O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNALOGIYALARI VA
KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
Mobil ilovalarini ishlab chiqish fanidan
LABORATORIYA ISHI №1
Mavzu: Zamonaviy mobil operatsion tizimlar: Android 5.0-5.1.1 (Lollipop)
Bajardi: Mirgulshanov Muhsinjon
Guruhi: 032-20
Kirish
Operatsion tizim - kompyuter resurslarini, maʼlumotlarni muvofiqlashtiradigan va
boshqaradigan dasturiy taʼminotning asosiy qismi yoki, dasturlarning bajarilishini
boshqaradigan va tizimning resurslarini taqsimlash, rejalashtirish, kirishchiqishni
va maʼlumotlarni boshqararish kabi vazifalarni taʼminlaydigan dasturiy vosita.
Аsosan operatsion tizimlar koʼproq dasturiy boʼlsalar ham, biroq, qisman apparat
vositalarida ham qoʼllanishi mumkin.
Qisqacha qilib aytganda Operatsion tizim foydalanuvchi va qurilma oʼrtasidagi
muloqotni taʼminlab beradigan vositadir.
Operatsion tizim turlari:
MS-DOS ОТ;
IOS ОТ;
Android ОТ;
Mac ОТ;
FreeBSD ОТ;
Red Hat ОТ;
Windows ОТ;
Linux ОТ;
UNIX ОТ;
Solaris ОТ;
Sun Cobalt ОТ
va boshqalar
Operatsion tizimning asosiy vazifalari
Fayl tizimini boshqarish (yozish, oʼzgartish, fayllardan nusxa koʼchirish, erkin
foydalanishni nazorat qilish);
Dasturlar bajarilishini boshqarish (protsessor vaqtini taqsimlash, dasturlarni
diskdan tezkor xotiraga yuklash, yashirin xavfli taʼsirni tutib olish va boshqalar);
Xotirani boshqarish (keshlash, taqsimlash, maʼlumotlar butligi nazorati va
boshqalar);
Foydalanuvchi bilan muloqot (klaviaturadan, sichqonchadan buyruqlarni oʼqish,
axborotni ekranga, printerga chiqarish va boshqalar);
Android operatsion tizimi
Android (yunoncha andro — „inson, erkak“, oid qoʻshimchasi — „robot“;
„odamsimon robot“) — smartfonlar, planshetlar, elektron kitoblar, raqamli
pleyerlar, qoʻl soatlari, fitnes bilakuzuklar, o`yin pristavkalari, noutbuklar,
netbuklar, smartbuklar, Google Glass koʻzoynaklari, televizorlar, proyektorlar
hamda boshqa qurilmalar (2015-yilda avtomobil koʻngilochar tizimlar va maishiy
robotlarga ham oʻrnatildi) uchun operatsion tizim hisoblanadi.
Dastlab ushbu operatsion tizim Android Inc. tomonidan ishlab chiqilgan,
keyinchalik uni Google sotib oldi. Operatsion
tizim Linux yadrosi va Google tomonidan ishlab chiqilgan Java virtual
mashinasiga asoslangan. Keyinchalik, Google ushbu platformani qoʻllabquvvatlash va uni yanada rivojlantirish bilan shugʻullanadigan Open Handset
Alliance (OHA)ni yaratdi.
Android operatsion tizimi qurilmani Google tomonidan ishlab chiqilgan
kutubxonalari orqali boshqariladigan Java ilovalarini ishga tushirish imkonini
beradi. Android Native Development Kit sizga C va boshqa dasturlash tillarida
yozilgan kutubxonalar va dastur komponentlari bilan ishlash imkonini beradi.
2014-yilning ikkinchi choragida dunyo boʻylab sotilgan smartfonlarning 86 %ʼda
Android tizimi oʻrnatilganligi hamda 2017-yil may oyida ishlab chiquvchilar
konferentsiyasida Google butun Android tarixida 2 milliarddan ortiq Android
qurilmalari faollashtirilganligini eʼlon qildi.
Android operatsion tizimi qurilmani Google tomonidan ishlab chiqilgan
kutubxonalari orqali boshqariladigan Java ilovalarini ishga tushirish imkonini
beradi. Android Native Development Kit sizga C va boshqa dasturlash tillarida
yozilgan kutubxonalar va dastur komponentlari bilan ishlash imkonini beradi.
Google Android Incʼni sotib olishidan oldin raqamli kameralarni kompyuterlarga
bogʻlashni taʼminlovchi oʻz operatsion tizimini ishlab chiqmoqchi boʻlgan. 2005yil 11-iyulda Google Android Incʼni 130 million dollarga sotib oldi. 2007-yilning
5-noyabrida Google Open Handset Alliance (OHA) tuzilganligini eʼlon qilib,
birinchi ochiq mobil Android tizimini namoyish etdi.
Android operatsion tizimining har bir versiyasining kod nomi avval boshida
shirinliklar nomi bilan atalardi (bu anʼana 1.5 dan 9 gacha boʻlgan versiyalarda
amal qilib keldi). Ismlarning birinchi harflari versiya tartibida lotin
alifbosidagi harflarga mos keladi:
1.5 Cupcake („keks“),
1.6 Donut („boʻgʻirsoq“),
2.0/2.1 Eclair („ekler“ shirinligi),
2.2 Froyo (muzlatilgan yogurt — inglizcha frozen yogurt soʻzining qisqartmasi),
2.3 Gingerbread („zamjabilli pryanik“),
3.0 Honeycomb („asalari uyasi“),
4.0 Ice Cream Sandwich („vaflili muzqaymoq“),
4.1/4.2/4.3 Jelly Bean („jeleli loviyachalar“ — konfet turi),
4.4 KitKat (shu nomdagi shokolad brendi[12]),
5.0/5.1 Lollipop („obakidandon“),
6.0 Marshmallow („marshmellou“ — amerikancha shirinlik),
7.0 Nugat („yongʻoqholva“),
8.0 Oreo („Oreo“ pechenyesi),
9.0 Pie („pirog“).
Android versiyalariga shirinliklar nomini berish anʼanasi Android 10 [11] chiqarilishi
bilan tugadi.
Mobil operatsion tizimlar - bu mobil qurilmalar (smartfonlar, tabletlar, PDA
va boshqa mobil qurilmalar) ni boshqarish uchun mo‘ljallangan tizimlar hisoblanadi.
Mobil operatsion tizimlar ikkita asosiy platforma ya’ni “user-facing” dasturiy
ta’minot platformasi va qurilmalarni boshqarish uchun mo‘ljallangan quyi sathdagi
real-vaqt operatsion tizidan iborat bo‘ladi. Mobil operatsion tizimlar asosan 1979
yilda paydo bo‘lgan va bunda jarayonlarni boshqarish uchun (taqsimlangan tizim)
tizimlardan foydalanilgan. Quyidagi jadvalda (1-jadval) mobil operatsion
tizimlarining rivojlanish bosqichlarini ko‘rishimiz mumkin.
1-jadval. Mobil OT larning rivojlanish bosqichlari
Yaratilgan yili
Qurilma va OT nomi
1979-1992
1993
1996-2002
Tasnifi
Mobil qurilmalar Jarayonlarni boshqarish uchun embedded
systems tizimlardan foydalanilgan
Touchscreen, e-mail va PDA xususiyatlari
Birmchi smartfonlar mavjud
Touchscreen, e-mail, internet xizmatlari va
Palm OS, Windows PDA xususiyatlari mavjud
CE, Nokia S40
2002
Xavfsizlik protokollari,
BlackBerry
smartfonlari
Nokia, birmchi e-mail, internet xizmatlari
2005
internet tablet,
Maemo OS
2007
Apple IPhone, iOS
"mobile phone" va "internet communicator
2007-2008
Android, OHA Birinchi android smartfonlari
2010
Birinchi windows smartfonlari
Windows Phone OS
MeeGo birmchi Nokia, Intel va Linux Foundation asosida
Linux mobil tizimi Nokia
2011
N9 da sinalgan
Libraries - Ilovalarni boshqarish uchun zarur bo‘lgan kutubxonalardan
Platforma nomi
Dasturlash tili
Android
Java, qisman C/C++, Kotlin
BlackBerry
Java
iOS SDK
Objective - C, Objective Pascal, Swift
Java ME
Java
Windows Phone (WP)
Visual C++, Visual C#, Visual Basic
Marmalade
C/C++
Python
Python
FireFox OS
HTML5, CSS, JavaScript
iborat.
Bunga Web browser engine WebKit, ma’lumotlarni saqlash va ilovalararo
ma’lumotlarni almashish uchun SQLite database kutubxonasi, audio va video
ma’lumotlarni boshqarish uchun Media Framework, internet xavfsizligi uchun
SSL kutubxonasi, grafikani boshqarish uchun OpenGL, touchscreen xizmati uchun
Surface Manager va h.k. lar. Android Runtime - Dalvik Virtual Machine
komponentini boshqarish uchun ishlatiladigan kutubxona hisoblanadi. Bunda har bir
ilovaning o‘z protsessida ishlashi ta’minlanadi. O‘z navbatida bu kutubxonalar
ilovalar yaratishda Java dasturlash tilini ishlatish uchun ham yordamberadi.
Application Framework - yuqori sathdagi Java sinf va paketlar
jamlanmasidir. Bunda tayyor xizmatlardan foydalanish mumkin (Broadcast
Receivers, Content Providers, Camera Control va h.k. lar)
Applications - bu foydalanuvchi uchun mo‘ljallangan ilovalar sathi
hisoblanadi (Contacts Books, Browser, Games).
grg
Har bir operatsion tizim platformasi uchun dasturlash tillari va dasturiy vosita
ishlab chiqish muhitlari mavjud bo‘lib, mobil qurilmalarga dasturiy vositalar
yaratish uchun platformalar quyidagi 2-jadvalda keltirilgan.
2-jadval. Platformalar uchun dasturlash tillari
Mobil qurilmalar uchun OT larning qo‘llanilish ko‘rsatkichlari
MOBILE OPERATION SYSTEM
08
09
10
11
12
01
02
03
04
05
06
07
08
♦ Android И Windows A iOS )( OS X * Linux )( BlackBerry OS Ж Firefox
OS
1.1- rasm. Mobil qurilmalar uchun OT larning qo‘llanilish ko‘rsatkichlari
Zamonaviy mobil qurilmalar uchun operatsion tizimlarning asosiy
funksiyalari.
❖ Touchscreen
❖ Cellular
❖ Bluetooth
❖ Wi-Fi
❖ GPS mobile navigation
❖ camera, video camera
❖ speech recognition, voice recorder
❖ music player
❖ near field communication (NFC)
❖ infrared blaster (IR blaster).
Dasturlar doʻkoni
Google Play (avvalgi Android Market)
2008-yil 22-oktabrda Google Android OT dasturlarining onlayn doʻkoni —
Android Market ochilishi haqida eʼlon qildi. Kelishivga koʻra yaratuvchilar
foydaning 70 %, operatorlar esa qolgan 30 % olishadi. 2009-yil
fevralda AQSH va Buyuk Britaniya yaratuvchilarida Android Marketdagi oʻz
dasturlari uchun pul olish imkoniyati paydo boʻldi. Sony Ericsson kompaniyasi
dasturlarning onlayn doʻkoni Android Marketda shaxsiy kanalini ishga tushirdi. U
kanalda kompaniya tomonidan tavsiya etilgan dasturlar va oʻyinlar berilgan. 2011yil dekabrda Android Market tuzilganidan beri 10 mlrd. dastur koʻchirib olindi.
2012-yil martda Google kompaniyasi „Kitoblar“, „Android Market“, „Musiqa“ va
boshqa servislarni yagona Google Play servisiga birlashtirdi. Googel Play internet
doʻkoni 190ta davlatda ishlaydi, 700 mingdan ortiq dasturga ega, ochilganidan beri
25 mlrd.ta dastur koʻchirib olingan.
Afzalliklari
Baʼzi kuzatuvchilarning taʼkidlashicha, Android bir qator funksiyalarda, xususan
veb syorfingi Google va boshqa xizmatlar bilan integratsiyalashuvida oʻzining
raqobatchilaridan biri Apple iOSʼdan koʻra yaxshiroqdir. Bundan tashqari,
Android, iOSdan farqli oʻlaroq, koʻproq platformalarga funksiyalarni amalga
oshirish imkonini beradigan ochiq platformadir;
Dasturlarni „tasdiqlanmagan manbalardan“ (masalan, xotira kartasidan) oʻrnatish
taqiqlanganiga qaramay, ushbu cheklovni qurilma sozlamalari orqali oʻchirish
mumkin boʻlib, bu foydalanuvchiga Internetga ulanmagan holda telefon va
planshetlarga dasturlarni oʻrnatish imkonini beradi. Shuningdek, har kimga
Android uchun bepul ilovalar yozish va uni qurilmada sinab koʻrish imkonini
beradi;
Android operatsion tizimini ARM, MIPS, x86 kabi turli xil apparat platformalariga
oʻrnatish mumkin;
Google Play Marketʼga muqobil xizmatlar mavjud: Amazon Appstore, Uptodown
App Store, Opera Mobile Store, Yandex Store, GetApps, Mobogenie, F-Droid,
1Mobile Market, Meizu Appstore, AppGallery, Aurora Store, Aptoide;
4.3 versiyasidan koʻp oʻyinchi rejimini qoʻllab-quvvatlash imkoni tugʻildi.
Tanqidlar
Sertifikatlangan Android qurilmalariga identifikatsiya maʼlumotlarini kompaniya
serverlariga foydalanuvchining harakati haqidagi real vaqtda maʼlumotlarni
uzatishga imkon beruvchi maxsus Google xizmati mavjud;
Telefon ishlab chiqaruvchilari Google Play va boshqa Google kompaniyasiga
tegishli boʻlgan mulkiy ilovalardan u bilan shartnoma qilgandan keyingina
oʻrnatish huquqiga ega boʻladilar;
Lookout Security Mobile maʼlumotlariga koʻra, 2011-yilda Android
smartfonlaridan foydalanuvchilardan taxminan bir million AQSh dollari
oʻgʻirlangan (masalan, telefon egasini bilmasdan SMS yuborishi orqali);
Android (xuddi IOS kabi) Internetda fayllarni yuklash uchun HTMLda
ishlatiladigan yuklash atributini qoʻllab-quvvatlamaydi.
Android 5.0-5.1.1 (Lollipop) operatsion tizimi, Androidning muhim
o'zgartirishlaridan biri bo'lib hisoblanadi. Bu versiyalarda quyidagi muhim
yangilanishlar amalga oshirilgan:
1. **Material Design**: Material Design, Android 5.0 Lollipop bilan kiritilgan va
platforma uchun shakllantirilgan yangi dizayn tillari va qo'llanmalarni o'z ichiga
oladi. Bu yangilik, grafik interfeysni engel va ishlovchi qilish, animatsiyalarni
qo'llash, ranglar, shakllar va animatsiyalarni o'z ichiga oladi.
2. **ART (Android Runtime)**: Android 5.0 Lollipop-da, avvalgi Dalvik VM
o'rniga Android Runtime (ART) ishlatilishi boshlandi. Bu, ilovachilarning
jarayonlarni tezlashtirish, batareyani tezroq sarflash, ilovachilarning
o'zlashtirishlarini tezlashtirish, ma'lumotlar ro'yxatini optimallashtirish va boshqa
samarali tizim darajalarini o'z ichiga oladi.
3. **Batareyani optimallashtirish**: Lollipop versiyalari, qurilma batareyasini
boshqarishni ko'paytirish va batareya hayotini uzaytirishga qaratilgan muhim
o'zgarishlar bilan kelib chiqdi. Batareyani optimallashtirish tizimi, batareya
iste'molini optimallashtirish va ilovachilarning batareya bilan taalluqli tadbirlarini
o'z ichiga oladi.
4. **Bluetooth LE va Diqqat qidirish**: Lollipop, Bluetooth Low Energy (BLE)
kabi qulay texnologiyalarni qo'llash orqali qurilmani muassirroq va energiya
tejamkorligini oshirishga yordam berdi. Shuningdek, qurilmani izlaydigan va
uning manzillarini tizimga yuboruvchi Diqqat qidirish tizimi qo'shildi.
5. **Boshqarish paneli**: Android 5.0 bilan, boshqarish paneli va boshqa muhit
vositalari yangilandi. Yana biror ilovaga o'tish va ilovachilarning ko'rishidan
qutulgan ilovachilarning miqyosini o'zgartirish uchun qulayliklar qo'shildi.
6. **Batareya qo'llanish statistikasi**: Lollipop, ilovachilarning qurilma
batareyasini qanday ishlattiklarini ko'rib chiqish uchun batareya qo'llanish
statistikasini o'z ichiga oladi. Bu statistika, batareya sarflaydigan ilovachilarning
ro'yxatlarini namoyish etadi va foydalanuvchilarga batareya tejamkorligini oshirish
maslahatlari beradi.
7. **Konditsionli sozlamalar**: Bu versiyalarda, ilovachilar sharoitlarga bog'liq
ravishda joylarni avtomatik ravishda o'zgartirish imkoniyatiga ega bo'ldi. Masalan,
avtomatik ravishda Wi-Fi-ni yoqish va boshqalar.
8. **Qabul qilish sozlamalari**: Android 5.0, qabul qilish sozlamalarini o'z ichiga
olgan yangi bildirishnoma tizimini taklif etdi. Bu, ilovachilarning barcha
bildirishnomalarini birlashtirish, qabul qilishni belgilash, ilovachilarning muhimi
ekanligini belgilash va boshqalar uchun imkoniyatlarni taqdim etadi.
Bu, Android 5.0-5.1.1 (Lollipop) tizimida amalga oshirilgan eng muhim
yangilanishlardan ba'zilari. Bu yangilanishlar, Android platformasining
yutuqlaridan biri bo'lib, muhitning ishlashini tezlashtirish, batareya sarflaydigan
ilovachilarning samarali ishlashini ta'minlash va qurilmaning iste'molini oshirish
maqsadida o'zgarishlar kiritildi.
Android 5.0-5.1.1 (Lollipop) operatsion tizimi bir nechta afzalliklarga ega:
1. **Material Design**: Lollipop versiyalari Material Design konseptiga
asoslangan yangi dizayn tillari va qo'llanmalarni o'z ichiga oladi. Bu dizayn,
qulaylik va yaxshi ko'rib chiqishni ta'minlaydi va platformaning o'zini yangilashini
yaratdi.
2. **ART (Android Runtime)**: Lollipop-da, Android Runtime (ART) avvalgi
Dalvik Virtual Machine (VM) o'rniga ishlatilgan. Bu, ilovachilarning ilovasini
tezlashtirish va qurilmani samarali ishlashi uchun xususiyatlar bilan to'la.
3. **Batareya optimallashtirish**: Lollipop, batareya optimallashtirishida qanday
ishlatildiğini aniqlash uchun batareya qo'llanish statistikasini qo'shdi. Bu,
foydalanuvchilarga qurilmani qanday ishlatish haqida ko'proq ma'lumot beradi va
batareyani uzun muddatda saqlashga yordam beradi.
4. **Qabul qilish sozlamalari**: Qabul qilish sozlamalari, foydalanuvchilarning
o'zlariga qanday xabarlar olishlari kerakligini belgilash va barcha
bildirishnomalarini birlashtirish imkonini beradi. Bu, bildirishnomalar to'plamini
yaxshi boshqarishga imkon beradi.
5. **Qurilma identifikatsiya va ovozli qilish**: Lollipop, qurilmani avtomatik
ravishda ochish va avtomatik ravishda bloklash imkoniyatini oshirdi. Shuningdek,
ovozni o'qish orqali qurilmani ochish imkonini oshirdi.
6. **Xavfsizlik yangilanishlari**: Android 5.0-5.1.1-da xavfsizlikning ko'payishi
uchun bir nechta yangilanishlar kiritilgan. Masalan, cihazlarning qulay va ishonchli
bo'lishi uchun Smart Lock va boshqa xavfsizlik yangilanishlar.
7. **Bluetooth va Wi-Fi qulayliklari**: Lollipop versiyalari, Bluetooth va Wi-Fi
bilan bog'liq yangi qulayliklarni qo'shdi. Bu, Bluetooth LE-ni qo'llash, Diqqat
qidirishni taqdim etish va Wi-Fi Directni o'z ichiga oladi.
Bu, faqat ba'zi Lollipop versiyalarining afzalliklaridan faqat bir qismini
ta'kidlashdir. Yana ko'proq yangilanishlar va afzalliklar mavjud bo'lishi mumkin,
ammo bu versiyalarning asosiy muhim afzalliklari.
Android 5.0-5.1.1 (Lollipop) operatsion tizimining bir nechta kamchiliklari
mavjud:
1. **Boshlang'ich ishlash muammo'lari**: Ba'zi foydalanuvchilar Android 5.0-ni
o'rnatinganda, boshlang'ich ishlovchi muammo'lari bilan yuzlashishdi. Bu,
qurilmaning tezlashishi, ilovachilarning ishlatishiga tegishli xatoliklar va boshqa
muammo'lardan kaynaklanadi.
2. **Batareya sarflanishi**: Ba'zi foydalanuvchilar Android 5.0-ga
yangilanganidan so'ng batareyani tez sarflash haqida shikoyatlarni bildirdilar. Bu,
muammolar bilan bog'liq bo'lib, qurilma batareyasining optimallashtirishini
ta'minlash uchun qat'iy bir lozim.
3. **Stabil ishlash**: Ba'zi foydalanuvchilar Android 5.0 va 5.1.1-versiyalari
o'rtasida stabil ishlash muammo'lari haqida shikoyatlarni bildirdilar. Bu,
ilovachilarning qurilmaning to'g'ri va ishonchli ishlashi uchun o'zgarishlarni talab
etishiga olib keladi.
4. **Yuklash va ishlash tezligi**: Ba'zi foydalanuvchilar Android 5.0 va 5.1.1-ga
yangilanganidan so'ng qurilmaning yuklash va ishlash tezligida pasayishlar yuz
berishini aytishdi. Bu, qurilmaning ishga tushirilishi va ilovachilarning interfeysi
orqali amalga oshirishi jarayonlarida to'g'ri ishlashini ta'minlash uchun lozim
bo'lgan o'zgarishlarni talab etadi.
5. **Xavfsizlik kamchiliklari**: Ba'zi xavfsizlik muammolari, ma'lumotlar
himoyalash va xavfsizlik sozlamalari bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Bu,
Androidning keyingi versiyalariga nisbatan ko'proq xavfsizlik yangilanishlarini
talab etadi.
Shu bilan birga, Android 5.0-5.1.1 (Lollipop) operatsion tizimi ham bir nechta
kamchiliklarga ega bo'lishiga qaramay, unda yangi vaqtincha yangilanishlar va
o'zgarishlar kiritilishi mumkin. Yangilanishlardan oldin, muammo'larni hal qilish
uchun ilovachilarning tizimlarini yangilashni maslahat beraman.
Xulosa:
Android. Android deganda foydalanuvchi qurilmalarni sodda boshqarishi birinchi
bu dasturni ishlatgan odam ham unchalik qiyinchilik to`siqlarga to`xtamasdan oson
o`rganib ketish menimcha ko`pchilik foydalanuvchilarga yoqimli bo`lsa
kerak.Ammo android dasturining menga unchalik ham xush kelmaydigan joyi
istalgan serverlardan dasturlarni yuklab olishi. Masalan ios sistemasi bilan
solishtirsak unda o`zining marketidan va o`zi qabul qila oladigan dasturni yuklasa
bo`ladi .