Reja:
►Milliy urf-odatlar, an’analar, udumlar –
xalqona qadriyatlar;
►Mavsumiy va diniy bayramlar bilan bog’liq
urf-odatlar, rasm-rusumlar;
►Xalq o’yinlari va o’yinchoqlarining tarbiyaviy
ahamiyati.
Tayanch tushunchalar va atamalar:
MILLIY
URF-ODATLAR
AN’ANALAR
MAROSIMLAR
UDUMLAR
HASHAR
HAYITLAR
DINIY
QORXAT
BAYRAMLAR
“RAMAZON”
QO’SHIG’I
Adabiyotlar
►1.Hoshimov K., Ochil S. O’zbek
pedagogikasi antologiyasi. –T.: O’qituvchi,
1995, 2010.
►Yo’ldosheva S. Xalq urf-odatlari va an’analari. –T.: Ijod dunyosi nashriyot uyi, 2003.
►Mutalipova M.J. Xalq pedagogikasi. Alisher
Navoiy nomidagi O’zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti, 2011/
URF
Ulug’lanadigan
insoniy fazilatlar
► vatanparvarlik
► halollik
► elni e’zozlash
► adolat
► mehnatsevarlik
► kamtarlik
► mardlik
► hushyorlik
► sahiylik
► mehmondo’stlik
► vafodorlik
► sabr-qanoat
-
ODATLAR
Rasm-rusmlar, xalqona
udumlar, marosimlar,
an’analar xalq ijtimoyi
hayoti, orzu-umidlari va
xalqona ideallarini aks
ettiradi, insonni iymone’tiqodda butun, ma’naviyma’rifiy va ahloqi-ruhiy
tarbiyada komil bo’lishga
undaydi.
Qoralanadigan
illatlar
► adovat
► kibr-havo
► hasad
► fitna-fasod
► dilozorlik
► xudbinlik
► tekinxor’lik
► ilmsizlik
► nodonlik
► farosatsizlik
Xalq pedagogikasida tarbiya - milliy
qadriyatlarimiz, urf-odatlarimiz, an’ana va
udumlarimizning tub mohiyatini o’rganish,
o’tmishni unutmaslik, bugunning qadriga
yetishlik va kelajakka umid ruhida olib
boriladi.
QADRIYAT –
“Tarix sinovlaridan
o’tgan, milliy
manfaatlarimiz,
bugungi va ertangi
orzu-intilishlarimizga,
taraqqiyot talablariga
to’la javob beradigan,
yillar o‘tgani sari qadri
ortib boradigan g’oya
va tushunchalardir”.
АНЪАНА
кишилар онгида,
ҳаётида ўз ўрнини
топган ижтимоий
ҳодиса бўлиб,
авлоддан авлодга
ўтадиган,
такрорланадиган
тартиб ва
қоидалардир.
URF-ODAT –
Kishilarning kundalikdagi turmushiga singib
ketgan, ma’lum muddatda takrorlanib turuvchi
xatti-harakat, ko’pchilik tomonidan qabul
qilingan ko’nikma va xulq-atvor qoidalaridir.
MAROSIM –
ko’pincha an’ana va urf-odatning tarkibiy qismi
bo’lib, inson hayotidagi muhim voqealarni
nishonlashga qaratilgan hayotiy tadbirlardir
Yoshlar voyaga yetganda
uylanishi va turmushga
chiqishi...
Ma’lum tartibga ega bo’lgan
nikoh to’yi…
TO’Y qarindoshlar
uchun katta
BAYRAM
To’yda nikohdan
o’tish, uzuk taqish…
Rizqli, nasibali bo’lsin
To’q bo’lsin
Pi
Qo
sh
ch
ig’
tu i ko
rs sa
in
da
og
tu ’i yo
rs
in g’da
Xonadon farzandlarga to’la
bo’lsin
Non bilan bog’liq
urf-odatlar
Dasturxon boshida nonni
oila boshlig’i ushatadi
Endigina atak-chechak yura
boshlagan go’dakning
oyoqlari orasidan “yurgan
yo’lidan rizq-nasibasi unsin”
deb non dumalatiladi
Mehmonga borayotgan odam albatta, hech bo’lmaganda 2
ta nonni qo’ltig’iga qistirib, yo’l oladi. Mezbonning uyida
ham dasturxonga eng avvalo non qo’yiladi. Qaytishda ham
mehmon qo’liga albatta, bir juft non tutqaziladi.
Azaldan chaqaloq beshikka belanayotganda “boshi
omon bo’lsin, nondek aziz bo’lsin”, deb boshi ostiga
bir burda non qo’yiladi”
Beshikka belangan bolaning onasiga yog’
surtilgan non tishlatiladi. Bolalardan biri
shu nonni olib qochadi. Ortidan boshqa
bolalar quvib yetishadi va “o’lja”ni
o’rtada baham ko’rishadi
Uzoq safarga, jangu-jadallarga
ketayotgan yigitlarga oy borib, omon
qaytsin degan maqsadda albatta bitta
nonni tishlatib, devorga osib qo’yishgan
Og’ir jinoyatlarda gumon qilingan
kimsalarga o’z aybsizligini
isbotlash uchun “Gapim yolg’on
bo’lsa, non ursin”, - deb non bilan
qasam ichirilgan.
Vaqti bemahalda, qorong’ida
yo’lga chiqqan yo’lovchi “non
hamroh bo’lsin, yomon
ko’zdan, ins-jinsdan asrasin”, deya doimo yonida non olib
yurgan
“Nondek aziz bo’lgin”, deb
momolarimiz duo qilishadi.
MAVSUMIY BAYRAMLAR
Bahoriy tengkunlik
“Navro’z”
21-22 mart
Kuzgi tengkunlik
“Mehrjon”
22 sentabr
Qishning eng uzun
tuni
“Sada” (Olov)
22 dekabr
Yozning eng uzun
kuni
“Angom Hayit”
(Suv sayli)
22 iyun
NAVRO’Z – YANGILANISH VA EZGULIK TIMSOLI !!!
М.Мurodov o’zbek xalqining boy o’yin merosini
quyidagi guruhlarga bo’lib o’rganadi:
►Tabiiy – mavsumiy o’yinlar.
►Hududiy va turli joylarga xos o’yinlar.
►Turli yoshlarga xos o’yinlar.
►Тurli jinsdagilar o’yinlari.
►Мashg’ulot, mehnat faoliyati bilan bog’liq bo’lgan
o’yinlar.
►Voqeaband o’yinlar.
►Harakatli o’yinlar.
►Turli vositali o’yinlar.
►Hayvonlar ishtirokida o’tadigan o’yinlar.
Tabiiy – mavsumiy o’yinlar
Bahorda
Yozda
“Tol bargak”
Suvda
quvlashmachoq
“Yomg’ir
yog’adi”
Arqon o’yini
“Oq terakmi –
ko’k terak”
Tosh o’yin
Tabiiy – mavsumiy o’yinlar
Kuzda
Qishda
Danak o’yini
Yaxmalak uchish
Arg’umchoq
uchish
Qorxat
Tosh o’yinlari
Qorbo’ron
Hududiy va turli joylarga xos o’yinlar
Shahar
o’yinlari
Uy
o’yinlari
Hovli
o’yinlari
Kichik
maydonlarda
Sandal,
Boshqotirma,
So’z o’yinlari
Berkinmachoq,
Chizma o’yinlar,
Arqon sakrash
Qishloq
o’yinlari
Katta
dalalarda
Suvda:
Suv ostida
ko’p
turish
Havoda:
Arg’imchoq
uchish
…
Osmonda:
varrak
uchirish
…
Karvonsaroy, choyxona,
mehmonxonalarning oz’ o’yinlari
bo’lgan. Karvon yo’llarida uzoq
yo’l yurgan yo’lovchilar oyog’ini
yozish maqsadida arqon
sakraganlar.
MEHNAT FAOLIYATI BILAN BOG’LIQ
O’YINLAR
Termachilik, ovchilik, chorvachilik,
dehqonchilik, hunarmandchilik va
boshqa mehnat turlariga oid
o’yinlar kiradi
Harakatli o’yinlar
Bir
kishili
Ikki
kishiki
Guruh
bo’lib
Bu o’yinlar maqsadga erishish hissini
shakllantiradi, inoqlik, o’rtoqlik, birdamlik
xislatlarini tarbiyalaydi
ILASIZMI ?
►Firdavsiyning
“Shohnoma” asarida
Siyovush bilan
Afrosiyob o’rtalarida
chavgon o’yini
o’tkazilgani hikoya
qilinadi.
►Mahmud Qoshg’ariy
“Devonu lug’otit-turk”
asarida chavgon o’yini
tafsilotlarini beradi.
► Abu Rayhon Beruniy
“Qadimgi xalqlardan qolgan
yodgorliklar” asarida
chavgonning Navro’z
bayramidagi eng qiziqarli
oyi’n lardan biri deb
ta’riflaydi
► Qomusiy olim Abu Ali ibn
Sino jismoniy tarbiya haqida
gapirib, chavgon o’yini
to’g’risida alohida to’htaladi.
► Kaykovusning “Qobusnoma”
asarida chavgon o’yini haqida
alohida bob bor.
► Shox-shoir Bobur mirzo
“Boburnoma” asarida
chavgon o’yiniga shoirona
ta’rif beradi.
Bugungi Polo qadimgi Chavgondir
QIZ
BU
IQ
!!!
INSONNING YETTI AVLODI
Mavzu bo’yicha nazorat
savollari:
Milliy urf-odatlarning tarbiyaviy
ahamiyati nimada?
Nima uchun milliy urf-odatlar va
an’analar xalq pedagogikasi manbalari
deb hisoblanadi?
Qadriyat tushunchasiga ta’rif bering.
An’ana, urf-odat, marosim
tushunchalarining farqi nimada? Misollar
keltiring.
Sizning shahringizda olov bilan bog’liq
urf-odatlar saqlanib qolganmi? Ularning
tarbiyaviy ahamiyati nimada deb
o’ylaysiz?
O’zbek xalqi o’yinlar merosi qanday
guruhlarga bo’linadi?
E’TIBORINGIZ
UCHUN
RAHMAT !!!