Hisobot bank ishi ta‘lim yo'nalishi bo'yicha bitiruv oldi mala
advertisement
1 -ilova O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O'RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI "Moliya" kafedrasi HISOBOT "BANK ISHI" TA‘LIM YO'NALISHI BO'YICHA BITIRUV OLDI MALAKAVIY AMALIYOTI Tayyorladi ______________guruh Kafedra tomonidan ro‘yxatga olingan talabasi ________________________________ tartib raqami №______ Amaliyot rahbari: _______________________ “___” ____________2022 y. ________ ( imzo) Hisobot himoyaga tavsiya qilindi (qilinmadi) Hisobot bahosi _______ ball Komissiya a‟zolari: Sana “___” _____________2022 y. ______________________________ ______________________________ Rahbar imzosi: ___________ ______________________________ Reja Kirish 1. AT “Xalq banki” YAngiko‘rgon filialining tashkiliy tuzilishi 2. AT “Xalq banki” YAngiko‘rgon filialining mijozlarga ko‘rsatilayotgan bank maxsulotlari va xizmatlarini o‘rganish 3. Filialning kapitali va uning tashkil etish manbalari 4. AT “Xalq banki” YAngiko‘rgon filial faoliyati asosiy ko‘rsatkichlari va moliyaviy natijalari bilan tanishish Xulosa Foydalanilagan adabiyotlar ro‘yxati. Kirish So‘nggi yillarda O‘zbekiston Respublikasida bank tizimini takomillashtirish bo‘yicha olib borilayotgan islohotlarning dastlabki natijalari bank faoliyatining fundamental asoslarini shakllantirish va amalga oshirilayotgan choratadbirlar o‘rtasida ma’lum uzilishlar mavjudligidan dalolat bermoqda. Mazkur holat birinchi navbatda, bank tizimining yaqin va uzoq istiqboldagi holatini belgilab beruvchi strategik rivojlanish dasturlari va yo‘nalishlariga ta’alluqlidir. Xususan, O‘zbekiston Respublikasini 2017–2021 yillarda yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasida. “Bank faoliyatini tartibga soluvchi zamonaviy tamoyil va mexanizmlarni joriy etish, ularning samarali faoliyat ko‘rsatishiga yo‘l qo‘ymayotgan to‘siqlarni bartaraf etish yo‘nalishida 2018-2019 yillarga mo‘ljallangan bank faoliyatini yanada takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar, shu jumladan bank nazorati bo‘yicha Bazel qo‘mitasining talablariga asosan, tijorat banklarining mablag‘lari etarliligi va likvidliligi darajasi ko‘rsatkichini qo‘llab-quvvatlash” zarurligi qayd etilgan. Bu bilan 2019 yilning yakunigacha bank nazorati bo‘yicha xalqaro Bazel – 3 kelishuvi talablarining bank faoliyatiga joriy etish jarayonlari yakunlanishi nazarda tutilmoqda. Tijorat banklari iqtisodiyotning “qon tomir tizimi” bo‘lib, aholi va biznesning to‘planib qolgan jamg‘armalarini taqsimlash orqali iqtisodiyotni zarur moliyaviy resurslar bilan ta’minlaydi. Bu vositachilik iqtisodiyotni yanada rivojlantirish uchun zarur bo‘lgan “yoqilg‘i” bilan ta’minlaydigan omilidir. Vositachi sifatida tijorat banklari pul mablag‘laridan foydalanganligi uchun foiz to‘lash sharti bilan omonatlarni jalb qiladilar va ularni aholi va tadbirkorlarga kreditlar va investitsiyalar shaklida foiz evaziga taqdim etadilar. SHuningdek, tijorat banklari xorijiy valyutani naqd va naqd pulsiz shakllarda sotib olish va sotish, bank konsalting va informatsion xizmatlar, hujjatlarni va boshqa qimmatbaho narsalar va hokazolarni saqlash uchun seyf va yacheykalarni ijaraga berish bilan bog‘liq xizmatlar ko‘rsatadi. Tijorat banklarining xizmatlar turi: Jismoniy shaxslarga YUridik shaxslarga Pul o‘tkazmalari Pul o‘tkazmalari Omonatlar Depozitlar Bank kartalari Bank kartalari Kredit mahsulotlari Kredit mahsulotlari, shu jumladan xorijiy Konversion amaliyotlari valyutada Mobil banking Lizing Individual seyf va Faktoring Konversion amaliyotlari Internet-banking Individual seyf va yacheykalari To‘lovlarni qabul qilish Hisob-kitob va kassa xizmatlari Kommunal to‘lovlarni Xorijiy kredit liniyalari Loyihalarni moliyalashtirish Sug‘urta tashkilotlar nomidan sug‘urta yacheykalar Hisob-kitob va kassa xizmatlari amalga oshirish Jamg‘arma sertifikatlari shartnomasini tuzish Mol-mulkni ishonchli boshqarish Omonat sertifikatlari Mol-mulkni ishonchli boshqarish O‘zbekiston Respublikasi qonunlariga asosan bank bu – tijorat muassasasi bo‘lib, jismoniy va huquqiy shaxslarning bo‘sh turgan pul mablag‘larini jalb qilish va ularni o‘z nomidan, to‘lov, muddat-lilik, qaytib berish sharti asosida joylashtirish operatsiyalarini va boshqa bank operatsiyalarini bajaradi. Ba’zi adabiyotlarda bank korxona sifatida ham izohlanadi. Ma’lumki, bank yaxlit olingan korxona sifatida ishlab chiqarish jarayonini amalga oshirmaydi. Tijorat banklarining faoliyatini korxona faoliyatiga jihatidan o‘xshatish mumkinki, tijorat bank-lari ham korxonalar singari faoliyatini o‘z daromadini ko‘pay-tirishga va shu asosda birinchidan o‘z asoschilari - aksionerlarining manfaatlarini, ikkinchidan o‘z mijozlarining manfaatlarini himoya qilishni ta’minlashi. 1.AT “Xalq banki” YAngiko‘rgon filialining tashkiliy tuzilishi va korporativ boshkaruv asoslari Hukumatning doimiy ravishda qo’llab-quvvatlashi tufayli Xalq bankining salohiyati yanada oshib bormoqda. Mustaqillik yillarida Xalq banki mamlakat iqtisodiyotining pul-kredit sohasidagi islohotlar jarayonida hukumatning moliya agenti sifatida faoliyat olib borib, zimmasiga yuklangan mas’uliyatli vazifalarni doimiy ravishda ado yetib kelmoqda. Bank o’z salohiyatini barqarorlashtirish, aholining ishonchini qozonish, mamlakat bank xizmatlari bozoridagi o’z mavqyei va rolini mustahkamlash uchun barcha sa’y-harakatlarini safarbar yetmoqda. Bugungi kunda Xalq banki O’zbekiston bank tizimining muhim bo’g’ini hisoblanadi. Uning 196 ta hududiy va tuman (shahar) filiallari, 106 ta Bank xizmatlari markazlari va 2260 ga yaqin kassalar iqtisodiyotning real sektoriga – kichik biznes subektlari va aholiga keng qamrovli bank xizmatlarini ko’rsatib kelmoqda. Xalq bankining asosiy vazifalaridan biri O’zbekistonning keksa fuqarolarini nafaqalar bilan o’z vaqtida ta’minlashdan iborat. O’zbekiston Respublikasi «Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida»gi Qonuniga asosan fuqarolarning davlat pensiya ta’minotiga qo’shimcha tariqasida jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimi yo’lga qo’yilgan. Xalq banki yagona, o’z filiallarini bir-biri bilan bog’lovchi va yetarlicha himoyalovchi yelektron baza yaratish uchun ko’p ishlarni amalga oshirdi. Xalq banki jamoasi doimiy ravishda o’z oldiga yangi strategik maqsad va vazifalarni qo’yib keladi. Ayni paytda mazkur qadam mijozlarga xizmat ko’rsatishning sifat jihatidan yangi darajasiga chiqishga, raqobatbardosh pozisiyaga yerishishga, investision jozibadorlikni ta’minlashga, boshqaruv va texnologik jarayonlarni modernizasiyalash hisobiga moliya xizmatlar bozorida qator ko’rsatkichlar bo’yicha peshqadam pozisiyani yegallashga xizmat qilmoqda. Bank tarixi Xalq banki 1875 - Aksiyadorlik tijorat Xalq banki O’zbekistonning qadimiy banklaridan biri hisoblanadi. Toshkentda birlamchi jamg’arma kassalar 1875-yilda tashkil yetilgan. 1995 - O’zbekiston Respublikasi Hukumatining 1995-yil 4-oktabrdagi Qaroriga asosan «O’zjamg’armabank» Davlat-tijorat Xalq banki yetib qayta tashkil yetildi. 2015 - O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2015-yil 24-apreldagi “Aksiyadorlik jamiyatlarida zamonaviy korporativ boshqaruv uslublarini joriy yetish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PF-4720-sonli Farmoniga asosan bank nomi “Aksiyadorlik tijorat Xalq banki” nomiga o’zgartirildi. Yuqori turuvchi organlar nomi: O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki Xalq banki missiyasi Xalq banki missiyasi – bank faoliyatining mazmuni va ma’nosini belgilab beradi, hukumatning moliyaviy agenti vazifalarini bajarishdagi, shuningdek, xalq farovonligi va umuman iqtisodiyotning o’sishini ta’minlashdagi o’rnini mustahkamlashga xizmat qiladi. Bizning mijozlarimiz – aholi va xo’jalik yurituvchi subektlar, ularning faoliyati, maqsadlari va intilishlari, farovonligi – Xalq banki aynan shuning uchun faoliyat yuritadi. Biz quyidagi talablarga javob berishga intilamiz: - taqdim yetiladigan, yeng zamonaviy xalqaro standartlarga javob beradigan bank mahsulotlari va xizmatlarining ko’lami va hajmlarini kengaytirish yo’li bilan, shuningdek, ulardan butun yurtimiz bo’ylab foydalanish imkoniyatini ta’minlash orqali davlatning yetakchi universal banki bo’lish; - xodimlar faoliyati uyg’unligini ta’minlash va ularning shaxsiy va kasbiy intilishlarini ro’yobga chiqarish yo’li bilan davlatimizning yeng yaxshi va talabgor ish beruvchilaridan biri bo’lish. 2012 yildan boshlab Xalqbanki yuqori darajadagi xalqaro reytinglarg a yega bo’lib kelmoqda. 2019yil Xalq banki tarixida ilk marotaba “Moliyaviy hisobot xalqaro stan dartlari"ning 9standarti amaliyotga tatbiq etildi hamda “ISO 9001:2015” xalqaro muvofiqlik sertifikati olindi. 2021 - yilning avgust oyida Xalq banki reytingi “Fitch Ratings” xalqaro reyting agentligining “BB-/B” -“Barqaror” reytingiga hamda “Standard and Poors” xalqaro reyting agentligining “B+/B” reytingiga yega boʻldi. 2021 - yilning avgust oyida “Standard and Sensitive Rating” agentligi tomonidan milliy shkala bo’yicha “uzA+” - “Barqaror” reytingi tasdiqlandi. Ushbu reyting Xalq banki tomonidan milliy shkala bo’yicha kreditga layoqatlilik ko’lamini kengaytirish borasida amalga oshirilgan ijobiy ishlarni aks yettiradi. Bank kapitali Bizning moliyaviy ko’rsatkichlarimiz barqaror o’sish dinamikasiga yega. Bugungi kunda Xalq bankining jami kapitali 4 929 336,5 mln. so’mni tashkil qiladi. 2020-yil 1-oktabriga nisbatan 3,5% ga o’sgan. Jalb qilingan aholi omonatlari 2021-yilning 1-oktabr holatiga aholi omonatlari 7 189 757,0 mln. so’m bo’lib, 2020-yil 1-oktabriga nisbatan 14,7 foizga o’sgan. Bank kredit qo’yilmalari 2021 - yilning 1-oktabr holatiga bankning kredit qo’yilmalari 21 019 047,4 mln. so’m bo’lib, 2020-yilning 1-oktabrga nisbatan 20,5 % ga oshgan 2021 yil. Bank strukturasi Xalq banki filiallari – 196 ta; o Bankdan tashqari tashkil yetilgan kassalar – 307 ta; o 24/7 shoxobchalari – 423 ta; o Bank xizmatlari markazlari – 106 ta; o Valyuta ayirboshlash shoxobchalari – 261 ta; o Xalqaro pul o’tkazmalari shoxobchalari – 297 ta; o Bank kassalari (jamg’arma kassa, maxsus kassa, universal kassa va boshqalar) – 817 ta; o Ko’chma (sayyor) kassalar – 1443 ta. Strategiyaning asosiy yo’nalishlari bilan quyidagilar belgilab berilgan: Tashkiliy tuzilishini, qaror qabul qilish tizimi va korporativ boshqaruvni yanada takomillashtirish Mijozlarning ehtiyojlari va imkoniyatlarini hisobga olgan holda, yangi bank mahsulotlari va xizmatlarini ishlab chiqish va joriy qilish Samarali axborot siyosatini va brend strategiyasini ishlab chiqish Samarali xodimlarni boshqarish tizimini yaratish Ichki nazorat tizimini takomillashtirish Chakana va korporativ biznesni rivojlantirish Daromadlilik va rentabellik darajasini oshirish Zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy qilish Strategiya bilan belgilangan asosiy vazifalarni hal yetishda, bank o’zining bank-moliya xizmatlari bozoridagi asosiy ustuvorligidan – yeng keng qamrovli bo’linmalari tarmog’idan to’laqonli foydalanadi. Kelgusi besh yil davomida bo’linmalarni takomillashtirishga qaratilgan bir qator choralarning majmuini amalga oshirish ko’zda tutilmoqda. Xususan, ularning faoliyati tahlil qilinadi va natijalari bo’yicha rentabelli bo’linmalarni takomillashtirish hamda norentabelli bo’linmalarni yopish qarorlari qabul qilinadi. Davlat iqtisodiyotining real sohasini kreditlashga oid, shu jumladan, korxonalarni modernizasiyalash, texnik va texnologik qayta qurollantirish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subektlarini qo’llab-quvvatlash bo’yicha davlat dasturlarida ishtirok etishga alohida e’tibor beriladi. Tijorat banklari, bizning fikrimizcha, shunchaki korxona emas, maxsus korxonadir. CHunki tijorat banklari ssuda kapitali harakatini amalga oshiradi va shu asosda bank o‘z aksionerlariga, paychilariga foyda olishni ta’minlaydi. Tijorat banklari bank tizimining muhim bo‘g‘ini bo‘lib, kre-dit resurslarining asosiy qismi shu banklarda yig‘iladi va bu banklar huquqiy, jismoniy shaxslarga xizmat ko‘rsatadi. O‘zbekiston Respublikasida tijorat banklari bank tizimining Markaziy bankdan keyingi ikkinchi pog‘onasi hisoblanadi. Aksioner banklar aksioner jamiyat kabi ochiq turdagi yoki yopiq turdagi aksioner banklar bo‘lishi mumkin. Aksionerlar safiga kirish aksiyalarni sotib olish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Huquqiy va jismoniy shaxslar banklarning aksiyalarini sotib olishi va aksioner bo‘lishlari mumkin. Ba’zi tijorat banklari paylar (badallar) hisobidan tashkil qilinishi mumkin. Bu turdagi banklarning qatnashchilari ham huqu-qiy va jismoniy shaxslar bo‘lishi mumkin. Xususiy banklar – jismoniy shaxslarning pul mablag‘lari hiso-bidan tashkil qilingan banklar hisoblanadi. Bajaradigan operatsiyalariga ko‘ra tijorat banklar – universal va maxsus banklarga bo‘linadi. Universal banklar xilma – xil operatsiyalar bajarish, har xil xizmatlar amalga oshirish xususiyatiga ega bo‘ladi. Maxsus banklar ma’lum yo‘nalishlarga xizmat ko‘rsatib, o‘z faoliyatini shu yo‘na-lishlarda yutuqlarga, samaradorlikka erishishga bag‘ishlaydi. Bunday banklarga tarmoqlarga xizmat ko‘rsatuvchi banklar, eksport-import operatsiyalarini olib boruvchi banklar, investitsiya banklari, zamin banklar kirishi mumkin. Joylashish belgisiga ko‘ra tijorat banklar: xalqaro, respublika, mintaqaviy, viloyat banklariga bo‘linishi mumkin. Banklar tarmoqlarga xizmat ko‘rsatishiga qarab, sanoat, qurilish, qishloq xo‘jaligi, savdo va boshqa banklarga bo‘linishi mumkin. Bozor iqtisodiyoti sharoitida banklarning o‘rni, ularning iqtisodga ta’siri o‘sib bormoqda. Kredit muassasalari aholi, korxona, tashkilotlar, kompaniyalarning bo‘sh pul mablag‘larini yig‘ish va joylashtirishdan tashqari, kapital jamg‘arilishini, harakatlanuvchi kapital yordamida korxonalarning xo‘jalik faoliyatini takomillashtirishga ko‘maklashadi va korxonalar faoliyati ustidan nazorat olib boradi. Banklar va uning krediti yordamida mavjud kapital tarmoqlar o‘rtasida, ishlab chiqarish va muomala sohasida taqsimlanadi va qayta taqsimlanadi. Sanoat, transport, qishloq xo‘jaligi sohasida qo‘shimcha investitsiyaga bo‘lgan talablarni moliyalashtirib, banklar xalq xo‘jaligida progressiv yutuqlarga erishishni ta’minlashi mumkin. Amaliyot o‘tash davrida AT “Xalk banki” Namangan viloyati YAngikurg‘on filialida bank korporativ boshqaruv bilan xam yakindan tanishib chikdim. Korporativ boshkaruv deganda bank strategik maqsadlarini aniqlash va ularga erishish ustidan nazorat qilish uchun zarur tashkiliy tuzilmani, shuningdek, boshqaruvga oid qarorlar qabul qilish imkonini ta’minlovchi, bank boshqaruv organlari va boshqa manfaatdor tomonlar o‘rtasidagi munosabatlar majmui, shu jumladan, boshqaruv organlarining vakolatlarini va javobgarligini taqsimlash hamda boshqaruvga oid qarorlar qabul qilish imkonini yaratish tushuniladi.Bankning samarali korporativ boshqaruvning asosi quyidagilar hisoblanadi: - bankning ichki hujjatlarida belgilanadigan vakolat va vazifalarning aniq tarzda taqsimlanishi; - etarli darajadagi hisobdorlik; - o‘zaro nazorat qilish hamda bank uchun salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin bo‘lgan qarorlar qabul qilinishining oldini olishni ta’minlovchi, bank boshqaruvi organlari va (yoki) tarkibiy tuzilmalar o‘rtasidagi vakolatlarning taqsimlanishi; Samarali korporativ boshqaruv bank sektorining to‘g‘ri ishlashini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Banklarning barqarorligi moliyaviy barqarorlikning asosi hisoblanadi, shuning uchun bank faoliyatini tashkil etish sifati iqtisodiy farovonlikka erishishning muhim omilidir. — Banklarda boshqaruvni takomillashtirish maqsadida Markaziy bank tomonidan yangi tahrirdagi “Tijorat banklarida korporativ boshqaruv to‘g‘risida”gi nizom (2020 yil 30 iyun, ro‘yxat raqami 3254) qabul qilingan bo‘lib, bank nazoratiga oid Bazel qo‘mitasining “Banklarda korporativ boshqaruvning tamoyillari” va chiqilgan. Ushbu xalqaro umume’tirof etilgan normalar Nizom “O‘zbekiston Respublikasining asosida ishlab Markaziy banki to‘g‘risida”gi va “Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida”gi qonunlar hamda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 12 maydagi “2020-2025 yillarga mo‘ljallangan O‘zbekiston Respublikasining bank tizimini isloh qilish strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-5992-sonli Farmoniga muvofiq ishlab chiqildi. Uning maqsadi korporativ boshqaruvning ilg‘or standartlarini joriy etish orqali banklarda boshqaruvni takomillashtirish, bank boshqaruvi organlari hisobdorligi va faoliyatining shaffofligini ta’minlash hamda boshqaruvga oid qarorlar qabul qilish samaradorligini oshirishdan iborat. Unda, shuningdek, bank boshqaruvi organlari vakolat va vazifalari, banklarda manfaatlar to‘qnashuvini oldini olishga doir ko‘riladigan choralar, ma’lumotlar oshkoraligi va ochiqligini ta’minlash, bankda xodimlarning odob-axloq qoidalari hamda noo‘rin xatti-harakatlar haqida xabardor etish tizimini joriy qilish kabi normalar belgilangan. Nizomning yangi tahririda avvalgisidan farqli ravishda kuzatuv kengashi shakllantiradigan audit, tavakkalchiliklarni boshqarish va mukofotlash qo‘mitalarining vazifalari hamda ushbu qo‘mitalarning bank boshqaruvida tutgan o‘rni batafsil yoritib o‘tilgan. Bu esa o‘z navbatida, tijorat banki boshqaruv organlari o‘rtasida javobgarlikning shaffof sohalarini belgilashga xizmat qiladi. Ta’kidlash joizki, Nizom mehnatga haq to‘lash, manfaatlar to‘qnashuvining oldini olishga doir choralar va noo‘rin xatti-harakatlar haqida xabar qilish tizimlarini qamrab olgan. Bular bankning ijroiya organi a’zolari va xodimlarning mas’uliyatini oshirish hamda o‘z ishiga sadoqat bilan yondashgan holda, faoliyat yuritishiga qaratilgan. “Tijorat banklarida korporativ boshqaruv to‘g‘risida”gi nizom 2020 yil 1 oktyabrdan kuchga kirgan. XALQ BANKI, O‘zbekiston Respublikasi davlattijorat xalq banki — yirik universal davlattijorat jamg‘arma banki. 1992 y. da sobiq davlat mehnat jamg‘arma kassalari (1923) negizida tashkil etilgan mehnat jamg‘armalari va aholini kreditlash maxsus banki — SSSR jamg‘arma banki (1987)ning O‘zbekiston bo‘limi asosida O‘zbekiston jamg‘arma banki tashkil etiddi. 1995 y. da bu bank hukumatning maxsus qarori b-n O‘zbekiston Respublikasi davlattijorat xalq banki deb nomlandi. Boshkaruvi Toshkent sh. da. Bank ta’sischilari: O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi (51%) va O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki (49%). Bankning asosiy vazifalari: respublikada bank jamg‘arma ishlarini rivojlantirishga qaratilgan depozit siyosatini olib borish; aholining bo‘sh pul mablag‘larini bank omonatlariga jalb qilish va ular hisobiga shakllangan resurelarni iqtisodiyotning ustuvor tarmoklariga yo‘naltirish; davlat va boshqa emitentlarning qimmatli qog‘ozlarini xarid qilish, saqlash, hisobga olish hamda ikkilamchi bozorda oldisotdi muomalasini amalga oshirish; lahzali va b. turdagi lotereyalarni tashkil qilish va o‘tkazish; xo‘jalik sub’ektlari va yakka tartibda faoliyat kursatadigan tadbirkorlarga mikrokreditlar berish; yuridik va jismoniy shaxslarga hisobkitob — kassa xizmati ko‘rsatish, uchinchi shaxs foydasiga to‘lovlar qabul kilish va b. Bank muassasalari davlat tomonidan ko‘p bolali va kam ta’minlangan oilalarga tayinlanadigan nafaqa va yordam pullarini egalariga tarqatdi. Xalq banki Jahon jamg‘arma banklari inti, Germaniya xalqaro hamkorlik bo‘yicha jamg‘arma kassalari fondi bilan hamkorlik qiladi. 2 AT “Xalq banki” YAngiko‘rgon filialining mijozlarga ko‘rsatilayotgan bank maxsulotlari va xizmatlarini o‘rganish AT “Xalq banklari” ning barcha filiallarining asosiy xizmat turlari quyidagilardan iborat. «Fuqarolarning jamg‘arib boriladigan pensiya ta’minoti to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq Bank jamg‘arib boriladigan pensiya tizimida qatnashadigan fuqarolarni hisobga qo‘yadi. Jamg‘arib boriladigan pensiya tizimining zarur tarzdagi faoliyatini ta’minlash Bankning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi, Bank ushbu vazifalarni amalga oshirish maqsadida quyidagi huquqlarga ega bo‘ladi: yakka tartibdagi jamg‘arib boriladigan pensiya hisobvaraqlarini ochish va yuritish uchun jamg‘arib boriladigan qo‘yuvchilardan zarur ma’lumotlarni olish; pensiya badallarini omonatga jamg‘arib boriladigan pensiya tizimi mablag‘larini investitsiya qilishdan olingan daromaddan marja olish. Marja miqdori O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilanadi. Bank jamg‘arib boriladigan pensiya tizimining faoliyatini ta’minlash bo‘yicha yuklangan vazifalarni bajarish uchun quyidagilarga majburdir: qonun hujjatlarida belgilangan tartibda yakka tartibdagi jamg‘arib boriladigan pensiya hisobvaraqlarini ochish va yuritish; yakka tartibdagi jamg‘arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga badallarning va hisoblangan foizlarning shaxsiy hisobini yuritish; jamg‘arib boriladigan pensiya badallari va foizlar yakka tartibdagi jamg‘arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga o‘z vaqtida va to‘liq hajmda o‘tkazilishini ta’minlash; jamg‘arib boriladigan pensiya to‘lovlari miqdorlari o‘z vaqtida va to‘g‘ri aniqlanishini, shuningdek ularning oluvchilarga to‘liq berilishini ta’minlash; yakka tartibdagi jamg‘arib boriladigan pensiya hisobvaraqlaridagi mablag‘larning saqlanishini, ko‘rsatib o‘tilgan mablag‘larni moliyaviy vositalarga joylashtirish va ulardan investitsiya va kredit resurslari sifatida foydalanish yo‘li bilan ularning ko‘paytirilishini hamda inflyasiyadan himoya qilinishini ta’minlash; fuqarolarni ularning yakka tartibdagi jamg‘arib boriladigan pensiya hisobvaraqlarining holati to‘g‘risida har yili va ularning murojaatiga ko‘ra xabardor qilish; yakka tartibdagi jamg‘arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga tegishli bo‘lgan hujjatlar va yozuvlar saqlanishini ta’minlash. Jamg‘arib boriladigan pensiya tizimi to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiq Bank boshqa huquqlarga ega bo‘lishi va boshqa majburiyatlar olishi mumkin. Bank jamg‘arib boriladigan pensiya tizimi mablag‘larining alohida hisobini yuritadi. Jamg‘arib boriladigan pensiya tizimi mablag‘lari Bank tomonidan jamg‘arib boriladigan pensiya to‘lovlarini amalga oshirish uchun foydalaniladi. Jamg‘arib boriladigan pensiya tizimi mablag‘laridan jamg‘arib boriladigan pensiya tizimi bilan bog‘liq bo‘lmagan majburiyatlarni bajarish uchun foydalanilishi mumkin emas. Ko‘paytirish va inflyasiyadan himoya qilish maqsadida jamg‘arib boriladigan pensiya tizimi mablag‘laridan Bank tomonidan investitsiya va kredit resurslari sifatida, shuningdek moliya vositalariga joylashtirish uchun foydalanilishi mumkin. Bank jamg‘arib boriladigan pensiya tizimi mablag‘laridan O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi bilan kelishgan holda investitsiya va kredit resurslari sifatida foydalanadi. Bank tomonidan jamg‘arib boriladigan pensiya tizimi mablag‘larini moliya vositalariga joylashtirish O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Markaziy banki tomonidan belgilanadigan tartibda amalga oshiriladi. AT “Xalq banki” yurtimizdagi eng ko‘p tarmoqqa ega bo‘lgan, eng yirik va universal banklardan biri bo‘lib, bank tomonidan aholiga va yuridik shaxslarga barcha turdagi xizmatlar ko‘rsatilib kelinmoqda Xalq banki mijozlarga har doim yaqin. Zero bankning asosiy maqsadi “Xalq ishonchi va farovonligi asosiy maqsadimiz” shiori asosda ishlash va mijozlar ishonchini oqlashdan iborat. Bundan tashqari, Xalq banki tomonida mijozlarga barcha turdagi zamonaviy bank xizmatlari ko‘rsatilib, qator imtiyozlar joriy etilmoqda. Filial ko‘rsatilayotgan xizmat turlarini quyidagi shior ostida olib bormoqda Xalq banki – xalq xizmatida! Bankdan yangi hisob raqam ochgan xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar uchun “Mobil banking” hamda “Internet banking” xizmatlari mutlaqo bepul. Xalq banki xizmatlari – “Siz uchun qulay va ishonchli”dir... Eng muhimi, Xalq banki mijozlari hisobraqamidagi mablag‘larni bankning “Internet banking” va “Mobil banking”xizmatlari orqali bank ishtirokisiz o‘tkazish imkoniyati yaratildi.Oldinlari, bu kabi amaliyotlar bank filiali bosh buxgalteri tasdiqlagandan so‘ng o‘tar edi. Biznesingiz –Xalq banki bilan ishonchli. Endi, Xalq banki mijozlari o‘z hisobraqamidagi mablag‘larni, Xalq banki mijozlariga 24/7-rejimda, uzluksiz, dam olish kunlari ham o‘tkazish imkoniyati yaratildi. YAna bir yangilik, bank mijozlari endi “bankda resurs yo‘q” degan holatlarga duch kelishmaydi. YA’ni, mijoz o‘z hisobraqamidagi mablag‘larni istalgan paytda tasarruf etishi mumkin, Xalq banki mijozi resurs bilan bog‘liq hech qanday muammoga duch kelmaydi. Filial boshqaruvchisi E.Soatov o‘z xodimlarini ish tashkillashida doim bank mijoz uchun shiori ostida ishlashni o‘z xodimlaridan talab qilib kelgan. Boshqaruvchi “Bank xodimining kasb odob-axloqi” kodeksi asosida ish olib borish yuzasidan qatiy nazorat o‘rnatgan. Kodeks O‘zbekiston Respublikasi bank hamjamiyatida ish yuzasidan o‘zaro hamkorlikni mustahkamlash va haqqoniy raqobat uchun sharoitlarni yaratish maqsadlarida ishlab chiqilgan. Ushbu Kodeks bandlarini bajarilishi, banklar va boshqa tashkilotlar, ularning mansabdor shaxslari va xodimlari tomonidan bank mijozlariga, shu jumladan kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlariga xizmat ko‘rsatishda ishbilarmonlik va kasb odobaxloqiga rioya etishi, ularning kasbiy mahorati, shuningdek ular faoliyatining O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga, hamda umumqabul qilingan odob-axloq me’yorlariga muvofiqligining qo‘shimcha isboti, garovi va ishonchliligi bo‘lib xizmat qiladi. Kodeksda aytilishicha, banklar va ularning xodimlari O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligi, kasb odobaxloqi me’yorlari va ananalarga so‘zsiz rioya qilishi, jamiyat va davlat oldidagi o‘zining fuqarolik va professional burchlarini anglashi, amaldagi qonunchilik me’yorlariga asoslangan davlat organlarining talablarini o‘z vaqtida va to‘liq bajarishi, bank biznesi sohasiga jalb qilingan bank mijozlari, shu jumladan kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarining huquq va qonuniy manfaatlarini hurmat qilishi, tijorat banklarining huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilishda banklararo hamkorlikni va o‘zaro munosabatlarni mustahkamlashi zarur. Ular o‘ziga olingan majburiyatlarga rioya qilish hamda yuqori saviyali va sifatli xizmat ko‘rsatilishini ta’minlash, bank operatsiyalarini amalga oshirishda risk darajasini hisobga olish va cheklash, haqqoniy raqobatchilikni rivojlantirish, bank faoliyatining noinsof qatnashchilariga nisbatan faol qarshi kurashish, jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga va boshqa noqonuniy harakatlarga qarshi kurashishda faol ishtirok etish, o‘zaro hurmat, hamfikrlik va o‘zaro yordam berish asosida xalqaro professional aloqalarni o‘rnatish va rivojlantirish, korporativ boshqaruv, shuningdek bank xizmatlarini ko‘rsatishda halollik yuzasidan ichki va o‘zaro nazoratni o‘rnatishga majburdir. Mazkur Kodeksning qoidalariga rioya qilmagan taqdirda, bank tizimi xodimlari uchun bank rahbariyati va jamoatchiligi tomonidan ma’muriy choralar qo‘llanilishi mumkin. Mazkur Kodeks qoidalariga rioya qilish bo‘yicha nazorat tizimi hamda xodimlarning mas’uliyati darajasi har bir bank tomonidan mustaqil tarzda belgilanadi. «Xalq banki»ning yangi formatdagi aloqa markazi haftada 7 kun davomida, uzluksiz ravishda telefon orqali mijozlarning murojaatlarini qabul qilib, sifatli va tezkor xizmat ko‘rsatish tizimini yo‘lga qo‘ydi. Ushbu tizim orqali mijoz to‘g‘risidagi ma’lumotlar yig‘ilib, ehtiyojlarni oldindan aniqlash, shuningdek, avtomatlashtirilgan marketing va prognozlashtirilgan sotuvlarni amalga oshirib, mijozlarga yangi xizmat turlari taklif etiladi. Call-center orqali «Xalq banki» tizimiga oid muammolarni hal qilish hamda bank xizmatlari to‘g‘risida kerakli maslahat va tavsiyalarni olish ham mumkin. Operatorlar barcha turdagi xizmatlarni masofaviy shaklda olib bormoqda. Masalan: yo‘qotilgan bank kartasini bloklash yoki blokdan chiqarish; bank kartasi balansini va o‘tkazmalar tarixini bilish; Humo bank kartasi egalari uchun SMS xabarnoma xizmatini yoqish; jismoniy shaxslarning kredit to‘lovlari uchun ID raqamlarini bilib berish va mijozning mavjud bo‘lgan kreditiga ID raqam biriktirib berish; mobil banking xizmatlari: hisob raqamini qo‘shish va olish, blokka qo‘yish va blokdan chiqarish, mobil telefon o‘zgarganda yangi telefonda ilovani aktiv holatga keltirish; internet banking xizmatlari: hisob raqamini qo‘shish va olish; yuridik shaxslarga SMS banking xizmatida kerakli hisob raqamlarni qo‘shish va olish, telefon raqam qo‘shish va olish; yuridik shaxslarning kartoteka qarzdorliklari haqida ma’lumot berish; mijoz to‘lovlari o‘tgan yoki o‘tmaganligini aniqlashtirish; mijozlar omonatlari bo‘yicha ma’lumot berish; JBPT (INPS) — jismoniy shaxs bo‘lgan mijozning hisob raqami holati bo‘yicha ma’lumot olish uchun telefon raqamni biriktirib berish; JBPT (INPS), yuridik shaxslar uchun keng turdagi xizmatlar, xususan, yangi firmani biriktirib berish, xizmat ko‘rsatuvchi filialni o‘zgartirib berish, reestr yuborishdagi muammolarni bartaraf etish hamda masofaviy Any Desk yordamida xizmat ko‘rsatish; naqd pulda olinadigan pensiya mablag‘ini bank kartasiga o‘zgartirib Zolotaya Korona xalqaro pul o‘tkazmasi orqali Uzcard va Humo berish; kartalariga kirim qilishda amaliy yordam berish; «Xalq banki»ning Uzcard bank kartalari orqali to‘lovlarni amalga oshirish; ijtimoiy to‘lovlar va ish haqi uchun bank kartalarini onlayn rasmiylashtirib berish. +99871 210 20 02 va 1106 qisqa yagona ishonch raqamlari orqali mamlakat bo‘ylab aholidan murojaatlar qabul qilinmoqda. Murojaatlar esa kuniga 1000 dan ziyod bo‘lyapti. Bu ko‘rsatkich markaz ish boshlagandan buyon hozirgi vaqtga qadar 389 600 dan ortiqni tashkil etdi. Fuqarolarning asosiy va ko‘p beradigan savollari bu — kredit yo‘nalishlari (jismoniy shaxs va imtiyozli kreditlar), pensiya tarqatilishi, bank kartalari, JBPT xizmatlari to‘g‘risida va boshqalar. Markazda ayni vaqtda 84 nafar xodim faoliyat yuritmoqda. SHulardan 1 nafar xodim markaz direktori, 1 nafar xodim direktor o‘rinbosari, 2 nafari xizmat xonalari farroshi, 72 nafar xodim operator sifatida ish olib borayotgan bo‘lsa, 8 nafar xodim supervayzer sifatida mehnat qilmoqda. Veb-sayt: xb.uz E-mail: info@xb.uz Telegram kanal: https://t.me/xalqbankinfo Telegram-bot: https://t.me/xbInfo_bot Telegram-bot call-center: https://t.me/xalqbankcall_bot Facebook: Xalq Banki Instagram: xalqbankinfo 2022 yil 25 martdagi “Bank xizmatlari ommabopligini oshirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Qarori ijrosi tahlili va bu borada belgilangan chora-tadbirlar” mavzuida matbuot anjumani tashkil etildi . Ushbu matbuot anjumanida Xalq banki tomonidan yo‘lga quyilayotgan zamonaviy bank xizmat turlari, tarmoqda amalga oshirilayotgan yangiliklar haqida ma’lumot berildi. Ta’kidlash lozimki, bugungi kunda yurtimizning barcha tuman va shaharlarida Xalq bankining 197 ta filiali, 30 ta minibanki, 687 ta jamg‘arma va maxsus kassasi, 206 ta xalqaro pul o‘tkazmalari shoxobchasi, 100 ga yaqin valyuta ayriboshlash shoxobchalari, umuman olganda bankning 3200 dan ortiq muassalari mijozlar uchun ko‘rsatib xizmat kelmoqda. YUqoridagi qaror ijrosi doirasida Xalq bankining barcha filiallarida mijozlar dastlabki ruxsatlarsiz hamda shaxsni tasdiqlovchi hujjatlarsiz bank binosiga kirishi va bank xizmatlaridan foydalanishi imkoniyati yaratildi. Xizmat ko‘rsatish madaniyatini oshirish, mijozlarning ehtiyojlarini doimiy monitoring qilib borish maqsadida “Kyumatik” rusumidagi navbat kutish tizimi mijozlarga ko‘rsatib xizmat kelmoqda. Qaror ijrosi doirasida 197 ta filialdan 185 tasida “Bank xizmatlari markazlari” faoliyati tashkil etilib, unga asosan front va bek ofisga ajratilgan holda xizmat ko‘rsatish tashkil etildi. Bugungi kunda qolgan 11 ta filiallarda kapital va joriy ta’mirlash ishlari olib borilmoqda, ta’mirlash ishlari yakunlangandan so‘ng “Bank xizmatlari markazlari” faoliyati tashkil etilishi ta’minlanadi. Rivojlangan mamlakatlar tajribasini o‘rgangan holda sinov tariqasida Toshkent shahri Amaliyot bo‘limi va SHayxontohur filiallarida “24/7 Elektron ofis”lar tashkil qilindi. YAna qo‘shimcha ravishda joriy yil davomida 20 ta “24/7 Elektron ofis” ishga tushirish rejalashtirilgan. SHuningdek, Xalq banki tomonidan mijozlar uchun axborot texnologiyalaridan foydalangan holda turli interaktiv xizmat turlari ham joriy etilmoqda. SHunday xizmat turlaridan biri — “Internet banking”. Ushbu xizmat turi orqali mijozlar (yuridik shaxslar) o‘z hisob-raqamlarini dunyoning istalgan nuqtasidan boshqarishlari mumkin. Mijozlar (yuridik shaxslar) o‘z hisob raqamlarini mobil aloqa vositalariga o‘rnatilgan maxsus dasturiy ta’minot orqali dunyoning istalgan nuqtasidan boshqarish imkonini beruvchi yana bir xizmat turi — “Korporativ Mobil banking” xizmat turi mavjud. Jumladan, qaror doirasida Xalq bankining “Xalq mobile” mobil ilovasi joriy qilindi. Xalq bankining istalgan filiallarida aholiga xalqaro “Viza” to‘lov kartasini ochgan holda “Xalq mobile” mobil ilovasi orqali “on-layn” rejimida istalgan vaqtda konversiya qilish (xorijiy valyuta AQSH doll.ni sotib olish) imkoniyati yaratilgan. jismoniy shaxslar tomonidan xalqaro to‘lov kartalari orqali sotib olingan xorijiy valyutani naqd shaklda echib olish mexanizmi joriy etildi. Bankning barcha filiallari 247 ta valyuta terminallari bilan ta’minlangan. SHuningdek, turistlar ko‘proq boradigan joylarda “24/7” yoki kunu-tun rejimida ishlaydigan 11 ta avtomatlashtirilgan valyuta ayirboshlash shoxobchalari tashkil etildi. Qo‘shimcha ravishda yana 5 ta avtomatlashtirilgan valyuta ayirboshlash shoxobchalari qisqa muddatda aholi gavjum joylarga o‘rnatiladi. Bankning Andijon, Namangan, Farg‘ona, va Surxondaryo viloyatlari Amaliyot bo‘limlariga o‘rnatiladi. Bankning Qashqadaryo viloyati SHahrisabz filivliga o‘rnatiladi. Bundan tashqari, bank tomonidan aholiga yanada qulayliklar yaratish maqsadida bank tariflariga tegishli o‘zgartirishlar kiritildi. Jumladan: xalqaro “Visa” to‘lov kartalarini ochish 2023 yilning 1 apreliga qadar - bepul etib belgilandi; Xalq banki tomonidan emissiya qilingan xalqaro to‘lov kartalaridagi mablag‘larni echish 2023 yilning 1 apreliga qadar - bepul etib belgilandi; internet to‘lov va sms xabarlarga ulanish - bepul etib belgilandi; xalqaro to‘lov kartasining depozit summasi 25 AQSH doll.dan 15 AQSH doll.ga tushirildi. YAna bir muhim masala. Markaziy bank tomonidan berilgan ko‘rsatmaga asosan Xalq banki valyuta ayirboshlash shoxobchalarida bir xorijiy davlatning naqd valyutasini boshqa xorijiy davlatning naqd valyutasiga almashtirish (konversiya) operatsiyasi yo‘lga qo‘yilgan. Bundan tashqari, O‘zbekiston Respublikasi hududlari o‘rtasida Xalq bankining filiallari orqali “Milliy valyutadagi pul o‘tkazmasi” tizimini amaliyotga joriy etish yuzasidan zaruriy ishlar amalga oshirilmoqda. Ushbu tizimli xizmat turi bank mijozlari uchun joriy yilning aprel oyidan ishga tushurilishi rejalashtirilmoqda. AT Xalq bankida mijozlarga hisob-kitob kassa xizmatining ko’rsatilishi va uning hisobga olinishi. Banklar aholi va mijozlaming pul mablag’larini saqlash, omonatga qabul qilish, naqd va naqd pulsiz hisob-kitoblar kredit va boshqa xizmatlarni ko’rsatish uchun ularga bank hisobvaraqlarini ochadi. Banklarda talab qilib ohnguncha saqlanadigan depozitlar, jamg’arma va muddatli depozitlar, shuningdek, ssuda va boshqa hisobvaraqlar ochiladi. Tijorat banklarida yuritiladigan hisobvaraqlar ochish, boshqa bankga ko’chirish yoki yopish Markaziy bankning “O’zbekiston Respublikasi banklarida ochiladigan bank hisobvaraqlari to’g’risida”gi yo’riqnomasi asosida tartibga solinadi. AT Xalq banki mijozlarning hisobvaraqlariga xizmatlami ular bilan tuzilgan shartnoma asosida amalga oshiradi. Shartnomada bank va mijozning hisobvaraqlarni yuritish bo’yicha huquq va majburiyatlari belgilanadi. Jismoniy va yuridik shaxslar uchun talab qilib olinguncha saqlanadigan depozitlar, jamg’arma depozitlar va muddatli depozitlar bank buxgateriya hisobvaraqlar rejasining majburiyatlar bo’limidagi passiv hisobvaraqlarda ochiladi. Kredit operasiyalari bo’yicha ochiladigan ssuda hisobvaraqlari esa bank buxgalteriya hisobvaraqlar rejasining aktiv, ayrim hollarda, agar bank boshqa banklardan kredit olsa passiv bo’limda yuritiladi. AT Xalq banki jismoniy va yuridik shaxslarga ochiladigan talab qilib olinguncha saqlanadigan depozitlarhisobvaraqlaridagi mablag’larni mijozlarning birinchi talabidayoq naqd pulda berishi yoki naqdsiz pul ko’rinishida tegishli manzilga o’tkazib berish haqidagi majburiyatini oladi. Ushbu hisobvaraqlar bank buxgalteriya hisobvaraqlar rejasining 20200-Talab qilib olinguncha saqlanadigan depozitlar passiv hisobvarag’larida ochiladi. Hisobvaraqlardagi mablag’larning manbasi mijozlarning nizomida belgilab qo’yilgan faoliyati doirasida sotgan tovarlari yoki ko’rsatilgan xizmatlari uchun va boshqa manabalar hisobidan naqd pulda topshirgan yoki naqd pulsiz ko’rinishda kelib tushgan mablag’lar hisoblanadi. AT Xalq bankida jismoniy va yuridik shaxslarga bank tomonidan beriladigan kreditlar ssuda hisobvaraqlaridahisobga olib boriladi. Ssuda hisobvaraqlari bank hisobvarqlar rejasining 11900-15500 aktiv hisobvaraqlarida yuritiladi. Bank ssuda hisobvaraqlarini ochish va yuritish kredit shartnomasi asosida amalga oshiriladi. AT Xalq banki Markaziy bankdan olingan kreditlarining hisobi 21602«Markaziy bankdan olingan qisqa muddatli kreditlar yoki 22002- Markaziybankdan olingan uzoq muddatli kreditlar» hisobvaraqlarda, boshqa tijorat banklaridan olgan kreditlarining hisobi 22006 –“Boshqabanklardan olingan uzoq muddatli kreditlar” yoki 21606- “Boshqa banklardan olingan qisqa muddatli kreditlar” hisobvaraqlardayuritiladi. Banklar mijozlarning hisobvaraqiarida pul mablag’lari hajm, ularning harakati va boshqa ma’lumotlarini sir saqlaydi. Bu O’zbekiston Respublikasi “Bank siri to’g’risida” gi qonun asosida tartibga solinadi. Qonunning 11-moddasiga muvofiq, bank sirini tashkil etuvchi ma’lumotlar davlat soliq xizmati organlariga bank mijoziga soliq solish masalalariga taalluqli hollarda qonun hujjatlariga muvofiq taqdim etiladi. Hisob raqamlarni o’z vaqtida ochish va ulardan mablag’larni muddatida ko’chirish hamda ular bo’yicha tomonlarning javobgarligi masalalari hisob raqamlarni ochish to’g’risida o’z aksini topishi va ular Markaziy bankning tegishli nizomi bilan tartibga solinishi lozim. AT Xalq banki da tadbirkorlik faoliyati subektlari bo’lgan rezident yuridik shaxslar, yakka tartibdagi tadbirkorlar hamda dehqon xo’jaliklari tomonidan milliy valyutada talab qilib olinguncha depozit hisobvaraqlari ochish uchun bankka quyidagi hujjatlarni taqdim etishlari lozim: - hisobvaraq ochish uchun ariza; - tijorat faoliyati uchun mo’ljallangan tovarlarni xorijdan olib keluvchi yakka tadbirkorlar yashash joyi bo’yicha davlat soliq xizmati ido-rasi tomonidan berilgan “Tijorat faoliyati bo’yicha tovarlarni olib keluvchi tadbirkor davlat ro’yxatidan o’tganligi to’g’risida” guvohnoma nusxasi; - davlat ro’yxatidan o’tganligi to’g’risidagi guvohnoma nusxasi; - imzolar va muhr izi namunalari tushirilgan 2-nusxada varaqcha; - ta’sis hujjatlari va unga kiritilgan o’zgarishlar; - mijoz tomonidan pul hisob kitob hujjatlarini imzolash vakolatiga ega bo’lgan shaxsning shaxsini tasdiqlovchi hujjati. Yuridik shaxslar jamg’arma yoki muddatli depozit hisobvaraqlarini ochish uchun bankka quyidagi hujjatlarini taqdim etishlari lozim: - hisobvaraq ochish uchun ariza - davlat ro’yxatidan o’tganligi to’g’risida guvohnoma yoki lisenziya; - imzolar va muhr izi qo’yilib, notarius tasdiqlagan varaqcha. Jamg’arma yoki muddatli depozit ochish uchun jismoniy shaxslar quyidagi hujjatlarni rasmiylashtirib bankka topshiradilar: - hisobvaraq ochish to’g’risida ariza; - shaxsini tasdiqlovchi hujjat (pasport, tug’ilganlik to’g’risida guvohnoma); - imzo namunasi qo’yilgan varaqcha. E’lonnoma 3 ta qismdan iborat bo’lib, ular quyidagilar: 1) naqd pul qo’yish e’loni. 2) kvitansiya. 3) order. E’lon kassahujjatlariga tikiladi. Kvitansiya mijozga beriladi. Order buxgalterga beriladi. Kirim kassa orderi 1 nusxada bo’lib, u ham kassa hujjatlariga tikiladi. Kvitansiya 2 qismdan iborat bo’ladi. Ularni biri kassaga topshirilsa, 2-qismi mijozga taqdim etiladi. Kassa operasiyalari amalga oshirilganda quyidagi provodkalar beriladi: Dt- 10101/ 10111 – ayalanma kassadagi naqd pullar/ bank binosida joylashmagan amaliyot kassalaridagi naqd pullar Kt- mijozlarning yoki bankning tegishli hisobvaraqlari. Ushbu provodka bir kassa operasiyasiga tegishli bo’lgan holdagina beriladi. Nizomga asosan naqd pulsiz hisob-kitoblar qonunda ko’zda tutilgan va O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan qabul qilingan quyidagi shakllar orqali amalga oshiriladi: – To’lov topshiriqnomalari; – Inkasso; – Akkreditivlar; – Tijorat banklarining hisob-kitob cheklari; – Plastik kartochkalar; – Memorial orderlar; To’lov topshiriqnomasi bu– to’lovchi korxonaning uning bankdagi depozit hisobvarag’idan pul mablag’larining ma’lum bir summasini boshqa mijozning hisobvarag’iga o’tkazish haqida o’ziga xizmat ko’rsatuvchi bankka bergan topshirig’idir. Korxonalardan hujjatlar qabul qilish, shartnomada boshqa narsa ko’zda tutilmagan bo’lsa, butun kun davomida bankning mijoz bilan ishlash vaqtidan kelib chiqqan holda amalga oshiriladi. Bunda operasion kun davomida bank tomonidan korxonalardan qabul qilingan hujjatlar shu kunning o’zidayoq ijro qilinadi. Mas’ul ijrochi mijozlardan to’lov topshirig’ini olgandan so’ng to’lov topshirig’idan barcha rekvizitlarning to’liq va to’g’ri rasmiylashtirilganligini tekshiradi. Bundan tashqari, to’lovchi korxonaning depozit bo’yicha ochilgan hisobvarag’ida hujjatda ko’rsatilgan summani to’lashga yetarli pul mablag’lari borligini aniqlaydi. Agar to’lov topshirig’i to’g’ri va to’liq rasmiylashtirilib, uni to’lashga yetarli pul mablag’lari bo’lsa, mas’ul ijrochi topshiriqnomadagi barcha ma’lumotlarni dasturiy yo’l bilan kompyuter orqali bankning elektron to’lovlarini amalga oshiruvchi hisoblash markaziga o’tkazadi. Ertasi kun ertalabdan kechikmagan muddatda bank balansi chiqarilgandan keyin hujjatning birinchi nusxasi bankning kundalik yig„majildiga tikiladi va belgilangan tartibda avval joriy arxivda saqlanadi, bir yil o’tgandan so’ng umumiy bank arxiviga topshiriladi. To’lov topshiriqnomasining ikkinchi nusxasi esa mijozning hisobvarag’idan ko’chirma bilan birgalikda operasiyalar o’tkazilganligini tasdiqlovchi hujjat sifatida mijozga qaytarib beriladi. To’lov talabnomasi– bu mahsulot yetkazib beruvchi va mablag’ oluvchilarning belgilangan summani to’lovchi bank orqali to’lashi to’g’risidagi talabnomani o’z ichiga olgan hisobkitob hujjatidir. To’lov talabnomasini 1-kartotekaga joylashtirishda quyidagi balansdan tashqari provodka bajariladi: Debet – 90962 “To’lov muddatini kutayotgan hisobkitob hujjatlari” Kredit 96319 – “To’lov muddatini kutayotgan hisob kitob hujjatlari bo’yicha kontr. hisobvaraq” Agar 1-kartotekaga joylashtirilgan to’lov talabnomasi bo’yicha to’lovchi tomonidan raddiya arizasi kelib tushmasa, to’lov talabnomasi akseptlash uchun berilagn 3 kun muhlat o’tgandan so’ng to’lanadi. To’lov talabnomasini to’lashdan avval to’lovchi korxonaning depozit hisobvarag’ini yurituvchi mas’ul ijrochi talabnomani to’lash uchun yetarli pul mablag’larining to’lovchi hisobvarag’ida mavjudligini tekshiradi. Agar depozit hisobvarag’ida yetarli pul mablag’lari bo’lsa, talabanoma to’lanadi. To’lov talabnomasini to’lash quyidagi buxgalteriya yozuvi orqali amalga oshiriladi: Debet 20210 – “Davlat korxona, tashkilot va muassasalarining talab qilinguncha saqlanadigan depozit hisobvarag’i” Kredit 10103 – “ Bankning Markaziy bankdagi vakillik hisobvarag’i” Akkreditiv– mijozning topshirig’iga ko’ra shartnoma bo’yicha uning kontragenti foydasiga berilayotgan bankning shartli pul majburiyatidir. Akkreditiv so’zining o’zi lotin tilidan olingan bo’lib, “ishonchli” degan ma’noni bildiradi. Emitent bankdan qabul qilingan to’lov summasi 22602– “Mijozlarning akkreditivlar bo’yicha depozitlari” hisobvarag’iga o’tkazilib, mahsulot jo’natilib, bu haqda mahsulot jo’natuvchi korxonadan kerakli hujjat taqdim qilingunga qadar saqlanadi. Bu operasiya quyidagi buxgalteriya yozuvi yordamida amalga oshiriladi. Debet 10301 – Markaziy bankdagi vakillik hisobvarag’i” (yoki 16103) Kredit 22602 – “Mijozlarning akkreditivlar bo’yicha depozitlari” Mahsulot yetkazib beruvchi korxonaga akkreditiv ochilganligi to’g’risida bank xabar beriladi. Inkasso topshiriqnomasi– ushbu topshiriqnomani bergan bank mijozining bankemitentga to’lovchining hisobvarag’idan so’zsiz tartibda mablag’larni hisobdan chiqarish to’g’risidagi talabidir. Inkasso topshiriqnomalari bo’yicha hisob kitoblarda bajariladigan buxgalteriya yozuvlari undiruvchi va to’lov to’lovchilarga xizmat ko’rsatuvchi banklarning joylashuviga bog’liq. Agar har ikki tomonga bitta bank bo’limi xizmat ko’rsatsa, inkasso topshiriqnomasini to’lash quyidagi buxgalteriya yozuvi orqali bajariladi: Debet “To’lovchi korxonaning talab qilinguncha saqlanadigan depozit” hisobvarag’i. Kredit “Undiruvchining talab qilinguncha saqlanadigan depozit” hisobvarag’i. Hisobvaraq nomerlari undiruvchilar va to’lovchilarning qaysi mulkchilik shakliga tegishligiga ko’ra belgilanadi. Bu buxgalteriya yozuvi to’lovchi korxona hisobvaraqlaridan mablag’larni undiruvchi tomonning bankdagi hisobvarag’iga o’tkazilganligidan dalolat beradi. 3.Filialning kapitali va uning tashkil etish manbalari Tijorat banklari ustavida quyidagi ma’lumotlar bo‘lishi lozim: bankning to‘liq va qisqartirilgan nomi hamda uning joylashgan eri (pochta manzili) va elektron pochta manzili; bank operatsiyalarining ro‘yxati, maqsadi va faoliyat muddati; ustav kapitalining miqdori, muassislar ro‘yxati, ustav kapitalidagi ulushlarning taqsimlanishi; ustav kapitalini ko‘paytirish yoki kamaytirish tartibi; chiqarilayotgan aksiyalar turlari va soni, ularning nominal qiymati, har xil turdagi aksiyalarning nisbati; sof foydani taqsimlash hamda zararlarni qoplash tartibi; zaxira fondini va boshqa fondlarni tashkil etish tartibi; bank aksiyadorlarining huquq va majburiyatlari; bankning boshqaruv organlari tuzilmasi, ularni tashkil etish tartibi, bank kengashi, taftish komissiyasi va ijroiya organi a’zolarining soni, vakolatlari hamda vazifalari haqidagi ma’lumotlar; yillik hisobotlarni tuzish, tekshirish va tasdiqlash tartibi; bank auditi, shu jumladan, buxgalteriya hisobining xalqaro andozalariga muvofiq belgilangan hisobotlar va auditorlik dasturlarining maqsadlari; bankni qayta tashkil etish va tugatish tartibi; bank tomonidan aksiyalarni joylashtirish tartibi va shartlari. Bank ustavida qonun hujjatlariga zid bo‘lmagan boshqa qoidalar ham ko‘rsatilishi mumkin. Bank aksiyadorning yoki har qanday manfaatdor shaxsning talabiga ko‘ra uch ish kuni ichida bankning ustavi, shu jumladan ustavga kiritilgan o‘zgartish va qo‘shimchalar bilan tanishib chiqish imkoniyatini berishi shart. Bank aksiyadorning talabiga ko‘ra unga bank ustavining ko‘chirma nusxasini berishi shart. Bankning ustav kapitali bank muassislari va aksiyadorlarining pul mablag‘lari hisobidan tashkil topadi. Kreditga va garovga olingan hamda boshqa jalb etilgan mablag‘lardan bank ustav kapitalini shakllantirishda hamda bank aksiyalarini sotib olishda foydalanish taqiqlanadi. Mazkur talabga zid holda ustav kapitaliga kiritilgan mablag‘lar egalariga qaytarilishi va shu vaqtning o‘zidayoq aksiyalar kelgusida sotish uchun bankka topshirilishi lozim. Alohida hollarda qonun hujjatlariga muvofiq bankning ustav kapitalini shakllantirish uchun byudjet mablag‘laridan foydalanilishi mumkin. Tashkil etilayotgan bank kapitalining etarlilik darajasini belgilashda quyidagilar asosiy omil hisoblanadi: Markaziy bank tomonidan belgilangan ustav kapitalining eng kam miqdori bo‘yicha talablarga muvofiqligi; bank kapitali, shu jumladan ustav kapitali miqdorini doimiy ko‘paytirib borishning rejalashtirilganligi; ko‘zda tutilayotgan daromadlar hamda fondlarni shakllantirish istiqbollari; muassislarning zarur hollarda qo‘shimcha kapital kirita olish qobiliyati. Bank ro‘yxatga olingunga qadar ustav kapitalini shakllantirish uchun muassislar tomonidan Markaziy bankda yoki rezident banklarning birida vaqtinchalik jamg‘arma hisobvarag‘i ochiladi. Bank ustav kapitalining belgilangan eng kam miqdori mazkur vaqtinchalik jamg‘arma hisobvaraqda muassislar tomonidan bankni ro‘yxatga olingunga qadar to‘liq shakllantirilgan bo‘lishi kerak.Tijorat banklari ustav kapitalining eng kam miqdori 100 mlrd. so‘m miqdorida belgilanadi. Bank ro‘yxatga olingandan keyin uning ustav kapitali miqdorida egasi yozilgan aksiyalar chiqariladi va ular muassislar o‘rtasida joylashtiriladi. O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasida ―banklarning kapitallashuv darajasi va depozit bazasini oshirish, ularning moliyaviy barqarorligi va ishonchliligini mustahkamlash masalasi ustuvor vazifalardan biri sifatida belgilab qo‘yilgan. Mazkur o‘z vazifalarni vaqtida va samarali bajarish O‘zbekiston maqsadida Prezidentining 2022 yil 12 yanvardagi «Respublika bank tizimini yanada rivojlantirish va barqarorligini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PQ-3270-sonli qarori bilan 2022 yilning 1 aprelidan ustav kapitalining (fondining) minimal miqdori yangi tashkil etiladigan: tijorat banklariga — 100,0 mlrd.so‘m; mikrokredit — tashkilotlariga 2,0 mlrd. so‘m; lombardlar 2023 lombardlarga — 500 mln.so‘m etib belgilandi. Tijorat banklari, mikrokredit tashkilotlari va yilning 1 yanvarigacha ustav kapitallarining minimal miqdorlarini mazkur bandga muvofiq belgilangan minimal talablar darajasiga keltirilishi alohida vazifa sifatida belgilab berildi. Xalqaro bank amaliѐtidan ma’lumki, tijorat banklarining to‘lovga qobilligi va likvidligini kapital bazasini ta’minlashning mustahkamlash birlamchi hisoblanadi. O‘z vositasi ularning navbatida, tijorat banklarining kapital bazasining mustahkamlash qator moliyaviy manbalar “Xalqaro moliya va hisob” ilmiy elektron jurnali. No 4-5, avgust-oktyabr, 2018 yil 2 hisobidan, xususan, bankning foydasi hisobidan oshirib borish muhim hisoblanadi. Ayni vaqtda, respublikamiz tijorat banklari kapitali barqarorligini ta’minlash borasida echimini topish lozim bo‘lgan bir qator masalalar mavjud. Xususan, kapital tarkibida beqaror manbalar mavjudligi, ayrim banklarda kapitalning minimal darajasidan pastligi va boshqalar shular jumlasidandir. Quyidagi jadvalda mamlakatimiz banklari kapitali haqida umumiy ma’lumot va ulushi keltirilgan. O‘zbekiston tijorat banklari kapitali va ulushi (2022 yil 1 yanvar holatiga) Tijorat banklari jami va ustav kapitali miqdori bo‘yicha guruhlanishi Jami 100 mlrd. so‘mgacha Ko‘rsatkichlar nomi 100 dan 300 dan 300 mlrd. 500 mlrd. so‘mgacha so‘mgacha summ banklar a soni (mlrd. soni ulushi, foizda soni ulushi, foizda soni ulushi, foizda so‘m) Jami kapital shundan, ustav kapitali Jami kapital shundan, ustav kapitali Xalq 30 30 30 30 banki 51 1 0,2% 11 3,5% 1 0,6% 5 1,1% 10 3,6% 4 3,4% 1 0,2% 11 3,5% 1 0,6% 1 0,2% 14 4,4% 4 3,3% O‘zbekiston moliya 031 41 877 52 943 42 619 bozorida o‘z mavqeini yanada mustahkamlash maqsadida 2019 yilda ko‘rsatilayotgan moliyaviy xizmatlar sifatini xalqaro standartlar darajasiga ko‘tarishda innovatsion yangilanishlarga jadallik bilan kirishdi. YA’ni bank o‘z-o‘zini yangilab, transformatsiyani izchillik bilan amaliyotga tatbiq etyapti. Bu kabi o‘zgarishlar samarasi Xalq banki ustav kapitali o‘sishida ham yaqqol namoyon bo‘lmoqda. Jumladan, bank ustav kapitali qo‘shimcha 227,9 mln. AQSH dollariga ortdi. YA’ni bugungi kunda bu ko‘rsatkich 4 230,9 mlrd. so‘mga etdi. O‘tgan yilning shu davrida bu raqam 1 540,3 mlrd. so‘mni tashkil qilgandi. Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasi tomonidan Xalq bankining nominal qiymati 1 000,0 so‘m bo‘lgan 2 164 172 ming dona oddiy aksiyalari sotib olindi va buning natijasida jamg‘armaning bank ustav kapitalidagi ulushi 38,8 foizdan 70,1 foizga ko‘tarildi.Bankning qolgan aksiyalariga Davlat aktivlarini boshqarish agentligi egalik qiladi hamda uning ulushi 29,9 foizni tashkil etadi. AT Xalq bankida qimmatli qog’ozlar, chet el valyutasidagi operasiyalari hisobi. Tijorat banlkari moliyaviy resurslarni shakllashtirish maqsadida muomalaga obligasiyalar, depozit sertifikatlari, veksellar va moliya bozorida muomalada bo’ladigan boshqa qarz qimmatli qog’ozlarini chiqarishi mumkin. Banklarning ushbu operasiyalari passiv operasiyalar hisoblanib, banldar uchun xarajatlarni keltirib chiqaradi. Muomalaga chiqarilgan qarz qimmatli qog’ozlarining hisobi ularning nominal qiymati bo’yiyeha 23600 - «Bank tomonidan chiqarilgan qimmatli qog’ozlar» balans hisobvarag’ining tegishli hisobvaraqlarida yuritiladi. AT Xalq banki daqimmatli qog’ozlar bilan operasiyalari O’zbekiston Respublikasi Markaziy Banki Boshqaruvi tomonidan 28/4 sonli Qarori bilan 2008yil 13-dekabrda tasdiqlangan “Tijorat banklarida qimmatli qog’ozlar bilan amalga oshiriladigan operasiyalarning buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Yo’riqnoma asosida olib boriladi. Tijorat banklarining qimmatli qog’ozlar bilan bajaradigan operasiyalaridan biri bu – tijorat banklari tomonidan qimmatli qog’ozlar chiqarishdir. Amaldagi qonunchilikka asosan tijorat banklari aksiya, obligasiya, depozit sertifikatlari, veksel va boshqa qimmatli qog’ozlar bozorida muomalada bo’luvchi qarz majburiyatlarini bildiruvchi qimmatli qog’ozlar chiqarishlari mumkin. Bank tomonidan chiqarilgan qarz majburiyatlarini bildiruvchi qimmatli qog’ozlar hisobi ularning nominal qiymati bo’yicha 23600 «Bank tomonidan chiqarilgan qimmatli qog’ozlar» nomli balans hisobvaraqlarida olib boriladi. Depozit sertifikati — bankka qo’yilgan depozit summasini hamda o’rnatilgan muddat tugagandan so’ng depozit summasi va sertifikatda ko’rsatilgan foizlarning sertifikat egasiga to’lanishi huquqini tasdiqlovchi qimmatli qog’ozdir. Depozit sertifikat bo’yicha foizlar har oy to’lanadi. Depozit sertifikat muddatidan oldin ham to’lanishi mumkin. Bunda, muddatidan avval to’lovni talab qilingan sertifikat bo’yicha to’lanadigan depozit summasi va foizlari depozit sertifikat chiqarish shartlariga ko’ra, sertifikat bankka taqdim etilgandan so’ng amalga oshiriladi. Bank o’z mijozlariga pul mablag’larini bankning daromadli qimmatli qog’ozlariga depozit sertifikatlarga joylashtirishni taklif etadi. Depozit sertifikatlarning afzalliklari: -Mablag’ qo’yilgan muddat davomida o’zgarmaydigan, aniq belgilangan foyda (prosent) stavkasi; -Huquqlarning boshqa kishilarga berish imkoniyati; -Sertifikat egasi bevosita bankdan yoki boshqa banklardan kredit ajratilishida sertifikatlargan garov ta’minoti sifatida foydalanish; AT Xalq bankining ichki operasiyalari hisobi, buxgalteriya hisobotlari va ularni tuzilishi. Bank o’z funksiyalarini bajarishi uchun moddiy-texnik bazaga ega, ya’ni yetarli asosiy vositalar bilan ta’minlangan bo’lishi lozim. Shunday ekan, AT Xalq banki ham asosiy vositalar bir yildan ortiq muddatda foydalanishga mo’ljallangan moddiy aktivlar bo’lib, ular bank faoliyatida bank xizmatlarini ko’rsatish jarayonida ma’muriy maqsadlar va ijaraga berish uchun ishlatiladi. Asosiy vositalarga bino-inshootlar, uskuna va asboblar, kompyuter, mebel, hisoblash texnikalari, transport vositalari, foydalanish huquqi bilan olingan yer, kutubxona fondi, qiymatidan qat’iy nazar signalizasiya va binoni qurishda uning narxiga kiritilmagan telefonlashtirish obektlarini kiritish mumkin. Asosiy vositalarning hisobini tashkil qilish bank faoliyatida alohida o’rin egallaydi. Asosiy vositalar hisobining vazifalari quyidagilarni o’z ichiga oladi: 1.Asosiy vositalar harakatini to’g’ri va o’z vaqtida hujjatlashtirish va ular bo’yicha hisobni tashkil etish. 2. Asosiy vositalar qiymatini qayta baholab borish. 3. Asosiy vositalar to’liq saqlanishi ustidan nazorat olib borish. 4. O’z vaqtida eskirishni hisoblab borish. Asosiy vositalar balansda ularning boshlang’ich qiymati bo’yicha aks ettiriladi. Boshlang’ich qiymat – bu asosiy vositani sotib olish yoki uni qurish bilan bo’lganbarcha xarajatlar, shu jumladan, to’langan soliqlar, bojxona bojlari hamda yetkazib berish, montaj o’rnatish va ishga tushirish, bevosita aktivdan belgilangan maqsadda foydalana olish uchun uni ishchi holatga keltirish bilan bo’lgan bo’lgan barcha xarajatlar summasidir. Asosiy vositalar sotib olinganda puli oldindan yoki olingandan to’lanishi mumkin. Ular oldindan to’liq yoki qisman to’langanda quyidagi buxgalteriya yozuvi amalga oshiriladi: Debet 19909 «Ko’rsatilgan xizmatlar va tovar-moddiy qiymatlik-lari uchun to’langan mablag’lar» Kredit 10301, 16103 «Bankning vakillik hisobvarag’i yoki mijoz hisobvarag’i». Sotib olingan binolar balansda quyidagicha aks ettiriladi: Debet 16509 «Bank binolari va boshqa imoratlar». Kredit 19909 «Ko’rsatilgan xizmatlar va tovar-moddiy qiymatliklari uchun to’langan mablag’lar». Sotib olingan asosiy vositalar omborga qabul qilinmasdan to’g’ridan to’g’ri foydalanishga topshirilishi mumkin, bunda quyidagi provodka bajariladi: Debet 165** «Tegishli asosiy vosita hisobvarag’i». Kredit 19909 «Ko’rsatilgan xizmatlar va tovar-moddiy qiymatliklari uchun to’langan mablag’lar». Asosiy vositalar omborga qabul qilinganda ular 16561-hisob-varag’ida hisobga olinadi. Ombordan foydalanishga berilganda «Ombordagi asosiy vositalar» 16561-hisobvarag’idan hisobdan chiqariladi va tegishli asosiy vosita (165XX) hisobvarag’iga o’tkaziladi. Agar bino qurilayotgan bo’lsa, qurilish bilan bog’liq barcha xarajatlar 16505 «Tugallanmagan foydalanishga qurilishlar» topshirilganda uning hisobvarag’ida qiymati aks qabul ettiriladi. qilish Bino topshirish dalolatnomasiga asosan, 16509 – «Bank binolari va boshqa imoratlari» hisobvarag’iga o’tkaziladi. Debet 16509 «Bank binolari va boshqa imoratlari». Kredit 16505 «Tugallanmagan qurilishlar». Agar bank to’lovni moddiy aktivlar kirim qilingandan keyin amalga oshirsa, tegishli kirim hujjatlariga asosan quyidagi buxgalteriya yozuvi bajariladi: a) Moddiy aktivlar kelib tushganda, darhol foydalanishga berilsa: Debet 165** «Asosiy vositalarning tegishli hisobvarag’i». Kredit 29802 «Ko’rsatilgan xizmatlar va tovarlar uchun to’lanadi-gan mablag’lar hisob-kitobi». Asosiy vositalar omborga kirim qilinganda: Debet 16561 «Ombordagi asosiy vositalar». Kredit 29802 «Ko’rsatilgan xizmatlar va tovarlar uchun to’lanadigan mablag’lar hisob-kitobi». Aktivlar rasmiylashtiriladi: qiymati to’lanishi quyidagi buxgalteriya yozuvi bilan Debet 29802 «Ko’rsatilgan xizmatlar va tovarlar uchun to’lanadigan mablag’lar». Kredit 10301, 16103 yoki mijozning hisobvarag’i. Asosiy vositalar ombordan foydalanishga topshirilganda 16561- hisobvarag’idan chiqarilib, asosiy vositalarning tegishli hisobvarag’iga o’tkazib qo’yiladi. Boshqa banklar kabi hamda Markaziy bank belgilagan qonunlarga asosan AT Xalq banki ham kunlik, oylik, choraklik va yillik hisobotlarni tuzib boradi va ularni markaziy bankka muntazam taqdim etib boradi. AT Xalq banki hisobotlari shakli, tarkibi va tayyorlash bilan bog’Jiq metodologik masalalar Markaziy bank tomonidan joriy etiladi. Banklar o’z moliyaviy hisobotlarini Markaziy bank belgilagan shakl va muddatlarda, undako’rsatilgan ma’lumotning to’g’riligini auditorlar tasdiqlagach, matbuotda e’lon qiladi. Banklarning oylik va choraklik joriy hisobotlaridan iborat bo’lib, oylik moliyaviy hisobotlar quyidagilardan tashkil topadi: • balans ( I shakl); • umumlashgan balans (bank bo’limlari bilan birgalikda); • mulkiy shaklidan qat’iy nazar bank tomonidan berilgan muddati o’tmagan va muddati o’tgan kreditlar summasiningyoyilmasi; • jalb qilingan va yo’naltirilgan mablag’larni hisobga olibboruvchi ayrim balansli hisobvaraqlardagi summalarning yoyilmasi; • bank iqtisodiy normativlarini ifodalovchi hisobvaraqlardagi summalarning yoyilmasi; • iqtisodiy normativlar bo’yicha hisob-kitoblar; • korrespondentlik hisobvaraqdagi summalarning yoyilmasi; • bankning boshqa balansli hisobvaraqlardagi summalari yoyilmasi. Tijorat banklari chorak yakunida quyidagi hisobot shakllalini tuzadi: 1. Balans bo’yicha so’mda va xorijiy valutalarda aylanma vedomostlar. 2. Bosh bank va filiallarining balanslaIi bo’yicha aylanma vedomost. 3. Foyda va zararlar haqida hisobot. 4. Boshqa hisobot shakllari. Tijorat banklari yillik hisobotlari quyidagi shakllardan tashkil topadi: - yillik balans (l-shakl); - foyda va zararlar haqida hisobot (2-shakl); - asosiy vositalar harakati to’g’risidagi hisobot; - pul oqimlari to’g’risidagi hisobot; - xususiy kapital to’g’risidagi hisobot; - izohlar, hisob-kitoblar va tushuntirishlar. AT Xalq banki balansidagi mavjud debitor va kreditor mablag’lar tahlil etilib, ularni so’ndirish va to’lash yo’llarini ko’radi. AT Xalq banki ning yillik buxgalteriya hisobotini tuzish boshqaruvchi va bosh buxgalter zimmasiga yuklatiladi. Bosh buxgalter esa barcha balans va ko’zda tutilmagan hisobvaraqlarni audit, reviziya va boshqa dalolatnomalari bilan solishtirib chiqadi. AT Xalq bankining yillik buxgalteriya hisobotlari 1-martgacha Markaziy bankning hududiy Bosh boshqarmalariga va Respublika markaziy bankiga, soliq organlariga, ta’sis hujjatlariga muvofiq mulkdorlarga, davlat statistika organlariga va boshqa tegishli joylarga taqdim etiladi. Hisobot shakli ilovada ham ko’rsatilib o’tilgan. XULOSA Men AT Xalq banki Namangan viloyati Yangiqorg’on fililalida 2022yilning 14-fevraldan 12-martga qadar ishlab chiqarish amaliyoti o’tadim. Ushbu amaliyot davomida o’rgangan bilimlarimni amaliyotda qay darajada kerak bo’lishini, nazariya bilan amaliyotning bog’liq va bog’liq bo’lmagan jihatlarini, amaliyotda qo’llash uchun qanday nazariy bilimlar kerakligini o’rgandim. O’rgangan nazariy bilimlarim hamda ushbu 6 haftalik tanishuv amaliyotimdan kelib chiqqan holda AT Xalq banki yanada rivojlanishi uchun quyidagilarni tavsiya qila olaman: - aholi va bank xodimlari o’rtasida muloqot madaniyatini yanada yaxshilash, ya’ni qishloq aholisiga bank va uning faoliyati, ishlash prinsiplarini sodda shaklda tushuntirish, bankda o’zini tutish, bank xodimlari hamda bank jihozlari (bankomat, infokiosk…) bilan bevosita aloqa qila olish malakalarini oshirish; - aholi mablag’larini jalb qilish. - bank aktivlarini oshirish; - davlat tomonidan imtiyozli kredit uchun ajratiladigan mablag’larni kamaytirish; - bank faoliyatiga davlat aralashuvini kamaytirish; - dasturiy ta’minot uchun mutaxassislarni jalb qilish va kompyuterlarni muntazam zamonaviy dasturlar bilan ta’minlash; - bank faoliyatida ma’muriy buyruqbozlik va byurokratiyani kamaytirish; - Xodimlar malakasini oshirish uchun chet elga almashinuv dasturlarida ishtirok etish. - AT Xalq banki tomonidan tarqatiladigan Pensiya va nafaqa pullarini plastik kartochkalarga o’tkazib fuqarolarga qulaylik yaratish maqsadida yashash manzilidan uzoq bo’lmagan xududlarga bankomatlar o’rnatish; - 2-3 yil muddatga tijorat foizida kafillik asosida mikroqarz kreditlarini 50.0 mln so’mgacha miqdorda ko’proq ajratish; - Korrupsiya va boshqa qonun buzilish xolatlarini oldini olish maqsadida xodimlarning oylik ish xaqlarini oshirish xamda ularga bank uchun kelajakda sidqidildan ishlashlari uchun bankning o’zi tomonidan qurilayotgan uylar uchun kam foizda ipoteka kreditlari ajratish; Xulosa o’rnida shuni qo’shimcha qilmoqchimanki AT Xalq bankini rivojlantirish uchun nafaqat bank balki bankning yuridik va jismoniy mijozlari xam o’z xissalarini qo’shishlari lozim. Ya’ni fuqarolarga ishonch bildirgan xolda ularga ajratilgan imtiyozli kreditlarni mijozlar o’z vaqtida qaytarishsa bankimiz xar bir ko’rsatkich bo’yicha yuqori o’rinlar uchun kurasha olishiga ishonaman. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI: 1. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti matbuot xizmati davlat rahbarining 2019– yil uchun mo’ljallangan eng muhim ustuvor vazifalar haqidagi Oliy Majlisga Murojaatnomasi; 2.2017-2021-yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi; 3. «Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonuni 2016 yil; 4.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2015 yil 6 maydagi “Tijorat banklarining moliyaviy barqarorligini yanada oshirish va ularning resurs bazasini rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ 2344- sonli Qarori; 5. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining «O’zbekiston Respublikasi banklarida buxgalteriya hisobini yuritish va buxgalteriya ishlarini tashkil qilish tartibi to’g’risida»gi 1834–son yo’riqnoma 2015 yil 11 iyul; 6. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2015 yilning asosiyyakunlari va 2016 yilda O’zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng muxim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma’ruzasi; 7. Abduvaxidov F.T., Umarov Z.A., Djurayev K.N. Banklarda buxgalteriya hisobi. O’quv qo’llanma. –T.: TDIU, 2010. –224 b; 8. Abdullayev Yo., Qoraliyev T., Toshmurodov Sh., Abdullayeva S. Bank ishi. O’quv qo’llanma –T.: “IQTISOD-MOLIYA”, 2009 yil, 196 b; 9. Abdullayeva Sh.Z. Bank ishi. O’quv qo’llanma. –T.:TMI, 2003.–305 b; 10. Abdullayeva Sh.Z. Bank risklari va kreditlash. –T.: Moliya, 2002. b; 11 . Bank V.R. Organizasiya i buxgalterskiy uchet bankovskix operasiy: Ucheb. pos. - M.: F i S, 2014. - 153 s; 12.Diana Mak Noton, Donald Dj. Karlson, Klayton Tausend Ditd i dr. Organizasiya raboti v bankax: v 2–x tomax. Tom 2. Interprirovaniye finansovoy otchetnosti. Per. s ang. –M.: Finansi i statistika, 2016. –240 s; 13. Banklarda buxgalteriya bisobi. Darslik. I nashri. Omonov A.A., Qoraliyev T.M. TMI, -T.: dqtisod-Moliya», 2014. 241 b; 14. Navro’zova K.N. Banklarda buxgalteriya hisobi va operasion texnika. O’quv qo’llanma. – T.: “IQTISOD-MOLIYa”, 2010 yil, 280 bet; FOYDALANILGAN VEB SAYTLAR RO’YXATI: 1. www.cbu.uz (O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki); 2. www.lex.uz (O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi); 3. www.stat.uz (O’zbekiston Respublikasi statistika ko’mitasi); 4. www.my.gov.uz (Yagona interaktiv davlat xizmatlari portal); 5. www.xb.uz (Aksiyadorlik tijorat Xalq banki); 6. www.banker.uz (Banklar to’g’risidagi sayt).