездің
кезеңдерін атайды
Тапсырма
№
1
2
3
мен
4
5
Дескриптор
Балл
Білім алушы
ұғымдарды
қолдана
отырып, 3
тұқымқуалайтын
өзгергіштік
пен
эволюция арасындағы
байланысты
түсіндіреді;
эволюция үдерісіне әсер ететін бірінші
1
факторды атайды;
эволюция үдерісіне әсер ететін екінші
1
факторды атайды;
эволюция үдерісіне әсер ететін бірінші
1
фактордың әсерін анықтайды;
эволюция үдерісіне әсер ететін екінші
1
фактордың әсерін анықтайды;
эволюция дәлелдемелері сипаттайды;
2
мысалдар келтіреді;
2
сызбадан филогенетикалық қатар мен
кладограмманы ажыратады;
филогенетикалық
қатар
мен
кладограмманы
арасындағы
1
айырмашылықты анықтайды;
филогенетикалық
қатар
мен
кладограмманы
арасындағы
1
ұқсастықты анықтайды;
сипаттама
бойынша
бірінші
антропогенездің кезеңдерін анықтайды;
сипаттама
бойынша
екінші
антропогенездің кезеңдерін анықтайды;
сипаттама
бойынша
үшінші
антропогенездің кезеңдерін анықтайды;
сипаттама
бойынша
төртінші
антропогенездің кезеңдерін анықтайды.
Барлығы
1
1
1
1
1
1
1
18
45
Эволюциялық даму және селекция негіздері. Тірі ағзалардың көптүрлілігі бөлімі бойынша
жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні __________________________________________
Бағалау критерийі
Төмен
Тұқым
қуалайтын Ұғымдарды қолдана отырып,
өзгергіштік
пен тұқымқуалайтын өзгергіштік
эволюция арасындағы пен эволюция арасындағы
өзара
байланысты байланысты
түсіндіруде
түсіндіреді
қиналады
Оқу жетістіктерінің деңгейі
Орташа
Жоғары
Ұғымдарды қолдана отырып, тұқым Ұғымдарды қолдана отырып, тұқым
қуалайтын өзгергіштік пен эволюция қуалайтын өзгергіштік пен эволюция
арасындағы байланысты түсіндіруде арасындағы байланысты түсіндіреді
қателіктер жібереді
Эволюция
үдерісіне Эволюция үдерісіне әсер ететін Эволюция
үдерісіне әсер ететін Эволюция
үдерісіне
әсер
ететін
әсер
ететін факторларды/ олардың әсерін факторларды/
олардың
әсерін факторларды/ олардың әсерін анықтайды
факторларды
анықтауда қиналады
анықтауда қателіктер жібереді
талдайды
Эволюцияның
дәлелдемелерін
сипаттайды
Эволюция
дәлелдемелері Эволюция дәлелдемелері сипаттауда/ Эволюция
дәлелдемелері
сипаттауда,
мысалдар мысалдар
келтіруде
қателіктер және мысалдар келтіреді
келтіруде қиналады
жібереді
Филогенетикалық
Сызбадан
филогенетикалық
карталар
мен қатар мен кладограмманы
кладограмманы
ажыратуда,
айырмашылығы
түсіндіреді
мен ұқсастықтығын анықтауда
қиналады
Антропогенездің
кезеңдерін атайды
Антропогенездің
атауда қиналады
сипаттайды
Сызбадан филогенетикалық қатар
менкладограмманы
ажыратуда\
айырмашылығы мен ұқсастықтығын
анықтауда қателіктер жібереді
Сызбадан филогенетикалық қатар мен
кладограмманы
ажыратады\
айырмашылығымен
ұқсастықтығын
анықтайды
кезеңдерін Кестеде берілген қысқаша сипаттама
бойынша антропогенездің кезеңдерін
анықтада қателіктер жібереді
Антропогенездің кезеңдерін дұрыс атайды
46
4 – ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ
Координация және реттеу көптүрлілігі тарауына жиынтық бағалау
Оқыту мақсаттары
Бағалау критерий



10.1.7.1 Миеленденген нейрон аксонында әрекет
потенциалының инициациясы мен трансмиссиясын
сипаттау және түсіндіру
10.1.7.2 Рефрактерлық кезең мен миелин қабығының
маңызын түсіндіру
10.1.7.3 Жұлын мен мидың құрылысы мен қызметтерін
оқып білу
10.1.7.4 Механорецепторлардың тітіркендіргіштің өзгерісіне
жауап беруін (Пачини денешігі) сипаттау
10.1.7.5 Холинергиялық синапстың құрылысы мен
қызметі арасындағы байланысты орнату
Білім алушы
 Миеленденген
нейрон
аксонында
әрекет
потенциалының инициациясы мен трансмиссиясын
сипаттайды
 Рефрактерлық кезең мен миелин қабығының
маңызын сипаттайды
 Жұлын мен мидың құрылысы мен қызметтерін
сиапттайды
 Механорецепторлардың тітіркендіргіштің өзгерісіне
жауап беруін (Пачини денешігі) түсіндіреді
 Холинергиялық синапстың құрылысы мен қызметі
арасындағы байланысты түсіндіреді
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Қолдану
Жоғары деңгейлі дағдылар
Орындау уақыты
20 минут
Тапсырма
1.
(a) Миеленденген нейрон аксонында әрекет потенциалының инициациясы мен
трансмиссиясының негізінде 1 - суретте калий және натрий иондарының жасуша
ішіне және жасуша сыртына қалай қозғалатындығын сипаттаңыз.
1 - сурет
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
47
2. Әрекет потенциалы кезеңіндегі нейронның мембраналық потенциалының өзгерістері
төмендегі графигінде бейнеленген.
2 -сурет
(a) Әрекет потенциалы кезіндегі өзгерістерді тиісті әріптер арқылы анықтаңыз:
Гиперполяризация____________________________________________________
Деполяризация_______________________________________________________
Реполяризация_______________________________________________________
(b) Тыныштық күйдегі потенциал кезеңіндегі негізгі үрдісті
сипаттаңыз_______________________________________________________________
_________________________________________________________________________
3.
Адам миының көлденең кесіндісі 3 - суретте берілген.
3 -сурет
Мидың қандай бөлігі:
1) Жүрек бұлшықетінің жиырылу жиілігін реттейді________________________
2) Велосипедпен қозғалыс үстінде тепе-теңдікті автоматты түрде
реттейді________________
4.
4 - суретте Пачини денешігі бейнеленген.
48
А
4 - суретте А бөлігін анықтаңыз
____________________________________________________
«А» бөлігінің қызметін сипаттаңыз
____________________________________________________
5. Жүйкелік жасушалар импульстардың таралуы бойынша ерекшелінеді. Төмендегі 5суретті
пайдаланып,
допамин
тасымалдаушы
нейрон
мен
ацетилхолин
нейромедиаторының жүйкелік-бұлшықетті байланысын қамтамасыз ететін нейронның
құрылысы мен қызметі арасындағы айырмашылықты салыстырыңыз .
5 - сурет
49
Бағалау критерийі
Тапсырма
№
нейрон
1
әрекет
Миеленденген
аксонында
потенциалының
инициациясы
мен
трансмиссиясын
сипаттайды
Рефрактерлық
кезең
мен миелин қабығының
маңызын сипаттайды
2
Жұлынмен
мидың
құрылысы
мен
қызметтерін
сипаттайды
Механорецепторлардың
тітіркендіргіштің
өзгерісіне жауап беруін
(Пачини
денешігі)
түсіндіреді
3
Холинергиялық
синапстың
құрылысы
мен
қызметі
арасындағы
байланысты түсіндіреді
5
4
Дескриптор
Білім алушы
калий және
натрий иондарының
жасуша
ішіндегі
қозғалысын
сипаттайды;
калий және
натрий иондарының
жасуша
сыртына
қалай
қозғалатындығын сипаттайды;
гиперполяризацияны
тиісті әріпті арқылы анықтайды;
деполяризацияны тиісті әріпті арқылы
анықтайды;
реполяризацияны тиісті әріпті арқылы
анықтайды;
рефратерлык
кезенің
маңызын
сипаттайды;
мидың құрылысы мен қызметтерін
сипаттайды;
мидың құрылысы мен қызметтерін
сипаттайды;
Пачини денешігінің суретте А бөлігін
анықтайды;
Пачини
денешігі
А
функциясын анықтайды;
Балл
1
1
1
1
1
1
1
1
1
бөлігінің
1
нейронның
құрылысы мен
қызметі
арасындағы
айырмашылықты
салыстырады;
нейронның
құрылысы мен
қызметі
арасындағы
айырмашылықты
салыстырады.
1
Барлығы
1
12
50
Координация және реттеу бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты
ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні __________________________________________
Бағалау критерийі
Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен
Орташа
Миеленденген
нейрон Миеленденген нейрон аксонында әрекет Миеленденген нейрон аксонында
аксонында
әрекет потенциалының
инициациясы
мен әрекет
потенциалының
потенциалының
трансмиссиясын сипаттағанда қиналады инициациясы
мен
инициациясы
мен
трансмиссиясының
негізінде
трансмиссиясын
суретте
калий және натрий
сипаттайды
иондарының жасуша ішіне қалай
қозғалатындығын сипаттайды
Жоғары
Миеленденген нейрон аксонында
әрекет
потенциалының
инициациясы
мен
трансмиссиясының
негізінде
суретте
калий және натрий
иондарының жасуша ішіне қалай
қозғалатындығын сипаттайды
Рефрактерлық
кезең Рефрактерлық кезең мен миелин
мен миелин қабығының қабығының маңызын түсіндіруде
маңызын сипаттайды
қателіктер жібереді
Әрекет
потенциалы
кезіндегі Рефрактерлық кезең мен миелин
гиперполяризацияны/
қабығының маңызын дұрыс
деполяризацияны/
түсіндіреді
реполяризацияны
тиісті әріпті
арқылы анықтайды/ рефратерлык
кезенің маңызын сипаттайды
Жұлын мен
мидың Жұлын мен мидың құрылысы мен
құрылысы
мен қызметтерін сиапттайды
қызметтерін
сиапттайды
Механорецепторлардың Механорецепторлардың
тітіркендіргіштің
тітіркендіргіштің өзгерісіне жауап
өзгерісіне жауап беруін беруін (Пачини денешігі) түсіндіреді
(Пачини
денешігі)
түсіндіреді
Ми құрылымдарын анықтайды
кезінде қиналады
Жұлын мен мидың құрылысы
мен қызметтерін сиапттайды
Пачини денешігінің суретте А
бөлігін / А бөлігінің функциясын
анықтайды
Механорецепторлардың
тітіркендіргіштің өзгерісіне
жауап беруін (Пачини денешігі)
түсіндіреді
51
Холинергиялық
Холинергиялық синапстың құрылысы
синапстың
құрылысы мен қызметі арасындағы байланысты
мен
қызметі түсіндіргенде қиналады
арасындағы
байланысты түсіндіреді
Нейронның құрылысы мен қызметі Холинергиялық синапстың
арасындағы
айырмашылықты құрылысы мен қызметі
салыстыуда қателіктер жібереді
арасындағы байланысты
түсіндіреді
52
Қозғалыс тарауына жиынтық бағалау
Оқыту мақсаттары
10.1.6.1 Көлденең жолақты бұлшықеттердің ультрақұрылымын
зерттеу
10.1.6.2 Бұлшықеттің жиырылу механизмін түсіндіру
10.1.6.3 Жылдам және баяу жиырылатын бұлшықет
талшықтарының ортақ қасиеттерін, орналасуы мен
құрылысының байланысын орналастыру
Бағалау критерий
Білім алушы
 Көлденең жолақты бұлшықеттердің ультрақұрылымын
сипаттайды
 Бұлшықеттің жиырылу механизмін орнатады
 Жылдам
және
баяу
жиырылатын
бұлшықет
талшықтарының ортақ қасиеттерін, орналасуы мен
құрылысының байланысын анықтайды
Ойлау
деңгейі
дағдыларының Қолдану
Жоғары деңгей дағдылары
Орындау уақыты
20 минут
Тапсырма
1. 1-cуретте көлденең – жолақты бұлшықеттің босаңсыған күйіндегі екі саркомері сызбада
көрсетілген.
1-сурет
(a) Көлденең – жолақты бұлшықет жиырылғанда, оның ұзындығында болатын өзгерісті
анықтаңыз:
(i) I-жолақ _____________________________________________________________
(ii) A-диапазоны _______________________________________________________
(b) Тропонин және тропомиозинді нәруыздардың бұлшықет жиырылу механизміндегі
ролін сипатта?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
53
2.
(a) Төмендегі суретті пайдалана отырып, W, X және Y бұлшықет жиырылуына жауапты
құрылымдарды анықтаңыз.
2 -сурет
W ____________________________________________________________________
X ____________________________________________________________________
Y ____________________________________________________________________
(b) Саркоплазматикалық ретикулумда іс – әрекет потенциалы туындауы әсерінен
бұлшықет жиырылады. Көлденең – жолақты бұлшықеттің жиырылу механизмін
түсіндіріңіз.
3. 3 -суретті пайдаланып, жылдам және баяу жиырылатын бұлшықет талшықтарының өздеріне
тән қасиеттерін арнайы кілтті сөздер арқылы ажыратыңыз.
Баяу жиырылатын бұлшықет
Жылдам жиырылатын
бұлшықет
3 - сурет
Қажетті кілт сөздер тізімі:
бұлшықттер ұзақ жиырылады, тез шаршайды, төзімді, шыдамды, бұлшықеттің мықтылығы мен
күші қажет, бұлшықеттердің жайлап босаңсиды, қан тамырлар аз шоғырланған, тез
шаршамайды, тез жиырылады, аэробты тыныс алу орын алады, митохондрия саны көп, қан
тамырлары көп шоғырланған, анаэробты тыныс алу орын алады,бұлшықет түсі ақшыл,
қылтамырдың көп болуына байланысты түсі қанық қызыл түсті, митохондрия саны азы, мысал:
марафоншылар, спринтерлерде кездеседі (жақын қашықтыққа жүгіру).
54
Бағалау критерийі
Тапсырма
№
Көлденең
жолақты
бұлшықеттердің
ультрақұрылымын
сипаттайды
1
Бұлшықеттің жиырылу
механизмін орнатады
1
2
2
Жылдам және
баяу
жиырылатын бұлшықет
талшықтарының ортақ
қасиеттерін, орналасуы
мен
құрылысының
байланысын анықтайды
3
Дескриптор
Білім алушы
көлденең
–
жолақты
бұлшықет
жиырылғанда, оның ұзындығында болатын
өзгерісті анықтайды;
көлденең
–
жолақты
бұлшықет
жиырылғанда, оның ұзындығында болатын
өзгерісті анықтайды;
тропонин нәруыздың бұлшықет жиырылу
механизміндегі ролін сипаттайды;
Балл
1
1
1
тропомиозинді
нәруыздың
бұлшықет
жиырылу механизміндегі ролін сипаттайды;
1
суретті пайдалана отырып, W бұлшықет
жиырылуына
жауапты
құрылымдарды
анықтайды;
суретті пайдалана отырып, X
бұлшықет
жиырылуына
жауапты
құрылымдарды
анықтайды;
суретті пайдалана отырып, Y
бұлшықет
жиырылуына
жауапты
құрылымдарды
анықтайды;
көлденең – жолақты бұлшықеттің жиырылу
механизмін түсіндірдіреді;
1
көлденең – жолақты бұлшықеттің жиырылу
механизмін түсіндірдіреді;
жылдам және баяу жиырылатын бұлшықет
талшықтарының
құрылысының
ерекшеліктері және орналасуы бойынша
ажыратады;
көлденең
–
жолақты
бұлшықет
жиырылғанда, оның ұзындығында болатын
өзгерісті анықтайды.
1
Барлығы
1
1
1
1
1
11
55
Қозғалыс бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты
ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні __________________________________________
Бағалау критерийі
Төмен
Көлденең
жолақты Көлденең
бұлшықеттердің
бұлшықеттердің
ультрақұрылымын
ультрақұрылымын
сипаттайды
кезінде қиналады
Бұлшықеттің
жиырылу Бұлшықеттің
механизмін орнатады
механизмін
қиналады
Оқу жетістіктерінің деңгейі
Орташа
Жоғары
жолақты Көлденең жолақты бұлшықеттердің Көлденең
жолақты бұлшықеттердің
ультрақұрылымын
сипаттау кезінде ультрақұрылымын сипаттайды
сипаттау қателіктер жібереді
жиырылу Тропонин
/
тропомиозинді
кезінде нәруыздардың бұлшықет жиырылу
механизміндегі
ролін сипаттайды/
суретті пайдалана отырып, W / Y / X
бұлшықет
жиырылуына жауапты
құрылымдарды анықтауда / көлденең –
жолақты
бұлшықеттің
жиырылу
механизмін
түсіндіру
кезінде
қателіктер жібереді
Жылдам
және
баяу Жылдам және баяу жиырылатын Жылдам және баяу жиырылатын
жиырылатын
бұлшықет бұлшықет талшықтарының ортақ бұлшықет
талшықтарының
талшықтарының
ортақ қасиеттерін,
орналасуымен құрылысының ерекшеліктері және
қасиеттерін, орналасуы мен құрылысының
байланысын орналасуы
бойынша
/ оның
құрылысының байланысын анықтау кезінде қиналады
ұзындығында
болатын
өзгерісті
анықтайды
ажырату кезінде қателіктер жібереді
орнату
56
Бұлшықеттің
орнатады
жиырылу
механизмін
Жылдам және баяу
жиырылатын
бұлшықет
талшықтарының
ортақ
қасиеттерін,
орналасуы
мен
құрылысының байланысын анықтайды
Биомедицина және биоинформатика. Биотехнология тарауылары жиынтық бағалау
Оқыту мақсаттары
10.4.4.1 Биомеханиканы робототехникада қолдалынуын
зерттеу
10.4.4.2 Электрокардиограмманы қолдана отырып жүрек
автоматиясы механизмін түсіндіру
10.4.3.2 Полимеразды тізбекті реакцияның таксономияда,
медицинада мен криминалистикада және маңызын
сипаттау
10.4.3.3 Гендік - инженериялық манипуляциялаудың
кезеңдерін түсіндіру
Бағалау критерий
Білім алушы
 Биомеханиканы робототехникада қолдалынуының
маңызын сипаттайды
 Электрокардиограмманы қолдана отырып жүрек
автоматиясы механизмін анықтайды
 Полимеразды тізбекті реакцияның таксономиядағы,
медицинадағы,
криминалистикадағы
маңызын
анықтайды
 Гендік-инженериялық
манипуляциялаудың
кезеңдерін ажыратады
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Білу және түсіну
Қолдану
Орындау уақыты
20 минут
Тапсырма
1. Биомеханика ғылымы нені зерттейді:
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
2. Биомеханика мен табиғат арасындағы байланысын сипаттаңдар.
___________________________________________________________________________
(a) 1 - суретте жүрек жұмысының жиілігін сипаттайтын екі түрлі ЭКГ сызбасы
бейнеленген. ЭКГ сызбасының екі түрлі А және В нұсқасындағы 1 минут ішіндегі
жүректің соғу жиілігін есептеп, қай сызбалардың қай түрі тыныштық және
жаттығудан кейінгі күйді көрсететінін анықтаңыз.
57
1 -сурет
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
(b) R тізшесіндегі үрдісті сипаттаңыз.
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
3. 2-суретте жүректің автоматиясын жүзеге асыратын жүректің ішкі құрылысының
компоненттерін А және В анықтап, олардың миогенді қызметін толық түсіндіріңіз.
2- сурет
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
58
4. Полимерлі тізбекті реакцияны американдық биохимик Кэри Мюллис 1983 жылы ашты.
Полимерлі тізбекті реакцияның медицинадағы және криминалистикадағы маңызын
сипаттаңыз.
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
5.3 - суретте гендердің жаңа комбинациясының пайда болуына әкелетін генетикалық
материалдың алмасу үдерісіне қатысатын B, D, H, F компоненттері атаңыз және А, С, G,
E кезеңдерін сипаттау арқылы, жаңа рекомбинантты геннің түзілуін түсіндіріңіз.
B _____________________________________ D __________________________________
H _____________________________________ F __________________________________
3 - сурет
59
Бағалау критерийі
Биомеханиканы
робототехникада
қолдалынуының
маңызын сипаттайды
Электрокардиограмма
ны қолдана
отырып
жүрек
автоматиясы
механизмін анықтайды
Тапсырма
№
1
2
3
4
Полимеразды тізбекті
реакцияның
таксономиядағы,
медицинадағы,
криминалистикадағы
маңызын анықтайды
Гендік-инженериялық
манипуляциялаудың
кезеңдерін ажыратады
5
6
Дескриптор
Білім алушы
биомеханика
ғылымының
нені
зерттейтінін сипаттайды;
биомеханика мен табиғат арасындағы
байланысты түсіндіреді;
ЭКГ сызбасының А нұсқасындағы 1
минут ішіндегі жүректің соғу жиілігін
есептейді;
ЭКГ сызбасының В нұсқасындағы 1
минут ішіндегі жүректің соғу жиілігін
есептейді;
сызбалардың қай түрі тыныштық күйді
көрсететінін анықтайды;
сызбалардың қай түрі
жаттығудан
кейінгі күйді көрсететінін анықтайды;
R тізшесіндегі үрдісті сипаттайды;
жүректің
автоматиясын
жүзеге
асыратын жүректің ішкі құрылысының
А компоненттерін анықтайды;
жүректің
автоматиясын
жүзеге
асыратын жүректің ішкі құрылысының
В компоненттерін анықтайды;
А және В компоненттерінің миогенді
қызметін толық түсіндіреді;
Балл
полимеразды
тізбекті
реакцияның
медицинадағы маңызын анықтайды;
полимеразды
тізбекті
реакцияның
криминалистикадағы
маңызын
анықтайды;
1
генетикалық
материалдың
алмасу
үдерісіне қатысатын
компоненттерін
атайды;
генетикалық
материалдың
алмасу
үдерісіндегі кезеңдерді түсіндіреді.
1
Барлығы
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
14
60
Биомедицина және биоинформатика. Биотехнология тарауылары жиынтық бағалау бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың
нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні __________________________________________
Бағалау критерийі
Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен
Орташа
Биомеханиканы
Биомеханиканы робототехникада Биомеханика
ғылымының
нені
робототехникада
қолдалынуының
маңызын зерттейтінін сипаттау
кезінде /
қолдалынуының
маңызын сипаттау кезінде қиналады
биомеханика мен табиғат арасындағы
сипаттайды
байланысты түсіндіргенде қателіктер
жібереді
Электрокардиограмманы қолдана ЭКГ сызбасының А / В нұсқасындағы
Электрокардиограмманы
қолдана отырып
жүрек отырып
жүрек
автоматиясы 1 минут ішіндегі жүректің соғу
автоматиясымеханизмін
механизмін анықтауда қиналады
жиілігін есептегенде / сызбалардың
анықтайды
қай түрі тыныштық / жаттығудан
кейінгі күйді көрсететінін анықтауда /
R тізшесіндегі үрдісті сипаттауда
қателіктер жібереді
Электрокардиограмманы қолдана Жүректің
автоматиясын
жүзеге
отырып
жүрек
автоматиясы асыратын
жүректің
ішкі
механизмін анықтауда қиналады
құрылысының А/ В компоненттерін
анықтауда
/
А
және
В
компоненттерінің миогенді қызметін
толық
түсіндіргенде
қателіктер
жібереді
61
Жоғары
Биомеханиканы робототехникада
қолдалынуының
маңызын
сипаттайды
Электрокардиограмманы қолдана
отырып
жүрек
автоматиясы
механизмін анықтайды
Электрокардиограмманы қолдана
отырып
жүрек
автоматиясы
механизмін анықтайды
Полимеразды
тізбекті
реакцияның
таксономиядағы,
медицинадағы,
криминалистикадағы
маңызын анықтайды
Гендік-инженериялық
манипуляциялаудың
кезеңдерін ажыратады
Полимеразды тізбекті реакцияның
таксономиядағы, медицинадағы,
криминалистикадағы
маңызын
анықтау кезінде қиналады
Полимеразды тізбекті реакцияның
медицинадағы / криминалистикадағы
маңызын анықтауда
қателіктер жібереді
Полимеразды тізбекті реакцияның
таксономиядағы,
медицинадағы,
криминалистикадағы
маңызын
анықтайды
Гендік-инженериялық
Гендердің жаңа комбинациясының Гендік-инженериялық
манипуляциялаудың кезеңдерін пайда болуына әкелетін генетикалық
манипуляциялаудың
ажырату кезінде қиналады
материалдың
алмасу
үдерісіне ажыратады
қатысатын компоненттерін атауда /
кезеңдерді түсіндіргенде қателіктер
жібереді
62
кезеңдерін