Qadagalaw ushın sorawlar 1. Sanlı ekonomika degende neni tusinesiz? Sanlı ekonomika, ekonomikalıq iskerlikte, resurslar menen tamiyinlengen sheklengen shegaralardın bar ekenligi sharti menen tariypiy etilgen qararlar qabıllawdın alternativ, qandayda bir qollanuvchining ham de social sholkemlerdin xızmetlerinin mashqalası esaplanadı. Bul qararlar, sheklenetugın resurslarının, mısalı, pul, ham modeller sanın sheklew arqalı ameldegi waqıt ham mumkinshiliklerdin limitlarini, sonın menen birge, social mashqalanı tamiyinlew ushın belgilenedi. Bul qararlar sheklenip turıp, alternativ resursların qanaatlandirıwda yamasa optimallastırıwda jardem beredi, ham sonın menen birge, islep shıgarıw ham xızmetlerdi qollaw processinde sholkemdin xızmetlerin sheklewde juda zarurli bolıp tabıladı. 2. Sanlı ekonomika terminin kim kirgizgen? Sanlı ekonomika termini, Lionel Robbins tarepinen 1932-jılda kiritilgen. Robbinsning “An Essay az waqıt the Nature and Significance of Economic Science” atlı eserida, onı sanlı ekonomikanı anıqlama beriw ham qanday etip uyreniw kerekligini aytıp otken. Ol, ekonomikanı “inssanova”dan (ushqısh usıldan ) parıq etiwdi ham ol jagdayda galabalıq resurslar jetkilikli bolsa, taliymattı uzliksiz tartipte isletiwdi belgilep qoygan. Robinson sanlı ekonomikanın tiykargı principlerin tariyplewde " Barlıq zatlar salıstırganda sheklenetugın resurslar ameldegi ham olar dus kelip tusetugın qandayda bir qıylı maqsetler ushın qollanılıwı mumkin" dep qarar etdi. Bul termin, klasik ekonomika teoriyasına tiyisli bolgan resurslar qanday etip ekonomikalıq islep shıgarıw processinde paydalanıwdı qanday atap otiw kerekligi haqqında mashqalanı kiritedi. 3. Sanlı ekonomika, elektron biznes ham de elektron kommerciya ushın zarurli bolgan resurslar gapine neler kiredi? Sanlı ekonomika, elektron biznes ham elektron kommerciya ushın zarurli bolgan resurslar oz ishine kop turlilerdegi maglıwmatlar ham qurallardı oz ishine aladı. Bul resurslar buljımay elektron biznes ham kommerciyanın natiyjeli ham qolay turde alıp barılıwında zarurli ahmiyetke iye. Tomendegi resurslar bunın birden-bir bir bolegi bolıp, olardan paydalanıw elektron biznes ham kommerciyada tabısqa erisiwde juda zarurli bolıp tabıladı: 1. Internet ham Teknologiyalar: Internet, elektron biznes ham kommerciya ushın tiykargı ortalıq bolıp tabıladı. Ol arqalı satıw, satıp alıw, maglıwmat almaslaw ham turli basqa operatsiyalardı amelge asırıw mumkin. Teknologiyalar bolsa, tuwrı integraciya etilgende, sapalı ham paydalı bir elektron biznes ortalıgın jaratıwda jardem beredi. 2. Elektron Sawda Platfomarlari: Elektron sawda platformalari, satıw ham satıp alıw ushın onlayn platformalar, mısalı, Amazon, eBay, Alibaba, Etsy ham basqalar, elektron biznes ham kommerciyanın tiykargı bolegi bolıp tabıladı. Olarga kirip, klientler ozlerine qonıraw qılıw, satıp alıw ham maglıwmatlardı usınıw mumkinshiligine ıyelesedi. 3. Maglıwmatlar Sistemaları : Maglıwmatlar sistemaları, elektron biznestin qararların qabıllaw ham maglıwmatlardı basqarıwda kritik ahmiyetke iye. Bunday sistemalar, klientler menen baylanıstı basqarıw, inventarizatsiyani basqarıw, satıw ham satıp alıngan zattı usınıw, marketing ham reklama, analiz ham korip shıgıw ushın jaqsı maglıwmatlarga ıyelewde jardem beredi. 4. Ameliy Maglıwmatlar Analitikasi: Elektron biznes ham kommerciyada ameliy maglıwmatlar analitikasi, klientler tarepinen ameliyattı analiz qılıw ham basqa tarawlarda jardem beriw ushın juda zarurli bolıp tabıladı. Bul, satıw, marketing ham turli basqa processlerde qabıl etilgen qararlar ushın tiykargı paydalanıwshılardan biri bolıp xızmet etedi. 5. Mobil Arza ham App Lar: Mobil arzalar ham qosımshalar, elektron biznes ham kommerciyada kop turlilerdegi operatsiyalardı orınlawga mumkinshilik jaratadı. Bul qosımshalar arqalı klientler, tovarlardı satıp alıw, haqarat ham basqa hareketlerin ozlestiriwleri mumkin. Bul resurslar, elektron biznes ham kommerciyada tabısqa erisiwde kuta ulken ahmiyetke iye. Cifrlı ortalıqta rawajlanıw ham ozgerisler menen hareket etiwge tayın bolıw, paydalanıwshılardı tartıw ham olar menen baylanısda turıw, sawda processlerin natiyjeli basqarıw, ham hujjetler ham maglıwmatlardı tabıslı basqarıw sıyaqlı processlerde paydalanıw juda zarurli bolıp tabıladı. 4. Bigdata degende neni tusinesiz? Big data - bul iri mugdardagı, ken tarqalgan maglıwmatlar bazası, ushın isletiletugın analiz ham qollanba (analytics and applications) texnologiyaları. Bul maglıwmatlar bazası, maglıwmatlardı toplaw ham saqlaw ushın adetde usınıs etilgen maglıwmatlar sistemaları ham programmalar jardeminde basqarilishi mumkin bolgan onimler ken shenberde jaratıladı. Big data tiykarlanıp qandayda bir sholkemdin operatsion xızmetlerinen, sholkem tarepinen jıynalgan paydalı maglıwmatlardan, social tarmaqtan keltirilgen maglıwmatlardan yamasa basqa derek'lardan keltiriledi. Big data maglıwmatların analiz qılıw, onı iri mugdarda toplaw, saqlaw ham qayta islew mumkinshiliklerin tamiyinlew, keyinirek maglıwmatlardı analiz qılıw arqalı analiz etilgen maglıwmatlardı ameliyatqa otkeriwdi jardem beredi. Bul analiz, mısalı, klientler, qarıydarlar yamasa klientler tarepinen qaldırilgan pikirler ham atap otiwler, xızmetlerdin isletiliwin uyreniw, klientler tarepinen satıp olinayotgan onimlerdin isletiliwin analiz qılıw ham basqa ameliyatlarga jardem beredi. Juda kop tarawda Big data analizi qollanıladı, mısalı, marketing, xızmet sapasın jaqsılaw, texnikalıq tarawlar, satıw, xizmet korsetiw, talim, medicina ham basqalar. Bul analiz, ulken maglıwmatlar bazasınan alıngan maglıwmatlar arqalı turli tarawlarda ken shenber degi wazıypalardı orınlaw ushın qollanıladı. 5. Jasalma intellekt degende neni tusinesiz? Jasalma intellekt (SI) manisi adamlardın fizikalıq ham dizim degi wazıypaların orınlaw ushın sistemalar jaratıw, uyreniw, pikir alıw ham basqa intellektuallıq amellerdi orınlawga tiyisli texnologiyalardı oz ishine aladı. Bul sistemalar, adamlardın ozinin tagdirin oz-ara bolgan eki tarep baylanısilar yamasa wazıypalardı orınlaw ushın kerekli maglıwmatlardı analiz qılıw, uyreniw, pikirlew ham maqsetlerin amelge asırıwga ılayıq. Jasalma intellekt tarmaqları, maseleler sheshiw, uyreniw, sorawnama ham maglıwmatlardı analiz qılıw, bir neshe variantlardı talqılaw, talim alıw, maqsetke muwapıq hareket qılıw, ozine arnawlı wazıypalar orınlaw ham basqalar sıyaqlı turli ameller ushın isletiledi. SI, klassik algoritmlardan paydalanıp, kop ozgeriwshen maglıwmatlar arqalı ozin uyrenip, jaqsı tabıw, maseleler sheshiw ham optimal sheshimlerdi tabıwdı uyreniw arqalı ozin uyrenedi. Mısalı, sınaqlardan yamasa turli natiyjelerden uyrenilgen maglıwmatlar menen geypara zattı anıq turde anıqlaw, sonın menen birge, turli islep shıgarıw processlerin basqarıwda jardem beriw ushın paydalanıladı. 6. Byumlar interneti degende neni tusinesiz? " Buyimlar interneti" dep atalgan texnologiyalar dagı islep shıgarıw processleri, basqa texnologiyalar ham uskenelerdin iri bolegin almaslawga ruxsat beredi. Bul, maglıwmatlar tarmagı, taypaları ham formaların sholkemlestiriw, olardan paydalanıwdı rawajlandırıw ham olarga amel qılıw, sonın menen birge, maglıwmatlar almaslawın, qabıllawın ham maglıwmatlardı koriwdi oz ishine aladı. Buyimlar interneti, maglıwmatlar tarmagın, mısalı, ushqısh kabel, uy telefonı xızmetlerin, elektronik pochtası, cifrlı televiziyalar, social tarmaqlar ham basqa tarmaqlar, mobil kommunikatsiyalar ham basqa uskeneler arqalı tamiyinlew mumkin. Bul tarmaqlar, paydalanıwshılarga ulken mugdardagı maglıwmatlarga kirisiw, olardan paydalanıw ham olardı amelge asırıw mumkinshiligin beredi. Buyimlar interneti, internetti keneytirilgen maglıwmatlar, texnologiyalar ham mashinalardın kompleksine baylanıslı. Ol, klassik internetge qaraganda ozinde basqarıw sistemaları, esaplaw modulları, basqarıw sistemaları, ham texnologiyalıq qurallardı integraciyalawdı tamiyinleydi. Buyimlar interneti, maglıwmatlar tarmagındagı ozgeriwshilerdi avtomatikalıq tarzde basqarıw, maglıwmatlardı uyreniw, maglıwmatlardı avtomatikalıq tarzde ajıratıp shıgıw, analiz qılıw, maslahat beriw ham basqalar sıyaqlı wazıypalardı orınlawda ortasha paydalanıw mumkinshiligin beredi. Bul bolsa, tarawlardı keneytiw, uyreniw ham analiz etiwge jardem beredi. 7. Virtual reallıq degende neni tusinesiz? Virtual reallıq (vR) - bul kompyuter grafikası ham 3 D modellestiriw texnologiyaları arqalı jaratılgan, paydalanıwshılarga ol jasap turıwların sezim qılıw ushın ozgeriwshen ham mumkinshilikler menen tolıq qarawlardın jaratılıwmasın tamiyinleytugın yarım waqtıy o'qilgan mayda usınıslar. Bul, kompyuter grafikası ham ınteraktiv suwretler arqalı jaratılgan virtual maydandın 3 D korinisi bolıp tabıladı. virtual reallikda, paydalanıwshılar qonıraw etip, sırtqı dunya menen oz-ara amelde bolıwadı ham basqa hareketler etedi, jasap turıw ushın korsetilgen maydandın sezimin qollap -quwatlaydı. Bul texnologiya, medicinada terapiya qılıw, aviatsiyada ushıw, askeriy xızmette tayarlaw ham basqa tarawlar ushın oqıw materialların jaratıwda ham ondiriste paydalanıladı. virtual reallıqtın tiykargı komponentleri, oz ishine algan modellestiriw, animatsiya ham grafikalar, sonın menen birge, oyındı tabıslı sırtqı dunyaga joneltiriw ushın aytıw mumkinshilikleri menen birge korsetilgen en songı vR qurılmaları ham qurallar. Bul texnologiya, paydalanıwshılarga ozlerin virtual dunyada sezim etiwlerin tamiyinlew, olardı basqa jaylarga koshiriw ham olardı har qıylı onimlerdi sınaq etiwlerin tamiyinleydi.