Uploaded by Behro'z Qurbonov

Bajardi asilbekgeldiyorov tekshirdi bobur qodirov

advertisement
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
UNIVERSITETI QARSHI FILIALI
KOMPYUTER INJENERINGI FAKULTETI DI-12-21 GURUH TALABASINING
INSON VA KOMPYUTER O’ZARO TA’SIRI FANIDAN
2-MUSTAQIL ISH
BAJARDI:
TEKSHIRDI:
ASILBEKGELDIYOROV
BOBUR QODIROV
@AsilbekGeldiyorov
2-Mustaqil ish
Inson va kompyuter o’zaro ta’siri. Prototiplashtirish. DT ni loyihalashtirish
shablonlari.Patternlar.
Yuzabiliti testlashtirish. Yuzabiliti tahlil.
Inson
va
kompyuterning
o'zaro
ta'siri
Inson bilan kompyuterning o'zaro ta'siri (HCI) - inson foydalanishi uchun mo'ljallangan
interaktiv kompyuter tizimlarini ishlab chiqish, baholash va amalga oshirish usullarini
takomillashtirish, shuningdek, ushbu foydalanishning turli jihatlarini o'rganish uchun
mavjud
va
rivojlanib
boradigan
ko'p
tarmoqli
ilmiy
soha.
"'Sichqoncha" manipulyatori - inson va kompyuterning o'zaro ta'sir qilish vositalaridan biri
Inson bilan kompyuterning o'zaro ta'siri (HCI) - bu odamlar (foydalanuvchilar) va
kompyuterlar o'rtasidagi o'zaro aloqalarni o'rganish, rejalashtirish va rivojlantirish.
Ko'pincha bu kompyuterlar, dizayn va boshqa tadqiqot sohalari fanining umumiyligi
sifatida qaraladi. Foydalanuvchilar va kompyuterlar o'rtasidagi o'zaro ta'sir dasturiy
ta'minotni o'z ichiga olgan foydalanuvchi interfeysi (yoki shunchaki interfeys) darajasida
sodir bo'ladi; masalan, displey ekranlarida aks ettirilgan tasvirlar yoki ob'ektlar,
foydalanuvchidan apparat kiritish moslamalari (klaviatura va sichqonlar kabi) orqali olingan
ma'lumotlar va boshqa samolyot va elektrostantsiya kabi yirik avtomatlashtirilgan tizimlar
bilan o'zaro aloqalar.
Hisoblash texnologiyalari assotsiatsiyasi inson va kompyuterning o'zaro ta'sirini
"inson foydalanishi uchun interaktiv hisoblash tizimlarini loyihalash, baholash
va amalga oshirish hamda davom etayotgan jarayonlarni o'rganish bilan
shug'ullanadigan fan" deb hisoblaydi. Inson bilan kompyuterning o'zaro
ta'sirining muhim jihati foydalanuvchini qoniqtirishni ta'minlashdir.
Inson bilan kompyuterning o'zaro aloqasi inson tomonidan ham, kompyuter
tomonidan ham o'rganilayotganligi sababli, tadqiqot davomida olingan bilimlar
inson omiliga ham, kompyuterga ham asoslanadi. Kompyuter tomonida
kompyuter grafikasi texnologiyalari, operatsion tizimlar, dasturlash tillari va
rivojlanish muhiti muhim ahamiyatga ega. Inson tomonidan aloqa nazariyasi,
grafik va sanoat dizayni, lingvistika, sotsiologiya, kognitiv psixologiya va
foydalanuvchi
ehtiyojini
qondirish
kabi
inson
omillari.
Shuningdek, muhandislik va dizayn masalalari. Inson bilan kompyuterning
o'zaro aloqadorligi disiplinlerarası tabiati tufayli turli darajadagi tayyorgarlikka
ega odamlar uning muvaffaqiyatiga hissa qo'shadilar. Ba'zan inson-
Prototip- kontseptsiyani yoki jarayonni sinab ko'rish yoki takrorlash yoki o'rganish kerak
bo'lgan narsa sifatida ishlash uchun qurilgan mahsulotning erta namunasi, modeli yoki
chiqarilishi. Bu semantika, dizayn, elektronika va dasturiy ta'minotni o'z ichiga olgan turli
kontekstlarda ishlatiladigan atamadir. Odatda sistema tahlilchilari va foydalanuvchilar
tomonidan aniqlikni oshirish uchun yangi dizaynni baholash uchun prototip ishlatiladi.
Prototip turish nazariy jihatdan emas, balki haqiqiy, ishlaydigan tizimning o'ziga xos
xususiyatlarini taqdim etishga xizmat qiladi. Ba'zi dizayn ish modellarida prototip yaratish
(ba'zan materializatsiya deb ataladigan jarayon) bu fikrni rasmiylashtiruvchi va
baholashning qadamidir.
Prototiplar mo'ljallangan dizaynning turli jihatlarini o'rganadilar: 1.Prinsip-asosli
prototipimo'ljallangan dizayni ba'zi asosiy funksional jihatlarini tekshirishga xizmat qiladi,
lekin odatda yakuniy mahsulotning barcha funksional imkoniyatlari yo'q. 2.Mehnat
prototipiyakuniy mahsulotning barcha yoki deyarli barcha funksiyalarini aks ettiradi.
3.Visual Prototip, mo'ljallangan dizayndagi o'lcham va ko'rinishni ifodalaydi, lekin
funksional emas. Tadqiqot prototipi - bu dizaynning geometrik xususiyatlari ta'kidlangan,
rang, to'qimalar yoki oxirgi ko'rinishning boshqa jihatlari haqida ko'proq tashvishlanadigan
oldingi prototip. 4.Tajriba Prototipifoydalanuvchi tadqiqotlari uchun ishlatilishi mumkin
bo'lgan mahsulotning tashqi ko'rinishini va funksiyasini etarli darajada ifodalaydi.
5.Funksional prototipmo'ljallangan dizaynning funksiyasi va tashqi ko'rinishini ushlab
turadi, garchi u yakuniy dizayni turli uslublar va hatto turli o'lchamlarda yaratilishi
mumkin. 6.Qog'oz prototipi- dasturiy mahsulotning foydalanuvchi interfeysi chop etilgan
yoki qo'lda ko'rsatilgan. Bunday prototiplar odatda dasturiy ta'minotni dastlabki sinovdan
o'tkazish uchun ishlatiladi va dizayn xarajatlarini sarflashning yanada qimmatroq
darajalariga ega bo'lishdan oldin dizayn qarorlar qabul qilish uchun dasturiy ta'minotni
ko'rib chiqishning bir qismi bo'lishi mumkin.
Universitetdagi o'qishim mobaynida olgan kurslarim ichida eng qiziqarlisi va
muhimlaridan biri shu kunlarda olayotgan kursim ASD(Advanced software
design)dir. Ushbu kursda asosiy e'tiborimizni OOP ning asosi bo'lgan Design
Patternlarga qaratyapmiz. Poliformizm, Enkapsulatsiya, Inheritance kabi muhim
prinsiplarni to'gri ishlatish, biror bir kontekstdagi muammo uchun aniq bir
Design Patterni qo'llash kabi muammolarni ko'rib chiqyapmiz.
Design Patternlarni algoritmlar va ma'lumotlar strukturasiga aloqasi yo'qdek
tuyuladi. Lekin komputer olamida har ikkala yirik bo'limning vazifasi aniq bir
muammoni yechimini topishdir. Shu sabab ushbu blogda Design Patternlarga
ham imkon qadar to'htalib o'tib ba'zi bir misollarni berib borishga qaror qildim.
Design patternning o'zi nima?
Design Pattern bu qayta-qayta qo'llash, ma'lum bir kontekstda aniq muammoni hal
qilish uchun foydalanish mumkin bo'lgan yechim, yillar davomida dasturchilar tomonidan
yig'ilib borgan eng yaxshi tajribalar to'plamidir. Design patternning o'zi muammo hal
qilmaydi, aksincha u abstrakt fikr bo'lib class, interface, metodlarning o'zaro bog'lanishlari
ko'rinishida beriladi. Misol tariqasida, bino qurilishi davomida quruvchilarning avval
poydevor, keyin devor keyin esa tom qurish ketma-ketligini keltirishimiz mumkin. Undan
tashqari OOP sifat talablarining mukammal tarzda ishlatilgan holati. Maqolalar seriyasi
davomida ushbu prinsiplarning qanday qilib yo'lga qo'yilishi haqida ma'lumot berib
borishga xarakat qilamiz. Design Patternlar haqida yozilgan shu kunga qadar eng mashhur
kitob bu Design Patterns: Elements of Reusable Object-Oriented Software bo'lib, bu shu
darajada mashhurki kitob muallfilariga GOF(Gang of Four)laqabini olib bergan. Ushbu
to'rtlik kompyuter olamida eng ko'p eslanadigan insonlardan hisoblanishadi.
Yuzabiliti testlashtirish
Testlashtirish - testlar yordamida bilim va koʻnikmalarni tekshirish usuli. T. insoniyat
tarixidagi eng qad. hodisalardan biri hisoblanadi. Qad. Xitoyda fuqarolik xizmatiga
kiruvchi amaldorlar shu usuldan oʻtkazilgan. Ilk bor "akliy test" atamasi 1890-yil
amerikalik psixolog Jeyms Makkin Kattel maqolasida qoʻllanilgan boʻlib, unda kollej
oʻquvchilarining intellektual darajasini aniqlash uchun gʻar yili qoʻllaniladigan turkum
testlar tavsiflangan. Fransuz psixologi A. Bine ham oʻz tadqiqotlarini akliy salohiyatni
aniklash usullariga bagʻishladi. Niderlandiya, AQSH, Buyuk Britaniya, Yaponiya, Daniya,
Fransiya, Isroil, Finlandiya, Kanada, Avstraliya, Yangi Zelandiya va boshqa rivojlangan
davlatlar T. bobida yetakchi hisoblanadi. Mazkur roʻyxatdan aholisining hayot tarzi yuqori
boʻlgan mamlakatlarning joy olishi tasodifiy emas. Bu yerda T. qoʻllanishi taʼlim sifatiga
taʼsir etishi boshqaruv sifati bilan bogʻliq boʻlsa, sifatli boshqaruv, oʻz navbatida, aholi
turmush darajasining sifatini oshirishga zamin yaratadi.
T. 1898-yil AQShda bir nechta oliy oʻquv yurtiga kirishda sinab koʻrilib, abituriyentlar
uchun oʻrta maktab dasturlari asosida yagona T. tizimini yaratish zarurligi haqidagi
xulosaga kelindi. 1900-yil ayrim xususiy tashkilot va untlar tashabbusi bilan kollejlarga
qabul qilish boʻyicha imtihon kengashi, 1947-yil dekabrda esa taʼlimni rivojlantirish
boʻyicha Karnegi jamgʻarmasi hamda kollejlarga qabul qilish boʻyicha imtiqon kengashi
tomonidan pedagogik T. xizmati tashkil qilindi.
Oʻzbekistonda oliy oʻquv yurtlariga kirishdagi T. usuli Oʻzbekiston Respublikasi
Prezidentining farmoni va Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan
1992-yilda joriy qilindi. Bu farmon taʼlimni tubdan isloh qilish va demokratlashtirish
jarayonini boshlab berdi, oliy oʻquv yurtlariga qobiliyatli yoshlarni tanlab olishda ijtimoiy
adolatni taʼminladi. Oʻzbekiston T. tizimi xorijiy mamlakatlarning ilgʻor tajribasini oʻziga
singdirib, milliy anʼana va mintaqaviy oʻziga xosliklarni hisobga olgan holda rivojlanib
bordi. Ilgʻor mamlakatlardagi T.ning 1 va 2 variantli modellari hamda universal savollar
kitobchasi bilan bogʻlangan T. tizimi Oʻzbekistonda yanada rivojlantirildi. Shuningdek,
yuqori darajada maxfiylikni muhofaza qilish, yoshlarning bilim va akliy darajasini
baholashda muvofiqlik hamda aniklikni taʼminlash uchun 1996-yil T.ning koʻp variantli
tizimi ishlab chiqilib joriy etildi. Davlat test markazining koʻp variantli texnologiyasi
hamda yaxlitlashgan avtomatlashtirish tizimining dasturlari Oʻzbekiston Respublikasi
davlat patent idorasi tomonidan berilgan 30 dan ortiq mualliflik guvohnomalari bilan
qimoyalangan. Koʻp variantli T. natijalarining taxlili oʻquv fanlarini oʻzlashtirish darajasi,
uning boʻlimlari boʻyicha olingan bilimlarning chuqur va mustahkamligini izchil
kuzatishga, taʼlim jarayonini tubdan takomillashtirish istiqbollarini belgilashga imkon
yaratadi, yangi pedagogik texnologiya, darelik va oʻquv qoʻllanmalarini yaratish boʻyicha
ilmiy asoslangan tavsiyalar beradi. T.ning koʻp variantlilik texnologiyasi, testologiyaning
ilmiy asoslarini tadqiq qilish, T. natijalarini didaktik asosda taxlil etish, shuningdek, T. ning
turli tarmoklarda qoʻllanilishi boʻyicha 1996 yildan buyen 18 kitob nashr etildi.
Mustaqil ishni tayyorlashda foydalanilgan saytlar:

www.google.com

www.fayllar.org

www.ziyonet.uz
@AsilbekGeldiyorov
Download