O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR
VAZIRLIGI
MUXAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
SAMARQAND FILIALI
KOMPYUTER TIZIMLARI KAFEDRASI
60610503 - Kompyuter injiniringi («Kompyuter injiniringi»)
“Kompyuter tarmoqlari” fanidan
yo’nalishi
1- MUSTAQIL ISH
Mavzu: TCP/IP va OSI modellarning o’xshash jihatlarini qiyoslash.
Bajardi: KI 21-01 guruh talabasi
Raxmatov Musurmon
Qabul qildi: Sattarov M
Samarqand – 2023
Mavzu: TCP/IP va OSI modellarning o’xshash jihatlarini qiyoslash.
Reja:
1. OSI modeli haqida qisqacha.
2. TCP / IP && OSI o'xshashlik
3. TCP/IP protokollari stekining tuzilishi
Nazariy qism
1)
OSI (Open System Interconnection) modeli ISO (Xalqaro standart
OSI (Open System Interconnection) modeli ISO (Xalqaro standart) tashkilot
tomonidan joriy qilingan. Hozirda OSI (Open System Interconnection) modeli
shunchaki mos yozuvlar modeli hisoblanadi. Demak, har qanday so'nggi tarmoq
infratuzilma qurilmalarida yoki Operatsion tizimlarida OSI modelining real
ishlashlari mavjud emas. OSI (Open System Interconnection) modeli bugungi kunda
faqat kompyuter tarmog'i tushunchalarini o'rgatish va kompyuter tarmoqlari qanday
ishlashini tushunish uchun mos yozuvlar modeli sifatida foydalanilmoqda.
OSI (Open Systems Interconnection) model - bu matn o'ninchi yoki 7qatlamli
modelning, bir qatlamni ikkinchisidan yuqori qatlama boshqarishda ishlatiladi. U bir
tarmoqning mijoz (end-user) ma'lumotlarini o'zaro almashishida bo'lgan jarayonlarni
tavsiflashda foydalaniladi.
Yana bir xil tushuncha - bu model tarmoqning har bir qatlamiga atributlar
(xususiyatlar) va vazifalar (tasks) ta'riflayer. Quyidagi
tarjimasi:
1.
Fizikaviy (Physical) qatlam - Bu qatlam o'z ichiga tarmoqdagi elektrik
signalga,kabellarga, interfeyslarga, konnektorlarga, optik signalga, jismoniy
podkluchaydigan yechimlarga oid xususiyatlar va tafsilotlarni tavsiflaydi.
2.
Uloviy (Data Link) qatlam - Ushbu qatlam o'z ichiga tarmoqqa offraitilar,
paketlar, chastotalash va bog'liq protokollar kabi xizmatlarni amalga oshiradi.
3.
Tarmoq (Network) qatlam - Bu qatlam tarmoqdagi ma'lumotlar paketlarni
o'zichiga oladi va ularga manzil beradi. Ip addreslarni va routing protokollarini
ishlatadi.
4.
Transport (Ko'chirish) qatlam - Ushbu qatlam ma'lumotlarni tarmoqqa
yuborishni boshqaradi, ularga to'g'ri kelishuvlar va aloqalarni amalga oshiradi.
5.
Session (Sessiya) qatlam - Ushbu qatlam mijozlar orasidagi aloqalarni,
sessionlatni ochadi va yopadi.
6.
Presentation (Prezentatsiya) qatlam - Ushbu qatlam ma'lumotlarni
formatlash vatarjima qilishni boshqaradi, masalan kriptografiya va dekriptografiya.
7.
Application (Ilova) qatlam - Bu qatlam foydalanuvchi ilovalari bilan
aloqadabo'lgan qatlamdir, bu yerda foydalanuvchi ilovasi bilan aloqada bo'lgan
protokollar, API interfeyslar va boshqa yuksak darajadagi elementlar ishlatiladi.
OSI modeli tarmoq protokollarini tavsiflashda keng qo'llaniladi va protokol va
tarmoqni to'liq tushunishda yordam beradi. Uning asosiy maqsadi - elektron
ma'lumotlar almashishini sodda va nazariy tarzda tavsiflashni ta'minlash.
Bu xususiyatlar bilan OSI modeli tarmoq tuzilishining qanday ishladigini tushunishga
yordam
beradi
1-rasm.OSI va TCP/IP modellari
2) TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) va OSI (Open
Systems Interconnection) modellari ikkala tarmoq modellari bo'lib, tarmoq
kommunikatsiyasi protokollarining ishlaydigan qattiq tavsiflari sifatida ishlatiladi.
Ularning o'zaro o'xshashliklari va farqlari mavjud.
O'xshashliklar:
1.
Protokollar tavsifi: Ham OSI va TCP/IP modellalari tarmoq protokollarini
tavsiflashda foydalaniladi. Ularda foydalanuvchi vaqti, ilovalar, transport qatlam,
tarmoq qatlam va fizikaviy qatlamlar kabi tarmoqni qaysi echimlari o'z ichiga
olganini izohlaydi.
2.
Tarmoq tuzilishi: Ikki model ham tarmoqni bir qancha qatlamlarga bo'lib
ajratibturadi. Taqqoslashlar uchun har bir qatlam o'z protokollariga ega va
ma'lumotlarni boshqarishga oid bo'lgan funksiyalar amalga oshiradi.
Farqlar:
1.
Qatlamlar soni: OSI modeli 7 qatlamdan (fizikaviy, datalink, aloqa,
transport,tochka, application) iborat bo'lsa, TCP/IP modeli faqat 4 qatlamdan
(network, internet, transport, application) iboratdir.
2.
Protokollar: Ularning qo'llab-quvvatlagan protokollari farqli. OSI modeli
uchun eng mashhur protokollar Token Ring, FDDI, X.25 va TCP/IP modeli uchun
eng mashhur protokollar IP, TCP, UDP kabi.
3.
Tarmoq tuzilishi: OSI modeli jarayonlar orasidagi amalga oshirish
jarayonlariniyaratadi, TCP/IP modeli esa amalga oshirishni darajaviy tartibda
ko'rsatadi.
4.
Amalga oshirish funksiyalari: OSI modeli ushbu funksiyalarni alohida
qatlamdaajratgan bo'lsa, TCP/IP modeli bir qatlamda amalga oshiriladi.
Yani, OSI va TCP/IP modellari tarmoqning tavsifini beruvchi va protokolni tavsiflab
chiqishdagi huddi ikkisi protokollar, foydalanuvchi qanday ochiq ma'lumot
almashishini ta'minlaydigan qattiq tavsiflardir. Masalan, OSI modeli 7 ta, TCP/IP esa
4 ta qatlamni belgilaydi va ulardan har biri tarmoq kommunikatsiyasi protokollari va
xizmatlari bilan bog'liq vaqtlar bilan bog'liq.
Ikkalasi ham tarmoq standartlari va qurilmalarini yaratish va amalga oshirish uchun
asos yaratadi.
Ikkalasi ham tarmoqdagi aloqa jarayonini qatlamlarga ajratadi.
05
06
07
08
Ikkala modelda ham bitta qatlam ma'lum bir funktsionallikni belgilaydi va faqat
ushbu funktsiyalar uchun standartlarni o'rnatadi.
Ikkala model ham ishlab chiqaruvchiga boshqa ishlab chiqaruvchilar tomonidan
ishlab chiqarilgan qurilmalar va komponentlar bilan birgalikda ishlashi va ishlashi
mumkin bo'lgan qurilmalar va tarmoq tarkibiy qismlarini yaratishga imkon beradi.
Ikkala model ham murakkab funktsiyalarni oddiy tarkibiy qismlarga bo'lish orqali
muammolarni bartaraf etish jarayonini soddalashtiradi.
Oldindan belgilangan standartlar va protokollarni aniqlash o'rniga, har ikkala model
ham ularga murojaat qilishdi. Masalan, Ethernet standartlari ushbu modellar
yaratilishidan oldin IEEE tomonidan aniqlangan edi. Shuning uchun ularni qayta
aniqlash o'rniga ikkala model ham ularni IEEE Ethernet standartlari sifatida ishlatgan.
3) TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) protokollari
stekining tuzilishi quyidagicha:
1.
Fizikaviy (Physical) qatlam: Ushbu qatlam elektron ma'lumotni fizikaviy
tarmoqqa o'tqazadi. Uning protokollari Ethernet, Wi-Fi, USB kabi jihozlarni qamrab
oladi.
2.
Ilova (Data Link) qatlam: Bu qatlam protokollari ma'lumotlar bloklariga
pakeslovchi funksiyalarga ega bo'lib, shuni ta'minlaydi. Misol uchun, Ethernet
boladigan usullar bu qatlamda ishlatiladi.
3.
Tarmoq (Network) qatlam: Uning protokollari ma'lumotlar uchun manziller
varo'yxatlar, ya'ni IP a'lochilar, routing va paketlarning uzatish funksiyalariga ega
bo'lib, IPv4, IPv6 kabi protokollar bu qatlamda ishlatiladi.
4.
Transport (Ko'chirish) qatlam: Ushbu qatlam ma'lumotlarni tarmoqda
jo'natishva qabul qilishni amalga oshiradi. Uning asosiy protokollari TCP va UDP
bo'lib, TCP ma'lumotlar uchun ishonchlilikni (reliable data transfer) amalga oshiradi,
UDP esa yo'qotishsiz ma'lumotlar uchun ishlatiladi.
5.
Ko'chirish nusxalari (Internet) qatlam: Internet qatlamining protokollari
yordamida ma'lumotlar Internet protokoliga (IP) paketlar ko'chiriladi, xatoliklar
aniqlanadi va ularga javob beriladi.
6.
Application (Ilova) qatlam: Ushbu qatlami ilovachiylar bilan aloqada
bo'lganprotocol va xizmatlar uchun ishlatiladi. Misol uchun HTTP, FTP, SMTP,
DHCP kabi protokollar bu qatlamda ishlatiladi.
TCP/IP protokoltar steki turli xil tarmoqlarni yagona ma'lumotlar uzatish
tizimiga birlashtirilgan transport tizimini yaratish uchun mo'ljallangan ierarxik
tartibga ega protokollar to'plamidir. Tarmoqlarning xilma-xilligi OSI modelining
fizik va kanal sathlarida "mahalliy" tarmoqlarni qurish texnologiyasidagi farq sifatida
tushuniladi. Hozirgi vaqtda TCP/IP protokollari steki Internetdagi asosiy ma'lumotlar
uzatish protokollaridir.
Stekning nomi asosiy protokollarning nomlaridan kelib chiqqan: TCP (Transmission
Control Protocol) uztishlarni boshqarish protokoli va IP (Internet protocol)
tarmoqlararo protokol. Ko'pincha birlashtiriladigan tarmoqlarga tarmoq osti deb
ataladi.
OSI modeli va TCP / IP modeli qatlamlari kompyuter tarmoqlarida o'xshash
funktsiyalarni ta'minlaydi.
Dastlab TCP / IP modeli to'rt qavatli model bo'lib, keyinchalik besh qatlamli modelga
yangilandi. Ammo, OSI mos yozuvlar modeli etti qatlamdan iborat.
OSI mos yozuvlar modelining qatlamlari va yangilangan beshta TCP / IP model
qatlamlari
04
OSI mos yozuvlar modelining Network Layer (3-qavat) asl TCP / IP
modelida Internet
05
TCP / IP va OSI modellarining qatlamlari har bir qatlamning funktsional
imkoniyatlarini ta'minlash uchun juda ko'p turli xil protokollarni va / yoki
standartlarni o'z ichiga oladi. Masalan: Transport qatlami ikkita muhim protokolni o'z
ichiga oladi; TCP (Transmission Control Protocol) va UDP (User Datagram
Protocol).
TCP / IP - bu mijoz-server modeli. TCP / IP protokollari to'plami yordamida
ishlaydigan tarmoqda mijozlar xizmat so'rashadi va server so'ralgan xizmatni taqdim
etadi.
06
Asl to'rtta TCP / IP modeli va yangilangan beshta TCP / IP modeli Session Layer va
Presentation Layer-ga ega emas. OSI mos yozuvlar modeli ikkita qo'shimcha
qatlamga ega, ular Session Layer va Presentation Layer deb nomlangan.
Dunyodagi eng katta "Internet" tarmog'i TCP / IP protokollari to'plamida ishlaydi.
Yuqorida muhokama qilinganidek, OSI (Open System Interconnection) modeli faqat
tarmoq kontseptsiyalarini muhokama qilish yoki o'rgatish uchun mos yozuvlar modeli
sifatida ishlatiladi.
Adabiyotlar ro’yxati
1. James F. Kurose, Keith W. Ross “A Top-Down Approach: Computer Networking”,
2017y. Pearson Education Limited
2. Andrew S. Tanenbaum. Computer Networks, Fourth Edition. Publisher;
PrenticeHall, 2011.
3. Н.А. Олифер, В.Г. Олифер “Компютерные сети: Принципы, технологии,
протоколы” Пятое издание, издател Питер, 2016
4. Musaev M.M. “Kompyuter tizimlari va tarmoqlari”. Toshkent.: “Aloqachi”
nashriyoti, 2013 yil. 8 bob. 394 bet. – Oliy o‘quv yurtlari uchun qo‘llanma.
5. Бройдо В.Л. "Вычислителные системы, сети и телекоммуникации" - СПб.:
Питер. 2003г.
6. Charles M. Kozierok. The TCP/IP Guide. San Francisco. 2005 y. 1618 p.