Mustaqil ishi Mavzu: Labarayoriya jihozi (isitish,o’lchov,optik asbob)lar. Ko’rgazmali qurollar,
ularning turlari va geografiya darslarida ulardan foydalanish metodikasi
Termiz davlat universiteti Ijtimoiy fanlar fakulteti
Boshlang’ich ta’lim yo’nalishi 3-bosqich 120-guruh talabasi
Tog’aynzarov Sayfiddinning Geografiya va uni o’qitish
metodikasi fanidan tayyorlagan Mustaqil ishi
Mavzu:Labarayoriya jihozi (isitish ,o’lchov ,optik
asbob)lar.Ko’rgazmali qurollar, ularning turlari va
geografiya darslarida ulardan foydalanish metodikasi
2.Darsni tashkil etishda ko’rgazmali qurollarni tog’ri tanlay olish
3 ko’rgazmali qurollardan foydalanish metodikasi.
1.Geografiya darslarini o’qitish va rejalashtirish.
Geografiya darslarini rejalashtirish geografiya ta'limidagi muhim vazifalardan
biri hisoblanadi. Ma'lumki, umumiy o'rta ta'lim maktablarida geografiyani
o'qitishning asosiy shakli dars sanaladi. Darsda o'quv fani yuzasidan asosiy o'quv
materiali o'rganiladi, lekin dars o'qitishning boshqa shakllari bo'lgan darsdan
tashqari ishlar, sinfdan tashqari mashg'ulotlar va ekskursiyalar bilan uzviy bog'liq.
Chunki darsda darsdan tashqari ishlar masalan, geografiya maydonchasida olib
borilgan o'lchov ma'lumotlari, tayyorlangan ko'rgazmali qurollar, ekskursiyada
tayyorlangan gerbariylar va kollektsiyalardan foydalaniladi. Sinfdan tashqari
mashg'ulotlar o'quvchilarning geografiya o'quv fanlaridan o'zlashtirgan bilim va
ko'nikmalarini mustahkamlashga, kengaytirishga, rivojlantirishga, kasbga ongli
ravishda yo'llashga xizmat qiladi. Demak, geografiyani o'qitishda dars, darsdan
tashqari va sinfdan tashqari mashg'ulotlar, ekskursiyalardan o'z o'mida rejali va
samarali tashkil etilishi, ya'ni o'qitishga tizimli yondoshuvni amalga oshirish lozim.
O'qituvchi ushbu mashg'ulotlami bir-biri bilan uzviy ravishda tashkil etish asnosida
geografik ta'lim samaradorligiga erishish, o'quvchilarda ilmiy dunyoqarashni
shakllantirish, umumgeografik va xususiy tushunchalar hamda o'quv-amaliy
ko'nikmalami izchil ravishda tarkib toptirish, mantiqiy fikr o'rgatishni
nazarda tutadi. Geografiyani o'qitishda tizimli yondoshuvni amalga oshirish uchun
o'qituvchi o'quv boshida yillik reja tuzishi lozim. Mazkur reja
o'qitishning barcha shakllarini uzviy ravishda qamrab olishi, o'quv dasturidan o'rin
olgan boblar va mavzular bo'yicha darslar tizimi, o'quv yilidagi choraklar va ta''illar
olingan holda o tkazish muddatlari, fanlararo bog lanishlar, ekskursiyalar,
darsdan va sinfdan tashqan ishlar aks etadi. Geografiya darslarini ikki
qismdan iborat: yillik va dars rejasi, darsning samaradorligi uni qanday
rejalashtirilganligi bog'liq. va dars 195 rejalari qanday mukammal tuzilgan
bo'lsa o'quvchilami bilim va ko'nikmalarni egallashi shuncha tez va oson bo'ladi.
Geografiya o'qituvchi yillik, ya'ni yillik reja tuzishi uchun: O'quv dasturidagi har bir
bobning didaktik maqsadini, shuningdek, bobdagi mavzulaming ta'limiy, tarbiyaviy
va rivojlantiruvchi maqsadlarini aniq tasavvur qilishi; Mavzulami o'qitishda yil
fasllari, mavzuning ta'limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi maqsadlari, o'quvchilarda
shakllantiriladigan biologik tushunchalar, tarkib toptiriladigan ko'nikmalami hisobga
olgan holda o'qitish metodlari, ko'rgazma vositalarini tanlashi. O'quvchilar
tomonidan o'tkaziladigan kuzatish va tajribalaming mazmuni va muddatlarini
aniqlashi; Darsda namoyish etiladigan tajribalarni avvaldan tayyorlash muddatlarini
belgilashi; Har bir darsda ta'lim-tarbiyaning uzviyligi, boblar, mavzular va fanlararo
bog'lanishlarni amalga oshirish yo'llarini belgilashi; O'quvchilarning mustaqil ishlari
uchun didaktik va tarqatma materiallami tayyorlash, mustaqil o'qish uchun
qo'shimcha adabiyotlami tanlashi; Amaliy mashg ulotlar, ekskursiyalami tashkil
etish uchun zarur bo'ladigan jihoz va asboblarini aniqlashi lozim. Xulosa qilib
aytganda, o'qituvchi yillik rejada o'qitish jarayonining yaxlitligini nazarda tutishi, o'z
pedagogik faoliyatini shu reja asosida tashkil etishi, unda o'qitishning barcha
shakllarining uzviyligini ta'minlagan holda ulami o'tkazish muddatlari ko'rsatilgan
bo'ladi, Hozirgi vaqtda metodika va maktab amaliyotida geografiya bo'yicha
o'quvchilar bilan olib boriladigan o'quv ishlarining quyidagi shakllari qabul qilingan:
dars va ular bilan bog'liq bo'lgan ekskursiyalar, uy vazifalari, darsdan tashqari ishlar
va sinfdan tashqari ishlar.
Mavzuli rejalashtirish quyidagilami aniqlashga imkon beradi: a) ma"lum bir
kurs bo'yicha o'quv jarayonlamini to'la ko'rishga imkon beradi; b) ma'lum bir kurs
bo'yicha dars turlarini aniqlashga; v) o'qituvchi va o'quvchilami hamkorlikda
faoliyatini metodlari va usullarini birgalikda qo'llashga. Odatda mavzuli rejalar
soatlar hajmini o'zgarmagan taqdirda ayrim o'zgarishlar va qo'shimchalar kiritilgan
holda 3-4 yil davomida foydalanishga mo'jallangan bo'ladi. 196 Hozirgi davrda
georafiya dasturlaming va predmetlarining asosiy xususiyati ulardagi bilimlami
sinfdan- sinfga murakkablashib borishidir. Shu munosabat bilan har bir geografiya
darsi ma'lum bir bilim va ko'nikmalami o'quvchilar tomonidan mustaqil
o'zlashtirishini shakllantirishda alahida bosqich bo'lmog'i lozim. Shuning uchun
umuta'lim maktablaridagi har bir sinf predmeti bo'yicha, bo'limlar va mavzular
bo'yicha rejasi ma'lum bir - biri bilan bog'langan tizim deb qaralmohi lozim. Mazkur
tizimning barcha qismlari bir-bin bilan chambarchas bog'langan. Mazkur tizimni
ikkita yirik bo'limga bo'lishimiz mumkin: tabiiy geografiya va iqtisodiy geografiya,
Ushbu ikki tizim bir-birini to'ldirishi lozim. Tabiiy geografik tizimning o'zi alohida
geografiya predmeti tizimidan, ular esa bo'limlar, mavzular tizimlaridan iborat.
Tabiiy ko‘rgazmali qurollar
jismlardir. Ular o'rganilayotgan material to‘g‘risida ancha to‘g‘ri,
haqiqatga yaqin tasawurlar berib, bolalarda bevosita qabul qilish
asosida tabiatshunoslik tushunchalari hosil bo‘lishiga imkon yaratadi.
Shunga ko‘ra sinfda yoki tabiatshunoslik xonasida jonli tabiatni
o ‘rganish uchun har xil xona o'sim liklari, shuningdek,
turaijoylardagi daraxtlarga xos bo‘lgan shoxchalar, barglar, gullar,
meva va urug‘lar bo‘lishi zarur. Tabiatshunoslik darslarida jonli tabiat
burchagida o ‘stirilayotgan o‘simliklardan, gerbariy va ekskursiyalardan olib kelingan o'simliklardan foydalaniladi. Tabiat
qo‘ynida o ‘tkaziladigan darslarda va ekskursiyalarda tabiiy
sharoitlardagi jonli tabiat obyektlaridan foydalaniladi.
Shuningdek, tabiiy obyektlardan hayvonlarni o'rganishda ham
foydalanish ma’qul. Garchi ko'pgina hayvonlarni bolalarga sinfda
(jonli tabiat burchagida) ko‘rsatish mumkin bo‘lsa ham
ekskursiyalar uyushtirishga e’tibor berish kerak bo'ladi, chunki
bunda o ‘quvchilar faqat ularning tashqi ko‘rinishinigina emas,
balki xarakterli harakatlari va xulq-atvorlari bilan ham tanishish
imkoniyatiga ega bo'ladilar. Tirik hayvonlar bo'lmaganda ularning
chuchelalari (tulumlari), mulyajlari yoki fotosuratlari va rasmlaridan foydalanish mumkin. Biroq tirik hayvonlarni tabiiy sharoitlarda
ko‘rsatuvchi kinofilmlar o‘quvchilarga ancha haqiqiy tasawurlami
beradi.
Shuningdek, tabiiy obyektlardan hayvonlarni o'rganishda ham
foydalanish ma’qul. Garchi ko'pgina hayvonlarni bolalarga sinfda
(jonli tabiat burchagida) ko‘rsatish mumkin bo‘lsa ham
ekskursiyalar uyushtirishga e’tibor berish kerak bo'ladi, chunki
bunda o ‘quvchilar faqat ularning tashqi ko‘rinishinigina emas,
balki xarakterli harakatlari va xulq-atvorlari bilan ham tanishish
imkoniyatiga ega bo'ladilar. Tirik hayvonlar bo'lmaganda ularning
chuchelalari (tulumlari), mulyajlari yoki fotosuratlari va rasmlaridan foydalanish mumkin. Biroq tirik hayvonlarni tabiiy sharoitlarda
ko‘rsatuvchi kinofilmlar o‘quvchilarga ancha haqiqiy tasawurlami
beradi.
Bolalarda bevosita qabul qilish mumkin bo‘lmagan tabiat jismlari
va hodisalari to‘g‘risida aniq va to‘g‘ri tasawurlar hosil qilish uchun
ko‘rgazmali qurollardan keng foydalaniladi. Tabiatshunoslik kursini
o‘rganish uchun zarur bo‘lgan ko'plab ko‘rsatuv jihozlari maxsus
do'konlarda sotiladi.Chunonchi 3 -4 - sinflarda tabiatshunosiikni
o‘rganish uchun «Jonajon o‘lka tabiati» turkumidagi jadvallar chop
96etilgan. Tabiatshunoslik bo‘yicha devoriy o‘lkashunoslik suratlaridan,
shuningdek, zoologiya bo‘yicha ham jadvallardan foydalanish
mumkin, ular tabiatning oikashunoslik obyektlari to‘g‘risida
tasawur va tushunchalarni shakllantirishga yordam beradi.
E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT
http://fayllar.org