Фармацевтика ишини ташкил қилиш кафедраси БУХГАЛТЕРИЯ БАЛАНСИ Суюнов Низом Давурович Фармацевтика ишини ташкил қилиш кафедрасининг профессори, фармацевтика фанлари доктори Режа 1. Баланснинг тушунчаси ва моҳияти. 2. Баланснинг моддалари. 3. Актив ва пассив қисмга кирадиган моддалар. 4. Балансдаги ўзгаришлар. 5. Оддий ва мураккаб проводкалар. 6. Счетлар корреспонденцияси. 2 Бухгалтерия баланси молиявий ҳисоботнинг асосий шаклларидан бири ҳисобланади. У фармацевтика корхонаси маблағларини гуруҳлаш ва таркибини пул баҳосида акс эттириш ҳамда пул маблағларини, уларни ҳосил этиш манбаларини муайян санага жойлаштириш усулидан иборат. "Баланс" атамаси лотинча bis – «икки марта», banx – «тарози палласи» сўзларидан таркиб топган бўлиб, том маънода "икки палла" деган маънони англатади ва тенглик, мувозанат тушунчаси сифатида ишлатилади. Баланс фармацевтика корхонаси хўжалик маблағларининг актив ва хўжалик маблағларини тенглигини билдиради. Бухгалтерия баланси – муайян санага пулда ифодаланган ва хўжалик маблағларининг турлари, ташкил топиш манбалари бўйича иқтисодий гуруҳлаштириш ҳамда умумлаштириш усулидир. Бухгалтерия баланси муайян даврдаги компаниянинг активлари, мажбуриятлари ва устав капиталини умумлаштириб берувчи молиявий ҳисоботдир. Бухгалтерия баланси икки томондан, унинг чап томони актив, ўнг томони эса пассив деб айтилади. фармацевтика корхонаси балансининг активи таркибига қуйидаги бўлимлар киради: I. “Узоқ муддатли активлар”; II. “Жорий активлар”. Пассивда эса қуйидаги бўлимлар жойлашган: III “Ўз маблағлари манбалари”; IV. “Мажбуриятлар”. Активлар = Пассивлар + Хусусий капитал. 4 Бухгалтерия ҳисоби ҳисобварақлари хўжалик маблағлари ва хўжалик жараёнларининг жорий ҳисобда иқтисодий гуруҳлаш ва тезкор назорат қилиш усулидир. Бухгалтерия ҳисобининг ҳисобварақлари чизма тарзда қуйидагича ифодаланади: ҲИСОБВАРАҚНИНГ НОМИ Дебет Кредит Ҳисобварақларнинг чап қисмини дебет, ўнг қисмини кредит деб аташ қабул қилинган. “Дебет” ва “Кредит” иборалари “Д-т” ва “К-т” белгилари билан ифодаланса ҳам бўлади. Ҳисобварақларда, энг аввало, маблағнинг дастлабки ҳолати акс этгирилади, бу қолдиқ ёки сальдо деб аталади. Сўнгра ҳисобварақларда маблағлар ёки уларнинг келиб чиқиш манбаларини ҳам ўзгариши акс эттирилади. Ҳисобварақларнинг дебет ёки кредит томонларига ёзилган жараёнлар суммаларнинг жами ҳисобварақлар айланмаси деб аталади. Бухгалтерия ҳисоби счётларининг туркумланиши Доимий счётлар – бу ҳисобот даври охирига салдога эга бўлиб, бухгалтерия балансида акс эттириладиган активлар, мажбуриятлар, сармоялар счётларидир. Актив счёт (А) – бу активларни акс эттиришга мўлжалланган счёт бўлиб, унда иқтисодий ресурсларнинг қолдиғи ва кўпайиши счётнинг дебетида, камайиш эса кредит бўйича акс эттирилади. Пассив счёт (П) – бу мажбурият ва сармояни акс эттиришга мўлжалланган счёт бўлиб, унда мажбурият ва сармоянинг қолдиғи ва кўпайиш счётининг кредити бўйича камайиш эса дебет бўйича акс эттирилади. Контр-актив счёт (КА) – бу у билан боғлик бўлган актив счётнинг салдосидан чегириладиган молиявий ҳисоботда активнинг соф қийматини акс эттирувчи счётдир. Контр-пассив счёт (КП) – бу у билан боғлик бўлган пассив счётнинг салдосидан чегираладиган молиявий ҳисоботда мажбурият ёки сармоянинг соф қийматини акс эттирувчи счётдир. Транзит счётлар (Т) – бу ҳисобот даврида фойдаланиладиган, лекин ёпиладиган Молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботда акс эттириладиган ҳисобот даври охирига қолдиққа эга бўлмайдиган даромадлар ва харажатларнинг вақтинчалик счётларидир. Баланс счётлари деб, балансда қатнашадиган счётларга айтилиб, улар бўйича икки ёқлама ёзув амалга оширилади. Балансдан ташқари счётлар (БТ) – бу фармацевтика корхонасига қарашли бўлмаган, лекин вақтинчалик тасарруфида бўлган, активларнинг мавжудлиги ва ҳаракати, шартли ҳуқуқлар ва мажбуриятлар ҳақидаги ахборотни умумлаштиришга мўлжалланган счётлардир. Фармацевтика корхонаси баъзи хўжалик маблағлари ҳисобини юритишда бир неча баҳодан фойдаланиш зарурати туғилади. Шундай маблағлар ва улар ташкил топиш манбалари ҳисобини юритувчи счётлар тартибга солувчи счётлар деб аталади. Тўлдирувчи счётлар тегишли маблағ ва уларни ташкил топиш манбалари ҳисобини юритишга мўлжалланган счёт маълумотларини тўлдириш учун мўлжалланган. Тақсимловчи счётлар. Бу счётлар фармацевтика корхонасининг баъзи бир харажатларини ҳисобга олиш ва уларни калькуляция обектлари ёки ҳисобот даврлари ўртасида тўғри тақсимлаш мақсадида қўлланилади Йиғиб тақсимловчи счётлар. Бу счётлар маълум хўжалик жараёнидаги харажатларни бир ой давомида ҳисобга олиш, бу харажатларни иқтсиодий мазмунига қараб, гуруҳлаштириш ва уларни калькуляция объектлари ўртасида олдиндан қабул қилинган бирор базисга нисбатан мутаносиб равишда тақсимлаш учун хизмат қилади. Калькуляция счётлари фармацевтика корхонаси фаолиятида маҳсулотлар, сотилган товарлар, бажарилган иш ва кўрсатилган хизматлар таннархини аниқлаш учун харажатлар ҳисобини юритишга мўлжалланган. Таққословчи счётлар, айни бир муомалалар ёки фармацевтика корхонасининг бутун бир молиявий-хўжалик фаолиятининг натижасини аниқлаш учун ишлатилади. Бухгалтерия ҳисобининг ҳуқуқий-меъёрий тартибга солиш тизимида ҳисобот фармацевтика корхонасининг мулкий ва молиявий аҳволи ҳамда молия-хўжалик фаолияти натижалари тўғрисидаги маълумотларнинг ягона тизими сифатида қаралади. Ҳисоботлар маълум ҳисобот даври учун белгиланган шакллар бўйича тайёрланган бухгалтерия ҳисобининг ахбороти асосида тузилади. Ўз навбатида ҳисобот даври – бу фармацевтика корхонаси молиявий ҳисоботини тузиши лозим бўлган давр. Ҳисобот – хўжалик юритувчи субектларнинг ўтган вақт ичидаги ишлари натижалари ва шароити тўғрисидаги маълумотлар мажмуи бўлиб, ундан фаолиятни таҳлил қилиш, назорат қилиш ва бошқариш мақсадида фойдаланилади. Хўжалик воситалари ҳосил бўлиш манбалари Таркиби, жойлашиши, ишлатилиши Айланмада бўлмаган воситалар Дорихона биноси асбоб ва ускуналари, компьютерлар, мебель, патентлар, савдо белгиси ва бошқалар Айланмадаги воситалар Хомашё, материаллар, товар, ёқилғи ва бошқа ишлаб чиқаришда ишлатиладиган воситалар, пул воситалари, дебитор қарздорликлар, бюджет 10 Хўжалик воситаларининг ташкил топиш манбалари Шахсий маблағлар Дорихона устав капитали. Дорихонанинг соф фойдаси. Захира ва қўшимча капитали. Жалб этилган маблағлар Кредиторлар. Кредитор қарздорлик. Заёмлар (шартномалар асосида). 11 Баланснинг тузилиши қуйидагича ифодаланади: БАЛАНС Актив Хўжалик маблағларининг турлари ва уларнинг жойланиши Пассив Сумма Маблағларнинг ташкил топиш манбалари Сумма 12 Баланс умумлаштирувчи объектларни акс эттиришнинг икки-ёқлама хусусияти билан тавсифланади. Балансда фармацевтика корхонасининг молиявий ҳолатини бир зумлик сурат билан таққослаш мумкин. Кўрсаткичлар номи Наименование показателя 1 Актив I. Узоқ муддатли активлар I. Долгосрочные активы Асосий воситалар Основные средства: Бошланғич (қайта тиклаш) қиймати (0100, 0300) Первоначальная (восстановительная) стоимость (0100, 0300) Эскириш суммаси (0200) Сумма износа (0200) Қолдиқ (баланс) қиймати (сатр. 010 – 011) Остаточная (балансовая) стоимость (стр. 010 – 011) Номоддий активлар: Нематериальные активы: Бошланғич қиймати (0400) Первоначальная стоимость (0400) Амортизация суммаси (0500) Сумма амортизации (0500) Қолдиқ (баланс) қиймати (сатр. 020 – 021) Остаточная (балансовая) стоимость (стр. 020 – 021) Узоқ муддатли инвестициялар, жами (сатр. 040 + 050 + 060 + 070 + 080), шу жумладан: Долгосрочные инвестиции, всего (стр. 040 + 050 + 060 + 070 + 080), в том числе: Қимматли қоғозлар (0610) Ценные бумаги (0610) Шўъба хўжалик жамиятларига инвестициялар (0620) Инвестиции в дочерние хозяйственные общества (0620) Қарам хўжалик жамиятларига инвестициялар (0630) Инвестиции в зависимые хозяйственные общества (0630) Чет эл капитали мавжуд бўлган корхоналарга инвестициялар (0640) Инвестиции в предприятие с иностранным капиталом (0640) Бошқа узоқ муддатли инвестициялар (0690) Прочие долгосрочные инвестиции (0690) Ўрнатиладиган асбоб-ускуналар (0700) Оборудование к установке (0700) Капитал қўйилмалар (0800) Капитальные вложения (0800) Узоқ муддатли дебиторлик қарзлари (0910, 0920, 0930, 0940) Долгосрочная дебиторская задолженность (0910, 0920, 0930, 0940) Узоқ муддатли кечиктирилган харажатлар (0950, 0960, 0990) Долгосрочные отсроченные расходы (0950, 0960, 0990) I бўлим бўйича жами (сатр. 012 + 022 + 030 + 090 + 100 + 110 + 120) Итого по разделу I (стр. 012 + 022 + 030 + 090 + 100 + 110 + 120) Сатр коди Ҳисобот даври бо Ҳисобот даври код стр. шига охирига на начало на конец отчетного отчетного периода периода 2 3 4 010 011 012 020 021 022 030 040 050 060 070 080 090 100 110 120 130 14 БАЛАНС – фармацевтика корхонаси маблағлари ва уларни ташкил топиш манбалари ҳолатини пул шаклида маълум санага гуруҳлаш ва акс эттириш усулидир БАЛАНС Актив Хўжалик маблағларининг турлари ва уларнинг жойланиши Пассив Сумма Х Маблағларнинг ташкил топиш манбалари Сумма Х 15 Бухгалтерия балансидаги ўзгаришлар тури Хўжалик воситаларининг таркиби ёки жойлашиши ўзгарадиган жараёнлар, бунда: баланснинг актив қисмидаги бир модда камайиши ҳисобига бошқа модда кўпаяди. Мисол, дорихона 200 млн сўм савдо пулини ҳисоб рақамига ўтказади. Актив Сумма Касса – 200,0 Ҳисоб рақами + 200,0 Сумма Х Пассив Сумма Х Бухгалтерия балансидаги ўзгаришлар тури Хўжалик воситаларининг ташкил топиш манбаларини таркиби ўзгаради, бунда, баланснинг пассив қисмидаги бир модда камайиши ҳисобига бошқа модда кўпаяди. Мисол, тақсимланмаган фойдани 300 млн сўм миқдори келажакдаги чиқимларни қоплаш учун заҳира капиталига ўтказилди. Актив Сумма Сумма Х Пассив Сумма Заҳира капиталига + 300 млн сўм тақсимланмаган – 300 млн сўм фойда Х Бухгалтерия балансидаги ўзгаришлар тури Фармацевтика корхонасининг малбағлари купайиши билан боғлиқ жараёнлар, бунда, балансдаги актив ва пассив қисми бир ҳил миқдорда кўпаяди. Мисол, дорихона банкдан 500 млн сўм миқдорида узоқ муддатли қарз олади. Актив Сумма Ҳисоб рақами + 500 млн сўм Баланс сумма Х + 500 млн сўм Пассив Сумма Узоқ муддати + 500 млн сўм кредит Х + 500 млн сўм Бухгалтерия балансидаги ўзгаришлар тури Фармацевтика корхонасининг ўз маблағларини кўпайиши билан боғлиқ жараёнларда балансдаги актив ва пассив қисми бир ҳил миқдорда камаяди. Мисол, дорихона 500 млн сўм миқдорида узоқ муддатли кредитни банкка қайтаради. Бунда: Актив Сумма Ҳисоб рақами – 500 млн сўм Баланс сумма Х – 500 млн сўм Пассив Сумма Узоқ муддати кредит – 500 млн сўм – Х – 500 млн сўм Фармацевтика корхоналарида кўп миқдорда хўжалик операциялари содир бўлиб, хўжалик маблағлари доимо ҳаракатда бўлади. Фармацевтика корхоналарига раҳбарлик қилиш учун хўжалик маблағларининг ҳаракати тўғрисида умумлашган маълумотларни олиш талаб қилинади. Бундай маълумотларни баланс ёрдамида олиш мумкин эмас. Шунинг учун – бу мақсадда бухгалтерия ҳисобининг счётлари қўлланилади. Бухгалтерия ҳисоби счётлари – мол-мулкни унинг таркиби, жойлаштирилиши ва шакллантириш манбалари ҳамда операциялар бўйича жорий акс эттириш, гуруҳлаш ҳамда назорат қилиш усулидир. 20 Бухгалтерия ҳисоби счетлари Актив счетлар Хўжалик воситаларининг таркиби Со = Сб + До – Ко Пассив счетлар Хўжалик воситаларининг ҳосил бўлиш манбалари Со = Сб + Ко – До Актив-пассив счетлар Юридик ёки жисмоний шахслар билан ҳисоблашиш счетлари 21 Актив ва пассив счетларнинг структураси Актив счет Дебет Пассив счет Кредит Дебет Сб До Со = Cб + До – Ко Кредит Сб Ко До Ко Со = Сб + Ко – До 22 Мисол, дорихонада 2020 йил 1 январга чакана нархда 240 млн сўмлик товар захираси бор. Улардан 160 млн сўмлик товар дорихонада, 30 млн сўм дорихонанинг 1 шахобчасида, 50 млн сўм 2шахобчасида сақланмоқда. Бир ой давомида дорихонага 30 млн сўмлик товар келтирилди, улардан 1 шахобчасига 20 млн ва 2-шахобчасига 10 млн сўмлик товар берилди. Бир ой давомида дорихонада 80 млн сўмлик савдо бўлган, улардан 30 млн сўм дорихонанинг умумий савдо, 1 шахобча савдоси 30 млн сўм ва 2 шахобча савдоси 20 млн сўмни ташкил қилди. 23 Бухгалтерия ҳисоби Аналитик счетлардаги қолдиқ аниқланади 41 – 2 “Дорихонадаги товар” Со= Сб+ До – Ко = 160 – 30 = 130 сўм 41-2 1 филиалдан товар Со = 30 + 20 – 30 = 20 сўм 41 – 2 “2 филиалдан товар” Со = 50 + 10 – 20 = 40 сўм Актив счет Дебет Сб = 240 До = 30 Кредит Ко = 80 Со = 240 + 30 – 80 =190 24 Икки ёқлама ёзиш – бу хўжалик операцияларини ҳисобварақларда акс эттириш усулидир. Бунда юқорида таъриф қилинганидек, ҳар бир хўжалик операцияси бир вақтда ва бир хил суммада, бир ҳисобварақнинг дебет томонида, иккинчи ҳисобварақнинг кредит томонида акс эттирилади. Икки ёқлама ёзув орқали ҳисобварақлар ўртасидаги ўзаро боғланишни белгилаш ҳисобварақлар корреспонденцияси дейилади. Қайд этиш жараёни эса бухгалтерия проводкаси дейилади. 25 Оддий бухгалтерия проводкаси. Оддий бухгалтерия проводкаси дейилганида бир ҳисобварақнинг дебетланиши ҳамда иккинчи ҳисобварақнинг кредитланиши тушунилади. “5010 – Касса” Дебет “5110 – Ҳисоб рақами” Кредит Ко – 200 Дебет Кредит До – 200 Дт – 51 10 – Кт – 50 10 – 200 26 Мураккаб бухгалтерия проводкаси. Мураккаб бухгалтерия проводкаси дейилганида, бир неча ҳисобварақ дебетланиб, битта ҳисобварақнинг кредитланиши ёки бир ҳисобварақнинг дебетланиши ҳамда бир неча ҳисобварақларнинг кредитланиши тушунилади. Мисол, дорихонага таъминотчидан 10 млн сўмлик товар келтирилди. Келтирилган товарга 1 млн сўмлик устама белгиланди. Келтирилган товар дорихонада чакана нархларда ҳисобга олинди. “4100 – Товар” Дебет 1 Кредит “6010 – Таъминотчилар билан ҳисоблаш” Дебет Кредит “4210 – Савдо устама си” Дебет 10 Ёки Д-т – 41 10 товар – 1 К-т- 6010 таъминотчи – 10 К-т – 4200 савдо устамаси – 1 Кредит 1 27 Хўжалик юритувчи субектлар зиммасидаги маблағларнинг ҳолати турли туман бўлиб, уларни тўлиқлигини назорат қилиш бухгалтерия ҳисоби зиммасидадир. Маблағларни турлари бўйича ҳисобга олишда бухгалтерия ҳисоби счётларидан фойдаланилади. Ҳар бир счёт бир турли маблағлар ҳаракатини ҳисобга олиш учун белгилангандир. Демак, счётлар ёрдамида хўжалик юритувчи субектлар зиммасидаги маблағлар ҳаракати турлари бўйича назорат қилинади. Назорат ишларида маблағлар ҳаракати ўлчов бирликлари бўйича ва пул ифодасида олиб борилади. Ҳар бир хўжалик юритувчи субект ўз маблағларини тўлиқлигини, ундан самарали фойдаланишни назорат қилиб бориш мақсадида синтетик ва аналитик ҳисоб счётларидан фойдаланади. Синтетик счётлар деб, хўжалик маблағлари ҳаракатини ва улар ташкил топиш манбалари ҳолати ҳақидаги маълумотларни умумлаштириб, пул ўлчов бирилигида акс эттириладиган счётлар тизимига айтилади. Синтетик счётлар орқали юритиладиган ҳисоб эса, синтетик ҳисоб деб аталади. Аналитик (таҳлилий) ҳисоб счётлари эса хўжалик маблағлари ва уларнинг манбалари ҳақидаги маълумотларни алоҳида турлари бўйича, аниқ кўрсаткичлар орқали ифодалайди. Яъни, синтетик счётлардаги ёзувларни турлари бўйича таркибий қисмларга бўлиб ўрганувчи счётлар аналитик счётлар деб айтилади. Аналитик ҳисоб счётлари миқдори, у қўлланаётган фармацевтика корхонаси, ташкилот ва муассасанинг иқтисодиётнинг қайси тармоғида эканлиги, уларнинг фаолияти катта ёки кичиклигига боғлиқ бўлади. Синтетик ҳисобварақлар бўйича айланма қайдномалари Ҳисобварақларнинг номи Бош қолдиқ Д-т Айланма Охирги қолдиқ К-т Д-т К-т – – – – 240 000 – – – 240 000 Материаллар 50 000 – 32 000 45 000 37 000 – Ёқилғи 1 100 – 400 500 1 000 – Асосий (фонд)лар восита 11 120 000 Асосий восита (фонд)ларнинг эскириши Д-т К-т 11 120 000 29 Бухгалтерия балансининг ҳар хил турлари мавжуд бўлиб, улар қуйидаги белгилари бўйича таснифланади: тузилиш вақтига кўра; ахборот ҳажмига кўра; мулкчилик шаклига кўра; акс эттириш объектига кўра; тозалаш усулига кўра. Тузилиш вақтига кўра, бухгалтерия баланси кириш, жорий, тугатиш, бўлиш ва бирлаштириш балансларига бўлинади. Кириш баланси фармацевтика корхонасининг ташкил топиш вақтида тузилади. У фармацевтика корхонаси ўз фаолиятини бошлаётган бойликлар суммасини белгилайди. Жорий баланслар фармацевтика. корхонаси қонунчилик билан белгиланган муддатда мавжуд бўлган вақт мобайнида вақти-вақти билан тузилиб турилади. Тугатиш баланси фармацевтика корхонаси фаолиятини тугатиш санасида мол-мулк ва унинг манбалари ҳолатини тавсифлаш учун тузилади. Тугатиш баланси асосида, тугатиш комиссияси фармацевтика корхонасининг тугатилиш пайтидаги кредиторлик ва дебиторлик қарзлари суммасини белгилайди, сўнгра кредиторлар билан ҳисоб-китоб қилади, кейин фармацевтика корхонасини ташкил этиш чоғида муассислар томонидан устав капиталига киритилган бадалларни қайтаради. Бўлиш баланслари – йирик фармацевтика корхонасининг бир неча таркибий бўлинмасини бошқа фармацевтика корхонасига бериш вақтида тузилади. Бирлаштириш баланси – бир неча фармацевтика корхоналари битта балансга бирлашганида тузилади. Ахборот ҳажми бўйича баланслар – бир марталик ва йиғма балансларга бўлинади. Бир марталик баланс – фақат битта фармацевтика корхонаси бўйича жорий ҳисоб асосида тузилади. Йиғма баланс – бир марталик баланслар асосида, тузилади ва бирлашмалар (вазирликлар, фирмалар, акциядорлик жамиятлари, ва шу кабилар)нинг хўжалик маблағларини акс эттиради. Мулкчилик шаклига кўра – давлат, кооператив, ўз, аралаш ва қўшма фармацевтика корхоналари, шунингдек, жамоат ташкилотлари баланслари фарқ қилади. 32 Акс эттириш объектига кўра – баланслар мустақил ва алоҳида балансга ажратилади. Мустақил балансни юридик шахс бўлган фармацевтика корхоналари тузади. Алоҳида балансни фармацевтика корхонасининг таркибий бўлинмалари (филиаллар, цехлар, фармацевтика корхонасининг автотранспорт ва турар-жой ҳамда коммунал хўжаликлари) тузади. Тозалаш усулига кўра баланслар брутто – баланс ва нетто – балансларга бўлинади. 33 Брутто баланс – тартибга солувчи моддаларни ўз ичига олувчи балансдир. Воситаларнинг ҳақиқий қийматини (таннархи ёки қолдиқ қийматини) аниқлашда суммалар бошқа моддалар суммаларидан чегириладиган моддалар тартибга солувчи моддалар дейилади. Масалан, "Асосий воситалар" суммасидан "Асосий воситаларнинг эскириши»ни тартибга солувчи модда суммаси чегирилади. Нетто баланс – қийматдан тартибга солувчи моддалар суммаси чегирилган баланс бўлиб, бунга тозалаш дейилади. Ўзбекистондаги барча фармацевтика корхоналари нетто – баланс тузади, яъни баланс якунига асосий воситалар, арзон баҳо ва тез эскирувчи буюмларнинг қолдиқ қийматда, қайта сотиладиган товарлар эса таннархи бўйича киритилади. Амалдаги счётлар режаси Ўзбекистон Республикаси Молия вазирининг 2002 йил 9 сентябрдаги 103-сонли буйруғи билан Ўзбекистон Республикаси бухгалтерия ҳисобининг Миллий стандарти (21-БҲМС) “Хўжалик юритувчи субектларнинг молиявий – хўжалик фаолияти бухгалтерия ҳисоби счётлар режаси ва уни қўллаш бўйича йўриқнома” тасдиқланган ва Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2002 йил 23 октябрда 1181-сон билан қайд қилинган. Ушбу стандарт, мулкчилик шаклларидан қатъий назар барча хўжалик юритувчи субектлар томонидан 2004 йил 1 январдан бошлаб ижро этила бошлади. Ушбу счётлар режасини тизимга келтирилган счётлар рўйхати деб таърифлаш мумкин. Барча счётлар олтита қисм бўйича тизимга келтирилган: 1. Узоқ муддатли активлар; 2. Жорий активлар; 3. Мажбуриятлар; 4. Жорий капитал; 5. Молиявий натижаларнинг шаклланиши ва ишлатилиши; 6. Балансдан ташқари счётлар. 35 Биринчи тўрт қисм счётларининг мажбуриятларига асосан, молиявий ҳисоботнинг II шаклига баланс тузилади. Бешинчи қисм “Молиявий натижаларнинг шаклланиши ва ишлатилиши” счётларнинг маълумотларига асосан, молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот 2шакл тузилади. Счётлар режасида барча счётлар 9 та бўлимда қуйидаги тизимда келтирилиб кўрсатилган: 1-бўлим. Асосий воситалар, номоддий ва бошқа узоқ муддатли активлар; 2-бўлим. Товар-моддий заҳиралар; 3-бўлим. Келгуси давр харажатлари ва муддати узайтирилган харажатлар – жорий қисми; 4-бўлим. Олинадиган счётлар-жорий қисми; 5-бўлим. Пул маблағлари, қисқа муддатли инвестициялар ва бошқа жорий активлар; 6-бўлим. Жорий мажбуриятлар; 7-бўлим. Узоқ муддатли мажбуриятлар; 8-бўлим. Капитал, тақсимланмаган фойда ва резервлар; 9-бўлим. Даромадлар ва харажатлар. 36 Биринчидан саккизинчи бўлимгача бўлган счётлар баланс тузилишига мос келса, 9-бўлим счётларининг молиявий натижаларт тўғрисидаги ҳисобот тузилишига мос келади. Счётлар режасининг биринчи қисми бир бўлим (1бўлим)дан иборат бўлса, иккинчи қисми тўрт бўлим (2, 3, 4, ва 5)лардан, учинчи қисми икки (6 ва 7) бўлимлардан, тўртинчи қисм бир (8-бўлим) бўлимдан ва бешинчи қисм бир (9-бўлим) бўлимдан иборат. 37 Балансга қўйиладиган қуйидагилардир: тўғрилиги; реаллиги; яхлитлиги; изчиллиги; тушунарлилиги. асосий талаблар 38 ХЎЖАЛИК ЮРИТУВЧИ СУБЪЕКТЛАР МОЛИЯВИЙ-ХЎЖАЛИК ФАОЛИЯТИНИНГ БУХГАЛТЕРИЯ ХИСОБВАРАҚЛАРИ РЕЖАСИ Хисобва -рақлар рақами Хисобварақнинг номи Хисобварақларнинг тоифаси I. Қисм УЗОҚ МУДДАТЛИ АКТИВЛАР 1-Бўлим Асосий воситалар, номоддий активлар ва бошқа узоқ муддати активлар 0100 Асосий воситаларнинг хисобварақлари А 0200 Асосий воситаларнинг эскириш хисобварақлари; КА 0300 Молияланадиган лизинг шартномаси бўйича олинган асосий воситаларнинг хисобварақлари А 0400 Номоддий активларнинг хисобварақлари А 0500 Номоддий активларнинг эскириш хисобварақлари КА 0600 Узоқ муддатли инвенстицияларнинг хисобварақлари А 0700 Ўрнатиш жихозлври хисобварақлари А 0800 Капитал қўйилмаларнинг хисобварақлари А Дебитор қарзлар ва муддати кечиктирилган харажатларнинг хисобварақлари – узоқ муддати қисми А 0900 39 ХЎЖАЛИК ЮРИТУВЧИ СУБЪЕКТЛАР МОЛИЯВИЙ-ХЎЖАЛИК ФАОЛИЯТИНИНГ БУХГАЛТЕРИЯ ХИСОБВАРАҚЛАРИ РЕЖАСИ Хисобварақлар рақами Хисобварақнинг номи Хисобварақларнинг тоифаси II.Қисм ЖОРИЙ АКТИВЛАР 2-Бўлим Товар – моддий захиралари 1000 Материалларнинг хисобварақлари А 1100 Етказиб бериш ва боқувдаги хайвонлар хисобварақлари А 1500 Материалларни тайёрлаш ва сотиб олишнинг хисобварақлари А 1600 Материаллар қийматидаги оғишларни хисобварақлари А 2000 Асосий ишлаб чиқаришнинг хисобварақлари А 2100 Ўзи ишлаб чиқарган ярим тайёр маҳсулотларнинг хисобварақлари А 2300 Ёрдамчи ва бошқа чиқаришлар хисобварақлари А 2500 Умумишлаб чиқариш харажатларининг хисобварақлари А 2600 Ишлаб чиқаришдаги яроқсизлик хисобварақлари А 2700 Хизмат кўрсатувчи хўжаликлар хисобварақлари А 2800 Тайёр махсулотларнинг хисобварақлари А 2900 Товарларнинг хисобварақлари А 40 ХЎЖАЛИК ЮРИТУВЧИ СУБЪЕКТЛАР МОЛИЯВИЙ-ХЎЖАЛИК ФАОЛИЯТИНИНГ БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБВАРАҚЛАРИ РЕЖАСИ Хисобварақлар рақами Хисобварақнинг номи Хисобварақларнинг тоифаси II.Қисм ЖОРИЙ АКТИВЛАР 3-Бўлим Келгуси давр харажатлари ва муддати кечиктирилган харажатлар – жорий қисми 3100 Келгуси давр харажатлари хисобварақлари А 3200 Муддати кечиктирилган харажатлар – жорий қисми А 41 ХЎЖАЛИК ЮРИТУВЧИ СУБЪЕКТЛАР МОЛИЯВИЙ-ХЎЖАЛИК ФАОЛИЯТИНИНГ БУХГАЛТЕРИЯ ХИСОБВАРАҚЛАРИ РЕЖАСИ Хисобварақлар рақами Хисобварақнинг номи Хисобварақларнинг тоифаси II.Қисм ЖОРИЙ АКТИВЛАР 5-Бўлим Пул маблағлари, қисқа муддатли инвестициялар ва бошқа жорий активлар 5000 Кассадаги пул маблағларининг хисобварақлари А 5100 Хисоб-китоб счетидаги пул маблағларининг хисобварақлари А 5200 Чет эл валютасидаги пул маблағларининг хисобварақлари А 5500 Банкдаги махсус счетларнинг хисобварақлари А 5600 Йўлдаги пул эквивалентлари ва пул маблағларининг хисобварақлари А 5700 Ўтказилган йўлдаги пул маблағларининг хисобварақлари А 5800 Қисқа муддатли инвестицияларнинг хисобварақлари А 5900 Камомадлар ва қимматликларни шикастлашдан талофатлар ҳамда бошқа жорий активлар хисобварақлари А 42 ХЎЖАЛИК ЮРИТУВЧИ СУБЪЕКТЛАР МОЛИЯВИЙ-ХЎЖАЛИК ФАОЛИЯТИНИНГ БУХГАЛТЕРИЯ ХИСОБВАРАҚЛАРИ РЕЖАСИ Хисобварақлар рақами Хисобварақнинг номи Хисобварақларнинг тоифаси III.Қисм МАЖБУРИЯТЛАР 6-Бўлим Жорий мажбуриятлар 6000 Мол етказиб берувчи пудратчиларга тўланадиган счетлар – жорий қисми П 6100 Алоҳида балансга ажратилган бўлинмаларга, шўъба ва тобе хўжалик жамиятларига тўланадиган счетлар – жорий қисми П 6200 Муддати кечиктирилган мажбуриятларнинг хисобварақлари – жорий қисми П 6300 Олинган бўнакларнинг хисобварақлари – жорий қисми П 6400 Бюджетга тўловлар бўйича қарзларнинг (турлари бўйича) хисобварақлари П 6500 Давлат мақсадли фондлари ва суғурта бўйича қарзларнинг хисобварақлари П 6600 Муассасаларнинг қарзлари хисобварақлари П 6700 Ходимлар билан иш хақи бўйича хисоблашишлар хисобварақлари П 6800 Қисқа муддатли кредитлар ва қарзларнинг хисобварақлари П 6900 Турли кредиторларга бўлган мажбуриятларнинг хисобварақлари П 43 ХЎЖАЛИК ЮРИТУВЧИ СУБЪЕКТЛАР МОЛИЯВИЙ-ХЎЖАЛИК ФАОЛИЯТИНИНГ БУХГАЛТЕРИЯ ХИСОБВАРАҚЛАРИ РЕЖАСИ Хисобварақлар рақами Хисобварақнинг номи Хисобварақларнинг тоифаси III.Қисм МАЖБУРИЯТЛАР 7-Бўлим Узоқ муддатли мажбуриятлар 7000 Мол етказиб берувчи пудратчиларга тўланадиган счетлар – узоқ муддатли қисми П 7100 Бўлинмаларга бўлган узоқ муддатли қарзларнинг хисобварақлари П 7200 Муддати кечиктирилган хисобварақлари мажбуриятларнинг П 7300 Харидор ва буюртмачилардан олинган бўнакларнинг хисобварақлари – узоқ муддатли қисми П 7800 Узоқ муддатли кредит ва қарзларнинг хисобварақлари П 7500 Турли кредиторларга бўлган мажбуриятларнинг хисобварақлари П 44 узов муддатли ХЎЖАЛИК ЮРИТУВЧИ СУБЪЕКТЛАР МОЛИЯВИЙ-ХЎЖАЛИК ФАОЛИЯТИНИНГ БУХГАЛТЕРИЯ ХИСОБВАРАҚЛАРИ РЕЖАСИ Хисобварақлар рақами Хисобварақнинг номи Хисобварақларнинг тоифаси IV.Қисм ХУСУСИЙ КАПИТАЛИ 8-Бўлим Капитал, тақсимланадиган фойда ва резервлар 8300 Устав капитали (фонди)нинг хисобварақлари П 8400 Қўшилган капиталнинг хисобварақлари П 8500 Резерв капиталининг хисобварақлари П 8600 Сотиб олинган хусусий акциялар хисобварақлари КП 8700 Тақсимланмаган фойда (қопланмаган зарар)нинг хисобварақлари П 8800 Грантлар, субсидиялар ва беғараз ёрдамнинг хисобварақлари П 8900 Келгуси давр харажатлари ва тўловлари резервларининг хисобварақлари 45 ХЎЖАЛИК ЮРИТУВЧИ СУБЪЕКТЛАР МОЛИЯВИЙ-ХЎЖАЛИК ФАОЛИЯТИНИНГ БУХГАЛТЕРИЯ ХИСОБВАРАҚЛАРИ РЕЖАСИ Хисобварақлар рақами Хисобварақнинг номи Хисобварақларнинг тоифаси V.Қисм Молиявий натижаларни шакллантирилиши ва фойдаланилиши 9-Бўлим Даромадлар ва харажатлар 9000 Асосий фаолиятдан олинадиган даромадларнинг хисобварақлари Т 9100 Сотилган маҳсулот (ишлар, хизматлар) таннархининг хисобварақлари Т 9200 Асосий воситалар ва бошқа активларни сотиш ва бошқача чиқиб кетишининг хисобварақлари Т 9300 Асосий фаолиятдан олинган бошқа даромадларнинг хисобварақлари Т 9400 Давр харажатларининг хисобварақлари Т 9500 Молиявий фаолиятдан келадиган даромадларнинг хисобварақлари Т 9600 Молиявий фаолият бўйича харажатларнинг хисобварақлари Т 9700 Фавқулодда фойдалар (зарарлар)нинг хисобварақлари Т 9800 Солиқлар ва йиғимларни тўлашда фойданинг ишлатилишини хисобга олувчи хисобварақлар Т 9900 Якуний молиявий натижани хисобга олувчи хисобварақлар Т 46 ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАХМАТ!